Professional Documents
Culture Documents
Dnya
Ekvator ap: 12.756,28 km Ekvator evresi: 40.075 km Yzey alan: 510.067.420 km2 Hacim: 1,08 x 1012 km3 Yzey scakl: 14C (287 K)
Hava
Hava, bir gaz karmdr. %78,084 azot, %20,946 oksijen, %0,934 argon ve geri kalan %0,03768lk ksmda ise karbondioksit ve dier gazlardan oluur.
Hava kirlilii
Kirlilik, dengenin bozulmasdr.
Hava kirleticileri
Gaz Kirleticiler (CO, CO2, SOx, NOx, vb) Kalc organik kirleticiler (Dioksin/furan, PCB vb.) Ar metaller (Kurun, cva, kadmiyum, nikel vb.) Partikler madde (PM)
Gaz kirleticiler
Fosil yaktlarn yaklmas sonucu oluurlar. CO2 yanmann, CO tam olmayan yanmann rndr. COnun esas kayna tama aralardr. SO2nin antropojenik kayna kkrt ierikli fosil yaktlarn (kmr ve ar yalar) yaklmas. Kkrt ierikli madenlerin erimesi, volkanlar ve okyanuslar SO2nin doal kaynaklardr. Azot oksitler genellikle NO olarak salnrlar ve atmosferde ozon ve radikallerle hzl bir ekilde reaksiyona girerek NO2yi olutururlar. Bunun yannda atmosferin en alt tabakasnda NO2 ve uucu organik bileiklerin gne ile reaksiyona girmesiyle troposferik ozon oluur. Esas antropojenik kaynaklar hareketli ve noktasal yanma kaynaklardr. Yanma sonucu oluan dier bir kirletici uucu organik bileiklerdir (VOC). VOCler benzen gibi organik yapda kimyasal trleri ierirler. Gaz kirleticilerin byk ksm solunup ve solunum sistemini etkilerken VOCler ise kansere neden olurlar.
2 Aralk 2011 Cuma
Ar metaller
Metal elementlerini ierir. Dnyann kabuundaki doal bileenlerdir. Metaller indirgenemez ya da paralanamazlar. Ancak hava araclyla (atmosferik tama) tanp toprak, su ve insanlarn besinlerine girebilirler. Bunun yannda metaller yanma ve atksu dearj gibi evreye ok eitli kaynaklardan girebilmektedirler. Metallerin ok kk bir ksm insan vcuduna iz element olarak girer ve bu iz elementler normal metabolik reaksiyonlar iin gereklidir. Yksek konsantrasyonlarda metaller toksik olabilirler. Metabolize edilmeleri ve vcuttan atlmalar ok yava olduu iin vcutta hzl bir ekilde birikirler.
2 Aralk 2011 Cuma
10
Partikler madde
Hava iinde askda halde bulunan paralardr. Doal ve antropojenik faaliyetler sonucu oluur. Esas kaynaklar fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inaat faaliyetleri, yangnlar ve rzgrdr. PMin sala etkilerini deerlendirmek iin nemli rol oynayan parametreler partikl ap, yzeyi, kompozisyonu ve saysdr. Ultra ince ve ince partikller salk etkisi bakmndan kaba partikllerden daha tehlikelidir.
11
12
Karbondioksit (CO2)
17. yzyln balarnda kefedilmi; Renksiz, kokusuz; Atmosferde %0,035 orannda bulunan; Karbon ieren maddelerin yaklmas, ile ortaya kan bir gazdr.
13
14
15
16
Nokta kaynaklar
17
18
Alan kaynaklar
19
Dalm - Dispersiyon
20
Solunum rahatszlklar
Hastalklar Zehirlenmeler lmler
Buzul erimeleri
Deniz seviyesinde ykselme
Sera etkisi
Kresel Isnma
klim Deiiklii
U meteorolojik olaylar
21
22
Solunum Sistemi
Hava kirleticilerinin hepsi solunum yollarn etkiler. Konsantrasyon ve maruz kalma sresi etkiyi belirler. Grlen belirtiler; burun ve boazda tahri, akcierlerde dz kaslarn evresinin skmasndan dolay hava yollarnn daralmas, ksrk, hrlt, ksa nefes alma gibi problemlerin olumas, astm Sonuta akcier fonksiyonunu azaltr, astm, anfizem ve akcier kanserine neden olurlar.
2 Aralk 2011 Cuma
23
Kardiyovaskler Sistem
Karbonmonoksit (CO) hemoglobine balanr ve onun oksijen tama kapasitesini azaltr. Bu durum oksijen eldesini azaltarak farkl organlarn, zellikle yksek miktarda oksijen tketen (kalp, beyin) organlarn fonksiyonunu etkiler. Partikler madde kanda phtlamaya neden olur ve kan damarlarn etkiler. Bu da bir eit kalp hastal olan (angina) ve mikrokardial bozulmalara nclk eder. Taikardi, kan basnc ve kanszlk da (anemi) art ar metal (cva, nikel, arsenik vb) kirlilii sonucu grlr.
2 Aralk 2011 Cuma
24
Sinir Sistemi
Sinir sistemi ar metaller ve dioksinlerden etkilenmektedir. Arsenik, cva ve kuruna maruz kalma sonucunda bellek karkl, uyku dzensizlii, fke, yorgunluk, el titremesi, bulank grme, heceleri kartrarak okuma gibi semptomlarn grld belirlenmitir. Dioksinler sinir iletim hzn azaltrlar ve ocuklarn zihinsel geliimini bozarlar .
25
26
27
28
HK snflandrmalar
Hava Kalitesi ndeksi (HK) HK belirtilen aralkta olduunda 0 - 50 51 - 100 101 150 151 - 200 Salk Seviyesi Renkler
...Hava kalitesi
201 - 300
301 - 500
ok Salksz
Tehlikeli
Pembe
Kahverengi
29
HK deerleri
CO iin HKnin 100 olmas, 9400 g/m3 (9 ppm) CO seviyesine karlk gelir. (ortalama 8 saat) SO2 iin HKnin 100 olmas, 383 g/m3 (0.14 ppm) SO2 seviyesine karlk gelir. (ortalama 24 saat) NO2nin ksa sreli salk etkileri, HK deeri 200n zerine kncaya kadar olumaz. Bu nedenle, HK, NO2 iin 201in altnda hesaplanmaz. NO2 iin HKnin 201 olmas, 1242 g/m3 (0,65 ppm). NO2 seviyesine karlk gelir. (ortalama 24 saat) PM10 iin HKnin 100 olmas, 150 g/m3 PM10 seviyesine karlk gelir. (Ortalama 24 saat)
2 Aralk 2011 Cuma
30
Nedir? Ne yapar?
31
Asit yamurlar
Asit yamuru asidik kimyasallarn yamur, kar, sis, i veya kuru paracklar halinde dmesine verilen isimdir. Atmosfere yaylan kkrt dioksit ve azot dioksit gazlarnn kimyasal dnmlerden getikten sonra bulutlardaki su damlacklar tarafndan emilmesi ile oluur. Daha sonra bu damlacklar yeryzne yamur, kar gibi yollarla derler. Bu topran asitlik miktarn arttr ve tatl su kaynaklarnn kimyasal dengesini bozar. Havadaki tipik karbondioksit konsantrasyonunda oluan yamurun pH' 5.6 civarnndadr. Bu yzden pH' 5.6'nn altndaki yamur asit yamuru olarak nitelendirilir.
2 Aralk 2011 Cuma
32
33
34
35
36
Kta hareketleri
Kta kayma hareketleri ve da oluumlar okyanus aknt sistemi ve rzgar sistemlerini deitirdiinden iklime etki yaparlar.
37
Antarktika
Dnyann en souk blgesi, Avustralyann iki kat byklnde, 15 milyon yldr %98i buz, Dnyadaki buzullarn %90i, temiz suyun %70i burada, Buz kalnl 1,5-4,5 km, Gelen nn %80-85ini yanstr, Dnya ikliminin soutma sistemidir, Rzgar sistemi ve okyanus aknt sistemini etkiler
2 Aralk 2011 Cuma
38
39
Yanarda faaliyetleri
Yanarda patlamalaryla atmosfere ok byk miktarlarda toz ykselir. Bu tozlar, gne nlarnn geiini engelleyen bir tabaka oluturur ve bylece dnyann scakl da der.
40
Scaklk-Aerosol ilikisi
1991de Filipinlerdeki Pinatubo yanardann patlamasyla tonlarca kkrt dioksit stratosfere yaylm ve orada slfrik asit damlacklarna dnmt. Tm dnyaya yaylan bu ayresol battaniyesi, gelen gne nlarn yanstt gibi dnyann ssn da souruyordu. Bu yznden de bir yl boyunca dnyann ortalama scaklnda bir d yaanmt.
2 Aralk 2011 Cuma
41
Gneteki deiimler
Gne'in manyetik alanndaki deiimler ve Gne lekeleri, yaylan enerji miktarn etkiler. Bu da doal olarak Dnya'nn ald enerji miktarnn deimesine yol aar ve iklimler etkilenir.
42
Isnyoruz
Bugn aslnda, bundan 50 milyon yl nce balam olan souk dnemin iindeki ksa sreli scak vahalardan birindeyiz. Byk bir olaslkla da vahann sonu grnmeye balad. Buna gre dnya u anda artk souma eiliminde olmal. Ancak son 150 yllk gzlemler, bir eylerin sanki ters gittiini gsteriyor. Soumuyor, snyoruz.
43
Isnmann delilleri
Scaklk kaytlar Gl ve akarsulardaki scaklk art Buzul erimeleri Deniz kabarmalar Atmosferde scakln 0 dereceye indii yksekliin artmas 1970ten bu yana her sene 4,5 m artyor
44
Scaklk kaytlar
45
Buzullarn erimesi
Yeni Zelanda'daki buzullar yalnzca 20 ylda ktlelerinin n yitirdiler, spanyada 1980'de 27 olan buzul says bugn 13e dm durumda, Peru Andlar'ndaki Qori Kalis buzulu, 1963-78 yllar arasnda, ylda 4 metre kadar geri ekilirken, 1995'te buzulun yllk geri ekilme hz 30 metreye ulat, Afrika'da Kilimanjaro Da'ndaki buzul, 20. yzylda ktlesinin yaklak drtte n yitirdi, Ayn dnemde Kafkaslardaki buzullarn ktlesi yarya indi, in-Rusya snrnda, Tiyen an Dalar'ndaki buzullarsa son 40 ylda yaklak % 20 kldler.
2 Aralk 2011 Cuma
46
Buzul erimeleri
Dnyamzn snyor olduuna ilikin en gzel delillerinden biri, orta ve alak enlemlerde dalardaki buzullarn geri ekilmeleridir. Bu geri ekili, zellikle son yirmi ylda hz kazanmtr. Buzullardan buharlaan sular da denizlerin dzeylerinin ykselmesine yol aar. Bu deer 20. yzylda 10-25 cmdir.
2 Aralk 2011 Cuma
47
Buzul erimeleri
48
Buzul erimeleri
49
Nedir? Nerededir?
50
51
Atmosfer ve tabakalar
52
yi-Kt ozon
53
54
55
56
57
58
Sera Gazlar
Su buhar (H2O) Ozon (O3) Karbondioksit (CO2) Metan (CH4) Azot oksit (N2O) Kloroflorokarbonlar (CFC)
59
60
61
Karbondioksitteki art
62
63
64
65
66
67
68
69
Metan (CH4)
Havadan hafif, renksiz, kokusuz, Atmosferde CO2 miktarnn 1/200 kadar, Is tutma kapasitesi CO2in 20 kat, Atmosferde kalma sresi 10 yl, Kresel snmann %1015inden sorumlu, Her yl %1 orannda artyor.
70
Kloroflorokarbonlar (CFC)
1928 ylnda yeni bir gaz tr olan kloroflorokarbonlar bulunur. Ksaca CFC olarak gsterilen bu gazlar ok ilgin zelliklere sahiptir: Zehirli deil, korozif deil, yanc deil, olduka kararl, uzun mrl ve uucu. Bu stn zelliklerinden dolay harika gaz olarak adlandrlan kloroflorokarbon gazlar, ksa zamanda ok geni uygulama alan bulur. zellikle soutucularda, iklimlendirme cihazlarnda, pskrtclerde ve kpk retiminde ok yaygn olarak kullanlr. Kullanldka ilevi biten gazlar ve atklar srekli olarak havaya braklr. Bu gazlar uucu olduklarndan kolaylkla atmosfere yaylr. Kararl olduklarndan bozulmadan atmosferde uzun sre kalabilir ve zamanla tm atmosfere yaylr. CFC gazlarnn atmosferdeki deriimi 1950'lerden sonra hzla artar.
71
Mukayese tablosu
CO2 sera etkisindeki rol yksek ozon tabakasna etkisi balca doal kaynaklar balca insani kaynaklar artrc-azaltc doal evrim yksek artrc-azaltc sulak alanlar CH4 yksek artrc-azaltc topraklar, tropikal ormanlar N2O CFC'ler yksek Azaltc yok yksek yok hidrokarbonlar O3 H2O yksek Azaltc buharlama
pirin tarlalar, fosil yaktlar, hayvanlar, fosil ormanszlatrma yaktlar, biomas yanmas 50-200 yl 10 yl
buzdolaplar, Nox'li gbreler, toprak aerosoller, hidrokarbonlar, kullanmnda deiim endstriyel ilemler biomas yanmas 150 yl 60-100 yl haftadan aya kadar 10 20-40 (kuzey yarmkrede) %0,5-2
sulama
kal sresi
gnler
280.000
700
285
363.000
1.670
310
art hz
0,50%
0,90%
0,30%
11
270
3400-7100
60%
15%
5%
12%
8%
Bilinmiyor
72
Nedir? Ne oluyor?
73
Tanmlar
Hava, herhangi bir yerde ve zamandaki atmosfer koullarnn ksa sreli durumudur. Hava, yeryznn herhangi bir yerindeki scaklk, ya, nem, gnelenme, sis, bulut, rzgar ve hava basnc gibi ok saydaki deikenin birliktelii ile aklanr. klim, yeryznn herhangi bir yerinde uzun yllar boyunca gzlenen hava koullarnn ortalama durumudur. Ancak iklim, yalnzca ortalamaya yakn koullar deil, u deerleri (ekstremleri) ve tm istatistiksel deiimleri de ierir. klim deiiklii, nedeni ne olursa olsun (tabii yada insan faaliyetler neticesinde) iklim koullarndaki byk lekli (kresel) ve nemli yerel etkileri bulunan, uzun sreli ve yava gelien deiiklikler biiminde tanmlanr.
2 Aralk 2011 Cuma
74
75
76
Muhtemel etkiler
Hidrolojik dngnn deimesi Enerji temin gvenlii Su kaynaklarnn hacminde ve kalitesinde azalma Kara ve deniz buzullarnn erimesi Kar ve buz rtsnn alansal olarak daralmas Deniz seviyesinin ykselmesi Kuraklk ve seller klim kuaklarnn yer deitirmesi Yksek scaklklara bal salgn hastalklarn ve zararllarn artmas sonucunda dnya leinde sosyo-ekonomik sektrleri, ekolojik sistemleri ve insan hayatn dorudan etkileyecek nemli deiiklikler
2 Aralk 2011 Cuma
77
Buzullarn erimesi
Kuzey kutbundaki buzullarn tamamnn eriyecei ngrlyor, Deniz seviyesinin 15-95 cm artaca ngrlyor, Milyonlarca insann yaad Nil ve Yangtze deltalar, Po ovas, ukurova, Banglade kylar, Pasifik'teki ada lkeleri sular altnda kalacak, evrede mlteci patlamas ve toplumsal atmalar ortaya kacaktr. Temiz su kaynaklarnn denizlere karmas ve su skntlar
78
Scaklk art
Scaklktaki artn 1-3,5 derece olaca ngrlyor, Artan scaklktan dolay insan lmlerinde art, Scak dalgalar, kuraklk, ar yalar, seller, ortalama scaklklarda deiiklikler, vb. ar doa olaylarnda da bir art bekleniyor.
79
80
nsan sal
Scak oktan kaynaklanan insan lmleri Ozon tabakasnn incelmesinden kaynaklanan cilt ve deri hastalklar, yanmalar Stma gibi salgn hastalklarn yaylmas Virs eitliliinin ve dalmn artmas
81
Canllara etkisi
Bitki ve hayvanlarn yaam alanlarnda deiiklikler Baz bitki ve hayvan poplasyonlarnda azalma Aalarn erken ieklenmesi, bceklerin erken ortaya kmas, kularn erken yumurtlamas Bitki ve kara hayvan trlerinin drtte birinin yada 1 milyondan fazlasnn yok olabilecek
82
Dnyaya ka tane gkta arpt umurumda deil, ben hala insan trnn ortadan kalkmasna kresel snmann neden olduuna inanyorum.
2 Aralk 2011 Cuma
83
Tarmdaki deiimler
Farkl ya sistemleri tarm alanlarnn deimesini salayacak, Maliyet artacak, Kuraklk artan yerlerde tarm azalacak,
84
85
Kasrga
Scak iklim kuanda, ani basn farklarndan kaynaklanan ve hzlar saatte 100 - 150 kmye kadar kabilen ok iddetli rzgrlardr. Daha ok okyanuslar zerinde oluurlar. Belirli yollar izleyerek karalarn zerine de sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarndan, genellikle hortumlara sebep olurlar. evrelerine byk zarar verirler.
86
Kasrgalar
87
Kasrgalar
88
Kasrgalarn neticeleri
89
Kasrgalarn neticeleri
90
Kasrgalarn neticeleri
91
Kasrgalarn neticeleri
92
93
94
Toplantlar - Szlemeler
1979 : WMO I. Dnya klim Konferans Eyll 1987 : Montreal Szlemesi
Ozon tabakasna zarar veren kimyasallarn azaltlmas
1990 : WMO II. Dnya klim Konferans 1992 : BM evre ve Kalknma Konferans (Yeryz Zirvesi)
BM klim Deiiklii ereve Szlemesi Ama: Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, insann iklim sistemi zerindeki tehlikeli etkilerini nleyecek bir dzeyde durdurmak
2 Aralk 2011 Cuma
95
Toplantlar - Szlemeler
Hkmetler aras klim Deiiklii Paneli (IPCC) Nisan 1995 Almanya : 1. Taraflar Konferans DS Berlin Buyruu Aralk 1997 Japonya : 2. Taraflar Konferans DS Kyoto protokol Gelimi Taraf lkeler insan kaynakl karbondioksit (CO2) edeer sera gaz salmlarn 2008-2012 dneminde 1990 dzeylerinin toplam olarak en az % 5 altna indireceklerdir Kasm 1998 Arjantin : 3. Taraflar Toplants DS Buenos Aires Eylem Plan
96
97
98
Kyoto Protokol
DSnin yetersiz olduu dnlerek ykmllklerin daha sk hale getirilmesi ve yasal balayc bir belge olmas amacyla Kyoto Protokol hazrlanm olup 16 Mart 1998-15 Mart 1999 tarihleri arasnda imzaya ak kalmtr. Protokole gre Ek I listesinde yer alan lkeler 2008-2012 birinci taahht dnemi sonunda toplam sera gaz emisyonlarn ortalama olarak 1990 yl seviyesinin en az %5,2 altna indirme ykmlln kabul etmitir.
99
Kyoto Protokol
Protokoln yrrle girmesi iki arta baldr; Birincisi; protokoln 55 lke tarafndan onaylanmas kincisi; 1990 ylnda hesaplanan toplam CO2 emisyon miktarnn en az %55inden sorumlu Ek I lkelerinin bu 55 lke iinde yer almas %36,1 paya sahip ABD imzalamamtr. %17lik paya sahip Rusya Federasyonunun imzalamas ile 16 ubat 2005 tarihinde protokol yrrle girmitir. Protokol bugne kadar 141 lke ve Avrupa Birlii tarafndan onaylanmtr.
2 Aralk 2011 Cuma
100
101
Esneklik mekanizmalar
Emisyon ticareti
Madde 17 ile dzenlenmitir. Ek I lkeleri arasnda emisyon ticaretini mmkn klmaktadr.
Ortak uygulama
Madde 6 Sera gaz azaltmn amalayan projelerden Emisyon Azaltma Kredisi elde edilir.
102
103
104
Trkiye ne yapmal?
Akll ve gereki olmal, Gelimeleri yakndan takip etmeli, Frsatlar deerlendirmeli, Esneklik mekanizmalarn iyi kullanmal, Milli menfaatleri n planda tutmal, lke gereklerini iyi tahlil etmeli
105
Biz ne yapalm?
Hayat alkanlklarmz gzden geirelim, Doal ve sade yaam tercih edelim, Ne yaptmzn farknda olalm, sraftan kanalm, Geri dnme, geri kazanma katkda bulunun, Bildiklerimizi bakalar ile paylaalm, Aa dikelim, dikmeyi zendirelim
106
Biz ne yapalm?
Ampulnz deitirin Standart akkor ampulnz tasarruf ampul ile deitirin, ylda 75 kg karbondioksit tasarrufu salayn. Daha az araba kullann Daha sk yryn, bisiklet kullann ve toplu tama aralarndan daha ok faydalann. Araba kullanmadnz her 2 km iin 0,75 kg karbondioksit tasarruf edeceksiniz. Lastiklerinizi kontrol edin Dzgn iirilmi lastiklerle litre bana aldnz yol %3 orannda artacaktr. Her 4 litre benzin tasarrufu, 10 kg karbondioksiti atmosferimizden uzak tutar.
2 Aralk 2011 Cuma
107
Biz ne yapalm?
Daha az scak su kullann Suyu stmak iin ok fazla enerji gerekmektedir. Daha az su tketen bir du bal ile 175 kg, giysilerinizi souk ya da lk suda ykayarak da 250 kg karbondioksit tasarrufu yapabilirsiniz. Ambalajlar fazla olan rnlerden kann pnz %10 orannda azaltarak 600 kg karbondioksit tasarrufu yapabilirsiniz. Bir aa dikin Bir aa mr boyunca 1 ton karbondioksit emer.
108
Teekkrler
Kmil B. Varnca Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi evre Mhendislii Blm Z-039 Davutpaa Yerlekesi 34220 Davutpaa / Esenler / stanbul Telefon: +90 (212) 383 53 73 Faks: +90 (212) 383 53 58 nternet: www.yildiz.edu.tr/~kvarinca E-posta: kvarinca@yildiz.edu.tr
109