Kmil B.

VARINCA Yldz Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm

18 Kasm 2008 Sal

Londrada hava kirlilii

Tarih: 5 Aralk 1952 Yer: Londra Olay: Ani ve byk apl bir hava kirlenmesi Sonu: 4000 l
18 Kasm 2008 Sal

Akla gelen sorular

Hava kirlilii nedir? Nasl tanmlanr? Hava kirlilii niye olur? Nasl meydana gelir? Sebepleri, kaynaklar nelerdir? Hava kirlilii olursa ne olur? Neticeleri nelerdir? Hava kirlilii nlenemez mi? Nasl? Ben ne yapabilirim?

18 Kasm 2008 Sal

Dnya
Ekvator ap: 12.756,28 km Ekvator evresi: 40.075 km Yzey alan: 510.067.420 km2 Hacim: 1,08 x 1012 km3 Yzey scakl: 14C (287 K)

18 Kasm 2008 Sal

Hava
Hava, bir gaz karmdr. %78,084 azot, %20,946 oksijen, %0,934 argon ve geri kalan %0,03768lk ksmda ise karbondioksit ve dier gazlardan oluur.

18 Kasm 2008 Sal

Hava kirlilii
Kirlilik, dengenin bozulmasdr.

Hava kirlilii, havann doal ieriinin deimesi, dengenin bozulmasdr.

18 Kasm 2008 Sal

Hava kirleticileri
Gaz Kirleticiler (CO, CO2, SOx, NOx, vb) Kalc organik kirleticiler (Dioksin/furan, PCB vb.) Ar metaller (Kurun, cva, kadmiyum, nikel vb.) Partikler madde (PM)

18 Kasm 2008 Sal

Gaz kirleticiler
Gaz kirleticiler fosil yaktlarn yaklmas sonucu olutuklar iin atmosferin kompozisyonunun deiiminde katklar byktr. Azot oksitler genellikle NO olarak salnrlar ve atmosferde ozon ve radikallerle hzl bir ekilde reaksiyona girerek NO2yi olutururlar. Bunun yannda atmosferin en alt tabakasnda NO2 ve uucu organik bileiklerin gne ile reaksiyona girmesiyle troposferik ozon oluur. Esas antropojenik kaynaklar hareketli ve noktasal yanma kaynaklardr. CO2 yanmann, CO tam olmayan yanmann rndr. COnun esas kayna tama aralardr. Kkrt ierikli fosil yaktlarn (kmr ve ar yalar) yaklmas SO2nin antropojenik kaynadr. Kkrt ierikli madenlerin erimesi, volkanlar ve okyanuslar SO2nin doal kaynaklardr. Yanma proseslerinde yakt yaklmas ve tama aralarnda yanma sonucu oluan dier bir kirletici uucu organik bileiklerdir. VOCler benzen gibi organik yapda kimyasal trleri ierirler. Gaz kirleticilerin byk ksm solunup ve solunum sistemini etkilerken VOCler ise kansere neden olurlar.

18 Kasm 2008 Sal

Kalc organik bileikler

Kalc organik bileikler kimyasallarn toksik grubu olarak formlanrlar. Bu bileikler evrede uzun sre bozunmadan kalabilirler ve besin zincirinde birikirler. Kalc organik bileikler pestisitleri, dioksin/furan, PCB (poliklorlubifenil) ve dier klorlu organik trleri ierir. Dioksinler tam olmayan yanma srasnda ve klor ieren materyallerin yanmas ile oluurlar. Bu bileikler atmosfere salndktan sonra toprakta, suda ve canllarn ya dokularnda birikirler.

18 Kasm 2008 Sal

Ar metaller
Ar metaller, esas olarak metal elementlerini ierir. Bu metaller Dnyann kabuundaki doal bileenlerdir. Metaller indirgenemez ya da paralanamazlar. Ancak hava araclyla (atmosferik tama) tanp toprak, su ve insanlarn besinlerine girebilirler. Bunun yannda metaller yanma ve atksu dearj gibi evreye ok eitli kaynaklardan girebilmektedirler. Metallerin ok kk bir ksm insan vcuduna iz element olarak girer ve bu iz elementler normal metabolik reaksiyonlar iin gereklidir. Yinede yksek konsantrasyonlarda metaller toksik olabilirler. Ar metaller vcutta biyoakmle olurlar. Metabolize edilmeleri ve vcuttan atlmalar ok yava olduu iin vcutta hzl bir ekilde birikirler.
18 Kasm 2008 Sal

10

Partikler madde
Partikler madde, hava iinde askda halde bulunan partikllerin eitli ve kompleks karmn ierir. Partikler madde doal ve antropojenik faaliyetler sonucu oluur. Partikler maddenin esas kaynaklar fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inaat faaliyetleri, yangnlar ve rzgrdr. Partikllerin boyutu ok deiiktir (PM2.5 ve PM10 aerodinamik aplar 2,5m ve 10 mden kk olanlar) ve farkl kategorilerde tanmlanabilirler. Ultra ince (ultra fine) partikller aerodinamik ap 0.1 mden kk olanlar ve ince (fine) partikller aerodinamik ap 1 mden kk olanlar ve kaba (coarse) partikller ap 1 mden byk olanlardr. Bu partikller solunum sisteminde depolanabilirler. PM10 st solunum sisteminde depolanrken ince ve ultra ince partikller alveollerde birikirler. PMin sala etkilerini deerlendirmek iin nemli rol oynayan parametreler partikl ap, yzeyi, kompozisyonu ve saysdr. Ultra ince ve ince partikller salk etkisi bakmndan kaba partikllerden daha tehlikelidir.
18 Kasm 2008 Sal

11

Partikler Madde (PM)

Partikler madde (PM) terimi, havada bulunan kat partikller ve sv damlacklar ifade eder. nsan faaliyetleri sonucu ve doal kaynaklardan, dorudan atmosfere karr ve dier kirleticiler ile reaksiyona girerler. PM2,5 ince partikller Tm yanma prosesleri ve baz endstriyel prosesleri ierir. Solunum sistemi iine girerek birikim yaparlar. PM10 kaba partikller Kaba partikl kaynaklar ise krma, tme ilemleri, yollardan kalkan tozlardr.

18 Kasm 2008 Sal

12

Karbondioksit (CO2)
17. yzyln balarnda kefedilmi; Erime noktas: 57C (216 K), Kaynama noktas: 78C (195 K), Renksiz, kokusuz; Atmosferde %0,035 orannda bulunan; Karbon ieren maddelerin yaklmas, ile ortaya kan bir gazdr.

18 Kasm 2008 Sal

13

Kkrt dioksit (SO2)

Erime noktas: 72.4 C (200.75 K) Kaynama noktas: 10 C (263 K) Renksiz, keskin kokulu reaktif bir gaz Kkrt ieren maddelerin yaklmas, metal ergitme ilemleri ve dier endstriyel prosesler sonucu oluur. Hrltl solunum, gs skmas ve kesik nefes almaya sebep olur.
18 Kasm 2008 Sal

14

Azot dioksit (NO2)

Erime noktas: -11.2C (261.95 K) Kaynama noktas: 21.1C (293.25 K) Krmzms kahverengi renkli; Yanma sonucu oluur, Astm gibi solunum hastal olan yetikinler ve ocuklarda; ksrk, hrltl solunum ve kesik nefes alma gibi solunum belirtilerine neden olabilir. Ksa sreli maruziyet dahi akcier fonksiyonunu etkiler.

18 Kasm 2008 Sal

15

Hava kirliliinin kaynaklar

Hava kirliliinin kaynaklarn snfa ayrabiliriz. Nokta Kaynak Byk emisyon kaynaklar, endstri kurulular izgi Kaynak (Hareketli Kaynak) Karayollar vb Alan Kaynak Meskun alanlar

18 Kasm 2008 Sal

16

Nokta kaynaklar

Tek bana olduka fazla miktarda kirlilie sebep olan tesisler

18 Kasm 2008 Sal

17

izgi kaynaklar (hareketli kaynaklar)

Karayollarnda aralardan kaynaklanan emisyonlardr.

18 Kasm 2008 Sal

18

Alan kaynaklar

Meskun mekanlarnda iinde bulunduu yayl emisyon kaynaklar

18 Kasm 2008 Sal

19

Dalm - Dispersiyon

E: salm, C: evre konsantrasyon, D: kme

18 Kasm 2008 Sal

20

Hava kirliliinin neticeleri

Hava kirlilii
Hava Kalitesinin bozulmas Asit yamurlar Canl-cansz varlklar zerinde tahribat ve tahriat Scaklk deiimleri Ozon Tabakasnn ncelmesi

Solunum rahatszlklar
Hastalklar Zehirlenmeler lmler

Buzul erimeleri
Deniz seviyesinde ykselme

Sera etkisi
Kresel Isnma

Basn merkezlerinde deiim Rzgar kuaklarnda deiim

klim Deiiklii

U meteorolojik olaylar
21

18 Kasm 2008 Sal

18 Kasm 2008 Sal

22

Solunum Sistemi
almalar, hava kirleticilerinin hepsinin yksek konsantrasyonlarda solunum yollarn etkilediini gstermitir. Bunun yannda benzer etkiler daha dk konsantrasyonlara uzun sre maruz kalma sonucunda da grlmtr. Grlen semptomlar burun ve boazda tahri, akcierlerde dz kaslarn evresinin skmasndan dolay hava yollarnn daralmas, ksrk, hrlt, ksa nefes alma gibi problemlerin olumas, astm gibi sralanabilir. Akcier lezyonu (doku bozukluu) ya da akcier hastalklar akcier iltihaplanmasnn balamasyla daha da iddetlenir. Hava kirleticileri; rnein NOxler solunum enfeksiyonlarn arttrr. Sonu olarak hava kirleticilerine uzun sre maruz kalma akcier fonksiyonunu azaltr, astm, anfizem ve akcier kanserine neden olur.
18 Kasm 2008 Sal

23

Kardiyovaskler Sistem
Karbonmonoksit (CO) hemoglobine balanr ve onun oksijen tama kapasitesini azaltr. Bu durum oksijen eldesini azaltarak farkl organlarn, zellikle yksek miktarda oksijen tketen (kalp, beyin) organlarn fonksiyonunu etkiler. Akcier iltihab dnda, partikler madde kanda phtlamaya neden olur ve kan damarlarn etkiler. Bu da bir eit kalp hastal olan (angina) ve mikrokardial bozulmalara nclk eder. Taikardi, kan basnc ve kanszlk da (anemi) art ar metal (cva, nikel, arsenik vb) kirlilii sonucu grlr. En son yaplan epidemiyolojik almalar dioksin ile ilgilidir. Dioksine maruz kalndktan sonra kalp hastalklarnn neden olduu lm oran artmaktadr.
18 Kasm 2008 Sal

24

Sinir Sistemi
Sinir sistemi ar metaller ve dioksinlerden etkilenmektedir. Arsenik, cva ve kuruna maruz kalma sonucunda bellek karkl, uyku dzensizlii, fke, yorgunluk, el titremesi, bulank grtme, heceleri kartrarak okuma gibi semptomlarn grld belirlenmitir. Dioksinler sinir iletim hzn azaltrlar ve ocuklarn zihinsel geliimini bozarlar .

18 Kasm 2008 Sal

25

riner ve Sindirim Sistemi

riner Sistem Ar metaller bbrekte hasara neden olurlar. Giri tplerinin fonksiyonu bozulur. Dk molekl arlkl proteinlerin vcuttan atlm artar. Bunun yannda ar metaller ta oluumunu ve kanser riskini arttrrlar. Sindirim Sistemi Dioksinler karacierde hcre hasarna neden olurlar, kandaki enzim seviyesinde art grlr, sindirim sistemi ve karacier kanserlerine neden olurlar.

18 Kasm 2008 Sal

26

Kirlilik haritalar (NO2)

18 Kasm 2008 Sal

27

Hava Kalite ndeksi (HK)

HK, yaadmz evredeki hava kalitesinin gnlk olarak rapor edilmesi iin kullanlan bir indekstir. Yaadmz blgenin havasnn ne kadar temiz veya kirli olduu ve ne tr salk etkilerinin oluabilecei konusunda bilgiler verir. HK, kirli havann solunmasndan bir ka saat sonra veya bir ka gn iinde oluabilecek salk etkilerini belirtir.

18 Kasm 2008 Sal

28

HK snflandrmalar
Hava Kalitesi ndeksi (HK) HK belirtilen aralkta olduunda 0 - 50 51 - 100 101 150 151 - 200 Salk Seviyesi Renkler

...Hava kalitesi

... renk ile sembolize edilir Yeil Sar Turuncu Krmz

yi Orta Hassas gruplar iin salksz Salksz

201 - 300
301 - 500

ok Salksz
Tehlikeli

Pembe
Kahverengi

18 Kasm 2008 Sal

29

HK deerleri
CO iin HKnin 100 olmas, 9400 g/m3 (9 ppm) CO seviyesine karlk gelir. (ortalama 8 saat) SO2 iin HKnin 100 olmas, 383 g/m3 (0.14 ppm) SO2 seviyesine karlk gelir. (ortalama 24 saat) NO2nin ksa sreli salk etkileri, HK deeri 200n zerine kncaya kadar olumaz. Bu nedenle, HK, NO2 iin 201in altnda hesaplanmaz. NO2 iin HKnin 201 olmas, 1242 g/m3 (0,65ppm). NO2 seviyesine karlk gelir. (ortalama 24 saat) PM10 iin HKnin 100 olmas, 150 g/m3 PM10 seviyesine karlk gelir. (Ortalama 24 saat)
18 Kasm 2008 Sal

30

Nedir? Ne yapar?

18 Kasm 2008 Sal

31

Asit yamurlar
Asit yamuru asidik kimyasallarn yamur, kar, sis, i veya kuru paracklar halinde dmesine verilen isimdir. Atmosfere yaylan kkrt dioksit ve azot dioksit gazlarnn kimyasal dnmlerden getikten sonra bulutlardaki su damlacklar tarafndan emilmesi ile oluur. Daha sonra bu damlacklar yeryzne yamur, kar gibi yollarla derler. Bu topran asitlik miktarn arttr ve tatl su kaynaklarnn kimyasal dengesini bozar. Havadaki tipik karbondioksit konsantrasyonunda oluan yamurun pH' 5.6 civarnndadr. Bu yzden pH' 5.6'nn altndaki yamur asit yamuru olarak nitelendirilir.
18 Kasm 2008 Sal

32

Asit yamurlar

18 Kasm 2008 Sal

33

Dnden bugne Dnyann scaklk deiimi ve dourduu sonular

18 Kasm 2008 Sal

34

Dnyann Scaklk Deiimi

18 Kasm 2008 Sal

35

Scaklk deiiminin sebepleri

Dnyann durum ve hareketindeki deiiklikler Kta kayma hareketleri ve da oluumlar Yanarda faaliyetleri Gneteki deiimler

18 Kasm 2008 Sal

36

Dnyann hareketinin deimesi

18 Kasm 2008 Sal

37

Kta hareketleri
Kta kayma hareketleri ve da oluumlar okyanus aknt sistemi ve rzgar sistemlerini deitirdiinden iklime etki yaparlar.

18 Kasm 2008 Sal

38

Antarktika
Dnyann en souk blgesi, Avustralyann iki kat byklnde, 15 milyon yldr %98i buz, Dnyadaki buzullarn %90i, temiz suyun %70i burada, Buz kalnl 1,5-4,5 km, Gelen nn %80-85ini yanstr, Dnya ikliminin soutma sistemidir, Rzgar sistemi ve okyanus aknt sistemini etkiler

18 Kasm 2008 Sal

39

Okyanus aknt sistemi - tayc bant

Okyanuslar aras su al-veriini salar, Dnyadaki rmaklarn 20 kat kadar su tar, Is transferini salar, Bat Avrupa bu bant sayesinde 10 derece daha scak

18 Kasm 2008 Sal

40

Yanarda faaliyetleri
Yanarda patlamalaryla atmosfere ok byk miktarlarda toz ykselir. Bu tozlar, gne nlarnn geiini engelleyen bir tabaka oluturur ve bylece dnyann scakl da der.

18 Kasm 2008 Sal

41

Scaklk-Aerosol ilikisi

1991de Filipinlerdeki Pinatubo yanardann patlamasyla tonlarca kkrt dioksit stratosfere yaylm ve orada slfrik asit damlacklarna dnmt. Tm dnyaya yaylan bu ayresol battaniyesi, gelen gne nlarn yanstt gibi dnyann ssn da souruyordu. Bu yznden de bir yl boyunca dnyann ortalama scaklnda bir d yaanmt.
18 Kasm 2008 Sal

42

Gneteki deiimler
Gne'in manyetik alanndaki deiimler ve Gne lekeleri, yaylan enerji miktarn etkiler. Bu da doal olarak Dnya'nn ald enerji miktarnn deimesine yol aar. Ve iklimler etkilenir.

18 Kasm 2008 Sal

43

Isnyoruz
Bugn aslnda, bundan 50 milyon yl nce balam olan souk dnemin iindeki ksa sreli scak vahalardan birindeyiz. Byk bir olaslkla da vahann sonu grnmeye balad. Buna gre dnya u anda artk souma eiliminde olmal. Ancak son 150 yllk gzlemler, bir eylerin sanki ters gittiini gsteriyor. Soumuyor, snyoruz.

18 Kasm 2008 Sal

44

Isnmann delilleri
Scaklk kaytlar Gl ve akarsulardaki scaklk art Buzul erimeleri Deniz kabarmalar Atmosferde scakln 0 dereceye indii yksekliin artmas 1970ten bu yana her sene 4,5 m artyor

18 Kasm 2008 Sal

45

Scaklk kaytlar

1860-2000 yllar arasnda 0,7 derecelik bir art

18 Kasm 2008 Sal

46

Buzullarn erimesi
Yeni Zelanda'daki buzullar yalnzca 20 ylda ktlelerinin n yitirdiler, spanyada 1980'de 27 olan buzul says bugn 13e dm durumda, Peru Andlar'ndaki Qori Kalis buzulu, 1963-78 yllar arasnda, ylda 4 metre kadar geri ekilirken, 1995'te buzulun yllk geri ekilme hz 30 metreye ulat, Afrika'da Kilimanjaro Da'ndaki buzul, 20. yzylda ktlesinin yaklak drtte n yitirdi, Ayn dnemde Kafkaslardaki buzullarn ktlesi yarya indi, in-Rusya snrnda, Tiyen an Dalar'ndaki buzullarsa son 40 ylda yaklak % 20 kldler.
18 Kasm 2008 Sal

47

Buzul erimeleri

Dnyamzn snyor olduuna ilikin en gzel delillerinden biri, orta ve alak enlemlerde dalardaki buzullarn geri ekilmeleridir. Bu geri ekili, zellikle son yirmi ylda hz kazanmtr. Buzullardan buharlaan sular da denizlerin dzeylerinin ykselmesine yol aar. Bu deer 20. yzylda 10-25 cmdir.
18 Kasm 2008 Sal

48

Buzul erimeleri

18 Kasm 2008 Sal

49

Buzul erimeleri

18 Kasm 2008 Sal

50

Nedir? Nerededir?

18 Kasm 2008 Sal

51

Ozon bilgisinin zamansal geliimi

1840 : Ozon kefedildi, 1880 : Gnein ultraviyole nlarna kar bir filtre vazifesi yapt ve stratosferde bulunduu fark edildi, 1920 : Ozon tabakas ile ilgili ilk sistematik lmler balad, 1985 : Ozon delii kefedildi, 1987 : Montreal Szlemesi imzaland.
18 Kasm 2008 Sal

52

Atmosfer ve tabakalar

18 Kasm 2008 Sal

53

yi-Kt ozon

18 Kasm 2008 Sal

54

Ozon tabakasnn incelmesi

18 Kasm 2008 Sal

55

Ozon tabakasn zledim!

18 Kasm 2008 Sal

56

Nedir? Nasl oluyor?

18 Kasm 2008 Sal

57

Gelen enerjinin dalm

18 Kasm 2008 Sal

58

Doal Sera Etkisi

18 Kasm 2008 Sal

59

Sera Gazlar
Su buhar (H2O) Ozon (O3) Karbondioksit (CO2) Metan (CH4) Azot oksit (N2O) Kloroflorokarbonlar (CFC)

18 Kasm 2008 Sal

60

Kresel Isnmaya katklar

18 Kasm 2008 Sal

61

Karbondioksitin sera etkisi

1860dan bu yana meydana gelen 0,7 derecelik artn %60 karbondioksitten kaynaklanyor. Atmosferdeki karbondioksit miktar son 200.000 yln en st dzeyinde Sorumlusu: nsanolu

18 Kasm 2008 Sal

62

Karbondioksitteki art

18 Kasm 2008 Sal

63

Gemi dnemler CO2 deiimi

18 Kasm 2008 Sal

64

Olaylarn karbondioksit art ile ba

Yz elli yllk scaklk kaytlar, Dnyann bu dnemde 0,50,7C kadar sndn ortaya koyuyor. Bilim adamlar, endstri devrimiyle birlikte atmosferde karbondioksit ve metan gibi sera gazlarndaki artmasnn bu snmayla ilikili olduunu dnyorlar. nk buz rnekleri zerinde yaplan almalar, yz binlerce yl boyunca atmosferdeki sera gaz oranlarnn Dnyann scaklyla birlikte artp azaldn gsteriyor.

18 Kasm 2008 Sal

65

18 Kasm 2008 Sal

66

18 Kasm 2008 Sal

67

18 Kasm 2008 Sal

68

18 Kasm 2008 Sal

69

18 Kasm 2008 Sal

70

Dier emisyonlar

18 Kasm 2008 Sal

71

Kii ba karbondioksit salnm

18 Kasm 2008 Sal

72

Tahmini toplam salnm

18 Kasm 2008 Sal

73

Tahmini karbondioksit dzeyi

Kresel snmann durdurulabilmesi iin tm lkelerin atmosfere saldklar CO2 miktarnda ok ciddi bir azalma olmas gerekiyor. Ne var ki ne sanayilemi lkeler ne de gelimekte olanlar bu ynde her hangi bir nlem almyorlar. Karbon dioksit dzeyi de azalmak yle dursun srekli olarak ykseliyor; bu hzla giderse 2100de 1850deki dzeyinin 3 katna kmas bekleniyor.

18 Kasm 2008 Sal

74

Metan (CH4)
Havadan hafif, renksiz, kokusuz, Atmosferde CO2 miktarnn 1/200 kadar, Is tutma kapasitesi CO2in 20 kat, Atmosferde kalma sresi 10 yl, Kresel snmann %1015inden sorumlu, Her yl %1 orannda artyor.

18 Kasm 2008 Sal

75

Kloroflorakarbonlar (CFC)
1928 ylnda yeni bir gaz tr olan kloroflorokarbonlar bulunur. Ksaca CFC olarak gsterilen bu gazlar ok ilgin zelliklere sahiptir: Zehirli deil, korozif deil, yanc deil, olduka kararl, uzun mrl ve uucu. Bu stn zelliklerinden dolay harika gaz olarak adalandrlan kloroflorokarbon gazlar, ksa zamanda ok geni uygulama alan bulur. zellikle soutucularda, iklimlendirme cihazlarnda, pskrtclerde ve kpk retiminde ok yaygn olarak kullanlr. Kullanldka ilevi biten gazlar ve atklar srekli olarak havaya braklr. Bu gazlar uucu olduklarndan kolaylkla atmosfere yaylr. Kararl olduklarndan bozulmadan atmosferde uzun sre kalabilir ve zamanla tm atmosfere yaylr. CFC gazlarnn atmosferdeki deriimi 1950'lerden sonra hzla artar.

18 Kasm 2008 Sal

76

Mukayese tablosu
CO2 sera etkisindeki rol yksek ozon tabakasna etkisi balca doal kaynaklar balca insani kaynaklar artrc-azaltc doal evrim yksek artrc-azaltc sulak alanlar CH4 yksek artrc-azaltc topraklar, tropikal ormanlar N2O CFC'ler yksek Azaltc yok yksek yok hidrokarbonlar O3 H2O yksek Azaltc buharlama

pirin tarlalar, fosil yaktlar, hayvanlar, fosil ormanszlatrma yaktlar, biomas yanmas 50-200 yl 10 yl

buzdolaplar, Nox'li gbreler, toprak aerosoller, hidrokarbonlar, kullanmnda deiim endstriyel ilemler biomas yanmas 150 yl 60-100 yl haftadan aya kadar 10 20-40 (kuzey yarmkrede) %0,5-2

sulama

kal sresi

gnler

endstri ncesi younluk (ppb)

imdiki younluk

280.000

700

285

bilinmiyor 3.000-6.000 (stratosferde) bilinmiyor

363.000

1.670

310

CFC-11: 0,26 CFC12: 0,52 CFC-113: 0,08

4%

art hz

0,50%

0,90%

0,30%

kresel snmaya katks

insani sera etkisindeki pay

11

270

3400-7100

60%

15%

5%

12%

8%

Bilinmiyor

18 Kasm 2008 Sal

77

Nedir? Ne oluyor?

18 Kasm 2008 Sal

78

Tanmlar
Hava, herhangi bir yerde ve zamandaki atmosfer koullarnn ksa sreli durumudur. Hava, yeryznn herhangi bir yerindeki scaklk, ya, nem, gnelenme, sis, bulut, rzgar ve hava basnc gibi ok saydaki deikenin birliktelii ile aklanr. klim, yeryznn herhangi bir yerinde uzun yllar boyunca gzlenen hava koullarnn ortalama durumudur. Ancak iklim, yalnzca ortalamaya yakn koullar deil, u deerleri (ekstremleri) ve tm istatistiksel deiimleri de ierir. klim deiiklii, nedeni ne olursa olsun (tabii yada insan faaliyetler neticesinde) iklim koullarndaki byk lekli (kresel) ve nemli yerel etkileri bulunan, uzun sreli ve yava gelien deiiklikler biiminde tanmlanr.
79

18 Kasm 2008 Sal

klim Deiikliinin gstergeleri

Scaklk deiimleri, Ya deiimleri, Nem oranlarndaki deiimler, Bulutluluk oranlarndaki deiimler, Rzgar kuaklarndaki deiimler, Basn alanlarnda deiiklik, Gnelenme oranlarndaki deiim, Dier meteorolojik olaylardaki deiimler

18 Kasm 2008 Sal

80

Kresel iklim modelleri

Matematik modelleme Bilgisayar destekli modeller Tm modeller bir kresel snma olacanda birleiyor. Ancak ne kadar olaca ve etkileri konusundaki ngrler deiiyor.

18 Kasm 2008 Sal

81

Muhtemel etkiler
Hidrolojik dngnn deimesi Enerji temin gvenlii Su kaynaklarnn hacminde ve kalitesinde azalma Kara ve deniz buzullarnn erimesi Kar ve buz rtsnn alansal olarak daralmas Deniz seviyesinin ykselmesi Kuraklk ve seller klim kuaklarnn yer deitirmesi Yksek scaklklara bal salgn hastalklarn ve zararllarn artmas sonucunda dnya leinde sosyo-ekonomik sektrleri, ekolojik sistemleri ve insan hayatn dorudan etkileyecek nemli deiiklikler
18 Kasm 2008 Sal

82

Buzullarn erimesi
Kuzey kutbundaki buzullarn tamamnn eriyecei ngrlyor, Deniz seviyesinin 15-95 cm artaca ngrlyor, Milyonlarca insann yaad Nil ve Yangtze deltalar, Po ovas, ukurova, Banglade kylar, Pasifik'teki ada lkeleri sular altnda kalacak, evrede mlteci patlamas ve toplumsal atmalar ortaya kacaktr. Temiz su kaynaklarnn denizlere karmas ve su skntlar

18 Kasm 2008 Sal

83

Scaklk art
Scaklktaki artn 1-3,5 derece olaca ngrlyor, Artan scaklktan dolay insan lmlerinde art, Scak dalgalar, kuraklk, ar yalar, seller, ortalama scaklklarda deiiklikler, vb. ar doa olaylarnda da bir art bekleniyor.

18 Kasm 2008 Sal

84

Tayc bandn deimesi

Aknt sistemi durabilir, Akntnn stt yerler sour, Akntnn getii yerlerde iklim farklar azalr, Yangnlar, ormanszlama, erozyon, sel, frtna ve kasrgalarn artmas

18 Kasm 2008 Sal

85

nsan sal
Scak oktan kaynaklanan insan lmleri Ozon tabakasnn incelmesinden kaynaklanan cilt ve deri hastalklar, yanmalar Stma gibi salgn hastalklarn yaylmas Virs eitliliinin ve dalmn artmas

18 Kasm 2008 Sal

86

Canllara etkisi
Bitki ve hayvanlarn yaam alanlarnda deiiklikler Baz bitki ve hayvan poplasyonlarnda azalma Aalarn erken ieklenmesi, bceklerin erken ortaya kmas, kularn erken yumurtlamas Bitki ve kara hayvan trlerinin drtte birinin yada 1 milyondan fazlasnn yok olabilecek

18 Kasm 2008 Sal

87

Dnyaya ka tane gkta arpt umurumda deil, ben hala insan trnn ortadan kalkmasna kresel snmann neden olduuna inanyorum.
18 Kasm 2008 Sal

88

Tarmdaki deiimler
Farkl ya sistemleri tarm alanlarnn deimesini salayacak, Maliyet artacak, Kuraklk artan yerlerde tarm azalacak,

18 Kasm 2008 Sal

89

Enerji sektrne etki

Fosil yakt yerine alternatif enerji kayna araylar Temiz ve yenilebilir enerji kaynaklarna verilen nemin artmas

18 Kasm 2008 Sal

90

Pentagon Raporu
2010 - 2020 arasnda Avrupa ktasnda scaklk ortalama 14.5 santigrat derece decek. Ancak ABD ve Avrupa ktasnda, scakln 35 santigrat dereceyi getii gn says da artacak. klimdeki dengesizlikler, tarm ve lke ekonomilerini vuracak. ngiltere souk ve kurak olacak, iklim Sibirya'ya benzeyecek.

18 Kasm 2008 Sal

91

Pentagon Raporu
Deniz kabaracak, kylardaki Avrupa kentleri, ykselen sularn altnda kalarak Lahey'le ayn kaderi paylaacak. Hindistan, Gney Afrika ve Endonezya kuraklk ve alk yznden i karklklarn penesinde dalacak. Kitlesel yama olaylar balayacak. Suya sahip olmak iin savalar kacak. Nil, Tuna ve Amazon nehirleri evresi, sava alanna dnecek.

18 Kasm 2008 Sal

92

Pentagon Raporu
Su ve enerji kaynaklarn korumak iin Japonya, Almanya, Kuzey Kore, Gney Kore, ran ve Msr nkleer silah gelitirecek. Din, ideoloji yada ulusal onur gibi gerekelere dayanan savalar tarihe karacak, savalarn tek amac "hayatta kalmak" olacak. 20 yl iinde, dnyann doal kaynaklarnn, nfusu besleme kapasitesi azalacak. Sava ve alk nedeniyle milyonlarca insan lecek, sonunda yeryznde doal kaynaklarn besleyebilecei sayda insan kalacak.

18 Kasm 2008 Sal

93

Pentagon Raporu
ABD ve Avrupa, kurakln 400 milyon insan tehdit edecei Afrika'dan kitlesel g aknlaryla bouacak. Zengin lkeler, gten korunmak iin birer "kale" olacak. skandinav lkelerinden de gneye g balayacak. 8200 yl nce iklim deiikliinin yol at dev kitlesel gn bir benzeri yaanabilir.

18 Kasm 2008 Sal

94

Hawkingin Kyamet Teorisi

2000-2400 Yllar aras: El Nino yznden iklim deiiklikleri olacak. klim deiikli nedeniyle stma,tifo gibi hastalklar yeniden ba gsterecek. Kasrga ve hortumlar dnyay kasp kavuracak. Sera etkisi iddetini arttracak. nmzdeki 100 yl iinde meydana gelecek s deiimleri bitki rtsn etkileyecek. Buzullarn erimesi su basknlarn arttracak. Alp dalar bata olmak zere birok blge byk felaketlerine sahne olacak. Isnma bugnk sratiyle devam ederse 400 yl iinde Alp dalarnda kar kalmayacak. 2400-2500 Yllar aras zellikle Gney Yarmkre etkilenecek. Gney Yarmkreden, Kuzey Yarmkreye byk gler balayacak. Su seviyesi okyanuslarda sratle ykselecek. Ayn dnemlerde Gney Avrupa'da byk bir kuraklk balayacak. Kuzey Avrupa ise sel sular ile bouacak.
18 Kasm 2008 Sal

95

Hawkingin Kyamet Teorisi

2500-2800 Yllar aras Gney Yarmkrede lmden kaan insanlar,Kuzey Yarmkreye gnce, gler lkeler aras savalara neden olacak. evre kirlilii doal kaynaklar kurutacak. Kuzey ve Gney kutbundaki buzullar eriyecek, karalarn ounu su kaplayacak. 2800-? Yllar aras Dnyann atmosferi deiecek ve Dnya, Mars gibi slfrik asitlerden oluacak, hi bir canl yaayamayacak.

18 Kasm 2008 Sal

96

Kasrga
Scak iklim kuanda, ani basn farklarndan kaynaklanan ve hzlar saatte 100 - 150 kmye kadar kabilen ok iddetli rzgrlardr. Daha ok okyanuslar zerinde oluurlar. Belirli yollar izleyerek karalarn zerine de sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarndan, genellikle hortumlara sebep olurlar. evrelerine byk zarar verirler.

18 Kasm 2008 Sal

97

Kasrgalar

18 Kasm 2008 Sal

98

Kasrgalar

18 Kasm 2008 Sal

99

Kasrgalarn neticeleri

18 Kasm 2008 Sal

100

Kasrgalarn neticeleri

18 Kasm 2008 Sal

101

Kasrgalarn neticeleri

18 Kasm 2008 Sal

102

Kasrgalarn neticeleri

18 Kasm 2008 Sal

103

Tedbirler, szleme ve anlamalar

18 Kasm 2008 Sal

104

Kirlilik nleme mekanizmalar

Yakt deiimi Enerji kayna olarak daha evreci yaktlar kullanmak Teknoloji deiimi Yakma sistemlerinde teknolojik yenilikler kapsamnda deiiklikler Artma Emisyonlarn azaltlmas iin atk gazlarn artlmas Kanuni dzenlemeler Kanun, ynetmelik ve uluslararas szlemeler

18 Kasm 2008 Sal

105

Toplantlar - Szlemeler
1979 : WMO I. Dnya klim Konferans Eyll 1987 : Montreal Szlemesi
Ozon tabakasna zarar veren kimyasallarn azaltlmas

1988 : Deien Atmosfer Toronto Konferans

BM klimin Korunmas Karar

1990 : WMO II. Dnya klim Konferans 1992 : BM evre ve Kalknma Konferans (Yeryz Zirvesi)
BM klim Deiiklii ereve Szlemesi Ama: Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, insann iklim sistemi zerindeki tehlikeli etkilerini nleyecek bir dzeyde durdurmak
18 Kasm 2008 Sal

106

Toplantlar - Szlemeler
Hkmetler aras klim Deiiklii Paneli (IPCC) Nisan 1995 Almanya : 1. Taraflar Konferans DS Berlin Buyruu Aralk 1997 Japonya : 2. Taraflar Konferans DS Kyoto protokol Gelimi Taraf lkeler insan kaynakl karbondioksit (CO2) edeer sera gaz salmlarn 2008-2012 dneminde 1990 dzeylerinin toplam olarak en az % 5 altna indireceklerdir Kasm 1998 Arjantin : 3. Taraflar Toplants DS Buenos Aires Eylem Plan

18 Kasm 2008 Sal

107

klim deiiklii ereve szlemesi

1991 ylnda Rio evre ve Kalknma Konferansnda kabul edilip 50 lkenin onaylamasn mteakip 21 Mart 1994te yrrle girmitir. Szlemenin amac; atmosferde tehlikeli bir boyuta varan insan kaynakl sera gaz emisyonu konsantrasyonunun iklim sistemi zerindeki olumsuz etkisini nlemek ve belli bir dzeyde tutulmasn salamak. Ek II listesi: 1992de OECD yesi 24 lke, Avrupa Birlii lkeleri Ek I listesi: Ek II listesine ek olarak Pazar ekonomisine gei srecinde olan lkeler

18 Kasm 2008 Sal

108

18 Kasm 2008 Sal

109

Kyoto Protokol
DSnin yetersiz olduu dnlerek ykmllklerin daha sk hale getirilmesi ve yasal balayc bir belge olmas amacyla Kyoto Protokol hazrlanm olup 16 Mart 1998-15 Mart 1999 tarihleri arasnda imzaya ak kalmtr. Protokole gre Ek I listesinde yer alan lkeler 2008-2012 birinci taahht dnemi sonunda toplam sera gaz emisyonlarn ortalama olarak 1990 yl seviyesinin en az %5,2 altna indirme ykmlln kabul etmitir.

18 Kasm 2008 Sal

110

Kyoto Protokol
Protokoln yrrle girmesi iki arta baldr; Birincisi; protokoln 55 lke tarafndan onaylanmas kincisi; 1990 ylnda hesaplanan toplam CO2 emisyon miktarnn en az %55inden sorumlu Ek I lkelerinin bu 55 lke iinde yer almas %36,1 paya sahip ABD imzalamamtr. %17lik paya sahip Rusya Federasyonunun imzalamas ile 16 ubat 2005 tarihinde protokol yrrle girmitir. Protokol bugne kadar 141 lke ve Avrupa Birlii tarafndan onaylanmtr.
18 Kasm 2008 Sal

111

CO2 salnmlar

18 Kasm 2008 Sal

112

Kyoto Protokoln kabul edenler

18 Kasm 2008 Sal

113

18 Kasm 2008 Sal

114

Esneklik mekanizmalar
Emisyon ticareti
Madde 17 ile dzenlenmitir. Ek I lkeleri arasnda emisyon ticaretini mmkn klmaktadr.

Ortak uygulama
Madde 6 Sera gaz azaltmn amalayan projelerden Emisyon Azaltma Kredisi elde edilir.

Temiz kalknma mekanizmas

Madde 12 Ek I lkelerinin Ek I d lkelerde gerekletirecekleri projelerden Sertifikalandrlm Emisyon Azaltm Kredisi elde etmeleri
18 Kasm 2008 Sal

115

Trkiyedeki kanuni dzenlemeler

Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirlilii Ynetmelii, 13/01/2005-25699 Trafikte Seyreden Motorlu Kara Tatlarndan Kaynaklanan Egzoz Gaz Emisyonlarnn Kontrolne Dair Ynetmelik, 08/07/2005-25869 Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, 22/07/2006-26236

18 Kasm 2008 Sal

116

Bilinlenme kampanyalar

18 Kasm 2008 Sal

117

Trkiye ne yapmal?
Akll ve gereki olmal, Gelimeleri yakndan takip etmeli, Frsatlar deerlendirmeli, Esneklik mekanizmalarn iyi kullanmal, Milli menfaatleri n planda tutmal, lke gereklerini iyi tahlil etmeli

18 Kasm 2008 Sal

118

Biz ne yapalm?
Hayat alkanlklarmz gzden geirelim, Doal ve sade yaam tercih edelim, Ne yaptmzn farknda olalm, sraftan kanalm, Geri dnme, geri kazanma katkda bulunun, Bildiklerimizi bakalar ile paylaalm, Aa dikelim, dikmeyi zendirelim

18 Kasm 2008 Sal

119

Biz ne yapalm?
Ampulnz deitirin Standart akkor ampulnz tasarruf ampul ile deitirin, ylda 75 kg karbondioksit tasarrufu salayn. Daha az araba kullann Daha sk yryn, bisiklet kullann ve toplu tama aralarndan daha ok faydalann. Araba kullanmadnz her 2 km iin 0,75 kg karbondioksit tasarruf edeceksiniz. Lastiklerinizi kontrol edin Dzgn iirilmi lastiklerle litre bana aldnz yol %3 orannda artacaktr. Her 4 litre benzin tasarrufu, 10 kg karbondioksiti atmosferimizden uzak tutar.
18 Kasm 2008 Sal

120

Biz ne yapalm?
Daha az scak su kullann Suyu stmak iin ok fazla enerji gerekmektedir. Daha az su tketen bir du bal ile 175 kg, giysilerinizi souk ya da lk suda ykayarak da 250 kg karbondioksit tasarrufu yapabilirsiniz. Ambalajlar fazla olan rnlerden kann pnz %10 orannda azaltarak 600 kg karbondioksit tasarrufu yapabilirsiniz. Bir aa dikin Bir aa mr boyunca 1 ton karbondioksit emer.

18 Kasm 2008 Sal

121

Teekkrler
Kmil B. Varnca Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi evre Mhendislii Blm Z-039 Davutpaa Yerlekesi 34220 Davutpaa / Esenler / stanbul Telefon: +90 (212) 383 53 73 Faks: +90 (212) 383 53 58 nternet: www.yildiz.edu.tr/~kvarinca E-posta: kvarinca@yildiz.edu.tr

18 Kasm 2008 Sal

122