UNIVERZITET U TRAVNIKU PRAVNI FAKULTET U KISELJAKU OPE PRAVO

ULOGA PRAVNE DRAVE U OSTVARIVANJU ZATITE LJUDSKIH PRAVA MANJINA

-esej-

Kandidat:

Mentor:

Kiseljak, decembar, 2011.

ULOGA PRAVNE DRAVE U OSTVARIVANJU ZATITE LJUDSKIH PRAVA MANJINA

Pravna drava je ona u kojoj se openito potuju ustavne slobode i prava ovjeka i graanina, u kojoj se potuje naelo ustavnosti i zakonitosti, u kojoj su sudovi nezavisni i u kojoj djeluje podjela vlasti, te u kojoj su svi nosioci dravnih funkcija politiki i pravno odgovorni. Pravna drava je drava gdje sve slubene osobe djeluju samo na temelju pravnih normi, a ne samovoljno i gdje je veoma ogranieno diskreciono odluivanje. Sutinu ovjekovog postojanja u drutvu ini ostvarenje ljudskih prava i sloboda, jednakost ljudi pred dravom i zakonima, zatita pred dravnom samovoljom. Teko je stvoriti dravu koja bi bila idealna za ostvarivanje ovih ciljeva, ali pravna drava daje optimalne okvire za njhovo ostvarenje. Pravna drava kao drutvena tvorevina ne dozvoljava nikome da bude izvan ili iznad demokratskog pravnog sistema, a to je najvea garancija ljudskih prava i sloboda. Jedno od osnovnih zadataka pravne drave je dosljedno potivanje ustavom zagarantovanih ljudskih prava i sloboda. Ljudska prava nisu otkrie novijeg doba, jer su prisutna u ivotu ovjeka od formiranja prvih civilizacija. Svaki ovjek posjeduje neotuiva prava koja svi drugi lanovi drutva moraju potovati. Pravna drava je drava pravednosti u kojoj je omogueno ostvarivanje slobode pojedinca i zatite manjina, a samim tim ostvarena je i demokratija. Prije nego to bilo ta neto kaemo o zatiti manjina prvo moramo rei neto o tome ta su to manjine. U najirem smislu rijei manjina oznaava subordiniranu ili marginalnu skupinu koju se moe definirati etnikim, rasnim ili nekim drugim posebnim obiljejem. Manjinske skupine nisu nuno manjinske u brojanom smislu. Neki istraivai kao manjinu oznauju svaku podreenu (subordiniranu) skupinu, ak i ako njezini pripadnici ine brojanu veinu u stanovnitvu. Polazite im je pritom manja drutvena mo, odnosno neravnopravnost u politici, gospodarstvu i uope u drutvu, na to se nadovezuje izloenost netrpeljivostima i ugnjetavanju, diskriminaciji, etnocentrizmu i kulturnoj iskljuivosti od veinskog stanovnitva. Koncept manjine je kompleksan i njegova je upotreba delikatna. Pitanje koje se namee jest treba li ga uope koristiti budui da na svojevrstan nain stigmatizira podrazumijevajui bilo prikraenost u pravima, bilo brojanu ili pak statusnu inferiornost. To se pitanje namee tim vie to je nastupilo vrijeme naglaavanja potreba za zatitom prava manjinskih skupina i zalaganja za njihovo ostvarivanje. Pojam nacionalna manjina danas je esto u upotrebi, ali vano je istai da ni u teoriji niti u zakonodavnoj praksi ne postoji univerzalno prihvaena definicija pojma nacionalna manjina. Sama jezika konstrukcija ovog pojma nagovjetava da pored nacionalnih manjina postoji i nacionalna veina, spram koje svaka manjina stupa u ambivalentan odnos. S jedne strane,
2

manjina nastoji da se integrira unutar veine kako bi se s njom izjednaila u ostvarivanju svojih graanskih prava, a s druge strane nastoji ouvati svoj poseban kulturni identitet putem odbijanja na kulturnu asimilaciju odnosno akulturaciju. Neki od kriterija za odreivanje pojma manjina, koji se pri sagledavanju injenikog stanja koriste istovremeno, odnosno kumulativno su: objektivni kriteriji subjektivni kriteriji Objektivni kritirij - manjina se razlikuje od veine, odnosno ima svoja specifina obiljeja u odnosu na veinu, koja se najee odlikuju u razliitoj nacionalnoj ili etnikoj pripadnosti tj. porijeklu, razliitoj vjerskoj pripadnosti, jezinim i kulturnim razliitostima i slino. Pripadnici manjine su manje brojna grupa od pripadnika veine. Zastupljenost pripadnika manjinske skupine u stanovnitvu neke drave manja je od 50% i manja je od zastupljenosti koju ostvaruju pripadnici veinske skupine. U dravi u kojoj niti jedna nacionalna ili etnika, vjerska ili jezina grupa ne ini vie od polovice stanovnitva, pripadnici svih grupa mogli bi se pozivati na zatitu i potivanje svojih manjinskih prava. Ovaj objektivni kriterij podrazumijeva i da manjinska zajednica nije dominantna grupa, odnosno da nije grupa koja, iako je u manjini, dominira nad veinom. Subjektivni kriterij - Pripadnici manjinske grupe iskazuju elju i namjeru da ouvaju specifinosti koje ih razlikuju od pripadnika veine, putem npr. aktivnog iskazivanja svoje nacionalne ili etnike pripadnosti, praktikovanje svoje religije, upotrebe svog jezika i sl. Kao ostali vani kriteriji u odreivanju pojma manjina u obzir se uzimaju i vremenski kriterij, odnosno dugogodinje ili tradicionalno prisustvo pripadnika manjinske skupine na odreenoj teritoriji (dravi), te status dravljanina. Ovi kriteriji prave razliku izmeu tzv. tradicionalnih manjina i novih ili novonastalih manjinskih grupa pod kojima se, najee, podrazumijevaju useljenici, izbjeglice, te radnici - migranti. Pripadnici tih novih grupa ne uivaju zatitu predvienu za pripadnike tradicionalnih manjina, te specifina prava jamena dravljanima. Kao stranci, oni, meutim, u dravi u kojoj borave imaju pravo na potivanje ljudskih prava, kao i potivanje specifinih prava pojedinih grupa stranaca npr. izbjeglica. Definicija nacionalnih manjina, koja je najee u upotrebi je ona autora Franceska Capotortija prema kojoj je nacionalna manjina u odnosu na ostalo stanovnitvo drave brojno manja grupa, koja se nalazi u nedominantnom poloaju, iji pripadnici dravljani te drave imaju s etnikog, vjerskog ili jezikog gledita karakteristike po kojima se razlikuju od ostalog dijela stanovnitva i koji pokazuju osjeaj solidarnosti u svrhu ouvanja svoje kulture, tradicije, vjere i jezika.
3

Manjinska prava je mogue odrediti kao skup posebnih mjera koje slue zatiti, ouvanju i unapreenju nacionalnih ili etnikih, kulturnih, jezikih i vjerskih identiteta i posebnosti manjinskih grupa i osoba koje tim grupama pripadaju te mjere ostvarivanju njihove pune integracije u drutveni, ekonomski i javni ivot na naelima jednakosti i nediskriminacije u pristupu i ostvarivanju razliitih prava. Posebne specifinih zakonodavnih, podrazumijevaju poduzimanje upravnih, razliitih akcijskih i drugih primjerenih aktivnosti.

Poduzimanje posebnih mjera naziva se afirmativnom akcijom ili pozitivnom diskriminacijom. Poduzimanjem mjera afirmativne akcije u odnosu na odreenu manjinsku grupu i njezine pripadnike ne suavaju se ili ograniavaju prava veinskog naroda ili drugih manjinskih grupa. Afirmativna akcija, dakle, ne predstavlja oblik negativne diskriminacije. Potreba za postojanjem i ostvarivanjem posebnih manjinskih prava proizlazi iz podreenoga poloaja koji manjine imaju u odnosu na veinski narod. Ta se podreenost moe ogledati ne samo u manjoj brojnosti u odnosu na veinski narod ve i u manjem ekonomskom, politikom, kulturnom i drugim vrstama uticaja koje pojedine manjinske skupine i njezini pripadnici ostvaruju u iroj zajednici. Manjinske su grupe i njihovi pripadnici nerijetko izloeni nerazumijevanju, marginalizaciji, diskriminaciji, pa ak i razliitim oblicima nesnoljivosti to utie na problem njihova opstanka i njihove integracije u drutvu. Poduzimanjem posebnih mjera i ostvarivanjem specifinih manjinskih prava tei se osiguranju uslova za opstanak manjinskih grupa te njihovu integraciju u iru zajednicu uz ouvanje vlastitog identiteta, uz sprijeavanje nedobrovoljne asimilacije. Posebnim se mjerama stvaraju jednake mogunosti svih osoba da ostvare svoja prava, bez obzira na postojee razlike. Temeljna individualna, politika, ekonomska, socijalna i kulturna ljudska prava i slobode garantovani su svakom ovjeku, a samim tim i pripadnicima manjinskih grupa. Osnovni izvori temeljnih ljudskih i manjinskih prava mogu se podijeliti na meunarodne i nacionalne. Osnovni meunarodni izvori ljudskih i manjinskih prava su meunarodni ugovori, koji su obavezujui za sve drave koje su im pristupile. Vani su meunarodni izvori, iako formalno pravno neobavezujui, i meunarodni obiaji, tj. meunarodno obiajno pravo te izjave, stajalita, preporuke i naela koja su donesena pod okriljem meunarodnih organizacija. Osnovne nacionalne izvore predstavljaju Ustav, zakoni i specifine politike prihvaene na razini drave. Ostvarivanje i zatita temeljnih ljudskih i posebnih manjinskih prava nalaze se, prije svega, u ovlasti institucija nacionalnih drava. Potovanje prava i naela koje su drave preuzele pristupanjem meunarodnim ugovorima nadziru specijalizirana tijela koja su uspostavile meunarodne organizacije u ijem su okrilju predmetni ugovori i nastali. U odreenim sluajevima, i pod odreenim uslovima se pojedinci koji smatraju da se njihova ljudska prava
4

kre, mogu obratiti za zatitu i stalnim meunarodnim sudovima, poput Evropskog suda za ljudska prava. U prolom vijeku dolo je do velikih preokreta koji su vodili do razvoja globalnog demokratskog drutva, a jedan od najbitnih je bio prelaz od ograniene zatite prava nacionalnih manjina do aktivnog ukljuivanja drave u olakavanju razvoja manjinskih kultura i poveanju njihove politike participacije. Da bi politiki sistem danas bio zaista demokratski, on mora omoguiti manjinama aktivno uee u politikom ivotu, a svaka drava koja to namjerava postii mora imati odgovarajue zakone, kao i efikasne instrumente izvrne vlasti koji e to omoguavati.

LITERATURA ai-Kumpes Jadranka, Kumpes Josip. Etnike manjine: elementi definiranja i hijerhizacija prava na razliku. II Migracijske i etnike teme, 2005, znanstveni lanak. http://www.nacionalnemanjinebih.org/attachments/067_PRIRU%C4%8CNIK%20Sve%20 o%20nacionalnim%20manjinama.pdf http://www.singipedia.com/content/357-Pravna-drava-ideal-ili-stvarnost
http://www.dadalos.org/kr/Demokratie/Demokratie/Grundkurs3/rechtsstaat/rechtsstaat.htm