DEMOKRAS VE ELETRLER1

Yazar: Robert A. DAHL eviren: Memduh ASLAN

DEMOKRATK SRECN KRTERLER imdi, baz insanlarn bir siyasal dzen tesis etmek istediklerini varsayalm. Dahas, bu grup iin demokratik bir siyasal dzeni hakl gsteren varsaymlarn varln kabul edelim. Bu varsaymlarn kabul edilebilir olmas nedeniyle onlarn demokratik bir dzeni benimsemeleri gerektii sonucuna varmaktayz ve bu nedenle demosun2 kararlarn almasn salayan bu sre belirli kriterlere uygun olmaldr. Bu srecin belirli kriterlere uygun olmas gerektiini sylerken, birisinin bu varsaymlara inanmas halinde, o kriterlerin istenilirliini de mantken dorulamak zorunda olduunu sylemek istiyorum; bunun aksine, kriterleri reddetmek iin varsaymlardan birini veya birkan reddetmek de gerekmektedir. Be kriter, varsaymlarn geerli olduu herhangi bir oluumda, nerilen yntemlerin deerlendirilecei standartlardr dilerseniz buna ideal standartlar da diyebiliriz. Bunlara mkemmel bir biimde uyan her sre mkemmel bir demokratik sre olacaktr ve oluumun ynetimi de mkemmel bir demokratik ynetim olacaktr. Mkemmel bir demokratik srecin ve mkemmel bir demokratik ynetimin gerekte hibir zaman varolamayabileceini kabul ediyorum. Bunlar, gereklikteki durumlarn karlatrlabilecei insani olanaklar konusundaki fikirleri ortaya koymaktadrlar. Bu kriterler hibir zaman mkemmel bir biimde yerine getirilemese de gstereceim zere, gerek dnyadaki olanaklarn deerlendirilmesinde yararl olmaktadrlar. Doal olarak bunlar deerlendirmede varolan btn yarglama elerini ortadan kaldrmamaktadrlar. rnein bir kriter, ounluun ynetimi gibi herhangi bir zel yntem belirtmemektedirler nk, zel yntemler bu kriterlerden dorudan ortaya kmamaktadr. Ayrca yarglar, demokratik bir oluumun iinde gelimek durumunda olduu zgl tarihsel koullar da dikkate almak zorundadrlar. Ancak, demokratik teorinin, dier btn normatif teorilerde olduu gibi, alternatif neriler arasnda bir tercih yapmann gerekli olduu her somut durum iin geerli, hibir biimde tartlmaz cevaplar getirmemi olmas artc olmamaldr. imdi, varsaymlarmzla esiz bir ekilde tutarl olabilecek ve bylelikle demokratik bir srecin ayrt edici zelliklerini bize verecek olan kriterler nelerdir? ETKN KATILIM Balayc kararlarn alnmas srecinde vatandalar, ortaya kacak sonu hakknda kendi tercihlerini ifade etmek iin gerekli ve eit imkana sahip olmaldr. Vatandalar, gndemin sorunlarn belirlemek ve bir karar bakalarnn yerine benimsemek iin hangi nedenlerin olduunu ifade etmek bakmndan gerekli ve eit imkana sahip olmaldr. Bir vatanda iin etkili katlm asndan gereken frsatlarn dlanmas, tercihleri bilinmeyecei veya yanl alglanacandan dikkate alnmayacak anlamna gelmektedir. Fakat, nihai sonula ilgili tercihlerinin eit biimde dikkate alnmamas, karlarn eit bir biimde deerlendirilmesi ilkesinin ihlali demektir.

Bu alma Dahln Democracy and Its Critics adl eserinin sayfa 57-66 aras tercmesidir. Bkz:Key Concepts In Critical Theory Democracy Edited by Philip Green, Humanities Press, New Jersey, 1993, Robert A. Dahl Democracy and Its Critics in, pp.57-66.
2

Demos: Eski yunanca da halk anlamna gelmektedir.

OY KULLANMA ETL Ortak kararlarn karlatrlma aamasnda her vatanda, dierinin ifade ettii tercih ile eit arlkl olarak ileme tabi tutulacak bir tercihi ifade etme konusunda gvence altna alnm eit olanaa sahip olmaldr. Karar alma aamasnda sonularn belirlenmesinde bu tercihler dikkate alnmaldr. Tercihler, elbette, normal olarak oy verme ile anlatmak istediimiz ey demek olduundan, bu kriterlerin kararlatrma aamasnda oy kullanma eitliini gerektirdii sylenebilir. Aktr ki, bunun gibi bir gereklilik, Eski Yunandan bu yana demokratik teori ve pratiin ana dayanaklarndan biri olmutur. Fakat, hangi rasyonel zeminde? Bunun hakllatrlmas, yle sanyorum ki, karar alma aamasndaki oy kullanma eitliinin vatandalarn doal eitliini ve Kiisel zerklik Varsaymn gereince korumak iin zorunlu olduu konusunda pratik bir yargya dayanmaktadr. Bu olmadan vatandalar kararlar zerindeki etkileri bakmndan, potansiyel eitsizliklerin srekli bir biimde ortaya kmasna ynelik bir beklentiyle kar karya kalacaklardr ve siyasal bakmdan eit kiiler olarak, kendi karlarnn, kendileri tarafndan yorumland biimiyle, eit arlk tayp tamad konusunda karar verebilecekleri bir st denetleme mekanizmas da bulunmamaktadr. Dier kaynaklardaki eitsizliin baz insanlara, kendi karlarnn zel bir ilem grmesi olanan salamas ve bakalarn engellemesi gibi, karar alma aamasnda eit oy verme art olmad takdirde, oylardaki eitsizlik, sonuta, karlarn Eit Deerlendirilmesi ilkesi'nin de ihlal edilmesine yol am olacaktr. Bununla birlikte, kararlatrma aamasnda oy kullanma eitliinin aka belirtmedii noktaya dikkat edelim. ncelikle, oy kullanma eitlii karar alma aamasndan nceki aamalarda gerekmemektedir. Bir demos, makul olarak, baz insanlarn karlarnn, onlarn oylarnn nceki aamalarda daha fazla arlk vermek suretiyle eit bir biimde deerlendirileceklerine karar verebilir. Ayn esaslar zerinde, demos, baz kararlar, oylarn eit arlk tamad vatanda gruplarna devredebilir. Bu tr dzenlemeler istisnai olmakla birlikte, demokratik lkelerde tarihsel olarak gerekletii zere, buradaki kriteri mutlaka ihlal etmeleri sz konusu deildir. Ancak, demos bu tr dzenlemeleri amalarn gerekletirilmesinde baarsz olmalar halinde veya demosun ortak kararlar zerindeki nihai denetimini kaybetmesine ynelik bir tehlike ortaya koyduklarnda deitirmekte arak zgr deilse, bu durumda kriter de ihlal edilmitir. Dahas, kriter zel bir oy verme veya seim metodunu belirlemi deildir. vatandalarn kendi tercihlerini ifade etmek bakmndan eit imkanlara sahip olmalar art, oylarn veya oy kullananlarn geliigzel bir biimde, yani kurayla belirlenmesi halinde yerine getirilmi olabilir. Oy verme eitlii, her vatandan eit sayda semenin veya sakinlerin bulunduu blgelerde eit oy hakkna sahip olduu anlamna da gelmemektedir; bir nispi temsil sistemi de pekala veya daha iyi hizmet verebilir. Vatandalarn kendi tercihlerini en iyi biimde nasl ifade edecekleri ve ne tr zgl kurallar ile yntemlerin benimsenmesinin gerektii, ek pratik yarglar gerekli klan sorulardr. Fakat buradaki kriteri daha iyi bir biimde karlayan yntemler, kriteri daha kt klanlara tercih edilmelidirler. Daha iyi olan yntemin daha ktye tercih edilmesi gerektii, sk grlebilecek bir durum olarak, nerilen tm yntemlerin baz ynlerden eksikliklerinin olmas halinde de geerlidir. Son olarak, buradaki kriter , bir oluumun kendi kararlar iin ounluk yntemi ilkesini benimsemesini aka zorunlu klmamaktadr. Sadece, ounluk ynetimi ile bunun alternatiflerinin, karlarn eit biimde deerlendirilmesi ilkesi gibi bu kriteri hakllatran ilkeler ve varsaymlarda dahil olmak zere, bu veya baka bir kritere gre deerlendirilmesini gerektirmektedir ve bu kriteri en iyi karlayan zm benimsenmelidir. Dolaysyla, ounluk ynetiminin en iyi zm olup olmad konusu akta braklmtr. ounluk ynetimin ve bunun alternatiflerinin ortaya koyduu sorun, u an iin hi bir doyurucu zmn

bulunmad son derece zor bir sorundur. Karara ilikin hangi kuraln oy kullanma eitlii kriterini en iyi ekilde karlad hakknda, genel olarak veya zel bir balam iinde hkm vermek, oy kullanma eitliini kabul etmi insanlarn zerinde anlaamadklar bir sorudur ve bu anlamazlk srmektedir. Ynetime etkin katlm ve oy kullanma eitlii kriterlerini karlayan herhangi bir oluumun kendi kendini, bu snrl l iinde, demokratik bir srele ynettiini sylemek, sanrm, tarihsel kullanmla tutarldr. lerde ortaya kacak baz nemli ayrmlara yer vermek iin, byle bir oluumun dar anlamda demokratik bir sre ile ynetildiini sylemek istiyorum. Bu sre, her ne kadar, kapsam bakmndan tam anlamyla demokratik bir sreten daha dar ise de, bu iki kriter, ok sayda mmkn yntemleri deerlendirmemize olanak salamaktadr. Elbette, bu kriterler, bir yntemin bir kritere nazaran iyi fakat dierine gre kt olduu durumlar asndan belirleyici olamazlar. Normal olarak, herhangi bir deerlendirme, zel durumun gerekleri veya insan davran ve eyleminin genel eilimleri ve dzenlilikleri hakknda ek yarglar gerektirecektir. Yine de, bu kriter tamamen bo deildir. Burada kat bir tutum ortaya koymayacaksam da, kararlarn geliigzel seilmi bir vatanda grubu tarafndan alnmasn salayan yntemlerin , buradaki kriteri , bir vatandan dier vatandalar adna karar verdii bir yntemden daha iyi tatmin edeceini veya, karar alma aamasnda her vatandaa bir oyluk pay veren bir oy kullanma dzeninin, baz vatandalarn on oya sahip olmalarna karlk dierlerinin hi oy sahibi olmadklar bir dzenlemeye gre bu kriteri daha iyi karlayacan reddetmek zordur. Bununla birlikte, bu gibi olaslklar hakkndaki yarglarn tam anlamyla sk bir tutumdan kan rtlmez sonular niteliinde olduunu anlatmak istemiyorum. Y KAVRAMA Belirtmi olduum gibi, bir demosun varl, kompozisyonu ve snrlar hakkndaki yarglar byk lde tartmaldr. Dolaysyla, gereken kararlarn alnmas bakmndan baz vatandalarn dierlerinden daha zellikli olduu ileri srlerek, bylesi yarglara dorudan kar klabilir. Uzun uzadya anlattmz zere bu itiraz, elbette, vesayet altndaki demokrasiye meydan okuyabilir. imdi zerinde durmak istediim ey, aadaki gibi oluabilecek olan ikinci bir itirazdr: tiraz eden kiinin kabul edebilecei gibi vatandalar, bir btn olarak alndklarnda, iyi zelliklere sahiptirler, Ayrca, aralarndan veya baka yelerden veya ye olmayanlardan hibirinin demos yerine karar vermesini garantileyecek kadar stn zelliklere kesinkes sahip olmadklar konusunda da ayn eyi dnyorum. Fakat, btn bunlara ramen, vatandalarn olabilecekleri kadar iyi niteliklere sahip olmadklarn sanyorum. Kendilerini istedikleri amalara gtren aralar konusunda yanl yapmaktadrlar; ayrca daha iyi bir biimde bilinlendirilmi olmalar halinde reddedecekleri amalar tercih etmektedirler. Bu durumda, onlarn, dar bir biimde tanmlanm bir demokratik srecin kriterlerine gre tatmin edici olan yntemlere gre kendi kendilerini ynetmeleri gerektii grne katlyorum. Yine de, birden ok saydaki farkl yntemler kriterleri eit bir biimde tatmin etmekle birlikte, bunlar arasnda, bazlarnn daha aydnlanm bir demosa -ve dolaysyla daha iyi kararlara- yol amas dierlerine gre daha olasdr. Elbette bunlar daha iyi yntemlerdir ve dierlerine tercih edilmeleri gerekmektedir. Sanyorum ki, birisi, aydnlanmann demokrasiye hibir etkisi olmadn syleyerek buna kar klabilir. Fakat, bunun aptalca ve tarihsel adan yanl bir iddia olacan dnyorum. Aptalcadr nk, demokrasi, ou kez "halk tarafndan ynetim"in "halk"n istediini ya da en iyi olarak grd eyi almasna, en iyinin ne olduunu bir sekinler grubunun belirledii koruyuculuk gibi alternatif sistemlerden daha fazla imkan veren bir sistem olarak anlalmtr. Fakat, ne istediini veya neyin en iyi olduunu bilmek iin halkn en azndan bir lde aydnlatlm olmas gerekmektedir. Ayrca demokrasinin savunucular bunun byk lde farknda olduktan ve bilgilendirilmi ve aydnlatlm bir demosun

varolmasn salayan eitim ve kamusal tartma gibi aralara byk nem verdikleri iindir ki, itiraz tarihsel olarak da yanltr. Dolaysyla, nc bir kriter eklemek suretiyle demokratik srecin anlamn akla kavuturmay neriyorum. Maalesef, anlam bakmndan zengin ve buna uygun olarak da karmak szcklerin dnda, szn edeceim kriteri nasl formle edeceimi tam bilmiyorum. Bununla birlikte, aydnlanm anlama kriterini yle formle edeyim: Her vatanda, vatandalarn karlarna en iyi ekilde hizmet edecek biimde karar balanmas gereken bir konuyla ilgili tercihini bulup ortaya koymak ve (bir karara duyulan ihtiyacn izin verdii sre iinde) geerli klmak iin gereken olanaklara eit olarak sahip olmaldr. Bu kriter, o halde, kararlarn alnmasndaki alternatif yntemlerin vatandalara salad, amalarla aralar, bir kimsenin kendi karlar ile bu karlar ynndeki politikalarn sadece kendisi iin deil, ilgili dier tm insanlar iin beklenen sonular konusunda bir anlaya sahip olmas ynnde salad imkanlara gre deerlendirilmelidir. Vatandan iyiliinin veya karlarnn bir kamusal iyiye veya genel kara dikkat edilmesini gerekli klmas lsnde vatandalarn bu, konularla ilgili bir anlaya sahip olma imkanlarnn varolmas gerekmektedir. Kriter belirsiz olabilirse de, kurumlarn almas gereken biimi belirlemek bakmndan bir klavuz ilevi grmektedir . Nitekim bu kriter salanmas halinde vatandalarn farkl bir karara ulamalarn pekala salayabilecek olan bilgiyi kesip atacak veya bask altna alacak veya hayati nemi olan bilgiye baz vatandalarn dierlerinden daha kolay erimelerini salayacak veya vatandalarn nne, zaman olmasna ramen tartlmakszn karara balanmas gereken bir karar gndemi getirecek olan veya bu gibi yntemleri hakl gstermeyi zorlatrmaktadr. Elbette, bunlar kolay rnekler gibi grnebilir fakat, siyasal sistemlerin byk blm -belki de ou- daha iyi olanlar yerine daha kt olan yntemlere gre ilemektedirler. GNDEMN ZLENMES Herhangi bir oluum bu kriteri da tatmin edecek ise, bunu, gndemine gre ve demosla ilgili olarak, tam anlamyla ekli bir demokrasi diye grmek yerinde olacaktr. Buradaki kriterler , demokratik bir bak asndan olabilecek en iyi siyasal sistemin boyutlar biiminde anlalmaldr; gerekte varolan hibir sistemin bu kriterleri mkemmel bir biimde tatmin etmesi beklenemezse de, sistemlerin bu kriterlere ne denli yaknlatklarna gre daha ok ya da daha az demokratik diye ve bu lde de iyi ya da kt diye deerlendirmek mmkndr. Yine de, bir sistemin "bir gndeme gre" ve "demosla ilgili olarak" tam anlamyla demokratik bir sre tarafndan ynetildiini sylemek, bu kriterin tam olmamalar ihtimalini akla getirmektedir. Niteleyici iki cmlecik demokratik karar alma srelerinin dar kapsaml bir srele bir gndemle snrlandrlm veya byk lde dlayc bir demosa cevap verici olmas yahut her ikisinin birlikte bulunmas anlamnda snrlandrmalarn mmkn olduunu ima etmektedir. Bir demosun uygun ller iinde kapsayc olup olmad ve gereince olumu bir gndem zerinde denetimini uygulayp uygulamad hakknda yargya varabilmek iin ek llere ihtiya vardr. Drdnc bir kriterin neden gerekli olduunu .daha ak bir biimde grebilmek iin, Makedonyal Philip'in, Atinallar Chaeronea'da yenmi olmakla, Atina meclisinin d ve askeri politika alanlarnda herhangi bir karar alma yetkisini kaldrm olduunu dnelim. Vatandalar ylda yaklak krk kez toplanmaya devam etmektedirler ve sorunlar karara balamaktadrlar ama, en nemli baz konularda sessiz kalmalar gerekmektedir. "Yerel" konularla ilgili olarak, Atina kent-devleti eskiye gre daha az demokratik deildir fakat, d ve askeri ilikilerli ilgili olarak Atinallar artk hiyerarik bir biimde Philip veya onun memurlar tararndan ynetilmektedirler. imdi, Atina'nn tam olarak demokratik olduunu veya eskisi kadar demokratik olduunu sylemek isteyecek miyiz?

Yabanc denetimi buradaki konuyu daha dramatik klmakla birlikte, gndem zerindeki denetim, vatandalarn elinden, onlarn ilerinden kan baz yeler tarafndan da alnabilir. Ele aldmz kriterin grece iyi bir biimde karland ve buna ek olarak vatandalarn hakknda karar verebilecekleri konularla ilgili olarak hibir snrlamann bulunmad bamsz bir lke dnelim. Bunlarn ortak karar alma gndemi tam anlamyla aktr. Demokrasi aleyhtar bir hareketin bir ekilde gc ele aldn varsayn. Kendi vatandalarnn demokratik duygularn yattrmaya ynelik bir hareketle, yeni yneticiler eski anayasay yrrlkte tutsunlar. Bununla birlikte, bu anayasay bir adan deitirmi olsunlar. Bu deiiklikten sonra insanlar, eski demokratik kurumlarn sadece bir iki konuda -szgelimi trafik denetimi, sokaklarn bakm ve yerleim blgelerinin tespiti gibi tmyle yerel sorularla ilgili olarak- kullanabileceklerdir. Yneticiler, bunlarn dnda kalan konulan tamamen kendi denetimlerinde tutmaktadrlar. Yeni sistem, ilk kriteri mkemmel bir biimde karlamakla ve "gndemine gre tmyle demokratik" olmakla birlikte, demokrasinin cinsiyet deitirmi bir biimi olacaktr. nk vatandalar, yneticilerin idi edilmi demokrasinin aalayc bir biimde daraltlm olan gndeminde kalmasna izin verdiklerinin dnda kalan ve kendilerinin nemli olduuna inandklar konularda demokratik bir biimde karar verememektedirler. Demokratik olmayan yneticilerin gndem zerindeki denetimleri daha az belirgin ve daha st kapal olabilir. Baz lkelerde, rnein, askeri nderler seilmi sivillerin szde denetimleri altndadr ama seilmi siviller, kararlarn ordunun istekleri dorultusunda biimlendirmedikleri takdirde mevkilerini yitireceklerini veya daha ktsnn balarna geleceini bilmektedirler. Bu dnceler, drdnc.bir kriteri , gndemin nihai olarak demos tarafndan denetlenmesini ortaya atmaktrlar. Demos konularn demokratik srecin aralaryla kararlatrlmas gereken gndem maddeleri arasnda nasl yerletirilecei konusunda karar vermek iin bakalarn iin iine kartrmayan dlayc bir imkana sahip olmaldr. Nihai denetim kriteri, belki, bir demokraside halk son sz sylemeli, egemen olmaldr derken anlatmak istediimiz eydir. Dier yannda bu kriteri da tatmin eden bir sistem, kendi demosu ile ilgili olarak tamamen demokratik bir srece sahip bir sistem olarak grlebilir. Bu kritere gre, bir siyasal sistem, demosun her konuda her trl karar almak yerine, baz konulardaki baz kararlarn, szgelimi hiyerarik bir biimde yarglar veya idareciler tarafndan alnmasn tercih etmeyi kararlatrmas halinde bile tam olarak demokratik bir sreci uygulam olacaktr. Demos, herhangi bir konuyu kendisi tarafndan karara balanacak bir konu haline getirebildii srece, buradaki kriter de karlanm olacaktr. O halde, bu bakmdan, burada sunulan demokratik sre kriteri, karar almann bakalarna devredilmesi konusunda, Rousseau'nun Toplumsal Szlemede yer alan tuhaf demokrasi tanmnn elverdiinden ok daha geni bir alan brakmaktadr. nk, demokrasiyi byle bir devri olanaksz klacak bir biimde tanmlad iin Rousseau, "Tanrlardan oluan bir halk olsayd, kendi kendini demokratik bir biimde ynetirdi. Byle bir mkemmel ynetim insanlar iin uygun deildir" (Rousseau 1978, kit. 3, bl. 4, s. 85). Dolaysyla, nihai denetim kriteri, demosun balayc bir karar gerektiren her soruda karar vermek bakmndan gereken nitelie sahip olduu yolunda bir yargy nceden kabul etmi deildir. Bu kriter, demosun (1) hangi konularn balayc karar almay gerektirip gerektirmediini, (2) balayc karar almay gerektiren konulardan hangisinde demosun karar verme yeterliliine sahip olduunu ve (3) demosun otoriteyi devretmesinin koullarnn kararlatrma yeterliliine sahip olduunu bir n kabul olarak benimsemektedir. Bu kriteri

yerinde bir kriter olarak grmek, dolaysyla, demosun kendi ehliyeti ve snrlan konusunda karar verecek en iyi yarg olduunu iermektedir. Devir ile anlatmak istediim .ey, otoritenin demosun yeniden canlandrmasna tabi olacak tarzda, geri alnabilecek bir biimde verilmesidir. Ampirik olarak, elbette, devir ile elden karma arasndaki snrlar her zaman belirgin deildir ve devir olarak balayan ey elden karma ile sonulanabilir. Dahas, nihai gndemin gizli bir biimde demokratik srecin dnda kalan -daha nce verilen rnekte olduu zere, ordu gibi- nderler tarafndan kontrol altnda tutulup tutulmad hakknda karar vermekle ilgili ampirik sorun, kontroln doas gerei gizli olmas nedeniyle karmak bir sorun haline gelmektedir fakat izginin ekilmesi pratikte ne denli zor olursa olsun devir ile elden karma arasndaki teorik ayrm yine de hayat bir neme sahiptir. Tam anlamyla demokratik bir srecin iledii bir sistemde, devir ile ilgili kararlar demokratik usllere gre verilecektir. Fakat, nihai gndem zerindeki denetimin elden karlmas (veya bu kontroln demokratik srecin dndaki nderler tarafndan ele geirilmesi), nihai denetim kriterini aka ihlal edecektir ve vatandalar aramda tam bir eitlik durumunun varolduu yargs ile tutarsz olacaktr. Nihai denetim kriteri, bir demos ile ilgili olarak tam anlamyla demokratik bir srecin gereklerini tamamlamaktadr. Btn yeler, tam anlamyla, gereken niteliklere sahiplerse ve daha nce belirtilmi olan dier koullarn bu yeler arasnda geerli olduklar kabul ediliyorsa, bu takdirde, bu insanlarn, yani vatandalarn balayc kararlan almalarn salayan usller bu drt kritere gre deerlendirilmelidir.... * POLAR Poliari, en genel dzeyde, iki geni zelliiyle ayrt edilen bir siyasal dzendir: Vatandalk, yetikinlerin grece geni bir blmn iine alacak denli geniletilmitir ve vatandalk haklan muhalefet etme ve ynetimde en st dzeyde bulunan grevlileri seimle ibandan uzaklatrma olanan iermektedir. lk zellik, poliariyi, muhalefete izin verilmi olmakla birlikte, ynetimlerin ve onlarn yasal muhaliflerinin sadece kk bir grupla snrlandrlm olduu, genel ve eit oy hakknn kabul edilmesinden nceki ngiltere'de, Belika'da, talya'da ve dier lkelerde varolan trden daha dlayc ynetim sistemlerinden ayrmaktadr. kinci zellik, poliariyi, yetikinlerin ou vatanda olsa bile, vatandaln muhalefet etme ve ynetimi seimle ibandan uzaklatrma hakkn iermedii, modem otoriter rejimler gibi rejimlerden ayrmaktadr. POLARNN KURUMLARI Daha zgl olarak belirtirsek ve sz edilen iki genel zellie biraz daha fazla ierik kazandrrsak, poliari, bir ynetimin poliari olarak nitelendirilebilmesi iin hepsinin birden bulunmas gereken yedi kurumun varlyla dierlerinden ayrt edilen bir siyasal dzen olmaktadr. 1. Seilmi Grevliler: Ynetimin izlenecek politika ile ilgili kararlar zerindeki kontrol, anayasal olarak, seimle belirlenmi grevlilere braklmtr. 2. zgr ve Adil Seimler: Seilmi grevliler, sk aralklarla yaplan ve zor kullanmann yaygn olarak grlmedii, adil bir biimde yrtlen seimlerle belirlenirler. 3. Kapsayc seme hakk : Pratikte her yetikinin grevlilerin seiminde oy kullanma hakk vardr. 4. Mevki iin yarma hakk : Pratikte btn yetikinlerin, ynetimde seimle
[Dahln daha sonar ilave ettii gibi "Demos btn yetikinlerin niteliklerini oluumun balayc ortak kararnda yanstmaldr. Tam demokratik bir sre iin bu neri be ve nihai kriterde karlanmaktadr."-Editr Notu.]
*

belirlenen mevkiler iin yarma hakk vardr. Ancak, bir mevkiye seilmek iin gereken ya snr, seme hakk iin getirilen ya snrndan daha yksek olabilir. 5. fade zgrl: Vatandalar, ciddi bir cezalandrma tehdidi altnda olmakszn, geni anlamyla siyasal meseleler hakknda, grevlilerin, ynetimin, rejimin, sosyoekonomik dzenin ve yrrlkte bulunan ideolojinin eletirisi de dahil olmak zere, kendi dncelerini ifade etme hakkna sahiptirler. 6. Alternatif Bilgilenme: Vatandalar, alternatif bilgilenme kaynaklarna ulama hakknda sahiptirler. Ayrca, alternatif bilgilenme kaynaklar vardr ve hukuken korunmaktadrlar. 7. rgtsel zerklik : Yukarda sralananlar da dahil olmak zere, eitli haklarn gerekletirebilmek iin, vatandalar , siyasal partiler ve kar gruplar da dahil, grece zerk kurulular ve rgtler oluturma hakknda da sahiptirler. Bu nermelerin szde deil gerekten var olan haklar, kurumlar ve sreleri nitelendirdiini anlamak nemlidir. Aslnda, dnya zerindeki lkeler, bu kurumlardan her birinin gereki bir anlamda varolup olmadklarna gre, yaklak olarak derecelendirilebilirler. Sonu olarak, bu kurumlar, bugn veya gemite hangi lkelerin poliariler tarafndan ynetildiklerine karar vermek iin birer kriter olmaktadrlar. Bu derecelendirme ve snflandrma, daha sonra, ileride greceimiz gibi, poliari iin elverili olan veya ona zarar veren koullarn aratrlmasnda da kullanlabilir. POLAR VE DEMOKRAS Ancak, poliari ile sadece modern dnyaya zg, belirgin bir siyasal i dzen tipi olmas yznden ilgilenmiyoruz. Burada poliari, demokrasi zerinde yaratt etkileri nedeniyle bizi ilgilendiriyor. O halde, poliari demokrasi ile nasl bir iliki iinde bulunmaktadr. Ksaca, poliarinin kurumlar, geni-lekli, zellikle de ulusal devlet leindeki bir demokrasi iin zorunludur. Konuyu biraz farkl bir biimde ifade edersek, poliarinin tm kurumlar, bir lkenin ynetiminde demokratik srecin en st, dzeyde gerekletirilebilirliini salamak iin gereklidir. Buradaki yedi kurumun hepsinin gerekli olduunu sylemek, bunlarn yeterli olduu anlamna gelmez. Poliari ile demokratik srecin gerekleri arasndaki iliki, tablo 1 'de ortaya konmutur.

Tablo 1 - PAOLAR VE DEMOKRATK SRE KURUMLAR GEREKL KRTERLER 1. Seilmi grevliler I. Oy verme eitlii 3. zgr ve adil seimler 1. Seilmi grevliler II. Etkili katlm 3 Kapsayc seme hakk 4 Mevki iin yarma hakk 5 fade zgrl 6. Alternatif enformasyon 7. rgtsel zerklik 5. fade zgrl III. yi Kavrama 6. Alternatif Bilgilenme 7. rgtsel zerklik 1. Seilmi grevliler IV. Gndemin zlenmesi 2. zgr ve adil seimler 3. Kapsayc seme hakk 4. Mevki iin yarma hakk 5. fade zgrl 6. Alternatif Bilgilenme 7. rgtsel zerklik 3. Kapsayc seme hakk V.Kapsama 4. Mevki iin yarma hakk 5. fade zgrl 6. Alternatif Bilgilenme 7. rgtsel zerklik

POLARNN DEERLENDRLMES Otoriter rejimler tarafndan ynetilen lkelerde yaayan demokratlarn belirgin zellii, lkelerinin bir gn poliari iin gereken aamaya geleceine dair canl bir umuda sahip olmalardr. Uzun bir sredir poliari ile ynetilen lkelerdeki demokratlarn belirgin zellii ise, poliarinin demokratik olmak bakmndan yetersiz olduu ve bunu daha da demokratik klmak iin bir eyler yapmann gerektii inancdr. Bununla birlikte, demokratlar, demokratiklemenin bir sonraki aamasnn ne olaca hakknda birok farkl gr ortaya koymalarna ramen, u ana kadar hibir lke poliariyi aarak daha "yksek" bir demokrasi evresine gemi deildir. Poliarinin birka nesil veya daha fazla bir sre boyunca, hibir kesintiye uramakszn varolduu demokratik lkelerdeki aydnlar, sk sk poliarinin kurumlarndan honutsuz ve bu kurumlarn eksikliklerini hor gren bir anlaya sahip olsalar da, bu kurumlardan yoksun braklm demokratlarn neden onlar, iyi ve kt ynleriyle bir btn halinde son derece arzu edilir eyler olarak grdklerini anlamak zor deildir. nk, poliariler, varolan dnyadaki hibir gerek alternatifinin boy lemeyecei kadar geni bir insan hak ve zgrlkleri kmesini salamaktadrlar. Poliarinin ayrlmaz bir paras, poliarinin kendisini tahrip etmeden derinlemesine veya kalc bir biimde ele geirilemeyecek olan cmert bir zgrlk ve kontrol alannn olmasdr. Ayrca, daha nce grdmz gibi, demokratik lkelerdeki insanlar, baka hak, zgrlk ve yetikleri de arzuladklar iin, bu asl alan ok daha fazla genilemitir. Poliarinin kurumlar, her ne kadar, kk bir ehir-devletinde varolabilecek bir vatanda katlmn kolayln ve canlln garanti etmese, hatta ynetimlerin vatandalar tarafndan yakndan kontrol edilmelerini veya izlenen politikalarn her zaman vatanda ounluunun isteklerine denk dmesini salamasa bile, en u noktada, bir ynetimin, vatandalarn ounluunu derinlemesine yaralayan politikalar uzun sre devam ettirmesini imkanszlatrmaktadr. Bundan da te, bu kurumlar, bir ynetimin nemli sayda vatandan kar kaca ve sahip bulunduklar haklar bu imkanlar kullanarak altst etmek amacyla gayret gsterdikleri politikalar yrtmesini hemen hemen imkanszlatrmaktadr. Ortak kararlar zerindeki vatanda denetimi, katlmac demokrasi ryas eer gerekletirilebilmi olsayd uygulama imkan bulacaklar gl kontrole gre daha zayf olsa da, vatandalarn seilmilerin yeniden seilmelerini ve izledikleri politikalar veto etme olanan, bunlarn bir ok vatanda tarafndan kar klan politikalar empoze etmelerinin nnde gl ve srekli bavurulan bir engel olmaktadr. Dolaysyla, tarihsel ve varolan olaslklar ile karlatrldnda, poliari, insan yaps btn ynetim biimlerinin en olaanst olanlarndan birisidir. Yine de, poliari, kukusuz demokratik srecin gerekletirilebilmesi a.sndan olduka eksik kalmaktadr.