You are on page 1of 2

nsan Beyni

Sinir hcresinin grnm, bir rmcek an andrr. Ortada hcre gvdesi bulunur. Buras hcrenin kumanda merkezidir. Hcrenin genetik bilgileri de burada bulunur. Buradan kan uzantlara dendirit ad verilir. Sinir hcreleri dendiritlerini kullanarak komu nronlarla iletiim kurarlar. Sinir hcresinin akson olarak adlandrlan ince uzun blmyse, hcrenin, uzak yerlerdeki sinir hcreleriyle iletiim kurmasna yarar. nsan bedenindeki en uzun hcre trlerinden biri sinir hcreleridir. (En uzunlar bacaklarmzda bulunur). Aksonun ucundaki blme akson tepesi ad verilir. Akson tepesinin ucunda sinaps ad verilen yarklar bulunur. Sinir hcresinin iletileri baka hcrelere aktard yer burasdr. Prefrontal korteks (zeka, renme ve kiilik)
Sinir hcreleri beyinde alar oluturarak, beynin farkl blgelerinin birbiriyle haberlemesini salar. Sinir hcreleri, sinaps ad verilen blgelere braktklar kimyasal maddeleri alp vererek haberleirler. Yandaki ekilde, elektrokimyasal iletinin A sinir hcresinden B ye nasl aktarld grlyor.

Beynimiz, omurilikle birlikte tm beden ilevlerimizi kontrol eder. Beynin en byk blm, serebrum olarak adlandrlan, sa ve sol yarmkrelerden oluan yapdr. Serebrumu kaplayan ince tabakaya "korteks tabakas" ad verilir. Serebral korteks, bilinli davranlarmzdan sorumludur. Hareket, dokunma duyusu, grme, iitme ve dnce gibi ilevlerden beynimizin farkl blgeleri sorumludur. Beynin ikinci byk blm olan "beyincik" (serebellum), dengemizi ve hareketlerimizi egdmlendirir. Beyin kk (omurilik soan, varol kprs, orta beyin) kalp atlarmz, nefes alp vermemizi ve teki yaamsal ilevlerimizi dzenler. Talamus ise, omurilikle beyin kk ve serebrum arasndaki sinir komutlarn aktarr ve dzenler.

Motor Blge (karmak hareketlerin egdm ve istemli hareketler) Duyusal Blge (dokuma duyusu bilgilerinin ilenmesi)

Gri madde

Beyaz madde

Talamus

Kan damar

Omurilik soan

Tad Blgesi

Beyincik Omurilik

Astrosit

Oligodendrosit

Nronlar, beyin hcreleri iinde tek tr deil. Beynimizde bulunan yaklak 100 milyar nronun yan sra bu saynn 10 ila 50 kat kadar da glia diye adlandrlan yardmc hcre var (resimde yeil renkteki hcre).

Nron

Konuma Merkezi (konumann retiminden sorumlu Broca Blgesi buradadr)

Grme Blgesi

Akson

itsel Blge Beyincik (denge blgesi)

Dil Blgesi ( dil anlayndan sorumlu Wernicke Blgesi buradadr) Omurilik

A: Sinir hcreleri, pek ok sinaps olutururlar. Sinir hcrelerinin ou, birok sinapstan gelen yzlerce farkl iletiyi okuyabilir.

Glialarn sinyal iletme ya da hareket ynetme gibi ilevleri yok. Yaptklar, beynin biimini koruyabilmesi iin (evlerimizdeki duvar, kiri, kolon gibi) yap malzemesi ilevi grmek, aksonlar iin yaltc grev yapmak, nron hcreleri evresindeki atklar ve hcre enkazlarn temizlemek, ve hcreler arasndaki boluun kimyasal bileimini dzenlemek.

Sinyal iletim ebekesi, birincil motor korteks, nmotor korteks ve tamamlayc korteks blgesinde oluan ve istemli hareketleri denetleyen sinyalleri, bir milyondan ok lifin oluturduu bir kanalla omurilie iletir. Beyin kknden kan bu liflerin ou, beden ekseninin br tarafna geerler. Buradan omurilik boyunca aa inen lifler, belirli aralklarla ayrlarak kontrol edecekleri kaslara dalrlar.

Genel Yorumlama Blgesi

Hareketler Nasl Kontrol Ediliyor?


Hemen hemen tm davranlar, bir motor eylemi gerektirir. Konumak, iaret etmek, yrmek gibi. Ancak en basit bir eylem, rnein bir su bardan aza gtrmek bile son derece karmak ilemler gerektiriyor. nce beyniniz, elinizin bardaa uzanabilmesi iin hangi kaslar hangi lde kasacann ya da esneteceinin, elinizi hangi sray uygulayarak bardaa ynlendireceinin , barda kaldrmak iin ne kadar g gerektiini hesaplamak zorunda. Ayrca bardan ne kadar dolu olduu, camn sertlii de hesapta dikkate alnacak eler. Bu nedenle, beyinde motor ilevleriyle ilgili olarak birok anatomik blge bulunuyor. Bunlarn en nemlisi, birincil motor korteksi, ya da M1 denen blge. M1, beynin n lobunda bulunuyor. Grevi, hareketin gereklemesi iin sinirsel komutlar oluturmak (ekil a). M1 blgesinde oluturulan sinyaller, vcut ekseninin br tarafna geerek buradaki iskelet kaslarn harekete geiriyorlar. Yani beynin sol yars, bedenimizin sa tarafn ynetiyor (ekil b). Bedenin her blgesi, birincil motor korteksi zerinde temsil ediliyor. Beynimizi oluturan maddede bedenimizin herhangi bir parasna ayrlan payn miktar, ana motor korteksinin o beden paras zerindeki kontrolnn derecesini gsteriyor. rnein, el ve parmaklarn karmak hareketlerini kontrol edebilmek iin olduka byk lde korteks maddesi gerekiyor. Dolaysyla eller ve parmaklar iin M1de ayrlan pay, bacak ve gvdeye oranla daha byk. Motor eyleminde kullanlan teki blgelere ikincil motor korteksleri deniyor. Bunlar, grsel verileri hareket komutlarna dntren arka parietal korteks, bedenin duyular araclyla kontrolnde rol oynayan nmotor korteksi ve karmak hareketlerin planlanmas ve iki elle yaplan eylemleri egdmlenmesinde rol alan tamamlayc motor blgesinden oluuyor.

ekil C

ekil B
Birincil motor korteksi (M1)
a

ekil A

Kol

Omurilik, beyinle periferal sinir sistemini birletiren bilgilerin getii ana yoldur. nsanlarda omurilik, omurgayla korunur. Omurga, omur ad verilen kemiklerin bir araya gelmesiyle oluur. Omurgamzn bir blm esnektir. Ancak, aa blmndeki omurlar birbirine kaynamtr.

Gvde

Ka

Birincil motor korteksi(M1) Tamamlayc motor blgesi


El

Arka parietal korteks

Aya

k Yz
Dil
Grtlak

nmotor korteksi

(ekil Bde)

TBTAK

nsan Bellei
nsan Belleini Snflandrmann Bir Yolu YZLER Bellek
Fel gibi nedenlerle beyin hasarna uram kiilerde grlen bozukluklar, beynin zellemi blgeleri konusunda bilgi salar. nsanlarda, beynin belli bir blgesine zarar geldiinde, kiinin yzleri tanyamad durumlar grlebiliyor.

Bilgilerin aklmzda ne kadar tutulduuna bakarak belleimizi ksa sreli ve uzun sreli olarak ikiye ayrabiliriz. Bellein trl beceri ve bilgilerde oynad rol gz nne alarak bilim adamlar farkl snflandrmalara da gidiyorlar. Bellein nasl snflandrlabilecei konusundaki bu bilgiler, insanlarn kontroll deney koullar altnda gzlenmesine dayanyor. Yani bu bulgular, dorudan beyin dokularnn incelenmesiyle elde edilmi deil. Beyinde hangi blgelerin hangi tr deneylerin anmsanmasnda kullanldn net olarak ortaya koyamyor. Gene de, bellein bu snflamalaryla kimi beyin dokular arasnda ba olduu yolunda iaretler var.

Ksa Sreli

Uzun Sreli

Prefrontal korteks

Kimi zaman, yine beyin hasarna RESMLER bal olarak insanlarn hayvanlar gibi bir kategorideki nesneleri resimlerinden tanyamadklar da grlr. Yakn bir zamanda, beynin grsel blgesinde oda ya da manzara gibi grntler konusunda zellemi bir blge (parahipokampal yer blgesi) bulunmutur.

Yukarda, solda, hipokampsteki nronlar; Sadaysa serabral korteksi oluturan gri madde grlyor. Serabral korteks, beyinde bilisel etkinliklerin getii yerdir. Aratrmaclar, serebral korteksin, belleimizdeki rolnn haritasn karmaya alyorlar.

Ak

rtk
BM binas

ABDde

DL

Olaysal

lintilendirme
Fel hastalar arasnda dil bozukluklarna sk rastlanr. Kimi hastalar konuamaz, fakat konuulanlar anlayabilirler. Kimileriyse konuabilirken, konuulanlar anlamayabilir. Bunlarn beyin yapsyla ilgisi yava yava anlalmaya balamtr.

Beynin iindeki hipokamps adl blgedeki hcreler, baka sinir hcreleriyle birlikte uzun sreli bellein olumasnda rol oynuyor. Ancak, insan belleinin tm ynlerini gsteren bir beyin haritas henz oluturulmu deil. Farelerle yaplan deneylerde, hipokamps alnm farelerin, labirentte yol bulma yeteneklerinin kreldii gzlenmi. nsanlardaki rol ok daha geni olmakla birlikte, hipokampsn adres dnme gibi uzaysal anlarla olan ilgisinin farelerle ortak bir zellik olduu bilim adamlarnca vurgulanyor.

Hipokamps

Bellei Blmlere Ayrmak


Ksa sreli bellek ve uzun sreli bellein yan sra, ilek bellek olarak adlandrlan baka bir bellek trnden de sz edebiliriz. lek bellek, okuma, ya da matematik problemi zmek gibi hem ksa sreli, hem de uzun sreli bellein kullanlmasn gerektiren durumlarda kullanlr. Aslnda, bellei daha baka ynlerden de ele alabiliriz. rnein bisiklete binmek, durmadan deien yolda giderken bir yandan dengemizi korumay, bir yandan da gerekli kas hareketlerini anmsamay gerektirir. te yandan, szgelimi yabanc bir dilde konumak, bu dildeki szckleri, bunlarn anlamlarn ve doru kullanmlarn anmsamay gerektirir. Bu tr farkl yetenekleri dzenlemeye alan bilim adamlar, uzun sreli bellein tek bir ilemden olumadna karar vermiler. Ak bellek, istemli olarak anmsanarak, szl olarak ifade edilebilecek anlarmzdan oluur. Szgelimi, size bir dizi szck verilerek sizden bu szckleri tekrarlamanz isteniyor. Bunu yaparken, ak belleinizi kullanm oluyorsunuz. rtk bellek olarak snflandrlan bellek tr, ak belein kartdr. Buradaki anlarmz, istemli olarak anmsanp, szl olarak ifade edilemiyor. Buradaki "anlarmz" ya da becerilerimiz, tekrar yoluyla ve pratikle birikiyor. rtk bellee rnek olarak, kayak yapmak ya da bisiklete binmeyi gsterebiliriz. Olaysal bellek, kiinin bandan geen olaylardan ve zel durumlardan oluur. Szgelimi, ilk kez Newyorkta tiyatroya gitmi olmak ve New Yorktaki Empire State binasn grm olmak gibi. lentilendirme bellei, sembollerin yorumlanmasnda ve yaplandrlmasnda kullanlan bilgilerden oluur. rnein, New Yorkla ilgili bu tr bir an, bu kentin ABDde olduu, yzlm, burada Birlemi Milletler binasnn bulunduu gibi bilgilerle ilgilidir. Kiinin New Yorka yapt bir geziyle ilgili olmak zorunda deildir.
Yklem merkezi

Bellek Nerede Oluur?


Acaba bellekle beyin arasnda nasl bir iliki var? Kimi durumlar iin bellein beynimizin neresinde gerekletiini biliyoruz: Prefrontal korteksin, ksa sreli bellekte rol oynad biliniyor. Bu blgede, beynin baka blgeleriyle iliki iinde olan sinir hcreleri bulunuyor. Hipokampsn de uzun sreli bellekle ilikili olduu biliniyor.
Yklem oluturan bellek

Frontal lob

Parietal lob Szck oluturma ve tmce kurma

Renk kavramlar

Ad merkezi

Oksipital lob Temporal lob

Bellek, renme sreciyle yakndan ilgili. renmenin belli bal aracysa dil. Bir Fransz doktor olan Paul Broca, 1865 ylnda konuma ve dil merkezlerinin beynin sol yarmkresinde bulunduunu belirledi. O zamandan bu yana aratrmaclar, hasara uram beyinler zerindeki almalarla duyusal ve zihinsel fonksiyonlar yneten beyin blgelerinin haritasn karmaya alyorlar. Bu almalar sonucu beynin sol yannn, dil renme ve kullanmyla, sa yarmkreninse, sezi, soyutlama gibi konuma d yeteneklerle ilgili olduu yaygn kabul grme benziyor. ABDnin Iowa niversitesi Tp Fakltesinden Dr. Antonio Damasio, beyinleri eitli llerde hasar grm kiiler zerinde yapt aratrmalar sonucu, beynin sol yarmkresinin bir haritasn karm. Haritalarda sol yarmkrenin ortasndaki geni bir blge, konuma seslerinin, bu seslerin anlaml birimlere (szcklere) ve taklara, bunlarn da anlaml st birimlere (cmlelere) evrilmesi iin gerekli gramer kurallarna ayrlm. Bu dil merkezini evreleyen daha geni bir alandaysa, soyut kavramlar, dnceleri ve imgeleri isim ve yklemlere dntren merkezler yer alyor. Aratrmalar ayrca szel dil kullanm ve renimiyle ilgili alanlarn, okumayla da ilgili olduunu ortaya koymu grnyor. Bu nedenle, fel ya da ba yaralanmas sonucu konuma ve konuulan anlama yeteneini yitirmi hastalarn, ayn zamanda okuma ve yazma yeteneklerinin de byk lde zarar grd anlalyor.

TBTAK

You might also like