NDEKLER

NSZ

BLM I

TEMEL EXCEL BLGLER........................................... Excel'in Temel levleri...................................................... Excel'in Kurulmasnda Gzetilecek lkeler....................... Bir Kayt Oluturalm........................................................ 7 Excel'de Temel Kullanm Usulleri......................................9 Altrma 1........................................................................... 11 Altrma 2........................................................................... 12

5 5 6

BLM II

EXCEL SAYFALARINI BMLENDRME.................. Altrma 3.......................................................................... 15

13

BLM III

FONKSYONLAR............................................................. 16 Kullanlmaya Hazr Fonksiyonlar...................................... Otomatik Doldurma........................................................... 19 Altrma 4.......................................................................... 21 Altrma 5.......................................................................... 21 16

BLM IV

HCRELERDE OPERASYON......................................... 22 Hcreleri Topluca Hareket Ettirme................................... 22

Hcrelerin eriini Topluca Silme....................................22 Sra veya Stunlar Silme................................................... 22 Satr, Stun veya Hcre Ekleme........................................ 23 Hcrelere Not Ekleme......................................................... 23 Kopyala ve Yaptr............................................................ 24 Altrma 6........................................................................... 25

BLM V

EXCEL'DE ADRESLER................................................... 27 Greli ve Mutlak Adresler ................................................. 27 Otomasyona Yardmc Olalm...........................................30 Hcreleri Adlandrma........................................................ 33 Karma Adresler.................................................................. 34

Altrma 7.......................................................................... 35

BLM VI

EXCEL'DE MANTIKSAL LEMLER........................... Basit artl Fonksiyon........................................................ 37 Birbiri inde artl Fonksiyonlar...................................... Ve, Veya, Deil................................................................... 39

37

39

Altrma 8.......................................................................... 42

BLM VII

MANTIKSAL FONKSYONLARA BALI LER........ COUNTIF........................................................................... SUMIF................................................................................ 44 45

44

Altrma 9..........................................................................

46

BLM VIII

TARHLER VE SAATLER............................................... 47 Sayfalara Tarih Girme....................................................... 48 "Bugn" ile ilemler........................................................... 49 "DATE" ile ilemler............................................................ 50 Tarihe Dayanan Hesaplamalar.......................................... 50 Altrma 10......................................................................... 51

BLM IX

MAL LEMLER............................................................. 52 IRR le Karar................................................................ 54 Altrma 11......................................................................... 55

BLM X

LSTE: VER YNETM................................................. Listeler................................................................................. Form.................................................................................... 56 57

56

Otomatik Filtre(Autofilter)................................................. 57 Sralama.............................................................................. Ara Toplam......................................................................... zet Tablo........................................................................... Sonu................................................................................... 59 59 59 59

BLM XI

ALITIRMALARIN CEVAPLARI................................... 60 Altrma 1........................................................................... 60

Altrma 2........................................................................... 60 Altrma 3.......................................................................... 60 Altrma 4........................................................................... 60 Altrma 5........................................................................... 61 Altrma 6........................................................................... 61 Altrma 7.......................................................................... 62 Altrma 8........................................................................... 62 Altrma 9........................................................................... 62 Altrma 10......................................................................... 63 Altrma 11......................................................................... 63

NSZ

Herkes, HTML sayfalar yazp, Web siteleri kurmuyor; i dnyas hala defter tutmak zorunda! Fakat gelen talepleri incelediimizde, okuyucularmzn ihtiyacnn Excel'i renmek kadar, hatta ondan daha fazla oranda, Excel ile belirli ileri yapmak, belirli verileri zmlemek, zetle

Excel'i gnlk yaamn gerektirdii i sorunlarna uygulamak alannda toplandn grdk. Tabii, iiniz defter tutmak ve veri analizi yapmak deil de Web sayfas yapmaksa ve bu kitapn size gre olmadn dnyorsanz, hemen bir dzeltmede bulunalm: Excel ile harika Web listeleri ve tablolar yapabilir ve Internet'te ziyaretilerinizden talep ettiiniz verilerin size sistemli, Excel ile ilenmeye hazr ekilde ulamasn salayabilirsiniz. Yani iiniz sadece Web ise dahi Excel'in size sunaca hizmetler var.

Excel, Microsoft Office ailesinin en ok amal yesidir dersek, durumu abartm olmayz. Excel'in Microsoft firmasnn en ok satlan program olduunu dnrseniz, durumu hi de abartmadm grrsnz. ok pahal ve hem renme hem de kullanma sreci epey emek isteyen st dzey bir istatistik program paketinin yapabileceini Excel yapabilir. Excel ile birbirinden gzel istatistik tr grafikler oluturabilirsiniz ve bunlar resim tr "grafik" olarak istediiniz yerde kullanabilirsiniz. Excel, size bir dizi rakamdan bir anlam kartmakta yardmc olur; bu rakamlar size HTML tablosu olarak bile verir; size Web sayfas yaparken tablo hazrlamaktan kurtarr. Excel, bu taksit dzeyi ile ne zaman yeni bir bilgisayara kavuabileceinizi bile hesaplar"

Bir arkadamla bilgisayar maazasnda dolarken, elini banka hesab denkletirmek ve ek defterinin toplamasn kartmasn yapmakta kullann programlardan birinin kutusuna doru uzattn grdm. O program ne yapacan sordum. Bu arkadan, hem evinde hem de iyerinde bilgisayarnda MS Office ve bu arada Excel'in kurulu olduunu biliyordum. O programn yapaca her eyi, stelik daha esnek ve daha stn bir ekilde neden Excel'le yapmadn sordum. Bana, "Biliyorum, ama Excel'i kullanmak ok zor diyorlar!" dedi.

Bu kitapk Excel'i belirli sorunlar zmekte nasl kullanacan gstererek, Excel'in ne kadar kolay ve ne kadar kullanl olduunu anlatyor.

Bir nemli nokta, ksa bir sre sonra Microsoft'un Excel'in de paras olduu MS Office 97'yi gncelletiren MS Office 2000'i piyasaya srecek olmas. Bu kitap hazrlarken, tavsiyelerimizin ve nerdiimiz zm yollarnn 2000 paketindeki Excel'e aykr olmamasna zen gsterdik. Fakat bizim snadmz MS Office 2000 paketi, Beta yani snama srm olduu iin, piyasaya kacak nihai Excel'e ilikin tavsiyelerde bulunmak erken olurdu. Yine de Excel'in beta srm ile son ekli arasnda esasa ilikin fazla bir fark olmayaca dnlrse, bu kitapktaki tavsiye ve nerilerin 2000'de de ilememesi iin fazla bir sebep olamaz diyebiliriz.

Bir program kullanmay renmek, ne zaman, nerede, hangi eyi tklayacanz, ya da klavyede filanca tua basacanz bilmekten ibaret deildir. Evet, tklamak ve tularn yeri, zaman ve nasl yaplaca, programn ilemesi ve arzu ettiiniz ii yapmas iin arttr. Fakat bir program bildiimizi syleyebilmek iin, o programla ne gibi iler yaplabileceini ve belirli bir ii yapmak iin nasl bir mantk sras izlemek gerektiini bilmek gerekir. Baka bir deyile, tklamalarn ve tularn arkasnda yatan kavramlar bilmek zorundayz. Benim PC dnyasnda en ok iime yarayan programlar, daima kavramlarn tandm ve iyice rendiim programlar oldu. Bu programlarla belirli bir ii nasl yapacam bilmesem bile, bir iki denemede kartmam daima mmkn olur; nk programn temelde nasl altn biliyorum. Dolaysyla, bu kitapkta tklamalar ve tulamalar kadar, Excel'in mantksal ve kavramsal yapsna da girmeye alacaz.

imdi kollar svayalm ve balayalm Excel ile problem zmeye.

BLM I

TEMEL EXCEL BLGLER

Dan Bricklin adl bir renci, 1979 ylnda Harvard niversitesi'nde daresi Master' yapt srada, herhalde derste can ok skld iin olacak. o srada okullarda yaygn olarak girmeye balam olan Apple II bilgisayar iin bir program yazmay dnm. Bu programn btn ilevi, kendisine verilecek olan rakam dizisini alp, dizinin altndaki kutuda yer alacak formle gre hesap yapmak olacakm.

idaresi rencileri sk sk yle sorular zerler: u, u girdileri kullanarak yle bir mal retsek, sonra u ve u masraflar yaparak bunu pazarlasak, bu maldan ne kadar satmalyz ki,

kr edelim? Bu kadar satamaz da, u kadar satarsak, kr etmek iin hangi girdi masraflarn ne kadar azaltabiliriz? Ksaca, daresi demek, "Eer... ise?" sorusuna doru cevap aramak demektir. Dan Bricklin'in program, bu tr sorularn cevabn ararken, sk sk deien toplamalar, arpmalar defalarca yapmaktan kurtulmay salyordu. Visible Calculator (Grnn Hesap Makinesi) veya ksaca VisiCalc denen bu program o kadar tuttu ki, sadece Dan Bricklin deil birok arkada ve onlarn kurduu Lotus firmas da zengin oldular.

Dan Bricklin, gelecein Apple bilgisayarlarna ait olaca inancndayd, bu sebeple VisiCalc'n PC srmn yapmay dnmedi bile. 1983'te, Bricklin'in VisiCorp firmasndan ayrlan Mitch Kapor'un kurduu Lotus firmas PC'ler iin 1-2-3 programn rettiinde adeta kap-kap satld.

Dan Bricklin, PC'nin geleceini gremedi ise, Mitch Kapor da Windows'un geleceini gremedi. DOS program olan 1-2-3'nin Microsoft'un kartt Multiplan, Excel adyla Windows'a ve Macintosh'a getii halde, Lotus, DOS dnyasnn hakimi 1-2-3'n Windows srmn kartmakta ge kald.

Bugn Excel'in en gl rakipleri Lotus 1-2-3 ve Quattro Pro programlardr. Her nn aralarnda ilev bakmndan nemli farklar olmakla birlikte, kullanmlar birbirine ok benzemektedir. Bu sebeple birini ok iyi renmek ve kullanmak, dierlerini renmeyi de kolaylatrmaktadr.

EXCEL'N TEMEL LEVLER

Excel, en kaba hatlaryla ve en temel tanmyla bir defter tutma programdr. Gznzn nne ortaokulda ticaret bilgisi derslerinde grdnz trden bir gelir-gider defteri getirin; dikine stunlar ve yatay satrlar olan bir defter. te byle bir defteri Excel ile tutabilirsiniz. rnein benim banka defterim olan Excel dosyasnda birinci stunda "lemin tarihi", ikinci stunda "lemin tr", drdnc stunda "yatan para miktar", beinci stunda "ekilen para miktar" yer alyor. Excel otomatik olarak, sayfann en altnda o anda elimde ka para kaldn sylyor.

Excel, bu yzden, yeni bir dosya at zaman, buna Defter (Workbook) adn veriyor. Her yeni defter gibi Excel'in ekrandaki defteri de bo sayfalar (Sheet) ieriyor. Excel size sadece adet bo sayfa veriyor. Siz, eer hesap defterinizde daha ok sayfa olsun istiyorsanz, istediiniz kadar sayfa ekleyebilirsiniz.

Btn bilgisayar uygulama programlar gibi, Excel de ilk gnden beri her yeni srmle birlikte daha ok i yapar hale geliyor. Dolaysyla bugn artk Excel'in birincil ilevi kayt tutmaktr dersek, programn kullanm yerinin sadece ticari defter ve bilano olmadn belirtmi oluruz. Excel, kayt defterinize rakamlar girmekte, bu rakamlar kullanarak yandaki stunlarn iinde yer almas gereken deerleri belirlemekte ve stun sonunda, o stunda yer alan deerleri belirlemekte ve stun sonunda, o stunda yer alan deerleri kullanarak arzu ettiiniz bir ilemi yapmakta (toplama gibi) size saysz kolaylk salayacaktr.

10

Excel'in zamanla kazand bir dier en nemli ilev, rakam trndeki kaytlarnz, istatistik grafikleri olarak size sunmasdr. Excel, kayt defterinizdeki rakamlar ve bu rakamlarn bulunduu stunlara ve sralara ve sralara verdiiniz balklar alarak, bunlar, (eldeki rakamlara uygun olarak) sizin seeceiniz bir istatistik grafii olarak biimlendirir. te yandaki tablonun grafik olarak sunuluu:

Excel, deme grafik programlarna ta kartrcasna, istatistik grafiklerinizi farkl grsel etkilerle sunmanza da imkan salar. Bu arada Excel'in izme, boyama, ekil oluturma, yazlara ekil verme fonksiyonlarn bir araya getiren resim blm, kk iler iin grafik programlarna bavurmay gereksiz klan becerilere sahip bulunuyor. Eer bu grafikteki ubuklar gznze gzel grnmedi ise, grafii tmyle yenileyebilirsiniz, zemin renklerini, ubuklarn ebadn ve grafiin tmyle konumunu deitirebilir, boyutlu (3D) etkiler verebilirsiniz:

Excel'in marifetleri bununla kalsa bile yeterli saylabilecek olduu halde, Excel, veri ynetimi bakmndan da kullancya ok yararl hizmetler sunar. Diyelim ki, retmensiniz ve snfta yaptnz snavlar srekli ortalamann altnda kalan rencilerinizin bir listesini grmek istiyorsunuz. Excel'e, btn rencilerin notlarnn ortalamasn almasn ve bunun altnda kalan rencileri bir liste haline getirmesini syleyebilirsiniz. Ya da sata sunduunuz mallarn belirli bir tarihten nce alnm olanlarn semek isteyebilirsiniz. Excel, tablonuzdaki "Alm tarihi" deerlerini vereceiniz deerle karlatrp, altnda veya stnde olanlar seecektir.

EXCEL'N KURULMASINDA GZETLECEK LKELER

11

Excel'i ardan tek bana alabileceiniz gibi, Microsoft Office 97'nin paras olarak da alabilirsiniz. ster tek, ister Office iinde kurun, Kur programnn Excel'e ait blmnde Her ey maddesini sein. Bu sabit diskinize belki birka megabayt yk getirecektir, ama daha sonra u ara, bu ara gerektiinde skntya dmeyeceksiniz.

u anda altnz Excel'in byle zengin bir ekilde kurulup kurulmadn snayabilirsiniz. Excel'i an, Tools (Aralar) mensn tklayn. En altta, "Data Analysis..." (Veri Analizi) maddesini gryor musunuz?

Eer bu satr yoksa, byk bir ihtimalle Excel, sabit disk alan sarf bakmndan biraz cimrice bir yaklamla kurulmu olabilir. Yine Tools mensnden "Add-Ins..." (eklenebilir unsurlar) maddesini sein; sabit diskinize kurulmu ek unsurlarn listesini greceksiniz. En azndan Excel'in rendiiniz sre iin bu unsurlarn hepsini etkin hale getirin; yani Add-Ins kutusundaki unsurlarn hepsinin nne bir iaret koyun ve OK dmesine tklayn.

Sabit disk alannz kstl ise daha sonra neye ihtiyacnz olduunu neye olmadn daha iyi bilir duruma geldiinizde, yine bu yolla, gereksiz ek unsurlar kaldrabilirsiniz.

Add-Ins kutusunda Dana Analysis seenei yoksa, iiniz biraz uzayacak demektir. Bir yerlerden MS Office veya Excel'in orijinal CD-ROM'unu bularak, Setup (Kur) programn yeniden altrn; bu kez Custom seeneini iaretleyerek, Analiz Aralar Paketini (Analysis Toolpak) kurdurun.

12

Kur programnda sizin iin hazrlanm btn rneklerin kurulmasn salayn. Bu rnekler ou zaman gerekten iyi birer rnek olarak kullanlabilir. rnek dosyalar hazrlayan Excel ustalar, hangi sorunu nasl zmler; sunular nasl; renkler nasl seilmi; raporlar nasl dzenlenmi? rnekleri incelerken bu tr sorularn cevaplarn aramak, kimi zaman son derece retici olabilir.

BR KAYIT OLUTURALIM

imdi Excel'i aalm ve kendimize bir defter yapalm. Bu deftere baz basit bilgiler girerek, Excel'in temel kullanm usullerini gzden geirmi olalm.

Diyelim ki bro malzemeleri satan bir maazamz var. Byk bir firma bizden masa, koltuk ve dosya dolab almak istiyor. bir fiyat listesi fakslamamz istedi. Hemen Excel'i aalm, karmza bo sayfas olan bir defter gelecektir. Excel, bu deftere Book1 adn verecektir. Biz Dosya (File) mensnden Save As (Farkl Kaydet) maddesini seerek, defterimize "Deneme01.xls" adn verelim.

Bir ticari defterde stunlar olur, satrlar olur. Excel'in stunlar A, B, C... diye harflerle, satrlar l, 2, 3... diye rakamlarla adlandrlrlar. Defterimizin kayt haneleri (satrlarla stunlarn oluturduu hcreler) ait olduklar stun ve satrn adyla anlrlar: A1, B2, E7 gibi.

13

Bir defterin kayt hanelerine (hcrelere) ne yazl: Kelimeler, rakamlar veya bir hesabn sonular. Ayn ekilde Excel de hcrelere kelime, rakam veya forml koymamza imkn verir. Hcreleri bo brakabilirsiniz. Excel, hcrelerdeki yazlarla da ok ii yapabilir. Ama Excel'in asl marifeti, rakamlar ve bunlar kullanarak uygulamasn istediiniz formllerle ilgilidir.

imdi yeni defteri doldurmaya balayalm. lke olarak, ilerde gzel, cicili-bicili raporlar elde edebilmek iin, ou kii, ilk stunu ve satr bo brakr. Bu, Excel ncesi programlarda i epeyce ilerledikten sonra, tablonuzun organizasyonu asndan karar deitirdiinizde yeni stun ve satr germenin imkanszl veya zorluundan kalma bir gelenektir. Excel'de iin hangi aamasnda olursanz olun, istediiniz yere istediiniz kadar satr, stun ve hcre girebilirsiniz. (Excel'in her bir defter sayfas, 65,536 satr ve 255 stundan oluur. Ekleyebileceiniz sayfa says da bilgisayarnzn hafzas ile snrldr. Ama btn bu saylar zaten normal artlar altnda ulalabilecek snrlarn ok tesinde olduu iin, ksaca istediiniz anda istediiniz yere stun ve satr girebilirsiniz, demek yeterlidir.) Kutulara, kelime rakam veya forml yazmak iin o kutuyu tklayp, doruca iine yazabilirsiniz. (Bu mmkn olmuyorsa, Tools mensnde Options maddesini seip, Edit sekmesine giderek "Edit directly in cell" seeneinin nne bir arp iareti koyun.) Bir kutuyu setiinizde, tablonun hemen stnde sim Kutusu (Name Box) ad verilen yerde setiiniz kutunun adn greceksiniz. Bu kutunun yannda Formula Bar (Forml ubuu) denen yerde, setiiniz kutunun ierii belirir. Bo bir hcre setiinizde tabiatyla bu yer de bo olur. sterseniz, bu yeri tklayp, istediiniz yazy veya forml buraya da girebilirsiniz. Bu yntemin de kullanl olduu anlar gelecektir. Hcreden hcreye sa-sol ok tularyla veya Tab tuuna basarak gidebilirsiniz. Enter tuu da tablo iinde hareket arac olarak kullanlabilir. Enter'a basnca odak noktas ilk dolu (iine bir deer yazlm)

14

hcreye atlar. inde Enter'a bastnz hcreden sonra dolu hcre yoksa, bir alttaki hcreye gidersiniz. imdi bu bilgilerle, balayalm fiyat teklifimizi oluturmaya.x

B2'ye, (yani B stununda 2'nci satra) fiyat listesi yollayacamz firmann adn ve bu kaydn ne olduunu aklayan bir balk giriyoruz. Sonra, srasyla B5, D5, F5 ve H5 kutularna, o stunlarn balklarn yazyoruz. B7, B8 ve B9'a mallarmzn cinsini, B12, B14 ve B16'ya Toplam, KDV ve Genel Toplam etiketlerini giriyoruz. Bunlar birer satr aralkl yazdmz dikkatinizi ekmi olmal. Bunu, daha sonra raporumuzun gzel grnmesi iin yapyoruz.

imdi D7, D8 ve D9'a miktarlar ve F7, F8 ve F9'a her bir maln birim fiyatn yazdktan sonra, bir dakika durup, tabloya bakyoruz. H7, H8 ve H9'da ne olmal ki, Excel miktarla birim fiyatn arpp, elde edecei rakam buraya yazsn? Evet, doru bildiniz: Burada forml olmal. Yani, Excel'e, birim fiyat ile miktar arpmasn sylemeliyiz: D7xF7=H7... gibi. u farkla ki, deerin yazlaca hcrenin adn yazmamza gerek yok, nk zaten o hcrenin iindeyiz; Excel arp iareti olarak yldz karakterini (*) kullanr; ve Eit iareti nce yazlr. Yani =D7*F7 gibi. Excel bir kutuya girdiiniz deerlerin forml olup olmadn, girdiiniz deerin nnde Eit iareti olup olmadna bakarak anlar. Eit iaretini grrse, demek ki, girdiiniz eyler kutuya doruca yazlmayacak, fakat gerei yaplacak diye dnr. Eit iaretinin nnde boluk bulunmaz. Bir formln nnde boluk olursa, Excel bunu forml diye deil, metin diye alglar. Forml yazp, aa satra getiinizde, forml kaybolacak, yerini formln sonucu olan deer alacaktr. Yukardaki ekran resminde olduu gibi formllerin sonularn deil de kendisini grmek iin Tools mensnden Options maddesini sein, alacak kutuda Windows Options (Pencere seenekleri) blmnde Formulas kutusunun nne arp iareti koyun. Ben burada formlleri gsterebilmek iin bunu uyguladm; fakat normal olarak forml bulunan hcrelerde

15

forml deil sonucu grmek gerekir. Srekli hata veren bir tabloda hata ararken, bazen formlleri forml olarak grmek isteyebilirsiniz. O zaman bu yola bavuracaksnz. Bizim tablonun bitmi ekli: Solda grlebilir. Peki kat kalemle ve minik bir hesap makinesiyle pekala yapabileceimiz bir eyi milyonluk bir bilgisayar ve bilgisayar kadar pahal bir program kullanarak becermi bulunuyoruz! Doru. Ama Excel kullanmamzn zevki bu noktada balyor. Ortanz tabloya bakyor ve 30 milyar 800 ksur milyon liralk bir fiyat teklifini yksek buluyor. Byk holdingi elden karmak istemezsiniz. O halde hangi birimin fiyatn ne kadar ksabilirsiniz? Sandalyeleri, rnein, 24 milyona deil de 19 milyona verseniz toplam ne olur? F8 kutusunu 19 milyona indirdiimde bakn toplamlar nasl otomatik olarak dzeltiliyor.

Bu listenin kalem maldan deil de 133 kalem maldan olutuunu dnn! Sizin kat kalem ve hesap makinesi yntemi her halde hayatn zorluklarna katkda bulunmaktan baka bir ie yaramazd deil mi?

Excel'i kullanmamzn sebebini tek bir eye indirgeyebilirsek, byk bir ihtimalle, "hesaplar otomatik yapmak" diyebiliriz.

EXCEL'DE TEMEL KULLANIM USULLER

16

Kat kalem yerine Excel kullanmaya karar verdiimize gre, programn seyrsefer ileriyle biraz daha yakndan tanabiliriz. Ekranda yolumuzu bulmak ve Excel'e derdimizi anlatabilmek iin onun dilinden anlamamz gerekir.

Hcrelere bir ey yazarken hata yaparsanz, Backspace (Macintosh'ta Delete) tuu ile son yazdnz silebilirsiniz. Esc (Escape) tuu ise yazdnz her eyi silmenizi salar. Doldurulmu bir hcrenin ieriini tmden temizlemek iin de hcreyi seili hale getirdikten (yani zerine bir kere tkladktan) sonra, Del tuuna basmak yeter. Son yaptmz ii, yaplmam hale getirmek iin Edit mensnden UNDO maddesini seebilir veya ekranda simge menlerden geriye kvrk oku tklayabilirsiniz. Elinizi klavyeden kaldrmak istemiyorsanz, ayn ii Ctrl tuunu tutarak ve ayn anda Z tuuna basarak yapabilirsiniz. (Ctrl+Y ayn ii tekrar ettirir.)

Excel'in matematik ilemleri iin kulland iaretler dier btn Windows programlar ile ayndr:

Toplama kartma Blme arpma Yzde ssn alma

+ / * % ^

17

Bir saynn eksi deerde olduunu gstermek iin nne eksi iareti koyacanz zaman rakam ve nndeki iareti parantez iine almanz gerekir. rnein (-3) gibi. Yoksa Excel buradaki eksi iaretini kartma ilemi iin komut sayabilir. Yzde ilemi iin komut olarak kullanlan yzde iareti, Trkede olduu gibi saynn nne deil ardna konur: % 4 gibi. Bu Excel'e iaretin nndeki rakam l00'e bldrr. Bir de Excel matematik ilemleri hangi srayla yaptn bilmemiz gerekir. Diyelim ki, 6 ile 8'i toplamak sonra kan sonucu 18 ile arpmak istiyorsunuz. Mantken bunu "6+8x18" diye dnrsnz. Bu ilemin sonucu 252'dir. Fakat Excel'e komutu byle yani "6+8*18" olarak verirseniz, sonu 150 kacaktr. Milyonluk bilgisayar ve program iin olduka baarl bir matematik ilemi! Fakat kabahat Excel'de deil, bizde.

Excel'in aritmetik ilemlerde bir ncelik sras vardr. Bu sray Excel'in klavuzundan aynen aktaralm ve aynen renelim:

1- nce parantezlerin iini hallet 2- Varsa saylar eksi yap 3- Yzdeleri bul 4- sleri al 5- arpmalar ve blmeleri yap 6- Toplamalar ve karmalar yok 7- Verilen komutlar ayn srada yaplmak zorunda ise soldan saa doru git.

imdi bu forml yazalm ve buna gre, Excel'in nasl alacan belirleyelim.

18

=40+((25+5)*10/20-5

Burada Excel, nce parantezlerin iini halledecek ve forml u ekle getirecektir.

Birinci admda : kinci admda :

=40+(30*10)/20-5 =40+300/20-5

Sonra, eksi yaplacak, yzdesi bulunacak veya ss alnacak say, olmadna gre, drdnc adma geecek ve arpmalarla blmeleri yapacaktr.

=40+15-5

Sonra sra toplamalara ve karmalara gelecektir. Burada hem toplama hem de kartma olduuna gre, 6'nc kural gerei, ilem soldan saa doru yaplacak, yani nce 40 ile 15 toplanacak, ortaya kacak saydan 5 kartlacaktr.

=50

Bu noktada, fazla kural renmekten yana olmayan bir kii olarak benim Excel'le alrken uyguladm en salamc yol, phede olduum her zaman, her eyi parantez iine almak ve ii ansa brakmamaktr. Belki arada bir, hatta sk sk lzumsuz parantez yazdm olur ama, sonuta Excel'in hesaplar benim istediim gibi yapmasn da salam olurum.

19

Formllerde gerek saylar yerine ou zaman hcre adlarn kullanrz. Hcreler, hatrlayacaksnz, bulunduklar stunun ve satrn adlar birletirilerek oluturulan isimlerle bilinirler. E7 ve F7 gibi. Bu iki hcrenin konuklarn bir aritmetik ilemde kullanacamz zaman, Excel'e hcrelerin adlarn ve aritmetik komutlar veririz; Excel, hcrelerin o andaki deerini tablodan okur ve hesab bu verileri kullanarak yapar. Dolaysyla Excel'e "=E7*F7" formln verdiimizde, E7 adl kutuya yazdmz (veya Excel'in baka bir hesap sonucu bularak o kutuya yazd) deer 5 ve F7 adl kutuya yazdmz (veya Excel'in baka bir hesap sonucu bularak o kutuya yazd) deer 10 ise, formln sonucu 50 olacaktr. Tabii formllerde istediimiz kadar hcre adresi verebileceimizi ve hcre adreslerinin de parantez ilerine girebileceini sylemeye gerek bile yok.

Btn bu ilemler yaplr ve tablolar doldurulurken, ekranda grdnz her ey, o anda Excel tarafndan bilgisayarn hafzasnda (RAM) tutulmaktadr. Biliyorsunuz, bilgisayarlarn hafzalar da her trl sistem kmesinde, elektrik kesintisinde ya da kullanc olarak bizim yapabileceimiz herhangi bir hatal ilemde kolaylkla yok olur! nce ince yazdnz formller ve titizlikle doldurduunuz hcreler kala gz arasnda yok olmasn istiyorsanz, o anda ak olan defteri sabit diskinize kaydettirmek sizin sorumluluunuzdadr. File (Dosya) mensunden Save (Kaydet) maddesini seerek, zerinde altnz deftere bir isim verir. Bu isim, Windows'un normal dosya adlandrma kurallarna bal olmak zorundadr, yani iinde * ? : [ ] + = \ / | < > karakterleri bulunamaz. Bir defterin Excel tarafndan Sayfa 1 (Sheet 1), Sayfa 2 (Sheet 2)... diye adlandrlan sayfalarna da ekranda bu kelimelerin zerini iki kere tklayarak istediiniz ismi verebilirsiniz.

20

zerinde altnz defter sayfasn istediiniz anda basabilirsiniz. Bunu ya File mensnden Print komutu seerek, ya da resimli men ubuundan yazc simgesini tklayarak yapabilirsiniz. Daha sonra Excel'de fiyakal raporlar hazrlama usullerinden de sz edeceiz.

ALITIRMA 1

u Excel sayfasna bakn, ve aadaki sorular bu tabloya gre Excel'e bavurmadan cevaplamaya aln:

1- =B4+10 2- =C4/B4 3- =C4/D4 4- =D12/D4 5- =((A12*B10)/A10)/B6 6- =D8+A6

21

ALITIRMA 2

imdi altrn Excel'i alacak bo sayfa zerinde u ilemleri yapn:

Sa ve sol ok tularna basarak ekran zerinde gezinin. Ayn ii mouse ile yapn. D4'e "Ad" kelimesini, D6'ya adnz, D7'e "Ali" ve D8'e Veli yazn. Bunlar bizim bro malzemeleri dkkanmzn sat elemanlar. E4'e "Maa" F4'e "Satlar", G4'e "Komisyonu" ve 14'e "Toplam" kelimelerini yazn. Kendinize 250, Ali'ye 200 ve Veliye l50 milyon maa biin ve bunlar ait olduklar hcrelere yazn. Personelimizin aylk sat miktarlar yle: Siz 1 milyar 230 milyon 400 bin, Ali 2 milyar 460 milyon, Veli ise 3 milyar 400 milyon lira. (Maalar az olunca elemanlar daha ok alyor galiba!)

imdi sat elemanlarmza yaptklar sattan yzde 6 komisyon veriyoruz. Bu durumda:

1- G6, &7 ve G8'e yazacanz forml ne olmaldr?

2- Btn sat elemanlarmza verdiimiz toplam komisyon G11'de yer alyor. Bu hcrenin ieriini hesaplattrmak iin ka trl forml girebilirsiniz?

22

3- I6, I7 ve I8 hcrelerinde her bir elemann maa ve komisyonunun toplam olacak. Bu hcrelere gireceiniz formller nasl olmaldr?

4- I11'de btn elemanlarn maalar ve komisyonlarn toplamlar yer alyor. Bu hcreye ka trl forml girebilirsiniz?

imdi yaptnz tabloyu, sadaki tabloyla karlatrn;

23

BLM II

EXCEL SAYFALARINI BMLENDRME

Fark ettiiniz gibi, Excel'in defter sayfalar ekilde fazla zen gstermiyor. Oysa bir bilginin doruluundan sonra sunuluundaki zen nem tar. Fakat Excel sayfalarnz mutlaka ekranda gsterildii gibi olmak zorunda deil. Bu blmde defterlerimizi ve sayfalarmz biimlendirme usullerinden sz edeceiz ve Excel sayfalarn Form olarak kullanmaya alacaz.

imdi, nceki blmde, bro malzemeleri maazamzdan fiyat teklifi isteyen Byk Holding A.. iin hazrladmz defteri aalm.

imdi, bu sayfay yazcya bastracak olursak karmza yle bir belge kacaktr:

Bu arada, Excel'de her eyi nasl grneceini merak ederek mutlaka yazcda bastrmanzn art olmadn, File mensnde Print Prewiew (Yazc n izleme) maddesini seerek sayfann baslrsa nasl olacan grebileceini de hatrlatalm.

Bu sayfada ne bizim Kk Bro Malzemeleri A..'mizin o kadar urap hazrladmz logosu grnyor, ne rakamlarn ne olduu anlalyor; stun balklar belirgin deil. Ksacas, ortanz bu kada bakarak, byle mteri tutamayacanz, herkesin sizin

24

yazlarn hala daktilo ile yazan kk bir irket sanacan syleyerek itiraz ediyor. Firmann Excel uzaman da siz olduunuza gre, imdi bu sayfay biraz ekillendirmeniz gerekiyor.

imdi nce, sol st keye firmamzn logosunu koyalm. 5 cm'ye 3 cm ebadndaki logomuzu keye (veya baka bir yere) yerletirebilmek iin Insert (Yerletir) mensnden Picture (Resim) maddesini, onun iinden de Form File... (Dosyadan...) alt-mensn seiyoruz ve aradmz logo grafik dosyasn (siz, bu llere uygun herhangi bir EMF, WMF, JPEG, PGN, BMP, RLE, EPS, DXF, DRW, GIF, TIF, TGA, PST, WPG veya PCX tr grafik dosyasn seebilirsiniz) sabit diskte buluyoruz. Logo grafii, kendi orijinal bykl ile ekrann ortasnda ve byk bir ihtimalle yazlarn zerinde beliriyor. Bu arada dikkat ederseniz, Excel, grafiin evresine sekiz kk nokta koyacaktr. Bu noktalardan resmin ortasnda olanlar oransz, kelerde olanlar ise orantl ekilde resmi bytp kltmeye yarar. Mouse iareti ile bu noktalar tutarak (bu noktalarda iaretin oka dntne dikkat edin) saa sola, aa yukar veya aprazlama oynatmak suretiyle resmi bytp, kltebilirsiniz. (Grafik dosyalarnn ou orijinal ebadndan byk hale getirilirse, yuvarlak hatlarn kaybederler, irkin grnrler!)

Yine mouse iaretini resmin zerine getirdiiniz zaman iaretin drtl ok eklini aldn gryor musunuz? Bu, resmin herhangi bir yerini tklayarak ve Mouseun dmesini brakmadan, resmi tablonun herhangi bir yerine srkleyebileceiniz anlamna geliyor. Biz de resmi tutup, sol st keye ekiyoruz. Resmin yannda, D1'e firmamzn adn yazyoruz. imdilerde herkesin bir slogan olduuna gre, biz de D2'ye firmamzn slogann yazyoruz. D3'e de adresi yazdk m, fiyat teklif raporumuz bir eye benzeyecek demektir. Fakat hala belgemiz muhasebe defteri grnmnden kurtulmu deil. Peki, D1'i tklayn fakat Mouseun dmesini brakmadan, iareti H1'e kadar srkleyin. D1, E1, F1, G1 ve H1 seilmi oldu.

25

Resimli men ubuunda, Merge and Center (Birletir ve Ortala) simgesini tklayn. Seilmi btn hcreler birleip tek hcre olduu ve iinde yer alan firmamzn ad ortaland. Bu kutular seilmi iken (baka bir yeri tkladnzsa, D1'i yeniden tklayabilirsiniz) iinde byk bir ihtimalle Arial yazan Font (Harf) kutusunun sandaki seme dmesini (ucu aa gen) tklayn, alan listeden Times Roman veya hounuza giden bir harf tr sein; sonra Font kutusunun yanndaki Font Size (Harf Bykl) kutusunun seme dmesini tklayarak 16 puntoyu sein. Hazr eliniz demiken, harf karakterini belirleyen komuttan "B" (Bold/Siyah,Koyu) dmesini de tklayarak, yazy daha koyu hale getirin. Firmamzn ad gze grnr bir ekil ald saylr. Ayn ilemleri srasyla slogan ve adres yazlarna da yapn. Fakat bunlara 16 punto deil, 8 punto byklk verin. Bu arada slogan italik yapabilirsiniz.

Sra belgenin baln ekillendirmeye geldi. B7'den H7'ye kadar btn hcreleri sein ve birletirip-ortalayn. Harflerin 14 punto ve koyu yapabilirsiniz. "Maln cinsi", "Miktar" "Birim Fiyat" ve "Toplam" kelimelerini tek tek seerek, 12 punto ve koyu yapn. Fakat bu stun balklar, ait olduklar stunun solunda duruyorlar; oysa birinci stun dnda stun balklarnn ortalamas gze daha gzel grnr. rnein D10'u sein ve hcre ieriklerinin sola, ortaya veya saa bloklamasn salayan marj simgelerinden Center (Orta) simgesini tklayn; "Miktar" kelimesinin ortaya kaydn greceksiniz. imdi bu satrdaki B10, C10, D10, E10, F10, G10 ve H10 kutularn sein ve tam stlerinde Mouseun sa dmesini tklayn. Alacak menden, Format Cells (Hcreleri Biimlendir) maddesini sein. Bu sizi doruca seili hcrelerin birok zelliini belirtebileceiniz kontrol kutusuna gtrecektir.

26

Bu kutuda, bir hcrenin ieriini, iindeki deerlerin marj ayarlar (saa, sola, ortaya gelmeleri) harfi, erevesi, ieriinin zemin zellikleri ve tm bu zelliklerin deitirilip deitirilemez olduunu belireceiniz kontroller vardr. Bu kutuda Border (ereve) sekmesine gidin ve Border blmnden alt ereveyi, Line (izgi) blmnde dz tek izgiyi sein:

ok gzel. Sra "Masa", "Sandalye" ve "Dolap" kelimelerinde. Bir listenin unsurlar bal ile ayn harf karakterinde olursa daha gzel durur. Bu kelimeyi de sadece biraz bytp, rnein 10 punto yapp, rengini de koyulatrn.

Fakat dikkatinizi ekiyor mu: Tablomuzda iki tr rakam bulunduu halde, hepsi ayn grnyor. Yani miktar belirten 220, 220 ve 110 rakamlar ile para belirten dier rakamlar ayn. Fiyatlarn dolar ise nnde dolar iareti, Trk Liras ise arkasnda TL iareti filan olmas gerekmiyor mu? Gerekiyor da, bunu Excel'e sylememiz art. Yoksa program kendi bana bunu yapamaz. Masann birim fiyatn ieren F13' tklayn; sonra simgeli menlerden para birimi simgesini sein:

Bilgisayarnzdaki Windows Trke ise Trkiye lleri geerli olacak ekilde kurulmusa, bu simgeyi tkladnzda, rakamlarnz TL olarak yazlacaktr. Bu sadece rakamn sonuna TL iareti simgelerinde rakamlarn ondalk blm virglle, yzler, binler ve dier basamaklar ise nokta ile ayrlrlar. Oysa Anglo-Sakson lkelerinde, rnein Dolar cinsinden bir rakam yazarken, bunun tersi olur. Windows siteminiz Trke, fakat yazmak istediiniz rakam dolar ise, rakamn bulunduu hcreyi sa-tklayn; alan menden Format Cells maddesini sein; alacak kutuda Number (Say) sekmesinde Currency (Para Birimi) maddesini tklayn. Alacak kutuda, ka basamakl ondalk hanesi, hangi cins para birimi ve eski saylarn nasl yazlmasn istediini belirleyin. Excel, iinde yzde hesab bulunan formllerinizin sonucunu yzde olarak belirtir. Oysa

27

bizim hesaplarmzda (rnein, KDV hesabn yaptrdmz H22'de rakamn para birimi olarak yazlmas gerekir.

imdi biraz da fiyaka ileri yapalm: B13:H13 blgesini (Excel'in diliyle Range'ini, Excel'i Trkeletirenlerin diliyle Erim'ini) yani B13'den H13'e kadar olan btn kutular sein ve sa tklayarak Format Cells'e gidin. Patterns sekmesinde en ak griyi sein. Bu setiiniz hcrelerin zemininin yzde 10 gri olmasn salayacaktr. Tabii renkli yazcnz varsa, ak bir mavi de ok uygun durur. Sonra ayn eyi B15:H15, B17:H17, B20:H20, B22:H22 ve B24:H24 blgelerine yapn. (Ben blge dediim zaman siz Range veya Erim anlamakta ser betsiniz!)

Bu dzeltmeleri yaptnzda, ortaya ortanz memnun eden bir belge km olmal;

Bu blm kapatrken, Excel gibi ana ilevi belge tanzimi ve sayfa tasarm olmayan bir programa bile bunca biimlendirme imkan konulmu olmasnn hikmetine dikkatinizi ekmek isterim. Unutmamak gerekir ki, "Zarf mazrufu tayin eder." Yani, bir belgenin ieriine dikkati ekmek istiyorsanz, sunuluunu itici olmaktan kurtarn. Burada Excel'in sayfa tasarm imkanlarn sadece tanm olduk. Daha yaplacak ok ey var. Denemekten korkmayn.

ALITIRMA 3

28

imdi hem matematik bilginize hem de yeni edindiiniz Excel ile sayfa tasarm becerinize dayanarak, ortaya yle bir Dviz Hesap Makinesi kartn. lgili yerlere girdiiniz dvizler Trk Liras'na, Trk Liras, arzu ettiiniz dvize evrilsin:

Bu altrma iin birka ipucu: Kur hanesi bu ilemi yaptnz gnk kurlar girebilirsiniz. ABD Dolar ve Alman Mark yerine, istediiniz para birimleri yerine ini metreye, santigrat dereceyi Fahrenheit dereceye, ya da ne bileyim, desimal saylar Onaltlk (Heksadecimal) saylara evirebilirsiniz. Ama Dviz Hesap Makinesi yapacaksanz, zmnz snamak iin bilgi ve formlleri u hcrelere girin:

Dolar TL'ye evirdiiniz blmde Al Kuru rakam: F9 Kullancnn girecei Dolar miktar rakam: F12 Dolarn TL'ye evrilme forml: F15 TLni Dolara evirdiiniz blmde Sat Kuru rakam: I19 Kullancnn girecei TL miktar rakam: I12 TL'nin Dolara evrilme forml: I15 DM TL'na evirdiiniz blmde Al Kuru rakam: F20 Kullancnn girecei DM miktar rakam: F22 DM'n TL'ye evrilme forml: F24 TL'n DM'a evirdiiniz blmde Sat Kuru rakam: I20 Kullancnn girecei TL miktar rakam: I22 TLnin DM'a evrilme forml: I24

BLM III

29

FONKSYONLAR

u ana kadar Excel'in otomatik olarak yapabilecei veya toplu komutlar halinde sylediimizde anlayabilecei eyleri, ya elle yaptk, ya da sorunumuzu tek tek komutlar vererek zdk. unu grm olduk ki, Excel, iki boyutlu (soldan saa ve yukardan aaya) bir tablo zerinde, tablonun hcrelerindeki deerleri kullanarak, vereceimiz formle gre yeni deerler bulabilir. in zevkli ve kullancya kolaylk salayan taraf, hcrelerdeki bilgiler deitii zaman, bu hcrelerdeki bilgileri kullanan formllerin sonular da otomatik olarak gncelletirilmesi. Fakat Excel, hayat daha da kolaylatrmak iin size hazr baz fonksiyonlar sunar ve sizi birok hesap formln tek tek vermekten kurtarr.

KULLANILMAYA HAZIR FONKSYONLAR

Be mahalleli ilenizde tp gaz bayii olduunuzu varsayalm. Yln ilk alt aynda mahallelere gre sat rakamlar Excel'e girdiniz. imdi toplamlar alacaksnz. Hem mahalleler itibariyle hem de aylar itibariyle, 11 toplama ilemi iin Excel'e emir vereceksiniz.

rnek olarak, Aynal kavak Mahallesi sat rakamlarn toplamas iin, Excel'e I9 hcresine u forml yazacaz:

=C9+D9+E9+F9+G9+H9

30

imdi bunu, hcre adreslerini deitirerek 11 kere yapacaz. Eh, baya bir i! Hesap yapmaktan tp gaz satmaya fazla zaman kalmayacak! Diyelim ki, iiniz bir ilenin be mahallesi ve alt aylk sat rakamlar ili deil de, btn Trkiye'deki bayilerinizin son 5 yllk "Aylk Sat Dkmlerinin Toplamn" almak. Alt rakam iin 11 toplama formln yazmak gznz korkuttuuna gre, herhalde byle bir ileme hi yaklamayacaksnz demektir.

Korkmaya gerek yok: Excel, size kullanlmaya hazr birok fonksiyon veriyor. Fonksiyon, Excel'in dilinde toplu forml demektir. Fonksiyon komutlar ngilizce kelimelerin ksaltlmndan ibarettir. (Eer hala bilmiyorsanz, ite size patrona kp, "Benim alt aylna Londra'ya gidip ngilizce renmem gerekiyor!" demek iin tam frsat!)

imdi, Excel'in kullanlmaya hazr fonksiyonlarndan biri olan SUM (Summation, toplama kelimesinin ksaltlm) size bu alt rakam toplamayverecektir:

=SUM(C9:H9)

Grdnz m ne kadar kolay. imdi ayn fonksiyonu, dier hcreler iin yazalm. rnein, St aac Mahallesi'nin toplam hanesi olan I10 hcresine:

=SUM(C10:H10) yazacaksnz. Stun toplamalar iin yine ayn fonksiyonu kullanacaksnz, fakat toplanacak blgenin (Range'in veya Erim'in) hcre adresleri farkl olacak. Ocak ay iin btn mahallelerin toplamn yazacanz C15'e u fonksiyonu koyacaksnz:

31

=SUM(C9:C13)

imdi ba bayiinin iinin ne kadar kolay olduunu gryorsunuz deil mi? ster be rakam, ister 505 rakam! Eer C stununda be mahalle deil de 505 mahalle olsayd, forml yle olacakt:

=SUM(C9:C505)

Excel'in hazr fonksiyonlarnn says yzleri buluyor. Mali, matematik ve trigonometri, istatistik, mhendislik ve veritabanna dayanan hesaplar gibi ok kullanlanlarnn yan sra, metin ve dosya ilemleri, mantksal seme formlleri gibi Microsoft'un Visual Basic programlama ii iin kullanabileceiniz fonksiyonlar var.

rnein COUNT fonksiyonu, vereceiniz hcre blgesinde rakam olan ka deer bulunduunu sayar. Szgelimi, bizim tp gaz bayii, Excel sayfasnda Ocak ayna ait ka adet veri bulunduunu bilmek ve bunu tablonun bir hcresine yazdrtmak isterse, u fonksiyonu verecektir:

=COUNT(C9:C13)

Excel de ona 5 diye karlk verecektir. imdi tabii yine tablonuzda sadece be mahalle varsa, Ocak ayna ait verilerin ka adet olduunu saymaya bile ihtiya olmayabilir. Fakat tablonuzda binlerce mahalle varsa, bu son derece nem tayabilir. Mahalleler arasnda baz satrlar bo braklm olabilir; dolaysyla satr numaralarna bakarak karar vermezseniz.

32

COUNT ile elde ettiiniz sayy, toplama blerseniz, ortalamay bulursunuz. Fakat Excel size Aritmetik Ortalama yntemiyle elde ettii ortalamay AVERAGE fonksiyonunun karl olarak syleyecektir.

Ocak ay tp gaz satlarmzn ortalamasn bulmak iin, u fonksiyonu gireceiz:

= AVERAGE(C9:C13)

Bu fonksiyon bize, 194 saysn verecektir. Ocak aynda yaptmz en yksek sat ve en az sat srasyla MAX ve MIN fonksiyonlar ile bulunur:

= MAX(C9:C13) = MIN(C9:C13)

Bu iki fonksiyon ise srasyla 421 ve 21 saysn verir.

imdi bu basit fonksiyonlarda bile dilbilgisi kural dikkatinizi ekmi olmal. Bir fonksiyonun gerektirdii ilemin uygulanaca eleri (Argument) veya bir grup eyi iine alan bir blgesi (Range, Erim) bulunur. Yani fonksiyonun birden fazla tek esi varsa, bunlar noktal virglle (daha nceki srmlerde virglle) birbirinden ayrrz. te karmak bir SUM fonksiyonu:

=SUM(C1+3;12*D1)

33

Bu fonksiyonu grnce Excel, C1 hcresindeki sayy mutlak 3 ile toplayacak ve bulaca sonucu 12 ile D1 hcresindeki saynn arpmn sonucu ile toplayacaktr. C1'deki say 2, D1'de say da 5 ise, bu fonksiyonun sonucu [=2+3+(12*5)] 105 olacaktr.

imdi bizim tp gaz satlarna dnersek, I15deki rakam bulmak iin SUM fonksiyonu nasl yazlmaldr? Bu noktada, yine blge (Range, Erim) adresi vereceiz, fakat bu kez daha nce olduu gibi, ayn stun veya ayn sra zerindeki yan yana veya alt alta hcrelerin deil, belirli bir kutunun iindeki alt alta ve yan yana adresleri tanmlayacaz. Yine daha nce olduu gibi balang noktas ile biti noktas adreslerini aralarna iki nokta st ste koyarak yazacaz, fakat balang adresi kutunun sol st kesini, biti adresi de kutunun sa alt kesini belirleyecek:

=SUM(C9:H13)

Peki, byle bir tablo adresi verdiimiz zaman, hcrelerden birinde rakam deil de yaz olursa ne olacak? Tablolarda bazen bilgi edinilemediini gstermek amacyla say yerine kesme izgisi (-) kullanld olur. Byle durumlarda Excel o hcreyi fonksiyonla veya basit formlle yapt hesaba katmaz.

Blge adresi, mutlaka birbirini izleyen sralar ve stunlar iermek zorunda da deildir. rnein:

=SUM(120;C12;B4;B8:B17;E2:E6)

eklindeki bir fonksiyon ifadesi tamamen merudur. Bu durumda Excel, 120 saysyla C12'deki, B4'deki, B8'den B17'ye kadar sralanan 10 hcredeki ve E2'den E6'ya kadar olan 5 hcrenin iindeki

34

btn saylar toplayacaktr. Bu tr karmak fonksiyonlar yazarken, noktal virglleri ve iki nokta st ste karakterlerinizi dikkatli kullann. Noktal virgl ile ayrlan iki adres, sadece iki hcreyi, iki nokta ile ayrlan iki adres ise o iki hcre ve aralarndaki tm hcreleri toplattrr.

Fonksiyon yazarken, her eyi illa ya hcreye ya da forml ubuuna dorudan klavyeden yazmak zorunda da deilsiniz. Bir hcreye fonksiyon yazacanz zaman, kutuyu tklayn; kutu iaretli iken, Forml ubuu'ndaki eittir iaretini tklayn. Fonksiyon diyalog kutusu alacaktr:

Bu kutuda "Number 1" adl satrn sandaki referans ve argman girme simgesini (ortasnda krmz ok olan kk simge) tkladnzda, diyalog kutusu klecek ve Excel sayfasn rahata greceksiniz. imdi fonksiyona girmek istediiniz hcreleri Mouse ile ekranda iaretleyebilirsiniz. Sonra klm olan fonksiyon diyalog kutusunu (bu kez tablonun tam zerinde beliren krmz oklu simgeyi tklayarak) bytn; setiiniz hcrelerin fonksiyonun argman blmne yazldn greceksiniz.

Bir baka kolaylk: Bir hcreye dorudan fonksiyon girdiinizde Eit iaretini ve fonksiyonun adn klavyeden yazdktan sonra, Mouse ile (sol dmesi tutarak) adresini girmek istediiniz hcreleri bandan sonuna tarayn.

SUM fonksiyonu o kadar ldresiye kullanlr ki, Excel SUM fonksiyonunu daha kolay kullanmanz salayan Autosum kestirmesini hizmetinize sunmutur. Bu ekrann stnde menlerin altndaki simgeli menlerde Sigma simgesiyle elde edilir. Sigma adyla bilinir ve SUM fonksiyonunun birok argmannn kolayca girilmesini salar.

35

Bir kere akll bir kestirme olduu iin, iinde bulunduu hcrenin stnde veya solunda rakam varsa, kendiliinden bu rakamlar toplamay teklif edecektir. Sigma'nn bu nerisini benimsiyorsanz, btn yapacanz Enter tuuna basmak. Fonksiyonu beenip de bu srada "Burada i bitti!" diye baka bir hcreyi tklayacak olursanz, akll Sigma bu hcreyi de toplamaya katar! Bu noktada onaynz ancak Enter tuuyla verebilirsiniz.

Belki baka yerde frsat olmaz, hatrlatamayz: Fonksiyonlar, kendi argmanlar arasnda baka fonksiyonlara da izin verirler. Yani:

=MAX(SUM(C7:C10);SUM(D7:D10);SUM(E7:E10))

eklinde bir fonksiyon size ayr hcre grubunun toplamndan en bynn hangisi olduunu verecektir.

Fonksiyonlarda sk sk yaplan bir hatadan da sz edelim. Bunu Excel dilince kmaz dng (circular reference) ada verilir. Bir hcredeki fonksiyon, ilemin konusu olarak yine kendisine gnderme yapar. Diyelim ki, H20'ye bir SUM fonksiyonu yazacaksnz. Bu fonksiyonun blge adresini yanllkla yle yazabilirsiniz:

=SUM(B7:H20)

Excel, toplama ilemini yaparken, H20'deki deeri de okumak ister; fakat bu hcrede o srada ilemini yapt fonksiyon olduunu grnce bir hata olduunu anlar ve sizi (Excel kurulu

36

tercihlerine bal olarak) ya hata mesaj ile, ya da fonksiyonun bulunduu kutuya bir mavi nokta koyarak uyarr,

OTOMATK DOLDURMA

Yukarda tp gaz irketinin blge bayii olmaktan sz etmi ve blgenizdeki yzlerce bayiinin, mahalle mahalle dkmn almak zorunda olduunuzu sylemitik. Fonksiyonlar sizi mahallelerinin her birinin karsna alt aylk, 12 aylk toplamlar hcre-hcre yazmaktan kurtarmt.

Fakat, fonksiyon yazarak da olsa blge bayiinin de iinin baya zor olduunu kabul etmek zorundayz. Diyelim ki, elinde 1200 mahalle varsa ve her mahalle iin alt aylk rakam bulunuyorsa, tam 1200 kere fonksiyon yazacak demektir! Excel, sadece ile bayilerini deil, blge bayilerini de dnerek, size otomatik doldurma kolayl salyor.

Bunu kullanmak iin, ilk SUM fonksiyonunu siz yazarsanz ve Excel'e tabir yerinde isi "Bundan sonrasn buna bakarak sen doldur!" dersiniz.

Tablomuzu hatrlyorsunuz; Aynal kavak mahallesi iin I9'a SUM fonksiyonunu giriyoruz:

=SUM(C9:H9)

37

Bu srada forml girdiimiz hcrenin evresinde oluan erevenin sa alt kesinde bir nokta belirdiine dikkat edin. Bu noktay Mouse ile tutup, ayn fonksiyonun sadece blge adresi deitirilerek girmesini istediiniz btn hcreleri kapsayacak ekilde aaya ekiyoruz:

Mouse'un dmesini braktmzda Excel bu hcrelere ayn fonksiyonu, her birine ait olmas gereken adresleri girerek, yerletiriyor ve sonularn gsteriyor.

Blge bayi ilii de baya kolaylat, demektir! Fakat 1400 satrlk bir tabloyu batan aa tararken, parmanz m yoruluyor? Peki, yleyse tarama yerine ilk fonksiyonu yazdnz kutunun "Otomatik doldurma" noktasn Mouse ile iki kere tklayn; Excel, aaya doru birbirine bitiik btn hcrelere ayn fonksiyonu (argmanlarn ve adreslerini deitirerek) otomatik olarak girecektir.

Bitmedi! Siz otomatik doldurmadan holanma benziyorsunuz. yleyse bir iki kolaylk daha grelim:

Bo bir hcreye 1, altna veya yanna 2 yazn. ki hcreyi birlikte tarayn; 2'nin sa alt kesinde otomatik doldurma noktas belirsin. imdi bu noktay tutarak (2,1'in sanda ise saa, altnda ise aa doru) dier komu hcreleri iine alacak ekilde geniletin. Hcreleriniz 3, 4, 5, 6 eklinde ka hcre kapsayacak kadar bir alan iaretledinizse, o kadar hcreyi dolduracaktr.

Peki, 1 yerine Pazartesi, 2 yerine Sal yazn ve ayn ilemi yapn. stediiniz kadar hcre birbirini izler ekilde gn adlar ile doldurulacaktr. Pazartesi yerine Ocak, Sal yerine ubat yazn; bu kez hcreleriniz ay adlaryla doldurulacaktr.

38

Windows sisteminiz Trke deilse veya baka bir dildeki Windows sistemine Trke destei koymam iseniz, bu otomasyondan yararlanamazsnz. Fakat Excel Windows'unuzun varsaylan dili ne ise ona gre gn ve ay adlarn otomatik olarak girebilir.

Otomatik doldurma ilemi, ilk iki deerin arasndaki boluu dier hcrelere de aynen uygular. lk iki hcrede 2 ve 4 yazdysanz, dier hcreleriniz, 6, 8, 10... diye; Ocak ve Mart yazd iseniz Mays, Temmuz , Eyll... diye; Pazartesi ve aramba yazdysanz Cuma, Pazar, Sal diye doldurulacaktr.

Bu kadar kolaylktan sonra, imdi altrmalarmza geebiliriz.

ALITIRMA 4

nce u Excel sayfasna bakn: Sonra, kat kalemi aln ve siz Excel olsaydnz, u fonksiyonlar nasl zerdiniz, yazn:

1- =SUM(A5:D5) 2- =COUNT(A5:D5)

39

3- =AVERAGE(A5:D5) 4- =MAX(A5:D5) 5- =MIN(A5:D5) 6- =AVERAGE(A3:A7) 7- =COUNT(A3:A9) 8- =SUM(AVERAGE(B5:B10);MAX(B5:B10);MIN(B5:B10) 9- =SUM(3*B6;B7:B10;MAX(C5:C9);2*MIN(B8:E9)

ALITIRMA 5

imdi Excel'i altrn ve u tabloyu oluturun:

Trkiye'de Sektrler tibariyle Enflasyon (1984=100) 12 Aylk Deimeler TFE Gda Giyim Konut Mobilya Salk Ulatrma Elence Eitim Lokanta-Otel Dier mal ve hizmetler 82.60 75.50 84.70 86.00 91.40 91.40 75.60 1995 88.00 92.30 100.70 86.80 65.10 94.00 97.20 84.50 87.10 87.10 76.00 1996 80.40 72.20 82.60 85.40 71.80 87.30 93.60 76.00 80.80 80.80 102.50 1997 85.70 92.50 74.90 82.20 85.00 96.30 97.50 100.00 96.30 96.30 96.80 1998* 93.60 98.60 82.10 90.20

40

Cevaplarnz snayabilmek iin 1995'i B1'e, TFE (Tketici Fiyat Endeksi)'ni A2'ye girin ve aralarda boluk brakmayn. Buna gre, Sektr adlar A2:A12, 1995 rakamlar B2:B12, 1996 rakamlar C2:C12, 1997 rakamlar D2:D12 ve 1998'in ilk satr aylk rakamlar C2:E12 olarak sralanacaktr.

imdi bu tabloyu girmeyi bitirdikten sonra, saat tutarak u sorularn cevaplarn alacak ekilde fonksiyonlarnz girin. nce sorular okuyun; girmeniz gereken formlleri ve bunlar girmekte uygulayacanz metodu kafanzda iyice oluturun ve bitirdiinizde saatinize bakn. Doru cevaplar veren fonksiyonlarn tm (12 fonksiyon) toplam 1 ile 2 dakika arasnda girilmelidir.

1- Tketici Fiyat Endeksi (TFE) hari, btn sektrlerin yllk deiim ortalamalar. 2- Tketici Fiyat Endeksi (TFE) hari, btn sektrlerin en yksek yllk deiim oranlar. 3- Tketici Fiyat Endeksi (TFE) hari, btn sektrlerin en dk yllk deiim oranlar.

BLM IV

HCRELERDE OPERASYON

Excel'de her trl ilemin temel tann hcre olduunu biliyorsunuz. Fakat batan beri hcrelerimiz, gerekten temel ta gibi konulduklar yerden kprdamyorlar. Excel'in btn marifeti, tablonun hcrelerinde olabilecek deiiklikleri hesaplamalara otomatik olarak

yanstmasyd. Elde ettiimiz yeni bulgular veya bir defter sayfasn ilk oluturduumuz zaman

41

unuttuumuz bir stun, elimizdeki verilere sonradan eklenen bir yeni satr bizi sadece nihai hesaplamalarmz deil, fakat tablomuzun kurlu unu da deitirmek zorunda brakabilir.

Tahmin edebileceiniz gibi, Excel'de hcre operasyonlar, son derece kolay icra edilir.

HCRELER TOPLUCA HAREKET ETTRME

Bir grup hcreyi sayfa zerinde baka bir yere hareket ettirmek iin, hepsini iine alacak ekilde tarayn, sonra Mouse imlecini hcrelerinizin evresinde oluacak erevenin kenarlarndan birine gtrn ve Mouseun sol dmesi ile tutarak, ereveyi ve iindeki btn hcreleri istediiniz yere gtrp, brakn. Merak etmeyin, belirli hcrelerle atf yapan formller ve fonksiyonlar otomatik olarak dzeltilecektir. Fakat yine de btn forml ve fonksiyonlarn dzgn ekilde aktarldn incelemekte yarar var. Byle bir toplu nakil ileminde, geride bir sraya veya stunu unuttuunu fark ederseniz, hemen Edit mensnden Undo'yu sein. Unuttuunuz yeri de iine alarak, tama iini tmyle yeniden yapn. Geride kalan bir sray veya stunu tek bana tamaya kalkarsanz, forml ve fonksiyonlarn karma tehlikesi artar.

HCRELERN ERN TOPLUCA SLME

Oluturduunuz bir sayfada bir sra veya stuna artk ihtiyacnz yoksa ve iindekilerle birlikte silmek isterseniz, bunun eitli yollar var. En kolay, sra veya stunu tmyle iaretleyin. Mouse iaretini sa alt kesindeki noktann zerine getirdiinizde iaretin ince bir art iaretine dndn greceksiniz. Mouse'un sa dmesine basarak, bu noktay iaretli alann en st

42

kenarna doru srkleyin. Mouse'un zerinden getii hcre gri renk alacaktr. Mouse'un dmesini nerede brakrsanz, oraya kadar olan hcrelerin ierii tmyle silinecektir.

SIRA VEYA STUNLARI SLME

Tmyle ortadan kaldrmak istediiniz srann rakamn, stunun harfini Mouse ile bir kere tklayn. Satrn veya stunun tm seilecektir. Edit mensnden Delete maddesini sein. Satr veya stun tmyle yok olacak, alttaki veya sadaki stun onun yerini alacaktr. Byle bir toplu silme ileminde Excel forml ve fonksiyonlar ou zaman baaryla gncelletirir. Forml veya fonksiyonlar silinen satr veya stundaki bir hcreye atfta bulunuyorsa, forml veya fonksiyonun yerinde #REF! (Referans Hatas) mesajn grrsnz. Bu yntemle birden fazla satr veya stunu yok ekmek iin, Mouse imlecini, dmeyi brakmadan, adres rakamlar veya adres harfleri zerinde srkleyin. SATIR, STUN VEYA HCRE EKLEME

ou zaman Excel tablolarnzda bir hesap iin veya yeni bir kalem mal iin yeni bir satr veya stun oluturmak isteyebilirsiniz. Sadece bir satr veya stun eklemek istediiniz zaman, ihtiya olan yerde bir hcreyi sa tklayn ve alacak menden Insert (Ekle) maddesini sein; alacak kutudan yeni bir satr iin Entire Row (Tam Satr), yeni bir stun iin Entire Column (Tam Stun) maddesini iaretleyerek, OK'i tklayn:

Kimi zaman iki hcrenin arasnda bir hcre eklemek isteyebilirsiniz. Excel bunu yandaki hcreleri saa veya aaya iterek yapar. Hcre eklemek istediiniz yerin solunda veya stndeki hcreyi sa tklayn, alacak menden Insert'i sein; alacak kutuda iaretli hcreden itibaren btn

43

hcrelerin saa gitmesini istiyorsanz "Shift cells right," aa gitmesini istiyorsanz "Shift cells down" maddesini iaretleyerek OK'i tklayn.

Ekleme iini yaparken ka satr, stun veya hcre iaretlerseniz, Excel o kadar satr, stun veya hcre ekleyecektir.

Sylemeye bile lzum yok; forml ve fonksiyonlarnzn atfta bulunduu adresler otomatik olarak gncelletirilecektir.

HCRELERE NOT EKLEME

Bir ekip ile birlikte zerinde altnz Excel dosyasnda bir hcredeki bilgiye ilikin olarak dier kullanclara not vermek isteyebilirsiniz. rnein ortak bir aratrma projesinde, belirli bir grup bilginin yeniden kontrol edilmesi gerekebilir. Excel, yklemi olduunuz srme bal olarak ister yazl, ister szl, Hcre Notu (Comment) oluturabilir.

Excel not eklemek istediiniz hcreyi sa tklayn ve alacak menden "Insert comment" maddesini sein. Varsaylan lleriyle Comment/Yorum kutusu alacaktr. Bu kutuya yazmak istediiniz notu yazn ve baka bir yeri tklayn. imdi bu hcrenin sa st kesinde kk bir krmz gen belirecektir. Mouse imlecini byle iaret bulunan bir hcrenin zerinde birka saniye tutarsanz, Excel notu grntleyecektir. Byle bir hcreyi tekrar sa tklarsanz bu kez alacak mende "Edit comment" (Yorumu deitir) ve "Delete comment" (Yorumu kaldr) menlerini de greceksiniz.

44

Excel'in farkl srmlerinde, bir hcreyi sa tkladnz zaman alan mende veya bir hcreyi seerek Insert mensn tkladnzda maddeler arasnda "Note..." satrn greceksiniz. Bu maddeyi tkladnzda "Cell Note" diyalog kutusu alr ve hem not metnini hem de istiyorsanz bir ses kayd yapmanz salayan kontrolleri grrsnz.

KOPYALA VE YAPITIR

Windows ortamnda, Pano (Clipboard) denilen bilgi tutma aracndan yararlanarak kopyalama, kesme ve yaptrmaya aina olmalsnz. Excel'de ayn arac kullanarak, hcreleri, ierikleri ile birlikte bir yerden dierine kopyalayp, yaptrabilirsiniz. Bunun iin kesmek veya kopyalamak istediiniz hcreyi sa tklayp, alan menden Kes veya Kopyala maddelerini seebileceiniz gibi, Edit mensnden Kes veya Kopyala maddelerini de seebilirsiniz. Daha sonra hedef hcreye giderek, ya yine sa tklayarak alacak menden, ya da Edit mensnden Paste maddesini seerek, kestiiniz veya kopyaladnz hcreyi yaptrabilirsiniz.

Dier Windows uygulama programlarndan fakl olarak Excel'in keserek veya kopyalayarak baka bir yere yaptrdnz hcrenin ierii "akll kopyalama" denen yntemle deitirilir, yeni yerine uygun hale getirilir. Bunu bir kez deneyelim.

45

Bizim tp gazcnn Excel dosyasn an; A15'deki TOPLAM diye balayan satrn altnda bir boluk brakp, A17'ye Ortalama, A18'e En ok, A19'a En Az diye yazn. Ortalamann karsna Ocak rakamlarnn altna (B17) bu stundaki rakamlarn ortalamasn aldracak fonksiyonu girin. Ayn ekilde En ok satrnda Ocak rakamlarnn altna (B18) bu stundaki rakamlarn en ounu; En Az satrna en azn bulacak fonksiyonu girin.

Sonra Ocak Ortalamas hcresini iaretleyin ve kopyalayn. imdi, Ortalamann hizasndaki ubat-Toplam hcrelerinin tmn sein ve herhangi birini sa tklayarak alan menden Paste'i sein. Ocak ortalamasn tklayn; fonksiyona bakn. rnein Nisan ortalamasn tklayn, fonksiyona bakn.

Fonksiyonlarn argmanlar ayn, ama argmanlarn hedef blgeleri deimi mi? Excel dilinde buna akll kopyalama denilir. Keke btn bilgisayar programlar bu kadar akll olsa!

Fakat bu aklllk kimi zaman iinize yaramayabilir. yle bir an olur ki, bir Excel sayfasna, formlleri ile deil sadece sonular ile yani ham verici olarak aktarmak isteyebilirsiniz. Bu durumda kesme veya kopyalamadan sonra, sra yaptrmaya geldiinde Paste maddesini deil Paste Special (zel yaptr) maddesini semelisiniz.

Bir rnek yapalm. Biraz nce oluturduunuz alt aya ve mahalle toplamlarna ait Ortalama, En ok ve En Az verilerinin bulunduu hcreleri (B17:H19) sein ve kopyalayn. Sonra, herhangi bir hcreyi sa tklayn, alacak menden Paste Special' sein:

46

Alacak diyalog kutusunda Values (Deerler) maddesine iaret koyun ve OK'i tklayn. 8 stunlu sral kaynak verileri, yeni yere aynen kopyalanacaktr. Tabii burada "aynen" sonu itibariyle doru; fakat orijinal fonksiyonlar almadnz iin doru deil. Snamak iin rnein Nisan stununun En ok hcresini tklayn. Forml ubuunda daha nce verdiiniz fonksiyonu greceksiniz. imdi biraz nce yaptrdnz rakamlardan Nisan En ok'una denk gelen hcreyi tklayn; Forml ubuunda sadece rakam greceksiniz. Bunun sebebi, yaptrma srasnda Excel'e sadece verileri yaptrmasn sylemi olmanzdr. Paste Special kutusunu kullanarak kestiiniz veya kopyaladnz hcre veya hcrelerin tm ieriini veya sadece formllerini, deerlerini, biimini, yorumlarn yaptrabilirsiniz.

ALITIRMA 6

Snf arkadanz sizin Excel ile inanlmaz iler yaptnz duydu ve sizden yazllarda ve yaryl snavlarnda ald notlar toplu hale grebilecei ve bu gidile yl sonunda ka alabileceini gsteren bir listeyi size verdi ve siz de u aadaki Excel sayfasn yaptnz:

2nci Snf 1nci Ticaret Hukuku irketler Hukuku ktisat Medeni Hukuk Uluslararas likiler Aratrma Met odlar Devrim Tarihi Yazl 6 7 9 3 8 6 10 2nci Yazl 8 7 9 3 8 7 7 Yaryl Snav 4 7 9 5 10 8 9 1nci Yazl 8 8 8 10 2nci Yazl Yl sonu NOT 6,5 7,25 9 3,66667 8,5 7 9

Snav

47

Tablonuzu olutururken, kopyalama ynteminden yararlanmay unutmayn.

1- Sonra, notlara baknca zaten dersleriyle ne kadar ilgili olduu anlalan arkadanz, geldi ve Kamu Maliye dersini unuttuunu syledi. Tabloya 6'nc srada Kamu Maliyesini girin. Notlar, srasyla, yle olacak: 5 ve 5.(Birinci yaryl sonu snavnn notu henz belli deil; ikinci yarylda henz snav olmamlar!)

2- Aradan biraz daha zaman geti ve arkadanz tekrar sizi arad, Kamu Maliyesi hocasnn meerse bir nc yazl yaptn, fakat kendisinin bu snav kardn, ikinci yarylda da ara snav yapacan rendiini syledi. D stununu "3'nc yazl" notlarna ayrn. (a) Ortalama hcrelerini dzeltmek isterseniz ne yapmanz gerekir? (b) Ortalama hcrelerini dzeltmeden, fakat nc snav olmayan derslerde bu snav ortalamaya katmamak iin ne yapmak zorundasnz?

3- kinci yaryln ortalarnda arkadanz Uluslararas likiler profesrnn deitiini, yeni hocann derse devam zorunluu getirdiini ve derse devam notunun yzde 20'sini, snav ortalamalarnn zerine ekleyeceini syledi. (Not bylece 10'u geerse, retmen o renciye kendi kitaplarndan birini armaan edecek!) kinci yaryla derse devam stunu ekleyin ve bu dersin nihai not ortalamasn yeni stundaki saynn yzde 20'si toplanacak ekilde deitirin. (Not 10'u geerse aldrmayn. Daha sonra artl hesaplamalar ele alacaz.) Bu fonksiyonunuz nasl olmaldr? 4- Aratrma Metotlar dersinde ikinci yarylda rencilerden bir aratrma yapmalar ve aratrma raporu yazmalar istendi. Bu uygulamada renciler iki not alacaklar: Aratrma
48

tasarm ve aratrma raporu. Bu iki notun ortalamas, dersin nihai notunu, derste yaplacak snavlar ve yaryl snavlar sonular ile eit deerde etkileyecek. "Aratrma devi" adn vereceiniz bu uygulamay (a) satr yaparsanz tablonuzda ne gibi deiiklikler yapmalsnz; bu durumda bu dersin nihai notunu belirleyen fonksiyon ne olmaldr? (b) Aratrma devinin iki esini ayr ayr stun yaparsanz ne gibi deiiklikler yapmalsnz; bu dersin nihai notunu belirleyen fonksiyon nasl olmaldr?

49

BLM V

50

EXCEL'DE ADRESLER

u ana kadar grdmz kadaryla bile, Excel'in hesaplamalarda muhteem bir adres sistemi kullandn syleyebiliriz. Otomatik doldurma noktalarn ekerek, yeni hcrelere mevcut fonksiyonlar adreslerini gncelletirerek alabilmemiz; kopyalama, kes ve yaptr ynteminde adreslerin otomatik olarak gncelletirilmesi ve fonksiyonlarda kullanl ekliyle, hcre adreslerinin Excel'de nemli bir yer tuttuu da anlalyor.

GREL VE MUTLAK ADRESLER

Akll doldurma ve akll yaptrmada, rnein G10'daki bir =SUM(G2:G9) fonksiyonu, H10'a aktarldnda =SUM(H2:H9) oluveriyor. Bu byk kolayln ie yaramad durumlar olamaz m? Olabilir. rnein, Orant (proportion) hesaplarnda, formlleri ve fonksiyonlar yukardan aa doru kopyalayp, gncelletirmek iimize yaramaz.

Trkiye'de blgeler itibariyle turizm yatrm iin alnan ruhsat saylarna ilikin u tabloyu inceleyin:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

A B C Blgelere Gre Turizm Yatrm Ruhsatlar (Aralk 1996) Ruhsat Verilen Turizm Yatrm Corafi Blge Marmara Ege Akdeniz Orta Anadolu Karadeniz Dou Anadolu Gneydou Anadolu Toplam Say 159 530 385 74 67 53 41 1309 Orant

Burada, 1309 toplam ruhsattan Marmara blgesine verilenlerin orantsn bulmak istersek,

51

159/1309 eklinde bir hesap yapmamz gerekir. (Bunu yzde olarak ifade etmek istersek, elde ettiimiz sayy 100'le arparz. Yzde hesab btn orantlar 100 tabannda standart hale getirir. Bu anlamda orant, payn 1 tabannda ifadesi demektir.)

imdi bu tabloyu siz de oluturun ve B15'e

=SUM(B7:B13)

fonksiyonunu, Marmara Blgesi'nin toplam iindeki payn verecek orant hesab iin de C7'ye

=B7/B15

formln girin. Daha nce rendiiniz otomatik doldurma yntemine gre, C7'yi sein ve sa alt kedeki noktay, btn blgeleri kapsayacak ekilde aa doru ekin ve brakn. Excel
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 A B C Blgelere Gre Turizm Yatrm Ruhsatlar (Aralk 1996) Ruhsat Verilen Turizm Yatrm Corafi Blge Marmara Ege Akdeniz Orta Anadolu Karadeniz Dou Anadolu Gneydou Anadolu Toplam Say 159 530 385 74 67 53 41 1309 Orant 0,121467 #DIV/0! #DIV/0! #DIV/0! #DIV/0! #DIV/0! #DIV/0! D

C7'deki forml, iaretlediiniz hcrelere uygulayacak ve

hepsine de bir sayy sfra blme hatas yaptmza

ilikin mesaj verecektir!

Neden? nk otomatik doldurma fonksiyonu, "B7/B15" olan ilk formlmz alp, her bir hcreye, solundaki verilere uyarlayarak, yerletirdi. rnein, C8'deki formlmz "B8/B16" oldu. Excel'in kopyalama veya otomatik doldurma da kulland otomas-yon, aslnda hcre

52

adreslerini orijinal formln bulunduu hcreye gre arttrma veya eksiltmeye dayanr. Yapmak istediimiz ilem satra veya stuna baml bir ilem olsayd, daha nce olduu gibi, otomatik doldurma bize byk bir kolaylk salayabilirdi. Ama burada salamyor. rnein C8'deki formlmzn, "B8/B15" olmas gerekiyor ki, Ege blgesinde alnan turizm yatrm ruhsatlarnn ruhsat toplamlarna orantsn doru olarak bulabilelim.

Fakat hemen Excel'in o kadar da akll olmadn dnmeyin. Bata Excel'e ilk yazdmz C7'deki formln hangi blmnn "greli" olduunu yani yeni yerlere uyarlanmas gerektiini hangi blmnn mutlak olduunu yani olduu gibi braklmas gerektiini sylemi olsaydk, Excel otomatik doldurma ilemini doru olarak yapabilirdi.

Burada adreslerin "greli" (veya nisbi) ve mutlak adresler olarak ikiye ayrldn sylemi oluyoruz. u ana kadar yazdmz ekliyle normal adresler, yani rnein C8 bir greli adrestir. Herhangi bir otomatik ilemde bu adresin referans, yeni hcrelerin adresine gre deitirilir. Oysa bu adresi "$C$8" olarak yazarsak, yani hem stun hem de satr adresinin nne $ iareti koyarsak, bu adres mutlak adres halini alr. Otomatik ilemlerde bu adres deitirilmez; nk referans konusu hcre, referansn yapld yere gre deiebilir nitelikte deildir. Bizim toplam ruhsat saysn yazdmz B15 hcresi gibi.

imdi C7'ye dnelim ve formlmzn ikinci blmn yani B15'i mutlak, deimez hale getirelim. C7'deki forml u ekilde deitirin:

=B7/$B$15

53

Sonra, aada hata mesaj bulunan kutularn tmn ein ve otomatik doldurma noktasnn Mouse imleyici tutarak, yukarya kadar getirerek iindekileri silin (Bu ilemi baka ka trl yapabileceinizi de bu arada bir hatrlayn!). imdi C7'yi iaretleyerek, otomatik doldurma noktas C13'e kadar getirin. te imdi toplam ruhsat says 1 olursa, her bir blgede verilen ruhsat saysnn orantsn bulmu olduk. C8'den C13'e kadar hcrelerinizi tek tek kontrol ederseniz, B15'e yaplan referansn sabit kaldn, buna karlk her blgenin kendi rakamn ieren hcrenin adresinin uygun ekilde deitirildiini greceksiniz.

Peki, doru rakamlar elde etmeyi baardk; fakat ondalk iaretinden sonra alt haneli saylar okuma ve anlama asndan zor deil mi? stelik u anda zerinde uratmz hesapta, bu rakamlarn bu kadar ayrntl olmas, bize turizm ruhsatlarnn dalmn anlamakta ve geride kalan yrelere arlk vermek zere bir program oluturmakta gerekli mi? Burada virglden sonra sadece iki basamakl bir say olsa, belki rakamlar daha kolay kavrayabiliriz.

Bunun iin Excel'e ondalk iaretinden sonra ka haneli say istediimizi sylememiz gerekir. Bunu da, yeniden biimlendirmek istediimiz tm hcreleri seerek(C7:C13) ve sa tklayarak atmz menden "Format cells..." maddesini seerek yapabiliriz:

Daha nce de kullandmz bu diyalog kutusunda bu kez, kategori hanesinde Number (Say) maddesini sein, sa tarafta belirecek kontrollerden "Decimal places" (ondalk haneler) kutusunda virglden sonra ka basamak istiyorsanz, o sayy buluruz. Bize, u anda virglden

54

sonra iki rakam yeterli olduuna gre, buradaki sayy 2 yapacaz ve OK'i tklayacaz. Tablomuzdaki btn ondalk blmler iki haneli hale gelecektir. Tablomuzun yeni ekline baknca, ou kiinin 1 tabanl orant hesabna fazla aina olmadn dnebiliriz. Genel olarak oranlarn 10 veya 100 zerinden ifade edilmesi daha anlalr sonular verir. Btn bu uradan sonra, orant stunumuzu yzde hesabna evirmeye karar veriyoruz. Bu ilemi ok uramadan nasl yapabiliriz?

te C8:C13' temizleyerek balayalm. Sonra C7'deki formle "arp 100" ifadesini ekleyelim. C7'yi setiiniz zaman forml ubuunda formlnz greceksiniz. Bu ubuun iini tklayn ve en sona "*100" yazn. Forml yle olacak:

=B7/$B$15*100

Sonra, bu hcrenin otomatik doldurma noktasn, C13'e kadar aa ekin. Btn rakamlarnz yzdeye dnm olmal. Fakat biraz nce virglden sonra iki basamak istediimiz iin rakamlar iki basamakl hale geldi. Oysa byle bir hesapta bize bir basamak yeter. Tekrar C7:C13'e iaretleyin; seilen hcreleri sa tklayn ve alacak kutudan "Format cells..." maddesini sein. Virglden sonraki ondalk basamak saysn 1'e drn. te imdi 1997 itibaryla verilen turizm yatrm ruhsatlarnn blgeler arasnda dalmn anlaml bir ekilde grebiliyoruz.

55

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

A B Blgelere Gre Turizm Yatrm Ruhsatlar (Aralk 1996) Ruhsat Verilen Turizm Yatrm Corafi Blge Marmara Ege Akdeniz Orta Anadolu Karadeniz Dou Anadolu Gneydou Anadolu Toplam Say 159 530 385 74 67 53 41 1309 Orant

12,1 40,5 29,4 5,7 5,1 4,0 3,1

OTOMASYONA YARDIMCI OLALIM

Bu istatistik ii size sarmaya balad galiba! yleyse u tabloyu birlikte inceleyelim:

1980 - 1995 Nfus Saym Sonular (000 olarak)

Bu tabloya bakarken, aklnza, acaba Trkiye'nin nfusu 2100 ylnda veya

Yl 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987

Nfus 44,439 45,540 46,688 47,864 49,070 50,306 51,433 52,561 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 53,715 54,893 56,098 57,326 58,584 59,869 61,183 62,526

2500 ylnda veya 3000 ylnda ne olacak diye bir soru geliyor mu? Ee, bouna demedik bu istatistik sizi baya sard diye.

56

Peki yleyse, altrn Excel'i ve tabloyu giriverin. (Biliyorum, sylemesi kolay!) 2100, 2500, 3000 ylnda ya da arzu ettiiniz baka bir yzylda lkenin nfusu ne olacak sorusuna cevap ararken bize nce salam bir art oran rakam gerekiyor. lke nfusu gibi olduka basit deikenlerde 15 yllk bir dizi, bize hemen doru bir eilim gsterebilir. Yani bu tabloya bakarak, Trkiye'nin aa yukar doru bir nfus art hzn hesaplayabiliriz, ya da daha doru ifadeyle Excel'e hesaplattrabiliriz.

Tablonuzun u ekli alm olmasna dikkat edin; bylece aadaki hcre adresi referanslarn uygulayabilirsiniz:

57

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

A B C 1980 1995 Nfus Saym Sonular Yl 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Nfus 44439 45540 46688 47864 49070 50306 51433 52561 53715 54893 56098 57326 58584 59869 61183 62526

nce yapacamz ie karar verelim: Kullanabileceimiz

sa-lam bir nfus art hz oran bulabilmek iin nce bize elimizde mevcut

rakamlarn bir nceki yla gre art oran gerekiyor. Daha sonra bu oranlarn

ortalamasn hesaplaya-biliriz. (Gerek nfus art tahminleri, istatis-tikte htimal Hesab ad verilen yntemle ve P(n)=P(0)e(m) eklinde bir formlle hesaplanr. Fakat burada uygulayacamz yntem de ok yanl sonu vermez.) Demek ki, Nfus stununun yanna bir Art Oran stunu aacaz.

Peki: D3'e Oran yazn. 1980'den nceki ramak elimizde olmadna gre, oran hesabna 1981'den itibaren balayacaz. 1981'deki Oran hcresine, 1980'den 1981'e deiimi bulacak bir forml kolaym:

=C6/C5

Burada elde edeceimiz saylar 100 tabanyla ifade etmemize, yani yzde olarak belirtmemize henz gerek yok. Fakat olduka hassas bir hesap yapacamza gre, oran daha iyi anlamak iin ondalk basaman mmkn olduu kadar uzun, rnein drt haneli olmas daha iyi olacaktr.

58

(Siz ekranda gsterilmesi istemeseniz de Excel kendi hesaplarnda kullanabildii kadar ok basamakl say ile hesap yapar.)

Bu forml D6'ya konuyu ve bu hcrenin otomatik doldurma noktasn tutarak, D20'ye kadar aa ekin. Hmmm; demek ki son 15 yllk nfus art oran yzde 2 ila 3 arasnda deiiyor. Peki, bu oranlarn ortalamas nedir?

Hesaplarnza karmayacak ve tablonuzun grnmn bozmayacak bir yere, rnein F3'e "Ortalama Art Oran" yazn, G3'e de bu oran bulacak fonksiyonu girin. Ortalama art oran, ad stnde, art oranlarnn ortalamas olacaktr. Yani, D6;D20'nin ortalamasn alacaz:

=AVERAGE(D6:D20)

Bu kadar ok birbirinin ayn rakamn ortalamas da ayn olacaktr! Nitekim, bu formln sonucu yzde 102.3, Oran stununda en ok tekrar eden rakam.

imdi, Yl stunumuza 1996'dan diyelim ki 3000 ylna kadar, yllar girmemiz gerekir. Tabii bunun bir yolu, B21'e 1997, B22'ye 1998, B23'e 1999 diye srasyla bin adet yl yazarsnz! Excel'de bunun kestirme bir yolu yok mu? Var, tabii. Yl stunundaki deerleri de bir forml gibi dn. Diyelim ki, D21'e, "Senin deerin, D20'ye bir eklenerek bulunsun!" desek ve sonra bu hcreyi otomatik kopyalarken ierdii forml otomatik olarak gncelletirmiyor mu? Peki yleyse, D21'e aynen u forml girin:

59

=D20+1

O da ne: 1996,0000? Tabii, Excel ondalk hanesine biraz nceki talimatnz uyarnca drt rakam koyuyor. Bunu 0'a indirin, yl yla benzeyecektir.

imdi, bu hcreyi 3000 kere kopyalamaya geldi sra. Fakat u sylendii kadar zor bir i deil. Otomatik doldurma noktasn tutun ve Mouse iaretini Excel'in erevesinin altna doru ekin. ki saniye elinizi oynatmadan durabilirseniz, 6450 yln da tablonuza yerletirmi olabilirsiniz!

Yllar girdik. imdi sra geldi nfus stununu doldurmay. 1996'nn karsna yazacamz nfus tahminini Excel vereceimiz formlle hesaplayacak ve bir bu hcreyi aa doru otomatik kopyalayacaz. Bu forml, ortalama art orannn, 1996'dan itibaren her yl iin reel art oran olaca varsaymna dayanarak, rnein "1996 nfusu=1995 nfusu*art oran" formlyle (ve tabii Devlet Planlama Tekilat'na haber vermemek artyla) bulunabilir. O halde C21'de formlmz yle olacaktr:

=C20*$G$3

Biraz sonra bu hcreyi otomatik olarak dier yllara kopyalatrken, Excel C20'yi C21, C22, C23... diye yeni hcreye gre gncelletirirken, G3' de G4, G5, G6... yapmasn diye, ortalama Art Hz Oran'n yazdmz G3'n adresinin mutlak olduunu belirtiyoruz. Bu hcrenin otomatik doldurma noktasn tutup, yllarnz boyunca aa ekin. te size 4000'li yllara kadar otomatik nfus tahmin tablosu. Benim tabloma gre 3000 ylnda Trkiye'nin nfusu,

60

539,976,683,578,67l,000 ya da kabaca 540 katrilyon olacakm! imdi bu hesabn doru mu yanl m olduunu snamak iin, bizim tablomuzun 2000 yl tahminine bakalm: 70 milyon 064 bin. Bir de Devlet statistik Enstits'nn rakamna bakalm: 69 milyon 694 bin. Arada yarm milyon oynuyor ki, bu yaptnz ilemi DPT'ye bildirmemeniz iin sizi neden uyardm da gsteriyor!

aka bir tarafa, 3000 yl deilse bile diyelim ki 2050 ylndaki nfusu doru tahmin etmek, okul saysndan tutun, frn saysna kadar her trl sosyal, ekonomik ve siyasal planlama iin nemlidir. Toplumlarn her trl ihtimale kar hazrlkl olmas gerekir. imdi diyelim ki siz bu tr ihtimallerle ilgili bir sosyal planlama ii yapyorsunuz ve nfus art ortalamasnn biraz azalmas veya biraz artmasnn sonularn bilmek istiyorsunuz. Yani G3'de binde 1'lik bir azalma 2050 ylndaki nfusu nasl etkileyecektir? Ya da bu rakamdaki binde 2'lik bir artn sizin planlarnza etkisi ne olacaktr?

Byle bir aratrma yapmak istiyorsunuz, ama gznz korkutan, btn bu formllerimize G3'deki deeri mutlak olarak koyduk: Yani G3'n ieriini deitirmekle, Excel'e 3 bin ksur hesab yeni batan yaptrabilirsiniz. Fakat u andaki durumu itibaryla G3'te deiiklik yapamazsnz, nk G3 deerini baka bir hesabn sonucundan alyor. G3' tklayp, mevcut fonksiyonun yerine vermek istediiniz yeni art oran deerini yazn ve tablonuzu inceleyin.

Diyelim ki, G3' 1,0230 olarak deil de 1,0200 olarak tahmin ediyorsunuz. 2050 yl iin tahmininiz olan 218 milyon rakam da 185 milyona decektir.

Fakat byle bir yukar, bir aa gidip gelmek zor olmuyor mu?

61

Excel sayfasn aa yukar hareket ettirdiiniz kaydrma ubuunun yukar okunun ve saa sola hareket ettirdiiniz kaydrma ubuunun saa bakan okunun nnde ince bir izgi greceksiniz. Buna "Sayfa blme arac" denir. Mouse imleciyle bunu izgileri tutar aa veya sola hareket ettirirseniz, tablonuz ortadan ikiye blnecek ve st taraf ayr, alt taraf ayr hareket imkan kazanacaktr. imdi st tarafta G3, alt tarafta da 2050 tahmini grlecek ekilde sayfanz ikiye bln. Ve balayn G3'de farkl deerler vererek, 2050 ylnda nfus tahmininizdeki deiiklikleri izlemeye. Syledik size istatistii sevdiniz diye!

HCRELER ADLANDIRMA

Hcrelerin greli adresini yazmak nispeten kolay (G3), fakat mutlak adresleri yazmak bazen zahmetli olabilir ($G$3). Sonra G3 kolay aklda kalan bir isim deil. Bunun yerine G3'e "Art oran" gibi bir isim veremez miyiz? Btn atflarmz, yazacamz adresleri bu isimle yapamaz myz?

Tabii yapabiliriz. Buna Excel dilinde hcreleri adlandrma denilir. Adlandrmak istediiniz hcreyi tklayn, Forml ubuu'nun solunda Name Box (sim Kutusu) denilen kutuda hcrenin normal adresini greceksiniz. Bu kutunun iine hcreye vermek istediiniz ad yazn. Hcre adlarnda boluk olamaz, 255 karakteri geemez, mutlaka harfle balamas gerekir ve aritmetik ilem iaretleri yer alamaz. rnein G3'e "Ortalama Art Oran" deil,

"Ortalama_Art_Oran" adn verebilirsiniz.

62

Adlandrdnz hcrelere adlaryla atfta bulunabilirsiniz. rnein, yukarda C21'e yazdmz forml, "C20*$G$3" yerine "C20*Ortalama_Art_Oran" eklinde yazlabilirdi.

Hcreleri bir kere adlandrdnz m, bu isimler, Excel tarafndan bir liste olarak tutulur ve sim Kutusu'nun yanndaki seme oku tklandnda gsterilir. Bir forml ve fonksiyon yazarken, buradan yapacanz seme doruca forml veya fonksiyonda gsterilir. Yani defalarca ve uzun uzun "Ortalama_Art_Oran" yazmanza da gerek yok.

Bir de Excel'in adlandrlm hcrelere yaplan atflarn mutlak olduunu varsaydn hatrlatalm. Yani adlandrlm hcrelerin adresleri otomatik doldurma ve kopyalamada deitirilmez.

sterseniz bir grup hcreyi de topluca adlandrabilirsiniz. Diyelim ki, daha nceki blmde yaptmz snav sonular sayfasnda, birinci ve ikinci yaryl notlarn iki ayr grup olarak adlandrabilirsiniz. Bunun iin B4:E9 grubuna "Birinci_Yaryl", F4:L9 grubuna da "kinci_Yaryl" adn vererek, yaryl not otamalar ve benzeri hesaplarda doruca bu grubu adres gsterebilirsiniz. rnein, =AVERAGE(B4:E9) yerine,

=AVERAGE(Birinci_Yaryl) yazmanz kafidir.

Excel,

hcre

ve adres

grubu

isimlerinde

byk harf-kk harf

fark gzetmez.

"BRNC_YARIYIL" ile "birinci_yaryl" Excel asndan ayn isim saylr.

63

KARMA ADRESLER

Bir forml veya fonksiyonda adresin stun blmnn mutlak, satr blmnn greli veya tersi olmasn istediiniz durumlar olabilir. u sayfay inceleyin:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

A B arpm Cetveli 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

C 2 2 4 6 8 10 12 14 6 18 20

D 3 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30

E 4 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40

F 5 5 10 15 20 25 30 25 40 45 50

G 6 6 12 18 24 30 36 42 48 54 60

H 7 7 14 21 28 35 42 49 56 63 70

I 8 8 16 24 32 40 48 56 64 72 80

J 9 9 18 27 36 45 54 63 72 81 90

K 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Bir arpm cetvelinde hcrelerde stun ve satr bandaki saylarn arpm sonular yer alr. Excel dilinde sylersek, rnein B3'n deeri, A stununda 3'nc satrdaki hcrenin deeri ile B stununda 2'nci hcrenin deerinin arpmdr. Bu satrdaki dier btn hcrelerin deerini bulmak iin, B3'deki formln sadece arpma iaretinden sonraki blmnn stun adresini deitirmemiz yeterlidir. Ayn ekilde B3 ile ayn stundaki dier hcrelerin deerlerini bulabilmek iin B3'deki formln sadece arpma iaretinden nceki blmnn satr adresini deitirmemiz yeterli olacaktr. Bu sebeple B3'deki formln arpma iaretinden nceki blmnn stun blm mutlak, satr adresi greli, satr adresi mutlak olmaldr. Buna gre B3'de forml yle yazarz:

=$A3*B$2

64

Forml yazdktan sonra bu hcrenin otomatik doldurma noktasn tutar K stununa kadar ekerseniz, formlnz 3'nc satrn tmne uyarlanm olur. On stunluk 3'nc satrn otomatik doldurma noktasn tutar 12 satrna kadar indirirseniz, bu kez forml btn satrlar iin uyarlanm olur. Bu durumda "on arp on" satrnn formln Excel'e bakmadan syleyebilir misiniz? ok kolay: B3'deki formle bakn; iaretten nceki blmde stun ad yani A sabit kalacak, fakat satr says deiecek, yani "on arp on" hcresi 12'nci satrda olduuna gre formln birinci blm $A12 olacak. aretten sonraki blmde ise stun ad deiecek fakat satr ad 2 olarak kalacak; yani "on arp on" K stununda olduuna gre K$2 olacak. Sonu itibariyle "on arp on" hcresinin forml "$A12*K$2" olmaldr.

Bu tr, bir blm mutlak, bir blm greli adreslere "karma adresler" veya "karma referans" ad verilir. ALITIRMA 7

1- Turizm Yatrmlar tablomuzu an. Turizm yatrmlarnn blgeler arasnda eit olmasa bile eite yakn dalmasn savunan bir turizm planlamacs olarak hangi yrelere arlk vermeniz gerektiini dnrken, nce hangi yrelerin geri kaldn belirlemek istiyorsunuz. Bunun iin bir katsay veya bir ortak payda bulmak zorundasnz. Turizm yatrm says tabloda grld miktarda kalsa fakat btn blgeler turizm yatrmndan eit pay alsa idi, bu rakam bulmak iin kullanacanz forml ne olurdu?

2- Mevcut tabloda A18'e Ortalama kelimesini yazn ve B18'e yukardaki sorunun cevab olarak belirlediiniz fonksiyonu girin. Sonra D5'e Sapma kelimesini yazn ve bu stunda her blgenin B18'den ne kadar ayrldn (istatistik diliyle ortalamadan saptn) hesap edin. Bunun iin

65

D7'ye nasl bir forml girmelisiniz? Bu forml D8'den D13'e kadar otomatik olarak yerletirirseniz, D7:D13 blgesindeki hcrelerin deeri ne olur?

3- Pizza Cumhuriyeti'nin imdi Cezayir olan Kuzey Afrika bykelisi Guilielmo Bonacci'nin olu Leonardo'nun Arap matematik retmenleri ona in'den gelen sorular ve yantlarn retmiler, o da 1202'de yazd bir kitapla bunlar Avrupa'ya tamt. Leonardo Fibonacci (Bonacci'nin Olu anlamna) lzumsuz ilerle urat iin ksa zamanda Bigollo (bir ie yaramaz seyyah anlamna) lakabyla anlmaya baland. Ama adalar ona Master (usta) adn da vermeyi ihmal etmediler. Gnmzde Fibonacci dernekleri, Fibonacci Dergisi ve Internet'te yzlerce Fibonacci sitesi var. Fibonacci'nin nl kitabnda ortaya att bir soru uydu: Bir adam drt duvarn iine bir ift tavan koysa, tavanlar her ay bir yavru yavrularsa ve her yavru bir ay sonra ergin hale gelse ve ayda bir yavru verse, adamn bir yl sonra ka tavan olur? Bu sorunun cevab, gnmzde nl Fibonacci Dizisi denilen diziye yol at ve bilim adamlar bu diziden Pi saysn elde etmeden tutun, klid'in teoremlerini kantlamaya kadar birok yarayl iler yaptlar. Yerekiminden kurtulan bir uzay aracnn hz bile Fibonacci Dizisi ile hesaplanabilir. Fibonacci Dizisi, 0 ve 1 ile balar, her rakam yanndaki ile toplanr elde edilen sonu toplanan rakamn yanna yazlr: 0, 1, 1,2,3, 5, 8, 13... gibi. imdi bir Excel sayfas yapn: A1'e Fibonacci Dizisi yazn. A2'ye 0 ve A3'e 1 rakamlarn girin. A3'de Fibonacci Dizisi'ni hesap etmek iin yazacanz forml ne olmaldr?

4- Excel'de bir stuna 255 rakam girebildiine, bundan fazla rakam olan saylarn bilimsel notasyonla (yani sfrlar koymadan, sadece ka sfr olduunu belirterek) yazabildiine gre, normal yazld taktirde grebildiiniz en yksek Fibonacci rakam kanc Fibonacci Adm'ndadr ve nedir?

66

5- Hangi notasyonla yazdrrsanz yazdrn, Excel'in hesap edebildii en yksek Fibonacci Adm hangi satrdadr ve Excel'in hesaplayabildii en yksek say nedir; "#NUM!" hata mesaj ne anlama gelir?

6- ki yl sonra bu iftinin ka tavan olur?

7- Excel ile bu kadar uratktan ve Excel ile birok ey yaplabildiini rendikten sonra, bir irket kurarak, isteyene Excel hizmetleri sunmaya karar verdiniz. lk aylk dnem sonunda epey mteriniz oldu, ama olduka da masraf ettiniz ve mali durumunuzu gzden geirmeye karar verdiniz. te bilanonuz: lk aylk gelir toplam: 420 milyon TL. Bilgisayar aksam, disk-disket, yazc ve kat gibi giderlerin toplam 160 milyon TL. lan panolarna yaptrdnz tantma brorleri ve saa sola dattnz tantm kartlarnn bedeli: 90 milyon TL. lk aylk deneyim, size bulabileceiniz yeni mterilerle birlikte toplam gelirinizin yzde 20 artacan gsteriyor. Fakat bilgisayar tehizat ve malzemenin masraflar da en az yzde 40 hzla artyor. Tantm malzemesini bastrdnz matbaalarn da ortalama yzde 10 zam yapaca anlalyor. Bu ie bu durumda daha ne kadar kr ederek devam edebilirsiniz, yani ie baladktan sonra kanc aylk dnem sonunda bu ii brakmanz gerekir?

8- Bu ii iki yl (8 tane aylk dnem) daha srdrrseniz, kr/zarar durumunuz ne olur?

9- Bu ite ikinci yln sonunda da en az ilk aylk dnemde olduu oranda krl kmak istiyorsanz, iinizi bytme orannz ne olmaldr? (Bu sorunun cevabn bulmak iin

67

imdilik byme orann yazdnz hcredeki oran elle artrarak ve azaltarak snama yntemini kullanmakta saknca yok. Blm 6'da bu tr hesaplar "mantksal formllerle" otomatik olarak yaptrma konusunu ele alacaz.)

68

BLM VI

EXCEL'DE MANTIKSAL LEMLER

Excel'in gerekten sadece bizim verdiimiz formle gre kuru kuruya sonu vermesi yerine, "Eer bu byle ise o zaman u yle olmaldr!" diye kendi kendine karar vererek, sonuca ulamasn istediimiz zamanlar ok olur. Gerek hayatta gerekli hesaplamalarn ou, "eer... ise..." ilikisine dayanr. Excel gibi bir programn da mantksal ilem yapabilmesi gerekir.

BAST ARTLI FONKSYON

"Eer..." diye balayan fonksiyonlara Excel dilinde, "artl Fonksiyon" denilir ve ngilizce Eer (If) kelimesi ile yazlr: Internet'te sat yapan bir kitapeviniz var. 5 milyon TL olan posta creti, alveriin toplam bedeli 30 milyon TL'dan fazla ise kitapevi olarak size ait; 30 milyondan az ise

69

bu masraf alcnn karlamas gerekiyor; dolaysyla faturaya ekleyeceksiniz. Bu durumda toplam bulmak iin yazacanz fonksiyonda kullanlacak olan posta masraf bu durumda bir artl fonksiyon olacaktr.

artl fonksiyon Excel'de, birbirinden noktal virgl (;) ile ayrlan, argmanla yazlr:

(a) mantksal art: toplam sipari miktar 30 milyondan az m, deil mi? (b) art doru ise uygulanacak deer: 5 milyon TL (c) art doru deilse uygulanacak deer: 0 milyon TL.

Buna gre, H3'e posta masraf olarak artl fonksiyon yazacaksnz (toplam sat bedelini gsteren rakam diyelim ki D15'de bulunuyor):

=IF(D15<30000000;5000000;0)

Fonksiyonun birinci argman, mantksal artn yerine gelip gelmediini snyor. art yerine geliyorsa, yani doru ise ikinci argman; art yerine gelmiyorsa nc argman hcrenin deeri saylyor.

Excel'in bir mantksal artn yerine gelip gelmediini snamakta (yani artla gerek durumu birbiriyle karlatrmakta) kulland operatrler unlardr:

< <=

kktr kk veya eittir

70

= > >= <>

eittir byktr byk veya eittir eit deildir

artl fonksiyonun ikinci ve nc argmanlarnn geerli olmas iin artn doru veya yanl olmas gerekir. Yaptnz mukayese doru ise art doru saylr ve ikinci argman geerli olur; mukayese yanl ise art yanl saylr ve nc argman geerli olur.

Karlatracamz deer diyelim ki 2. Mantksal artmz "Eer A2'den bykse..." ise ve AAnn deeri 3 ise, mantksal artnz doru demektir. AAnn deeri 1 ise, mantksal artnz yanl demektir.

Kimi zaman Excel'e karlatrma ilemini bir forml ifadesiyle deil, sadece karlatrma ifadesi olarak verebilirsiniz: =B2<C3 gibi. Bu durumda verdiiniz ifade doru ise Excel bu formln bulunduu hcreye TRUE (Doru), deilse FALSE (yanl) yazacaktr. Ayn ekilde mantksal ifadenin birinci veya ikinci argman veya her ikisi birden yoksa, Excel bunlarn sonucu olarak da TRUE ve FALSE kelimelerini verir.

Toplam 35 milyon TL'den az siparilerde, sipariin yzde 5'i kadar posta masraf alyor, fakat 35 milyondan yukar siparilerde almyorsanz, posta masrafn hesap eden hcrenin artl fonksiyonu yle olacaktr:

=IF(C12<35000000;5%*C12;0)

71

Birlikte bir rnek yapalm. Diyelim ki retmensiniz ve rencilerinizden yl sonu ortalamas 8'in zerinde olanlar, iftihar listesine geirmeye karar verdiniz. Kendinize yle bir Excel sayfas yapmak istiyorsunuz:

Bu tabloda D5:D11 blgesinde, her srann B ve C hcrelerinin ortalamas alnyor ve sonu D srasna yazlyor. rencilerin iftihara geip gemediklerini belirten E5:E11 grubunda ise bir artl fonksiyon var. rnein E5 iin bu ifade u ekilde:

=IF(D5>=8;"iftihar";"")

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 ADI Levent Mert Macide Lale Necla Nilfer Osman

B 1. YARIYIL 10 7 5 2 10 5 8

C 2. YARIYIL 9 5 3 1 10 6 7

D NOT 9,5 6 4 1,5 10 5,5 7,5

E DURUMU ftihar

Bu kutunun otomatik doldurma noktasnn E11'e kadar

ftihar

ektiimizde, dier hcrelere de ayn

fonksiyon uyarla-narak yazlyor

72

BRBR NDE ARTLI FONKSYONLAR

Bu tablo ok gzel, ama yine de snfta akanlar bir bakta anlamak kolay deil; tek tek notlar okumak ve notlarn 5'ten aa m, yukar m olduuna karar vermek gerekir. Excel varken byle bir karar bizim vermemiz hi uygun bir durum olamaz!

Acaba E5'teki forml iki ayr art snar hale getiremez miyiz? Yani Excel not 8 veya daha fazla ise Durumu hanesine ftihar yazd gibi, not 5'den aa ise ayn haneye Kald! kelimesini yazsa! O zaman forml, art iinde art ierir hale getirmeliyiz:

=IF(D5>=8;"ftihar";IF(D5<5;"Kald!";"")

imdi burada Excel'i ayn hcrede iki kere karar vermeye sevk ediyoruz. Birinci karar: "D5, 8 veya daha byk m?" sorusunun cevab. Bu sorunun cevab Evet ise artl fonksiyonun ikinci argman uygulanyor, E stunundaki sraya ftihar kelimesi yazlyor. Bu birinci sorunun cevab Hayr ise Excel, nc argman yerine getirmek zere harekete geiyor; fakat burada baka bir artl fonksiyon gryor ve balyor onu icra etmeye. Bu kez soru: "D5, 5'ten kk m?" "Bu sorunun cevab Evet ise, bu ikinci artl fonksiyonun ikinci argman yerine getiriliyor, kutuya kald! kelimesi yazlyor. Bu ikinci sorunun cevab Hayr ise (yani rencinin notu 8 veya daha yksek deil, 5'den aa deil) o zaman kutu bo braklyor.

VE, VEYA, DEL

73

ngiliz matematikisi George Boolean olmasayd, belki de bilgisayar dediimiz ey olmazd. 1854'de yaam bu bilim adam, Dncenin Yasalar adl kitabnda, bugn bilgisayarlarn elektronik kararlar verirken kulland ilkelerin temeli olan mantksal VE, VEYA ve DEL durumlarnn DORU veya YANLI eklinde iki trn gstermiti. Boolean Mantk konusunda ok kaynak bulabilirsiniz; ama biz iin Excel'i ilgilendiren ynnden ayrlmayalm.

imdi, Altn tur Tatil Ky diye mtevaz bir tatil kynz var, diyelim. Drt katl bir binanz var; birinci kat lokanta ve dier tesisler, dier katta odada mterilerinizi arlyorsunuz. Odalarnz denize veya baheye bakyor. Denize bakanlara n oda, baheye bakanlara arka oda diyorsunuz. Ayrca odalarnz ift yatakl ve tek yatakl diye de ikiye ayrlyor.

n taraftaki ift odalarn bir gnl 100 milyon TL. Dierleri 80 milyon TL. Yani bir odann cretinin 100 milyon olmas iin n tarafta VE ift yatakl olmas art. Baka bir deyile bir odann 100 milyon olabilmesi iin iki artn birden DORU olmas gerekiyor. Bunu yle ifade edebilir miyiz:

=Eer art1 VE art2 DORU ise, sonu 100 milyon.

74

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

A B Altn Tur Tatil Ky Oda No Yeri 201 n 202 Arka 203 Arka 301 n 302 n 303 Arka 401 Arka 402 n 403 n

C Tr ift Tek ift ift ift ift ift ift Tek

D cret 100 80 80 100 100 80 80 100 80

Bir odann fiyatnn 100 milyon olmas iin hem "art1", hem de "art2" doru olmal, yani oda hem n tarafta,

hem de ift yatakl olmal. nce kabataslak bir Excel sayfas yapalm: Bu sayfada D4'e yazacamz forml yle olmaldr:

=IF(AND(B4="N";C4="ift");100;80

Burada, Excel'e AND(Ve) artn aramasn sylyoruz. Yani her iki art birden, ayn anda doru olmal. artlardan biri B4'n deerinin "n", artlardan ikincisi ise C4'n deerinin "ift" olmasdr. Ancak bu iki art birden doru ise, IF fonksiyonunun ikinci argman olan 100, bu iki art birden doru deilse (yani bir doru, dieri deilse) nc argman olan 80'i kullanmak istiyoruz.

AND ifadesinin ayn anda iki artn da doru olmas anlamna geldiini kavramak iin "Ali VE Aye geldi" cmlesini dnn. Hem Ali hem de Aye gelmemi olsa, VE demeyiz. VE, mutlaka olan iki eyi birbirine balar.

imdi bu tabloda, D4'n otomatik doldurma kutusunu aa doru ektiinizde, D stunundaki btn sralarn hcrelerine formlnz uyarlanarak kopyalanacaktr. Hem nde hem de ift yatakl olma artn karlayan drt odanz olduuna gre, bunlara 100 milyon cret isteyebilirsiniz. (Ama bu fiyata kalan olur mu, bilmem!)

75

imdi Ali VE Aye durumuna yeniden dnelim. Her ikisinin de karnzda olmas yan AND(AL,AYE) eklinde bir formln sonularna bakalm:

Durum: Sonu:

Ali var, Aye var... Doru Ali var, Aye yok... Yanl Ali yok, Aye var... Yanl Ali yok, Aye yok... Yanl

Demek ki, AND mantksal art iin drt durum olabilir, ancak art bunlardan sadece biri iin doru, dier iin yanl sonu verir. Excel diliyle, bir AND ifadesi doru ise IF fonksiyonunun ikinci argman, doru deil ise nc argman uygulanr.

AND (Ve) ifadesi iki artn da ayn anda doru olmasn ararken, OR (Veya) ifadesi artlardan sadece birinin doru olmas halinde doru sonu verir. imdi, yukardaki mantkla, OR (AL,AYE) diye bir mantk art koysak, karmza hangi durumlar kabilir, ona bakalm: Durum: Sonu:

Ali var, Aye var... Doru Ali var, Aye yok... Doru Ali yok, Aye var... Doru Ali yok, Aye yok... Yanl

76

Buna gre OR mantksal art iin de drt durum olabilir, ancak art bunlardan iin doru olabilirken, sadece biri iin yanl olabilir.

Bunu Altn tur Tatil Ky'nn odalarna uygulayalm. Diyelim ki oda nde veya ift yatakl ise, mterilerinizden 100 milyon isteyeceksiniz.

Yani nde olan odalar tek-ift ayrm yapmadan 100 milyon; arkadaki odalar ancak ift yatakl ise 100 milyon. Forml nasl yazacaksnz:

=IF(OR(B4="n";C4="ift");100;80)

Biraz nce AND forml ile drt oday 100 milyona veriyordunuz; imdi OR forml ile bir oda (arkada ve tek yatakl olan 202 numaral) hari hepsini 100 milyona veriyorsunuz. Bu gidile hi mteri bulamayacaksnz, ama Excel iyi gidiyor!

nc ve son mantk artmz olan NOT (Deil) ifadesi ise AND'in tamamen tersidir. Ali ve Aye rneine dnersek, NOT art, ne Ali, ne de Aye'nin olmamasn gerektirir. rnein NOT(Ali,Aye) forml u sonular verir:

Durum: Sonu:

Ali var, Aye var... Yanl Ali var, Aye yok... Yanl

77

Ali yok, Aye var... Yanl Ali yok, Aye yok... Doru

Bunu IF fonksiyonunda, tamamlayc art olarak kullanacaz. Uyarlarmz dikkate alarak Altn tur Tatil Kynzde biraz tadilat yaptnz ve Daire diye yeni bir snf eklediniz ve yeni bir fiyat sistemi uygulamaya karar verdiniz. Denize bakan daireler 200, denize bakmayan daireler 90 milyon, denize bakan ift odalar 90 milyon; dier ift odalar 80 milyon, denize baksn bakmasn tek odalar 80 milyon olacak.

Bu Excel'i odalar birbirinin art olan iki ayr mantk szgecinden geirmeye zorlayacaktr.

1- nce B4'n n ve C4'n Daire olmas artn arayacaz ve bu art doru ise fiyata 100 diyeceiz; deilse ikinci art arayacaz.

2- kinci art OR (Veya) ifadesiyle kurabiliriz. nce C4'n daire olmas veya Arka olmayan ift olmas artn arayacaz. Bu doru ise fiyat 90, deilse 80 milyon olacak.

Nihai formlmz ise, yle yazlacak:

=IF(AND(C4="Daire";B4="n");100;IF(OR(C4="Daire";AND(C4="ift"; NOT(B4="Arka")));90;80))

Ve ite tablonuzun son ekli:

78

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

A B Altn Tur Tatil Ky Oda No 201 202 203 301 302 303 401 402 403 Yeri n Arka Arka n n Arka Arka n n Tr Daire Tek ift Daire ift Daire ift ift Tek

C cret

artl yazd-nz zellikle parantez argman

fonksiyonlar zaman kapanan ve nc says

100 80 80 100 90 90 80 90 80

armak ok kolaydr. Hele bir argmann yerine bir ikinci artl ifade ald zaman, argman ve parantez saylarn eksik yazmak mmkndr. Bunun iin artl mantksal

fonksiyonlarnz ieren hcreyi yzlerce dier hcreye kopyalamadan nce ilk birka hcreye kopyalayp, fonksiyonunuzun bu hcrelerde doru sonu verip vermediini grn.

ALITIRMA 8

Aadaki sorular u tabloya gre cevaplayn:

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

B Altrma 8 66 5 -2 2 33 90 89 56

4 Mkemmel 12 Ali 88 12

Excel -20 6 8 80 14

Bilgisayar 23 24

1- =IF(A1>65;"Evet":"Hayr") 2- =IF(B2>C4;C4;B2) 3- =C*10>C9*2

79

4- =A4<A5 5- =IF(B6=30;15;IF(C8>B8;31;D4)) 6- =AND(A4>A5;B4<B5) 7- =IF(OR(NOT(B9<50);D6<D8);A6;IF(AND(C4=2*B5;D8>C8);C5;D4)) 8- Aadaki tabloyu Excel'de oluturun ve sorular cevaplayn:

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Maln Cinsi Oto Lastii ekme halat Zincir Takoz Far lambas Kriko

B Ankara Stok 123 456 234 123 256 654

C stanbu l Stok 234 678 345 456 876 234

D Adana Stok 12 45 67 876 211 567

E Kritik Miktar 300 1200 900 600 400 650

F Satn alma Karar Alma Al Al Alma Alma Alma

a- Satn alma kararn her depodaki

stoklarn ortalamasnn miktarn dmesi kritik altna halinde

otomatik olarak veren forml yaznz. b- Satn alma kararn her depodaki stoklarn ortalamasnn kritik miktarn altna VE stanbul stokunun kritik miktarn yarsnn altna inmesi halinde otomatik olarak veren forml yaznz. c- Satn alma kararn her depodaki stoklarn ortalamasnn kritik miktarn altna VEYA stanbul stokunun kritik miktarn yarsnn altna inmesi halinde otomatik olarak veren forml yaznz. d-Satn alma kararn her depodaki stoklarn ortalamasnn kritik miktarn altna inmesi ancak stanbul stokunun kritik miktarn te birinin altna dmemi olmas halinde otomatik olarak veren forml yaznz. e- Bu drt formlle aldnz drt karar yaznz.

80

81

BLM VII

MANTIKSAL FONKSYONLARA BALI LER

Excel'i, her zaman yapt baz hizmetleri mantksal artlar yerine geldii taktirde yaplabilir hale getirebiliriz. Bu blmde bu tr mantksal artlara bal fonksiyonlarn sonularna gre icra edilen (veya edilmeyen) ileri ele alacaz.

COUNTIF

Excel almalarmza baladmz srada, satrlarmzn veya stunlarmzn ka adet olduunu Excel'e COUNT komutuyla buldurduumuzu hatrlyorsunuz. (IF, AND, OR ve Notalardan sonra hala hatrlyorsanz, fevkalade!)

nce, u Excel sayfasna bakalm. Bu Devlet statistik Enstits'nn ller tibariyle Yurtii
2 3 A B C D ller tibariyle gayri safi yurtii hasla (Milyon TL) 1994 1995 Alc Alc fiyatlaryla GSYH 4 5 6 7 8 9 10 11 12 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 stanbul Ankara zmir Kocaeli Bursa Adana el Antalya Konya Bartn Bingl Hakkari Gmhane Tunceli Idr Ardahan Bayburt Toplam 774.576.333 326.161.845 293.462.640 189.859.485 155.469.151 137.038.945 112.047.598 96.500.900 87.826.218 5.992.600 5.137.283 4.775.673 4.267.429 4.204.984 2.944.484 2.623.427 2.378.872 3.868.429.192 GSYH pay (%) 20,02 8,43 7,59 4,91 4,02 3,54 2,90 2,49 2,27 0,15 0,13 0,12 0,11 0,11 0,08 0,07 0,06 100 fiyatlaryla GSYH 1.639.979.177 650.695.573 577.546.820 384.706.051 317.877.341 278.896.646 219.464.656 196.016.082 177.097.989 12.095.872 9.931.625 9.063.061 8.512.286 7.195.158 6.346.332 5.886.836 4.886.849 E

Gayri
GSYH pay (%) 21,13 8,38 7,44 4,96 4,10 3,59 2,83 2,53 2,28 0,16 0,13 0,12 0,11 0,09 0,08 0,08 0,06 100

safi

Hasla

tablosu.

Dier bir deyile illerin milli gelirdeki paylar.

Sayfada bulunduu

79

veri iin,

satr sayfay

82
7.762.456.075

ortasndan ikiye blerek, st tarafta tablonun st ksmn, alt tarafta da alt ksmn grntlyoruz.

imdi bu listede yer alan illerin (DE'nin adlandrma yntemiyle merkez ilelerin) eitli kriterlere gre saymn yapmak istiyoruz. rnein, ulusal gelirdeki pay yzde 1'in altnda olan ka il var, stnde olan ka il var? C ve E stunlarnda (=B4/$B$82*100 ve =D4/$D$82*100 ile hesap edilmi) paylar gryoruz. nce, gerek veri noktas (il, ile) saysn bulalm. (Buna istatistikte "n" ad verilir. A4'e "n:" yazn. Bu yazy saa blok yapn. (Kutuyu sein ve simgeli men maddelerinden Align Right (Saa blokla) simgesini tklayn. Sonra B83'e "COUNT(C4:C81)", E83'e "COUNT(E4:E81)" fonksiyonlarn girin. "Count" bu ekliyle adresini verdiiniz blgede rakam ieren btn satrlar sayacaktr. Buna gre sayfamzda 76 veri satr var. A84'e "GSYH pay"; A85'e "% 1'in altnda (n)" veya A86'ya "% 1'in stnde (n)" yazn. imdi iin zevkli yerine geldik. Bu hcrede Excel'e C4:C81 blgesinde deeri yzde 1.00'in zerinde olan veri noktalarn saydracaz. Bunu COUNTIF ifadesiyle yaptracaz. (Excel komutlarn dorudan tercme etmek fazla yararl bir aba olmaz ama, COUNTIF, "...ise say..." anlamndaki iki kelimenin birletirilmesinden ibarettir):

=COUNTIF(C4:C1;"<1")

COUNTIF iki argman alan bir fonksiyondur: birinci argman adres, ikinci adres ise mantksal art belirtir. Bizim fonksiyonumuzda birinci argman C1:C4 adresi, ikinci argman olan mantksal art saylacak hcrenin ieriinin 1'den kk olmasdr. Excel bize 50 rakamn

83

veriyor. 50 ilin ulusal gelir pay yzde 1'in altnda imi. C86'ya bu kez ulusal gelir paylar yzde 1'in stnde olan illeri saydracak forml koyacaz:

=COUNTIF(C4:C1;">1")

Bu forml de 26 sonucunu veriyor. (Yzde 1'in altnda ve stnde olan illerin toplamnn, normal COUNT fonksiyonu ile aldmz sonucu tutmas gerektiine gre, COUNTIF fonksiyonlarmz doru sonu veriyor demektir.

Bir yllk deiimi grmek iin ayn ilemleri 1995 rakamlaryla ilgili E stununda da yapabilirsiniz.

SUMIF

Peki, illeri bir tr kalknmlk gstergesi olan ulusal gelir paylarna gre ikiye ayralm: Yzde 5'in altnda olanlar ve yzde 5'in zerinde olanlar. Sonra her bir grubun toplam GSYH rakamlarn toplayalm ve bunun genel toplam iindeki orann bulalm. Bu bize gelimi yrelerle gelimekte olan yrelerin ulusal gelire katksn gsterecektir.

Bunun iin SUM (toplama) fonksiyonunu mantksal artl olarak kullanmamz salayan SUMIF fonksiyonunu kullanacaz:

=SUMIF(C4:C79;"<5";B4:B79)

84

Bu fonksiyonda, argman olduunu gryorsunuz. Mantksal artn snanaca adres blgesi, mantksal art ve toplama ileminde kullanlacak bilginin bulunduu blgenin adresi.

Ayn fonksiyonu bu kez pay yzde 5'in zerinde olanlarn GSYH rakamlarn toplatmak iin kullanalm:

=SUMIF(C4:C79;">5";B4:B79)

Siz imdi bu iki fonksiyonu D89'a ve D91'e girecek ekilde uyarlayn ve yerlerine yerletirin. Bu drt fonksiyonun verdii sonularn, kendilerine ait genel GSYH sonular (B82 ve D82) iindeki paylarn da yanlarndaki hcrelere yazarsanz, tablonuzun alt blmn soldakine benzer bir ekilde alm olacaktr. imdi kendi rakamlarnz kontrol edebilirsiniz:

81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93

Toplam n: GSYH pay % 1'in altnda (n) % 1'in stnde (n) % 5'in altnda toplam GSYH % 5'in stnde toplam GSYH

3.868.429.192

100 76 50 26

7.762.456.075

100 76 53 23

2.474.228.374 1.394.200.818

63,96 36,04

4.894.234.505 2.868.221.570

63,05 36,95

85

ALITIRMA 9

Bilgisayar dersleri verdiiniz snfn yl sonu durumu yle:

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Ad Levent Mert Osman Hmek Lale Avunduk Mehmet lhan Reyhan Kavakl Anl Polat N.Belks Turul avk ay M. Ali skender Mustafa iman olu Abdullah Can

B 1.Snav 93 95 20 60 85 75 100 5 80 65 20

D Excele Giri Snav 1.dev 80 90 30 40 90 90 95 5 85 70 30 90 90 10 10 90 75 100 5 75 60 40

E 2.dev 50 50 5 80 95 65 90 20 90 50 0

2.Snav

Derse devam karne notu 100 100 20 50 100 60 100 10 90 80 30

1- Karne notu, her iki snav ve her iki dev notunun ortalamasdr. Bu notu hangi fonksiyonla hesaplarsnz?

2- rencilerinize toplam on ders verdiniz ve her derse geliinde her renci on ald. Karne notu ile derse devam arasnda bir iliki bulunduunu sanyorsunuz. Bu kany snamak amacyla, derslerin yarsna veya daha fazlasna devam etmi rencilerin not ortalamalarn karlatrmak istiyorsunuz. (a) Derslerin yarsndan fazlasna devam eden rencilerin karne notu ortalamalarnn ortalamasn hangi fonksiyonla bulursunuz? (b) Derslerin yarsndan azna devam eden rencilerin karne notu ortalamalarnn ortalamasn hangi fonksiyonla bulursunuz?

86

BLM VIII

TARHLER VE SAATLER

Excel gibi gl bir programla almann yararlarndan biri, zaman hesaplamalar olsa gerek. Gerekten de Julien veya Gregoryen takvim denilen milad takvimle hesap yapmak ok zordur. Bu zorluun balca kayna da birimlerin eit olmamasdr. Yl biriminin altndaki ikinci birim on tabanl olmad gibi (12 ay var!) nc alt birimler baz ikinci alt birimlerde farkl byklktedir (kimi ay 30, kimi ay 31, kimi ay kimi yl 28, kimi yl29 eker) ve drdnc, beinci ve altnc alt birimler ise srasyla 24, 60 ve 60 birime blnr. (Eh, takvim de bundan daha zor takvim edilemezdi!)

Tarih ve saat ilemlerinden daha zor bir baka ilem, tm hesaplar Romen rakam ile yapmak olsa gerek. Unutmamak gerekir ki, her ikisinin mucidi de Romallar!

Bilgisayara dayal hesap programlar ilk gelitirilmeye balandnda, bu zorluu yenebilmek iin, belirli bir tarihten belirli bir tarihe kadar btn gnlere bir "seri numaras" vermek fikri programclara cazip grnd. O srada mevcut bilgisayarlarn dz matematik iplerinin adres tutma kapasitesi olan 65,380 says, seri numaras verilen gnlerin de bu sayy gememesini

87

gerektirdii iin, LOTUS 1-2-3 programyla birlikte tarihlerin 1 Ocak 1900'den 31 Aralk 2078'den sonrasn o zaman dnrz diyen uzmanlar bu arada bir de hata yaptlar: 29 ubat 1900'e sras gerei 60 seri numaras verildi. Fakat, Papa 12'nci Gregori, 1582'de Sezar'n takvimini dzeltirken, 00 ile biten yllarn 400'e tam olarak blnmedii iin 1900 yl ubat ay, sras geldii halde artk yol almad. Yani 29 ubat 1900 diye bir gn yoktu. ama LOTUS ile balayan ve Excel ile devam eden bu "hata gelenei" gerei, 60 seri numaral olmayan gn var olmaya devam ediyor. Hatann 60'dan sonraki seri numaralarn etkilememesi iin, dier gnler bir fazla seri numaras alyorlar. Excel'in bu tarih hatas sizi etkiler mi? Eer Ocak-ubat 1900 tarihlerine ait bir zaman hesab yapyorsanz, etkiler. Yok eer zaman hesaplarnz genellikle gnmze ilikin ise, yani hesaplamada kullandnz iki veya daha fazla tarih ubat 1900'den sonrasna aitse, byle bir hatann farkna bile varmazsnz. Bu hata da "bilgisayarla ilgili garip bilgiler" almananda yerini alr ve unutulur!

Fakat Macintosh'larn tarih tutma sistemi ile PC'lerin tarih tutma sistemi arasndaki farkll gidermek iin ortaya atlm bir baka tarih sistemi daha vardr. Bu sistemde gnlere seri numaras verme ilemine 1 Ocak 1904'ten balanr. Bir bakasndan aldnz Excel dosyalarnda veya sayfalarnda tarih sisteminin standart 1900 m, yoksa 1904 sistemi mi olduunu anlamamz gerekir. Bunun iin Tools mensnden Options maddesini sein ve Calculation (Hesaplama) sekmesine gidin. Sayfa seenekleri blmnde "1904 tarih sistemi" seenei iaretli ise elinizdeki Excel dosyas farkl tarih numaralama sistemiyle alyor demektir; bu sayfadan kesip veya kopyalayp 1900 sistemini kullandnz zaman hesaplar bulunan bir sayfaya yaptrdnz hcreler ve iindeki forml ve fonksiyonlar yanl sonu verecek demektir. Bunu dzeltmenin yolu btn sayfalarn seeneklerini ayn sisteme getirmektir.

88

Seri numaras sisteminde tarihlerden sonra zaman da gsterilebilir. Excel'in dilinde buna "Tarihlerin 3,4 sistemiyle gsterilmesi" denilir. "3 ubat 1977 saat 12:55" Excel iin "35491,5381944" demektir. Burada 35.491 seri numaral gn 3 ubat 1977'yi, "virgl 5381944" ise saat 12:55'i simgeliyor. Saatlerin seri numaras ok kolay bulunur. 24 saat 10'a, her saat de sizin arzu ettiiniz kadar kk ondalk birime blnebilir. Eer Excel'e Olimpiyat Yzme ampiyonas saatlerini tutturuyorsanz, bir saati 100 bin eit paraya bile bldrebilirsiniz!

Tamam. lgin bilgiler bu kadar, imdi sra ciddi zaman hesaplamalarna geldi.

SAYFALARA TARH GRME

Excel'de girdiiniz bilgi herhangi bir ekilde tarihe benziyorsa (9/2/97, 9.2.97, 9-2-97, 9 ubat 1997 vs. gibi) Excel bunun tarih olduunu anlayacaktr. Ayrca nasl girerseniz girin, Excel'e iinde tarih olan hcreleri nasl grntlemesini istediinizi de, "Format cells..." yoluyla bildirebilirsiniz. Bununla birlikte tarihlerin bana boluk brakrsanz, ne kadar doru girerseniz girin Excel bunu metin olarak anlayacaktr. Excel, tarih olduunu anlad her girdinin seri numarasn otomatik olarak bulur ve hesaplamada bu numaray kullanr.

te size ailenizde veya iyerinizde Excel'le bu kadar ok zaman harcamanz hakl gsterecek
A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 B C Siz doal ka gn oldu Buraya Doum Tarihinizi Girin : Buraya Bugnn Tarihini Girin: Siz doal D E

bir oyun:

Birinci kutuya (D7) gnll

05 Tem. 49

birini bulduunuz taktirde onun

12 Kas. 98

89
18.038 gn oldu!

doum tarihi, ikinci kutuya (D12) bugnn tarihini gireceksiniz. Excel, D16'da size iki tarih arasndaki fark gn olarak verecek. D16'y, sa-tklayp alacak menden "Format cells..." maddesini, oradan da Numbers grubunu seerek, virglden sonra basa-mak istemediinizi belirtmek ve rakamlarn iine okuma kolayl iin basamaklar blen noktalar konulmasn salamalsnz.

Excel'e tarih girerken yl blmn yazmazsanz, Excel bunun bu yla ait olduunu varsayar. Bilgisayarnz Trkiye ayarlarna sahipse Anglo-Sakson usul, ay nce-gn sonra tarz tarih girerseniz hatalar olabilir. Girdiiniz tarihte ikinci grup (izgi, nokta veya bl iaretinden sonraki rakamlar) 12'den bykse "Trke Excel" bunu tarih deil metin olarak alglar; hesaplarda #VALUE! (deer) hatas verir. Ancak sizin gn olarak girdiiniz fakat Excel'in ay olarak alglad rakam 12'den byk deilse, ortada grnr bir hata olmaz, ama hesaplamalar hatal olur. Ayn ekilde Windows sisteminiz Trkiye dnda bir lkenin ayarlarna sahipse, bu kez gn nce-ay sonra tarz tarih giremezsiniz. Tarihleri forml ve fonksiyonlarnzda hcre adreslerini vererek dier herhangi bir veri gibi kullanabilirsiniz. Fakat bir hcreye tarihleri dorudan girerek hesap yaptracaksanz, tarihleri trnak iaretlerinin arasna almanz gerekir; aksi taktirde nokta, bl veya kesme iaretlerini Excel normal operatr ve notayon gibi alglar: noktalar basamak ayrac, bl iaretlerini bl operatr, kesme iaretini de kartma operatr olarak deerlendirir:

=23/11/98-5/7/49

Excel iin "255.449,00" demektir. Oysa

90

="23/11/98"-"5/7/49"

dediinizde sonu 18,038 gn olacaktr.

"BUGN" LE LEMLER

Yukardaki kk hesap oyununu gsterdiiniz aile yeleri veya alma arkadalarnz, henz demedilerse, her an, "Aaa, bu kadar nem verdiiniz program, bugnn tarihini bilmiyor da, bana m soruyor?" diyebilirler.

Bunun aresi Excel'de Today( ) fonksiyonunu kullanmaktr. Today (Bugn), Excel'in (sisteminizin bugn gerekten bugnn tarihini gsteriyor olduunu varsayarak) bilgisayarn sistem tarih ve saatini almasn salar. Herhangi bir hcreye u fonksiyonu girin:

=TODAY( )

Today (Bugn) kelimesinden sonra alan ve kapanan parantezler, Excel'e bunun bir metin deil fonksiyon olduunu bildirir. Buna gre kk hesap oyununuzda gereken dzeltmeyi yapalm. "Buraya bugnn tarihini girin" yazsn ieren hcreleri silin. D16'daki forml de yle deitirin:

=TODAY( )-D7

imdi Excel girdiiniz tarihle bugn arasnda ka gn olduunu kendiliinden hesaplayacaktr:

91

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

B C Siz doal ka gn oldu Buraya Doum Tarihinizi Girin : Siz doal

05 Tem. 49 18.038 gn oldu!

"DATE" LE LEMLER

Excel tarihi bir hcreden ald gibi, doruca bir fonksiyonun iinde de alabilir. Bunu DATE ifadesiyle salarz.

DATE (Tarih), bir fonksiyon olarak argman alr: Yl, ay ve gn:

=DATE(1998;11;23)-DATE(1949;7;5)

bize 18,038 gn verir. Excel'de tarihle ilgili YEAR (yl), MONTH (ay) ve DAY (gn) eklinde tarih evirme fonksiyonu da vardr. Her fonksiyon da Excel'e, seri numaras olarak verdiiniz veya alnmasn saladnz deerin Yl, Ay ve Gn blmlerini hesaplatr. rnein, J7'de 05.Tem.49 eklinde bir tarih varsa ve size hesabnzda bu tarihin sadece yl blm gerekiyorsa,

=YEAR(J7)

92

size "49" rakamn verecektir. Ayn ekilde MONTH(J7) ile "2", DAY(J7) ile de "5" saysn elde edebilirsiniz.

Herhangi bir ilemde bugn ve ilemin yapld saat, dakika ve saniyeyi kullanmanz gerekiyorsa, NOW fonksiyonunu kullanabileceinizi belirtelim:

=NOW( )

eklinde yazlan bu ifadede NOW(imdi), bugnn tarihini ve ilemin yapld andaki saat, dakika ve saniyeyi hesaba katar. Ayn ekilde HOUR(Saat), MINUTE (Dakika) ve SECOND (Saniye) fonksiyonlar da iinde gerekli bilgi bulunan seri numarasndan saati, dakikay ve saniyeyi ayrt ederek, kullanmasn salar.

TARHE DAYANAN HESAPLAMALAR

Yukarda bir depoda bulunan eitli malzemenin kritik dzeyin altna inmesi halinde Excel'in bize satn alma emri karttrd altrmay hatrlyor musunuz? Orada kritik dzeyden baka bir kriter kullanmamtk. Fakat deponuzda baz mallar olabilir ki, miktar azalmasa bile kullanm tarihi gemi olabilir. imdi bu altrmay buna gre dzeltelim ve satn alma kararna zaman faktrn sokalm:

=IF(OR(SUM(T6:V6)<X6;SUM(TODAY( )-W6)>300);"Al","Alma")

93

Bu rnekte btn satn alma kararlarnda ayn zamanda birimini (malzemenin alnd gnden bugne 300 gnden fazla zaman gemise) kullanyoruz. Ama isterseniz, her bir maln zaman am sresine gre formlleri dzeltebilirsiniz. Formlde geen:

...SUM(TODAY( )-X6)>300...

ifadesi, formln arad mantksal artlarn ikincisi oluturuyor ve maln alm tarihini ieren X6 hcresindeki deer ile, bugnn tarihi arasndaki gn saysn bularak, bunun 300'den az olup olmadn snyor.

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Maln Cinsi Penisilin Tentrdiyot Yara band ksrk Hap Buuseptil Uyku lac

B Ankara Stok 123 456 234 123 256 654

C stanbu l Stok 234 678 345 456 876 234

D Adana Stok 12 45 67 876 211 567 Son Alm Tarihi 02.02.1987 04.06.1998 08.04.1997 07.04.1996 03.04.1995 02.03.1998

E Kritik Miktar 300 1200 900 600 400 650

F Satn alma Karar Al Al Al Al Al Alma

ALITIRMA 10

1- Yukardaki son rnekte, tendrdiyotun 300 gn deil de 150 gn nce alnd ise mutlaka yeniden alnmas iin Excel'in sizi uyarmasn istiyorsunuz. Y7'deki forml nasl deitirirsiniz?

94

2- Bir "Excel Saati" yapn; bugnden 2000 ylna kadar ka gn, saat ve dakika kaldn hesaplasn. C3'de bugnn tarihi ve o andaki saat ve dakika gsterilsin; C5'de "2000'e" yazs; D5'de 2000 ylna kalan gn; E5'de "gn..." kelimesi; D7'de 2000 ylna kalan saat; E7'de "saat..."; D9'da 2000 ylna kalan dakika; E9'da "dakika" ve E11'de "kald!" kelimeleri bulunsun. C3, D5, D7 ve D9'da hangi fonksiyonlar bulunur?

95

BLM IX

MAL LEMLER

Excel'in belki de en ok muhasebe ilemlerinde kullanlmasnn nedeni ok gl temel mali fonksiyonlara sahip olmasnda aranabilir. Gnmzde mali ilemlerin temel felsefesi, parann zamandan doan deerine dayanr. Baka bir deyile bor verme veya alma, bunu belirli bir vadeye ve faize balama, aylk veya vade sonu demelerin miktarlar. Bu alt deikenden biri, dierleri sayesinde hesaplanabilir.

Excel'in temel mali fonksiyonu PMT (Payment, deme) fonksiyonudur ve forml olarak yazlrken dier be deiken argman veya girdi olarak alr.

Diyelim ki, yzde 24 faizle, 60 ayda demek zere, 40 bin dolar'a bir otomobil satn alacaksnz; aylk demelerinizi bulmak istiyorsunuz. Satcyla, borcunuzun bir ksmn 60 aylk vadenin sonunda toptan denmek zere de anlaabilirsiniz.

Excel'in PMT fonksiyonu bu verileri yle bir formlle ister:

=PMT(rate;nper;pv;fv;type)

Burada, Rate (faiz oran) aylk olarak belirtilmelidir. Yzde 24 yllk faizin aylk miktar yzde 2'dir ve fonksiyona 2 % veya 0.02 olarak yazlr. Nper (vade) de ay olarak belirtilir; bir yl vadeli

96

bir alveri iin fonksiyona 12, iki yl vadeli bir alveri iin 24 yazlr. Fonksiyonun nc girdisi, Pv (Present Value/imdiki deer) alveriin konusu olan maln deeri deil, sz konusu borcun miktardr. 100 milyon liralk bir alverite 20 milyon peinat vermiseniz, borcun anaparas 80 milyondur. Fv (Future Value/Vadesonu deeri), borcun vadenin sonunda denecek bir miktar varsa, odur. Diyelim ki, 100 milyon liralk bir alveri yapyorsunuz, 60 ay vade boyunca yapacanz aylk demelerden sonra vadenin sonunda son deme olarak 20 milyon vereceksiniz. Excel aylk demeleri hesaplayabilmek iin en sona braklan demeyi bilmek zorundadr. Fonksiyonun son girdisi olan Type (tr) ise, genellikle kredi kurumlarnn ay banda veya ay sonunda tahsilat yapmasndan doan farkn hesaba katlmas iindir. demelerinizi ay banda yapacaksnz fonksiyona 1, ay sonunda yapacaksnz 0 yazmanz gerekir. nemli bir nokta, para birimlerinin nne veya arkasna nokta konmamasdr. Excel $ iaretini mutlak adres, noktalar da argman sonu olarak grebilir.

Buna gre ylda yzde 24 faizle, 60 ayda demek zere, 40 bin Dolar'a alacamz otomobilin aylk demelerini bulabilmek iin Excel'e u forml gireceiz:

=PMT(2%;60;40000;0;0)

Burada son iki sfr yazmasak da olur. Buna gre Excel aylk deme miktarn 1,150.72 dolar olarak belirliyor.

Tabii bir Excel sayfasnda bu fonksiyonu herhangi bir hcreye girebileceimiz gibi, her bir veriyi bir hcreye yazarak ve PMT fonksiyonuna hcre adresleri vererek de ayn sonucu elde edebiliriz.

97

Bu ikinci yol, verileri deitirerek aylk deme miktarnn nasl deieceini grmekte kolaylk salar.

Mali fonksiyonlar girmek kolay deildir. Fakat Excel'in baka her trl fonksiyonu oluturmanza yardm edebilen Fonksiyon Yaptrma Sihirbaz, belki en ok bu noktada iinize yarayacaktr.

Herhangi bir hcrede bulunduunuz srada, simgeli menlerden Paste Function (Fonksiyon Yaptr) simgesini tklayn; alacak listede sol taraftan Financial (Mali) sa taraftan da PMT maddelerini sein:

Karnza gelecek olan Fonksiyon Yaptrma Sihirbaz sizi adm adm fonksiyona doru gtrecektir:

PMT fonksiyonuna girdiiniz argmanlarn kendileri de fonksiyon olarak kullanlabilirler. Diyelim ki, bir yatrm firmasna 200 milyon lira yatracaksnz ve her yl buna 100 milyon lira ekleyeceksiniz. Firma da size ylda yzde 8 faiz verecek. 10 yl sonra ka liranz birikmi olur? Bu, biraz nce ele aldmz PMT fonksiyonunun Fv (Future Value/Vadesonu Deeri) deikeninden baka bir ey deildir. Fv fonksiyonu ise yle yazlr:

=FV(rate;nper;pmt;pv;type)

Burada da, biraz nce PMT fonksiyonundaki deerleri kullanyorsunuz; farkl olarak girmek ve sizin cebinizden kan ve kacak paralar eksi olarak yazmaktr.

98

Buraya kadar ele aldmz iki fonksiyonun mant ile Nper (Vade) deikenini de fonksiyon olarak kullanabiliriz. Diyelim ki, amacnz milyarder olmak; bir yatrm kurumunda 100 milyon TL'nz var. Yzde 10 faiz veya kr pay alyorsunuz. Kuruma ylda 250 milyon yatrmaya devam ederseniz, milyarder (yani 1 milyar TL sahibi!) olmanz iin ka yl gemesi gerekiyor:

=NPER(10%;-25000000;-100000000;1000000000,0)

Yine ayn mantkla, Rate (Oran) deikenini de kendi bana fonksiyon olarak kullanabilir, dier deikenler yardmyla Faiz orann hesaplattrabiliriz. Rate, fonksiyon olarak alt deiken ister. Diyelim ki, yatrma ayrabileceimiz 200 milyon liramz var ve be ylda bunun 5 milyar olmasn istiyoruz. Ne oranda faiz aramalyz?

=RATE(5;0;-2000000000;5000000000,0)

Burada 5 yl vademizi belirten ilk 5 rakamndan sonraki 0, aylk demeyi (ki bu hesapta aylk deme sz konusu deil), sondaki 0 ise sadece bu fonksiyona mahsus Guess (Tahmin) deikenini gsteriyor. sterseniz, Excel'e, "Bundan aasn kabul etmem!" der gibi, oran hesaplamaya balayaca argari noktay verebilirsiniz.

Ve son olarak, PV (Present value/imdiki deer) de fonksiyon olarak kullanlabilir ve belirli bir dnemde, belirli bir miktar gelir elde edebilmek iin belirli bir oranla ne miktarda yatrm yapmak gerektiini hesap eder. Diyelim ki, kendinizi edebiyata verdiniz ve nmzdeki bir buuk yl roman yazmaya ayryorsunuz. Size ayda 500 milyon lira gerekiyor. Roman bitince de 1

99

milyar lira kitabnz bastrmak iin paraya ihtiyacnz var. Salam bir yatrm firmas tanyorsunuz ylda yzde 6 faiz veriyor. Ka lira yatrmalsnz ki, romannz rahat rahat yazabilesiniz?

= PV(6%12;18;500000000;1000000000,1)

Sonraki 1, paray her ayn sonunda ekmek istediinizi gsteriyor.

IRR LE KARARI

Buraya kadar hey aylk deme veya aylk gelir gibi periyodik (dnemsel) mali hesaplardan sz ettik. Oysa i dnyas her zaman byle belirli aralklarla belirli miktarlarda para alp vermeye elverili deildir.

Bir rnek verelim. 1 milyar TL tasarruf ettiniz! Bankaya veya bir kuruma yatrp diyelim ki ylda yzde 10 faiz alabilirsiniz. Fakat, eniteniz, giriimci bir gen ve size bu paray yeni kuraca ie yatrmanz halinde, birinci yl sonunda 200 milyon, ikinci yl sonunda 300 milyon, nc yl sonunda 400 milyon ve drdnc yl sonunda 500 milyon vermeyi taahht ediyor. Hangisi sizin iin daha kazanl? (Tabii enite beyden be kuru grememe rizikosu hari!)

Bu hesapta u ana kadar ele aldmz fonksiyonlarn hibirinden yararlanamayz, nk geri demeler eit deil. dnyasnda sk sk karlalan bu durum iin Excel IRR (Internal rate returned/Dnen dahili had) fonksiyonu hizmetinize sunuyor. imdi bu senaryoyu, bir Excel sayfasna ileyelim:

100

Yl stununa 0'dan 4'e kadar nakit ak olacak sreyi yazn. Hareket noktas olan 0'nc ylda sizden 1 milyar kt iin hesaba bunu eski olarak geeceksiniz. Sonra her yl alacanz miktarlar girin. Bu yatrmn toplam getirisinin faiz orann bilmek iin D14'e u forml girmeniz gerekiyor:

=IRR(D8:D12)

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

C Enite Beyle Yeni Yl 0 1 2 3 4 i Getiri Nakit

Excel,

toplam

getirinizin

yzde

13

olacan sylyor. Bu, yzde 10'dan banka

-1000000000 200000000 300000000 400000000 500000000 % 13

veya

bir

baka

kurumun

vereceinden daha yksek bir haddi gsteriyor. (Ama unutmayn banka veya dier kurum enitenizden daha gvenli olabilir!)

ALITIRMA 11

Bu blmde alt mali fonksiyonla tantk. Bir Excel sayfasnda bu fonksiyonlar hesaplayn:

101

1- =PMT(12%;60;40000000000;0;0) 2- =PMT(2%;60;40000;0;0) 3- =FV(8%;10;-100000000;-200000000,0) 4- =NPER(10%;-250000000;-100000000;1000000000,0) 5- =RATE(5;0;-200000000;5000000000,0) 6- =PV(6%/12;18;500000000;1000000000,1)

102

BLM X

LSTE: VER YNETM

103

Gnmzde Web'den SQL ynetimiyle bilgisayarlar aras veri alveriine kadar trl trl veritaban ynetiminden sz edildiini duymu olmalsnz. Excel de veri retmesinin yan sra veri ynetimi yapabilen bir programdr. Ancak unutmamak gerekir ki, Excel bir veritaban ynetme program deildir. Excel ile stanbul kentinin telefon rehberini hazrlayamazsnz; ama MSQuery (Microsoft'un veritaban aratrma ve ynetme program) ek modln (Add-in) ykleyerek, Excel ile (reklamlaryla, abonelerin isimleriyle, adresleriyle, telefon numaralar ile) tm stanbul'un telefon rehberini para para da olsa ynetebilirsiniz. Kelime-ilem program bilgisayarnz elektronik dosya dolab haline getirmek demektir.

Gznzn nne bir havayolu irketinin rezervasyon ilerini getirin: Bugnden diyelim ki bir yl sonrasna kadar, tarifeli ka seferiniz var; bu seferleri hangi uaklarla yapacaksnz? Her uaa ka yolcu alacaksnz; u ana kadar uakta hangi koltuklar satld; ne kadar bo yer var; bilet sat yerlerinden gelen yeni yer ayrtma talepleri veritabanna giriliyor mu? Etkiledii zaman ne yaplyor? Bilet alm yolculara baka bir sefere geip geemeyecekleri soruldu mu? Ne cevap alnd? imdi buna bir de ikram hizmetleri ile ilgili sorular ekleyip. Ekip tahsisi ile ilgili sorular ekleyin. Teknik bakm ve yedek para ile ilgili sorular ekleyin. te size bir veritaban ve veri ynetim program ihtiyac.

Excel bu i iin yaplm bir program deil; fakat burada sraladmz her bir ii tek-tek ve belirli byklkte olanlar bir arada, Excel'e yaptrabilirsiniz. Daha da teye gidebilir, bu i iin kullandnz veri ynetimi program ile Excel arasnda alveri yapabilirsiniz. Excel, yaygn her trl veritabanndan veri ithal edebilir ve onlara veri ihra edebilir.

104

Bu ileri alt arala, liste, form, filtre, sralama, ara-toplam ve tablo ile yapabilirsiniz. imdi bunlar srasyla ele alalm.

LSTELER

Liste nedir? u ana kadar oluturduumuz Excel sayfalarndan fark var mdr?

Liste, ierdii bilgilerden ayn kiiye, ayn gne, ayn ileme, ayn eye ait olanlarn tek srada olduu; daha sonraki kii gn, ilem ve eylere ait ayn alandaki bilgilerin de ayn stunda bulunduu bilgi kmesi demektir.

u bir listedir:

Ad:

Soyad:

Ya: Cinsi:

Ali Aye Hasan

Korkmaz Yiit Arslan

23

Erkek 26 Kadn

33

Erkek

105

Abdullah

Can

46

Erkek

Fakat bu Excel sayfasnda mutlaka A1'den balayp C5'e kadar gitmez. Bu bilgiler Excel'de aralarda bo stunlar ve satrlarla birlikte bulunabilir.

Veritaban dilinde her satra bir Kayt (Record), her stuna bir Alan (Field) denilir. Excel'de kaytlar ve alanlar yoktur; sadece hcreler vardr.

Excel, sayfalarn liste haline getirebilir ve veritaban ileme ve ynetme programlarnn anlayaca dilde ihra edebilir. Excel, baka veritaban oluturma ve ynetme programlarnn kayt ve alanlar boluk, virgl veya sekme iareti ile birbirinden ayrlm bilgileri kendi hcreleri haline getirebilir.

FORM

Excel'in veri ynetme aralarndan bir dieri ise Form'lardr. Form, her bir kayt iinde yer alan ayr ayr giri kutularnda gsteren ve bu suretle girilecek bilgileri listede gerekli yere yazan veri girme aracdr. Herhangi bir Excel sayfasnda iinde veri bulunan bir blgede herhangi bir hcreyi tklayn ve Data (Veri) mensnden Form maddesini sein:

B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Excel size mevcut veritabannda drt kayt olduunu ve bunlardan birincisinin

Ad Ali Aye Hasan Abdullah

Soyad Korkmaz Yiit Arslan Can

Ya

aldn sylyor. New (Yeni) dmesini tklayarak bo bir forma yeni kayt

106

girebiliriz; Delete (Sil) dmesine basarak ak bulunan veya girmekte olduumuz kayd silebiliriz; Find Prev (ncekini bul) veya Find Newt (Sonrakini bul) dmeleri ile kaytlarmz arasnda arama yapabiliriz veya Criteria (ltler) dmesini tklayarak aramay eitli alanlarda belirli kelimeler vererek zelletirebiliriz. Form yoluyla girdiimiz bilgi, Excel listesinin en altna yazlr.

OTOMATK FLTRE (AUTOFLTER)

Excel sayfanzda bilgi girdiiniz satrlarnz ok daha fazla olabilir ve arama iini tek krterle deil, birka kriterle yapmak isteyebilirsiniz.

Yukarda ele aldmz llere Gre GSYH'nin Dalm sayfasn dnn. Bu sayfada GSYH pay 10 Milyar TL'nin altndaki yerleri grmek isteyebiliriz. Excel bunu otomatik filtre arac ile salar.

Herhangi bir Excel sayfasnda veritaban listesi gibi muamele grebilecek bir kmede herhangi bir hcreyi tklayn ve Data mensnden "Filters..." (filtreler), ondan da "Autofilters" (Otomatik filtreler) maddesini sein. Autofilters satrna iaret konacak ve sayfanzdaki btn stun balarnda ucu aa bir ok belirecektir:

Bunlar, aa-ekmeli men (pull-down menu) kutulardr; herhangi birini tkladnz zaman Excel'in bu stundaki btn bilgileri endekslediini greceksiniz. Sizin stununuzda yer alan bilgilerin yan sra, bu listede All (Hepsi), Top Ten (lk on) ve Custom (Ayarlanabilir) gibi baz "hazr" menler de yer alr. Excel otomatik olarak All (Hepsi) kriteri seilmi gibi listenizi

107

olduu gibi grntlemektedir. imdi biz bu listede hibir stuna dokunmuyoruz; sadece ikinci stunda Custom (Ayarlanabilir) bir seme yaptracaz:

Bu stunun men okunu tklayarak, alan listeden Custom' seiyoruz ve karmza gelen diyalog kutusunda Alc Fiyatlarla GSYH alannda deer olarak 10 milyar rakamn yazyoruz ve seme art olarak da "isless than" (az olan) maddesini seiyoruz:

Ayarlanabilir seme yaptracanz zaman Custom diyalog kutusunda mevcut seenekler unlardr:

equals does not equal is greater than is greater than or equal is less than is less than or equal to begins with does not begin with ends with does not ends with

eit olan eit olmayan byk olan eit veya byk olan az olan az veya eit olan diye balayan diye balamayan ile biten ile bitmeyen

ngilizce cmle kuruluu Trke'den farkl olduu iin kriterlerin uygulama artlarn gsteren bu ifadeler kriterin nne yazlm bulunuyor. Siz, bu kriterleri ters dnn:

10 milyar... dan byk olan gibi.

Diyalog kutusunun OK'ini tklar tklamaz, 77 sral listemiz yerini 18 sral yeni bir listeye brakyor ki, listede GSYH pay 10 milyarn altndaki yerler var:

108

Merak etmeyin listenizin tm bir yere gitmedi; sadece setikleriniz grntleniyor. Bu listenin tamam olamadn, geride daha baka veriler bulunduunu da seme yaptnz stunun men okunun rengi belli ediyor.

stersek bu seilmi listeyi seip, kopyalayp, baka bir Excel sayfasna yaptrabilir, "GSYH pay 10 milyarn altndaki yerler" eklinde yeni bir liste edinmi oluruz veya bu liste zerinde yapacamz Excel hesaplarn yapar, sonra listeyi eski ekline getiririz. Unutmadan: Listeyi eski ekline getirmek iin, artk rengi mavi olan oka basp, alacak menden All (Hepsi) maddesini semeniz kafi.

Bu etkili arac kullanarak istersek, ad B ile balayan yreleri VEYA pay yzde 1'in altnda olan illeri, ya da ad B ile balayan VE pay yzde 1'in altnda olan illeri de setirebilirdik.

SIRALAMA

Sorting (Sralama), Excel'in dier veri ynetim aracdr. Bu arala listelerinizi ya yaz bulunan stunlara gre A'dan Z'ye Ascending (Trmanan) veya Z'den A'ya Descending (Aa nen) olarak alfabetik, ya da (Descending) sraya koydurabilirsiniz. Excel ayr kriterle sralama ilemi yapabilir. Diyelim ki, illeri sralamay blge adna gre yapyorsunuz; fakat Karadeniz grubunda yer alacak illerin kendi ilerinde A'dan Z'ye alfabetik olmasn isteyebilirsiniz.

ARA TOPLAM

109

Diyelim ki elinizdeki listede illerin bulunduklar corafi blgeler de var. stiyorsunuz ki, her blgenin illerinin GSYH's ile ilgili bir ilem, listede blgenin illerinin bittii yerde gsterilsin.

Bu ilem daha nce grdnz Excel fonksiyonlarndan herhangi biri (SUM, COUNT, AVERAGE, MAX, MIN...) olabilir. Bu ilemlerin konusu listedeki herhangi bir stunda yer alan rakamlar (veya COUNT'ta olduu gibi basit adet sayma) olabilir. Excel, isterseniz, her grubu ayr bir sayfaya bile alabilir.

ZET TABLO

Excel, byk listelerde yer alan bilgilere ait belli bal eilimlerin (GSYH'ya en ok katkda bulunan illerin Marmara blgesinde bulunduu, derse devam edenlerin daha ok not ald gibi) ortaya kmas iin, listelerden Pivot Table (zel Tablo) kartabilir.

Excel listelerden zet tablo kartmak iin zel Tablo Sihirbaz salyor. Bu arac kullanarak, son derece karmak bir liste bile belli bal stunlarda yer alan ortak bilgilere (Bulunduu blge, cinsiyeti, derse devam notu) gre dier bilgilerin ya matematik ilemlerle (Toplama, Ortalama, En Byk, En Kk vs...) veya sabit adet sayma yntemiyle tablo haline getirilmesini salar.

SONU

Excel'in szn etmediimiz ok az fonksiyonu kald, Fakat rakamlardan istatistik hesaplar yapma ve istatistik grafikleri izme yeteneine hi deinmedik. Bunlar bir bakma Excel'in temel

110

ilevlerine ek olarak sunulan hizmetler. Excel, veri analiz modl ile deme istatistik programlarna ta kartan istatistik hesaplar yapabilir. Fakat Standart Sapma veya Regresyon Analizi btn Excel kullanclarnn onsuz olamayacaklar bir hizmet saylmaz. Ayn ekilde rakam dizilerinden istatistik grafikleri reten programlardan hi de aa kalmayan Excel'in bu fonksiyonlar da, btn kullanclarn ounlukla yararland unsurlar deil. Birka fonksiyonu olan RAND ( ) gibi, istatistik analizleri ve grafik dnda hemen her eyi ele alm olmakla birlikte, bu kitapkla Excel'in drt kesinden sadece birini, oda yle bir am olduumu unutmayn.

Ve yine unutmayn ki, bir bilgisayar programn en iyi renme yolu, snama-deneme ve ii almadk men maddesi brakmamaktr.

BLM XI

ALITIRMALARIN CEVAPLARI

ALITIRMA 1

1- 96 2- 1.33 3--57 4- 21.5

111

5- 5.22 6- Hata !! Bu ilemi Excel'e yaptrmaya kalksaydk, bize "#VALUE!" karl verecekti. Bir formln veya ilemin sonucu hcrelerinizde # ile balayan ve ! biten kelimeler belirirse, bu Excel'i yapamayaca bir ileme zorladnz anlamna gelir. Excel, Bilgisayar ve Excel kelimelerini matematik deer olmad iin toplayamaz. Ayn ekilde bir kelime ile rakam toplatmaya kalktnzda da Excel hata mesaj verecektir. ki veya daha fazla hcredeki metinleri tek bir metin halinde birletirmek istiyorsanz, metinleri ieren hcre adreslerini aralarna & iareti koyarak yazabilirsiniz. rnein: =D8&A6. Bu durumda boluk koymak iin, =D6&" "&A6 yazmalsnz.

ALITIRMA 2 1- F6*6%, F7*6%, F8*6% 2- F11*6% ve G6+G7+G8 3- G6+E6, G7+E7 ve G8+E8 4- I6+I7+I8 ve (F11*6%)+11

ALITIRMA 3 F15: F9*F12 I15: I12/I9 F24: F20*F22 I24: I20/I22

112

ALITIRMA 4 1- 198 2- 4 3- 49.5 4- 110 5- -2 6- 29.5 7- 4 8- 82 9- 318

ALITIRMA 5 1- 86.59 83.14 84.54 94.27 2- 100.70 97.20 102.50 100.00 3- 75.50 65.10 71.80 82.10

ALITIRMA 6 1- 6'nc satr, satrn bandaki 6 rakamn sa tklayarak iaretleyin ve sa tklayarak Insert maddesini sein. Sonra hcreleri doldurun.

2- Mevcut D stununun baln iaretleyin ve sa-tklayarak alacak menden Insert'i sein. Yeni D4'e "3'nc yazl" kelimelerini girin; daha sonra H stununu sein ve Insert yoluyla yeni

113

stunu oluturun, H4'e "3'nc yazl" kelimelerini girin. (a) 3'nc yazl snav olan dersin fonksiyonuna dokunmaz, dierlerini rnein,

=AVARAGE(B4:C4;E4:G4;I4)

eklinde deitirirsiniz. (b) Ortalama hcrelerini dzeltmeden, fakat nc snav olmayan derslerde bu snav ortalama katmamak iin bu snavn yaplmad derslerde bu hcreyi bo brakrsnz; ya da yanl anlamay nlemek iin kesme iareti (-) veya "Yok" anlamna Y harfi (veya sizce anlaml bir baka harf veya iaret) girersiniz.

3- I stununu seer ve yeni bir stun eklersiniz. Yeni I3'e Derse Devam kelimelerini yazarsnz. Bu stun, derse devam zorunluluu olan dersler iin NOT hcresindeki fonksiyonu u ekle getirin:

=AVARAGE(B8:H8)+SUM(I8*20%)

4- (a) Satr 10'u sein ve yeni bir satr ekleyin. Bu satra (yeni A10) Aratrma devi adn verin. Yukarda 3'nc sorunun cevab olan ilemden sonra Yl sonu Snav stunu olan J ve Not stunu olan K stunlarn sein ve iki stun ekleyin. Yeni J3'e Aratrma Tasarm, yeni K3'e Aratrma Raporu kelimelerini yazn. M10'u tamamen bo brakn ve M9'un fonksiyonunu u ekilde dzeltin:

=AVARAGE(B9:I9;J10:K10)

114

(b) Yukarda 3'nc sorunun cevab olan ilemden sonra Yl sonu Snav stunu olan J ve Not stunu olan K stunlarn sein ve iki stun ekleyin. Yeni J3'e Aratrma Tasarm, yeni K3'e Aratrma Raporu kelimelerini yazn. M9'un fonksiyonu:

=AVARAGE(B9:K10)

ALITIRMA 7 1- =AVARAGE(B3:B13) 2- =B7-$B$18.-28,343,198,-113,-120,-134,-146 3- =A2+A3 4- 1218'nci Admda, 973807650267292 ve 254 sfr 5- 1478'nci satrda 1,307E+308. #NUM! Excel'in dilinde hesap ettirdiiniz forml ve fonksiyonun sonucunun Excel'in grntle bilecei alt ve st snrn dnda olduunu gsterir. 6- 17 bin 711 7- 6'nc 8- 3 milyar 615 milyon TL'nin zerinde zararnz olur! 9- %34.8

ALITIRMA 8 1- Evet

115

2- -2 3- TRUE 4- FALSE 5- Excel 6- TRUE 7- Bilgisayar 8- a) =IF(SUM(B6:D6)<E6;"Al";"Alma") b) =IF(AND(SUM(B6:D6)<E6;C6<E6/2);"Al";"Alma") c) =IF(OR(SUM(B6:D6)<E6;C6<E6/2);"Al";"Alma") d) =IF(AND(SUM(C6:E6)<F6);IN(NOT(C6>E6/3);"Al";"Alma")) e) Karar1 Karar2 Karar3 Karar4 Satr 6: Alma Alma Al Alma Satr 7: Al Alma Al Alma Satr 8: Al Al Al Alma Satr 9: Alma Alma Al Alma Satr 10: Alma Alma Al Alma Satr 11: Alma Al Al Alma

ALITIRMA 9 1- =AVARAGE(B5:E5) 2- (a) =SUMIF(F5:F15;">=50";G5:G15)/COUNTIF(F5:F15;>=50) =76.7 (b) =SUMIF(F5:F15;"<50";G5:G15)/COUNTIF(F5:F15;"<50) =15.8

116

ALITIRMA 10 1- =IF(OR(SUM(T7:V7)<X7;SUM(TODAY( )-W7)>150);"Al";"Alma") 2- Hcreleri tarih, saat ve dakika biimine getiriniz: C3: =NOW( ) D5: =DATE(1999;21;31)-TODAY( ) D7: =D5*24 D9: =D7*60

ALITIRMA 11 1- -4.805.353.576,20 TL 2- -1.150,72 TL 3- 1.880.441.246,05 TL 4- 3,118780429 5- % 90 6- -9.500.520.171,78 TL

117