MUKAVEMET II

SUNU DERS NOTLARI 2011

Yunus Yunus Z Z EL EL K K RS RS
Hakan EROL
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi
naat Mhendislii Blm
Selim Selim ENGEL ENGEL
2
BLEK MUKAVEMET HALLER
KESMEL ELME
EKSANTRK NORMAL KUVVET
MUKAVEMET II
EKSENEL KUVVET
ALAN MOMENTLER
BURULMA
BAST ELME
EK ELME
BURKULMA
ELASTK ER
http://www2.ogu.edu.tr/~yunuso/mukavemetii.pdf
3
OSMAGAZ VERSTES
MHENDSLK MMARLIK FAKULTES
NAAT MHENDSL BLM
MUKAVEMET II, DERS PLANI
DERS ADI : 1514x3239 Mukavemet II
DERS SAAT : Normal retim: aramba 11-14 Perembe 08-10 / II. r: aramba 16-19 Perembe 17-19
KREDS : 3+2 (4)
RETM YES : Dr. Yunus ZELKRS Oda No:311 Telefon: 3216 E-Mail: yunuso@ogu.edu.tr
GRME SAAT :
RETM YES : Dr. Hasan Selim ENGEL Oda No:403 Telefon: 3232 E-Mail: ssengel@ogu.edu.tr
GRME SAAT :
RETM YES : Dr. Hakan EROL Oda No:411 Telefon: 3228 E-Mail: herol@ogu.edu.tr
GRME SAAT :
DERSN AMACI : Kiri, kolon, mil ve benzeri yap elemanlarnn d yklerin etkisi altnda davranlarnn incelenmesi ve d
yklerin elemanda oluturduu gerilme ve ekil deitirmelerin hesaplanmas. Bir baka deyile yap elemanlarnn d
etkilere kar dayanmalarnn salanmas iin gerekli esas ve yntemlerin hazrlanmas. Bu yntemleri kullanarak boyutlar
belli olan bir elemann analizinin yaplmas (Analiz), yada ilevi belli olan bir yap elemannn bu ilevi yerine getirebilmesi
iin sahip olmas gereken boyutlarn belirlenmesi (Design) iin gerekli hesaplarn yaplmas.
KONU BALIKLARI
1-Eksenel Kuvvet Hali: Giri, Eksenel ykl elemanlarda ekil deitirme hesab, Eksenel kuvvet halinde hiperstatik yap
elemanlar, Sperpozisyon ynteminin uygulanmas, Scaklk deiiminden doan ekil deitirme ve gerilmeler, Eik
dzlemlerde oluan gerilme bileenleri, Gerilme ylmalar, Saint-Venant prensibi.
2-Kesme kuvveti hali: Gerilme hesab, ekil ve yer deitirme hesab, Perinli ve civatal birleimler.
4
3-Alan Momentleri: Tanm, eksenlerin deitirilmesi, Asal atalet eksenleri ve momentleri.
4-Burulma Momenti hali: Burulma momenti diyagramlar, Dairesel kesitli elemanlarda gerilme hesab, ekil
deitirme hesab, Dairesel kesitli elemanlarn boyutlandrlmas, Burulmada ekil deitirme enerjisi hesab,
Dairesel olmayan kesitlerin burulmas.
5-Basit Eilme: Tanm, kabuller, dz eilme, eik eilme.
6-Bileik Mukavemet Halleri: Kesmeli eilme, Normal kuvvet ve eilme
7-Elastik Stabiliteye Giri: Elastik kolonlarn genel teorisi, Euler halleri.
8-Elastik Eri: ntegrasyon yntemi.
DEERLENDRME
I. Yaryl ii % Il. Yaryl ii % dev % Final % 50
(Snavlar kapal dzen olarak yaplacak, forml sayfas verilecektir)
TELAF SINAVI
Szl olarak yaplacaktr. (rencinin hangi snava katlmadna baklmakszn tm konular kapsanacaktr.)
DERS KTABI
Dr A.C, UURAL, Mechanics of Materials , Mc.Graw-HiIl 1991
Dr. Mustafa NAN Cisimlerin Mukavemeti, T Vakf Yayn,1990
YARDIMCI KAYNAKLAR
1- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Cilt I ve Cilt II Birsen yaynevi, 2005
2- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet zml Problemleri, Birsen yaynevi, 2006
3- http://web.mst.edu/~mecmovie
4- Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
5- R.C.HIBBELER ,Mechanics of Materials, Prentice Hall International, Inc.1997
6- Dr.N. KADIOLU, Dr.H. ENGN, Dr.M. BAKOLU ,Mukavemet Problemleri CiltI, Cilt II, Beta Basm Yaym Datm
A.~.1989
7- Dr.Uur ERSOY & Dr.Tanvir WASTl, Introductory Mechanics of Deformable Bodies. METU1984
8- Dr. HiImi DEMRAY, Mukavemet,alayan Kitabevi, 1997
5
Yandaki ekilde d yklerin etkisi altnda dengede
olan bir cisim, herhangi bir dzlemle kesilerek ikiye
ayrlm halde gsterilmitir. Mademki cisim bir
btn olarak dengededir, kesimle ortadan kaldrlan
i kuvvetlerin dikkate alnmas art ile o btnden
ayrlan her bir parann da dengede olmas gerekir.
Gerekte kesim yzeyine yayl olan i kuvvetleri
alan merkezi C de bir kuvvet bilekesi R ile bir
kuvvet ifti bilekesi M eklinde gsterebiliriz.
R ve M, biri ubuk ekseni, dieri kesim dzlemi
iindeki bileenleri cinsinden ifade edilirse drt
ayr kesit zoru elde edilir. Bu zorlamalarn her
birinin kendisine has ekil deitirmeye yol at
daha nce anlatlmt (Mukavemet I). N, S, M
b
ve
M
e
ile gsterilen bu bileenlerden yalnzca birinin
bulunmas haline basit mukavemet halleri ad
verilirken bu tesirlerden bir kann ayn anda
etkimesi durumuna da bileik mukavemet halleri
denir.
KEST ZORLARI
6
ubuk ekseni x, en kesit dzlemi iindeki
eksenler y ve z olarak alndnda ubua
tesir eden btn zorlamalar ile en kesit
zerinde alnan bir alan elemanna x, y ve z
eksenleri dorultusunda etkiyen
x
,
xy
ve
xz
gerilmeleri yandaki ekillerde gsterilmitir.
Bu durumda i kuvvetlerle bu kuvvetlerden
dolay oluacak gerilmeler, aadaki denge
denklemlerini salamaldr.
x
x z
x y
dA
y dA M
z dA M

=
=
=

( )
xy y
xz z
xz xy
dA S
dA S
y z dA T

=
=
=

KEST ZORLARI VE GENEL GERLME DURUMU N DENGE DENKLEMLER

7
EKSENEL KUVVET ETKSNDEK ELEMANLAR
KESTE ALAN MERKEZNDE DK OLARAK
ETKYEN KUVVETE NORMAL KUVVET DENR
VE N LE GSTERLR.
imdi basit mukavemet hallerinden ilki olan eksenel kuvvet
etkisindeki bir ubukta oluacak gerilme ile ekil deitirmeyi
hesaplamak istiyoruz. Genel gerilme durumuna ait denge
denklemleri yanda tekrar yazlmtr. Bu denklemlerdeki
gerilmelerin en kesit zerinde nasl yayldn bilmediimiz iin
problem bu hali ile hiperstatiktir. Dier bir deyile yalnzca
denge denklemleri ile zm bulunmas mmkn deildir. Bu
durumda (genellikle ekil deitirmeye baklarak) ekil
deitirme ile ilgili bir hipotez ortaya konmak yolu ile probleme
zm aramak yolu seilir.
ekil deitirme hipotezi: Eksenel normal kuvvete maruz
ubuklarda ubuk eksenine dik ve dzlem olan kesitler, ubuk
ekseni dorultusunda telenme hareketi yaparlar. Bu hipoteze
gre en kesit zerindeki her nokta ayn normal birim ekil
deiimini yapar. Ya da normal birim ekil deiimi sabit olup en
kesit zerinde noktadan noktaya deimez. Hooke yasasna gre
gerilme de sabit olacandan integral dna alnabilir. Ayrca
asal birim ekil deitirmeler de olmadndan kayma
gerilmeleri sfr olmak zorundadr.
0
0
x
x
x
dA
y dA
z dA

=
=
=

0
0
( ) 0
xy
xz
xz xy
dA
dA
y z dA

=
=
=

= =
x x
E
SABT
8
0
0
x
x
x
dA
y dA
z dA

=
=
=

0
0
x em

A
y dA
z dA
=
=
=

Bu iki denklemdeki statik momentler, eksen takm alan

merkezinden getii iin otomatik olarak sfrdr.
A

x
=
Kesiti zorlayan normal kuvvet en kesit zerine dzgn olarak yaylmaktadr. Bu
gerilme yayl sabit kesitli doru eksenli prizmatik ubuklarda geerlidir. Eer
ubuk kesiti deikense ya da kesitte entik veya delik varsa gerilme yayl
dzgn olmaz. Ayrca tekil kuvvetlerin yakn civarnda da kesitler dzlemliini
koruyamayaca iin gerilme yayl dzgn olmayacaktr. Aadaki ekillerde
yukarda sz edilen her bir durumda gerilme yaylnn nasl olaca sembolik
olarak gsterilmitir.
(
(
(

=
0 0 0
0 0 0
0 0
x

T
x em em
em

A
A

Boyutlandrma Forml
N
N
x

max

max

min

2
max min

+
=
ort
N
N
ort
k =
max
k>1, biim faktr
En kesitteki Deimeler ve entik Olmas
Durumunda da
x
gerilmeleri Dzgn Yayl Olmaz.
9
TEKL KUVVETN UYGULANDII NOKTAYA YAKINDAN BAKALIM.
P
P
Gerilme ve ekil deitirmeler
orantldr. (Hooke Yasas) Tekil
kuvvetin etki ettii yerden yeterince
uzakta gerilmeler dzgn yayldr.
(ST. VENANT LKES)
EKL DETRME HESABI (Uzama veya Ksalmann Belirlenmesi)
( )
( )
dx du
dx
du
x A
x
x x x
= = = ,
dx boylu elemandaki
uzunluk deiimi
Yandaki ekilde eksenel kuvvetlere maruz, en kesiti de deiebilen bir
ubuktan alnan kk bir para gsterilmitir. Bu ubuk paras iki yznden
etkiyen normal kuvvetlerin etkisiyle ekil deitirmektedir. Bu paradaki boy
deiiminin tm ubuk boyunca integrasyonu ile ubuun boyundaki toplam
deime hesaplanabilir. Eksenel ykl ubuklardaki boy deiimi genellikle
harfi ile gsterilir. Dolaysyla aadaki du ifadesi tekrar d olarak
yazlmtr.
dx
E
d dx d
x
x

= =
10
L
E A

( )
( )
( )
( )
0
0
;
0
L
x x
d dx dx
A x E A x E

>
= =
<

UZAMA RJTL
DE CD BC AB
+ + + =
0
i
P =

UZAMA
KISALMA
Eksenel kuvvete maruz ubuklaradaki boy deiimi
normal kuvvetle doru, EA ile ters orantl olarak
deiirmi. EA, eksenel kuvvetle zorlanan bir
ubuun boyunun deitirilmesine kar gsterdii
direnci temsil ettiinden uzama rijitlii olarak
adlandrlr.
zel olarak iki ucundan eksenel kuvvete maruz
prizmatik ubuklarda ntegral iindeki N ve EA
terimleri sabit olup integralin dna
kartlacandan boy deiimini veren ifade biraz
daha basitleir. Bu bant; Enkesit alan,
Elastisite modl ve ykn blge blge
deimesi durumunda da her bir blgeye ayr
ayr uygulanabilir.
11
EKSENEL YKL UBUKLARDA EKL DETRME ENERJS
Eksenel ykl ubuklarda depolanan ekil deitirme enerjisini hesaplamakta birim hacimde depolanan ekil deitirme
enerjisi ubuk zerinde seilen bir integrasyon eleman ile arplarak tm ubukta integre edilmelidir. zel olarak iki ucundan
eksenel kuvvete maruz prizmatik ubuklarda ntegral iindeki N ve EA terimleri sabit olup integralin dna kartlacandan
depolanan ekil deitirme enerjisini veren ifade daha basit bir hale dner.
Enerji younluu
E
u
2 2
1
2
0

= =
( ) x A dx u dV u U
L V
= =

0 0
( )

=
L
x
dx
x EA

U
2
2
N
dx
x
N
x
dV = A
x
.
dx
ZEL DURUM:
AE
L
U
sabit A
Sabit
2
2
=
)
`

=
=
12
elik ve alminyum ubuklar B noktasnda birletirilmi olup ekilde gsterilen eksenel
kuvvetlerin etkisindedir. E

=200 GPa, E
al
=70 GPa olarak bilindiine gre kompozit ubuun
boyundaki deime ile ubukta depolanan ekil deitirme enerjisini hesaplaynz.
3 3 3
9 9 9
140 10 0, 5 400 10 0, 3 150 10 0, 4
0, 002 70 10 0, 003 200 10 0, 003 200 10
L
AE
= = + =
- - - - - -
- - - - - -
3
0, 6.10 0, 6 . m mm

= =
uzama
2 2 2 2
9 9 9
140000 0, 5 400000 0, 3 150000 0, 4
2 2 0, 002 70 10 2 0, 003 200 10 2 0, 003 200 10
82.5
L
U
EA
U Joule
= = + + =
=
- - -
- - - - - - - - -
RNEK 1
Eksenel kuvvette deime olan her blgede ayr bir kesim
yaplmak suretiyle kesim yzeyine tesir eden eksenel kuvvetler
belirlenmi ve aada diyagram eklinde verilmitir.
13
ekilde gsterilen iki ubuklu kafes sistemde B dmnn yatay ve dey yerdeitirmesini hesaplaynz.
E=70 GPa
RNEK 2
k F F
BC y
50 0 = =

k F F
AB x
30 0 = =

mm
AB
16 . 0
10 70 004 . 0
5 . 1 10 30
9
3
=


= mm
BC
893 . 0
10 70 002 . 0
5 . 2 10 50
9
3
=


=
= + = mm
D
B
24 . 1
tan
16 . 0
sin
893 . 0

= mm
Yatay
B
16 . 0
=40 kN
B dmnde yatay ve dey dorultulardaki
kuvvet denge denklemlerinden ubuklara etkiyen
eksenel kuvvetlerle her iki ubuktaki boy
deiimini hesaplayalm. Sonra B dmndeki
pimi kartp ubuklarn serbeste boy deiimi
yapmalarna izin verelim. 0.893 mm uzayan BC
ubuunun, B ucu ile 0.16 mm ksalan AB
ubuunun, B ucu daire yaylar zerinde
serbeste hareket ederek B noktasnda
birleirler. ekil deitirmeler ubuk boylar
yannda ok kk olduklarndan yaylar yerine
teetleri kullanmak mmkndr. B ve B noktalar
hemen hemen st ste derler.
14
ekilde gsterilen dairesel kesitli kademeli ubukta;
a) A noktasnn yer deitirmemesi iin P
1
kuvvetinin
deerini,
b) C noktasnn yapaca yer deitirmeyi hesaplaynz. (E =
200 GPa)
P
1
3 m 2 m 4 m
P
2
= 100 kN d
1
=25 mm
d
2
=75 mm
A B C D
dev: P1 = 5 kN, P2 = 15 kN olmas durumunda
serbest utaki yer deitirmeyi hesaplaynz.
ekilde gsterilen sistemde A ve E noktalarnn
dey yer deitirmelerini hesaplaynz ( E
p
= 105
GPa , A = 200mm
2
).
P = 15 kN
a = 2b b
A
B
C
D
E
P = 5 kN
Rijit ubuk
400 mm
200 mm
0.67
0.71
1.34
DC D
ED DC E
A
mm
mm
mm

= =
+ = =
=
1
0 12120
0.4
AD
CD
P
mm

= =
=
RNEK 4
RNEK 3
15
Bir bina temelinde kullanlan L boyundaki akma kazk her biri
P temel ykn yalnzca yzeysel srtnme yolu ile
tamaktadr. Srtnme kuvvetinin deiimi f(x) = kx
2
bants
ile verildiine gre kazk boyundaki ksalmay P ,L, A, E
cinsinden veren ifadeyi karnz. Burada k, dey dengeden
belirlenecek bir sabittir.
P
X
L
3
0
2
3
0
0 0
3
( )
3
( )
4
L
x
L L
P
f x dx P k
L
Px
dx
L x
dx dx
EA EA
PL
EA

= =
| |
|
| |
|
= = =
|
|
\
|
\
=

RNEK 5
RNEK 6
5 m boyunda, st yzey alan 300x300 mm, alt yzey alan
400x400 mm olan kolon 80 kN luk bir yk tamaktadr. E
= 20 GPa olduuna gre kolon boyundaki toplam ksalmay
hesaplaynz.
P = 80 kN
300mm
300mm
400mm
400mm
5 m
2
5000
2
0 0
5000
2 2
0
5000
0
50
( ) 300 2 tan 300 2 300 0.02
5000
( ) (300 0.02 )
80000
( ) 20000 (300 0.02 )
4 4
(300 0.02 ) 0.02
1
200 0.167
(300 0.02 )
L
b x x x x
A x x
dx
dx
EA x x
dx du
x u
mm
x

= + = + = +
= +
| | | |
= = =
| |
+
\ \
| |
= = =
|
+
\
= =
+


st yzden aa doru uzanan ekseni x ile gsterelim.
Herhangi bir x uzaklndaki kesitin bir kenar b(x) olsun.
16
Bir ucundan aslan prizmatik ubuun a) yalnzca serbest ucundaki P
0
eksenel kuvvetinden, b)
yalnzca kendi arlndan, c) kendi arl yannda serbest ucunda etki eden P
0
eksenel
kuvvetinden dolay depolanan ekil deitirme enerjisini ayr ayr hesaplaynz.
RNEK 7
P
0
L
L-y
y
( )
0
) ( P y L A y + =
V= (L - y) boyundaki ubuk hacmi
zgl arlk
( )
( )
( ) | |

+
= =
L L
dy
AE
P y L A
dy
y EA
y
U
0
2
0
0
2
2 2

AE
L P
E
L P
E
AL
U
2 2 6
2
0
2
0
3 2
+ + =

E
AL
6
3 2

E
L P
2
2
0

AE
L P
2
2
0
zgl arlk sebebi ile oluan
ekil deitirme enerjisi
Etkileim sebebi ile oluan
ekil deitirme enerjisi
P
0
kuvvetinden oluan ekil
deitirme enerjisi
SPERPOZSYON PRENSB GEERL DELDR.
( )
( )
( )
( )
2
2
0 0
2 2 3
2
0
2 2
2 6
L L
L
A L y
y
U dy dy
EA y AE
A AL
L y dy
E E

(

= =
= =

( )
( )
2
2
0
0 0
2
0
2 2
2
L L
y
P
U dy dy
EA y AE
P L
AE
= =
=

a
b
c
+

17
ekilde gsterilen kesik koni kendi arl etkisinde ne kadar uzar? Koninin yapld malzemenin birim
hacim arl , Elastisite Modl E dir.
RNEK 8
Bu problemde Eksenel kuvvet ve alan x koordinatna bal olarak
deimektedir. Orijini koninin tepe noktasnda alrsak,
r
x
a
h
b
h L
a
h
=
+
= ;
x
h
a
r
a b
L a
h =

= ;
.
( ) h a x r x
h
a
x r x A
2 2
2
2 2
3
) ( , ) ( =
|

\
|
= =

( )
( )
dx
x
h a x r
h
a
E
E x A
dx x
L h
h
L h
h

+ +

\
|
= =
2
2 2
2
3

\
|
+
+
= + =
|
|

\
|
=
+
+

L h
h L
E
L
x
h x
E
dx
x
h
x
E
L h
h
L h
h
3
6 2 3 3
2 3 2
2
3

( )
bE
a b L
6
2
2
+
=

E
L
koni tam a
6
) ( 0
2

= =
E
L
Silindir b a
2
) (
2

= =
zel Durum:
( )
AE
L
W
p
AE
PL
AE
WL
AE
PL
E
L
2
2 2
2
+
= + = + =

b
a
r
O
N
x
L
h
Yandaki ekilde silindirik ubuun kendi arl da katlrsa toplam boyca uzama miktar;
Olur.
18
EKSENEL YKL UBUKLARDA HPERSTATK PROBLEMLER
Mesnet reaksiyonlar ve i kuvvetlerin yalnzca denge denklemleri yardm ile hesaplanabildii yap eleman ve
yaplara ZOSTATK, denge denklemlerine ek olarak ekil deitirmelerin de dikkate alnmas gereken yap eleman
ve yaplara HPERSTATK denir. Hiperstatik yaplarda mesnet kmesi, scaklk deiimi ve imalat hatalarndan
byk i kuvvetler ortaya kar.
ekilde grlen rijit yatay ubuk, A noktasnda bir mafsalla ve B ve C noktalarnda iki dey kablo ile
mesnetlenmitir. Kablo boyu 0,8 m., en kesit alanlar 140 mm
2
dir. 40 kN luk ykten oluacak gerilmeleri
her bir kablo iin hesaplaynz. Akma gerilmesini 250 MPa olarak alnz. E=200 GPa.
RNEK 9
Denge Denklemleri;
0 0 = =
A
x x
R F 40 0 = + + =
CE BD
A
y y
F F R F
40 . 1 40 2 0 = + =
CE BD A
F F M
4 Bilinmeyen kuvvet 3 adet denge denkleminden hesaplanamaz. Ek bir
denklem gereklidir.
Uygunluk Denklemi;
) ( 2 2
2
IV F F
AE
L F
AE
L F
BD CE
BD CE
B C
= =
=
Bilinmeyenler;
MPa MPa
k R k F k F
CE BD
A
y CE BD
160 80
10 140
10 2 . 11
4 . 6 4 . 22 2 . 11
6
3
= =

=
= = =

B ve C noktalarndaki kmeler;
= =
= =


=

mm
mm m
B C
B
64 . 0 2
32 . 0 10 32 . 0
10 200 10 140
8 . 0 10 2 . 11
3
9 6
3

19
ekilde grlen kafes ubuklar ayn malzemeden yaplm olup en kesit alanlar A dr. BD eleman d
kadar ksa kesilmitir. Montaj zorla yapldnda her bir ubukta oluacak gerilmeyi hesaplaynz.
RNEK
10.1
Montajdan sonra kenar ubuklar basma etkisiyle ksalrken orta ubuk
ekme etkisiyle uzar. ubuk B gibi bir noktada birlesin. Denge
ve uygunluk denklemleri yazlarak
1

2 3 2 3
1 2 1 2
0 cos cos 0
0 2 sin 0 1.6
x
y
F
F

= = =
= = =
1 2
1 2
2 2
2
( ) sin
*0.8 *
( ) sin
1.6 *0.8 *1.25
1
2.53
d L L
L L
d
EA EA
EA
d
L
EA
d
L

=
=
=
=
2
2
1
1
0.3953
0.6324
Ed
A L
Ed
A L

= =
= =
Yazlabilen iki denklemde toplam bilinmeyen kuvvet bulunmaktadr.
Dolaysyla problem 1. dereceden hiperstatikdir. Uygunluk denklemi,
ekil deitirmeyi geometrik olarak ifade etmelidir.
20
ekilde grlen kafes ubuklar ayn malzemeden yaplm olup en kesit alanlar A dr. BD eleman d
kadar ksa kesilmitir. Montaj zorla yapldnda her bir ubukta oluacak gerilmeyi hesaplaynz.
RNEK
10.2
Btn ubuklar byk ekme kuvveti etkisinde uzayp B gibi bir
noktada birlesin. Denge ve uygunluk denklemleri yazlarak
1

2 3 2 3
1 2 1 2
0 cos cos 0
0 2 sin 0 1.6
x
y
F
F

= = =
= + = =
1 2
1 2
2 2
2 2
( )sin
*0.8 *
( )*0.8
1.6 *0.8 *
0.8
1.28 1.25
L d L
L L
d
EA EA
L L EA
d
EA L EA
EA
d
L
=
=

=
=
2
2
1
1
0.3953
0.6324
Ed
A L
Ed
A L

= =
= =
21
Enkesit alan A
b
, uzunluu L
b
, elastisite modl E
b
olan bakr bir ubuk ekilde gsterilen alminyum
borunun iine yerletirilmitir. Alminyum borunun kesit alan A
a
, elastisite modl E
a
, uzunluu ise L
a

dr. ubuk ve boru arasndaki kk boluu kapatabilecek kadar byk olan bir P kuvveti altnda her bir
elemann ekil deiimini bulunuz, aradaki boluun bulunmadn dnerek eksenel uzama orann
belirleyiniz.
RNEK 11
P
L
b
L
a
Alminyum botu Alminyum boru
Bakr ubuk
Denge Denklemi,
) 1 ......( .......... .......... P
b a
= +
ekil Deitirme Denklemi,
) 2 .....( .......... .......... + = = =
a b
b b
b b
b
a a
a a
a
E A
L
E A
L

+ =
a a
a a
b b
b b
E A
L
E A
L
( )
b b b b
a a
a a
b a
E A E A
E A
L
L P + =
b b
b b b a b a
a a
A E
PL A E L L
A E
| |
= +
|
\
( ) ( )
a b b b a a
a a a
b
b a a a b b
b b b
a
L E A L E A
E A PL

L E A L E A
E A PL

+

=
+

=
/ /
bu ifadeler,
a
ve
b
denklemlerinde yazlrsa boy deiimleri bulunabilir. =0 (boluk yoksa) L
a
=L
b
dr.
( ) ( )
P
E A E A
E A
P
E A E A
E A

b b a a
b b
b
a a b b
a a
a
+
=
+
= elemanlardaki kuvvetler eksenel rijitliklerle orantldr.

= =
+
= = =
b a
a a b b a a
a
a
a
a
E A E A
P
E A

E
22
Aadaki ekilde gsterilen kademeli ubua C noktasndan bir P kuvveti etkimektedir. Malzemenin
elastisite modl E dir. A ve B mesnet reaksiyonlarn hesaplaynz.
RNEK 12
A ve B de oluan reaksiyonlar R
A
, R
B
ile gsterilsin. Kesim
yntemi kullanlarak eksenel kuvvet diyagram izilebilir.
Denge denklemi; ) 1 ......( .......... .......... P R R
B A
= +
ekil deitirmeler;
B BC A AC
R R = =
E A
b R
E A
a R
b
b
BC
a
a
AC
=

=
0 = +
bc ac

E A
b R
E A
a R
b
B
a
A
= b R P
A
aA R
A
a
B A
) ( =
Pb b
A
aA
R
a
b
A
=
|
|

\
|
+
( )
P
bA aA
bA
R
a b
a
A
+
=
( )
P
aA bA
aA
R
b a
b
B
+
=
Yazlabilen tek denge denkleminde iki bilinmeyen kuvvet
bulunmaktadr. Dolaysyla problem 1. dereceden
hiperstatikdir. ubuktaki toplam boy deiiminin sfr olmas
uygunluk denklemi olarak kullanlabilir.
A
R
B
R
+

0 ....................(2)
ac bc
+ =
23
SPERPOZSYON METODUNUN KULLANIMI
nceki rnekte rnein R
B
reaksiyonunun bilindii kabul edilirse ubuun sa ucundaki mesnet kaldrlabilir. Bu
durumda P ve R
B
den oluacak boy deiimlerinin toplamnn gerek ubuun boy deiimine eit olmas gerekir
(burada sfr).
0 = +
R P

0 =
|
|

\
|
+ +

R
P
E A
b R
E A
a R
E A
Pa
b
B
a
B
a

P R R
B A
= +
( )
1
b
B
a b
a
b
aA P
R P
bA aA bA
aA
= =
+ | |
+
|
\
ayn sonular bulunur.
( )
1
a
A
a b b
a
bA P
R P
bA aA aA
bA
= =
+ | |
+
|
\
24
ekilde gsterilen kolonun tayabilecei eksenel yk hesaplaynz.
RNEK 13
18 4
GPa E GPa E
MPa MPa
b
em em b
210 14
140 12
, ,
= =
= =
Denge Denklemi;
) 1 ( 0 P F F F
b y
= + =
Uygunluk Denklemi;
) 2 (
b b
b

b
E A
L F
E A
L F
= =
b b
ihmal
b
b b

F F F
E A
E A
F 09538 . 0
14
210
4
18
4 400
4
18
4
2
2
2
=

= =
_

P
P
F P F F
b b b
9128 . 0
09538 . 1
09538 . 0 = = = +
( ) P F P F P F
b
0871 . 0 9128 . 0 1 = = =
( )

= 140
4
18
4
0871 . 0
, 2 em
P

( )

= 12
4
18
4 400
9128 . 0
,
2
2
em b b
P

k P P P
b
em

em em
1635 ) , min( = =
Denklem (2)den F

, F
b
cinsinden yazlrsa;
Bulunan ifade denklem (1)de yerine yazlrsa;
b
F F 09538 . 0 =
F

yi P kuvveti cinsinden ifade edilirse;

k P

em
1635 1635247 = =
k P
b
em
2090 2090000 = =
P A

0871 , 0 = Olduuna gre
P A
b b
9128 . 0 = Olduuna gre
25
422 lik donatya sahip 200x200 mm boyutlarndaki betonarme kolon, 1.1 MN luk eksenel yk
tamaktadr. elik ve beton gerilmelerini hesaplaynz. elik iin E=2.1x10
5
MPa lineer elastik malzeme,
Beton iin ise aadaki erisi ve lineer olmayan malzeme kabullerini yapnz.
Betonun basn altndaki en byk uzama orann 0.002 alnz.
RNEK 14
200
mm
200
mm
22 4
P
( )
b b b
= 250 1 10 2
4
b

( ) 1 250
b b b b
E =
2
1520
2
38480
4
22 .
4 200 . 200
2
mm A
mm A
b

= =
=
_

0
dey
F =
Denge Denklemi;
F

=eliin tad kuvvet, F

b
=Betonun tad kuvvet
6
1.1 10
b
F F + =
6
1520 38480 1.1 10
b
+ =
= =
b
= =
5
10 1 . 2

E
002 . 0 0043 . 0
00132 . 0
0 11 . 0 9 . 108 19240
2
1 2
> =
=
= +

MPa

2 . 272 00132 . 0 10 1 . 2
5
= =
Gerilme cinsinden;
Uygunluk Denklemi;
( ) ( ) = = 250 1 10 2 250 1
4
b b b
E
Denge denkleminde yazlrsa;
( ) MPa
b
7 . 17 00132 . 0 250 1 00132 . 0 10 2
4
= =
Uygulanan kuvvetten dolay oluan birim ekil deiiminden, elik ve betonda oluan gerilmeler;
3
210 10


E

=
=

26
TERMAL GERLME VE EKL DETRMELER
Uniform scaklk deiimi izostatik yaplarda gerilme oluturmazken mesnetlerdeki balar sebebi ile rahata
genileyemeyen hiperstatik yaplarda gerilmeler ortaya kar.
1
o
lik scaklk deiiminden oluan boy deiim oranna Termal Genleme Katsays ad verilir ().
T
o
lik scaklk art ile oluan boyca deiim oran;
T
t
=
L L
t
=
L T L =
T
o
lik scaklk art
sonucunda L uzunluundaki
ubuktaki boy deiimi
Scaklk deimesi, d ykler olmasa dahi hiperstatik yaplarda gerilme oluturur. Bu gerilmeler elemann
boyundan bamszdr.
27
Uzunluu L, enkesit alan A olan elik bir ubuk iki rijit duvar arasna yerletirilmitir. Scakln T
kadar artmas durumunda oluacak gerilmeleri;
a) Duvarlarn yer deitirmemesi halinde,
b) Duvarlarn
d
kadar yer deitirmesi halinde hesaplaynz.
RNEK 15
L=1.5 m, E=200 GPa, =12x10
-6
1/
o
C, T=30,
d
=0.3 mm
|

\
|
=
L
T E
d

0 = +
R t

b) Uygunluk Denklemi;
0 =

E A
L R
L T
( ) T E A R = ( ) T E
A
R
= =
T
E
= =

d R t
= +
d
E A
L R
L T =

\
|
=
L
T E A R
d

a) Uygunluk Denklemi;
Gerilme ubuun
uzunluundan
bamszdr.
Nmerik Uygulama;
( ) MPa T E 72 30 10 12 10 200
6 3
= = =

a)
MPa
L
T E
d
32
1500
3 . 0
30 10 12 10 200
6 3
=
|

\
|
=
|

\
|
=

b)
ok kk mesnet hareketi
termal gerilmeyi byk oranda
azaltmaktadr.
28
30 mm apl bronz silindir, ekilde gsterilen 20 mm apl elemanlarn arasna yerletirilmitir. 20
o
C
scaklkta gerilmesiz olan sistemde, scakln 70
o
C ye kmas durumunda oluacak gerilmeleri
hesaplaynz.
RNEK 16
E

=200 GPa,

=11.7x10
-6
1/
o
C, E
b
=83 GPa,
b
=18.9x10
-6
1/
o
C
300 mm 10 mm
elik
elik
Bronz
R
Rb
R

R
b
Geometrik bant;
R t Rb tb
+ = =
Denge denklemi;
b
R R 2 =
MPa

37 . 24
4
20
7656
2
=
|
|

\
|
=

MPa
b
66 . 21
4
30
15312
2
=
|
|

\
|
=

b b
b b
b b
E A
L R
L T
E A
L R
L T

+ =

3
2
6
3
2
6
10 200
4
20
300
300 50 10 7 . 11
10 83
4
30
310 2
310 50 10 9 . 18

+ =

R R

R R
6 6
10 774 . 4 1755 . 0 10 567 . 10 29295 . 0

+ =
11745 . 0 10 341 . 15
6
=

R
R

7656 = R
b
15312 =
29
25
o
C scaklkta gerilmesiz olarak imal edilen kiriin scakln 50
o
Cye inmesi durumunda AC ve CB
paralarnda oluacak gerilmeleri hesaplaynz (E=200 GPa, =12x10
-6
1/
o
C).
RNEK 17
( )
o
T 75 25 50 = =
( ) m x T L
T
B
6 6
10 540 75 6 . 0 10 12

= = =
B
B B R
B
R
R R
9
6 9
3
6 9
3
10 625 . 5
10 800 10 200
10 300
10 400 10 200
10 300

=


+


=
0 = +
R
B
T
B

0 10 625 . 5 10 540
9 6
= +

B
R
k R
B
96 10 96
3
= =
( ) ekme MPa
AC
240
400
96000
= =
( ) ekme MPa
CB
120
800
96000
= =
Scaklk farkndan dolay oluan ksalma;
A
C B
T
B

A
C
B
R
B
R
B

B mesnet reaksiyonu nedeniyle oluan uzama;

Uygunluk Denklemi;
30
EK DZLEMLERDEK GERLMELER
P P
y'
x'
x
C
C
a
b
cos
A
' ' y x

' x

Ama: C-C eik dzlemlerindeki normal ve kayma gerilmelerinin bulunmas...

( )

2 sin
2
2 cos 2 sin
2
2 cos 1
2
2 sin 2 cos
2 2
0
0
0
0 0
x
xy
y x
y x
x
xy
y x y x
x
= +

=
+ = +

+
+
=

Bu gerilmeler A/cos alanna

dzgn olarak yaylr.
=
=
=

=

45
0
2

x
maks
y x
x
maks
x
A
P
=
1

A
P
maks
2
=
Gevrek malzemelerde ekme gerilmesi << Kay-ma
gerilmesi olduundan atlama dey dzlemde
oluur.
A
P
=
1

Snek malzemelerde kayma gerilmesi < ekme

gerilmesi olduundan atlama 45
0
lik dzlemde
oluur.
31
150 mm d apa haiz boru 8 mm kalnlndaki levhann yay eklinde bklmesi ve kaynaklanmas
yoluyla imal edilmitir. Kaynak iin emniyet gerilmeleri
em
=105 MPa ve
em
=90 MPa olarak
verilmektedir. Boru iki ucundan 250 kN luk ekme kuvvetlerine de maruz olduuna gre emniyet
gerilmeleri almadan tanabilecek en byk i basn nedir?
RNEK 18
MPa q
em
0 3 . 19
21 . 29
30 . 19
=
)
`

=
q
q
t
r q
ort
t
=
|

\
|

=

= 875 . 8
8
4
2
150

MPa
A

L
70
8 4
2
150
2
250000
=

\
|

= =

( )
o
x
q q
36 2 cos
2
875 . 8 70
2
875 . 8 70

+
+
=

) 105 ( 07 . 3 82 . 45
em x
q + =

MPa q 3 . 19
( )
0
36 2 sin
2
875 . 8 70

=

q
y x

) 90 ( 22 . 4 29 . 33
em y x
q + =

MPa q 21 . 29
32
15 kN
10 kN 5 kN
10 kN
1,5 m 2 m 2 m
A B C D
elik
Pirin
1- ekilde gsterilen kompozit ubuun ABC elik
ksm ile CD pirin ksm A = 100 mm
2
lik ayn alana
sahiptir. E

= 200 GPa, E
p
= 105 MPa olarak
bilindiine gre, B ve D noktalarnn A noktasna
gre yaptklar yer deimeleri hesaplaynz.
1829 mm
50,8 mm
14,3 mm
2-) Enkesit boyutlar 14,3x50,8 mm olan 1829 mm
uzunluundaki elik ubuk iki ucundan etkiyen ekme
kuvvetlerine maruzdur. ubuk boyundaki toplam
deiimin 1,59 mm, normal gerilmelerinin 172 MPa
deerini amamas koullaryla tanabilecek en byk
eksenel yk olur (E = 206,850 GPa)
P = ?
/
/
1.125 .
3.53 .
B A
D A
mm
mm

=
=
1.59 . 130.63
172 124.95
mm P k
MPa P k

= =
= =
10 kN
25 kN 30 kN 15 kN A B C D
25 mm
75 mm
25 mm
1 m 3 m 1 m
3- 5 m uzunluunda 15 mm kalnla sahip ubuk ekilde
gsterilen eksenel kuvvetlerin etkisindedir. E

= 210
GPa olduuna gre ubuun ekseni dorultusundaki
toplam boy deiimini hesaplaynz.
0.127 0.314 0.19
0.003 .
TOPLAM AB BC CD
TOPLAM
TOPLAM
mm uzama

= + +
= +
=
3000
0
15000
210000 25 15
60
BC
dx
x

=
| |
+
|
\

33
2743 mm
d
1
d
2
= 19 mm
1829 mm
22,25 kN
Alminyum
E
a
= 69 GPa
elik
E

= 207 GPa
4- ekilde
gsterilen
kompozit
kademeli
ubukta toplam
uzamann 1,59
mm olmas iin
d
1
ap ne
olmaldr?
1
35.46 . d mm =
5-ekilde gsterilen sistem, dey bir kompozit ubukla
yatay rijit bir ubuktan olumaktadr. elik ve pirin ubuk
paralarnn uzamalarnn eit olmas iin A
elik
/A
pirin
orann hesaplaynz.
4P
a b = 1,5a
A
C
B
D
P
Rijit ubuk
L
3/4L
elik
E

=210
GPa
Pirin
E
p
=105 GPa
4P
a b = 1,5a
A
N
B
D
P
Rijit ubuk
L
3/4L
elik
E

=210
GPa
Pirin
E
p
=105
GPa
0 2.6
1.73
A

p
p
M P
A
A

= =
= =

6- ekilde gsterilen ABC rijit yatay ubuu biri elik,

dieri alminyum alaml olan iki tel ile aslmtr. P =
26,7 kN luk yk sebebiyle B noktasnn yapaca yer
deitirmeyi hesaplaynz.
2285 mm
26,7 kN
457 mm 914 mm
A
C
Rijit ubuk
elik
E

=207
GPa
A

=90
mm
2
Alminyum
E
a
=69 GPa
A
a
= 180 mm
2
B
1371 mm
0 8.9 17.8
1.31 1.64 1.42
A al
al B
M T k T k
mm mm mm
= = =
= = =

34
7- ekilde gsterilen rijit AB ubuunun P = 100 kN luk
kuvvetin x = 150 mm den uygulanmas halinde yatay
kalabilmesi iin AD ve BE ubuklarnn alanlarnn minimum
ne olmas gerekir.
250 mm
100 kN
150 mm 50 mm
A
E
B Rijit ubuk
D
C
150 mm
150
em
MPa =
8- 203 mm apl, 1829 mm
boyundaki kolonun 356 kN
luk eksenel yk tamas
planlanmaktadr. elik ve
betonda oluacak
gerilmeleri hesaplaynz.
A

= 516 mm
2
, E

= 207 GPa
E
b
= 24 GPa
356 kN
1829 mm
203 mm
2 2
0 75 25
5
150 166.7 834
A B A
A B BE AD
AD AD BE
M T k T k
A A
MPa A mm A mm

= = =
= =
= =

9- ekilde gsterilen eksenel yk ubuk ularndan sabit

mesnetlere tutturulmutur. ubuun AC ve CD
paralarnn alanlar srasyla A
1
ve 2A
1
dir. P
c
= 3P
B
ve
elastisite modl E olarak bilindiine gre;
a) A ve D mesnetlerindeki reaksiyonlar hesaplayp,
eksenel kuvvet diyagramn iziniz.
b) C noktasnn yer deitirmesini bulunuz.
200 mm 200 mm
A D
2A
1
A
1
B P 3P C
100 mm
356
312.33 43.67
9.8 84.6
B
B B
B
P P
P k T k
MPa MPa


+ =
= = =
= =
1
2
7
0
4 4
0.175 ( )
A D
A D
C CD
R R P
P P
L R R
P
L mm
EA

+ =
= = =
= =
35
10- ekilde gsterilen kademeli kompozit ubuk rijit
duvarlara mesnetlendirilmitir. Scakln 20 C tan 50 C a
kmas durumunda her bir malzemedeki gerilmeyi
hesaplaynz.
3 m 2 m
A Alminyum
C elik
B
d = 30 mm
d = 50 mm

a
= 24x10
-6
,
E
a
=70 GPa

= 12x10
-6
,
E
a
=200 GPa
11- ekilde gsterilen elik cvata, bronz bir tpn
iinden gemektedir. Vida adm 2mm olarak bilindiine
gre somunun yarm tur sklmas halinde her
malzemedeki gerilmeyi hesaplaynz.
elik cvata
Bronz tp
Somun
2 2
83 200
900 500
bronz elik
bronz elik
E GPa E GPa
A mm A mm
= =
= =
Somun sklrken elik civata ekme kuvveti etkisiyle
uzamaya bronz tp ise basma kuvveti etkisiyle ksal-
maya balar. Uzama ve ksalmann mutlak deerleri
toplam 1 mm olmaldr.
1
79.2 142.5
b b
b
b
A A
mm
MPa MPa



=
+ =
= =
80
40.7 113
A
B
R k
MPa MPa


= =
= =
12- ekilde gsterilen
53,4 kN luk eksantrik
kuvvet elik ve pirin
paralardan olumu
kompozit ubua
etkimektedir. AB rijit
plann yatay kald
bilindiine gre x
uzakl ile herbir
malzemedeki gerilmeyi
hesaplaynz.
53,4 kN
x
A B
12,7
mm
12,7
mm
50,8 mm
t = 12,7 mm
el
ik
piri
n
103.425
206.85
bronz
elik
E MPa
E MPa
=
=
0.5
0 17.8 35.6
0 10.58
110.3 220.6
p p
dey p
A
P
P P
F P k P k
M x mm
MPa MPa


= =
= = =
= =
= =

36
13- ekilde 20
o
C scaklkta aralarnda 0,4 mm boluk bulunan
alminyum ve magnezyum ubuklar gsterilmitir.
a) Scakln 120
o
C a ykselmesi halinde her bir ubukta oluacak
basma gerilmelerini,
b) Magnezyum ubuunun boyundaki deimeyi hesaplaynz.
200 mm 250 mm
A Alminyum
C Magnezyum
D
E
a
=70 GPa

a
= 23x10
-6
A
a
=500mm
2
B
E
m
=45 GPa

m
= 26x10
-6
A
m
=1200mm
2
36 .
64 .
68678
137 57 0.334
T R
a m m
Boluun kapanmas iin gereken scaklk fark dir
t C mesnetlerde reaksiyon oluturur
R
MPa MPa L mmuzama

=
= =
= = =
14- Kademeli bir pirin ubuk, elik bir ereve iine
gerilmesiz olarak yerletirilmitir. Scakln 40
o
C
ykselmesi halinde pirin ubukta oluacak en byk normal
gerilme ne olacaktr?
E
p
=105 GPa E

= 200GPa

p
=20x10
-6

=12x10
-6
A
1
= 500mm
2
, A
2
= 400mm
2
, A
3
= 450mm
2
, A
4
= 450mm
2
elik
Pirin ubuk
0
12220 30.5
dey p
p P
F
MPa
= =
= = =

15- ekilde gsterilen telden AE ve BG alminyum, CF

ise eliktir. P yknn rijit ACB ubuunun merkezinden (x
= L) etkimesi halinde alabilecei en byk deeri nedir?
Tel aplar 3,18 mm,

em
= 124 MPa,
a
em
=83 MPa,
E

= 206,85 GPa, E
a
=68,95 GPa dr.
P
L L
A
G
B
Rijit ubuk
C
E F
37
0 2
3
1641
1641
3296
dey a
a a
F P

P

= + =
= =
(
=
(

16- ekilde gsterilen pirin ve alminyum ubuklarn kesit

alanlar 500 mm
2
dir . 40 kN luk ykn etkisiyle ABCD rijit
ubuunun D noktasnn ne kadar dey deplasman yapacan
hesaplaynz.
(E
p
= 105 GPa, L
p
= 150 mm, E
a
= 70 GPa, L
p
= 150 mm).
0
150 200
29.09 58.18 0.33
B
c a
cf ae D
Rijit ubuk B noktasndan dner
M denge denklemi
uygunluk denklemi
T k T k mm

=
=
= = =

17- t sabit kalnlnda

deiken genilikli eleman A
ve B de gsterilen rijit
mesnetlere oturmaktadr.
ubuun merkezinden
etkiyen P yknn
mesnetlerde oluturaca
reaksiyonlar hesaplaynz.
P
a
R
b
R
a
R

+ a
P R
x
/ 2
0 / 2
0
( )
0
( ) ( )
2
ln
ln
A B T
L L
A A
Toplam
L
A
R R P
a b
elemann genilii g x x b
L
R P R dx dx
Et g x Et g x
a
a b
R P
a
b

+ = =

= +

= + =
| |
|
+
\
=
| |
|
\

38
18- ekilde gsterilen iki malzemeden imal edilmi
kompozit ubukta scakln 50
o
C dmesi yannda A ve B
mesnetleri birbirine 0,4 mm yaklatrlyor. A ve B
mesnetlerindeki reaksiyonlar hesaplaynz.
200 mm
300 mm
A
C
B
P = 100 kN

a
= 23x10
-6
E
a
= 70 GPa
A = 1500 mm
2

P
= 18x10
-6
E
P
= 200 GPa
A = 500 mm
2
19- ekilde gsterilen kafes
sistemde ubuk en kesitleri
A, malzeme zellikleri E ve
olarak bilinmektedir. AC
ubuunda T scaklk
artndan oluan normal
gerilmeyi hesaplaynz.
a = 0,6 L, h = 0,8L
20- 89 kN luk eksenel basn etkisindeki 41,3 mm apl
ubukta olaacak en byk normal gerilme ile en byk
kayma gerilmesi nedir?
89 kN
89 kN
41,3 mm
66.44 33.22
x xy
maks
maks
MPa MPa = =
0 0.4
79.57 20.43
x a p
A B
F
R k R k
= + =
= =

1
L
2
L
2 3
1 2
1 2
1
0
0 2 cos 0
cos
0.506
yatay
dey
T
F
F
Uygunluk denklemi L L
t E

= =
= + =
=
=

39
21- ekilde gsterilen dikdrtgen kesitli ubua
uygulanabilecek en byk P eksenel kuvvetini C-C eik
dzlemindeki normal gerilmenin 28,86 MPa, kayma
gerilmesinin 11,72 MPa deerini amamas kouluyla
hesaplaynz. b = 50,8 mm, a = 19,05 mm
22- ekilde gsterilen ubuun eik C-C dzlemindeki
normal ve kayma gerilmeleri srasyla 16 ve 8 MPa olarak
bilinmektedir. Eksenel yk P ve asn belirleyiniz. b =
40 mm, a = 30 mm
2
16 (1 cos 2 )
2
5cos 2 2cos 2 3 0
8 sin 2 )
2
26.565 20 24
x
x
x
MPa P k

= +
+ =
=
= = =
60 =
26.2
min 26.2
112
maks
k
P k
k

= =
`
)

40
0
zx zy
= =
0 =
y
S
z
S
KESME KUVVET HAL
( ) 0
xy y
xz z
xz xy
dA S
dA S
y z dA

=
=
=

0
0
0
x
x
x
dA
y dA
z dA

=
=
=

ekilde y ve z eksenleri dorultusundaki kesme

kuvvetlerine maruz bir ubuk paras ile en kesit
dzleminde ubuun snr blgesinde alnan iki eleman
grlmektedir. En kesit dzlemindeki eleman ile snr
blgesindeki ve ubuk yzeylerinde gsterilen
dzlemler birbirine diktir. ubuk yzeylerine herhangi
bir kuvvet olmadndan yzeyler zerinde kayma
gerilmeleri olumaz. Dolaysyla en kesit dzleminde
snra dik dorultudaki kayma gerilmeleri de sfr olmak
zorundadr. Ayrca kesit kelerindeki kayma
gerilmeleri sfrdr.
Kayma gerilmeleri en kesit zerinde dzgn yaylmad
iin kesitte arplma ad verilen dzlem d yer
deitirmeler olur.
Aslnda kesme kuvveti ve eilme momenti birbirinden
bamsz deildir. Kesmenin olduu yerde eilme
momenti de vardr. Kesme kuvvetini alana blmekle
bulunan ortalama kayma gerilmesi kesitte oluan en
byk kayma gerilmesinden daima kktr.
Bu konu ileride kesmeli eilme ad verilen bileik
mukavemet halinde ele alnacaktr.
41
ALAN MOMENTLER
ubuklarn gerilme analizinin yaplmas srasnda ubuk kesitlerinin geometrisi ile ilgili bir takm integral ifadelere
rastlanr. Bunlar arasnda Atalet Momentleri adyla anlan bir takm byklkler nemli yer tutar.
Bir Alann Birinci Momenti (STATK MOMENT) S
A
S
y
A
S
z
dA z S dA y S
dA z dS dA y dS
z
y
A
y
A
z
y z
= =
= =
= =

( ) y z G ,
z
y
Alann herhangi bir simetri ekseni varsa Alan merkezi bu eksen
zerindedir. Simetri eksenine gre statik moment sfrdr. Eksen
takmlar kesitin alan merkezinden geerse bu byklkler sfr olur.
RNEK 1 ekildeki genin alan merkezini bulunuz.
( ) y h
h
b
g
h
y h
b
g
=

=
( )
2
0
bh
dy y h
h
b
y
A
dA y
y
h
A

= =
( )
h
h
y hy
dy y hy
h
y
0
3 2
0
2
2
3 2
2
= =

3 3
1
2
1 2
6
1
3
2
h
h
h
y =
|

\
|
=

42
Bir Alann kinci Momenti (ATALET MOMENT) I
Atalet momenti, bir alann bir eksene gre konumu hakknda fikir vermek zere
yanda tanmlanan biimde hesaplanan pozitif bir saydr. Bu say, alan eksenden
uzaklatka byr, yaklatka klr.
a) eklin bir eksene gre atalet momenti, o eklin paralarnn ayn eksene gre
bulunan atalet momentlerinin toplamna eittir.
b) Kesitte boluklarn var olmas halinde ise dolu kesitin eksene gre atalet
momentinden boluun ayn eksene gre alnm olan atalet momentini karlr.
c) Bir eksene gre atalet momenti hesaplanrken eklin herhangi bir parasn
ayrp, o eksene gre paralel olarak kaydrmak atalet momentini deitirmez.

= =
= =

A
y y
A
z z
dA z I dA z dI
dA y I dA y dI
2 2
2 2
)
`

= =

A
zy zy
dA y z I dA y z dI
)
`

= =

A
dA J dA dJ
2 2

>0 (Kartezyen atalet momentleri daima pozitiftir)
>0
<0 (arpm atalet momenti her deeri alabilir)
=0
y z
I I J + =
>0 (Polar atalet momenti daima pozitiftir)
ATALET YARIAPI
2 2 2
y z p p
y
y
z
z
i i i
A
J
i
A
I
i
A
I
i + = = = =
2
e
A
I b dA =

43
PARALEL EKSENLER TEOREM (EKSENLERN PARALEL KAYDIRILMASI)
I
z
, I
y
ve I
zy
byklkleri eksenlere bal olduundan eksenlerin deimesi halinde onlar da deiecektir. Bu sebeple
eksenlerin deimesi hallerini inceleyecek olursak
y
z
( )
2
2
2 2
2
2
z
A A
A A A
z
I y dA y a dA
y dA a dA aydA
I a A
= = +
= + +
= +


2
z z
I I a A = +
2
y y
I I b A = +
zy zy
I I ab A = +
( )
2
2
y
A A
I z dA z b dA = = +

( )( )
zy
A A
I zydA z b y a dA = = + +

y
z
A a I I
z z
2
1 1
+ =
A b I I
y y
2
1 1
+ =
A b a I I
zy y z 1 1 1 1
+ =
A a I I
z z
2
2 2
+ =
A b I I
y y
2
2 2
+ =
A b a I I
zy y z 2 2 2 2
+ =
A a I I
z z
2
1 1
=
) ( A a a I I
z z
2
1
2
2 1 2
+ =
) ( A b b I I
y y
2
1
2
2 1 2
+ =
A b a b a I I
y z y z
) (
1 1 2 2 1 1 2 2
+ =
44
EKSENLERN DNDRLMES saat dnne ters ynde
cos sin z z y = sin cos y z y = +
( )
2
2 2 2
sin cos sin 2sin cos cos
z y zy z
A A
I y dA z y dA I I I

= = + = + +

2 2
cos 2sin cos sin
z z zy y
I I I I

= + +
2 2
sin 2sin cos cos
y z zy y
I I I I

= +
( ) ( )
2 2
sin cos cos sin
z y z y zy
I I I I

= +
Dnm eksen takmna gre olan
Atatlet momentlerini iki a
cinsinden yazarsak;
Atalet
Momenti
Dnm
Denklemleri
cos 2 sin 2
2 2
z y z y
y zy
I I I I
I I

+
=
cos 2 sin 2
2 2
z y z y
z zy
I I I I
I I

+
= + +
sin 2 cos 2
2
z y
z y zy
I I
I I


= +
( )
2 2
1 sin sin sin 2
z z y zy
I I I I

= + +

2
1 cos 2
sin sin 2
2
y z
z z zy
I I
I I I

| |
= + +
|
\
45
arpm atalet momentini sfr yapan eksenlere ASAL EKSENLER denir.
sin 2 cos 2 0
2
z y
z y zy
I I
I I


= + =
2
2
tan 2

p

p p
zy
p
z y
I
I I

= +
=

2 sin 2 2 cos 2 0
2
z y
z
z zy
maks
I I
I
I I

= + =

2
tan 2
zy
z y
I
I I
=

z
I

nn en byk olduu eksenler, ayn zamanda arpm atalet momentini sfr yapan eksenlerdir.
maks
2 2
min
2 2
cos2 sin2
2
2 2
2 2
p p
z y
z y z y zy
z zy
z y z y
zy zy
I I
I I I I I
I I
I I I I
I I

+
= + +

| | | |
+ +
| |
\ \
_ _
2
2
2 , 1
min
maks
2 2
zy
y z y z
z
I
I I I I
I I +
|
|

\
|

+
= =

2
2
2
z
y
y
z
I
I
I
+
|
|

\
|

2
z y
I I
maks
2 2
min
2 2
cos2 sin2
2
2 2
2 2
p p
z y
z y z y zy
z zy
z y z y
zy zy
I I
I I I I I
I I
I I I I
I I

+
= + +

| | | |
+ +
| |
\ \
_ _
2
2
2
z
y
y
z
I
I
I
+
|
|

\
|

2
z y
I I

46
GRAFK GSTERM
2 2
cos 2 sin 2
2 2
z y z y
z zy
I I I I
I I

+
( (
= +
( (

2
2
sin 2 cos 2
2
z y
z y zy
I I
I I


(
( = +
(


Atalet Momenti
Dnm
Denklemlerinin
karelerini alp
taraf tarafa
toplayalm;
| |
2
2
2
2
2 2
zy
y z
y z
y z
z
I
I I
I
I I
I +
|
|

\
|
= +
(

emberin
merkezinin apsisi
R
2
Referans noktalar;
z(I
z
, I
zy
)
y(I
y
, -I
zy
)
cos 2 sin 2
2 2
z y z y
z zy
I I I I
I I

+
= + +
sin 2 cos 2
2
z y
z y zy
I I
I I


= +
2
2
tan 2

p

p p
zy
p
z y
I
I I

= +
=

Gerek dn yn ile
Mohr grafik
gsterimindeki dn
yn ayn
2
2
2
z y
zy
I I
R I
| |
= +
|
\
2
z y
I I
M
+
=
emberin merkezi ve yarap
47
RNEK 3
ekilde gsterilen karenin alan merkezinden geen z eksenine gre atalet momentini hesaplaynz.
4 4
4 4
0
0
12 12
cos 2 0.sin 2
12 2 12
a a
a a
I

= + + =
_
_
Karenin alan merkezinden geen btn eksenlere gre atalet
momenti dir.
12
4
a
4 4
0
0
12 12
sin 2 0. cos 2 0
2
z y
a a
I

= + =
_
_
0 ;
12
4
= = =
zy y z
I
a
I I
Alan merkezinden geen her dik
eksen takmna gre arpm atalet
momenti sfrdr. Her dik eksen
eleniktir.
2 sin 2 cos
2 2
zy
y z y z
z
I
I I I I
I +

+
+
=

RNEK 2 ekilde gsterilen alann arpm atalet momentini hesaplaynz.

y
z
a
b
dy
y
g
g/2
y
( ) y b
b
a
g
b
y b
a
g
=

= ;
( ) dy y y b
b
a
dy g y
g
zydA I
b
A
b
zy
2
0
2
2
0
2
1
2
= = =

( )
2 2 2 2 4 2 4
2 2 3 3
2 2 2
0 0
2
2
2 2 2 3 4 2 12
b
b
zy
a a b y y a b
I b y by y dy by
b b b
= + = + =

24
2 2
b a
I
zy
=
2 cos 2 sin
2
zy
y z
y z
I
I I
I +

=

Siz yapn : genin kendi alan merkezinden geen ve
z ve y eksenlerine paralel eksen takmna gre
arpm atalet momenti nedir?
48
RNEK 4 R yarapl 2 merkez al daire sektrnn I
z
ve I
y
atalet momentlerini hesaplaynz.
d r dr ds dr dA = = sin cos r y r z = =

d dr r r dA y I
A
R
z
= =

0
2 2 2
sin

=

2
2 sin
8 2
2 cos 1
4
4 4
R
d
R
I
z
|

\
|
= 2 sin
2
1
4
4
R
I
z

= = =
A A
R
y
d dr r dr d r r dA z I
0
2 3 2 2 2
cos cos

+ =
+
=

2
2 sin
8 2
2 cos 1
4
4 4
R
d
R
I
y
( )
|

\
|
+ + =
2
2 sin
2
2 sin
8
4

R
I
y
|

\
|
+ =
2
2 sin
4
4

R
I
y
0 =
zy
I
z eksenine gre simetrik
zel Durum I
0
4
2 sin
2
1
4
4
2 sin
2
1
4
4 4
4 4
=
=
|

\
|
+ =
=
|

\
|
=
=
zy
y
z
I
R R
I
R R
I

zel Durum II
0
8 2 4
8 2 4
2
4 4
4 4
=
=
|

\
|
=
=
|

\
|
=
=
zy
y
z
I
R R
I
R R
I

\
|
+ =
|
|

\
|
|

\
|
+ =
|

\
|
=
|
|

\
|
|

\
|
=
=
2
1
4 4 4
2 sin
2
1
2 4
2
1
4 4 4
2 sin
2
1
4 4
4
4 4
4 4

R R
I
R R
I
y
z
zel Durum III
Eksen takm =45
o
saate ters ynde dndrlrse
( ) ( ) ( ) ( )
0 0
4
45
45 2 sin 0 45 2 cos .. ..........
16
0
+ + =

R
I

( ) ( ) ( ) ( )
0 0
4
45
45 2 sin 0 45 2 cos .. ..........
16
0
+ + =
R
I

4 4
,
16 8
z y zy
R R
I I I

= = =
49
RNEK 5 ekilde gsterilen alann alan merkezinden geen asal eksenlerine gre atalet momentini hesaplaynz.
mm y 74 . 25
550 800
5 550 40 800
=
+
+
= mm z 24 . 18
550 800
5 . 37 550 5 800
=
+
+
=
( ) ( )
4 2
3
2
3
830509 74 . 20 550
12
10 55
74 . 25 40 800
12
80 10
mm I
z
= +

+ +

=
( ) ( )
4
2
3
2
3
489572 24 . 18 5 . 37 550
12
55 10
24 . 13 800
12
10 80
mm I
y
= +

+ +

=
( ) ( ) ( ) ( )
4
370741 24 . 18 5 . 37 74 . 20 550 74 . 25 40 24 . 13 800 mm I
zy
= + =
( )
0
0
65 . 122
65 . 32
489572 830509
370741 2
2
2 tan
=
=
=

=
p
p
y z
zy
p
I I
I

( ) 0
0 0
1
32.65
830509 489572 830509 489572
cos ( 65.3 ) 370741 sin( 65.3 )
2 2
I I

+
= = + +
0
4 4
1 2
122.65
1068094 , 251990 I mm I I mm

= = =
2
2
2 , 1
2 2
zy
y z y z
I
I I I I
I +
|
|

\
|

+
=
408054 660040
2 , 1
= I
4
2
4
1
251986 , 1068094 mm I mm I = =
z
y
y
z
50
RNEK 6 R yarapl dairenin z ve y eksenlerine gre I
z
, I
y
atalet momentlerini hesaplaynz.
d
s
d r dr ds dr dA = = sin = r y

d dr r r dA y I
A
R
z
= =

2
0 0
2 2 2
sin
(

2 sin
2
1
2
1
4 2
2 cos 1
4
2
0
4 4
R
d
R
I
z
4
4
R
I
z

=
Dnel simetri nedeniyle I
y
= I
z
, I
zy
= 0
2 4
2
2
4
0
4
2
R R
r dr r J
R
p

= = =
RNEK 7 R
o
ortalama yarapl, sabit t kalnlkl ince halkann O merkezinden geen z eksenine gre atalet momentini
hesaplaynz.
R
d
z
y
O
R
i
R
ort
t
2
0
t
R R
d
+ =
2
0
t
R R
i
=
( )
4 4
4
i d z
R R I =

|
|

\
|
+ =
(
(

\
|

|

\
|
+ =
8
8
2
8
4 2 2 4
3
0
3
0
4
0
4
0
t
R
t
R
t
R
t
R I
z

( ) t R t R t R I
z
3
0
3
0
3
0
4
4

+ =
hmal
edilebilir.
( ) ( ) t R
t R
t R t R t R R R J
i d
3
0
3
0 3
0
3
0
3
0
4 4
0
2
2
2 4
2 2

+ = + = =
4
2
p
R
J

=
51
y
z
90
60 mm
C
25.1
64.9
1
2
4 4
4 4
4 4
4 4 1
1
4 4 1
2
4 4
4 4
121.5*10
54*10
40.5*10
140.47*10 25.1
35.03*10 115.1
87.75*10
52.72*10
Z
Y
ZY
p
p
I mm
I mm
I mm
I mm
I mm
M mm
R mm

=
=
=
= =
= =
=
=
s

2
p
2
s

2
2 128.91
p
=
RNEK 8
Verilen kesitin z ve y eksenlerine gre kartezyen atalet momentleri ile arpm atalet momentini
hesaplayp grafik yolla asal atalet momentlerini ve asal atalet eksenlerini belirleyiniz.
52
Elenik Eksenler
1 ve 2 asal eksenlerdir.
I
uv
=0 ise u ve v elenik eksenler olur.
z, y asal eksenler olursa (I
zy
=0) dr tan tan 0 , tan tan
y
y z
z
I
I I
I
+ = =
2 2
tan tan
0
1 tan 1 tan
uv
A A
z y z y
I uvdA dA



= = =
+ +

I
z
=I
y
btn eksenler elenik, I
z
I
y
Elenik eksenler olmaz.
tan tan (tan tan ) 0
y z zy
I I I + + =
tan tan
tan( )
1 tan tan
a b
a b
a b

( )
tan tan tan( ) tan( ) 0
y z zy zy
I I I I + + + + =
2
2
1 cos 2
sin
2
1 cos 2
cos
2

=
+
=
53
tan tan (tan tan ) 0
.
y z zy
u ve v elenik eksenler ise
I I I
bants salanmaldr
+ + =
tan tan (tan tan ) 0
48.3 82.2 tan 0 ( 38.6)(tan 0) 0
52.7 127.3 .
y z zy
I I I
yada bulunur



+ + =
+ + =
= =
- -
4 4
82.2 10
z
I mm =
4 4
48.3 10
y
I mm =
4 4
36.8 10
zy
I mm =
,
0
.
imdi y ekseni ile elenik olan bir u eksenini
belirlemek istiyoruz
y v olur
arpm atalet momentini sfr yapan
ve birbirine dik olmayan
dorultusu aranmaktadr

=
. u ve v elenik eksenlerdir
RNEK 9
54
RNEK 10 ekilde gsterilen elipsin z eksenine gre I
z
atalet momentini hesaplaynz.
2 2
1
16 9
z y
+ =
3 3 2
2 2 2
3 3
3
2 2
2 2 2 2 1 2 1
3
2
2 3
2 2 4 1
9
8 8 3 3
3 3 sin (1) 3 sin ( 1)
3 3 8 8
8 3
3 3 27
3 8 2 2
z
A
z
z
y
I y dA y zdy y dy
I y y dy
I

= = =
(
= =
(

(
| |
= = =
| (
\

2 2 2 2 2 1
2 2 2 2 3
2
2 2 2 2 2 3 2 2 2 1
1
sin , 0
2
1
( )
3
( ) ( sin ) , 0
4 8
x
a x dx x a x a C a
a
x a x dx a x C
x a x
x a x dx a x x a x a C a
a

(
= + + >
(

= +
= + + + >

dev: yarm elipsin alan merkezinden geen ve tabanna paralel olan eksene gre atalet
momentini hesaplaynz.
3
4
z
ab
I

=
55
y
z
80 mm
60
20 mm
20
C
60
20
Verilen kesitlerin z ve y eksenlerine gre kartezyen atalet momentleri ile arpm atalet momentini
hesaplayp grafik yolla asal atalet momentlerini ve asal atalet eksenlerini belirleyiniz.
27.5
5
75 mm
5 mm
5
27.5
z
y
C
140
300
a mm
b mm
=
=
4
Z
I mm =
y
z
90
60 mm
C
56
0
0
0
x
x
x
dA
y dA
z dA

=
=
=

0
0
( )
xy
xz
xz xy
dA
dA
y z dA T

=
=
=

stteki ekilde burulma momenti etkisindeki bir ubukta meydana gelen

ekil deitirme gsterilmitir. ubuun d yznde dx uzaklkl iki
kesit arasna izilen bir dikdrtgenin ekil deiimi sonras btn dik
alarnn bozulduu, yine ubuun d yzeyinde eksene paralel olarak
izilen bir dorunun helise dnt sylenebilir. Ayrca ubuun d
yzne etkiyen herhangi bir kuvvet olmadndan d yzeydeki kayma
gerilmelerinin sfr olmas gerektii bilinmektedir.
ekil Deitirme Hipotezi :
ubuk eksenine dik ve dzlem olan kesitler yer deitirmeden sonra da
ubuk eksenine dik ve dzlem olarak kalr. (
x
=
y
=
z
=0)
Dik kesit rijit bir levha gibi ubuk ekseni etrafnda dner.
Kesitlerin dnme alar x koordinatlarnn dorusal bir fonksiyonudur.
ekil deitirme hipotezine gre ubuk eksenine dik ve dzlem olan
kesitler sadece dnmektedir. Dolaysyla kesit zerinde normal
gerilmenin sfr olmas gerektii anlalmaktadr. Bu durumda denge
denklemlerinden ilk kendiliinden salanr. Kesitte yalnzca kayma
gerilmeleri olacaktr. Ayrca bu kayma gerilmeleri kesit snrlarna teet
olmaldr (Snr art).
BURULMA : DARESEL KESTL UBUKLARDA GERLME HESABI
y
z
O
R
T
xz

xy

57
tan
bb rd
r
dx dx

= = = =
. G G r = =
( )
( )
enbyk
enbyk
r
r

=
=
Yandaki ekilde daha nce szn ettiimiz dikdrtgen elemann dik
asndaki bozulma miktar ile gsterilmitir. ok kk olduundan
tanjant radyan cinsinden kendisine eit alnabilir. eklin sa tarafnda
bulunan kesit, solda bulunan kesite gre d kadar ubuk ekseni etrafnda
dnm olduundan aadaki bantlar yazlabilir.
Hooke yasasnda (=r) yerine konursa Kayma gerilmesinin yalnzca
eksenden olan uzaklkla doru orantl olarak artaca sonucu kar. Bu
halde en kesit zerindeki gerilme yayl sembolik olarak yle
gsterilebilirmi.

=
dx
d
= Sabit (Birim boydaki dnme as)
ekil deitirme hipotezinin son maddesine gre dnme asnn trevi
sabit olup, birim boydaki dnmenin deimediini ifade etmektedir.
(twist)
En kesit zerinde yalnzca kayma gerilmelerinin etki ettii daha nce
ifade edilmiti. Yandaki ekilde en kesit dzleminde ubuun snr
blgesinde alnan bir eleman grlmektedir. Bu elemana etkiyen kayma
gerilmeleri, biri snra teet dieri dik dorultudaki iki bileeni cinsinden
verilmitir. En kesit dzlemindeki eleman ile snr blgesindeki ve ubuk
yzeyinde gsterilen dzlemler birbirine diktir. ubuk yzeyinde herhangi
bir kuvvet olmadndan yzey zerinde kayma gerilmesi olumaz.
Dolaysyla en kesit dzleminde snra dik dorultudaki kayma gerilmesi de
sfr olmak zorundadr.
58
Tr T
G r
J G J
= =
GJ:Burulma Rijitlii
Elde edilen kayma gerilmelerinin eitlenmesinden ekil
deitirme bants bulunur. Bu bantya gre birim
boydaki dnme as, T ile doru, GJ ile ters orantl olarak
deimekteymi. Yada GJ, ubuun burulma momenti
etkisinde ekseni etrafnda dndrlmek istendiinde ekil
deitirmeye kar gsterdii direnci temsil ediyormu.
Toplam dnme as aadaki integralle hesaplanabilir.
l l
T
dx dx
GJ
= =

( )
2
. .
enbyk
A A
T dA dA
r

= =

. .
enbyk
T J Polar At Mom
r

=
enbyk
Tr
J
=
imdi ubuk ekseninden kadar uzakta alnan bir alan
eleman ile bu alan elemanna etkiyen kayma gerilmesi
arplarak elde edilen kuvvetin yine ubuk eksenine gre
momenti tm en kesit zerinde integre edildiinde kesit
zoru T bulunmaldr.
Aadaki ekilde burulma momentine maruz bir ubuun d
yznde alnan bir eleman ve bu eleman zerindeki gerilme
hali gsterilmitir. Bu elemann 45 derece dndrlmesiyle
kayma gerilmelerinin kaybolduu asal ekme ve basma
gerilmelerinin etkidii farkl bir gerilme durumu elde
edilmektedir. Dolaysyla beton gibi ekme dayanm dk
olan gevrek malzemelerde krlma, asal ekme gerilmelerine
dik dorultudaki atlaklar yoluyla gereklemektedir.
Aadaki ekilde ise burulma momentine maruz bir ubuktan
kartlan bir daire sektr sonras durum grlmektedir. En
kesit dzlemindeki kayma gerilmeleri ayn iddetle kesim
dzlemlerinde ve ubuk ekseni dorultusunda
etkimektedirler. imdi akla yle bir soru gelebilir. Madem ki
ubuk ekseni dorultusunda gerilmeler vardr, neden ubuk
boyu deimemektedir? Bu sorunun cevab, dier kesim
dzlemindeki gerilmelerin ynce ters olduunu hatrlatmakla
verilebilir.
59
DARESEL KESTL MLLERN BOYUTLANDIRILMASI
Bilinen byklkler Aranan byklkler
T, G,
em
,
em
d, J
a) Emniyet gerilmesine gre;
enbyk em
Tr
J
=
4
2
em
Tr
r

4
2
32
em
d
T
d

3
16
em
T
d

3
2
em
T
r

veya
b) Emniyetli dnme asna gre;
0
L
T
dx
G J
= =

4
32
em em
TL TL
d GJ
G

4
32
em
TL
d
G

d
t
R
0
4 4
2 32
r d
J

= = ( ) ( )
4 4 4 4
2 1 2 1
2 32
J r r d d

= =
3
3 0
0
2
2
ihmal edilebilir
R t
J R t

= +
_
60
RNEK 1 ekilde gsterilen dairesel kesitli milde AF arasnda toplam dnme asn ve maksimum gerilmenin yerini ve
deerini hesaplaynz (G = 80 GPa).
-
+
-
+
80Nm
120Nm
30Nm
50Nm
T
A
200 150 80 50
200 150 80 50 0 80
A A
T T + + = =
4 4 4
50 61.36 10
32
dolu
J mm

= =
( )
4 4 4 4
50 30 53.407 10
32
halka
J mm

= =
3 3 3 3 3
4 4 4 4 4
1 50 10 50 30 10 50 120 10 50 120 10 50 80 10 50
53.407 10 53.407 10 53.407 10 61.36 10 61.36 10
F
A
G

(
= + +
(


( ) ( )
4
3
1 5 5
140 40 2.046 10 .
80 10 53.407 61.36
F
A
rad

(
= + =
(

180
D R

=
0
0.0117
F
A
=
3
3
120 10 25
5.62 ( )
534.07 10
eb
MPa C D

= =

61
RNEK 2
a) ekilde gsterilen boluklu milde 3
0
lik bir dnme oluturacak T burulma momentinin iddetini hesaplaynz.
G=77 GPa. b) Ayn burulma momentinin eit kesit alanna sahip ii dolu bir milde oluturaca burulma asn
hesaplaynz. c) Milin i yznde 70 MPa lk gerilme oluturan burulma as ka derecedir? d)
em
= 85 MPa
olduuna gre T
max.
=? e) Ayn arlkl ii dolu hal iin T
max.
=? f) Ayn arlkl, d ap 120 mm. olan hal iin
T
max.
=?
30
mm
45
mm
T
2.4 m
( )
4 4 6 4
90 60 5.169 10
32
J mm

= =
3 6
2400
0.05236
77 10 5.169 10
TL T
L
JG


= = =

6
8.683 10 . 8.683 . T mm T km = =
( )
2 2 2
) 90 60 67.08 .
4 4
b A d d mm

= = =
180 .3
) 0.05236
180 180
D
a R
R D

= = = =
( )
4
4 6 4
67.08 1.988 10
32 32
J d mm

= = =
6
0
3 6
8.683 10 2400
0.1361 . 7.8
77 10 1.988 10
rad

= = =

6
.30
) 70
5.169 10
Tr T
c
J
= =

6
12.061 10 . 12.061 . T mm T km = =
6
0
3 6
12.061 10 2400
0.0727 4.16
77 10 5.169 10
L rad

= = = =

6
6
85 5.169 10
) 85 9.764 10 . 9.764 .
45
Tr
d T mm km
J

= = = =
em
) 67.08 . 85
Tr
e d mm MPa
J
= = =
6
6
67.08/ 2
85 5.0381 10 .
1.988 10
T
T mm

( ) ( )
2 2 2 2

) 90 60 120
4 4
i
f A d = =
( )
4 4 6 4

99.50 . 120 99.5 10.735 10

32
i
d mm J mm = = =
6
6
60
85 15.2078 10 . 15.2078 .
10.735 10
T
T mm T km

= =

62
RNEK 3 ki ayr malzemeden yaplan miller i ie geirilmitir. Tanabilecek en byk T burulma momentini
hesaplaynz.
Uygunluk denklemi:
ki mil beraber altklarna
gre dnme alar
birbirlerine eittir.
1 2
1 2
1 1 2 2
T T
G J G J
= =
4 4 4
1
40 25.133 10
32
J mm

= =
( )
4 4 4 4
2
60 40 102.102 10
32
J mm

= =
1 2
3 4 3 4
60 10 25.133 10 80 10 102.102 10
T T
=

1 6
eb
4
2 6
eb
4
0.1558
20 40 3.2263 10
25.133 10
0.8442
30 60 2.4189 10
102.102 10
T
T mm
T
T mm

=


`

=

)
2 1 1
1
2 1 2
5.4166 ..............(1) 0.1558
0.8442 ...................(2) 6.4166
T T T T
T
T
T T T T T
= =
=
`
= + =
)

1 2
T T T + =
teki daire kesitli milin tayaca burulma momentini
T
1
, dtaki halka kesitli milin tayaca burulma
momentini T
2
ile gsterelim. Yazlacak tek denge
denkleminde T
1
ve T
2
olmak zere iki bilinmeyen kuvvet
olacandan problem 1. dereceden hiperstatikdir. zm
iin ekil deitirmeyi geometrik olarak ifade eden
uygunluk denkleminin yazlmas gerekir.
3.2263
min 2.4189
2.4189
em em
T T km

= =

Denge denklemi
63
RNEK 4 Dairesel kesitli ubuun ap, sol uta d
a
, sa uta d
b
olup iki u arasnda dzgn olarak deimektedir.
ubuk boyu L olduuna gre toplam dnme ne kadardr? G=28 GPa
( )
75 25
25 25 0.025
2000
b a
a
d d
d x d x
L
x x

= +

= + = +
( )
4
0
32 80000
28000
25 0.025
L
dx
x

=
+

-
4
4
0 0
25 0.025
29.103 0.025
1164.1
0.025 0.025
L L
x u
dx
u du
dx du u

+ =

=
`
=
)

( )
2000
3
0
0
3 3
1164.1 1
3
25 0.025
1 1
388.035 0.02391 . 1.37
75 25
x
rad

+
= = =
ubuk en kesiti ve dolaysyla polar atalet
momenti x koordinatna bal olarak deitiinden
serbest utaki dnme asnn hesaplanmasnda
integral formulnn kullanlmas gerekir.
( )
0 0
( )
L L
T x
T dx
dx
G J x G J
= =

-
4
4
0 0
32
32
L L
T dx T dx
G G d
d

= =

64
RNEK 5 Her bir malzemede oluacak en byk kayma gerilmesini hesaplaynz.
700 300 0
A D
T T + =
0 700
D A
A
T =
Denge Denklemi
Uygunluk Denklemi
(KABUL)
4 4 4 4 4 4
1000 ( 700) 1000 2000
0
2.8 10 50 3.5 10 30 8.4 10 20
32 32 32
A A D
T T T


+ =

700 2
0
1750 283.5 134.4
A A D
T T T
+ =
4.099 14.88 2469.13 914.12
85.88 1000
A D A
D A D
T T T m
T m T T
= =
`
= + =
)

3
al.
914.12 10 25
37
613592
MPa

= =
3
pirin
214.12 10 15
40
80295
MPa

= =
3
elik
85.88 10 10
54.67
15707
MPa

= =
65
DARESEL KESTL OLMAYAN MLLERN BOYUTLANDIRILMASI
Dairesel ve halka enkesitli millerin burulmas srasnda enkesit dzlem kalarak ubuk ekseni etrafnda dnmekteydi.Oluan
kayma gerilmeleri de eksenden olan uzaklkla dorusal olarak artacak ekilde ( ubuk ekseninde sfr.) yaylyordu. Dairesel
kesitli olmayan millerde ise kayma gerilmeleri karmak olarak yayldndan dzlem olan kesitlerde ayrca arplma adn
verdiimiz dzlem kesitlerin dzlem d yer deitirmeleri sz konusudur.
0
zx zy
= =
0 =
max

KARE
eb
3

0, 208
T
a
=
4
0,141
T
a G
=
max

EKENAR
GEN
eb
3
20

T
a
=
4
46T
a G
=
max

ELPS
eb
2
2

T
ab
=
( )
2 2
3 3
a b T
a b G

+
=
max

eb
2

T
hb
=
3
T
hb G

=
h/b 1 1.5 1.75 2.0 2.5 3.0 4.0 6.0 8.0 10
1/3 0.208 0.231 0.239 0.246 0.258 0.267 0.282 0.299 0307 0.313
1/3 0.141 0.196 0.214 0.229 0.249 0.263 0.281 0.299 0.307 0.313
(
(

\
|
+ =
+
=
5
052 , 0 63 , 0 1
3
1
8 , 1 3
1
h
b
h
b
h
b

66
h
1
h
2
h
3
b
1
b
2
b
3
Profiller, T, L, | || |, I
Dikdrtgenler ayr ayr dnlerek, rijitlikler toplanr.
3
1
3
i i
GJ G hb =
3
1
.
3
i i
T
hb G
=

eb
3

1
3
eb
i i
Tb
hb
=

en kaln dikdrtgenin uzun kenarnn ortasnda olur.

eb

RNEK 6 Kare kesitli bir milin daire kesitli bir mile e mukavemetli olabilmesi iin kesit alannn, daire kesitli milin
kesit alannn ka kat olmas gerektiini bulunuz.
E mukavemetli
eb

larn eitlii anlamndadr.

a D
kare
3

0.208
T
a
=
daire
4
. / 2

32
T d
d

=
3
4
. / 2
0.208
32
T T d
a
d

=
3 3
0.208 0.1963 a d =
2 2
0.981 0.9623 a d a d = =
2
2
4
0.81617
daire
kare
d
A
A a

= =
4
0.141
kare
T
a G
=
4
32
daire
T
d G

=
4
4 0.141
32
T T
a G
d G

=
4 4
0.09817 0.141 d a =
2 2
1.1984 d a =
2
2
4
0.94124
daire
kare
d
A
A a

= =
67
RNEK 7
=60 MPa olan bir malzemeden yaplm 3 m. boyundaki bir mil 16 kNm lik burulma momentine maruzdur.
ki u arsndaki dnme asnn 0,02 rad. deerinde olabilmesi iin ii bo yaplan milin i ve d apn
hesaplaynz. G=80 GPa.
em

( )
4 4
.3000
0.02
32
d i
TL T
L
GJ
G d d

= =

60
2 3000 0.02
d
d G
=
3
60 6000
225
0.02 80 10
d
d mm

= =

( )
eb em
4 4
60
2
32
d
d
d i
d T T
r
J
d d

= = =

( )
6
4 4
16 10 225
60
2
225
32
i
d

217.97
i
d mm =
RNEK 8
Serbest ucundan T burulma momenti etkiyen ekenar gen enkesitli elik mile uygulanabilecek en byk
burulma momentini, malzemenin emniyetli kayma gerilmesinin 40 MPa ve serbest utaki emniyetli dnmenin
0.02 rad. olmas halleri iin hesaplaynz. G

=75 GPa. Ayn miktardaki malzemeden yaplan dairesel enkesitli

ubua uygulanabilecek burulma momenti nedir?
3
4 3
20.
40 432000 .
60
281739 .
46 1500
0.02 281739 .
60 75 10
eb
T
T mm
T mm
T
T mm

= =

`


= =

)
2
1
60 60 sin 60 44.55 .
4 2
d
A d mm

= = =
( )
em
4
22, 275
40 694494 .
44.55
32
Tr T
T mm
J


= =

3
1500
0.02 386714 .
75 10 386714
em
TL T
L T mm
JG


= = =

gen yerine dairesel enkesitli mil kullanmakla
elde edilen kazan= 37.26 dr.
68
80
100
5
4
RNEK 9
ekilde gsterilen korniyerin yapld malzemenin =60 MPa, =0.0002 rad/mm olarak bilindiine gre
tanabilecek en byk T burulma momentini hesaplaynz. G=80 GPa.
em

em

3
60
1
3
eb
eb em
i i
Tb
MPa
hb
= =

3 3
60 1
80 4 100 5 70480 .
5 3
T mm ( = + =
3
0.0002
1
3
em
i i
T
G hb
= =

3 3 3
1
0.0002 80 10 80 4 100 5 93973.3
3
T mm ( + =

70480
min 70480 .
93973.3
em em
T T mm

= =

RNEK 10
ekilde gsterilen ve iki ayr malzemeden yaplan T kesitin tayabilecei en byk burulma momentini
hesaplaynz.
ki malzeme birlikte altklarna gre uygunluk denklemi olarak,
2 1
= yazabiliriz.
Ayrca denge denklemi olarak,
1 2
T T T = +
yazlabilir.
1 2
1 2
3 3
1 1 1 2 2 2
1 1
3 3
T T
G h b G h b
= =
1 2
3 3 3 3
1 1
60 10 100 7 80 10 120 8
3 3
T T
=

1 2
2 1
2.3883
20580 49152
T T
T T = = 1 2 1 1
1 2
2.3883
0.2951 0.7049
T T T T T T
T T T T
= + = +
= =
1
3
2
3
0.2951 7
70 387439
1
100 7
3
326855 .
0.7049 8
90 326855
1
120 8
3
eb
em
eb
T
T mm
T mm
T
T mm


= =

=
`


= =

)
69
RNEK 11 ekilde gsterilen kademeli milde, her iki malzemenin de emniyet gerilmesinde almas hali iin d
alminyum
ve
d
elik
aplarn hesaplaynz.
10
A C
T T + =
6
eb
4
10
40
2
32
A a A
a
d T
MPa
d

= =
6
eb
4
10
100
2
32

T d
MPa
d

= =
6
4 6
40 2 7.854 10
32 10
A
a a a
T
d d d

= =

6
4 6
100 2 19.635 10
32 10

T
d d d

= =

0
C
A
=
6 6
3 4 3 4
10 2000 (10 ) 10 3000
0
28 10 80 10
32 32
C
T
A A
a
T T
d d


=

4 4
6 6
3
0
14 80
7.854 10 3 19.635 10
14 80
0.561 0.736

A
a
a
a
T
T
d d
d d
d d

=


=

=
1.3125
a
d d =
Denge art
Uygunluk art
4
6
eb
6
4
eb
10 40 2
32
100 2 10
32
5.65
10
8.5 1.5
57.58 75.58
A

a A

a
A
A
A
a
d
d T
T d
d
T T
T T
T km T km
d mm d mm

= =

=
+ =
= =
= =
70
ap 80 mm ve d ap 100 mm olan halka kesitli bir mil 10
kNm lik burulma momenti etkisindedir. =30 derece olacak
biimde yerletirilen bir uzama ler ile =-500
olarak okunmutur. Milin yapld malzemenin kayma modln
hesaplaynz.
0
0
86.26
x
y
xy
G

=
=

=
6
30
500 10
74700
74.7
x
G MPa
G GPa

= =
=
=
RNEK 12
i bo mil 5 mm kalnlndaki levhann = 40
o
olacak
ekilde sarlp ularndan kaynatlarak imal edilmitir.
Kaynakta emniyet gerilmeleri,
em
= 100 MPa,
em
=
55 MPa olduuna gre uygulanabilecek en byk
burulma momenti ne olur?
6 4
5.9838 10
100 10.13
55 31.60
10.13
min 10.13
31.60
k
k
em
J mm
MPa T km
MPa T km
T km

=


(
= =
(

k

RNEK 13
71
ekildeki d apl ii dolu mile fonksiyonu verilen yayl
burulma momenti etkimektedir. A serbest ucundaki
toplam dnmeyi hesaplaynz?
Dzgn yayl burulma momentinin iddeti t=250 Nm/m
dir. G = 28 GPa, L = 2 m, d = 50 mm
2 2
9 6
0 0
( ) 250
28 10 0.6166 10
0.0291 1.667
A
A
T x x dx
dx
GJ
rad

= = =

= =

- -
RNEK 14
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x y x
+ =

( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
'
xy y x y x
y
+ =
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x x
+ + + =

( )
y x x
E

=
2
1
( )
2
1
y x y
E

= +

xy xy
G =
K BOYUTLU HALDE
GENELLETRLM
HOOKE YASALARI
1
x x y
E
( =

1
y y x
E
( =

G
xy
xy

=
GERLME DNM
DENKLEMLER
72
1- Uzunluu 4 m olan dairesel kesitli bir ubua ekilde
grld gibi burulma momentleri etkimektedir. ubukta
em
=
100 MPa ve G = 80 GPa olduuna gre ubuun apn ve
B ucunun dnme asn bulunuz.
2- metre uzunluundaki bir milin iki metrelik ksmnn
ap D
1
= 60 mm; dier ksmnn D
2
= 50 mm lik dairesel
bir boluk bulunmaktadr. Mil, ekilde grld gibi
mesnetlendirilmi olup zerine de iddetleri eit iki moment
etki etmektedir. Milin yapld malzemede
em
= 60 MPa
olduuna gre M momentini bulunuz.
3- ap 70 mm ve d ap 120 mm
olan alminyum bir boru zerine d
ap 150 mm olan elik boru
geirilmitir, ekilde G
a
= 30
GPa, G

= 80 GPa,
a
em
= 55 MPa,

em
= 120 MPa olduuna gre sisteme
uygulanacak M
b
momentini bulunuz.
4- ekilde uygulana burulma momentleri etkisi altnda
dengede olan milde meydana gelen en byk kayma
gerilmesini hesaplaynz.
2
6 6
0
100 63.4
3 1 4
80 10 *1.586 10 126.896
2.257
enbyk
A C
B
MPa d mm
x
dx rad

=
+
| |
= =
|

\
=

2.06
min 1.73
1.73
M km M km
(
= =
(

88.23
min 57.75
57.75
M km M km
(
= =
(

22.92
41.26
41.26
B C
enbyk MPa MPa

(
= =
(

73
6- ekilde gsterilen iki ucu mesnetlenmi ubua T
burulma momenti etkimektedir. A ve B mesnetlerinde
oluacak kuvvetleri hesaplaynz.
J
a
=1,96x10
6
mm
4
, J
b
= 0,65x10
6
mm
4
,
a= 228,6 mm, b = 152,4 mm, T = 1,36 kNm
5- ekildeki iki farkl apta ayn malzemeden yaplan mile T
B
,
ve T
C
burulma momentleri etkimektedir. Milin her iki ksmnda
da meydana gelecek maksimum gerilme 96,53 MPa olmas
iin T
B
, ve T
C
momentlerini bulunuz (d
1
=60,325 mm, d
2
=50,8
mm)
6.645 2.485
B C
T km T km = =
0.907 0.453
A B
T km T km = =
7- A ve B milleri ayn malzemeden yaplm olup eit kesit
alanna sahiptirler. A mili dairesel kesitli B mili ise kare
kesitlidir.
a) TA=TB olduunda her iki milde oluan kayma gerilmelerinin
orann hesaplaynz (A /B = ? )
b) Her iki mile emniyetle uygulanabilecek olan en byk
burulma momentlerinin orann hesaplaynz. ( TA /TB = ?)
c) TA = TB olduunda A / B orann hesaplaynz.
8- ekilde gsterilen farkl kesitli eit uzunluklu
zde ubuklara T = 275 Nmlik burulma momenti
etkimektedir. Kayma emniyet gerilmesi
em
= 50 MPa
olarak bilindiine gre her bir ubuk iin b deerini
hesaplaynz.
b
1.2b
b
T T T
74
ELME
Tanmlar
75
BAST ELME
Cismin kesitinde yalnz eilme momenti mevcut ise cisimde meydana gelen ekil deitirmeyi, oluan gerilmelerin cinsini
ve miktarlarn bulmaya alalm. Cismin, herhangi bir kesitinde d kuvvetlerin etkisi yalnz eilme momentinden
ibaretse veya dier zorlama eitleri ihmal edilebilecek kadar az ise buna mukavemette Basit Eilme hali denir. Cismi,
bir kesitle ikiye bldmz takdirde paralardan birini dengede tutacak etki kesit arlk merkezine tesir eden yalnz
bir eilme momentinden ibaretse basit eilme hali mevcuttur. ekildeki simetrik ykle yklenmi basit mesnetli kirite
C, D aralnda kiri basit eilmeye zorlanmaktadr. A-C ve D-B aralklarnda ise kiriin kesitlerine kesme kuvveti de
tesir ettiinden bu aralklarda basit eilme hali mevcut olmayp genel eilme hali mevcuttur.
Basit Eilmeye zorlanan bir kesitteki gerilmeler bir
kuvvet ifti verecek ekilde dalrlar. Bu kuvvet
iftinin dzlemi atlan paraya tesir eden d
kuvvetlerin oluturduu kuvvet iftinin dzlemiyle
ayndr. Kesitteki gerilmeleri hesaplayabilmek iin
ubuun deformasyonunu (ekil deitirmesini) gz
nne almak icap eder. Basit eilmeye zorlanan bir
ubukta, alt taraftaki lifler uzarken st taraftaki
lifler ksalr. Eksendeki liflerde ayn boyda kalmtr.
O halde aadaki lifler uzadna gre bu lifler
ekme gerilmesine yukardaki liflerde ksaldna
gre basma gerilmelerine maruz kalmaktadr.
Eilmeden sonra ubuun ekseni bir eri halini alr.
Bu eriye Elastik Eri denir. Eilmeden nce ubuk
eksenine dik bir dzlem kesit iinde bulunan noktalar
eilmeden sonra gene ubuk eksenine (Elastik Eri)
dik bir dzlem iinde kalmak zere en kesit dzlemi
biraz dner. Yani eilmeden nce paralel olan
dzlemler eilme sonucu aralarnda a yaparlar.
Eilmede bu hipotezi Bernoulli bulmu ve Navierde
dzenlemitir.
76
Bu hipoteze gre:
1.ubuk eksenine dik dzlem kesitler eilme neticesinde gene dzlem kalrlar.
2.ubuk eksenine dik kesitler ekil deitirmeden sonra da ekil deitirmi eksene dik kalrlar.
Ayrca aadaki hususlarda kabul edilir.
1.Kiri (ubuk) malzemesi homojen olup Hooke kanununa uymaktadr.
2.ekme ve basmada elastiklik modl birbirine eittir.
3.Eilmeden nce kiri ekseni doru olup enkesit sabittir.
Basit eilmeye zorlanan bir ubukta Bernoulli hipotezini gz nne alarak liflerin uzama ve ksalmasn hesaplayalm.
ekilde grld gibi yukardaki lifler ksalm aadaki lifler uzam ve ubuk ekseninden geen bir dzlem iindeki
lifler ise ne uzam ne de ksalmtr. Bu dzleme Tarafsz veya Ntr Dzlem denir. Tarafsz dzlemin en kesit dzlemi
ile ara kesitine Tarafsz Eksen denir.
Tarafsz eksenden y uzaklndaki bir lifin (ab lifinin)uzama oran
x
dir. Birim boydaki uzama,
( )
x
y

=
x
SonBoy lkboy
lkboy

=
r yar apl merkez al
yay uzunluu r dir.
x
y

=
eilmi eksenin erilik yarapdr. Grlyor ki
boylamasna liflerin uzama ve ksalmas yani boy
deimesi tarafsz (eksenden) yzeyden olan y
uzakl ile doru ve erilik yarap ile ters
orantldr.
y
x
z
y
M
z
d
A
x
dA
Pozitif M
z
momenti z ekseninden y kadar yukarda
basn gerilmesi oluturmaktadr. Bu nedenle
x
dA
kuvveti de basn kuvvetidir ve negatiftir.
Gerilmelerin hesab iin Hooke kanununu tatbik edersek,
x x x
y
E E

| |
= =
|
\
1
x
E y

77
Bu forml bize Eilmede meydana gelen normal gerilmelerin de y ile orantl olduunu gsterir. Eilmede tarafsz
eksenden eit uzaklktaki noktalarda eit gerilmeler meydana gelir.
Gerilme yayl hakknda bilgi edinmi olmakla birlikte, ile M eilme momenti arasnda bir bant kuramadk; bir de
ylerin tarafsz eksenden lldn syledik, fakat tarafsz eksenin yerini belirlemedik. Bu bilgileri gerilmelerin kesit
zerindeki bilekeleri ve momentleri yardmyla elde edeceiz.
ekildeki kesit zerinde bir dA alan eleman alnmtr. Bu alan elemanna gelen dA kuvvetinin alan zerindeki toplam,
kesitteki normal kuvveti, momentlerinin toplam ise eilme momentini vermelidir. Kesitte yalnz eilme momenti
bulunduundan dA lerin toplam sfr olmaldr.
0
A
dA =

0
A
y
E dA

| |
=
|
\

0
A
E
ydA

veya
olmas gerektii grlr. Bu da statik moment dediimiz integralin sfr olacan gsterir.
0
A
ydA =

Bu ise, tarafsz eksenin kesitin arlk merkezinden gemesini gerektirir. Biz xyz koordinat takmn imdiye kadar hep
arlk merkezine koyuyorduk. Bylece bunun eilme ynnden de doru olduu salanm olmaktadr. Bylece simetrik
eilme halinde tarafsz eksen, z ekseni olacaktr.
kinci olarak da dA kuvvetlerinin momentlerini kesitteki eilme momentine eit olduu gz nne alnrsa. z eksenine
gre dA nn momenti y dA olacandan (kuvvet basn kuvveti);
( )
x z
A
y dA M =

z
A
E
y y dA M

| |
=
|
\

2
z
A
E
y dA M

1
z
z z
z
M E
I M
EI
= =
bulunur. stteki integral kesitin z eksenine gre atalet momenti olan I
z
den baka bir ey deildir, o halde
elde edilmi olur. Bu forml, eilme momenti ile erilik yarap arasndaki banty vermektedir. M bydke erilik
bymekte, (ubuun erilii artmakta), EI
z
bydke erilik azalmaktadr. EI
z
ekil deiimine kar gsterilen
direnci temsil ettiinden Eilme Rijitlii olarak isimlendirilir.
78
z
x
z
M
y
I
=
Bu ifade de eilmedeki gerilme formldr. Bu ifadeden anlalaca gibi eilmeden dolay oluan gerilme y deeri
(tarafsz eksenden olan mesafe) arttka gerilmede lineer olarak artmaktadr. Buna gre ynin en byk olduu en alt ve
en st noktalarda en byk gerilmeler ortaya kmaktadr. aretler gz nne alnmakszn yle ifade edilir.
z
eb eb
z
M
y
I
=
BOYUTLANDIRMA
Gerilmelere gre boyutlandrmada
z
eb eb
z
M
y
I
=
formlnn esas alnaca aktr.
ek
z z
eb em
eb z z
M M
y
I W

= =
z
I
y
Pratikte oranna Mukavemet momenti ad verilir.
z
z
eb
I
W
y
=
em
z
ek basma
z
em
z
eb ekme
z
M
W
M
W


=

Eer kullanlan ubuk malzemesinin, ekme ve basma emniyet gerilmelerinin birbirinden farkl olmas ve/veya en
kesitin z eksenine gre simetrik olmamas durumlarnda ekme ve basma iin iki ayr mukavemet momenti
kullanlmaldr.
'
''
z
z
basma
z
z
ekme
I
W
y
I
W
y
=
=
ekme ve basma emniyet gerilmeleri eit
simetrik en kesite sahip kirilerde
79
RNEK 1 Dkme demirden yaplm (E =175 GPa) dikdrtgen kesitli bir kiri 5 kN/mlik yayl yk tamaktadr.
a) Aklk ortasndaki en byk ekme ve en byk basma gerilmesini,
b) A noktasndaki normal gerilme ile uzama orann,
c) B kesitindeki erilik yarapn hesaplaynz.
3 3
6 4
80 120
12 12
11.52 10
bh
I
mm

= = =
=
6
6 3
11.52 10
60
2
0.192 10
I
W
h
W mm

= =
=
6
max.
6
min.
10 10
52.1
0.192 10
MPa

= =

( )
6
6
7.5 10
20 13
11.52 10
A
A A
M
y MPa
I

= = =

6
3
13
74.3 10
175 10
A
A
E

= = =

6
1 20
269 .
74.3 10
A
A A
A
y
y m


= = = =

80
RNEK 2
T kesitli kmal bir kiri ekilde gsterilen biimde yklenmitir. Kirite oluacak en byk ekme ve en
byk basma gerilmelerini hesaplaynz.
Arlk merkezinin bulunmas,
0 = z (y ekseni simetri ekseni)
Kesit tabanna gre statik moment alalm.
60 20 70 60 20 30
50 .
2(60 20)
y mm
+
= =

( ) ( )
3 3
2 2
4 4
60 20 20 60
60 20 20 60 20 20
12 12
136.10
z
z
I
I mm

= + + + =
=
Aklkta oluacak en byk gerilmeler,
( )
6
6
3.125 10
30 68.9
1.36 10
b
M
y MPa
I

= = =

( )
6
6
3.125 10
50 114.9
1.36 10

M
y MPa
I

= = =

Mesnette oluacak en byk gerilmeler,

( )
6
6
3.00 10
50 110.39
1.36 10
b
M
y MPa
I

= = =

( )
6
6
3.00 10
30 66.2
1.36 10

M
y MPa
I

= = =

81
RNEK 3
Genilii 10, ykseklii 30
mm ve uzunluu 2 m olan
alminyum ubuun ortas
ularndan etki eden M
eilme momenti sebebiyle
10 mm yer deitirmitir.
ubua etkiyen M momenti
ile en byk uzama orann
hesaplaynz E=70 GPa.
1 m
-0.01 m

M M
1 m
2 2 2
4
4
1 ( 0.01)
50
22500
1
70000 22500
31500
50000
15
3 10
50000
300
m
I mm
M
EI
M mm
y

= +
=
=
=

= =

= = =
=
RNEK 4
ekilde gsterilen kesite M=20 kNm lik eilme momenti etkimektedir. Alt balkta tanan toplam kuvveti
hesaplaynz.
Kesit tabanna gre statik moment alalm.
120(40 20 20 100 20 170)
77.50 .
120(20 20 40)
y mm
+ +
= =
+ +
6 4
41.22*10
z
I mm =
( )
( )
6
6
6
6
20 10
77.5 37.6
41.22 10
20 10
37.5 18.2
41.22 10
D
D
M
y MPa
I
M
y MPa
I

= = =

= = =

37.6 18.2
120 40 133920
2
alt balk kuvveti
+
| |
= =
|
\
st balkta
tanan kuvveti
de siz hesaplaynz
82
Ykleme durumu ve boyutlar verilen kiriin
a) dikdrtgen kesitli olmas durumunda oluacak en byk eilme gerilmesinin yerini ve deerini,
b) I kesitli olmas durumunda kiri ortasnda, enkesit zerindeki D ve E noktalarndaki eilme
gerilmelerini hesaplaynz.
RNEK 5
( )
6 4
6
6
13.23
11.52 10
13.23 10
60 68.91
11.52 10
maks
M km
I mm
M
y MPa
I

=
=

= = =

( )
( )
6 4
6
6
6
6
( 2.5 ) 12.75
41.22 10
12.75 10
82.5 25.52
41.22 10
12.75 10
77.5 23.97
41.22 10
E
D
M x m km
I mm
M
y MPa
I
M
y MPa
I

= =
=

= = =

= = =

83
Bir adam tramplenden atlarken ekilde grlen tramplenin
ucuna 2000 Nluk bir kuvvet etkimektedir. Tramplenin
yapld malzemede
em
= 12,5 MPa ve tramplenin genilii
0,30 m olduuna gre sadece moment etkisini gz nne
alarak tramplenin h kalnln bulunuz.
4000 80
z
M m h mm = =
Dkme demirden yaplm ve ekilde grlen kiri kesitine
ekildeki gibi bir M momenti etki etmektedir.
a)Kesitte en byk ekme gerilmesi en byk basma
gerilmesinin te biri olmas iin b balk geniliini bulunuz
b) Kiri bulunan b geniliinde imal edildiinde ve kiriin
ekme ve basma emniyet gerilmeleri srasyla 250 MPa, 750
MPa olduuna gre kiriin tayabilecei en byk M
momentini bulunuz.
c) Bir nceki kta kiriin ekme ve basn mukavemetleri
200 MPa, 800 MPa olduuna gre tayabilecei en byk M
momentini bulunuz.
6 4
60 180
1.92*10
24
19.2
z
Tarafsz eksenin kesit tabanndan ykseklii
y mm b mm
I mm
M km
M km
= =
=
=
=
RNEK 6
RNEK 8
Kesiti daire olan bir elik ubuun erilik yarap,
apnn 1000 katdr. Buna gre oluacak en byk ve en
kk gerilmeleri hesaplaynz (E = 200 GPa).
3
1
9.817 100
z
z
z
M
M d MPa
EI

= = =
RNEK 7
84
Enkesiti verilen kirie 15 kNmlik eilme momenti
etkimektedir. A ve B noktalarnda oluacak gerilmeleri
hesaplaynz.
230
145.5
A
B
MPa
MPa

=
=
ekilde en kesiti verilen kiriin yapld malzemede

em
= +40 MPa
em
= -105 MPa olduu bilindiine gre
tanabilecek en byk M momentini bulunuz.
6 4
62.55
3.91*10
4.29
z
Tarafsz eksenin kesit tabanndan
ykseklii y mm
I mm
M km
=
=
=
RNEK 9 RNEK 10
Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
85
Bir I kesitinin boyutlar aadaki gibi verilmitir. M
y
= 18.6 kNm
em
= 110 MPa olduuna gre a deerini
hesaplaynz.
y
z
1.5a
a/8
a
C
2a
a/8
a/8
4
1.007
0.045898437
110 140
y
z
tabana gre statik moment alnrsa
y a
I a
MPa a mm
=
=
=
RNEK 11
12- ekilde ykleme durumu verilen kiriin I-I kesiti ekilde
verilmektedir. I-I kesitinin E, F, K, H, I noktalarndaki
gerilmeleri bulunuz.
13- Enkesiti ekilde
verilmi olan kirite, M
z
=
1500 Nm eilme momentinin
oluturaca en byk ve en
kk normal gerilmeyi
hesaplaynz.
14- ekilde gsterilen alminyumdan yaplm ii bo
dikdrtgen kesitli kiriin tayabilecei en byk momenti, ve
buna karlk oluacak erilik yarapn bulunuz.

em
= 100 MPa, E = 70 GPa
6 4
5.52*10
9.2
42
z
I mm
M km
m
=
=
=
80 mm
120 m m
8 t m m =
.
120 m m
86
15- Dkme demirden yaplan makine paras 3 kNm lik
moment etkisi altndadr. E = 165 GPa olduu
bilindiine gre,
a) En byk ekme ve basma gerilmelerini hesaplaynz
b) Erilik yarapn hesaplaynz.
87
ubuu eilmeye zorlayan kuvvet
iftlerinin iinde bulunduu
kuvvetler dzlemi ile ubuun elastik
erisinin iinde bulunduu eilme
dzlemi ayn deilse yada kuvvetler
izgisi asal eksenlerden biri ile
akmyorsa eilme eik olur.
ekilde, herhangi bir simetri ekseni
bulunmayan kiri en kesitine
etkiyen M
e
eilme momenti
gsterilmitir. Bu moment,
kuvvetler izgisi dorultusunda
etkiyen d yklerden meydana
gelmektedir. (z-y) eksen takm en
kesitin alan merkezi Cye
yaptrlmtr.
EK ELME
Kuvvetler dzlemi ile en kesitin arakesiti
kuvvetler izgisi olarak isimlendirilir.
88
M
e
eilme momentini z ve y eksenleri
dorultusundaki bileenleri cinsinden
gsterebiliriz.
89
0
x
dA =

x y
z dA M =

x z
y dA M =

Denge denklemleri;
En kesit zerinde alnan bir alan
eleman, x ekseni dorultusundaki
x
gerilmesi etkisinde bulunsun. (
xy
ve

xz
kayma gerilmelerinin olduka
kk olduklarn ve istenirse denge
denklemlerinden bulunabileceklerini
ayrca belirtelim.) Bu durumda i
kuvvetlerden oluacak zorlamalar
d kuvvetlere eitleyen denge
denklemleri aadaki biimde
yazlabilir.
0
0
xy
xz
dA
dA

=
=

90
Tarafsz Eksenin (T.E.) Denklemi;
sin
tan sin cos 0
cos
z
y z
y

= = =
ekil deitirmeden nce ubuk
eksenine dik ve dzlem olan
kesitlerin ekil deitirmeden sonra
elastik eriye dik ve dzlem
kaldklar Bernoulli-Navier hipotezi
eik eilme durumunda da geerlidir.
Kesitin y ekseni ile as yapan bir
eksen etrafnda dnerek ekil
deitirdiini dnelim. Basit
eilme konusundan da hatrlanaca
gibi uzama ve ksalmalar tarafsz
eksenden olan mesafe ile artar.
Tarafsz eksen zerindeki liflerde
uzama ya da ksalma sz konusu
deildir. Tarafsz eksen, kesiti
basma ve ekme olmak zere iki
blgeye ayrr.
91
Basma ve ekme blgelerinde
tarafsz eksenden en uzak noktalar
belirlenip, tarafsz eksene paraleller
izilir. izilen bu paralellere dik bir
doru yardm ile normal birim ekil
deitirme ve bu ekil dei-
tirmelerin E kat ile gerilme
diyagramlar gsterilebilir.
92
2 2
1
sin cos
sin cos
sin cos
y z
y y z

= =
+
_
Alan elemannn merkezinden
tarafsz eksene olan y mesafesini
belirlemek iin doru (T.E.)
denkleminde noktann koordinatlar
yerine yazlmal ve doru
denkleminin katsaylarnn kareleri
toplamnn karekkne blnmelidir.
93
( )
1
sin cos
x x
E
E E y y z

= = =
Gerilmeyi yazarsak;
Basit eilme halinde, tarafsz
eksenden y kadar mesafede
bulunan bir lifteki uzama oran,
erilik ile lifin bulunduu o
noktann t.e.e olan uzaklnn
arpm olarak hesaplanabil-
mekteydi. Eik eilme halinde de
ayn bant geerlidir.
94
( ) ( )
2
z y zy z y y zy
a I I I M I M I = +
( )
0 0 0 .
x
A A A A
dA ay bz dA a y dA b z dA zde olarak salanr = + = + =

( )
x y y
A A
zdA M ay bz zdA M = + =

( )
x z z
A A
ydA M ay bz ydA M = + =

zy y y
z zy z
aI bI M
aI bI M
+ =
+ = ( ) ( )
2
z y zy z zy y z
b I I I M I M I = +
sin cos
x
a b
E E
y z

= +
_ _
x
ay bz = +
( )
1
sin cos
x x
E
E E y y z

= = =
Gerilme;
2 2
1
sin cos
sin cos
sin cos
y z
y y z

= =
+
_
2 2
z y y zy z zy y z
z y zy z y zy
M I M I M I M I
a b
I I I I I I
| | | | + +
= =
| |
| |

\ \
( ) ( )
2
x
z y y zy z zy y z
x
z y zy
ay bz
M I M I y M I M I z
I I I

= +
+ + +
=

Buradaki a ve b katsaylar sabitlerdir. Meer normal

gerilme en kesit zerindeki noktann koordinatlarna bal
olarak deimekteymi. imdi gerilme ifadesini denge
denklemlerinde yerine yazp her terimin fiziksel anlamndan
hareketle a ve b yi d zorlamalar ve kesitin atalet
momentleri cinsinden elde edebiliriz. lk denklemdeki statik
momentler, eksen takm alan merkezine balandndan
otomatik olarak sfrdr.
95
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y
I I I

+
=

Gerilmenin
genel denklemi
sin
tan
cos
z y y zy
z zy y z
E
M I M I
a
E
b M I M I

+
= = =
+
tan
z y y zy
z zy y z
M I M I
M I M I

+
=
+
: T.E.nin y ekseni ile
yapt adr.
Son elde edilen bant tekrar dzenlenirse eik
eilme hali iin gerilme formul yle yazlabilir.
a ve b katsaylarnn blmnden tarafsz eksenin dorultusunu dier bir deyile tarafsz eksenin y ekseni ile yapt
ay, a ve b nin karelerinin toplamndan da eik eilme hali iin ekil deiimi hesabnda kullanlacak bantlar elde
ederiz.
( )
( ) ( )
( )
2 2
2 2
2 2 2 2 2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2 2
2
sin cos sin cos
z y y zy z zy y z
z y zy z y zy
z y y zy z zy y z
z y zy
E E E E
a b
M I M I M I M I
a b
I I I I I I
M I M I M I M I
E
I I I

| | | | | |
+ = + = + =
| | |
\ \ \
| | | |
+ +
+ = +
| |
| |

\ \
(
+ + +
(
=
(

( ) ( )
( )
2 2
2
2
1 1 z y y zy z zy y z
z y zy
M I M I M I M I
E
I I I

+ + +
=

Eik eilme hali iin ekil

deitirme denklemi
96
zel Durum 3: M
y
= 0 olsun.
2
zy y
x z
z y zy
I z I y
M
I I I

| |
=
|
|

\
tan
y
zy
I
I
=
zel Durum 1: z, y asal eksenler (I
zy
= 0), M
y
= 0 olsun.
z
x
z
M
y
I
=
BAST ELME FORML
ELDE EDLD.
tan 90 = =
Z EKSEN T.E.
OLUR.
zel Durum 2: z, y asal eksenler (I
zy
= 0) olsun.
y
z
x
z y
M
M
y z
I I
= +
T.E. Denklemi iin
x
= 0 da kullanlabilir.
0
y
z
x
z y
M
M
y z
I I
= + = tan tan
y y
z z
I I
z
z y
I y I
= =
tan tan
y
z
I
I
=
tan
y
z
z y
I
M
I M
=
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y
I I I

+
=

tan
z y y zy
z zy y z
M I M I
M I M I

+
=
+
1
z
z
M
EI
=
2
2
2 2
1 1
y
z
z y
M
M
E I I
= +
( )
2 2
2
1
z
y zy
z y zy
M
I I
E I I I
= +

( ) ( )
( )
2 2
2
2
1 1 z y y zy z zy y z
z y zy
M I M I M I M I
E
I I I

+ + +
=

EK ELME: TEMEL DENKLEMLER VE ZEL DURUM (ZET)

97
RNEK 1
ekilde gsterilen dikdrtgen kesit 120 kNm lik eilme momenti etkisindedir. Kelerdeki gerilmeleri ve
tarafsz eksenin dorultusunu belirleyiniz.
6 4
1066.67 10
z
I mm =
6 4
266.67 10
y
I mm =
0
120 sin 217 72.218
z
M km = =
0
120 cos 217 95.836
y
M km = =
zel durum 2 z,y asal eksenler.
y
z
x
z y
M
M
y z
I I
= +
T.E. Dorultusu iin;
0
266.67
tan tan 217 tan 217 10.67
1066.67
y
z
I
I
= = =
6 6
6 6
72.218 10 95.836 10
0.0677 0.3594
1066.67 10 266.67 10
x
y z y z

= + =

( ) ( ) ( ) ( )
100; 200 0.0677 200 .3594 100 49.48
x x
B MPa = = =
( ) ( ) ( ) ( ) 100; 200 0.0677 200 0.3594 100 22.40
x x
E MPa = = =
( ) ( ) ( ) ( ) 100; 200 0.0677 200 0.3594 100 22.40
x x
C MPa = = =
( ) ( ) ( ) ( )
100; 200 0.0677 200 0.3594 100 49.48
x x
D MPa = = =
T.E. Denklemi iin;
0 0.0677 0.3594
x
y z = =
1
5.308
z y =
tan tan .
z y y zy z y y
z zy y z y z z
M I M I M I I
M I M I M I I

+
= = =
+
98
RNEK 2
ekilde grlen kiriin eilmeye gre en ok zorlanan kesitinin A ke noktasndaki gerilme
A
=-100 MPa
olarak llmtr. Buna gre;
Kirie etkiyen P kuvvetini,
Hesaplanan P kuvveti iin sol mesnetten 1m. mesafedeki kesitte gerilme diyagramn iziniz.

a
t

z
l
e
m
i
2 m 2 m
P
K
u
v
v
e
t
le
r

iz
g
is
i
6 4
37.74 10
z
I mm =
6 4
10.61 10
y
I mm =
0
zy
I =
.
4
e
P L
M =
0 6
.sin150 0.5. 10 .
z e
M M P mm = =
0 6
.cos150 0.866. 10 .
y e
M M P mm = =
0
0.5 10.61
tan
0.866 37.74
9.2
z y y zy y
z
z zy y z y z
M I M I I
M
M I M I M I

+
= = =
+
=
( ) ( )
2
z zy y y z zy
y
z
x
z y zy z y
M I z I y M I z I y
M
M
y z
I I I I I

+
= = +

( ) ( )
6 6
6 6
0.5 10 0.866 10
90 39 100 . 22.854 .
37.74 10 10.61 10
A
P P
MPa P k

= + = =

1 .
1 11.43 .
2
x m
p
M km
=
= =
6
5.714 10 .
z
M mm =
6
9.879 10 .
y
M mm =
5.714 9.879
37.74 10.61
x
y z

= +
0.1514 0.9311
x
y z =
( ) ( )
min
0.1514 90 0.9311 39 50 .
A
MPa = = =
( ) ( )
max
0.1514 90 0.9311 81 89 .
B
MPa = = =
Sol mesnetten 1m mesafedeki kesitte gerilmeler
99
RNEK 3 L80x65x10 Korniyerin kuvvetler izgisi y ekseni, ve eilme momenti M
z
=1500 kNm. olarak
verilmektedir. En byk basma ve ekme gerilmeleri ile erilik yarapn hesaplaynz.
54.5
25.5
46.9 18.1
z
y
M
e
= 1500 Nm
4 4
82.2 10
z
I mm =
4 4
48.3 10
y
I mm =
4 4
36.8 10
zy
I mm =
zel durum 3, Tarafsz eksenin dorultusu ile
x
gerilmeleri
0
48.3
tan 52.7
36.8
y
zy
I
I
= = =

4
2 8
36.8 48.3 10
1500000 2.11 2.7695
48.3 82.2 36.8 10
x
z y
z y
| |
| |
= =
| |

\
\
( )
1
( ) 2.11 8.1 2.7695 (54.5) 133.84 .
x
A MPa = =
( )
2
( ) 2.11 18.1 2.7695 ( 25.5) 108.81 .
x
A MPa = =
Erilik yarapn veren ifadede M
y
= 0 alnarak
( ) ( )
( )
2 2
2
2
1 1 z y z zy
z y zy
M I M I
E
I I I

+
=

3
2 2 2 2 4
2 3 8
1 1 1 1500 10
48.3 36.8 10
210 10 2616 10
z
y zy
z y zy
M
I I
E I I I

= + = +

6
1
16.579 10 60314 . 60.3 . mm m

= = =
100

em
= 12,5 MPa olduuna gre ekilde verilen kesitin
gvenlikle tayabilecei M momentini hesaplaynz. Tarafsz
eksenin denklemini bulunuz.
6 4
6 4
80
10.67*10
45.80*10
85.15 1.604
z
y
Tarafsz eksenin kesit tabanndan
ykseklii y mm
I mm
I mm
M km
=
=
=
= =
Dikdrtgen kesitli ahap bir kirite b/h = 3/4 dr. Bu
kirite z ekseni ile 30
o
lik bir a yapan M = 7 kNm
iddetindeki bir eilme momenti uygulanmaktadr. Ahapta
gvenlik gerilmesi 12 MPa olduuna gre kiriin b ve h
boyutlarn hesaplaynz.
4 4
4 4
0.0625*
0.0352*
44.3 193
144.6
z
y
I h mm
I h mm
h mm
b mm

=
=
= =
=
RNEK 4
RNEK 5
101
M
0
= 1,5 kNm eilme momenti etkisi altndaki Z kesitli
kirite A noktasndaki gerilmeyi hesaplaynz, tarafsz
eksenin denklemini bulup iziniz.
6 4
6 4
6 4
4.18*10
3.25*10
2.87*10
48.53 ( ) 14
1.13
z
y
zy
I mm
I mm
I mm
A MPa
z y

=
=
=
= =
=
RNEK 6
7- ekilde boyutlar
verilen dikdrtgen kesitli
ubuun tayabilecei
eilme momentini
hesaplaynz.
tan =5/12
em
= 10
MPa
ekilde gsterilen tablal kiri kesiti zerinde Mz =350
kNmlik eilme momenti etkisiyle oluan normal gerimle
yayln izip en byk ekme ve basma gerilmelerini
hesaplaynz. Tarafsz eksenin denklemini yaznz.
6 4
6 4
6 4
315.65 ,
263.22
4243*10
9226*10
3283*10
z
y
z
Alan merkezi
tabandan mm
sa kenardan mm
I mm
I mm
I mm

=
=
=
70.41
31.6
35.3
x
x
MPa
MPa

=
=
=
102
8- ekilde verilmi olan kiri iki adet [ kesitin birleimiyle
olumu ve M eilme momentinin etkisi altndadr. Kiriin
yapld malzemenin ekmede 140 MPa, basmada 80 MPa normal
gerilme tayabilmektedir.
a) Kesitin tayabilecei M eilme momentini hesaplaynz.
b) Tarafsz eksenin denklemini bularak iziniz. Bulunan M
momenti iin normal gerilme diyagramn iziniz.
9- ekildeki I kesitli kiri,
yatay eksenle 60
o
lik a yapan
bir eilme momenti etkisi
altndadr. M
e
= 2 kNm
olduuna gre A, B ve D
noktalarndaki normal
gerilmeleri hesaplaynz.
Tarafsz eksenin denklemini
bularak ekil zerinde
gsteriniz. Gerilme
diyagramn iziniz.
y
z
100
5
C
90 mm
5
4 mm
60
M
A B
D
10- ekilde grlen kesite M = 10000 Nm deerinde
bir eilme momenti etkimektedir. Kesitteki en byk
ve en kk gerilmeleri ve tarafsz eksenin
denklemini bulunuz.
6 4
6 4
2.5*10
0.834*10
z
y
I mm
I mm
=
=
11
( ) 84.21
( ) 123.71
( ) 84.21
x
x
x
D MPa
A MPa
B MPa

=
=
=
=
6 4
6 4
305.65*10
93.77*10
28
69.9
z
y
I mm
I mm
M km

=
=
=
=
103
KOMPOZT KRLER
1 1 1 x
y
E E

= =
2 2 2 x
y
E E

= =
1
y

=
E
2
> E
1
iin gerilme
diyagram
Uygulamada daha az malzeme kullanarak daha byk
eilme direnci salamak amacyla farkl elastisite
modlne sahip iki veya daha fazla malzemeden oluan
KOMPOZT kiriler ina edilir. Betonarme kirilerle
tabakal kiriler yaygn olarak kullanlan kompozit kiri
rnekleridir. Homojen kirilerin eilmesinde dzlem
kesitlerin eilmeden sonra dzlem kald kabul
kompozit kirilerde de geerlidir. Kompozit kirilerin
eilme probleminin zmnde malzemelerden birinin
dieri cinsinden ifade edildii EDEER HOMOJEN
KEST METODU kullanlr.
104
Denge denklemleri:
0 0
x x
A
F dA = =

1 2
1 2
0
x x
A A
dA dA + =

0
z x z
A
M y dA M = =

1 2
1 2 x x z
A A
y dA y dA M + =

2
2 1 2 1
1
; Kabul edilirse, olur
E
E E n E n E
E
> = =
1 2
1 1
0
A A
y y
E dA nE dA

=

1 2
0
z z
S n S =
1 2
2 2
1 1 z
A A
y y
E dA nE dA M

=

| |
1
1 2
t
z
I
E
I n I M

+ =
_
1
1
z
t
M
E I
=

1
1 1
1
z z
x
t t
M M y
E E y y
E I I

= = =
1
2 2 2
1
z z
x x
t t
M M y
E E y n y n
E I I

= = = = +
denkleminden T.E. yerini bulabilmek iin eksen takmn kesitin alt yzeyine tayalm.
y
y y y =
1 2
1 1
0
A A
E nE
y dA y dA

=

( ) ( )
1 2
0
A A
y y dA n y y dA =

1 2
1 2
0
z z
S y A n S n y A

+ =
1 2
1 2
z z
S n S
y
A n A

+
=
+
1 1
ifadesi yerine yazlrsa
y
E

=
fadesinde E
1
,n, sabit terimler gittiinde kalan ifade
olduu hatrlanrsa
1
2
z
A
I y dA =

1 nolu malzemede meydana gelen gerilme 2 nolu malzemede meydana gelen gerilme
1
1
105
RNEK 1
50x110 mmlik enkesite sahip ahap kiriin alt yzeyine 25x10 mmlik elik plak emniyetli bir ekilde
balanmtr. Kompozit enkesit 3 kNmlik eilme momenti tamaktadr. Malzemelerdeki en byk
gerilmeleri hesaplaynz. E
a
=10 GPa, E

=200 GPa
A
h

a
p
A
h

a
p
1
2
10
0.05
200
E
n
E
= = =
1 n <
E

d
e

e
r

H
o
m
o
j
e
n

(

E
L

K
)

K
e
s
i
t
( )
50 110 65 20 25 10 5
382500
36.43
50 110 20 25 10 10500
y mm
+
= = =
+
( )
3 3
2
2
1 2
50 110 25 10
50 110 65 36.43 20 25 10 31.43
12 12
t
z
I I n I
(
= + = + + +
(

6 4
15.016 10
t
z
I mm =
6
6
3 10
83.57 16.7
15.016 10
a
x
MPa

= =

( )
6
6
3 10
20 36.43 145.56
15.016 10

x
MPa

= =

( ) ( )
0.05 50 110 65 25 10 5
19125
36.43
0.05 50 110 25 10 525
y mm
+
= = =
+
( )
3 3
2
2 6 4
50 110 25 10
0.05 50 110 65 36.43 25 10 31.43 0.751 10
12 12
t
z
I mm
( (
= + + + =
( (

( )
6
6
3 10
36.43 145.56
0.751 10

x
MPa

= =

( )
6
6
3 10
0.05 83.57 16.7
0.751 10
a
x
MPa

= =

106
RNEK 2
Genilii 200 mm. Faydal ykseklii d=350 mm pas pay 50 mm olan bir betonarme kiriteki elik donat alan
800 mm dir. E/Eb=8, Eilme momenti 50 kNm olduuna gre malzemelerdeki gerilmeleri
hesaplaynz. Not: Betonun ekme gerilmesi tamad kabul edilecektir.
TE gre homojenletirilmi kesidin
statik momenti sfr olmaldr.
2
2
. . ( ) 0
2
2 2
( ) ( ) 0
16 16
( ) 800( ) 800.350 0
200 200
121

kd
b kd n A d kd
n n
kd A kd A d
b b
kd kd
kd mm
=
+ =
+ =
=
3
2 2 6 4
6
6
6
6
200 121
200 121 60.5 0 8 800 229 453.7 10
12
50 10
121 13.3
453.7 10
50 10
8 ( 229) 201.9
453.7 10
T
b

I mm
MPa
MPa

= + + + =

= =

= =

DEV1
Beton emniyet gerilmesi 20 MPa
elik emniyet gerilmesi 140 MPa
elik donat alan 1000 mm^2
Olduuna gre kesitin taya-
bilecei eilme momenti nedir.
DEV2: dev1 de ki problemde
beton ve eliin ayn anda emniyet
gerilmesine ulaabilmesi iin
gereken donat miktar ile tana-
bilecek eilme momentini bulunuz.
107
RNEK 3
Uural 7.83 : ekilde, alminyum ve elik plaklarn kaynaklanmas ile elde edilen kompozit bir kiriin kesiti
gsterilmitir. Kesiti boyutlandrp tanabilecek en byk eilme momentini hesaplaynz. Her iki
malzemenin de ayn anda emniyet gerilmesine ulamas durumunu dnnz.
TE gre basma blgesinin statik momenti, edeer homojen kesitin ekme blgesinin ayn eksene gre statik
momentine eit olmaldr.

e
l
i
k
210
240
70
80
elik
em

alm
em
al
E GPa
MPa
E GPa
MPa

=
=
=
=
80 240
70000 210000
( )
180
90
Tan
x x
x mmTE st yze uzakl
= =

=
90 20 45 70 20 35 20 80
3
60
b
b mm
= +
=
3
6 4
6
6
20 180
9.72 10
12
90 240 25.92
9.72 10
1
( 90) 80 25.92
3 9.72 10

al
I mm
M
MPa M Km
M
MPa M Km

= =
= = =

= = =

108
Her iki malzemenin ayn anda emniyet gerilmesine ulamas
kouluyla ekilde verilen betonarme kiri kesitine konulmas
gereken donat miktarn (A
elik
) hesaplayp, bu kesitin
tayabilecei en byk eilme momentini hesaplaynz. Not:
Betonun ekme gerilmesi tamad kabul edilecektir.
Beton em. Gerilmesi = 10 MPa
elik em. Gerilmesi = 140 MPa , E/Eb=8
9 4
2
163.6
2.99*10
3240
183
z

Tarafsz eksenin kesit st yznden

uzakl y mm
I mm
A mm
M km
=
=
=
=
elik ve alminyum borular ekildeki gibi gvenli bir
ekilde birletirilmitir. 1 kNmlik eilme momenti
etkisi altnda her iki malzemede oluacak en byk
gerilmeyi, erilik yarapn hesaplaynz.
E
A
= 72 GPa, E

= 200 GPa
4 4 4 4
4 4 4
1
2.77778
15.07*10 22.97*10
(15.07 22.97) *10 23.34*10
120 , 39.3
46.7
AL
T
AL
T
z
Edeer elik kesite dndrlrse
I mm I mm
I mm
MPa MPa
E I
m
M

= =
= + =
= =
= =
RNEK 4
RNEK 5
109
ekilde gsterilen alminyum ve elikten imal edilmi
kirie 20 kNluk dey kesme kuvveti etki etmektedir.
Birleim yzeyinde oluacak kayma gerilmesini ve
kesitte oluacak en byk kayma gerilmesini bulunuz.
E

= 200 GPa, E
A
= 70 GPa
Alminyum
elik
3 4
24.47
min
936.7*10
10.9
18.26
z
arakesit
enbyk
Tarafsz eksenin tabandan
uzakl y mm
kesit edeer al yuma dndrlrse
I mm
MPa
MPa

=
=
=
=
RNEK 6 RNEK 7
150X300 mm
2
en kesitli ahap kirii [200 profili ile
glendirilmitir. Ahap iin elastisite modl 12 GPa,
elik iin ise 200 GPadr. Kirie M
z
= 50 kNmlik eilme
momenti etkidiine gre ahap ve elikte oluacak en
byk gerilmeleri hesaplaynz.
6 4
92.55
44.82*10
14.26
103.25
z
ahap
elik
Tarafsz eksenin tabandan
uzakl y mm
kesit edeer elie dndrlrse
I mm
MPa
MPa

=
=
=
=
5
7
1
4
,
5
5
,
6
Alan = 2181 mm
2
I
z
= 5,49x10
5
mm
4
y
z
M
z
= 50 kNm
150 mm
3
0
0
m
m
b
h U200 Profili
110
10 10 20 mm
PRN ALMNYUM
Mz
ki pirin ve iki alminyum ubuk ekildeki gibi birletirilerek
kompozit bir eleman elde edilmitir. Tanabilecek en byk
M
z
momentini hesaplaynz.
Alminyum em ger=100 MPa, Pirin em. ger.=160 MPa
E
A
= 70 GPa, E
P
= 105 GPa
4 4
44.45*10
2.22
z
kompozit kesit Edeer
pirin kesite dndrlrse
I mm
M km
=
=
RNEK 8
9- ekilde grlen (T) elik kirie, iki
ahap para gvenli bir ekilde
birletirilmitir. Ahabn ve eliin
elastisite modlleri srasyla E
a
=12,5
GPa, E

=200 GPadr. Kompozit kirie

uygulanan eilme momenti M
z
= 50 kNm
olduuna gre;
a) Ahapta meydana gelen maksimum
gerilmeyi,
b) eliin A noktasndaki gerilmeyi
hesaplaynz.
10- Kesiti 60x100 mm olan ahap kiriin
altna ekilde grld gibi 5 mm
kalnlnda elik levha konulmutur.
Kirie M
z
= 2kNm deerinde bir eilme
momenti etki ettiinde kiriin en alt ve
en st noktalarnda ve ara yzeydeki
gerilmeleri bulunuz.
E/Ea=20
11- Ahap kesitin alt
yzeyine yaptrlan 50
mm geniliinde ve 10 mm
kalnlnda elik ile
kuvvetlendirilmitir. M
z
=
10kNm olduunda her iki
malzemede meydana gelen
en byk gerilmeleri
hesaplaynz.
E
a
= 10
4
MPa, E

= 2x10
5
MPa
111
BLEK MUKAVEMET HALLER
Bundan nceki blmlerde basit mukavemet halleri (eksenel kuvvet, kesme kuvveti, burulma momenti ve eilme momenti)
ayr ayr incelenerek gerilme ve ekil deitirme bantlar elde edildi. Yap ve makine elemanlar ounlukla birden
fazla ykleme etkisi altndadr. rnein burulma momenti aktaran bir aft ayn zamanda kendi arlndan doan eilme
momentleri etkisine maruzdur. Bu blmde bileik ykleme halleri incelenecektir. Bileik ykleme etkisinde gerilmelerin
hesabnda her bir ykten oluan gerilmelerin ayr ayr hesaplanarak sperpozisyonu yaplr. Bu tarz bir hesaplamada her
bir ykten oluan gerilme ve ekil deitirmelerin dier yklerden oluan gerilme ve ekil deitirmelere etkisinin
olmad kabul edilir. Ayrca sperpozisyon ilkesinin ancak malzemenin lineer elastik ve ekil deitirmelerin kk
olmas durumunda geerli olduunu hatrlatmakta fayda vardr.
Basit mukavemet hallerinde gerilme ve ekil deitirme bantlar;
Kuvvet
Gerilme
Kesit Modl
=
Kuvvet
ekil Deitirme
Rijitlik
=
YK
TP
GERLME
EKL
DETRME
Eksenel
Kuvvet
Kesme
Kuvveti
Burulma
Momenti
Eilme
Momenti
x

A
=
y
xy
Q
G A
=

x

E A
=

y
xy
Q
A
=
T
r
J
=
T
G J
=

z
x
z
M
W
=
1
z
z
M
E I

= =

( ) ( ) ( )
z y
x x x x
M M
= + +
( ) ( )
y
xy xy xy
Q T
= +
( ) ( )
z
xz xz xz
Q T
= +
Bileik
Mukavemet
Halleri iin
sperpozisyon
denklemleri
112
KESMEL ELME
( )
y
Q x
( )
z
M x
z
x
z
M
y
I
=
( )
,
x
x y =
Kesme kuvveti ve eilme momenti ounlukla
birbirinden ayrlmayan iki kesit tesirini oluturur.
Bu iki kesit tesiri arasnda trev bants da
vardr.
z
y
dM
Q
dx
=
Bir kiri enkesiti zerindeki kayma gerilmesi
yaylyla o kesitte etkiyen kesme kuvveti
arasndaki bantnn karlmasnda kiri boyunca
oluan kayma gerilmelerinin incelenmesi gerekir.
( )
xy xy
y =
y xy
A
Q dA =

0
z xz
A
Q dA = =

Kesme kuvveti hali incelenirken y eksenine gre

simetrik bir enkesit alm ve denge denklemlerini
yazmtk. Ancak bu denklemlerde kayma
gerilmelerinin yayl hakknda herhangi bir bilgi
alnmam yalnzca toplamlarnn d kesit
tesirlerine eit olmas gerei anlalmt. Kayma
gerilmelerinin yaylnn bulunabilmesi iin ekil
deitirmenin yakndan incelenerek baz kabuller
yaplmas gerekir. imdi kayma gerilmesinin
yalnzca ynin fonksiyonu olduunu kabul edelim.
xy

113
ayr dzgn yzeyli ahap parasnn yaptrlmadan bir araya getirilmesi ile oluan kirie P kuvvetinin
uygulanmas ile ahap paralar birbirine gre relatif bir kayma hareketi yaparlar ve kiri ekilde gsterilen
biimde ekil deitirir.
Ahap paralarn yaptrlmas durumunda, oluacak boyuna dorultudaki kayma gerilmeleri paralar
arasndaki relatif kaymaya engel olur ve sonu olarak kiri yekpare bir davran gsterir.
imdi y eksenine gre simetrik bir kesite sahip kiriten dx kalnlkl bir para kartp eilme momentinden
oluacak gerilmeleri ekil zerinde gsterelim.
114
dx kalnlkl parann sa yzne etkiyen momentin sol yze etkiyen momente gre dM
z
kadar arttn varsayalm.
Tarafsz eksenden y kadar yukarda bulunan ve ekil zerinde sar olarak gsterilen kiri parasna etkiyen kuvvetler
toplamnn sfr olabilmesi iin m-n dzlemindeki
yx
kayma gerilmelerinin de gznne alnmas gerekir. Burada,
( ) ( ) ( )
0
yx
H x b y dx H x dx + + =
( )
1 1
0
h h
z z z
yx
z z y y
M M dM
y dA b y dx y dA
I I

+
+ =

( ) ( )
1
1 1
h
y z
z
yx xy
z z y
Q S
dM
y dA
b y dx I b y I

| |
= = =
|

\

( )
y z
xy
z
Q S
b y I
=

xy
: Enkesit zerinde T.E. Den y kadar aada etkiyen
kayma gerilmesi
Q
y
: Enkesite etkiyen kesme kuvveti
S
z
: Kayma gerilmesinin bulunmak istenen noktann
altnda/stnde kalan alann T.E. Gre statik momenti
I
z
: T.E. Gre atalet momenti
b(y) : Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktadaki kiri
geniliidir.
115
h
b
z
y
Q
y
( )
3
3
2 4
2
12 ort
y
maks
h h
Q b
Q
b h b h
b

| |
= =
|

\

_
3
2
maks ort
=

2
4
4
2 3 4
3
2
4
ort
y
maks
r r
Q
Q
r A
r

| |

|
| |
\
= =
|
\

4
3
maks ort
=
m
a
k
s
( )
y z
xy
z
Q S
b y I
=

116
ekilde boyutlar ykleme durumu ve en kesiti verilen kiriin yapld malzemenin normal emniyet
gerilmesi 10 MPa, kayma emniyet gerilmesi 0.6 MPa olarak bilinmektedir. h kiri yksekliini
hesaplaynz. ( b=150 mm )
2
3
12600 150*
8
0.6 ( )
150 150*
12
210
maks em
h
MPa
h
h mm

| |

|
\
=
(

13.23
12.60
enbyk
enbyk
M km
Q k
=
=
6
2
13.23 10
10 ( )
150
6
230
maks em
M
MPa
h W
h mm

= =

h=230 mm
RNEK 1
117
RNEK 2
Geni balkl I kesite ait boyutlar ekil zerinde gsterilmitir. Kesite etkiyen kesme kuvveti Q = 80 kN
ise,
a) Enkesit zerinde kayma gerilmesinin yayln gsteriniz.
b) Gvdenin tad kesme kuvvetini hesaplaynz.
1.13MPa
22.62 MPa
25.19 MPa
I
z
= 155.5x10
6
mm
4
( )
3
6
80 10 300 20 110 100 15 50
25.19
155.6 10 15
C
MPa
+
= =

( )
3
6
80 10 300 20 110
22.62
155.6 10 15
B
MPa


= =

( )
3
6
80 10 300 20 110
1.13
155.6 10 300
B
MPa

= =

b) Alt balkta tanan kesme kuvvetini hesaplayalm.
( )
( )
120
120 300
2
z
y
S y y
(
= +
(

4 2
216 10 150
z
S y =
( )
3
4 2
6
80 10
216 10 150
155.6 10 300
y

=

4 2
3.7018 2.5707 10 y

=
( )
120 120
4 2
100 100
300 300 3.7018 2.5707 10 3496
balk
Q dy y dy

= = =

80000 2 3496 73007
gvde
Q = =
118
Kayma Gerilmesi Formlnn Kullanlmasndaki Snrlamalar
y
b
z
y
h
0.5 1.03
maks xy
b
h

2 1.40
maks xy
b
h

y z
xy
z
Q S
I b

Kesit yasslatka,
maks
daki hata da byr.
h
b
z
y
maks
z
y
maks
z
y
h/3
2h/3
h/6
3
2
maks ort
=

xy
kayma gerilmesinin en kesit
zerindeki gerek yayl Yandaki
ekilde gsterilmitir. Kesitin
kenarlarndaki kayma gerilmesi, formlle
hesaplanana gre biraz daha byk
olurken kesitin orta blgesindeki kayma
gerilmesi ise formln verdii deerden
biraz daha kk olmaktadr. Kesit
yasslatka en byk kayma
gerilmesindeki hata da artmaktadr.
En byk kayma gerilmesinin her zaman
alan merkezinde olmadn ayrca
belirtelim.
119
z
y
C
O
y
-
+
xz
xz
3
2 1
A
Tarafsz eksenden y kadar uzaktaki bir yatayda, kayma gerilmelerinin dorultular y ekseni
zerinde bulunan sabit bir O
y
noktasnda kesiir.
tan
xz
xy

=
tan
y z
xz xy xy
z
Q S
I b


= =

2 2
xz xy
= +
*
z
xz
z A
dM
t dx ydA
I
=

*
y z
xz zx
z
Q S
I t


= =

*
y z
xz zx
z
Q S
I t


= =

Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktann dnda kalan alann

tarafsz eksene gre statik momenti
*
z
S
A* le gsterilen para zerinde denge denklemi yazlrsa
120
RNEK 3
ekilde gsterilen 10 mm sabit kalnlkl kesite 20 kN luk
kesme kuvveti etkimektedir.
a) aretlenen kesitlerdeki kayma gerilmelerini,
b) En byk kayma gerilmesini hesaplaynz.
70 10 45 60 10 5 20 15 17, 5 39750
24.84
700 600 300 1600
y mm
+ +
= = =
+ +
3 3
2 2
3
2 4 4
60 80 50 70
60 80 15,16 50 70 20.16
12 12
20 15
20 15 7, 34 83.33 *10
12
z
I
mm
(
= + +
(

+ + =
( )
4
20000 40.16*300
28.92
83.33 10 10
a
MPa

= =

( )
4
20000 7.34*150
2.64
83.33 10 10
b
MPa

= =

( )
4
20000 19.84*250 7.34*150
14.54
83.33 10 10
c
MPa
+
= =

( )
max
4
20000 10 55.16 27.58
36.51
83.33 10 10
MPa

= =

121
RNEK 4
ekilde gsterilen kutu kesitli kiriin arlk merkezinden geen z eksenine (T.E.) gre atalet momenti
10.5x10
6
mm
4
tr.
a) E noktasndaki eilme ve kayma gerilmelerini hesaplayp dzlem bir eleman zerinde gsteriniz.
b) En byk eilme ve kayma gerilmesini hesaplaynz.
40
60
20
20 40 20
y
z
C
56.7
63.3
E
( )
6
6
4.5 10
16.7 7.16
10.5 10
E
M
y MPa
I

= = =

( )
3
6
3*10 40 80 36.7
0.839
10.5 10 40
E
MPa

= =

( )
3 2 2
6
7 10 56.7 80 0.5 16.7 0.5 40
2.05
10.5 10 40
maks
MPa

= =

( )
6
6
8*10
63.3 48.23
10.5 10
maks
MPa

= =

b) En byk kayma gerilmesi B-C arasnda, arlk merkezi zerindedir.

En byk eilme gerilmesi B mesnedi yaknnda, arlk merkezinden en uzak
noktada meydana gelir.
122
y
z
C
76
50 mm
125
125 mm
A
B
12 mm 12 mm
xy

xz

ekilde gsterilen U kesit Q=-10 kN luk kesme kuvveti etkisindedir. A noktasndaki yatay, B noktasndaki
dey kayma gerilmelerini hesaplaynz. Kesit zerinde kayma gerilmesi yayln iziniz.
6 4
6
6
250*16*8 2 60*12*46
18.06
250*16 2*60*12
2.046 10
10000 (60*12*27.94 50*16*10.06)
3.69
2.046 10 *16
57.94
10000 (12*57.94* )
2
8.20
2.046 10 *12
z
A
B
tabana gre statik moment alnrsa
y mm
I mm
MPa
MPa

+
= =
+
=

= =

= =

RNEK 5
123
ekilde kmal kiri bir T profilinden yaplm olup
em
=140
MPa
em
= 70 MPa dr.
B mesnedinin hemen solundan alnm olan a-a kesitindeki D
noktasnda eilme momenti ve kesme kuvvetinden oluan
normal ve kayma gerilmelerini hesaplaynz a-a kesiti
zerindeki D noktasnda gerilme durumunu bir eleman zerinde
gsteriniz, asal gerilmeleri bulunuz.
6 4
164
46.38*10
42.35 35.22
62.2 19.94
z
D D
I II
Tarafsz eksenin tabandan
uzakl y mm
I mm
MPa MPa
MPa MPa


=
=
= =
= =
RNEK 6
124
Mhendislik uygulamalarnda bazen elemanlarn yk tama kapasitelerini arttrmak iin eitli paralardan oluan
yapma elemanlar kullanlr. D yklerin etkisiyle eleman eilmeye altnda, birleim aralarndan (ivi, cvata,
tutkal, kaynak vs) birletirdii paralar arasndaki relatif kaymaya engel olmas ve yap elemannn yekpare
davrann salamas beklenir. Birleim aralar hesabnda, eleman boyunca tanmas gereken kesme kuvvetinin
bilinmesi gerekir. Elemann birim uzunluuna etki eden kesme kuvvetine Kayma Aks adn veriyoruz. [N/m]
KAYMA AKISI
M
z
+dM
z
d
x
M
z
z
z A
dM
dF y dA
I

=

z z
z
dM S dF
dx dx I

=
dF
q
dx
=
y z
z
Q S
q
I
=
Birim boydaki kesme kuvveti
(kayma aks)
Burada
q : Kiriin birim boyuna etkiyen kesme kuvveti
S
z :
Birleen para enkesit alannn T.E. Gre statik momenti
I
z
: Yapma kiriin enkesitinin tmnn T.E. Gre atalet momenti
Boylar ve ivi aralklar ayn olan iki kesitten
hangisi daha byk kesme kuvveti tar?
125
RNEK 7
ekilde gsterilen T kesit, drt ayr ahap parasnn ivilerle birletirilmesinden olumaktadr. Kesite
etkiyen kesme kuvveti 4 kN, bir ivinin tayabilecei kesme kuvveti ise 1600 Ndur.
a) st parada gerekli ivi aral s
1
i
b) Alt paralarda gerekli ivi aral s
2
yi
c) Eer birleim ivili deil de tutkall yaplsa a-a ve b-b yzeylerindeki kayma gerilmelerini hesaplaynz.
Iz = 9.1x10
6
mm
4
( )
1
6
4000 100 20 42.9
37.7 /
9.1 10
y z
z
Q S
q mm
I

= = =

1
1
1600
37.7 42.4 s mm
s
= =
( )
2
6
4000 15 20 57.1
7.52 /
9.1 10
y z
z
Q S
q mm
I

= = =

2
2
1600
7.52 212.8 s mm
s
= =
( )
6
4000 100 20 42.9
1.26
9.1 10 30
y z a a
xy
z
Q S
MPa
I b

= = =

( )
6
4000 15 20 57.1
0.38
9.1 10 20
y z b b
xz
z
Q S
MPa
I t

= = =

st para iin
Alt para iin
126
RNEK 8
ekilde gsterilen kiri kesiti iki adet 20X100 mm lik ve iki adet 25X100 mm lik drt ahap parann
ivilenmesi yoluyla elde edilmitir. Kiri 3 kN luk dey kesme kuvveti tamaktadr. ivi aral
100 mm olarak bilindiine gre,
a) Her bir ivinin tayaca kesme kuvvetini
b) Kesitin st yznden 40 mm aada kayma gerilmesini hesaplaynz.
3 3
6 4
140 100 100 50
10.625 *10
12 12
z
I mm

= =
( )
6
3000 25.100*37.5
10.625 10
26.47 /
26.47 /
y z
z
Q S
q
I
q
q mm
q k m
=

=
=
Birim boydaki bu kesme kuvveti 100 mm aralkl
iki ivi tarafndan tanacaktr.
2* 26.47*100
1324 1.324
ivi
ivi
Q
Q k
=
= =
( )
6
3000 100 25 37.5 40 40 30
10.625 10 40
1
y z
xy
z
xy
Q S
I b
MPa

+
= =

=
DEV
Verilen kesit iin
benzer hesaplar
siz yapnz
127
RNEK 9
ekilde, iki parann kaynaklanmas ile imal edilen bir kiriin en kesiti gsterilmitir. Kaynaklarn her
birinin bir metre boyda 200 kN luk kesme kuvveti tad bilindiine gre Kiriin tayabilecei en
byk Q
y
kesme kuvveti nedir.
25 100 (75 12.5)
43.75
2*25*100
y mm
+
= =
3
2
3
2 6 4
25 100
25 100 31, 25
12
100 25
100 25 31.25 7.096 *10
12
z
I
mm

= +
(
+ + =
(

( )
6
200 200
25.100*31.25
2*200
7.096 10
36322
y z
z
y
y
Q S
k
q
I m mm
Q
Q
| |
= =
|
\

=
128
ekildeki ahap kiriin S dzlemindeki kesitte n-n yatayndaki normal gerilmenin mutlak deeri 10 MPa; m-m
yatayndaki kayma gerilmesinin mutlak deeri 0,4 MPa olduuna L akl ve P kuvvetinin deeri nedir?
3
2 3
60 10 , 0.4
80 120 80 120
12
1280 1500 .
PL P
P L mm
= =
= =
- -
ekildeki bileik kesit iki dikdrtgen parann 100 mm aralklarla ivilenmesi yoluyla imal edilmitir. Bir ivi 600
Nluk kuvvet tamaktadr. Ahabn
em
= 10MPa;
em
= 2MPa olduuna gre bu kesitin emniyetle tayabilecei
M
z
eilme momenti ve Q
y
kesme kuvvetini hesaplaynz, hesaplanan deerler iin kesitin kayma ve normal
gerilme diyagramlarn iziniz.
1
2
0

m
m
4
0
6 4
60
21.76 10
600 680
2 8704
10
2.176
6
z
ivi y
maks
ahap y
maks
ahap z
y mm
I mm
Q Q
MPa Q
MPa
M km
MPa

=
=
= =
=
=
RNEK 10
RNEK 11
129
RNEK 12
ekilde gsterilen dikdrtgen kesitli kiri 12 kNluk tekil kuvvet etkisindedir. Kiri zerinde
gsterilen A, B, C, D ve E noktalarndaki kayma ve eilme gerilmelerini hesaplayp bu noktalardaki
asal gerilmeleri ve dorultularn birer eleman zerinde gsteriniz.
( )
6
6
3 10
60 50
3.6 10
A
M
y MPa
I

= = =

0
A
=
( )
6
6
3 10
30 25
3.6 10
B
M
y MPa
I

= = =

( )
6
6000 25 30 45
2.25
3.6 10 25
B
MPa

= =

( )
6
6
3 10
0 0
3.6 10
C

= =

( )
6
6000 25 60 30
3
3.6 10 25
C
MPa

= =

2
tan 2 5.1
zy I o
p p
x y

= =

3
[
M
P
a
]
3
3
3
130
eitli noktalardaki asal gerilmeler hesaplanp izilirse
birbiri ile dik olarak kesien iki grup eri elde edilir.
Bu eriler asal (ekme/basn) gerilme yrngelerini
gsterir. imdi kesmeli eilmeye maruz kesitte
deiik noktalardaki asal gerilmeleri ve dorultularn
ematik olarak izelim.
u ana kadar kiri enkesiti zerindeki herhangi bir noktada kesme kuvveti ile eilme momentinden oluan normal, ve
kayma gerilmelerinin hesaplanmasn grdk.
min
z
maks
z
M
W
=
( )
3
2
xy ort
maks
=
;
maks em maks em
< <
( )
6
6
3 10
30 25
3.6 10
D
M
y MPa
I

= = =

( )
6
6000 25 30 45
2.25
3.6 10 25
D
MPa

= =

2
tan 2 5.1
zy I o
p p
x y

= =

( )
6
6
3 10
60 50
3.6 10
E
M
y MPa
I

= = =

131
( )
6
6
49.2 10
106.9 123.75
42.5 10
B
M
y MPa
I

= = =

2
2
2
123.75 123.75
52.4 143
2 2
143
boyun
boyun em
MPa
MPa

| |
= + =
|
\
= >
6 4
6 3
3 3
240
42.5*10
0.354*10
207*10
140
70
z
z
z
em
em
PI
I mm
W mm
S mm
MPa
MPa

=
=
=
=
=
6
123000*113.45*106*13.1
52.4
42.5*10 *8.7
B
MPa

= =
6
min
6
max
49.2 10
138.9
0.354 10
em
M
MPa
W

= = = <

6
123000*207000
68.9
42.5*10 *8.7
maks em
MPa = = <
Boyun noktasndaki asal
gerilme
RNEK 13
M. NAN sayfa 286 daki problem : ekilde gsterilen kesitin kesmeli eilme etkisinde gvenli olup
olmadn aratrnz.
132
ekilde kesiti gsterilen kiri ayr ahap parann tutkal ve
ivilerle birletirilmesi ile imal edilmitir. Tutkaln kayma
emniyet gerilmesi
em
= 0.5 MPa, ve bir ivinin tayabildii
kesme kuvveti 1500 N olduuna gre, bu kiriin S
y
=10 kN luk
kesme kuvvetini tayabilmesi iin ivi aral ne olmaldr..
6 4
38.88*10
0.72
0.5 .
0.22
0.22*80* 1500 85
z
a a
ivi
I mm
Ahap paralarn temas yzeyinde
MPa
bunun MPa lk ksmn tutkal tar
ivinin tamas gereken kayma gerilmesi
MPa
s s mm

=
=
=
= =
Drt ayr ahap parasnn ekilde gsterildii gibi ivilenmesi
yoluyla kutu kesitli kiri imal edilmitir. Bir ivi 150 Nluk kesme
kuvveti tadna gre B ve C deki ivi aralklarn bulunuz.
6 4
, 6
,
6
150 150
2.365/ 2 1.369/ 2
96.4 10
400*(190*40*75)
2.365 /
96.4 10
400*(110*40*75)
1.369 /
96.4 10
126.8 219.1
z
y z
B B
z
C C
B C
I mm
Q S
q mm
I
q mm
B ve C deki kayma aklar hesaplanan deerlerin yarsdr
s mm s mm

=
= = =

= =

= = = =
RNEK 14
RNEK 15
133
16- ekildeki yapma kiri kalaslarn yaptrlmas ile imal
edilmitir. Kiriin 5kNluk kesme kuvveti etkisi altnda olduu
bilindiine gre yaptrlan A yzeyinde ve B yzeyinde
oluacak kayma gerilmelerini hesaplaynz.
17- Drt ayr ahap parasnn tutkallanmas ile ekilde
gsterilen en kesite sahip kiri imal edilmitir. Kiri Q = 850
kN kesme kuvveti tamaktadr. A ve B noktalarnda tutkal
tarafndan karlanacak kayma aks nedir?
18- ahap paras ekilde grld gibi ivilenerek
birletirilmitir. Her bir ivinin emniyetle tayabilecei
kesme kuvveti 400 N ve s ivi aral 75 mm olarak
bilindiine gre kesite uygulanabilecek en byk kesme
kuvvetini bulunuz.
6 4
59.76 10
400
738
75
z
y z
y
z
I mm
Q S
q Q
I
=
= = =
6 4
87.52 10
49.77 /
1313.5 /
z
A
B
I mm
q mm
q mm
=
=
=
19-Akl 6 m olan bir kiri ekildeki gibi mesnetlenmi olup
zerinde 350 N/mlik yk bulunmaktadr. Kiriin kesiti iki farkl
ekilde yapldna gre ivi aralklarn bulunuz (bir ivi 370 N
deerinde yk tayabilmektedir).
3
0
1
5
0

m
m
3
0
3
0
1
5
0

m
m
3
0
134
21- ekilde grlen kiri ayr ahap parasnn tutkalla
birletirilmesi yoluyla imal edilmitir. Tutkaln ve ahabn
kayma emniyet gerilmeleri srasyla 0,8 MPa ve 4 MPa olduu
bilindiine gre P kuvvetinin alabilecei en byk deeri ve
kuvvete karlk gelen en byk eilme gerilmesini
hesaplaynz.
6 4
/
6
2
hom lim
4.875 48.125*10
7.247
18000 (9.75*100*100)
36.47
48.125 10
200
20.64
15
2
4
ahap elik z
c
civata
Kesiti edeer ogen elik olarak dne
b mm I mm
MPa

q
mm
q
MPa

= =
=

= =

= =
-
-
ekilde gsterilen kiri kesiti, drt ahap parann her 200 mm de
bir 15 mm apndaki cvatalarla birletirilmesiyle imal edilmitir.
Ahabn elastisite modl 13 GPa, eliin ise 200 GPadr. 18 kNluk
dey kesme kuvveti etkisi altnda cvatalarda oluacak kayma
gerilmelerini, kesitin geometrik merkezinde oluacak kayma
gerilmesini bulunuz.
RNEK 22
6 4
38.88*10 5554 12.86*3
z em
I mm P MPa = = =
20- ekilde boyutlar, ykleme durumu ve en kesiti gsterilen
konsol kiriin yapld malzemede
em
= 140 MPa ve
em
= 80 MPa olduuna gre;
a) En byk normal gerilme ynnden,
b) En byk kayma gerilmesi ynnden,
c) Boyun noktasndaki asal gerilme bakmndan
kiri kesitinin yeterli olup olmadn ayr ayr belirleyiniz.
135
Et kalnl ince kesitlerin Kayma Merkezinin bulunmas
y z
xy
z
Q S
I b

0
C
M =
x y
M Q e =
x
y
M
e
Q
=
C
KAYMA MERKEZ
Herhangi bir enkesit iin kayma gerilmelerinin bilekesinin gemesi gereken tek bir nokta belirlenebilir ki o noktaya kayma
merkezi ad verilir. Eer d kuvvet kayma merkezinden geecek tarzda etkirse sadece eilme oluur. Aksi taktirde
eilmeye ek olarak burulma da meydana gelir.
Enkesitin yalnzca bir simetri ekseni varsa K.M. Bu eksen zerindedir. ki simetri ekseni olan kesitlerde K.M. Bu eksenlerin
kesim noktas olur. Genel kural olarak dolu ve ii bo kapal kesitlerde K.M. Arlk merkezine yakndr.
136
RNEK 13
ekilde gsterilen balk genilii b, ykseklii h ve et kalnl t olarak
verilen [ kesitte kayma gerilmelerinin yayln iziniz, kayma
merkezinin yerini bulunuz.
y
2
h
y
z
y
*
/ 2
2
y z y y
xz
z z z
Q S Q s t h Q h
s
t I I t I

| |
= = =
|

\
st balkta E noktasndan s kadar uzakta
xz
kayma gerilmesini hesaplayalm.
Burada, parantez iine alnan terimler sabit olduundan nun iddeti s ile artar. D
noktasnda s yerine b yazldnda en byk kayma gerilmesi deerine ulalr.
Gvde zerindeki herhangi bir noktadaki
xy
kayma gerilmesi ise benzer ekilde yazlrsa,
2
2
2
1
( ( ) ( ( ) ))
2 2 2 2
1
( ( ) ( ))
2 2 2 2
( )
2 2
y z y
xy
z z
y
xy
z
y
xy
z
Q S Q
h h h
b t y t y y
b I t I
Q
h h h
b y y
I
Q
h
b h y
I

= = + +

= + +
= +

( ) ( )
A D
xz xz
=
Simetriden dolay
( ) ( )
2
D
D
y
xz xy
maks
z
Q h
b
I


| |
= =
|

xy
kayma gerilmesinin D noktasndaki deeri, y yerine h/2 yazlarak bulunur. Bulunan bu
deer, balkta z ekseni ynndeki kayma gerilmesine eittir. Bu ifadelerden
faydalanlarak en kesit zerindeki kayma gerilmelerinin yayl gsterilmitir.
137
( )
2
2 2 4
y y
DE AB zx
ort
z z
Q b h Q b h t
b t
F F b t
I I

= = = =

0
s
M =
AB y
F h Q e =
2 2
4
y
y
z
Q b h t
Q e
I

=

2 2
4
z
b h t
e
I

=

xy
kayma gerilmesinin en byk deeri y yerine sfr yazldnda aadaki biimde
elde edilir. (C alan merkezi dzeyinde)
2
2
2
( )
2 2
( )
2 4
y
xy
z
y C
xy
z
Q
h
b h y
I
Q h
h
b
I

= +

= +

Balklarn ularnda kayma gerilmeleri sfrdan balayp gvdede en byk

deerine ulaacak ekilde (dorusal olarak) artmaktadr. Ortalama gerilme ile
balk alan arplarak balklarda tanan kesme kuvvetleri hesaplanabilir. Yaklak
olarak gvdenin de y ekseni dorultusundaki btn zorlamay tamakta olduu
hatrlanrsa S kayma merkezine gre yazlacak moment denge denkleminden kayma
merkezinin yerini gsteren e deeri hesaplanr.
138
Bina kolonlarna st katlardan gelen
eksenel kuvvet yannda kolona
balanan kirilerden aktarlan eilme
momentleri de olur. Eksenel kuvvet
art iki eksene gre eilme momenti
eklindeki zorlamaya eksantrik
(kolon ekseni dnda etkiyen) normal
kuvvet hali ad verilir.
ekilde, herhangi bir simetri ekseni
bulunmayan ubuk en kesitine
etkiyen M
e
eilme momenti ile N
eksenel normal kuvveti
gsterilmitir. M
e
eilme momentini
z ve y eksenleri dorultusundaki
bileenleri cinsinden gsterebiliriz.
EKSANTRK NORMALKUVVET HAL
139
140
Kesite eksenel normal kuvvet ile iki
eksene gre eilme momentleri
etkimektedir. Eksenel kuvvet, z
ekseninden e
1
=M
z
/N kadar aa
kaydrlarak M
z
momenti silinebilir.
141
Benzer ekilde N normal kuvveti y
ekseninden e
2
=M
y
/N kadar sola
kaydrmakla da M
y
momenti silinirse
142
Balangta verilen eksenel kuvvet
art iki eksene gre eilme momenti
yerine eksantrik normal kuvvet hali
elde edilmi olur.
Eksantrik normal kuvvet, alan
merkezine tanrsa eksenel kuvvet +
iki eksene gre eilme momentleri
elde edilebilir.
143
Sperpozisyon kuraln kullanarak
eksantrik normal kuvvet halini, biri
iki eksene gre eilme momentlerinin
bulunduu eik eilme hali ile dieri
eksenel kuvvet hali olmak zere ikiye
ayrabiliriz. Eik eilme halindeki
ekil deiimi ve gerilme diyagram
ekil zerinde hatrlatlmtr.
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y
I I I

+
=

tan
z y y zy
z zy y z
M I M I
M I M I

+
=
+
144

A
=
Eksenel kuvvet halinde ubuk
eksenine dik ve dzlem olan
kesitlerin ubuk ekseni dorul-
tusunda telendiini ve normal
gerilmenin en kesit zerinde dzgn
yayl olduunu anmsaynz.
145

A
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y
I I I

+
=

Me
x x x
= +
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y

A I I I

+
= +

Sperpozisyon denklemi
EKSANTRK NORMALKUVVET HAL : ZET
146
z
y
G
C
B
A
D
40
80
40kN
RNEK 1
ekilde gsterilen dikdrtgen blok kesinden etkiyen 40 kNluk kuvveti tamaktadr. A, B, C, D noktasndaki
normal gerilmeleri hesaplaynz.
40000 =
6
1.6 10
z
M mm =
6
0.8 10
y
M mm =
6 4
1.7067 10
z
I mm =
2 2
533.33
z
i mm =
6 4
0.4267 10
y
I mm =
2 2
133.33
y
i mm =
y
z
x
z y
M
M
y z
A I I
= +
6 6
6 6
40000 1.6 10 0.8 10
80 40 1.7067 10 0.4267 10
x
y z

= +

12.5 0.9375 1.875
x
y z = +
( ) ( ) ( )
12.5 0.9375 40 1.875 20 62.5
x
A MPa = + =
( ) ( ) ( )
12.5 0.9375 40 1.875 20 12.5
x
B MPa = + =
( ) ( ) ( )
12.5 0.9375 40 1.875 20 87.5
x
C MPa = + + =
( ) ( ) ( )
12.5 0.9375 40 1.875 20 12.5
x
D MPa = + + =
z ve y asal eksenlerdir.
13.33 2 y z = +
T.E. Denklemi iin
x
= 0 yazarsak;
z = 0 y = -13.33
y = 0 z = 6.67
147
RNEK 2
ekilde boyutlar verilen kesite A noktasndan P basma kuvveti etkimektedir. Malzemede gvenlik gerilmesi
em
= 60 ve
em
=-120 MPa olduuna gre kesitin tayabilecei P kuvvetini hesaplaynz.
( ) ( )
( ) ( )
180 30 90 90 30 15
65
180 30 90 30
y mm
+
= =
+
( ) ( )
( ) ( )
180 30 15 90 30 75
35
180 30 90 30
z mm
+
= =
+
( ) ( )
3 3
2 2 6 4
30 180 90 30
30 180 25 90 30 50 24.91 10
12 12
z
I mm

= + + + =
( ) ( )
3 3
2 2 6 4
30 180 90 30
30 180 20 90 30 40 8.708 10
12 12
y
I mm

= + + + =
( ) ( )( ) ( )
6 4
30 180 25 20 90 30 50 40 8.1 10
zy
I mm = + =
( ) ( )
2
z zy y y z zy
x
z y zy
M I z I y M I z I y

A I I I

+
= +

( ) ( )
( )
6 6 6 6
2
6 6 6
90 8.1 10 8.708 10 20 24.91 10 8.1 10
8100
24.91 10 8.708 10 8.1 10
x
P z y P z y
P

= +

0 0.372 30
x
y z = =
( )
6
123.4 1.53 4.11 10
x
P z y

= +
( ) ( )
6 6
123.4 1.53 5 4.11 115 10 588.4 10
C
P P

= + = (

( ) ( )
6 6
123.4 1.53 35 4.11 65 10 197.3 10
D
P P

= + = (

6
6
588.4 10 120 204.08
204
197.3 10 60 304.1
em
P P k
P k
P P k

=

=
`
=

)
148
zel Durum: z,y; asal eksenler olsun. (I
zy
= 0)
y
z
x
z y
M
M
y z
A I I
= + 0
y
z
x
z y
Pe
Pe P
y z
A I I
= + + =
1 0
y
z
z y
e
e P
y z
I I
A
A
A



+ + =
`


)
2 2
1 0
y
z
z y
e
e
y z
i i
+ + =
2
0
y
z
z
i
y S
e
= =
2
0
z
y
y
i
z S
e
= =
Parantez ii sfr olmal
T.E. Dorultusunu belirleyebilmek iin
x
= 0 yazalm.
T.E. Yalnzca eksantrik kuvvetin etki ettii noktann
koordinatna balym.
1 1
min
2 2
y maks
z
x
z y
y
z
x
z y
Pe
Pe P
y z
A I I
Pe
Pe P
y z
A I I

= + +
= + +
149
RNEK 3
ekilde gsterilen kesit P ekme kuvvetinin etkisi altndadr. T.E.nin A ve B noktalarndan geebilmesi iin
P kuvvetinin uyguland E noktasnn koordinatn hesaplaynz.
em
= 140 MPa olduuna gre Pnin
alabilecei en byk deer ne olmaldr.
6 4
78.933 10
z
I mm =
6 4
18.933 10
y
I mm =
2 2
4933.3
z
i mm =
2 2
1183
y
i mm =
2
16000 A mm =
y
z
x
z y
M
M P
y z
A I I
= +
z, y asal eksenlerdir.
2 2
1
y
z
x
z y
e
e P
y z
A i i

= + +
`

)
( ) ( )
0 1 60 70 0
4933.3 1183
p p
x A
y z
= = + + =
( ) ( )
0 1 60 20 0
4933.3 1183
p p
x B
y z
= = + + =
( )
26.28
2 90 0
45.68
1183
p p
p
z mm z
y mm
=
+ =
=
( ) ( )
45.68 26.28
1 100 70 140
16000 4933.3 1183
maks D
P


(
= = + +
(

643497 P
150
T.E. Kesitin sol kenaryla aksn.
AB dorusu tarafsz eksendir.
( )
( )
2 2
2 2
12
12
0 1 0
2 2
12
12
0 1 0
2 2
y
z
x
y
z
x
e
e h b
A
h b
e
e h b
B
h b

| | | |
= + + =
| |
\ \

| | | |
= + + =
| |
\ \
12
2 0 ; 0
6
z
z y
e b
e e
b

+ = = =
6
y
h
e =
6
z
b
e =
3 2
2
12 12
z
z
I bh h
i
A bh
= = =
3 2
2
12 12
y
y
I
b h b
i
A bh
= = =
2 2
1 0
y
z
z y
e
e
y z
i i
+ + =
Benzer ekilde tarafsz eksenin BC, CD ve DA kenarlar ile akk olmas hallerinde Eksantrik kuvvetin etki
etmesi gereken noktalar belirlenerek birletirilirse dikdrtgen kesitin EKRDEK blgesi elde edilir. Normal
kuvvet bu blge ierisinde etkirse kesit tek iaretli gerilme etkisinde kalr. Aksi halde TE, kesitin ierisine
girerek kesiti basma ve ekme olmak zere iki farkl blgeye ayrr.
Bu husus zellikle tekil temellerin hesabnda uygulama alan bulur. Zemin, ekme gerilmeleri tayamadndan
temel altnda tamamen basma gerilmeleri elde edebilmek iin gerektiinde temel papucu bir dorultuda
uzatlarak eksantrik hale getirilir.
EKRDEK
BLGES
151
Simetrik olmayan Tekil Smeller (Temeller, ders notlar Prof.Dr Halit DEMR)
Bazen smel altnda niform gerilme
yayl temin edebilmek iin smel
eksantrisitenin bulunduu tarafa daha
uzun yaplr. Bu yolla kolon eksenine gre
simetrik olmayan bir smel elde edilir.
Aada bu problem incelenmitir.
Smel st seviyesinde tesir eden
kuvvetler kolon ekseninin smel tabann
kestii O* noktasna icra edilirse ayn
deerde N kuvveti ve
* *
' M M h H = +
momenti elde edilir. Buna gre kuvvetin O*O =e= M/N olmak
zere O noktasna tek bana etkidii dnlebilir. Gerilme
yaylnn niform olmas iin O noktasnn smel tabannn
arlk merkezinde olmas gerekir. Buna gre dikdrtgen tabanl
smeller iin,
1 2
2 2
1 2
1 2
2
2
A
A
A e
A e
A A e
A A e
= +
=
=
= +
yazlabilir. Demek ki e=M/N ile e belirtilir ve A1
uzunluu, A2 uzunluundan 2e kadar fazla tutularak
uniform gerilme yayl salanr.

H
O
*
O
*
M
*
h
B

900 k =
75 H k =
*
150 M km =
RNEK 4.1
* *
0.25
' 150 1 75 225
' 225
0.25
900
z
MPa verildiine gre
M M h H km
M
e m

=
= + = + =
= = =
-
Zeminin emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduuna
gre smel ve zerindeki toprak iin 0.025 MPa
azaltma yaparsak (Smel tabannn 1.25 m derinde
olduu kabul edilerek, ortalama birim hacim
arl 20 kN/m
3
alnarak 1.25*20=25 kN/m
2
=0.025 MPa
2
6
.
900000
4000000
0.225
4 10 2000
net
z
n boyutlandrma iin dzgn yayl gerilme
kabulu yaplabilir

Alan mm
A B mm

= = =
= =
0.25 0.025 0.225 .
net
z
MPa olur = =
3
6
2000 2000
12
2 2
25 200 : 6 33 .
900000 225 10
, 1000
2000 2000
0.39375 .
3 2
eb eb
net
eb z
m lik simetrik bir smel seilirse
e cm cm smelde ekme gerilmesi olumaz
hesaplanrsa
MPa smel alan bytlmelidir
m lik simetrik

= < =

= =

= >

3
6
2000 3000
12
25 300 : 6 50 .
900000 225 10
, 1500
3000 2000
0.225 .
eb eb
net
eb z
bir smel seilirse
e cm cm smelde ekme gerilmesi olumaz
hesaplanrsa
MPa smel alan yeterlidir



= < =

= =

= =

H
O
*
M
*
h
Simetrik
Smel
hesab
153
900 k =
75 H k =
*
150 M km =

H
O
*
O
*
M
*
h
Buna gre smelin bir tarafa olan kmas dier tarafa
olan kmadan 2e=0.50 m fazla olacaktr. Zeminin
emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduuna gre smel ve
zerindeki toprak iin 0.025 MPa azaltma yaparsak
(Smel tabannn 1.25 m derinde olduu kabul edilerek,
ortalama birim hacim arl 20 kN/m
3
alnarak
1.25*20=25 kN/m
2
=0.025 MPa
RNEK 4.2
* *
0.25
' 150 1 75 225
' 225
0.25
900
z
MPa verildiine gre
M M h H km
M
e m

=
= + = + =
= = =
-
3
6 2 2
0.25 0.025 0.225 .
900 10
4 10 4
0.0225
net
z
net
z
MPa olur
Gerilme uniformolacana gre smelin taban alan

A B mm m

= =
= = = =
-
- -
1 2
2 2
2
1 0.25 1.25
1 0.25 0.75
A
A
A B m alnrsa
A e m
A e m
= =
= + = + =
= = =
bulunur. Sonra kritik kesitlerdeki kesit tesirleri
hesap edilerek kesit hesab ve tahkikleri yaplr.
Eksantrik
Smel
hesab
154
RNEK 5 ekilde gsterilen smelde oluacak en byk basma gerilmesini hesaplaynz. Zeminin ekme
gerilmesi tamad kabul edilecektir.
Gerilmelerden oluan kuvvet
ve tarafsz eksene gre
moment d kuvvet ve
momente eit olmaldr.
2.(3 ) 100
2
2
2.(3 ) . (3 ) 100(2.5 )
2 3
B
B
s k
s s s

=
=
2
1.5 , 66.7 ( )
1500 0.0667
k
B
m
B
s m KPa
s mm MPa

= =
= =
100
1
100
y
z
M
e m

= = =

300
50
6 6
h
cm = =
Eksantrik normal kuvvet, ekirdek blgesi
dndadr. O halde TE kesitin iine girmitir.
155
ekilde gsterilen blok, Emniyet gerilmesi 100 MPa olan bir malzemeden yaplmtr. Bu kesitin
tayabilecei en byk P basma kuvvetini hesaplaynz. Malzemenin ekme gerilmesi tamamas
durumunda P kuvvetinin deeri ne olur?
RNEK 6
y
z
x
z y
M
M
y z
A I I
= +
3 6
6 13
.10 0 .10 1.5
0
12.10 3.6.10
x
z
P P
y z
I

= + =
T.E. Denklemini bulalm.
0
12 24000
2000 .
x
P P
z
z mm

= + =
=
Gerilme blounun bilekesi P
kuvvetidir ve Tarafsz eksene
gre moment,
(6 ).2.
2
2
(6 ).2. . (6 ) (4.5 )
2 3
em
em
s P
s s P s

=
=
1.5 , 450 s m P k = =
( ) ( 3000) 100
12 24000
480 .
x
P P
A
P k

= + =
=
Malzemenin hem ekme hem de basma
gerilmeleri tamas durumu iin bulunan P
kuvveti
Malzemenin ekme gerilmeleri tamamas
durumu iin bulunan P kuvveti
156
RNEK 7
Eksantrik normal kuvvetle ykl, enkesiti 60x180 mm
2
olan ubukta
em
= 10 MPa ve
em
= -6 MPa olarak
bilindiine gre ubuun tayabilecei en byk P kuvvetini hesaplaynz.
60 mm
180 mm
y
z
A
P
maks
min
TE
3
0

m
m
G
10 mm
90
0
z
y
P
M P
M
=
=
=
0
zy
I =
z ve y asal eksenlerdir.
3 2
2
12 12
z
bh h
i
bh
= =
y
z
x
z y
M
M
y z
A I I
= +
2
90 90
1
x
z z
P P P
y y
A I A i

| |
= =
|
\
2
90 12
1 1
30
x
P P y
y
A h A

| | | |
= =
| |
\ \
0 30
x
y mm = =
min
1080
1 1 6
60 180 32400 60 180 30
P P y
y
| | | |
= =
| |

\ \
32400 P
1 10
60 180 30
maks
P y

| |
=
|

\
27000 P
27
min 27
32.4
enbyk
k
P k
k

= =
`
)
T.E. Denklemi iin
x
= 0 yazarsak;
157
Gerilme Durumunun ncelenmesi
e
z
= 0 hali; z, y asal eksenler olsun.
N
x
P A

=
z
x
z
M
y
I

0
z y y
P M P e M = = =
z
x
z
M
y
A I
=
y
x
z
P e
P
y
A I

= +
2
6
1
y
h
maks
y
e
P
bh h

=

| |
= +
|
\
min
2
6
1
y
h
y
e
P
bh h

=

| |
=
|
\
zel Durum :
e = 0 ise eksenel normal kuvvet hali min maks
P
b h
= =

min
0 =
; 2
6
maks
h P
e
b h

| |
= =
|

\
ise
6
h
e

M
<<

min
6
0
maks
h
e

<
>
min
6
0
0
maks
h
e

=
>
=
min
6
0
0
maks
h
e

>
>
<
6
h
e

M
>>

2
1
y
x
z
e
P
y
A i

| |
= +
|
\
2
12
1
y
x
e
P
y
A h

| |
= +
|
\
158
RNEK 8
ekilde gsterilen tablal kesitte tarafsz eksenin K ve L noktalarndan geebilmesi iin eksantrik
normal kuvvetin etkimesi gereken noktann koordinatlarn hesaplaynz.
,
0
52.8 33.73
0
p p
z p y p
K
x
p p
L
x
Pozitif BLGEDE koordinatlar y ve z olan herhangi bir noktadaki
ekme kuvveti P olsun
M P y M P z P
z mm y mm

= = =
=
= =
=
6 4
6 4
6 4
315.65 ,
263.22
4243*10
9226*10
3283*10
z
y
zy
Alan merkezi
tabandan mm
sa kenardan mm
I mm
I mm
I mm

=
=
=
159
A noktasndan P basma kuvveti uygulanan T
kesite haiz kiriin basma ve ekmedeki emniyet
gerilmeleri srasyla -70 MPa 140 MPadr. P
basma kuvvetinin alabilecei en byk deeri
hesaplaynz.
(I
z
= 0,58x10
6
mm
4
I
y
= 0,39x10
6
mm
4
A = 2000
mm
2
)
ekilde boyutlar verilen kesitte A
noktasndan P basma kuvveti
etkimektedir. Malzemede ekme
emniyet gerilmesi 60 MPa basma
emniyet gerilmesi 120 MPa olduuna
gre kesitin taya-bilecei en byk P
kuvvetini hesaplaynz. Bulunan bu P
deeri iin kesitte gerilme dalmn
iziniz.
( 0.5 0.00345 0.02564 )
( 30; 22) 70
52.04
x
B
P y z
z y MPa
P k

= +
= =
=
6 4
6 4
6 4
3
24.91*10
8.708*10
8.1*10
50*10
0
1000
z
y
zy
z
y
I mm
I mm
I mm
M P mm
M mm
P
=
=
=
=
=
=
( 0.123457 0.00268 0.00288 )
( 35; 65) 120 296.7
( 5; 115) 60 308.7
296.7
x
E
D
P z y
z y MPa P k
z y MPa P k
P k

= +
= = =
= = =
=
RNEK 9 RNEK 10
160
12- Dey 4,8 kN luk
kuvvet etkisi altnda ahap
kolonun A, B, C, D
noktalarndaki gerilmeleri
hesaplaynz.
13- ekilde gsterilen kesit y
ekseni zerinde olan P ekme
kuvvetinin etkisi altndadr.
Kesitin A noktasndaki normal
gerilmenin B noktasndakinin iki
kat olduu bilindiine gre P
kuvvetinin uyguland noktann
A noktasndan uzakln
hesaplaynz. Iz = 63,96x106
mm
4
A=14400 mm
2
P = 100 kN iddetindeki basma
kuvveti ekilde grlen kesite A
noktasndan etkimektedir. En
kesit zerinde gerilme
diyagramn izip kesitteki en
byk ve en kk normal
gerilmeyi hesaplaynz.
6 4
6 4
4
80 ,
5.33*10
1.73*10
0
4 5
100
25 0.75 2.89
( ) 199
( ) 104
z
y
zy
z y
x
Alan merkezi
tabandan mm
I mm
I mm
I mm
M km M km
k
y z
A MPa
B MPa

=
=
=
= =
=
= +
=
= +
P kuvvetinin ekme
olmas halini siz
inceleyiniz
RNEK 11
14- Kesitin A
noktasndan P = 120
kN iddetinde ekme
kuvveti etkimektedir.
Kesitte gerilme
dalmn iziniz.
2
)
' (0; )
. 0 .
1
( ) 2* ( ) 15.06
14
D
z D y
y
z D D
x
z y z z
D
a Ave B oktalarnda ayn iaretli gerilme olsun
Kuvvetin TE nin st tarafnda D y noktasnda etkidiini
kabul edelm P M P y M olur
M
M P y y P P
y z y y
A I I A I A i
A B y mm
AD

= = =
| |
= + = + = +
|
\
= =
=
-
-
5 15.06 129.9
)
2665
D
mm
b Ave B oktalarnda farkl iaretli gerilme olsun
y mm
=
=
161
15- Yanda ekilde gsterilen
istinat duvarnn yapld
malzemenin birim hacim
arl = 25 kN/m
2
ve yatay
toprak itkisi h = 120 kNdur.
stinat duvarnn altndaki
zemindeki gerilmeleri bulunuz.
16- Yanda ekilde elemana
iki kuvvet etki etmektedir.
En byk gerilmenin 70
MPay gememesi
istendiine gre en byk P
kuvvetini bulunuz.
A = 2897 mm
2
; d = 254 mm;
b
f
= 65 mm; t
f
= 11,1 mm;
t
w
= 6,1 mm; I
z
= 28,1x10
6
mm
4
; I
y
= 0,949x10
6
mm
4
(Kuvvetler gvde orta
noktaya etkimektedir)
17- Yanda ekilde elemana P = 150 kN deerinde bir kuvvet etki
etmektedir. En byk gerilmenin 125 MPay gememesi
istendiine gre en byk a mesafesini bulunuz.
A = 4570 mm
2
; d = 201 mm; b
f
= 165 mm; t
f
= 10,2 mm
t
w
= 6,2 mm; I
x
= 34,5x10
6
mm
4
; I
y
= 7,62x10
6
mm
4
166
14
B
C
kPa
kPa

=
=
51.6 P k =
31.2 a mm =
16.1 x mm =
z
z
162
KOLONLARIN BURKULMASI
163
KOLONLARIN BURKULMASI
Yap elemanlarnn gerilme ve ekil deitirme kriterlerine gre incelenerek boyutlandrlmas
bundan nceki blmlerde ele alnd. Bu blmde yap elemanlarnn ald biimi yk etkisi altnda
koruyup koruyamayaca konusu aratrlacaktr. Stabilite, yapnn ani biim deiimi yapmadan
verilen bir yk tama kabiliyeti olarak tanmlanabilir. Aadaki ekilde, farkl yzey ve
zerindeki kre gsterilmitir. Krelere denge konumlarndan kk sapmalar verilip serbest
brakldklarnda nasl davranacaklar hususunu, ayr denge konumunu aklamakta kullanabiliriz.
I
w
N
II
w
N
Farksz Denge
Eer kre denge konumu I`den
uzaklatrlrsa, kreyi orijinal
denge konumuna dndrmeye
zorlayan yeni bir F kuvveti oluur.
Bu denge durumu KARARLI
DENGE olarak adlandrlr.
Kre denge konumu I`den hareket
ettirilirse oluan kuvvet kreyi
denge konumundan daha da
uzaklatracaktr. Bu denge
durumuna KARARSIZ DENGE
denir. Gerek yaplardaki gme
olayna benzetilebilir.
Kre, denge konumu I`den hareket
ettirildiinde orada kalr ve denge
konumu hibir zaman bozulmaz.
Bu ekil kararl ve kararsz denge
arasnda bir durumu gsterir ve
FARKSIZ DENGE diye adlandrlr.
164
P P
P P
(N + M)
EKSENEL YKL KOLONLAR
Bu blmde kolonlarn elastik burkulmas ele alnacaktr. Burkulma probleminde
ama, doru eksenli denge konumuna sahip bir kolonun eksenel basma yk
altnda, eri eksenli baka bir denge konumu olup olmadn belirlemek ve varsa
kolonu bu denge konumuna geiren P ykn hesaplamaktr.
ki ucu mafsall bir kolon ele alalm ve aadaki artlar saladn kabul
edelim:
a) Kolon balangta doru eksenlidir.
b) Eilme rijitlii EI, uzunluk boyunca sabittir.
c) Malzeme lineer elastik, homojen ve izotroptur.
d) Yk tam olarak ekseneldir.
e) Yerel burkulma meydana gelmez.
ki ucundan mafsall eksenel basma kuvveti tayan bir ubuk dnelim. Eksenel kuvvetin yava yava artmas
durumunda ubuk doru eksenli balang durumunu koruma eilimindedir. O halde ubuun doru eksenli denge
konumu, kararl denge konumudur diyebiliriz.
Eksenel kuvvetin belirli bir deerine ulaldnda ubuk, doru eksenli denge konumunu brakp aniden eri eksenli
baka bir denge konumuna geer. Bu olaya burkulma adn veriyoruz. ubuk burkulduktan sonra yklemedeki kk
deimelerle kendisine yine eri eksenli baka baka denge konumlar bulur. ubuun eri eksenli denge konumunu
kolayca deitirme eiliminde olmas sebebiyle bu denge konumuna kararsz denge konumu ad verilir.
Burkulma, eksenel basma kuvveti tayan narin ubuklarda meydana gelir. En kesit alan kk, boyu byk olan narin
ubuklarn eksenel yk tama kapasiteleri burkulma olay nedeniyle azalr.
DZ BURKULMU
N
165
cos
sin
P
Q P
M P y

=
=
=
tan
cos 1
sin
y

P
Q P y
M P y
=
=
=
2
2
d y M
dx EI
=
2
2
d y M Py
dx EI EI
= =
2
2
0
d y P
y
dx EI
+ =
2
P
EI
=
2
0 y y + =
Diferansiyel denkleminin zm;
( ) ( ) ( ) sin cos y x A x B x = +
eklindedir. Burada A ve B sabitleri snr
koullarndan bulunabilir.
( )
0 0 0 x y = =
( )
0 x L y L = =
( )
0
0 sin 0 A =
_
( )
1
cos 0 B +
_
0 B = ( ) ( )
sin y x A x =
( ) ( )
0
sin 0 y L A L = =
_
L n =
n
L

= 1, 2, 3, ... n =
( )
1/ 2
3/ 2
1
1
v
v

=
+
166
( )
sin
n
y x A x
L

| |
=
|
\
( )
sin y x A x
L

| |
=
|
\
( )
2
sin y x A x
L

| |
=
|
\
( )
3
sin y x A x
L

| |
=
|
\
2
1
2
EI
P
L

=
2
2 1
2
4
4
EI
P P
L

= =
2
3 1
2
9
9
EI
P P
L

= =
n = yarm sins
erisi says
2
2
kritik
EI
P
L

=
ki ucu mafsall kolonlar
iin EULER denklemi
2
P
EI
=
2 2
2
2
n P
L EI

= =
2 2
2
n
n EI
P
L

=
Deformasyon bants
Burkulmaya yol aan en kk yke kritik yk denir.
Kritik yke ulaldktan sonra ikinci mertebe
momentler sebebiyle ubuktaki deformasyon hzla
artarak ubuun tahrip olmasna yol aar.
Basnda bazen beton dkm srasnda kalp
kmesi nedeniyle meydana gelen yaralanma
haberlerine rastlarz.
Betonarme bir binann kalbnn yapmnda kiri
ve deme altlarna 50-75 cm aralklarla
yerletirilen dikmeler kullanlr. Bir dikmenin
burkulma asndan tayabilecei eksenel kuvvet
kktr. Dikmeler, kuak ad verilen ahap
elemanlar yardm ile ortalarndan hareket
edemeyecek tarzda her iki ynde birbirlerine
balanrsa burkulma yk nceki ykn 4 kat
olur. Eer dikmeler uzunluklarnn te bir
noktalarndan kuaklarla balanmak suretiyle
hareket edemez hale getirilirse burkulma yk
balangtaki ykn 9 katna kar. Dolaysyla
kalp tamamlandktan sonra kuaklarn dikkatlice
kontrol edilmesi kalp kmelerini byk lde
engellermi.
167
0.5
b
L L =
2
min
2
4
kritik
EI
P
L

=
0.707
2
b
L
L L = =
2
min
2
2.05
kritik
EI
P
L

=
2
b
L L =
2
min
2
1
4
kritik
EI
P
L

=
b
L L =
2
min
2
kritik
EI
P
L

=
2
min
2
kritik
b
EI
P
L

=
Elastik erinin bkm
noktalar arasndaki uzaklk,
(L
b
) burkulma boyu olarak
tanmlanrsa, Euler kritik
burkulma yk formuln
farkl mesnet koullarna
sahip ubuklarn burkulma
yklerinin hesaplanmasnda
kullanmak mmkndr.
Burkulma olay, en kesitin en
kk atalet momentini
veren eksene dik
dorultudaki yer deitir-
mesi ile meydana gelir. Bu
sebeple nce dikdrtgen ve L
kesitler yerine her eksene
gre atalet momentleri ayn
olan Daire, halka, tp yada
geni balkl I profil
kesitlerin kullanlmalar daha
uygun olur.
168
Bir kolonda burkulmaya yol aan en kl normal gerilme
kritik
(
kr
), Euler burkulma yk bantsnn alana blnmesiyle
elde edilebilir. ki ucu mafsall bir kolonda,
2 2 2
min
2 2 2
2
min
kr
b b
P EI E E
L A L A
i

= = =
eklinde ifade edilebilir. Burada , narinlik olarak tanmlanr.
Narinlik EI (eilme rijitlii) veya P (ykleme) ile ilikili deildir.
b
L
i
=
2
2
kr
E

=
Burkulma gerilmesi dey eksende, narinlik
deerleri de yatay eksende gsterilerek
kr

erisi izilecek olursa, nn byk deerlerinde
erinin yatay eksene hzla yaklat, kk
deerlerinde ise erini hzla byyerek dey
eksene asimptot olduu grlr. Oysa normal
gerilmenin bymesiyle malzemede akma adn
verdiimiz kalc ekil deitirmelerin ortaya kp
ezilme ve gme olmas gerekirdi. Dolaysyla
narinliin kk deerlerinde Euler hiperbolnn
kullanlmas doru olmaz.
Orantllk snrna kar gelen narinlik deeri bir
kriter olarak alnabilir.
2
min
2
kritik
b
EI
P
L

=
2
2
p
p
E

=
2 3
2
210 10
190
p

= 105
p

Yap elii iin kritik narinlik deeri 105 dir
KRTK GERLME NARNLK LKS
169
( )
( )
310 1.14 elik iin
29.3 0.194 ahap iin
p kritik
p kritik
Tetmajer doru denklemleri


< =
< =
p p
( < >

p p
( > <

Tetmajer erisi geerli
burkulma elastik deil.
Euler hiperbol geerli
burkulma elastik blgede.
Narinliin 105 den kk olmas durumunda burkulma gerilmesi orantllk snrn amakta dolaysyla
malzemede kalc ekil deitirmelerin olmas beklenmektedir. O zaman bu blgeye Elastik Olmayan yada Plastik
Burkulma Blgesi adnn verilmesi yanl olmayacaktr.
Narinliin 105 den byk olmas durumunda ise burkulma gerilmesi olduka kk deerler alacandan, bu
blgedeki burkulmaya Elastik Burkulma Blgesi denebilir.
Plastik Blgedeki burkulma yknn belirlenmesinde ise Tetmajerin deneysel almalar sonucunda nerdii
doru denklemleri kullanlabilir.
NARNLK KRTK GERLME LKS : ZET
170
KOLONLARIN TASARIMI
1) Analiz (kontrol) : L
b
, A, P bilinen byklkler.
min
( )
b
L
hesapla
i
=
y
y
z z
( )
2
2
Euler formln kullan ;
p kr kr kr
E
P A

> = =
( ) ( )
Tetmajer formln kullan fs gvenlik katsays
kritik
p toplam
P
P
fs
< =
2) Boyutlandrma : E, P, L
b
bilinen byklkler.
( )
1
kr
P fs P fs = >
Burkulmann elastik blgede olduu kabul edilir ( >
p
).
( )
2
2
b
fs P L
I
E
=
-
P ykn elastik burkulma blgesinde tayabilecek en kk atalet momenti hesaplanr (I
min
) Bulunan bu atalet
momentini salayacak uygun bir kesit seilir (I, U, T veya dikdrtgen).
hesaplanarak
p
deeri ile karlatrlr. Eer ( >
p
) ise kabul dorudur.
2
2
kr
E

=
kr kr
P A =
kr
toplam
P
P
fs
=
Eer ( <
p
) ise kabul yanltr ve kesit bytlerek ilemler tekrarlanr.
171
RNEK 1
ekilde boyutlar verilen iki ucu mafsall ahaptan imal edilmi kolonun tayabilecei P basma kuvvetini,
kolon boyunun 4 ve 2 metre olmas halinde ayr ayr hesaplaynz. (E = 10 GPa,)
y
z
120
100
100 29.3 0.194
p kr
< = =
3
7 4
7 4
min
3
6 4
120 100
1 10
12
1 10
100 120
14.4 10
12
z
y
I mm
I mm
I mm

= =

=
`

= =

)
4000
b
l l mm = =
7
min
1 10
28.9
12000
i mm

= =
min
4000
138.41 100
28.9
b
p
l
i
= = = > =
2 2 4 7
2 2
1 10 1 10 61622
61622 , 5.14
4000 100 120
kr kr
b
E I
P MPa
l



= = = = =

2000
b
l l mm = =
4
min
28.9 i mm =
2000
69 100
28.9
p
= = < =
kr kr
P A =
( )
15.91
100 120 29.3 0.194 69 190968
kr
MPa
P = =
_
Olsayd;
Burkulma elastik blgede Euler forml geerlidir.
Burkulma plastik blgede Tetmajer forml geerlidir.
172
RNEK 2
Burkulma boyu L
b
= 3m olan bir kolon P = 400 kNluk bir eksenel kuvvet etkisi altndadr. Kolon E = 210
GPa olan dairesel kesitli D d apna sahip ve D/12 et kalnl olan ii bo bir borudan yaplmtr. fs =
3 alnarak D d apn hesaplaynz.
2 3 2
6 4
2 2 3
3 400 10 3000
5.21 10
210 10
b
fs P l
I mm
E

= = =

D-D/6
D
4
4
6
64 64
D
D
D
I

| |

|
\
=
4
6 4
0.51775 5.21 10
64
D
I mm

= = 119.65 120 D mm mm =
120
10
12
t mm = =
( )
2 2 2
120 100 3454
4
A mm

= =
4
4
120
0.51775 5267381
64
I mm

= =
5267381
39.05
3454
I
i mm
A
= = =
3000
76.82 105
39.05
p
= = < =
310 1.14
kr
= 310 1.14 76.82 222.4
kr
MPa = = max
222.4 3454
256056 400
3
P k

= = <
6 4 2
140 14 11.13 10 5540 44.8 D mm t mm I mm A mm i mm = = = = =
Kesit bu yk tayamaz. Kesit bytlr.
3000
67 105
44.8
= = <
310 1.14 67 233.6
kr
MPa = =
max
5540 233.6
431381 400
3
P k

= = >
6 4 2
165 9.95 14.62 10 4847 54.93 D mm t mm I mm A mm i mm = = = = =
3000
54.61 105
54.93
= = <
310 1.14 54.61 247.74
kr
MPa = =
max
4847 247.74
400240 400
3
P k

= = >
Sleyman Aksoy tarafndan yaplan kesit seimi 21 Mays 2009
173
ekildeki L kesitli ahap kolonun fs = 3
gvenlik katsays ile tayabilecei P
ykn bulunuz.
E = 10 GPa
6 4
min
;
35 65
5.3524 10
77.803
14.21
38357
kr
em
tabana ve sol kenara gre statik
moment alnrsa
y mm z mm
I mm
MPa
P

= =
=
=
=
=
ekilde grlen BC ubuu 90x180mm dikdrtgen kesitli
ahaptan yaplmtr. ubuun fs = 3 gvenlik ile
tayabilecei q ykn; L = 3 m olmas halinde,
hesaplaynz. E = 10 GPa,
p
= 100
6 4
min
10.935 10
115.47
39.972
15
em
I mm
P k
k
q
m

=
=
=
=
RNEK 3
RNEK 4
174
RNEK 5
Aralarnda 1.2 mm boluk olan 25 mm apl silindirik
ubuklarn uzunluklar 1er metredir. Isl genleme
katsays a = 12x10
-6
1/
o
C olduuna gre,
a) Boluun kapanmasna, b) ubuklarn elastik
burkulmasna yol aan scaklk artn hesaplaynz.
L L T =
6
0.0012 12 10 2 T

=
50 T C =

( ) ( )
t e
L L =
L
T L
AE
= E T =
Boluk kapandktan sonra scaklk artmaya devam ederse
i kuvvet oluur.
2
2
kritik
E
E T

= =
2
2
8.03 T C

= =

4 2
2
4 4 2
I r r r
i
A r

= = = =
elik AB ubuu kare kesitli olup iki ucu mafsalldr. 2
gvenlik katsays ile sisteme uygulanabilecek P kuvvetinin
iddetini hesaplaynz.

kr
= 105, <
kr
iin
kr
= 310 -1.14 (burkulma plastik blgede
ise)
RNEK 6
30,0
A
B
P
C
3 m
38x38mm
2
4
2
3000 3000
273 105
10.97
38
12 38
kr
= = = > =

4
4
38
173761
12
I mm = =
2
2
1.732
kr
em
b
P EI
P P
fs fs L

= = =
-
2 3
2
200 10 173761
11002 11
3000 2 1.732
P k

= = =

175
ekilde grlen sistemdeki AB ve BC elemanlar d
ap 120 mm, et kalnl 10 mm olan alminyum
ubuklardr. Burkulma gvenliini en byk yapacak h
yksekliini bulunuz. mg = 75 kN olduunda karlk
gelen gvenlik katsaysn hesaplaynz. E=70 GPa
RNEK 7
Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
2
2 2
min min
,
9 3
, ,
2 2 2
3
,
2 36 2 16
6.75 6.07
kr
BC
kablo BC ve AB ubuk kuvvetleri
h mg mg mg
K BC AB
h h
ubuklarn P ykleri yazlp taraf tarafa blnrse
EI EI mg mg
h
h m fs

+
= = =
= =
= =
2,5 m burkulma boyu olan kolonun kesiti ekildeki gibidir.
Tayabilecei P yk 350 kN olduuna gre n gvenlik
katsaysn hesaplaynz.
A = 3325 mm
2
; E = 200 GPa; I
y
= 8,865x10
6
mm
4
; I
x
=
11,557x10
6
mm
4
)
min
51.63 , 48.4
310 1.14*48.4 254.8
254.8*3325 847226
847226
2.42
350000
kr
kr
kr
i mm
MPa
P
P
n
P

= =
= =
= =
= = =
RNEK 8
mg
176
RNEK 9
Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
RNEK 10
Burkulma boyu L olan kolon dxd/3 boyutlarndaki ahap
bloklardan ekildeki dzenlemelerde oluturulmak
isteniyor. Burkulma asndan tayabilecekleri
kuvvetlerin (P
A
/P
B
) orann hesaplaynz.
min
min
27
1.421
19
A A
kr
B B
kr
P I
P I
= = =
ekildeki ykleme altnda en byk L deerini
hesaplaynz.
E = 200 GPa,
kr
= 290 MPa, A= 1452 mm
2
, i
z
= 41,6 mm,
i
y
= 14,75 mm fs = 1,92
P = 60 kN
2
min
2
2
min
* ,
14.75 *1452
2325
60000*1.92
79
1452
kr em
b
kr
EI
P P fs
L
I
L mm
MPa

= =
=
=
= = <
177
12- Uzunluu L = 1.5 m olan, iki ucu mafsall bir ahap ubuk fs =
3 gvenlik katsays ile P = 60 kN deerindeki eksenel kuvvetini
tayacaktr. ubuun kesiti dikdrtgen ve bir kenar dierinin
iki katdr. Buna gre kesiti boyutlandrnz.
E = 10 GPa,
p
= 100
11- ekildeki kolona balangta hibir kuvvet
etkimemektedir. Scaklk 40
o
C arttrldnda burkulmann
olduu bilindiine gre kolonun L boyunu bulunuz (E = 200
GPa; = 11,7x10
-6
/
o
C; d = 100 mm)
2
min
2
* *
4190
kr
b
kr
EI
P
L
RL
L T
EA
R P
L mm

=
=
=
=
L
2
min
2
2 2 4
min 2 2
1500
2 3
3*60000*1500
*10000 6
71 ; 142
73.8 100
76 ; 152
kr
b
kr b
p
EI
P
b
L
P L b
I
E
b mm h mm
b mm h mm

= =
= = =

= =
= =
= =
13- AB ve AC ubuklarnn ap 15 mm, BC ubuunun ap
21 mmdir. Gvenilirlii en byk yapacak asn
bulunuz. P = 7 kN olduunda karlk gelen gvenlik
katsaysn hesaplaynz (E = 200 GPa).
14- ki ucu mafsall 4 m uzunluundaki elik bir kolon
I260 profilinden yaplmtr. fs = 2,5 gvenlik katsays
ile bu kolonun tayabilecei Pem ykn hesaplaynz (A =
53,3x102 mm2, Imin =288x104 mm4 imin = 23,2 mm, E =
210 GPa )
178
15- L uzunluunda dikdrtgen kesitli
alminyum bir kolon ucundan ankastre
dier ucundan ekilde grld gibi
mafsaldr.
Burkulma asndan en uygun a/b orann
bulunuz.
Kolonu L = 500 mm E = 70 GPa P = 20 kN
iin boyutlandrnz. n = 2,5
16- ekilde gsterilen kafes kiri elemanlar 15 ve 20
mm apnda dairesel kesitli ubuklardan yaplmtr. n =
2,6 gvenlik katsays ile tanabilecek P
max
ykn
hesaplaynz (E = 200 GPa,
em
= 140 MPa)
1
5

m
m
17- ekildeki dairesel kesitli BC ubuunun n = 3 gvenlii ile
boyutlandrnz (E = 200 GPa). (BC ubuunun boyu 5 mdir)
18- Her bir ubuk ii dolu dairesel kesitli elikten imal
edilmitir. Birinci ubuun ap 20 mm olduunda verilen ykleme
altnda burkulmann olmamas iin n gvenlik katsaysn bulunuz.
Ayn gvenlik katsaysna sahip dier ubuklarn yine burkulmann
olmamas iin en kk aplarn hesaplaynz (E = 200 GPa).
179
19- Her iki kolonun eit arla sahip olmas iin d
geniliini hesaplayp, her iki kolonda kritik P ykn
bulunuz.
Alminyum
E = 70 GPa
= 2710
kg/m
3
elik
E = 200 GPa
= 7860
kg/m
3
20- Burkulma boyu 1,8 m olan iki pirin ubuk ekilde
grlen en kesitlere sahiptirler. Her iki kesit alann ayn
olmas iin kare kesitin et kalnln bulunuz, her iki ubuun
tayabilecei yk hesaplaynz (E = 105 GPa).
5
0
7
5

m
m
21- Kare kesitli kolonun tayabilecei Pkritik ykn
hesaplaynz. Ayn yk tayabilecek daire kesitli
kolonun yarapn hesaplaynz. ( E = 200 GPa).
138.56
28.53
14.27
d mm
r mm
=
=
=
22- Sistemin gvenle tayabilecei P kuvvetini bulunuz.
(E = 210 GPa,
em
= 140 MPa, fs = 2,5)
6 4
min
178.88
1.885 10
73252
AB ubuunda
I mm
P
=
=
=
-
180
ELASTK ERNN NTEGRASYON YOLU LE BULUNMASI
dv
dx
=
Ama: Yalnzca Momentten oluan eim ve sehimin bulunmas
( )
3/ 2
2
2
2
1 1
,
1
,
v M
EI
v
d v M
EI v M
dx EI

= =
+
= =
EI v M

=
dM
EI v Q
dx

= =
( )
2
2
d M dQ
EI v q x
dx dx
| |

= = =
|
\
y
dQ dM
q Q
dx dx
= =
Ykleme sonras bir eri haline dnen (elastik
eri) ubuk ekseninin denklemini integrasyon
yntemi ile belirlemek istiyoruz. Eriliin
matematik tanm ile basit eilme konusunda elde
edilen ekil deitirme bantlar birletirilirse
aadaki ifadeye ulalr.
Bu bant, moment fonksiyonunun iki kere integre
edilmesi yolu ile elastik eri fonksiyonunun
belirlenebileceini ifade etmektedir.
EIv=M ifadesinin iki kere trevi alnrsa elastik
eri denklemini kesme kuvveti veya yayl yk
fonksiyonunu kullanmak yolu ile de bulabileceimi-
zi grmekteyiz. ntegrasyon sabitlerinin belir-
lenmesinde geometrik ve dinamik snr koul-
larndan faydalanlr.
181
Snr koullar
( ) 0 v a =
( ) 0 a =
( ) 0 M a =
( ) 0 M a =
( ) 0 v a =
Ankestre uta kme ve
dnme yoktur.
Mafsall uta kme ve
moment yoktur.
Serbest uta moment ve
kesme kuvveti yoktur.
( ) 0 Q a =
EI v q =
1
EI v q dx c Q = + =

1 2
EI v q dx dx c x c M = + + =

2
1
2 3
2
c x
EI v q dx dx dx c x c = + + +

3 2
1 2
3 4
6 2
c x c x
EI v q dx dx dx dx c x c = + + + +

1
1 2
EI v M
EI v M dx c
EI v M dx dx c x c
=
= +
= + +

182
RNEK 1
ekilde gsterilen konsol kiriin elastik eri denklemini ikinci, nc ve drdnc mertebeden diferansiyel
denklem kullanarak bulunuz. B noktasndaki eim ve sehimi hesaplaynz.
dM
EI v Q
dx

= =
1
2
1 2
3 2
1 2 3
2
6 2
EI v P
EI v Px C
Px
EI v C x C
Px x
EI v C C x C
=
= +
= + +
= + + +
3
2
1
0 0 0
0 0 0
0
x iin v C
x iin v C
x iin M PL C PL
= = =
= = =
= = =
2 2
3 2 3
2 2
6 2 3
B
B
P x PL
v Lx
EI EI
P x Lx PL
v v
EI EI

(
= =
(

(
= =
(

EI v q

=
1
1 2
2
1 2 3
3 2
1 2 3 4
0
2
6 2
EI v
EI v C
EI v C x C
x
EI v C C x C
x x
EI v C C C x C
=
=
= +
= + +
= + + +
4
3
1
2
0 0 0
0 0 0
0
0
x iin v C
x iin v C
x iin Q P C P
x iin M PL C PL
= = =
= = =
= = =
= = =
2 2
3 2 3
2 2
6 2 3
B
B
P x PL
v Lx
EI EI
P x Lx PL
v v
EI EI

(
= =
(

(
= =
(

EI v M

=
2
1
3 2
1 2
( )
2
6 2
EI v P L x Px PL
Px
EI v PLx C
Px x
EI v PL C x C
= =
= +
= + +
2
1
0 0 0
0 0 0
x iin v C
x iin v C
= = =
= = =
2 2
3 2 3
2 2
6 2 3
B
B
P x PL
v Lx
EI EI
P x Lx PL
v v
EI EI

(
= =
(

(
= =
(

183
P b
L

P a
L

RNEK 2
ekilde gsterilen basit kiriin elastik eri denklemini bulunuz. C noktasndaki sehimi hesaplaynz.
1
P b
EI v x
L

=
( )
2
1
P b x
EI v x P x a P a
L L

| |

= =
|
\
0 < x < a blgesi
a < x < L blgesi
2
1 1
2
P b
EI v x c
L

= +

2
2 3
2
x
EI v P a x c
L
| |

= +
|

\
3
1 1 2
6
P b
EI v x c x c
L

= + +

2 3
2 3 4
2 6
x x
EI v P a c x c
L
| |
= + +
|

\
( )
1 2
0 0 0 v c = = ( )
2 2
2 3 4
0 0
2 6
PaL PaL
v L c L c = + + =
( ) ( )
3 3 4
1 2 1 3 4
6 2 6
Pa b Pa Pa
v a v a c a c a c
L L
= + = + +
( ) ( )
2 3
2
1 2 1 3
2 2
Pa b Pa
v a v a c Pa c
L L

= + = +
184
( )
2 2 2
1
6
Pb
v x L b x
LEI
=
( )
2 2 2
1
3
6
Pb
v L b x
LEI

=
( )
( )
3
2 2 2
2
6 6
P x a
Pb
v L b x
LEI EI

=
( )
( )
2
2 2 2
2
3
6 2
P x a
Pb
v L b x
LEI EI

=
( ) ( )
3
2 2 2 2
1 2 3 4
, 0, 2 ,
6 6 6
Pb Pa pa
c L b c c L a c
L L
= = = =
C noktasndaki eim ve sehim (x=a)
( )
( )
2 2 2
2 2 2
1 2
3
6
6
0 0 dan x
en byk okme hesaplanabilir.
c
c
Pb
L a b
EIL
Pba
v L a b
EIL
v ya da v
=
=
= =
zel durum: a=b=L/2
P
3
0
48
C
maks
PL
v
EI
=
=
185
RNEK 3
ekilde gsterilen konsol kiriin reaksiyon kuvvetlerini ift katl integrasyon yolu ile hesaplaynz.
( )
1
0, 0, 0
y
F M v L = = =

4
3
A B
R R q L + =
2
4 4 4
3 6 3 9
A A
L L L
R L M q qL
| || |
= =
| |
\ \
2 2
0,
2 2
A A A A
x qx
M M q R x M R x M + + = =
4
3 2
1 1
0
6 2 24
A A
qL
R L M L =
2
2 2 2
2
4 12
16 7
8
4
9 9
9
A A
A
A A
R L M qL
M qL qL qL
R L M qL
=

= + =
`
=

)
2
7 13 19
, ,
72 24 24
A A B
M qL R qL R qL = = =
I
II
III
4
3 2
2
1 1 24
0 *
6 2 24
A A
qL
R L M L
L
| |
=
|
\
2
2
A A
qx
EIv R x M =
3
2
1
1
2 6
A A
qx
EIv R x M x c = +
4
3 2
1 2
1 1
6 2 24
A A
qx
EIv R x M x c x c = + +
( )
( )
2
1
0 0 0
0 0 0
v c
v c
= = | |
|
|
= =
\
Snr koullar:
186
RNEK 4
ekilde grlen konsollu kiriin elastik eri denklemini;
a) kinci mertebeden diferansiyel denklem kullanarak,
b) nc mertebeden diferansiyel denklem kullanarak kartnz.
1
0
2
P
x L M x =
2
3 3
2 2
L
L x L M P x

| |
=
|
\
1
2
P
EI v x =
2
1 1
4
P
EI v x c

= +
3
1 1 2
12
P
EI v x c x c = + +
2
3
2
PL
EI v Px =
2
2 3
3
2 2
P PL
EI v x x c = +
3 2
2 3 4
3
6 4
P PL
EI v x x c x c = + +
( )
1 2
0 0 0 v c = =
( )
2
3
1 1 1
0 0
12 12
P PL
v L L c L c = + = =
EI v M

=
( ) ( )
1 2
v L v L

=
( )
2
0 v L =
187
( ) ( )
1 2
v L v L

=
2 2 2
2
3
3
4 12 2 2
P P L P L P L
L c

+ = +
2
3
5
6
P L
c

=
( )
3 3 2
2 4
3 5
0 0
6 4 6
PL PL PL
v L c = + + =
3
4
4
P L
c

=
( )
2 2
1
12
Px
v L x
EI
=
( )
2 2 2 3
2
3 10 9 2
12
P
v L L x Lx x
EI
= + +
3
2
3
2 8
L PL
v
EI
| |
=
|
\
0 x L 1
2
P
Q =
3
2
L x L
2
Q P =
1
2
P
EIv

=
1 1
2
P
EI v x c

= +
Elastik eri denklemleri
Konsol
Ucundaki
kme
2
1 1 2
4
P
EI v x c x c = + +
2
3
1 1 2 3
12 2
P x
EI v x c c x c = + + +
2
EI v P

=
2 4
EI v Px c

= +
2
2 4 5
2
P
EI v x c x c = + +
2
3
2 4 5 6
6 2
P x
EI v x c c x c = + + +
dM
EI v Q
dx

= =
188
Ykleme durumu ekilde verilen konsol
kiriin elastik eri denklemini bulunuz.
A noktasndaki eim ve sehimi hesaplaynz.
1
1
1
0 1
0
20
'
1
(20 46.667)
x m
EIv
v
EI
v x
EI

=
=
=
2
2
2
3 2
5
2 3
1 3
10 10
1
' ( 5 10 15)
1
( 5 15 45)
x m
EIv x
v x x
EI
v x x x
EI

=
= + +
= + +
2
3 2
35 144, 35 144
1
' (17.5 144 )
1
(5.833 72 )
M x EIv x
v x x
EI
v x x
EI
= =
=
=
Ykleme durumu ekilde verilen konsol kiriin elastik
eri denklemini bulunuz.
RNEK 5
RNEK 6
189
2
4 3
3
4 3
,
2 2
1
( )
24 12 24
5
,
384 24
enbyk A
ql q
M x x EIv M
qx ql ql
v x x
EI
qL qL
v
EI EI

= =
= +
= =
Ykleme durumu ekilde verilen basit kiriin
elastik eri denklemini bulunuz.
RNEK 7 RNEK 8
Ykleme durumu ekilde verilen basit kirite C noktasndaki
sehimi birim yk yntemi ile hesaplaynz.
1 1
2 2
3 3
3
2
0
3 3
2
3 3 3 3
2
( )
3 3
. 5
162
c
l
l
M Px m x x
Pl l x l l
M m x
l x l
M P l x m x l
M m Pl
v dx
EI EI
= = < <

= = < <

= = < <
= =

190
1- Ykleme durumu ekilde verilen konsol
kiriin elastik erisini bulunuz. B noktasndaki
kme ve dnmeyi hesaplaynz.
B
A
P
o
L
2- Ykleme durumu ekilde verilen konsol kiriin
elastik erisini bulunuz. En byk kmeyi ve B
noktasndaki dnmeyi hesaplaynz.
B
A
P
o
L
3-a) Ykleme durumu ekilde verilen konsol
kiriin elastik erisini bulunuz.
b) B noktasnda kme olmamas iin P kuvveti
ile M
B
momenti arasndaki banty bulunuz.
A
P
L
M
B
4- Ykleme durumu ekilde verilen kiri
elastik erisini bulunuz. C noktasndaki
kmeyi ve dnmeyi, B noktasndaki
dnmeyi hesaplaynz.
A
P
o
a a
B
C
P
5-a) Ykleme durumu ekilde verilen
konsol kiriin elastik erisini bulunuz.
b) B noktasnda kme olmamas iin P
kuvveti ile M
B
momenti arasndaki
banty bulunuz.
A
P
I
1
I
2
L/2 L/2
B C
6) Aada ykleme durumlar verilen kirilerin elastik erilerini bulunuz.
A
L
B
M
o
A
q
o
L
B
A
a b
B
M
o
A
L
B
q
o
191
7) Aada ykleme durumlar verilen kirilerin elastik erilerini bulunuz. Kiri orta nokta noktasnda deplasman
hesaplaynz.
(, P = 25 kN, Mo =10 kNm, L = 4 m, E = 200 GPa, I = 18x106 mm4)
m k
w
w
o
/ 15
2
= =
A
L
B
0
sin
x
q q
L

=
192
193
boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalar:
( ) | |
z y x x
E
+ =
1
( ) | |
z x y y
E
+ =
1
( ) | |
y x z z
E
+ =
1
G
xy
xy

=
G
yz
yz

=
G
xz
xz

=
Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazlrsa
( )( )
( )
x z y x x
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
y z y x y
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
z z y x z
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( ) +
=
1 2
E
G
xy xy
G =
yz yz
G =
xz xz
G =
Dzlem gerilme halinde Genelletirilmi Hooke Yasalar:
1
x x y
E
( =

1
y y x
E
( =

G
xy
xy

=
( )
( )
2
1
x x y
E

= +

Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazlrsa

( )
( )
2
1
y y x
E

= +

xy xy
G =