Professional Documents
Culture Documents
Sinir hcresinin grnm, bir rmcek an andrr. Ortada hcre gvdesi bulunur. Buras hcrenin kumanda merkezidir. Hcrenin genetik bilgileri de burada bulunur. Buradan kan uzantlara dendirit ad verilir. Sinir hcreleri dendiritlerini kullanarak komu nronlarla iletiim kurarlar. Sinir hcresinin akson olarak adlandrlan ince uzun blmyse, hcrenin, uzak yerlerdeki sinir hcreleriyle iletiim kurmasna yarar. nsan bedenindeki en uzun hcre trlerinden biri sinir hcreleridir. (En uzunlar bacaklarmzda bulunur). Aksonun ucundaki blme akson tepesi ad verilir. Akson tepesinin ucunda sinaps ad verilen yarklar bulunur. Sinir hcresinin iletileri baka hcrelere aktard yer burasdr. Prefrontal korteks (zeka, renme ve kiilik)
Sinir hcreleri beyinde alar oluturarak, beynin farkl blgelerinin birbiriyle haberlemesini salar. Sinir hcreleri, sinaps ad verilen blgelere braktklar kimyasal maddeleri alp vererek haberleirler. Yandaki ekilde, elektrokimyasal iletinin A sinir hcresinden B ye nasl aktarld grlyor.
Beynimiz, omurilikle birlikte tm beden ilevlerimizi kontrol eder. Beynin en byk blm, serebrum olarak adlandrlan, sa ve sol yarmkrelerden oluan yapdr. Serebrumu kaplayan ince tabakaya "korteks tabakas" ad verilir. Serebral korteks, bilinli davranlarmzdan sorumludur. Hareket, dokunma duyusu, grme, iitme ve dnce gibi ilevlerden beynimizin farkl blgeleri sorumludur. Beynin ikinci byk blm olan "beyincik" (serebellum), dengemizi ve hareketlerimizi egdmlendirir. Beyin kk (omurilik soan, varol kprs, orta beyin) kalp atlarmz, nefes alp vermemizi ve teki yaamsal ilevlerimizi dzenler. Talamus ise, omurilikle beyin kk ve serebrum arasndaki sinir komutlarn aktarr ve dzenler.
Motor Blge (karmak hareketlerin egdm ve istemli hareketler) Duyusal Blge (dokuma duyusu bilgilerinin ilenmesi)
Gri madde
Beyaz madde
Talamus
Kan damar
Omurilik soan
Tad Blgesi
Beyincik Omurilik
Astrosit
Oligodendrosit
Nronlar, beyin hcreleri iinde tek tr deil. Beynimizde bulunan yaklak 100 milyar nronun yan sra bu saynn 10 ila 50 kat kadar da glia diye adlandrlan yardmc hcre var (resimde yeil renkteki hcre).
Nron
Grme Blgesi
Akson
A: Sinir hcreleri, pek ok sinaps olutururlar. Sinir hcrelerinin ou, birok sinapstan gelen yzlerce farkl iletiyi okuyabilir.
Glialarn sinyal iletme ya da hareket ynetme gibi ilevleri yok. Yaptklar, beynin biimini koruyabilmesi iin (evlerimizdeki duvar, kiri, kolon gibi) yap malzemesi ilevi grmek, aksonlar iin yaltc grev yapmak, nron hcreleri evresindeki atklar ve hcre enkazlarn temizlemek, ve hcreler arasndaki boluun kimyasal bileimini dzenlemek.
Sinyal iletim ebekesi, birincil motor korteks, nmotor korteks ve tamamlayc korteks blgesinde oluan ve istemli hareketleri denetleyen sinyalleri, bir milyondan ok lifin oluturduu bir kanalla omurilie iletir. Beyin kknden kan bu liflerin ou, beden ekseninin br tarafna geerler. Buradan omurilik boyunca aa inen lifler, belirli aralklarla ayrlarak kontrol edecekleri kaslara dalrlar.
ekil C
ekil B
Birincil motor korteksi (M1)
a
ekil A
Kol
Omurilik, beyinle periferal sinir sistemini birletiren bilgilerin getii ana yoldur. nsanlarda omurilik, omurgayla korunur. Omurga, omur ad verilen kemiklerin bir araya gelmesiyle oluur. Omurgamzn bir blm esnektir. Ancak, aa blmndeki omurlar birbirine kaynamtr.
Gvde
Ka
Aya
k Yz
Dil
Grtlak
nmotor korteksi
(ekil Bde)
TBTAK
nsan Bellei
nsan Belleini Snflandrmann Bir Yolu YZLER Bellek
Fel gibi nedenlerle beyin hasarna uram kiilerde grlen bozukluklar, beynin zellemi blgeleri konusunda bilgi salar. nsanlarda, beynin belli bir blgesine zarar geldiinde, kiinin yzleri tanyamad durumlar grlebiliyor.
Bilgilerin aklmzda ne kadar tutulduuna bakarak belleimizi ksa sreli ve uzun sreli olarak ikiye ayrabiliriz. Bellein trl beceri ve bilgilerde oynad rol gz nne alarak bilim adamlar farkl snflandrmalara da gidiyorlar. Bellein nasl snflandrlabilecei konusundaki bu bilgiler, insanlarn kontroll deney koullar altnda gzlenmesine dayanyor. Yani bu bulgular, dorudan beyin dokularnn incelenmesiyle elde edilmi deil. Beyinde hangi blgelerin hangi tr deneylerin anmsanmasnda kullanldn net olarak ortaya koyamyor. Gene de, bellein bu snflamalaryla kimi beyin dokular arasnda ba olduu yolunda iaretler var.
Ksa Sreli
Uzun Sreli
Prefrontal korteks
Kimi zaman, yine beyin hasarna RESMLER bal olarak insanlarn hayvanlar gibi bir kategorideki nesneleri resimlerinden tanyamadklar da grlr. Yakn bir zamanda, beynin grsel blgesinde oda ya da manzara gibi grntler konusunda zellemi bir blge (parahipokampal yer blgesi) bulunmutur.
Yukarda, solda, hipokampsteki nronlar; Sadaysa serabral korteksi oluturan gri madde grlyor. Serabral korteks, beyinde bilisel etkinliklerin getii yerdir. Aratrmaclar, serebral korteksin, belleimizdeki rolnn haritasn karmaya alyorlar.
Ak
rtk
BM binas
ABDde
DL
Olaysal
lintilendirme
Fel hastalar arasnda dil bozukluklarna sk rastlanr. Kimi hastalar konuamaz, fakat konuulanlar anlayabilirler. Kimileriyse konuabilirken, konuulanlar anlamayabilir. Bunlarn beyin yapsyla ilgisi yava yava anlalmaya balamtr.
Beynin iindeki hipokamps adl blgedeki hcreler, baka sinir hcreleriyle birlikte uzun sreli bellein olumasnda rol oynuyor. Ancak, insan belleinin tm ynlerini gsteren bir beyin haritas henz oluturulmu deil. Farelerle yaplan deneylerde, hipokamps alnm farelerin, labirentte yol bulma yeteneklerinin kreldii gzlenmi. nsanlardaki rol ok daha geni olmakla birlikte, hipokampsn adres dnme gibi uzaysal anlarla olan ilgisinin farelerle ortak bir zellik olduu bilim adamlarnca vurgulanyor.
Hipokamps
Frontal lob
Renk kavramlar
Ad merkezi
Bellek, renme sreciyle yakndan ilgili. renmenin belli bal aracysa dil. Bir Fransz doktor olan Paul Broca, 1865 ylnda konuma ve dil merkezlerinin beynin sol yarmkresinde bulunduunu belirledi. O zamandan bu yana aratrmaclar, hasara uram beyinler zerindeki almalarla duyusal ve zihinsel fonksiyonlar yneten beyin blgelerinin haritasn karmaya alyorlar. Bu almalar sonucu beynin sol yannn, dil renme ve kullanmyla, sa yarmkreninse, sezi, soyutlama gibi konuma d yeteneklerle ilgili olduu yaygn kabul grme benziyor. ABDnin Iowa niversitesi Tp Fakltesinden Dr. Antonio Damasio, beyinleri eitli llerde hasar grm kiiler zerinde yapt aratrmalar sonucu, beynin sol yarmkresinin bir haritasn karm. Haritalarda sol yarmkrenin ortasndaki geni bir blge, konuma seslerinin, bu seslerin anlaml birimlere (szcklere) ve taklara, bunlarn da anlaml st birimlere (cmlelere) evrilmesi iin gerekli gramer kurallarna ayrlm. Bu dil merkezini evreleyen daha geni bir alandaysa, soyut kavramlar, dnceleri ve imgeleri isim ve yklemlere dntren merkezler yer alyor. Aratrmalar ayrca szel dil kullanm ve renimiyle ilgili alanlarn, okumayla da ilgili olduunu ortaya koymu grnyor. Bu nedenle, fel ya da ba yaralanmas sonucu konuma ve konuulan anlama yeteneini yitirmi hastalarn, ayn zamanda okuma ve yazma yeteneklerinin de byk lde zarar grd anlalyor.
TBTAK