VERENN KORUMA VE GZETME BORCU KAPSAMINDA SALII VE GVENL NLEMLER ALMA YKMLL

Hatice TATAN

Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin alma Ekonomisi ve Endstri likileri Anabilim Dal/ Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Bilim Dal in ngrd

YKSEK LSANS TEZ Olarak hazrlanmtr.

TEZ DANIMANI Yrd.Do.Dr. Recep MAKAS

SVAS Haziran 2008

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne

Hatice TATANn hazrlam olduu bu alma jrimiz tarafndan alma Ekonomisi ve Endstri likileri Anabilim Dal/ Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Bilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan: Prof. Dr. Nevzat GLDKEN

ye: Yrd. Do. Dr. Recep MAKAS

ye: Yrd. Do. Dr. Mehmet ASLAN

Onay Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. 30/06/2008

Prof.Dr. Zafer CRHNLOLU Enstit Mdr

ZET Hzla gelien ileri teknolojinin alma ortamnda meydana getirdii eitli riskler, i sal ve gvenlii konusunda ileri nlemler alnmasn gerekli klmtr. Bu amala Kanununda, iverene nemli borlar yklenmitir. yerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas zorunluluu, iverenin iiyi gzetme borcunun kapsamnda yer alan balca ykmllklerden biridir. verenin, i szlemesinden doan i sal ve gvenlii nlemleri almaya ilikin gzetme borcunu dzenleyen kurallar, hem Borlar Kanununda hem de Kanununda yer almtr. Nitekim 4857 sayl Kanununun, 77-89 maddeleri i sal ve gvenlii konusunu ayrntl olarak dzenlemitir. sal ve gvenlii almalarnn amac, i kazalar ve meslek hastalklarndan alanlar korumak, alanlarn daha salkl bir ortamda almalarn salamaktr. sal ve gvenliinin konusu ise, iyerinde iin yrtm srasnda doan olumsuz koullardan iiyi korumak, retimin devamn, iletmenin retiminin gvenini salamak ve verimlii arttrmak iin yaplan almalardr. verenin i sal ve gvenlii nlemleri alma borcu, i sal ve gvenlii kurulu oluturmak, i sal ve gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman istihdam etmek, iyeri hekimi bulundurmak ve iyeri salk birimi kurmaktr. yerlerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas hayati bir nem arz etmektedir. Bu nlemler alnmad takdirde, iyerlerinde i kazas ve meslek hastalklar meydana gelmekte, bu durum ise, iinin hastalanmasna veya sakat kalmasna, hatta lmne yol amaktadr. Ayrca, i kazalar ve meslek hastalklar iveren ve lke bakmndan da, byk ekonomik kayplara yol amaktadr. Dolaysyla sorunun hem insancl, hem sosyal, hem de ekonomik yn bulunmaktadr.

II

ABSTRACT Various risks, that are brought up in working environment due to rapidly devoloping technology make it necessary to take measures in terms of occupational safety and health. For this purpose, Labour law gives important roles to employers in this field. The necessity of taking occupational safety and health measures in workplace is a primary obligation as part of employers duty of supervision. Employerss occupational health and safety responsibilities took place within both labour law and law of obligations. As a matter of fact occupational safety and health are arranged in detail in Labour Law no 4857 articles 77-89. The purpose of occupational safety and health works is to prevent employees against occupational accident and diseases, to provide employees work in healtier environment. Subject of occupational safety and health is studies, protecting employee against negative conditions which occur during implemation of work, increasing productivity and providing production permanency and security. Employerss occupational health and safety responsibilities are establishing a board on occupational health and safety and a workplace health care unit, employing a engineer, a workplace physician and tecnical personel. Taking occupational safety and health measures in workplace is critically important. If these measures are not taken, occupational accident and diseases will occur in workplace, this results not only sicknes or injury but also death. Furthermore occupational accident and diseases cause great economic loss for employer and country. Consequently problem has a humanistic, social and economical point.

III

NDEKLER
ZETI ABSTRACTII NDEKLER.III KISALTMALAR..IX GR...1

BRNC BLM
VERENN KORUMA VE GZETME BORCUNUN TEMEL ESASLARI VE HUKUK DAYANAI 1. GENEL OLARAK...3 2. KORUMA VE GZETME BORCUNUN HUKUK DAYANAI....4 I. KORUMA VE GZETME BORCUNUN DAYANAINI DRSTLK KURALI YARDIMIYLA AIKLAYAN GR......5 II. KORUMA VE GZETME BORCUNUN DAYANAINI HZMET SZLEMESNN ZELLKLERNE BALAYAN GR......7 1. verenin Koruma ve Gzetme Borcunu inin Sadakat Borcunun Karl Olarak Kabul Eden Gr...8 2. verenin Koruma ve Gzetme Borcunu Hizmet Szlemesinin Kiisel liki Kuran Niteliine Dayandran Gr...10 III. KORUMA VE GZETME BORCUNUN DAYANAINI BOR LKSNDE YER ALAN GENEL KORUMA YKMLLNE DAYANDIRAN GR......10 IV. KORUMA VE GZETME BORCUNU VEREN LE ARASINDAK MEVCUT TOPLULUK MNASEBETNE DAYANDIRAN GR.........11 V. KORUMA VE GZETME BORCUNUN HUKUK DAYANAI HAKKINDAK GRLERN GENEL DEERLENDRMES....11 3. KORUMA VE GZETME BORCUNUN KAPSAMI VE SINIRLARI..12 I. GENEL OLARAK...12 1. inin Hayatn ve Saln Koruma Ykmll....14 2. inin Kiiline Sayg Gsterme Borcu.....17 A. inin Ahlaki Deerlerinin Korunmasn Salama Borcu...19 B. inin Maddi ve Manevi Vcut Btnln Koruma Borcu21 C. inin eref, Haysiyet ve zel Yaamnn Korunmas Borcu.21 D. inin Kiilik Deerlerinin Bilgisayar Verilerine Kar Korunmas Borcu...22

IV 3. inin Beraberinde Getirdii Mlkiyetindeki Mallar Koruma Borcu..23

4. KORUMA VE GZETME BORCUNUN BALANGICI VE SONA ERMES..24

KNC BLM
VERENN SALII VE GVENL NLEMLER ALMA YKMLL 5. GENEL OLARAK SALII VE GVENL...25 I. Sal ve Gvenlii Hakknn Ortaya k ve Tarihi Geliimi...........25 II. Sal ve Gvenlii Kavram ve Muhtevas.............31 1. Sal Kavram...32 2. Gvenlii Kavram......34 III. Sal ve Gvenliinin Anlam...35 1. Sal ve Gvenliinin nemi............35 2. Sal ve Gvenliinin Amac........36 A. Kiisel Adan..36 B. Sosyal Adan...36 C. ktisadi Adan.....37 IV. Sal ve Gvenliinin Kapsam.........37 1. Dar Anlamda Sal ve Gvenlii..37 2. Geni Anlamda Sal ve Gvenlii......38 V. Sal ve Gvenliinin Gzetme Borcuna Etkisi......39 6. SALII VE GVENL TEKLATI VE DENETM.40 I. SALII VE GVENL TEKLATI...40 1. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl.....40 A. i Sal Daire Bakanl ...41 B. Tefti Kurul Bakanl....41 C. i Sal ve Gvenlii Merkezi (SGM)...42 2. Salk Bakanl........42 3. Milli Savunma Bakanl..42 4. Belediyeler43 5. Sosyal Sigortalar Kurumu.....43 II. SALII VE GVENLNE LKN DENETM..44 1. Kamusal Denetim.44 A. Denetim rgt...44 B. Denetim Trleri47 a) Olaan Denetim...47 aa) lk Denetim,47 bb) Periyodik Denetim..47 b) Olaanst Denetim....48 aa) nel Denetim......48 bb) Kazas ve Meslek Hastal zerine Yaplan Denetim.....49 cc) ikayet zerine Denetim50 C. Denetim Zaman...52

V D. Denetim Sonular....52 2. letme i Denetim....53 A. Sal ve Gvenlii Kurullar.....53 7. HUKUKU KAPSAMINDA VERENN YKMLL.54 I. GENEL OLARAK54 1. yerinde Sal ve Gvenlii iin Gerekli Her Trl nlemi Almak.....55 2. Sal ve Gvenlii nlemlerine Uyulup Uyulmadn Denetlemek....58 3. Sal ve Gvenlii Konusunda ileri Bilgilendirmek ve Eitmek.........59 4. yerinde Sal ve Gvenlii le lgili Organizasyonu Yapma Ykmll....62 A. Sal ve Gvenlii Kurulu Kurma Ykmll...63 a) yerinin Sanayiden Saylan lerin Yapld Bir yeri Olmas...63 b) yerlerinde Devaml Olarak En Az Elli inin altrlmas........64 c) yerinde Alt Aydan Fazla Sren Srekli Bir in Yaplmas.....64 B. yerlerinde Salk Organizasyonu Kurma Grevi....69 a) yerlerinde Hekim stihdam Etme Ykmll...69 b) yeri Salk Birimi Kurma Ykmll...76 C. Gvenlii ile lgili Grevli Mhendis veya Teknik Eleman Grevlendirme Ykmll....80 5. Sal ve Gvenlii Konularnda ilerin Grlerini Almak, Katlmlarn Salamak..82 II. BORLAR KANUNUNUN 332. MADDESNE GRE VERENN YKMLL.85 1. GENEL OLARAK BORLAR KANUNUNUN 332. MADDESNN KAPSAMI85 A. letme Tehlikelerine Kar iyi Koruma Ykm.85 B. Uygun Koullarda alma Yeri Salama Ykmll..87 C. Sala Uygun Yatacak Yer Salama Ykmll.88 2. YKMLLN SINIRLARI.,89 8. DER KANUNLAR KAPSAMINDA VERENN YKMLL......89 I. SOSYAL GVENLK KANUNUNDA YER ALAN HKMLER..89 II. UMUM HIFZISSIHHA KANUNUNDA YER ALAN HKMLER...91 III. BELEDYELER KANUNUNDA YER ALAN HKMLER.92

VI

NC BLM
VERENN SALII VE GVENL YKMLLNE AYKIRI DAVRANMASI VE YAPTIRIMI 9. VERENN SALII VE GVENL BORCUNA AYKIRI DAVRANMASI HALNDE NN HAKLARI. . . . . . . . . ..94 I. verenin Mtemerrit Alacakl Duruma Dmesi....94 II. inin almaktan Kanma Hakk...95 1. inin almaktan Kanma Hakknn Koullar....96 A. Yakn, Acil ve Hayati Bir Tehlikenin Varl......96 B.Yakn, Acil ve Hayati Tehlikenin Objektif Olarak Tespiti...97 C. Gerekli Sal ve Gvenliinin Alnmam Olmas...97 D. in Durdurulmam veya yerinin Kapatlmam Olmas..97 2. Kanma Sresinin Snr...98 3. almaktan Kanmann Hkmleri,98 A. almaktan Kand Dnem in inin cret ve Dier Haklar Sakldr....98 B. Kanma Hakk Kapsamnda allmayan Sreler alma Sresinden Saylr....99 III. inin Szlemeyi Hakl Nedenle Fesih Hakk.99 10. SALII VE GVENL BORCUNA AYKIRI DAVRANILMASI SONUCU YERNDE KAZASI VE MESLEK HASTALIININ ORTAYA IKMASI....100 I. Sorumluluk Kavram Sebepleri ve Trleri..100 1. Sorumluluk Kavram.....100 2. Sorumluluk Sebepleri....102 A. Kusur.102 B. Szleme103 C. Kanun Hkm.......103 3. Sorumluluk Trleri....103 A. Akdi (Szlemeden Doan) Sorumluluk......103 B. Kusur Sorumluluu...104 C. Sebep Sorumluluu.......106 a) Genel Olarak...106 b) Sebep Sorumluluunun Trleri......107 aa) Olaan Sebep Sorumluluu.....107 bb) Tehlike Sorumluluu.......108 D.Hukuka Uygun Mdahaleden Doan Sorumluluk (Fedakarln Denkletirilmesi lkesi)109 II. KAZASI VE MESLEK HASTALII KAVRAMLARI....110 1. Kazas Kavram ....110 Tanm .110 B. Kazasnn Unsurlar111 a) Kazaya Urayann 5510 Sayl Kanun Anlamnda Sigortal Saylmas...111 b) Sigortalnn Kazaya Uramas.........112

VII aa) Dtan Gelen Bir Etken.....113 bb) stenilmeyen Bir Olay..113 cc) Ani Olmas114 c) Sigortalnn Urad Kaza Sonucu Bedensel veya Ruhsal Bir Zarara Uramas....114 d) Kaza Olay le Sigortalnn Urad Zarar Arasnda Nedensellik Bann Bulunmas.115 aa) Sigortalnn Grd le Kaza Arasndaki Balant..115 bb) Kaza Olay le Uranlan Zarar Arasnda Balant.117 2. Meslek Hastal Kavram.118 A. Tanm118 B. Meslek Hastalnn Unsurlar...119 a) Sigortal Olma.119 b) Hastalk, Sakatlk veya lmn Yrtlen in Sonucu Olarak Ortaya kmas...119 c) Uzun Bir Zaman Paras inde Meydana Gelmesi....120 d) Hastaln Tze Ekli Listede Yer Almas ve Belirtilen Sre inde Meydana kmas...120 e) Meslek Hastalnn Salk Kurulu Raporu le Saptanmas..122 f) Sigortalnn Bedence veya Ruha Bir Zarara Uramas122 III. VERENN SORUMLULUUNUN ARTLARI.... 123 1. Genel Olarak.123 2. verenin Koruma, Gzetme ve Koruyucu nlemleri Alma Borlarna Aykr Davran.....124 3. inin Zarara Uramas....124 4. Uygun lliyet Ba.....125 5. verenin Kusuru ve Kusursuzluunun spat...125 A. Genel Olarak..125 a) Kusur Sorumluluu Gr....126 b) Kusursuz Sorumluluk Gr.....129 c) Kusurun Objektifletirilmesi (Objektif Kusur)...133 d) Yargtayn Gr..134 B. verenin Kusuru....137 C. verenin Kusursuzluunun spat..139 11. VERENN SALII VE GVENL NLEMLERN ALMAMASINDAN DOAN HUKUK DAR VE CEZA SORUMLULUU....140 I. VERENN HUKUK SORUMLULUU...140 1.Genel Olarak...140 A. Maddi Tazminat....141 a) Maddi Tazminatn Kapsam ...142 aa) alma Gcnn Kaybndan Doan Zararlar143 bb) Ekonomik Gelecein Sarslmasndan Doan Zararlar...144 cc) Tedavi Masraflar....145

VIII b) Maddi Tazminatn Belirlenmesi...146 aa) Genel Olarak...146 bb) Meslekte Kazanma Gc Kayb (Maluliyet Oran)..146 cc) Grebilme ann ve Yaam Sresinin Belirlenmesi.147 dd)cretin Belirlenmesi....148 ee) Taraflarn Kusur Durumunun Tazminata Etkisi...148 ff) Tazminatn Hesaplanmas149 aaa) Zararn Belirlenmesi...150 bbb) ndirimler...151 ccc) Faiz.152 B. Manevi Tazminat..152 a) Manevi Tazminat steyebilecek Kiiler...154 aa) Kazas lmle Sonulanmamsa...154 bb) Kazas lmle Sonulanmsa...155 b) Manevi Tazminatn Koullar...157 C. Destekten Yoksun Kalma Tazminat158 a) Destek ve Desteklenen Kavramlar ...159 b) Bakm Gc ve Bakm htiyac..160 c)Bakm (Destek) Sresi.161 d) Tazminat Talep Edebilecek Kiiler...162 aa) Destekten Yoksun Kalan E..162 bb) Destekten Yoksun Kalan Nikahsz E...163 cc) Destekten Yoksun Kalan ocuklar164 dd) Destekten Yoksun Kalan Ana, Baba ve Kardeler165 e)Tazminatn Hesaplanmas165 D) Sosyal Gvenlik Kurumumun Rcu Davalar.167 a) Rcu Davasnn Koullar....168 b) Rcu Davasnda Kusurun Rol.171 c) Rcu Davasnn Kapsam..173 d) nc Kiiye Rcu ve verenin stihdam Eden Sfatyla Sorumluluu....173 e) Rcu Davasnn Zamanam.....174 II. VERENN DAR SORUMLULUU...175 1. yerinin Denetim ve Teftii.175 A. in Durdurulmas veya yerinin Kapatlmas..176 III. VERENN CEZA SORUMLULUU.177 1. Ceza Kanunundan Kaynaklanan Sorumluluk..177 2. Kanunundan Kaynaklanan Sorumluluk....178 IV. VERENN SORUMLULUUNDA ZAMANAIMI SRES...180 SONU.......181 KAYNAKA.....184

IX

KISALTMALAR AF b. BK Bel.K C. : Ak retim Fakltesi : Bent : Borlar Kanunu : Belediyeler Kanunu : Cilt

ASGEM : alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi DMK E. f. Harb- HD. HGK ILO K. SBHY : Devlet Memurlar Kanunu : Esas : Fkra : Trkiye Harb Sanayi ve Yardmc kollar ileri Sendikas : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : Uluslararas alma rgt : Kanunu : yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri le alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik SGK SGY SGT K. Kamu- KTK m. MK MMMK : Sal ve Gvenlii Kurullar : Sal ve Gvenlii Ynetmelii : Sal ve Gvenlii Tz : Karar : Kamu letmeleri verenleri Sendikas : Karayollar Trafik Kanunu : Madde : Medeni Kanun : Milli Mdafaa Mkellefiyeti Kanunu

PERYN : Personel Ynetimi Dernei PK S. s. SGK TCK : Petrol Kanunu : Say : Sayfa : Sosyal Gvenlik Kanunu : Trk Ceza Kanunu

TSK TSHK THS RG. UHSK vd. vs. WHO

: Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu : Trk Sivil Havaclk Kanunu : Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas : Resmi Gazete : Umumi Hfzsshha Kanunu : ve devam : vesaire :Dnya Salk rgt

GR alma hayatnda, i sal ve gvenlii konusu nemli bir yere sahiptir. Teknolojik gelimeler sonucu alma hayatnda meydana gelen eitli riskler, i sal ve gvenlii konusunda, ileri nlemler alnmasn gerekli klm ve bu konuda iverenlere nemli ykmllkler getirilmitir. yerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas iverenin, iiyi koruma ve gzetme borcu kapsamnda yer alan ykmllklerinden biridir. yerlerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas hayati bir nem arz etmektedir. Sanayileme olgusunun yol at tehlikelerin, insann hukuken korunmu varlklarna zellikle hayatna olumsuz etkilerinden korunma olgusu i sal ve gvenliini insani bir gereklilik olarak ortaya karmtr. Uluslararas alma rgt (ILO)nn tespitlerine gre, dnyada her dakikada bir ii, i kazas ve meslek hastalndan lmektedir. Yine, her yl dnyada milyonlarca ii, i kazas geirmekte veya meslek hastalna yakalanmakta, bunlardan binlercesi yaamn yitirmektedir. lkemizde ise, her alt dakikada bir i kazas meydana gelmekte, her alt saatte bir ii lmekte, her iki buuk saatte de, bir ii mr boyu srekli i gremez hale gelmektedir. Son 35 ylda binlerce kii, i kazalar veya meslek hastalklar sonucu hayatn kaybetmi ya da srekli i gremez hale gelmitir. yerlerinde meydana gelen i kazas ve meslek hastalklar ii, iveren ve lke bakmndan byk ekonomik kayplara yol amaktadr. kazalar ve/veya meslek hastalklar sadece iiye zarar vermemekte, onun desteine muhta bulunan ok geni bir kitleyi de, ilgilendirmektedir. Sorunun, hem sosyal, hem insancl, hem de ekonomik yn bulunmaktadr. in insancl yan bir tarafa, gelimekte olan bir ekonomide bu kazalarn milli ekonomiye getirecei mali yk, hi de azmsanacak bir tutar deildir. verenin i sal ve gvenlii konusundaki sorumluluklarn yerine getirmesi, i kazalar ve

meslek hastalklarnn azaltlmasnda tek bana yeterli olmamakla birlikte,son derece nemlidir. almamzn konusunu, iverenin koruma ve gzetme borcu kapsamnda i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmll oluturmaktadr. Bu almann amac, i kazalar ve meslek hastalklarnn azaltlmasnda byk neme sahip olan i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas konusunu ayrntl bir ekilde incelemektir. Aratrma blmden olumaktadr: Birinci blmde, iverenin koruma ve gzetme borcunun temel esaslar ve hukuki dayana ele alnmtr. kinci blmde, iverenin i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmll bal altnda, i sal ve gvenliine ilikin tanmlar yaplm, genel olarak i sal ve gvenliine deinilmi ve i hukuku kapsamnda iverenin i sal ve gvenlii ykmll ayrntl bir ekilde incelenmitir. nc blmde ise, iverenin i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmllne aykr davranmas ve bunun sonucunda ortaya kan hukuki, idari ve cezai yaptrmlar zerinde durulmutur.

BRNC BLM

VERENN KORUMA VE GZETME BORCUNUN TEMEL ESASLARI VE HUKUK DAYANAI

1. GENEL OLARAK

verenin i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmlln incelemeden nce, bu ykmlln dayana olan iverenin koruma ve gzetme borcuna ve bu borcun temel esaslar ile hukuki dayanana deinilecektir.

inin iverene hem kiisel hem de ekonomik ynden baml olmas, iinin kiisel ve iktisadi adan gelebilecek tehlikelere kar korunmasn zorunlu klmtr. iyi iverene baml klan i szlemesi, onun bor douran dier szlemelerden farkl bir szleme olarak dzenlenmesi gereini ortaya koymutur. szlemesinde insan emei ve hizmeti szlemenin esas unsurudur. Burada sadece i ilikisinden doan maddi kazancn deil, ayn ekilde iinin kiiliinin korunmas da szkonusudur. Zira i ilikisi, iinin kiilii ile balantldr. szlemesinin bu zellii nedeniyle, iinin sadakat borcuna karlk iveren de iiyi korumak ve gzetmekle ykmldr1.

i ve iveren arasnda yaplan i szlemesi iiye iverene kar sadakat borcu yklerken iverene de iiyi koruma ve gzetme ykmll getirmektedir.

Gzetme borcu, iverenin hizmet szlemesi erevesinde altrd iisini korumak, onun karlar dorultusunda grd i dolaysyla urayabilecei zararlara kar gerekli nlemleri almak, iinin karlarnn zedelenmesine yol aabilecek zarar verici davranlardan kanmak gibi ykmllklerden oluur2.

A. Nizamettin, AKTAY, Kadir, ARICI, E. Tuncay, SENYEN/KAPLAN, Hukuku, 1. Bask, Sekin Yaynevi, Ankara 2006, s. 141 2 lhan, ULUSAN, zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan verenin iyi Gzetme Borcu, Bundan Doan Hukuki Sorumluluu, Kazanc Hukuk Yaynlar No:72, stanbul 1990, s. 1

Gzetme borcu, i szlemesiyle fikri ve bedeni olarak dorudan kendi ahsn taahht altna sokmas nedeniyle iinin gvenliini salamaya ynelik, hukuken netice borcu mahiyetinde, iverene den genel gvenlik borcu olarak da deerlendirilebilmektedir3.

veren iiyi gzetme borcu gerei, i ilikisi erevesinde onu korumak ve gzetmekle ykml bulunmaktadr. Bir dier ifadeyle iveren, somut i ile badamayan ve iinin kiiliine ynelik tm saldrlar bertaraf etmekle ykml bulunmaktadr4.

veren iiye gzetme borcunu yerine getirirken iyiniyet kurallarndan hareket ederek yklendii bu sorumluluun erevesini belirlemek, bu konudaki akdi ve kanuni sorumluluklarn, hukukun genel kurallarna uygun bir ekilde yerine getirmek zorundadr. Bylelikle iveren, iiyi gzetme borcu balamnda birtakm hukuki sorumluluklar yklenmektedir. Bu sorumluluklarn en nemlisi ii sal ve i gvenlii tedbirleri erevesinde ortaya kmaktadr5.

Denilebilir ki, iverenin koruma ve gzetme borcu kapsamnda en nemli sorumluluu i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmlldr.

2. KORUMA VE GZETME BORCUNUN HUKUK DAYANAI

iyi gzetme borcunun hukuki dayanann belirlenmesi, bu borca uyulmamas halinde uygulanacak olan yaptrmn belirlenmesi asndan nem tamaktadr6.

Hamdi, MOLLAMAHMUTOLU, Hukuku, Gzden Geirilmi Yenilenmi 2. Bask, Turhan Kitabevi Yaynlar, Ankara 2005, s. 424 4 kran, ERTRK, likisinde Temel Haklar, 1. Bask, Sekin Yaynevi, Ankara 2002, s. 87 5 Kamil, TURAN, Ferdi Hukuku, Kamu-, Ankara 1993, s. 107 6 ERTRK, s. 89

Gerek Trk ve svire gerekse Alman doktrininde iverenin koruma ve gzetme borcunun hukuki dayana konusunda bazen birbirinin ierisinde bazen birbirini tamamlar nitelikte birtakm grler sunulmaktadr7.

Aada bu grler ele alnacaktr:

I.

KORUMA

VE

GZETME

BORCUNUN

DAYANAINI

DRSTLK KURALI YARDIMIYLA AIKLAYAN GR

verenin gzetme borcuna ilikin yaplan aklamalarda ou kez bir genel hkm halinde dzenlenen gzetme borcunun ifasnda drstlk kuralnn ya da son zamanlarda kullanlan deyimlerle doruluk ve gven ilkesinin etkisine deinilmektedir8. Yani, iiyi gzetme borcuna ilikin olarak yaplan aklamalarn ou doruluk ve gven kurallarna dayanarak yaplmaktadr9. retide yazarlarn byk ounluu, gzetme borcunun drstlk kural (objektif hsnniyet ilkesi) ile yakndan ilgisine dikkat ekmekte, gzetme borcunun saptanmasnda ve yorumlanmasnda drstlk kuralna dayanmas gereine iaret etmektedir10. Drstlk kural MK. 2de u ekilde ifade edilmektedir: Herkes, haklarn kullanrken, borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr. Drst davranma haklarn kullanlmas ve borlarn yerine getirilmesi nde szkonusu olur. Kanun bu hkmyle, bir hakk kullanrken veya bir borcu yerine getirirken nasl davranmamz gerektiini ok genel bir biimde belirtmektedir. Drst davranma, bir hak sahibinin hakkn kullanrken veya bir borlunun borcunu yerine getirirken iyi ve doru hareket etmesi, yani drst, namuskar, makul, fiilinin neticesini (sonucunu) bilen, orta zekal her insann benzer hadiselerde (olaylarda) takip edecek olduu yolda hareket etmesi demektir "11. Bu hkm erevesinde, gzetme borcunun dayand hukuki temel saptanabilecei gibi, drstlk kuralnn
7

Emine, Tuncay, KAPLAN, verenin Hukuki Sorumluluu (zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan), Ankara 1992, s. 27 8 ULUSAN, s. 4 9 ERTRK, s. 89 10 ULUSAN, s. 1-2 11 Turgut, AKINTRK, Yeni Medeni Kanuna Uyarlanm Medeni Hukuk, Geniletilmi 9. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003, s. 91

znde mevcut gven ve doruluk ilkesinin yardmyla gzetme borcunun varl ve erevesi uygun bir tarzda belirlenecek, gzetme borcunun snrlar en doru biimde izilecektir12.

Drstlk

kuralnn

gzetme

borcuna

etkisi,

gzetme

borcundan

kaynaklanan mnferit ykmllklerin zellikle iverenin koruma ya da daha doru bir deyile i kazas ve meslek hastalklarna kar nlem alma ykmllnn yorumlanmasnda kendini gsterir. Gerekten iverenin, hizmet szlemesi gerei yklendii gzetme borcunu, MK. m. 2/1deki sylemle hsnniyet kaidelerine riayet ederek yerine getirmesi, tm bor ilikilerinde olduu gibi hizmet szlemesinde de kendisinden beklenen temel bir devdir. Bu konuda gzetme borcuna ilikin olarak kanun, tzk ve ynetmeliklerde, keza ou kez kolektif dzeyde yani toplu i szlemelerinde iverenin ykmllkleriyle ilgili hkmler ngrld ve dolaysyla drstlk kuralnn bu alanda fazla bir anlam ve uygulama yetenei olmad ileri srlebilirse de, bu grn tam anlamyla doru olduu sylenemez. zellikle gzetme borcunun iverence ihlali halinde ortaya kacak hukuki sonularn saptanmasnda drstlk kuralnn etkisini kabul etmek gerekir. verenin gzetme borcunu iinin kendisine duyduu gveni boa karmayacak biimde, esirgeyici ve iinin hakl karlarn gzetici bir ierik ve biimde yerine getirip getirmedii drstlk kuralnn yardmyla daha kolay ve daha doru olarak zmlenebilecektir13.

Drstlk kuralnn gzetme borcu ile olan ilikisi, gzetme borcundan kaynaklanan baz ykmllklerin ve zellikle iverenin koruma ykmllnn yorumlanmasnda ortaya kmaktadr14.

Drstlk kuralnn, bor ilikilerinde taraflar arasnda sk bir gven ba kuran ve zen, koruma, aydnlatma, bilgi verme ve ibirlii yapma gibi ykmllklere taraflarca uyulmasn ngren zellii gznnde tutulduunda, bu
12 13

ULUSAN, s. 1-2 ULUSAN, s. 5 14 ERTRK, s. 89

ilkenin znde iiyi koruma ve kollama amac bulunan gzetme borcuyla yakn ilgisi ve ba derhal grlmektedir15.

Drstlk kuralnn iverenin gzetme borcunun ierik ve biim olarak belirlenmesinde ve yorumlanmasnda sahip olduu etki ve ilev benimsenirken, bu etkinin hizmet szlemesinin gzetme borcu ekseni etrafnda sahip olduu kiisel zelliklerle daha da pekitiini belirtmek gerekir. Gerekten zellikle, gzetme borcunun birlikte getirdii ykmllklerin iinin karlarna hizmet edecek biimde deerlendirilmesinde, hizmet szlemesinin gerei olarak iinin kiiliine sayg gsterilmesi ve korunmas dncesi neminden fazla birey kaybetmemitir. Hizmet szlemesinin bir topluluk ilikisine dayand fikri ise, balangtaki nemli ilevini tamamlam, yava yava terkedilmitir. Ancak bu dncenin de, balangta hizmet szlemesinin sosyal ynnden belirlenmesinde yararl olduu ifade edilmelidir16.

verenin koruma ve gzetme borcunun temel dayanan drstlk kuralnn oluturduu sylenebilir. zellikle i kazas ve meslek hastalklarna kar nlem alma ykmllnn yerine getirilmesinde bu kural nemli bir ileve sahiptir.

II. KORUMA VE GZETME BORCUNUN DAYANAINI HZMET SZLEMESNN ZELLKLERNE BALAYAN GR

Gzetme borcunun dayand hukuki temelin belirlenmesinde ve szkonusu borcun ieriinin saptanmasnda hemen daima, hizmet szlemesinin insan ya da doru bir deyile, kii unsurunu n planda tutan zelliine ayr bir nem verildii grlmektedir. Hizmet szlemesinde iinin kii olarak tad nem ve bu konumun iverenin gzetme borcunun yapsna yansmas birka ekilde

belirmektedir. Gerekten iverene bal olarak alan, onun verdii talimatlara i dzeninin bir paras olarak uygun hareket etmek durumunda bulunan iinin,
15 16

ULUSAN, s. 5 ULUSAN, s. 5-6

iverence youn bir biimde korunmasndaki gereksinim aktr. Bu erevede iinin kiiliinin iverence tannmas, kiilik hakkn oluturan deerlere sayg gsterilmesi hizmet szlemesini ele alan modern reti ve uygulamann tereddtsz kabul ettii deer yarglar ve hukuki ilkelerin niteliini tamaktadr. inin kiiliinin tannmas dorultusundaki bu kesin tavr, gnmzde salt mal varl deerlerinin deiimine bal klnd bor ilikilerinden farkl olarak ayrca bir kiiler hukuku ilikisi yn bulunduunu ortaya karmtr17.

Gzetme borcunu hizmet szlemesinin zelliklerine dayandran gr, hizmet szlemesinin dier szlemelerden farkl olarak iinin kiiliine bal ve ii ile iveren arasnda kurulan topluluk ilikisine dayanan zellii nedeni ile savunmaktadr. Bu gr kendi ierisinde hizmet szlemesinin kiisel nitelii ar basan bir szleme olduunu vurguladktan sonra, iiyi gzetme borcunun gerekelerini de farkl ekillerde ortaya koymaktadr. verenin iiyi gzetme borcunu sadakat borcu karl olarak deerlendirenler, gzetme borcunu hizmet szlemesinin kiisel nitelikleri ile gerekelendirenler ve gzetme borcunu bor ilikisi iinde yer alan ykmll erevesinde ele alanlar bulunmaktadr18.

1. verenin Koruma ve Gzetme Borcunu inin Sadakat Borcunun Karl Olarak Kabul Eden Gr

Bu gre gre, iverenin koruma ve gzetme borcu, iinin sadakat borcunun kartdr19. Bu bor iverenin iinin sadakat borcuna karlk ykml olduu bir bortur. Sadakat borcu gibi iverenin gzetme borcu da i szlemesinin kurduu ilikinin kiisellik ve sreklilik nitelikleriyle aklanabilir. Bu nedenle, gzetme borcu, iverenin sadakat borcu olarak da deerlendirilir20. Zira hizmet akdinin taraflar arasnda kiisel iliki kurmu olmas, karlkl sadakati gerektirir. Bu kiisel iliki iiyi iverene sadakatle ykml klarken, ivereni de iiyi gzetmek ve onun menfaatlerini korumakla ykml klar. verenin iiyi koruma ve gzetme
17 18

ULUSAN, s. 2 ERTRK, s. 89-90 19 KAPLAN, s. 27 20 MOLLAMAHMUTOLU, s. 424

borcu, iinin sadakat borcunun kartdr. Her iki borta ayn mahiyettedir. i kendisine verilen ii zenle yapmak, iverenin menfaatini drstlk kurallar erevesinde korumak ve iverenin menfaatine zarar verecek her trl hareketten kanmak zorundadr. veren de iisini korumak ve gzetmekle ykmldr. Grld gibi gerek sadakat borcu, gerekse koruma ve gzetme borcu taraflara yapmak ve kanmak edimlerini ykler. i ii ile ilgili olarak iverene ve onun menfaatine zarar verecek hareketleri nleyici tedbirleri almak ve bunun gibi durumlar iverene bildirmek, ie ait srlar saklamak ve iverenin menfaatine zarar verecek davranlardan kanmak zorundadr. veren de koruma ve gzetme borcu gerei iinin kiiliini, hayat ve saln korumak, iyerinde meydana gelebilecek tehlikelere kar tedbirler almak ve iinin menfaatine zarar verecek hareketlerden kanmakla ykmldr21.

Gzetme borcunun ve sadakat borcunun birlikte deerlendirilmesinin bir sonucu olarak, sadakat borcundan kaynaklanan ykmllklerin somut olayda varl ve deerlendirilmesi yine drstlk kuralnn, doruluk ve gven ilkesinin yardmyla salanmaktadr22.

Grld gibi, iverenin iiyi gzetme borcu ile iinin iverene kar stlenmi bulunduu sadakat borcu ile birok ynden benzerlik arzetmektedir. Bu benzerliin, ii ve iverenin hizmet szlemesi erevesinde bir topluluk oluturduklar dncesiyle uyum halinde olduu sylenebilir. Bununla birlikte ii ve iverenin hizmet szlemesi iindeki konumlar karlatrldnda ve zellikle iinin iverene bamll, iverenin ynetim hakk dorultusunda salad iyeri dzenine uygun davranma borcu gzetildiinde, iverenin gzetme borcunun, iinin sadakat borcuna oranla daha youn ve etkin bir biimde ortaya ktn sylenebilir23.

21 22

KAPLAN, s. 27-28 ULUSAN, s. 8 23 ULUSAN, s. 8

10

2. verenin Koruma ve Gzetme Borcunu Hizmet Szlemesinin Kiisel liki Kuran Niteliine Dayandran Gr

Bu gre gre, iverenin koruma ve gzetme borcu, hizmet szlemesinin kiisel iliki kuran niteliklerinden kaynaklanmaktadr. Gerekten de, hizmet szlemesi taraflar arasnda sat ve kira akdi gibi bir mal varl haklarnn deitoku ilikisi kurmayp, iinin kiiliine bal bir iliki kurar. Zira ii, iverenin emir ve talimatlarna uygun olarak igrme edimini yerine getirir. Bu nedenle hizmet szlemesi iinin kiiliine bal srekli bir akittir. Hizmet szlemesinin bu zellii nedeniyle, iinin hizmet grme ve sadakat borlarna karlk, iverenin de cret deme borcunun yannda iinin hayat ve saln koruma, onu gzetme ve eit ilem yapma borlar mevcuttur24.

III.

VERENN

KORUMA

VE

GZETME

BORCUNUN

DAYANAINI BOR LKSNDE YER ALAN GENEL KORUMA YKMLLNE DAYANDIRAN GR

Bu gre gre ise, iverenin koruma ve gzetme borcu, bor ilikisindeki genel koruma ykmllne dayandrlmaktadr. Bu gre gre, ii ile iveren arasndaki hizmet akdi taraflara karlkl bor yklediinden, iki tarafl ve taraflara karlkl bor ykleyen bir akittir. Genellikle bu tr bir bor ilikisinde bor ilikisinin zelliklerine gre, taraflarn yan edim ykm de mevcuttur. Yan edim ykmllklerinin ifasnda ve tespitinde Medeni Kanunun 2. maddesinde yer alan drstlk kural l olarak kabul edilmelidir. Borlar Hukuku ilkelerine gre, bor ilikisinde sadece asli edim yk mevcut deildir (BK. m. 67, 96). Asli edim ykm dnda kalan ve asli edimin ifasna dorudan yardmc olan yan edim ykmleri de bulunmaktadr. Bu edimler arasnda zellikle alacaklnn edim menfaati dndaki mal ve ahs varln vukuu muhtemel zararlardan korumaya ynelik yan edimler de mevcuttur. Nitelii itibariyle yan ykm olan koruma ve zen ykmleri buna rnek olarak gsterilebilir. te bu gr taraftarlar, hizmet szlemesinde iverenin iiyi

24

KAPLAN, s. 28-29

11

koruma ve gzetme borcunu, btn bor ilikilerinde mevcut olan koruma ykmllne dayandrarak, koruma ykmllnn hizmet szlemesinde bir yan ykm olduu ve iiyi korumak amacna ynelik bulunduunu ifade etmektedir25.

IV. KORUMA VE GZETME BORCUNU VEREN LE ARASINDAK MEVCUT TOPLULUK MNASEBETNE DAYANDIRAN GR

Bu gre gre, ii ile iveren arasnda bir topluluk mnasebeti mevcuttur. inin grd hizmet de bu topluluk mnasebetinin rndr. Gzetme ve sadakat ykmlerini topluluk mnasebetinden kartan ve bunu taraflar balayan bir sadakat ba olarak kabul eden bu gr pek taraftar bulamamtr. Zaten bu grle sonuta, iverenin koruma ve gzetme borcunun, iinin sadakat borcunun karln tekil ettii ynndeki gr arasnda bir paralellik mevcuttur26.

V. KORUMA VE GZETME BORCUNUN HUKUK DAYANAI HAKKINDAK GRLERN GENEL DEERLENDRMES

verenin koruma ve gzetme borcunun hukuki kaynan, ister drstlk kuralndan doan sadakat borcu, ister hizmet akdinin kiisel iliki kuran zellii, ister bor ilikisinden doan genel koruma ykmllnn tekil ettii kabul edilsin, bu grlerden hibirisinin bal bana, bu borcun hukuku dayanan aklayacak nitelikte olduunu sylemek mmkn deildir. Bu sebeple hizmet akdinde iinin kiisel edim yk sebebiyle bu akdin kiisel iliki kuran nitelii, iinin sadakat borcu, bor ilikisinde asli edim borcu yannda drstlk kuralndan kaynaklanan taraflarn korunmasna ynelik yan edim ykm niteliindeki koruma ykmn hep birlikte, iverenin koruma ve gzetme borcunun hukuki dayanan tekil ettiini kabul edebiliriz. verenin koruma ve gzetme borcunun kapsam ve lsnn her

25 26

KAPLAN, s. 28-29 KAPLAN, s. 29

12

somut olayda iinin sadakat borcunda da olduu gibi, MK. 2deki doruluk ve drstlk ilkesine gre tespit edilmesi gerektiini syleyebiliriz27.

3. KORUMA VE GZETME BORCUNUN KAPSAMI VE SINIRLARI

I. GENEL OLARAK

yerinde i ilikilerinin taraf olan iveren, ayn zamanda iyerinin sahibi olarak i ilikilerinin dzenlenmesi ve disiplin cezalarnn verilmesi asndan ynetim hakkna sahiptir. Bylece iveren orada alan kiilere ve onlarn mallarna kar da i ilikisi nedeniyle belli artlar altnda sorumlu olmaktadr28.

Koruma borcu iverene iinin yararlar dorultusunda hareket etmeyi, onu korumay ii iin zararl olabilecek davranlar iine girmemeyi gerektirir. Bu itibarla iveren, iyerinde iilerin hayatn, shhatini korumak ve onlara yardmc olmakla ykmldr. Bylece koruma borcu iverenin iisini korumak, onun karlar dorultusunda grd i dolaysyla urayabilecei zararlara kar gerekli nlemleri almak, iinin karlarnn zedelenmesine yol aabilecek zarar verici davranlardan kanmak gibi ykmllklerden olumaktadr29.

Gzetme borcu genel olarak tek bir alanda ortaya kmaz. Bu anlamda, iinin i sresi, salk ve gvenlik ile cret ynnden korunmas, iverenin gzetme borcunun temel uygulama alanlar olarak grlr30.

iyi gzetme borcu, iverenin, iinin salna, bedenine, kiilik ve mallarna yneltilmi koruma ykmleri olarak alglanr.
27 28

31

Gzetme borcunun, genel olarak,

KAPLAN, s. 29-30 brahim, AYDINLI, verenin Sosyal Temas ve likisinde Doan Edimden Bamsz Koruma Ykmllkleri ve Sonular, 1. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2004, s. 107 29 nal, NARMANLIOLU, Hukuku, Ferdi likileri, 3. Bask, zmir 1998, s. 231 30 Murat, DEMRCOLU, Tankut, CENTEL, Hukuku, Yenilenmi 9. Bak, Beta Yaynlar, stanbul 2003, s. 123 31 Ercan, AKYT, Hukuku, 4. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2005, s. 164

13

iinin kiiliine sayg gsterme ve koruma ykmll yannda saln ve yaamn korumaya elverili tm nlemleri almak, iinin iyerine getirdii eyasn korumak, alma belgesi vermek, hastalk ve kaza halinde cret demek gibi ykmllklerden olutuu kabul edilmektedir32.

Somut olarak iiyi gzetme borcunun kapsamna iinin iverenden geree uygun bilgi/belge isteme olana da girebilir. rnein, ii i ilikisinden doan haklarnn gvencesi balamnda cretle ilgili belge isteyebilir33.

inin sadakat borcunda olduu gibi, iverenin iiyi gzetme borcu da somut snrlar olmayan geni kapsaml bir bortur. veren gzetme borcunun gerei olarak, iiyi salna uygun ite altrmak, iiye i verirken iinin hastalk, doum, gebelik gibi durumlarn gznnde bulundurmak, i sal ve gvenlii nlemlerini almak, iiyi yapaca i konusunda aydnlatmak zorundadr34.

verenin iiyi gzetme borcu ierisinde en kapsaml ykmllkleri, i sal ve gvenlii nlemlerine ilikindir. Gerekten iveren iyerinde iinin sal ve vcut btnln korumakla ykmldr.
35

verenin iiye salk muayenesi

iin izin(vizite) vermesi, iinin sosyal gvenlik primlerini tam ve zamannda demesi de iiyi gzetme borcu iinde dnlr36.

Grld gibi, iverenin koruma borcu geni kapsaml bir bor olup, erevesini peinen izmek, borcun kapsamna girecek hususlar nceden belirlemek imkan bulunmamaktadr.
37

Yani, bu borcun kapsamna hangi hususlarn girdiini

nceden snrl bir ekilde belirlemek mmkn deildir. Kukusuz bunlarn banda iinin kiiliinin korunmas gelir. Bunun yannda esasen iinin kiilii iinde yer alan yaam, salk ve beden btnlnn korunmas iin gerekli nlemlerin

32 33

MOLLAMAHMUTOLU, s. 425 AKYT, Hukuku, s. 165 34 Haluk Hadi, SMER, Hukuku, 11. Bask, Mimoza Yaynlar, Konya 2005, s. 81 35 SMER, s. 81 36 AKYT, Hukuku, s. 165 37 NARMANLIOLU, s. 231

14

alnmas da iverenin iiyi gzetme borcunun doal gereidir.

38

Bundan baka

iiye bilgi vermek, yol gstermek, iinin karlarnn zedelenmemesi iin kendisine den ykmleri yerine getirmek, bu konuda yetkili makamlara zamannda bildirimde bulunmak, iiye kendisini ilgilendiren baz belgeleri inceleme olana tanmak, ona ait eya ve aralar korumak gibi hususlar saylabilir. Bu konuda yasalarla getirilen dzenlemeler dnda gzetme borcu, iyiniyet kurallarna gre yorumlanmakta ve snrlar izilebilmektedir39.

veren koruma ve gzetme borcuna dayanarak, iinin alma gcn, emeini snrsz olarak kullanamaz. iye gzetme borcu nedeniyle haftada bir gn bo zaman, yllk dinlenme hakk balamnda yllk cretli izin vermelidir. inin hastalk veya kendi ahsndan kaynaklanmayan sebeplerle almamas hallerinde iveren iinin kanuni haklar olan cret, tatil ve izin haklarn kullandrmaldr. Nihayet gzetme borcu, iverenin iinin kiilik haklarna veya doruluk ve drstlk kurallarna aykr den talimatlarnn ve emirlerinin snrlarn belirler. verenin gzetme borcu, iinin sadakat borcunda olduu gibi n planda bir yapmama-saknma borcudur. Yani iveren, iinin hakl menfaatlerine aykr decek ve ona zarar verebilecek her trl davrantan kanmakla ykmldr40.

1. inin Hayatn ve Saln Koruma Ykmll

Kiinin yaamnn, salnn ve vcut btnlnn korunmas, insann temel haklarndan biridir. Bu temel hak ise, kiiliin oluumunda en belirgin haklarndandr. Szkonusu haklar, ahsi edimli olan i ilikisinde daha da nem kazanmaktadr. inin yaam sal ve vcut btnl, iletmenin menfaatinden ve iverene olan sadakat ykmllnden daha nce gelmelidir. Bu nedenle ii szkonusu kiilik hakk tehlikeye girdiinde ii reddedebilir ve fesih haklarn kullanabilir41.

38 39

Sarper, SZEK, Hukuku, 3. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2006, s. 312 Levent, AKIN, Kazasndan Doan Maddi Tazminat, Yetkin Yaynlar, Ankara 2001, s. 58 40 KAPLAN, s. 24-25 41 AYDINLI, s. 110-111

15

Her iyerinde iletme tehlikeleriyle karlamak mmkn olup, bunlarn sebep verdii i kazalar iinin hayat ve salna zarar verici nitelikte olabilir. i balangta alma yerine, zellikle i aletlerine ve onlardan gelebilecek tehlikelere kar yabancdr. Buna mukabil iveren de BK. 332. maddesi gereince iiyi iyerinde urayabilecei tehlikelere ve kazalara kar korumak iin gereken tedbirleri alacaktr. kanununun 77. maddesi de iverenin iinin saln koruma ykmlln hkme balamtr. O halde, iveren iinin hayatn ve saln tehlikeye sokacak riskleri ortadan kaldrarak, ona iletme tehlikelerine ve meslek hastalklarna kar her trl tedbirin alnd bir iyeri ve i ortam hazrlayacaktr. veren, ii seiminde dikkatli davranacak, iyerinde iileri meslek ve kabiliyetlerine en uygun yerlere yerletirecek ve onlar tehlikelere kar uyaracaktr. ilere teknik koruma nlemleri hakknda bilgi verecek, ikaz, yasak ve talimatlara uygun hareket etmeleri iin gerekli kontrolleri yapacaktr42.

yerinin uygun bir ekilde organizasyonu iinin korunmas hususunda byk bir nem arzeder. Dinlenme srelerinin iin durumuna gre ayarlanmas, ar yorgunlua yol aacak i yklemelerinden kanmak, iverenin kazalara kar alaca nlemlerin bir parasn tekil eder. zellikle gen ve kadn iilere ar iler verilmemelidir. Ar vcut almalar bu iilerde salk sorunlarna yol aabilir. veren ayrca iilerine, hasta olan iilerden hastalk bulamamas iin gerekli tedbirleri almak zorundadr43.

veren iyerinde iinin hayatn ve saln koruyucu tedbirler almaldr. Onun bu sorumluluu iinin sadece fiilen alt yerde deil, alma nedeniyle dolat rnein iyerinin giri ksmlar, merdiven, acil k yerleri, asansr, dinlenme, du ve ykanma, elbise deitirme blmleri, tuvalet, mutfak gibi blmlerde de szkonusudur. i iyeri dnda rnein, scak ve soua kar da korumaya alnmaldr. Ayrca iveren kalorifer, havalandrma, klandrma,

42 43

AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 149-150 AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 150

16

parmaklk gibi iinin sal ve hayat iin nemli olan tedbirleri almakla ykmldr44.

Grld gibi, iverenin iyerinde iinin hayat ve saln koruma ykmll, sadece iinin alt yerle snrl deildir.

inin iyerinde almas esasnda kulland i makineleri, alet, edevat, arabalar ve dier tehizatlar iin mmkn olan koruma tedbirlerini almak iverenin grevidir. Tehlikenin nlenebilmesi iin aletlere koruma kolu ve klf takmas, makinelere yerine gre kuma ve tahta kaplamas, yaplara koruyucu iskele ve parmaklk koymas, gerektiinde iiye koruma maskesi ve gzl vermesi gibi hususlar iverenin almas gereken nlemler arasndadr. Szkonusu nlemlerin sadece alnmas yeterli olmayp, bunlarn kullanlabilir olmas ve kullanlmas iin gerekli denetimleri yapmas iverenin ykmllndedir45.

letmesinde makine kullanan iveren, bunun tehlike ve kazalar da beraberinde getirdiini bilmelidir. i, iverenin msadesi ile, iyerine alet ve edevat getirmise, bunlarn ayplarnn ve bozukluklarnn sebebiyet verdii tehlike, kaza ve zararlarn sonularna bizzat kendisi katlanmaldr46.

Dier nemli bir nokta da, iverenin emir ve talimatlar yoluyla, iinin alma srasnda gerek kendisini gerekse dier iileri tehlikelere sokmaktan alkoymasdr. veren iilerini devaml olarak nceden bilinmeyen rizikolara kar szl veya yazl olarak, kl veya sesli levhalarla, belli yerlere asaca tehlikeyi gsteren resimlerle ikaz etmeli ve aklamalarda bulunmaldr ( K. m. 77)47.

Ayrca, iin yaplmas hakknda gerekli olan talimatlar vermek, korumaya ynelik malzemenin kullanlmas, girilmesi yasak olan blmlerin bildirilmesi ve bu

44 45

KAPLAN, s. 31-32 KAPLAN, s. 32 46 AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 151 47 AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 151

17

konuda iilerin eitilmesi, rizikolarn anlatlmas gerekir. veren alnan tedbirlere, emir, talimatlara ve ikazlara uyulup uyulmadn kontrol etmekle ykmldr48.

2. inin Kiiline Sayg Gsterme Borcu

ilikisinin kiisel nitelii, iinin iverene kar sadakat borcunu dourduu gibi iverenin iiye kar koruma borcunu da beraberinde getirir. Kiisel nitelii ar basan i szlemesinin bir taraf olan iveren, genelde iinin kiiliini korumak ve kiisel haklarna sayg gstermekle ykmldr49.

Gzetme borcu, iisini iyeri tehlikelerine kar korumak ile ykml iverenin, onun kiiliini ve kiilik haklarn da korumas sonucunu dourur. te yandan, iinin kiilik haklarnn kapsamna onun maddi bedensel deerleri yani sal, yaama hakk ve bedensel btnl de girdiinden, iverenin gzetim borcunun kiilik haklarn da kapsamas gerekir. veren iiyi gzetim borcu erevesinde genel olarak tm kiilik haklarn, ama zellikle maddi bedensel varln korumakla ykmldr50.

veren gzetme borcu gerei iinin kiiliini korumak, kiilik haklarna sayg gstermek zorundadr. inin kiiliinin korunmas, onun yaamnn, salnn, bedensel ve ruhsal btnlnn, eref ve haysiyetinin (onurunun), kiisel ve mesleki saygnlnn, zel yaam alannn, ahlaki deerlerinin, genel olarak zgrlnn ve bu arada dnce zgrl ve sendikal rgtlenme zgrlnn korunmasn ierir51.

veren, iinin kiiliine sayg gstermek zorundadr. Anayasann ikinci blmnde, kiinin haklar ve devlerini dzenleyen 17 ve devam maddeler,

48 49

AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 151 NARMANLIOLU, s. 231 50 Ufuk, AYDIN, Hukukunda inin Kiilik Haklar, Anadolu niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar, No:175, Eskiehir 2002, s. 61-62 51 SZEK, Hukuku, s. 312

18

iverenin bu ykmllnn, ncelikle Anayasadan kaynaklanan bir ykmllk olduunu gstermektedir52.

Anayasann 17. maddesinde herkesin yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahip olduu belirtildikten sonra nc fkrasnda Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz, kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya ve muameleye tabi tutulamaz denilmektedir. Bu dzenleme, i ilikisinde iverenin iiye kar tavr ve ilemleri iin de esas oluturacak niteliktedir. veren, iiye kar, insan hassasiyetiyle badamayan muamelelerde bulunamaz53.

verenin iinin kiiliini koruma ve kiisel deerlere sayg gsterme borcu, Medeni Kanunun 23. vd. maddeleri ile Borlar Kanununun 49. maddesinde genel olarak dzenlenmi bulunan kiiliin korunmas hkmlerinin i hukuku alanna yansmasdr. inin, iverenin kiisel bamll altnda bulunmas nedeniyle i ilikisinde iinin kiiliinin korunmas gerei zel bir nem arzeder. inin rzas bulunsa bile, kiilik haklarna ve zgrlklerine getirilecek kstlamalar ancak hukuka ve ahlaka aykr olmadklar lde geerlidir. Bunun gibi iinin haklarn ve zgrlklerini tmyle ortadan kaldrmaya ynelik szlemeler geersizdir (MK. 23/2, BK. 19/2, 20/1). Ayn ekilde iinin kiiliini gzetme borcu iverenin ynetim hakkn da snrlar. i kiilik haklarn ihlal eden iverenin talimatlarna uymak zorunda deildir54.

Medeni Kanun ve Borlar Kanunundaki genel hkmler yannda iinin kiiliinin ve zgrlklerinin korunmasna ynelik birok kural i yasalarnda da yer almtr. Genel hkmlerde ve i yasalarnda iinin kiilik haklarnn ihlal edilmesi halinde, tecavzn nlenmesi, tecavze son verilmesi, maddi tazminat, manevi tazminat, i hukukuna zg baz zel tazminatlar, almay reddetme, i akdinin

52 53

MOLLAMAHMUTOLU, s. 426 MOLLAMAHMUTOLU, s. 426 54 SZEK, Hukuku, s. 313

19

feshedilmesi ve kamu hukuku yaptrmlar gibi birok hukuki olanaklar kullanlabilir ve yaptrmlar uygulanabilir55.

Bununla beraber, i hukukunda iinin kiilik haklar konusunda snrsz bir zgrlkten yararlandn ileri srmek de mmkn deildir. Medeni Kanunun 24. maddesinin 2. fkrasna gre kiilik haklar kar tarafn rzasnn ve zel ya da kamusal nitelikte stn bir yararn bulunmas veyahut yasann verdii bir yetkinin kullanlmas nedeniyle snrlandrlabilir. Bu hkme gre, iverenin stn bir yarar varsa, onun yarar gerekten iinin yararna ar basyorsa iinin zgrlnn belirli oranda snrlandrlmas hukuka aykr saylmayacaktr. Daha nce de grld gibi, iyerindeki koullar gznnde tutulduunda, iverenin stn yarar ve iyiniyet kurallar iyerinde, rnein, kap denetiminin uygulanmasn ve iilerin stnn aranmasn hakl gsterebilir. Bu gibi hallerin neler olabileceinin nceden belirlenmesi mmkn olmayp, i ilikisi ierisinde her olayn somut zelliklerine gre durumun deerlendirilmesi gerekir56.

A. inin Ahlaki Deerlerinin Korunmasn Salama Borcu

veren kadn ve erkek iiler iin ayr giyinme blmleri yapmal (SGT. m. 40-41), iyerindeki iilerin ereflerini veya nc kiilerin ahlakd davranlarna kar korumal veya rahatsz edilmelerini nleyici nlemler almaldr57.

verenin iinin anayasal olarak korunan alanlarna saldrda bulunmama kadar, iiyi gzetme borcuna bal olarak, haklarn kullanma ynnde amirleri ve i arkadalar tarafndan da bir snrlamaya tabi tutulmamasna dikkat etme ykmll bulunmaktadr. Bu amala iveren uygun nlemlerle iyerinde uyumlu alma ortamn salamakla ykmldr. Bu nedenle saldrda bulunan kimseyi i

55 56

SZEK, Hukuku, s. 313 SZEK, Hukuku, s. 313-314 57 KAPLAN, s. 34

20

hukukuna uygun yaptrmlarla tehdit edebilecei gibi onun yerine rahatsz edilen iinin iyerindeki yerini de deitirebilir58.

inin temel haklar sadece iyerinde alan dier iiler tarafndan deil, iveren ile aralarnda i ilikisi bulunmayan mteriler tarafndan da zedelenebilir. verenin ticari ilikide bulunduu mterilerinin, ticari ilikilerini kesmeleri tehdidi ile temel hakkn kullanan bir iinin i szlemesinin feshedilmesini ve bylece kendi dndkleri birisini ie aldrmalar veya kiisel bir talepte bulunmalar dnlebilir. veren bu talepleri ancak iyeri asndan giderilmesi imkansz zararlarn domas szkonusu ise yerine getirmelidir. Aksi takdirde iten karlan ii zararn tazminini isteme hakkna sahip olur59.

i, iyerinde ayn iyerinin dier bir iisi veya nc kiiler, zellikle de mteriler tarafndan cinsel tacize urad takdirde, durumu iverene bildirecektir. Bu durumda iveren, gerekli nlemleri almakla ykmldr. Szkonusu nlemler ierisinde, cinsel tacizde bulunan ve iyerinin iisi olan kiinin i szlemesini hakl nedenle derhal fesih en bata gelenidir ( K. m. 25/bent II f, d )60.

yerinde alan dier iilerin aksine, mteriler bakmndan iverenin bunlarn temel haklarn dikkate alma ykmll bulunmamas bakmndan fark bulunmaktadr. Bu kiilerin de iveren ile akdi ilikileri bulunmakta, ama bunlar arasndaki iliki hibir zaman i szlemesi deildir. Mterilerin kiilik haklarn koruma ykmll ancak iveren ile mteri arasnda bu konuda szleme ile bu ykmlln kararlatrlmas halinde szkonusu olabilir61.

inin temel haklarn korumak amacyla, iverenin mterilerine dorudan doruya bavurma hakk bulunmaktadr. Mteriler tarafndan iinin temel haklarna ynelik saldr durumunda, ii mterilere kar dorudan doruya haksz fiil hkmlerine bavurabilecei halde, ii iverenden mterilerden gelen saldrlara
58 59

ERTRK, s. 88 ERTRK, s. 88-89 60 DEMRCOLU/CENTEL, s. 124 61 ERTRK, s. 89

21

kar korunmasn i ilikisi erevesinde gzetme borcunun bir gerei olarak talep etme hakkna sahip bulunmaktadr62.

B. inin Maddi ve Manevi Vcut Btnln Koruma Borcu

veren, iinin maddi manevi btnlne de sayg gstermelidir. svire i mahkemesi bu konuda verdii bir kararda; iverenin bildirimli fesihte, fesih sresi esnasnda iinin almasn istemeyip, gnde drt defa kendisine gzkmesini talep etmesinin, iverenin koruma borcuna aykr olduunu ifade etmitir. inin almak istemesine ramen, iverence i verilmemesini de koruma borcuna aykr bir davran olarak deerlendiren yazarlar vardr63.

veren ayrca iiler arasnda messir fiile yol aan kavgalara rastlarsa, bunlara mdahale etmekle ykmldr64.

C. inin eref, Haysiyet ve zel Yaamnn Korunmas Borcu

veren, iiye onur krc szler sylememeli, dier iiler tarafndan da hakaret edilmesine msaade etmemelidir. Ayrca bakalarnn yannda onu ktleyici mahiyette szler sylememelidir65.

veren iinin zel hayatna karmamal, dnce hrriyetine saygl olmaldr. inin, iyerinde bulunan danma brosuna verdii bilgileri almamaldr. veren i ilikisi hakknda nc kiilere bilgi vermemelidir. Buna karlk iveren alma belgesi dnda, iinin ilerlemesine engel tekil etse bile gerekli bilgileri, eer zellikle itimat edilen bir iyeri ynnden nemli ise nc kiilere verebilir. Ancak iverenin iisi hakknda verecei bilgiler gerei yanstmal, ayrca iinin iyerine gvenerek anlatt rnein ailevi srlar veya daha nce ald cezalarla ilgili hususlar bakalarna aklamamaldr. verenin ii hakknda verecei bilgiler
62 63

ERTRK, s. 89 KAPLAN, s. 34-35 64 KAPLAN, s. 35 65 KAPLAN, s. 35

22

sadece alt i ile ilgili kabiliyeti ve davranlar hakknda olmaldr. inin kendisi iin faydal olan ve iverene herhangi bir zarar vermeyecek nitelikte bulunan bilgileri istemesi halinde, bu bilgileri vermek sadece hak deil, ayn zamanda bir ykmllktr. veren, kamu hukuku kurallar gerei, ii hakknda resmi makamlara bilgi verebilir66.

D. inin Kiilik Deerlerinin Bilgisayar Verilerine Kar Korunmas Borcu

inin kiiliine ilikin verilerin iveren tarafndan bilgisayar terminalinde toplanmas, bunun kapsam ve snrlar gibi hususlar, kanun koyucu tarafndan ihmal edilmi ve doktrinde zerinde yeterli lde durulmam bir konudur67.

lke olarak, iveren teknik imkanlar mevcut ise iyerinde alan iilerin kimlikleri, kabiliyet ve becerileri ve ie uyum verimlilikleri konusundaki bilgileri daha sonra yeri geldike kullanmak zere bilgisayara yklemek hakkna sahiptir. Bu hususta hukuki bir engel mevcut deildir. iye ilikin bu bilgilerin toplanmas, datlmas ve aklanmas, ancak bilgiyi talep edenin menfaatinden stn ise ve bilginin tedariki iin bavurulan ara kiilik haklarna saldr nitelii tamyorsa serbesttir. Ayrca iveren bilgisayara ykledii bu bilgileri iletme ierisinde, bu hususu bilmekle hakl menfaati olan personel eflii veya muhasebe servisi gibi brolara ak olmas gerekir. Bu, iletme ii gizlilik ilkesine riayet iin bir zorunluluktur68.

ilerin iletme veya iyerinde video kamera ile kontrol, sadece imalatn seyrini takip veya iyeri gvenliini salamak amacyla snrl olarak yaplabilir. Buna karlk, iilerin i esnasndaki davranlarn belirlemek iin genel bir video kamera kontroln reddetmek gerekir. Zira bu durumda kiilik haklarna ynelik bu saldr, iveren menfaatleri gerekesiyle hakl gsterilemez. Bununla birlikte ksmi
66 67

AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 151 KAPLAN, s. 35 68 KAPLAN, s. 35-36

23

kontroller yaplabilir, ancak bunun iin dahi nceden iilere bilgi verilmesi gerekir. Ayn husus telefon konumalarnn dinlenmesi iin de geerlidir. inin bilgisayara yklenmi, i esnasndaki, kusurlu ifa ve disipline aykr davranlar gibi durumlar zaman zaman iverence kontrol edilmeli ve icap ediyorsa silinmelidir. Bunun zamannn tespitinde ise, ceza veya zel hukuk kurallarndaki (BK. 125, 126 ve 60) zamanam sreleri dikkate alnmaldr69.

3. inin Beraberinde Getirdii Mlkiyetindeki Mallar Koruma Borcu

veren gzetme borcu uyarnca, iinin sadece yaam ile saln deil, ayn zamanda onun iyerine getirdii eyalarn da koruma ykm altndadr. Nitekim, iinin i elbiseleri ile ara ve gereleri, iyerine gelmek iin kulland otomobil, motosiklet ve bisiklet gibi ulam aralar, iveren tarafndan i sresi boyunca saklanmak ve korunmak zorundadr. Ancak iverene byle bir ykmn getirilebilmesi iin, szkonusu eya ve aralarn, iyerine iverenin bilgisi ve izni altnda sokulmu olmaldr70.

verenin, iinin iyerine getirdii eyasn koruma ykmll, dorudan i szlemesinden kaynaklanmakta ve iinin mutaden iyerine getirdii eyasn kapsamaktadr. Bu nedenle iverenin gzetme ykmllnn domas iin zmni bir saklatm (vedia) szlemesinin varln dnmek gereksizdir71.

ilerin kullandklar tat aralar iin park yeri salamas, iverenden genellikle beklenmez. Buna karlk, iveren park yeri salamsa, park yerinin gvenliini salamak zorundadr. ilerden kamu tat aralarn kullanmalar beklenmeyen durumlarda ise, iverenin park yeri tahsis etmelidir72.

Dier yandan, iyerine ii tarafndan getirilen tm eya ve aracn, iverenin koruma ykm altnda olduu da sylenemez. Nitekim, iverenin belirtilen
69 70

KAPLAN, s. 36 Tankut, CENTEL, Hukuku, Beta Yaynlar, Cilt:1, stanbul 1994, s. 164 71 MOLLAMAHMUTOLU, s. 427 72 DEMRCOLU/CENTEL, s. 125

24

ykmllnden szedilebilmesi iin, bunlarn iin grlebilmesi bakmndan gerekli bulunmas ya da bunlar getirmenin veya bulundurmann olaan (normal) saylmas gerekir73.

4. KORUMA VE GZETME BORCUNUN BALANGICI VE SONA ERMES

verenin koruma ve gzetme borcu kural olarak ve menfaatler dikkate alnarak iinin ie girmesi ile balar. Ancak, rnein iverenin sr saklama borcu asndan, koruma ve gzetme borcunun balangc hizmet akdinin yapld andr. Hizmet akdinin akdedilmesinden nce iverenin doru olmayan, aldatc davranlar, gzetme ve koruma borcunun ihlali olmayp, akdin kuruluu safhasndaki kusur niteliindedir74.

verenin koruma ve gzetme borcu ilke olarak i ilikisinin sona ermesi ile biter. Bununla birlikte, ok snrl lde de olsa, iverenin ileriye etkili, rnein sr saklama ve bilgi verme borlar gibi, koruma ve gzetme ykmllkleri de mevcuttur75.

73 74

CENTEL, s. 164 KAPLAN, s. 37 75 KAPLAN, s. 37

25

KNC BLM

VERENN SALII VE GVENL NLEMLER ALMA YKMLL

5. GENEL OLARAK SALII VE GVENL

I. Sal ve Gvenlii Hakknn Ortaya k ve Tarihi Geliimi

alma aktivitesi ilk insanla balam olduundan, onu korumaya ynelik tedbirlerin alnmasn da insanlk tarihi kadar geriye gtrebilmek mmkndr. Balangca ilikin ilk yazl bulgulara dayal kaynaklara gre, M. . 370 yllarndaki Hipokratn kurunun zararl etkilerini ortaya koyduu almasna

dayandrlabilecei gibi, daha yaygn kabul gren dier bir yaklam olan 16. ve 17. yzyllarda (1633 1714) talyan Bernardino Ramazininin i salna ilikin bilimsel almalar da saylabilir. Yazl belgelere dayandrarak ii sal ve i gvenliini korumak iin alnan nlemler ok eskilere dayandrlsa bile, temelde bu konuya ynelik almalarn toplum yaantsnda sanayi devrimi sreci ile birlikte artarak nem kazand belirtilebilir76.

Sanayi Devrimi ile birlikte, retimde makinelemenin ve teknolojinin artarak byd, toplumsal dnmn hz kazand, mevcut deerlerin ve oluumlarn nemlerini yitirdii veya ortadan kalkt, alanlarn korunmasz kald srete, insan sal ve gvenliini korumaya ynelik yaplan uygulamalar ve alnan nlemler balang olarak kabul edilebilir77. Ksaca, i sal ve gvenliine olan ihtiyacn sanayi devrimiyle birlikte ortaya ktn syleyebiliriz.

Sanayilemenin balad Bat Avrupa lkelerinde, insan haklarnn gelimesinde 1789 Fransz htilali bir dnm noktasdr. Bu ihtilal ile, alma ve
76

Ayhan, GENLER, Sal ve Gvenlii Alannda Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemelerden Doan Ykmllkler, http:\\www. ceterisparibus. net\calisma\genel. htm#9 (Eriim:19. 09. 2007) 77 GENLER, Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemeler, (Eriim 19. 09. 2007)

26

teebbs serbestisi genel kabul grm ve uygulanabilme imkanna kavuulmutur. nsanlarn vazgeilmez birtakm temel hak ve hrriyetlere sahip bulunduunun kabul de, bu dneme denk gelmektedir. alma ve teebbs hakk, i gvenlii hakknn da filizlenmesine yol amtr78.

Sanayi Devriminin ilk yllarndaki ba boluk dneminde, sosyal sorunlara kar bireysel giriimleri ile model araylarnda bulunan kooperatifi ve sosyal politika nderlerinden, ngiliz dnr topik sosyalist Robert Owenn kendi fabrikasnda alan iiler iin, tbbi bakm imkan salamas ile ngilterede 1788 ylnda fabrikalarda baca temizleme ilerinde, insanlk d muamelelerde ocuk yataki almalar karsnda karlan Baca Temizleme Kanunu bu konuya ynelik gerek bireysel bakmdan gerekse hukuki dzenleme bakmndan ilk gelimeler olarak belirtilebilir. Devletin ilk ciddi mdahalesi ise, fabrikalardaki alma srelerini dzenleyen raklarn salk ve moral bakmndan korunmalarn salayan 1802 tarihli Factory Acttr. Bu kanunla raklarn alma saatleri gnde 12 saat ile snrlandrlarak, ylda bir kez yeni bir elbise verilmesi, ayda bir kez kiliseye gnderilebilmeleri, fabrikalarn iyi havalandrlmalar ve ylda iki defa badana edilmeleri zorunlu tutulmutur. Daha sonra 1804te, 1819da kinci Factory Act ve 1833de emein korunmasna ynelik nemli yenilikler getirilmitir. Bu dzenlemeler, ngilterenin de snrlarn aarak Avrupa ve Kuzey Amerikaya da rnek tekil etmesi bakmndan nemlidir. Daha sonra ngilterede bu alanda birok kanuni dzenleme de yaplmtr. Almanyada 1849, svirede 1840, Fransada 1841 ve ABDde 1877 ylnda ii sal ve i gvenlii ile ilgili kanunlar kartlmtr. leriki yllar da ise, bu lkelerde mevzuat ve uygulamay gelitiren dzenlemelerle, gelimekte olan dier lkelerde bu amaca ilikin dzenlemeleri balatan almalar gerekletirilmitir79.

lkemizde ii sal ve i gvenlii alannda yaplan dzenlemelere bakldnda ise, Trkiyede sanayinin douu ve geliimi Bat kadar erken

dnemlerde deil, bunun aksine 1900l yllarn ilk yarsndan itibaren balamtr.
78 79

Kadir, ARICI, i Sal ve Gvenlii Dersleri, Ankara 1999, s. 27 GENLER, Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemeler, (Eriim: 19. 09. 2007)

27

Durum byle olunca i mevzuatnn, buna bal olarak i sal ve gvenlii mevzuatnn da, gerek anlamda ortaya k bu dnemlere rast gelmektedir80.

Ancak i sal ve gvenlii ile ilgili olarak eitli dzenlemelere daha nceki dnemlerde de, rastlamak mmkndr. rgtlenme asndan

deerlendirdiimizde Tanzimat dnemi ncesinde baz gelimelerin yaand grlmektedir. Loncalar eklinde oluan bu rgtlenme, Ortaada tm dnyada hakim olan alma ilikileri sistemi eklinde Osmanl mparatorluunda da grlmtr. Lonca sistemi, esnaf ve zanaatkarlarn ve bunlarn yannda istihdam edilen kalfa ve raklarn meslek esaslarna gre rgtlenmi birliklerinden oluan bir sistemdir81.

sal ve gvenlii asndan Lonca sistemini deerlendirdiimizde, o dnemde retim teknolojisinin gelimemi olmas ve basitlik arz etmesi nedeniyle alanlarn karlaabilecei riskler de o oranda basitti. iler iin onlar bekleyen en nemli tehlikeler; arpma, dme, kesilme ve ezilme gibi ok olumsuz sonulara neden olamayacak kk apl tehlikelerdi. Dier taraftan alanlarn saysnn azl nedeniyle meydana gelen bir i kazasnda byk kitleleri etkisi altna almama gibi bir durum mevcuttu. Bundan dolay kamuoyunda i kazalar ve meslek hastalklar pek bilinmemekteydi. Bununla birlikte iyeri saysnn azl da i kazalarnn saysn azaltan bir unsurdu. Usta ve kalfa rak arasndaki iliki retmen renci ilikisi olduundan ve birebir ilikiye dayandndan i sal ve gvenliinin korunmas daha kolay halledilebilir bir durumdayd. Ustalarn istihdam ettikleri kiileri gzetmeleri ve korumalar ahilik anlay tarafndan tevik edilmekteydi. Bununla birlikte i sal ve gvenlii hakknda herhangi bir hukuki dzenleme olmamas nedeniyle ustalar asndan zorunlu bir durum da szkonusu deildi. Dier taraftan bu dneme ait yazl kaynak olarak sadece ftuvvetnamelerin

80

H. Serdar, ARDAN, Sal ve Gvenliinden Yeni Oluumlar: Risk Deerlendirmesi ve Ohsas 18001, imento Mstahsilleri verenleri Sendikas Yayn, Yayn No:16, Ankara 2005, s. 3 81 ARDAN, s. 3

28

olmas, bu dnemde i sal ve gvenlii hakknn olduunun kabul iin bir dayanak oluturmamaktadr82.

Osmanl

mparatorluunda ilk

sanayileme

abalar

19.

yzylda

Avrupann etkisiyle balam ve bu yzyln ikinci yarsnda da ii saysnn artmasna bal olarak ii sal ve i gvenlii sorunlar ortaya kmaya balamtr83. Dolaysyla ii sal ve i gvenlii ile ilgili ilk hukuki dzenlemeler, sanayilemenin balad bu dnemde gerekletirilebilmitir84. Bu dnemde iilerin daha youn olarak yer aldklar sektr madencilik olduu iin bu alanda karlan ilk yasalar da Dilaver Paa Nizamnamesi, Maadin Nizamnamesi gibi kmr madenlerinde alan iilerle ilgili olmutur85. 1865 ylnda kartlan Dilaver Paa Nizamnamesi ile sanayi blgelerindeki alma koullarnn dzenlenmesine gidilmesi ve yresel hizmet verecek doktorlarn istihdam edilmeye allmas, iilerin tedavi ve istirahatlar ile ilgi duyulmutur. 1869 ylnda karlan Maadin Nizamnamesi ise, iverenlerce i kazalarna kar nleyici ve koruyucu tedbirlerin alnmasn, madenlerde doktor ve gerekli ilalarn bulundurularak, i srasnda kazaya urayan iilere ya da bunlarn lmleri halinde ailelerine tutar yarg tarafndan tespit edilecek bir dentinin yaplmasn, kazann iin kt ynetiminden kaynaklandnn belirlenmesi durumunda iverenlerin para cezalarna

arptrlmalarn, kazann iinin kusurundan kaynakland hallerde ise iinin 5 20 altn ceza demesi ngrmekteydi86.

Maadin Nizamnamesi ile iyerlerinde bugnk tanmyla yeri Hekimi bulundurma ve Eczane kurma zorunluluu ngrlmtr. Yani dzenleme kazaya urayan iilere tazminat deme ykmll de getirmitir87.

82 83

ARDAN, s. 3-4 AF, i Sal ve Gvenliinin Geliimi, i Sal ve Gvenlii Ders Notlar, http://www. forumta. com/aof/147762-isci-sagligi-ve-guvenligi-ders-notu. html (Eriim: 17. 01. 2008) 84 ARICI, Sal ve Gvenlii, s. 35 85 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008) 86 GENLER, Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemeler, (Eriim: 19. 09. 2007) 87 Fehim, IIK, i Sal ve Gvenlii Konusunda Devlet, i ve verenlerin Hukuki Sorumluluu, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi, Sosyal Gvenlik Hukukunun Gncel Sorunlar ve zm nerileri Semineri, 22 23 Mays 1997 stanbul, s. 143

29

Cumhuriyet ncesi dnemde karln yasalardan bir dieri ise, Ereli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Mteallik Kanundur. Bu kanun ile de kmr ocaklarnda i kazalarna kar iverenlerin gerekli nlemleri almalar zorunlu tutularak, kaza geiren iilere gerekli maddi yardmn yaplmas ngrmekteydi88. Bu dzenlemelerin sadece iinin korunmasna ynelik hkmler ierdii grlmektedir.

i sal ve i gvenliine ilikin modern ve esasl dzenlemeler Cumhuriyet dneminde gerekletirilmitir. nk, lkemizde modern sanayi hareketi gerek anlamnda cumhuriyet dneminde balam ve ii meselesi kamuoyuna bu dnemde daha fazla mal olmutur. Bu dnem iinin korunmas ve iilere ada ii haklarnn tannmas asndan da nemli gelimelerin saland dnemdir89.

Bu dnemde Borlar Kanunun 332. Maddesi ve 1930 ylnda karlan Umumi Hfzsshha Kanunu ile ilk defa ii salna ilikin prensipler ortaya konmutur90.

04 Ekim 1926 tarihinde yrrle giren Borlar Kanunu, iverenlerin iyerlerinde ii saln koruma ve i gvenlii salama borcunu dzenleyen hkm bulundurmaktadr. Bu kanunun yrrle girmesi ile iverenin i kazalar ve meslek hastalklarndan doan hukuki sorumluluu, rnein iyerinde kullanlacak alet ve malzeme, tehlikelere kar tedbir alnmas vb. bu yasann sistemi ierisinde genel bir dzenlemeye kavuturulmutur91.

1930 ylnda yrrle giren 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununda ise, o dnemde henz bir i kanunu mevcut olmadndan iilerin sal ile ilgili pek ok hkm yer almtr. Bu yasada ocuk ve kadn iilerin korunmasna,

88 89

GENLER, Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemeler, (Eriim: 19. 09. 2007) ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 39 90 IIK, s. 144 91 ARDAN, s. 5

30

iyerlerinde iyeri hekimi bulundurulmasna, belirli byklkteki iyerlerine revir ve hastane almasna ilikin kurallar ngrlmtr92.

Cumhuriyet dneminde ii sal ve i gvenlii ile ilgili birok yasal dzenleme yaplmtr. Bunlar iinde phesiz en nemlisi 1937 ylnda yrrle giren 3008 sayl Kanunudur93. Bu yasa ile birlikte lkemizde ilk kez devlet btn ynleriyle ii iveren ilikilerine mdahalede bulunmutur. 3008 sayl Yasa genelde tm alma hayatn dzenleme yannda, zelde i gvenlii konusunda birok nemli hkm ihtiva etmektedir. Yine bu yasa ile ilk defa iilerin iyeri tehlikelerine kar btn ynleriyle korunmas amac gdlmtr. 3008 sayl Kanununun yrrle girmesinden sonra i gvenlii mevzuatnda nemli gelimeler meydana gelmi, bu yasaya dayanlarak, sonradan deiiklie urayacak olan ayrntl ve teknik nitelikte birok tzk yrrle konulmutur. 27 Haziran 1945 tarihinde, 3008 sayl Kanunu kapsamnda bulunan iileri i kazalar ve meslek hastalklar riskinden korunmak iin 4472 sayl Kazalar Meslek Hastalklar ve Analk Sigortalar Kanunu karlmtr94.

3008 sayl ilk i Yasas 28 Temmuz 1967 tarih ve 931 sayl yasa ile yrrlkten kaldrlmtr. 931 sayl i kanununun Anayasa Mahkemesinin 14 Mays 1970 tarihli kararyla ekil ynnden iptali zerine 25 Austos 1971 tarih ve 1475 sayl Kanunu yrrle girmitir. Bu yasada i sal ve gvenliini deiik ynleriyle dzenleyen kurallara yer verilmitir. Gerekten bu yasada, i gvenlii tekilatna, i denetimine, iverenlerce alnmas gereken i gvenlii nlemlerine, ocuk ve kadnlarn salk asndan korunmasna, i srelerine, iyerinin i gvenlii konusunda tekilatlandrlmasna, i gvenlii kurallarn ihlal eden iverenlere uygulanacak yaptrmlara, iverenlerin bu konudaki cezai sorumluluuna ilikin kurallara yer verilmitir. Bunun yannda 17 Temmuz 1974 tarihinde yrrle giren 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ile 1945 ylndan itibaren karlan ve

92 93

ARDAN, s. 5-6 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008) 94 ARDAN, s. 5

31

deiik risklere kar iileri gvence altna alan eitli yasalar tek bir at altnda toplanmtr95.

Gnmze gelindiinde 10 Haziran 2003 tarihinde, 4857 sayl yeni i kanunu96 ile birlikte, Trk alma hayatnda olduka yeni olarak nitelendirilebilecek hkmler alma hayatna dahil edilmitir97.

Bu tarihi geliim aamas zetlenecek olursa; Cumhuriyet ncesi dnemde, i sal ve gvenliine ilikin dzenlemelerin snrl sayda olduu sylenebilir. ilerin korunmas asndan nemli gelimelerin yaand dnem Cumhuriyet dnemidir.

II. Sal ve Gvenlii Kavram ve Muhtevas

sal ve i gvenlii, hem kavram hem de kavramn muhtevas bakmndan farkl farkl tanmlanmakta ve muhtevalandrlmaktadr. Bu itibarla, kavramn tad anlamlarn belirlenmesi ve bu erevede muhtevasna nelerin dahil olacann ortaya konulmas gerekir. Hemen iaret edelim ki, kavramda anlam deimesinin ve muhtevada genilemenin olmas mukadderdir. Bunun sebeplerini konunun, sanayileme, teknolojik gelime ve de insan haklarndaki gelimelerden byk lde etkilenebilen bir nitelik tamasnda aramak lazmdr98.

Bilindii gibi i sal ve gvenlii aslnda iki farkl kavramdan olumaktadr. Ancak, gnlk hayatta da grld gibi i sal ve i gvenlii kavramlar tek bir kavram gibi kullanlmaktadr. nk i sal ve i gvenlii kavramlar ayr ayr ele alnr ve incelenir ise, znde bu iki kavram birbirinden ayr olarak incelemenin ne kadar g olduu grlr. Salk ve gvenlik birbirleriyle etkileim halinde olan iki kavramdr. Salk konusunda gerekli tedbirlerin yeterli
95 96

ARDAN, s. 6. 22.05.2003 tarihinde kabul edilen 4857 sayl Yeni Kanunu 10.06.2003 tarih ve 25134 sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle girmitir. 97 ARDAN, s. 7. 98 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 48.

32

seviyede

alnmamasnn

sonucu

iilerin

hastalanmas

ve

salklarn

kaybetmeleridir. gvenlii tedbirlerinin alnmamas halinde de, ortaya kan sonu bundan farkl olmayacaktr. Orada da, yine iiler kazaya uramakta ve vcut btnlnde arzalara ve kayplara uramaktadrlar. Dolaysyla salklarn kaybetmi olmaktadrlar. gvenliinde olayn zelliine gre vcut btnlnn zarar grmesi, sakatlanma ve lm gibi sonular da ortaya kmaktadr ki, hastaln ileri derecelerinin de ortaya kard sonular, i gvenliinin baland szkonusu olan sonulardr. Btn bu sebeplerle i sal ve i gvenlii kavramlarn bir arada tutmak zorunluluu bulunmaktadr. Kavramlarn ayrlmas ve ayr ayr deerlendirilmesi ise tedbir ve aratrma noktasnda fayda salar99. Grld gibi i sal ve gvenlii kavramlar birbirinden kolaylkla ayrt edilememektedir.

i sal ve i gvenlii, daha doru bir ifadeyle mesleki salk ve gvenlik veya i sal ve gvenlii, iin yaplmas srasnda eitli nedenlerden kaynaklanan sala ve gvenlie zarar verebilecek koullardan korunmak amacyla yaplan sistemli ve bilimsel almalardr100.

Bu aklamalardan sonra i sal ve i gvenlii kavramlar ayr ayr incelenecektir:

1. Sal Kavram

sal kavram, i sal ve i gvenlii kavramnn salk ile ilgili cephesini ve muhtevasn ifade eden bir kavramdr. inin salnn korunmasn konu alan btn almalar bu kavram ierisinde ifade edilebilir. Ancak, i sal ve i gvenlii bakmndan bu kavramn i salnn, daha ziyade i ortamnda mevcut ve muhtemel sal etkileyen risk faktrleri iinin salnn korunmas ile snrl bir anlam ve muhtevas bulunmaktadr101.
99

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 48-49 Ali, SEYYAR, Ulusal ve Uluslararas Mevzuat Asndan Sal ve Gvenlii Sisteminde yeri Hekimlii ve yeri Hemirelii Uygulamalar, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/issagliigvenlii. htm, (Eriim: 19. 09. 2007) 101 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 49-50
100

33

Dnya Salk rgt (WHO) ve Uluslararas alma rgt (ILO), ii saln alan tm insanlarn fiziksel, ruhsal, moral ve sosyal ynden tam iyilik durumlarnn salanmasn ve en yksek dzeylerde srdrlmesinin i koullar ve kullanlan zararl maddeler nedeniyle alanlarn salna gelebilecek zararlarn nlenmesinin ve ayrca iinin fizyolojik zelliklerine uygun yerlere yerletirilmesi iin, insana ve insann ie uymasn asl amalar olarak ele alan tp bilimidir. eklinde tanmlamaktadrlar102.

Geni anlamda i sal ise, insann olumlu retim anlamnda karlat salk ve gvenlik sorunlarn (rizikolarn) belirleyen, bu sorunlarn zm iin ilkeler ve kurallar koyan, bu kurallarn uygulanmas iin yntemler ne sren, sonuta almann insan salna ve yeteneklerine uygun verimli biimde gereklemesine ynelik abalarnn tmdr103.

sal, kavram olarak kiinin alma koullar ile kullanlan ara ve gerelerden doabilecek tehlikelerden arnm ve en azndan bu tehlikelerin asgari dzeye indirildii bir i erevesinde, huzurlu biimde alabilmesini anlatr. Gerekten meslek hastalklar, hem alma koullarndan hem de iinin kulland ara ve gerelerden kaynaklanr. Szkonusu tehlikelerin nne geilmesi ya da hi deilse asgari dzeye indirilmesi ise eitli meslek dallarnda alan kiilerin fiziki, dnsel ve sosyal adan tam iyi olma (salk) durumlarnn salanp srdrlmesini ve alma koullar ve kullanlan maddeler yznden alanlarn salna gelebilecek zararlarn nlenmesini gerekletirmek zere, iinin kendi zelliklerine uygun ilere yerletirilmesinin ve i ile insan arasndaki karlkl uyumu kurmay amalar104. hijyeni kavram da, ii sal kavramnn muhtevas iinde yer alan bir kavramdr. Bu kavram, iinin i ile ilgili bilmesi gereken hijyen temizlik konularn ifade eder. Temizlik ile ilgili kurallara gereken titizliin gsterilmemesi,
102 103

SEYYAR, yeri Hekimlii, (Eriim: 19. 09. 2007) smail TOPUZOLU, Salnda Temel Kavramlar ve Strateji, Sal ve Gvenlii Dergisi, Say:4, Kasm Aralk 2001, s. 4 104 DEMRCOLU/CENTEL, s. 153 154

34

nihayetinde iinin saln kaybetmesine, hastalanmasna yol amaktadr. zellikle bulac ve mikrobik hastalklara kar iinin korunmas bu anlamda konunun zn tekil etmektedir105.

te yandan, ii sal asndan nemli bulunan nokta, salt vcudun beden olarak salkl grnmesi deildir. Bu bakmdan, beden salnn yan sra iinin ruh salnn korunmas da ii salnn iinde yer alr. Nitekim, zellikle sanayideki youn i dzeninin almalarda ruhsal bozukluklar yaratt bilinen bir gerektir. Buna gre de, gerek fiziki ve gerekse dnsel bakmdan alanlarn esenlik durumlarnn salanmas ii salnn temel alanlarn oluturur106.

2. Gvenlii Kavram

gvenlii, daha ziyade iinin teknik zellikli risklere kar korunmasn ihtiva eden bir anlam tar. Teknik tedbir ve bilgi ile koruma salayacak risklerin tespiti ve bunlar karsnda ne gibi koruma tedbirlerinin alnabilecei i gvenliinin konusu iindedir. te kullanlan btn ara gere ve maddelerin kullanm ve varlndan doabilecek birtakm riskler szkonusudur. Bu risklerin tespiti ve bunlara kar ne gibi teknik koruma tedbirlerinin alnabileceinin tespiti, i gvenliinin konusunu oluturur. Pek tabidir ki, bu anlamda iyerinin seimi, planlamas ve inas, makinelerin montaj ve ileyii ile ilgili herey bu kavramn kapsam ierisindedir107.

gvenlii kavram olarak, iin yaplmas srasnda alanlarn karlat tehlikelerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas konusunda iverene getirilen ykmlere ilikin teknik kurallarn btnn anlatr. Gerekten, ii sal ile i gvenlii kavramlar birbirinden kolaylkla ayrlamayp bir btn oluturur. Nitekim, gerek ii salnn ve gerekse i gvenliinin temel amac, mesleki tehlikelerin (yani i kazalar ve meslek hastalklarnn) nlenip, alanlarn salk ve
105 106

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 50 CENTEL, s. 265 107 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 50

35

yaamlarnn korunmasdr. Bununla birlikte ii sal salkl bir yaam erevesinde gereken salk kurallarn ierirken, i gvenlii daha ok iilerin yaamna ve vcut btnlne ynelik tehlikelerin ortadan kaldrlmas iin gerekli teknik kurallar ele alr108.

gvenliinin konusunu iin yaplmasndan doan tehlikelerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas iin gerekli yollarn aratrlmas ve bu yolla mevzuat hkmlerinin gelitirilmesi oluturur. Bu konuda iveren, iilerin iin yaplmasndan doan tehlikelere kar korumak zere, ykmllklerini yerine getirecek ve devlet de, iverenin szkonusu ykmllklerini yerine getirip getirmediini denetleyecektir109.

Dier yandan mesleki tehlikelerin maddi deerler kadar manevi deerlere de yneldii grlr. Bu adan iilerin yaam ile beden ve ruh saln koruma amacn tayan hukuk kurallarnn yan sra, onlar ahlaki ynden gzeten hukuk kurallar da, i gvenliinin konusuna girer. Nitekim szgelimi elence, ilerindeki asgari alma yana ilikin dzenlemeler bunun en ak rneklerini oluturur110.

gvenlii kavram zaman zaman i saln da kapsayacak ekilde, i sal ve i gvenlii kavramnn yerine kullanlabilmektedir. Ancak i gvenlii kavram meseleye daha ziyade teknik emniyet asndan bir yaklam ifade eden bir kavram olarak kabul edilmelidir111.

III. Sal ve Gvenliinin Anlam

1. Sal ve Gvenliinin nemi

szlemesiyle ii, maddi ve fikri varlyla bir ii ifa taahhd altna girdiinden, fiziki gvenliinin temini i hukukunun ke talarndan biridir.
108 109

DEMRCOLU, CENTEL, s. 154 DEMRCOLU, CENTEL, s. 154-155 110 CENTEL, s. 266 111 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 50

36

hukukunun

allan

ortamn

insaniletirilmesi

dncesinden

doduu

ve

nsaniletirilmi bir alma ortamnn da ncelikle iinin maddi, manevi varln tehdit eden risklerden arnm Salkl ve Gvenli bir ortam anlatt gznne alnacak olursa i sal ve gvenliinin bu hukuk disiplini iindeki yeri ve nemi daha iyi kavranr112.

Gnmzde giderek hzlanan teknolojik gelimeler i kazalarnda arta yol amaktadr. Teknolojik gelimenin paralelinde ortaya kan bu tablonun kaynanda gerekli nlemlerin alnmaynn ve de alnm nlemlere uyulmaynn yatt grlr. Bunun gibi ii sal kapsamna giren meslek hastalklar da, iyerinde iilerin salnn bozulmas ve lmlerin ortaya kmasna neden olan balca etkenlerdendir. Nitekim gnmzde ii sal konusu zel uzmanl gerektiren bir bilim dal durumuna gelmitir. Dier yandan, periyodik salk yoklamalaryla ii salnn korunmas byk nem tar113.

2. Sal ve Gvenliinin Amac

A. Kiisel Adan

sal ve gvenlii nlemleri hereyden nce iinin yaam ve saln gvence altna almay amalar. Gerekten iilerin tehlikelerden uzak bir i evresinde almalar onlarn fizik ve ruh bakmndan salkl olmalarn ve gelimelerini salar. Ayrca salkl ve gvenli bir alma ortamnda almak iinin huzurunu ve mutluluunu da arttracandan ii daha verimli alr114.

B. Sosyal Adan

iler salk ve gvenlik ortamndan yoksun biimde almak zorunda brakldndan salksz bir yapya sahip olur ve toplum iinde salksz bireyi
112 113

MOLLAMAHMUTOLU, s. 749 DEMRCOLU / CENTEL, s. 152 114 ner, EYRENC, Sava, TAKENT, Devrim, ULUCAN, Bireysel Hukuku, 2. Bask, Legal Yaynclk, stanbul 2005, s. 249

37

oluturur. Bu yzden toplumda alanlara gerekli salk ve gvenlik ortamnn salanmas sosyal adan da zorunludur115. Ksaca salksz alma ortam dolayl olarak, salksz toplum yapsnn ortaya kmasna neden olur.

C. ktisadi Adan

sal ve gvenlii nlemlerini zamannda almak, iverenin de yararnadr. Gerekten, i kazalar ve meslek hastalklarndan kaynaklanan i kayplar ve tazminatlar ile iverenlere yklendii maliyet, zamannda alnan salk ve gvenlik nlemlerinin iyerine getirecei maliyete gre ok daha fazladr116. Bu adan gerekli salk ve gvenlik nlemlerinin alnmas ncelikle iyerlerinin yararna olan iktisadi bir gereklilik olarak grlr117.

IV. Sal ve Gvenliinin Kapsam

1. Dar Anlamda Sal ve Gvenlii

Dar anlamda i sal ve gvenlii, iin yaplmas srasnda iyerindeki fiziki evre artlar sebebiyle iilerin maruz kaldklar salk sorunlar ve mesleki risklerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas ile ilgili nlemlerinin tmdr118.

te yandan dar anlamda i sal ve gvenlii, iin yaplmas srasnda oluabilecek tehlikelere kar iinin yaam ve salnn korunmasn ve alma sreleri dahil alma yntem ve ekillerinin dzenlenmesini kapsar119. Bir gre gre, dar anlamda i sal ve gvenlii, iin yaplmas srasnda oluan tehlikelere kar iinin yaam ile salnn korunmas konusunda, grece geni bir ierie sahiptir. nk, iiyi sadece i kazas ile meslek hastalna kar koruyan i sal ve gvenlii (iyeri gvenlii veya teknik ii sal ve i gvenlii) hkmlerinin
115 116

CENTEL, s. 265 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 250 117 DEMRCOLU / CENTEL, s. 153 118 Ali, SEYYAR, Sal ve Gvenlii Nedir?, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/isig. htm, (Eriim: 19. 09. 2007) 119 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 252

38

yan sra iinin sal ile ahlaknn korunmas ve retim olanaklarnn gzetilmesi amacyla gelitirilmi altrma yasak ve snrlamalarna ilikin hkmlerde belirtilen dar anlamdaki kapsam iinde yer alr. Gnlk yaam iinde i sal ve gvenliinden szedildiinde ise, ounlukla teknik hkmler, yani iiyi iyerindeki olas i kazalar ile meslek hastalklarna kar korumay amalayan dzenlemeler kastedilir120. Hemen belirtelim ki, mevzuatmz meseleyi dar anlamda ele almakta ve dzenlemektedir121. Yani Trk i sal ve gvenlii mevzuatnn iinin ruhsal sal ve sosyal evresini koruyucu nlemler iermedii dolaysyla dar bir kapsama sahip olduu sylenebilir.

Dar anlamda i sal ve gvenlii, iinin salk ve emniyetinin iyeri snrlar ve i dolaysyla doan tehlikelere kar korunmasn anlatr122. Ancak zaman iinde bunun yeterli olmad ortaya kmtr. sal ve gvenlii kavramnda iki ynde gelime olmutur. Bunlardan ilki, kavramn artk i sal ve gvenlii eklinde anlalmamas ve dolaysyla ii niteliiyle snrl olmaktan kmasdr. Bu gelime meselenin btn alanlarn meselesi olduunun anlaldn da gstermektedir. Bir dieri ise, kavramn iyeri ile snrl olmaktan uzaklamasdr. zellikle yaama evresinde de, iinin korunmasnn gerekli olduu ileri srlmeye balanmtr. evrenin korunmas, salkl bir konutta yaama hakk, beslenme ve ulam emniyeti, ilkyardm ve sosyal gvenlik, yabanclama, kentleme gibi konular i sal ve gvenliinin konusu ile ilikilendirilmeye balanlmtr. Bylece muhtevas daha geni bir kavram ile kar karya kalnmaktadr123.

2. Geni Anlamda Sal ve Gvenlii

Geni anlamda i sal ve gvenlii, iyeriyle snrl salk ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma salayamayacan kabul eden ve iinin saln ve gvenliini etkileyen ve ilgilendiren ve iyeri dndan kaynaklanan riskleri de

120 121

CENTEL, s. 266-267 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 52 122 SEYYAR, yeri Hekimlii, (Eriim: 19. 09. 2007) 123 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 52

39

muhtevaya dahil eden bir kavramdr124. Bir dier ifadeyle, geni anlamda i sal ve gvenlii, bir kuruluun gerekletirdii faaliyetlerden etkilenen tm insanlarn (alanlarn, geici iilerin, alt yklenici alanlarnn, ziyaretilerin, mterilerin ve iyerindeki herhangi bir kiinin) salna ve gvenliine etki eden faktrleri ve koullar inceleyen bir bilim dal haline gelmitir125. Yani geni anlamda i sal ve gvenlii, sadece iyerinden deil iyeri dndan da olsa iinin salk ve gvenliini olumsuz etkileyebilecek risklere kar nlem almay ifade etmektedir. Hatta artk salk ve gvenlik ihtiyac ve nlemlerinin iiyle snrlanmayp tm baml alanlar kapsar tarzda ele alnd ve bu yzden de ii sal ve i gvenlii yerine i sal ve gvenlii deyimlerinin kullanlmaya baland da belirtilmelidir126.

Geni anlamda i sal ve gvenlii, i ilikisinin sosyal niteliinden hareketle, devletin alma ilikisinin iinin yararna kurulmas ve gelitirilmesi iin elindeki tm aralar seferber etmesini ierdii belirtilmektedir. cret gvenliinden i gvencesine kadar geni bir yelpazeyi kapsayan geni anlamda i sal ve gvenliinin dayana sosyal devlet ilkesi ve iiyi koruma dncesidir. Geni anlamda i sal ve gvenlii konunun i hukuku asndan nemini vurgulamakta ise de, tm iiyi korumay amalayan dzenlemelerin i sal gvenlii st bal altnda toplanmasnn ne kadar uygun olduu tartmaya aktr127.

V. Sal ve Gvenliinin Gzetme Borcuna Etkisi

iyi gzetme borcunun n plana kartlmas yerinde bir deyimle iyerinin kapsn, i sal ve gvenliine aralamtr. Gerekten iveren, iiyi gzetme borcu gereince iinin korunmas iin gerekli hereyi yerine getirecektir. Bu durumda, iverenin iiyi gzetme borcuna uyan her trl i sal ve gvenlii hkmn de, yerine getirmek zorunda bulunduu benimsenmi olmaktadr. Gerekten i sal ve gvenliinin salanmas, iyerindeki olas mesleki tehlikeler
124 125

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 52 SEYYAR, Sal, (Eriim: 19. 09. 2007) 126 SEYYAR, Sal, (Eriim: 19. 09. 2007) 127 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 253

40

karsnda iinin korunmasna ilikin bir konudur. Bu balamda da, i sal ve gvenlii hkmlerinin iiyi gzetme borcunun konusunu biimlendirdiinden ve somutlatrdndan szedilir. Nitekim i sal ve gvenliine ilikin ykmler i szlemesinin konusunu olumlu anlamda belirler ve szkonusu ykmlere ilikin hkmlerin zel hukuka ilikin birtakm etkilerde bulunmasna neden olur. sal ve gvenlii hkmlerinin zel hukuk etkilerinin bulunduu gr ise, esas olarak iverenin iiyi gzetme borcundan kaynaklanmakta ve de tremektedir128.

6. SALII VE GVENL TEKLATI VE DENETM

I. SALII VE GVENL TEKLATI

lkemizde i sal ve gvenlii alannda merkezi ynetim iinde bu i ile birinci derecede grevli ve sorumlu idare, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanldr. eitli yasalarda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl dnda baka kamu kurulularna da, i sal ve gvenlii konusunda denetim yetkisi tannmtr. Bunlar, Salk Bakanl, Milli Savunma Bakanl, Sosyal Gvenlik Kurumu ve Belediyelerdir129.

1. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

Kanununun 91. maddesinin 1. fkrasnda, devletin alma hayat ile ilgili mevzuatnn uygulanmasn, izleme, denetleme ve tefti grevinin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal ve ihtiyaca yetecek say ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplaca hkme balanmtr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun m. 2/g.h de, lke apnda ii sal ve gvenlii faaliyetlerini planlamak, denetlemek ve yrtmek alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn grevleri arasnda saylmtr.

128 129

CENTEL, s. 267-268 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 255

41

sal ve gvenlii konusunda ulusal dzeyde denetimden sorumlu tutulmu olan Bakanlk, kendi bnyesinde i Sal Daire Bakanln kurmu buna bal olarak i Sal i Gvenlii Merkezini oluturmutur. Bakanlk, Tefti Kurulu Bakanlna i gvenlii mfettilerini grevlendirerek i kanunu ve bu kanun gereince karlm ynetmeliklere uygun olarak salk ve gvenlik ile ilgili denetimlerini yapmaktadr130.

Bakanlk iindeki i sal ve gvenlii tekilat ve ilgili birimler unlardr:

A. i Sal Daire Bakanl

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn i sal ve gvenlii planndaki temel birimi i Sal Daire Bakanldr. Szkonusu Bakanlk, i sal ve gvenlii alannda Bakanln stlenmi bulunduu planlama, politika belirleme ve uygulamay takip ve yaplmas gerekli dzenleme ve deiikliklerin hazrlk almalarnn yaplarak bakanlk makamna arz edilmesi gibi btn faaliyetlerden birinci derecede sorumlu idari birimdir. sal ve gvenlii alannda dier ilgili kamu idareleri arasndaki koordinasyonu gerektiren faaliyetleri de, bu birim yrtmektedir131.

B. Tefti Kurul Bakanl

alma hayatnn denetlenmesi ve izlenmesi grevini alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, esas olarak Tefti Kurulu Bakanl tekilat eli ile yrtmektedir. Bu kurulun grevi, alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulamasn denetlemektir ( Tefti Tz m. 10). Tefti Kurulunun almalarn dzenlemek, denetlemek ve deerlendirmek grevi Tefti Kurulu Bakanna aittir (Tzk m. 1/a). Kurul bakanl, Bakanlk Merkezi Tekilat iinde ve dorudan Bakana bal olarak faaliyet gsterir. Bakanln tara tekilat Tefti Grup
130

Faruk, ANDA, Sal Gvenlii ve Denetimi le yeri Hekimlii, http://www. teksitisveren. org. tr/dergi/2004/temmuz/degerlendirme. html, (Eriim:19. 09. 2007) 131 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 255

42

Bakanl adyla oluturulan bakanlklardan olumutur. Grup bakanlar denetimlerin dzenli ve etkili biimde yrtlmesinden sorumludur132.

C. i Sal ve Gvenlii Merkezi (SGM)

SGM, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal bir kurulu olarak kurulan ve i sal ve gvenlii alannda almalar yapan bir kurulutur. SGMn bu alanndaki temel grevi konuyla ilgili teknik ve bilimsel aratrmalar yapmak, teknik lmlemelerde bulunmak ve iverenlere bu alanda eitim ve bilgi sunmak gibi meselenin teknik ynne ilikindir133.

2. Salk Bakanl

Salk Bakanlna hukukumuzda ii sal asndan da baz grevler verilmitir. Umumi Hfzshha Kanunu ile 12 Mart 1948 tarihli Kanununun mul iinde tasnif edilmemi olan kk iyerlerinin tefti ve murakabesi hakknda ynetmelik Salk Bakanl alanlarnn sal konusundaki grevlerini belirlemitir. Bakanlk, iyerlerini Umumi Hfzshha Kanununun ilgili hkmleri asndan denetleme dev ve yetkisine sahiptir. Ayrca Kanununun mul iinde tasnif edilmemi olan kk iyerlerinin tefti ve murakabesi hakknda ynetmeliin 1. maddesine gre i kapsam Kanununun kapsam dnda kalan ve belediye snrlar dnda kalan kk iyerlerinin ii sal asndan denetimi grevi de Salk Bakanlna verilmitir134.

3. Milli Savunma Bakanl

Kanununun 91. maddesinin 2. fkrasna gre Askeri iyerleriyle yurt gvenlii iin gerekli maddeler retilen iyerlerinin denetim ve teftii konusu ve sonularna ait ilemler Milli Savunma Bakanl ile alma ve Sosyal Gvenlik
132 133

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 255-256 ARICI, Sal ve Gvenlii, s. 83 134 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 256

43

Bakanlnca birlikte hazrlanacak ynetmelie gre yrtlr. Askeri iyerleriyle yurt gvenlii iin gerekli maddeler retilen iyerlerinin denetimi ve teftii hakkndaki ynetmelik, Bu ynetmelik kapsamndaki iyerlerini Askeri iyerleri, Yurt gvenlii iin gerekli maddeler reten iyerleri ve Dier askeri iyerleri olarak ayrmtr (m. 4). yerlerinin denetimi de askeri iyerleri arasnda bir ayrm yaplmtr. Buna gre Milli Savunma Bakanl, Genelkurmay Bakanl (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanl) ve ileri Bakanl (Jandarma Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl) tarafndan dorudan iletilen askeri iyerleri, askeri i mfettileri tarafndan denetlenir. Bunun dnda kalan dier askeri iyerleri ile yurt gvenlii iin gerekli maddeler reten iyerlerinin denetimi ise alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl mfettileri tarafndan yaplr (m. 6, 7).

4. Belediyeler

sal ve gvenlii alannda mahalli idarelerde grev ve yetki sahibi klnmlardr. yerleri ama izni verilmesi hakkndaki kanun hkmleri belediyeleri ve Bykehir belediyelerini de bu alanda yetkili klmtr. yeri ama ve iletme izinleri veren belediyeler bu alandaki byk katk yapabilecek kurululardr. nk bu izinlerde i sal ve gvenlii bakmndan gerekli artlarn varlnn salanmas atlabilecek en nemli adm olacaktr. zellikle bir takm tehlikelerin nlenmesinde kurulu izninin verilmesi srasnda gereken tedbirlerin alnmas son derece nemlidir135.

5. Sosyal Gvenlik Kurumu

ilere sosyal gvenlik hizmeti vermekte olan Sosyal Gvenlik Kurumu, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal bir kurulutur.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde olmakla birlikte, Sosyal Gvenlik Kurumunun i sal ve gvenlii konusunda yapaca denetimler,

135

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 86

44

Bakanln i sal ve gvenlii dnda yaplan faaliyetlerindendir. SGK. m. 59a gre, mfettileri denetimleri srasnda i sal ve gvenlii kurallarna aykr durumlarla karlarlarsa, bunu saptayp Sosyal Gvenlik Kurumuna bildirmekle ykmldrler. Kurum da, bu durumu i gvenlii tekilatna intikal ettirecektir136

Kurum, ayrca sigortasz altrmama ile ilgili abalar ile i sal ve gvenlii alannda da byk ve dolayl katklar salamaktadr. Ayrca SGK m. 13 ve 21 erevesinde rcu davalar ile bir eit i sal ve gvenlii alannda iverenin grevlerini yapmasn zorlayc rol oynamaktadr. Ayrca, Kurumun i kazalar ve meslek hastalklar alanndaki istatistiki verileri toplamakla lkemizdeki i sal ve gvenlii alanndaki meselelerin tespiti ynnden byk katklar yaptn sylemek lazmdr. nk lkemizde i sal ve gvenlii alannda mevcut tek istatistiki veri SGK verileridir. Bu sebeple bu veriler zerinde yaplacak inceleme ve aratrmalar karar ve uygulama merkezleri iin ok faydal veriler olarak ortaya kacaktr137.

II. SALII VE GVENLNE LKN DENETM

1. Kamusal Denetim

A. Denetim rgt

sal ve gvenliinin uygulamada gerekletirilip salanmas, ncelikle etkin bir denetim rgtnn varln gerektirir. Nitekim i sal ve gvenliine ilikin en mkemmel hukuki dzenlemelerin dahi etkin bir denetim rgt oluturulmad srece yaama geirilemedii bir gerektir. Bu balamda i sal ve gvenlii hkmlerinin esas olarak devlete denetlenmesi dncesi kabul edilir138.

136 137

EYRENC/TAKENT/ULUCAN, s.257-258 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 85-86 138 CENTEL, s. 271

45

gvenliine ilikin nlemler ilk srada devleti ilgilendirir. nk iveren, devlet karsnda szkonusu nlemleri almakla ykml tutulmutur. Anlan nlemlerin alnp alnmadn denetleme yetkisi de devlete aittir139. Kanununa gre, devlet alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulanmasn izler, denetler ve tefti eder (m. 91/1). Devletin denetiminin esas amac i kazalarnn nlenmesi, meslek hastalklarnn sebeplerinin ortadan kaldrlmas, iilerin gvenli bir ortamda alarak verimlerinin artmasnn salanmasdr. Bylece devlet, nlemek, demekten daha kolay ve ucuzdur anlay ile iverenlerin gzetme borcunu bir kamu dzeni arac haline getirmektedir. Zira i sal ve gvenliinin salanmasnda sadece iilerin deil iverenlerin de yarar vardr140.

Devletin bu grevi alma Bakanlna bal ihtiyaca yetecek sayda ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplr ( K. m. 91). Tefti ve denetleme srasnda iverenler, iiler ve bu ile ilgili grlen baka kiiler arldklar zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip gstermek ve vermek zorundadrlar. Ayrca grevliler kar her trl kolayl gstermek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmekle ykmldrler ( K. m. 92/2). veren ve iveren vekilleri ile iiler, tefti srasnda doru bilgi vermek, geree aykr ifadelerden kanmak zorundadrlar. ilerin yetkili makamlara bavurmas, haber ve ifade vermeleri nedeniyle iverenler bunlara kar farkl ve kt davranlarda bulunamaz ( K. m. 96). Aksi halde, i hayatnn denetim ve teftii ile ilgili bu hkmlere aykr davranan iveren veya iveren vekilleri hakknda yksek miktarlarda para cezalar ngrlmtr ( K. m. 107). Ayrca, tefti ve denetlemeye yetkili i mfettileri gerekli grmeleri ve istemeleri halinde zabta kuvvetlerinden de yararlanabilirler ( K. m. 97)141.

139

Kenan, TUNOMA, Tankut, CENTEL, Hukukunun Esaslar, 2. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 1999, s. 125 140 Fevzi, DEMR, Sorularla Bireysel Hukuku, I. Cilt, 1. Bask, Trkiye Barolar Birlii Yaynlar:98, Sorularla Hukuk Dizisi:2, Ankara 2006, s. 252 141 DEMR, Bireysel Hukuku, s. 252-253

46

mfettileri denetim sonucunda iyerinde i gvenlii asndan baz eksiklerin bulunduunu saptaynca, szkonusu eksiklerin ve tehlikelerin nemine gre baz nlemler alr. Gerekten kurma izni ve iletme izni alnarak alm bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma metot ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda, iilerin hayat iin tehlikeli olan bir husus tespit edilirse bu tehlike giderilinceye kadar be kiilik bir komisyon kararyla i ksmen veya tamamen durdurulur. Anlan komisyon alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge Mdrl Bakanlndan iyerlerini i sal ve gvenlii ynnden denetlemeye yetkili iki mfetti ile birer ii ve iveren kesimlerinin temsilcisinden oluur142.

hayatn tefti ve denetlemeye yetkili i mfettileri grevlerini yaparken iin normal gidiini ve iyerinin ilemesini aksatmamak, durdurmamak ve gletirmemekle ykmldrler. Ayrca iverenin ve iyerinin meslek srlar ve artlar ile ekonomik, ticari hal ve durumlar hakknda grdkleri ve rendikleri hususlar tamamen gizli tutmak zorundadrlar. Bunun gibi tefti ve denetlemeye yetkili memurlar kendileri tarafndan bilgileri ve ifadeleri alnan yahut kendilerine bavurarak veya ihbarda bulunan iilerin ve baka kiilerin isimlerini ve kimliklerini gizli tutmakla ykmldrler ( K. m. 93). Aksi halde teftie memur i mfettileri doacak zararlar nedeniyle 3 aya kadar hapis ve Para cezas (TCK m. 132) ile tazminata (DMK m. 12-13) mahkum olurlar143.

yerleri alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl dnda Belediyeler, SGK, evre Bakanl, Bayndrlk Bakanl ile Salk ve Sosyal Yardm Bakanlnca da denetlenmektedir144.

142 143

TUNOMA/ CENTEL, s. 125 DEMR, Bireysel Hukuku, s. 253 144 IIK, s. 148

47

B. Denetim Trleri

a) Olaan Denetim

Olaan denetimler iyerlerinde doabilecek i kazalar ve meslek hastalklarn nlemek amacyla i sal ve gvenlii kurallarnn tmyle uygulanp uygulanmadn saptamak zere yaplan denetimlerdir. Olaan denetim ilk denetim ve periyodik denetim olmak zere ikiye ayrlr145.

aa) lk Denetim

lk denetim iyerinin faaliyete balamasndan sonra yaplan ilk denetimdir. Bu denetimde iyerinin tm ara gere ve makineleriyle ham ve ilenmi maddeleri ve alma ve retim yntemleri denetlenir. yerinde i kazas ve meslek hastalklarna yol aabilecek tm hususlarn denetlenmesini amalayan bu denetim, bir anlamda mevzuata uygun bir iyeri ve iletme organizasyonunun kurulup kurulmadnn saptanmasna ynelik denetimdir146.

bb) Periyodik Denetim

Periyodik denetim veya dnemsel denetim adlaryla anlan bu denetim programl denetim olarak da adlandrlabilmektedir147.

Bu denetim her yl grup bakanlklarnca hazrlanan ve Tefti Kurul Bakanlnn onayndan geirilerek uygulamaya konulan programl bir denetim trdr. Dolaysyla hangi iyerinin ne zaman denetlenecei i mfettileri tarafndan bilinerek yaplr. Mfettileri ve iyerleri saysna gre iyerleri bu denetimde ylda

145 146

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 258 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 258 147 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 93

48

bir, iki veyahut da be defa yahut bir, iki ylda bir defa olmak zere belirli aralklarla programl bir ekilde denetlenmektedir148.

Periyodik denetim iyerlerinin belirli aralklarla i sal ve gvenlii ynnden denetlenmesi anlamn tar. Szkonusu denetimle izlenen ama, nceki denetimden sonraki dneme kadar iyerinde i sal ve gvenlii bakmndan olumsuz ynde herhangi bir deiikliin olup olmadn saptamaktr149.

Periyodik denetimin beklenen sonucu vermesi iin denetimlerin sreklilik arz etmesi, iveren tarafndan denetim zamannn nceden renilmi bulunmas ve mfettiin denetim usul hakknda yeterli tecrbe ve bilgi birikiminde olmas arttr150.

b) Olaanst Denetim

Olaanst denetim iyerinin normal denetim dnda yaplan ve zel bir amaca dayandrlan denetim trdr. Buradaki zel ama, i sal ve gvenlii ynnden saptanan eksikliklerin giderilip giderilmediini incelemek, ortaya kan i kazasnn veya meslek hastalnn nedenlerini saptayp, tekrarn nlemek ve mesleki risklere yakn kiilerce yaplm ikayetlerin yerinde olup olmadn aratrmak gibi deiik konulara ynelir151.

aa) nel Denetim

Olaan denetim sonunda iyerinde i sal ve gvenlii ynnden herhangi bir eksiklik saptanmsa bunlar mfettilerce dzenlenen raporda belirtilir ve bunlarn giderilmesi iin iverene belli bir sre (nel) tannr. te bu nel sonunda saptanan eksikliklerin ve daha nce yaplan nerilerin yerine getirilip getirilmediini

148 149

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 94 CENTEL, s. 272 150 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 94 151 CENTEL, s. 272

49

incelemek, eksiklikler devam ediyorsa cezai yaptrm uygulamak zere yaplan denetime nel denetim denir152.

bb) Kazas ve Meslek Hastal zerine Yaplan Denetim

kazas ve meslek hastalna bal denetim, i kazasnn olduu ve meslek hastalnn iverence tebell edildii andan itibaren iverence i kazasnn ve meslek hastalnn alma ve Soysal Gvenlik Bakanlna ihbar edilmesine bal olarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan yaptrlmas gereken bir denetim eklidir153.

Kanunu m. 77/3de iverenin (veya iveren vekili) iyerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge 2 ign iinde yaz ile iyerinin bulunduu blge mdrlne bildirmesi ngrlmtr. 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa gre ise, iveren yetkili kolluk kuvvetlerine veya kendi mevzuatlarna gre yetkili mercilere derhal ve Kuruma da en ge kazadan sonraki ign iinde, i kazalarn bildirmek zorundadr (m. 13). Meslek hastalnda da bildirim sresi ykmll renme tarihinden itibaren 3 gndr (m. 14).

Bildirme

ykmlln

yerine

getiren

iverenin

ihbar

zerine

iyerlerindeki i kazas veya meslek hastalna bal i gvenlii denetimi yaplr. Bu denetimde ihbarn iverence yaplm olmas bir mecburiyet deildir. Kaza eer bakanla baka ekillerde de ihbar olunmu ise bu durumda da bir denetim balatlr. Kald ki, bu denetimin yaplmas mecburi olan bir denetim eklidir154.

Bu denetimde mfettiler kazada iverenin kast ve su saylr bir eyleminin olup olmad iverenin i gvenlii mevzuatna aykr davranp davranmad, kazann btn ynlerinden sebebinin aratrlmas, kusur oranlar ve gerekiyorsa
152 153

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 259 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 95 154 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 259

50

baka kazalarn nlenmesi iin gerekli tedbirlerin aldrlmas hususlarnda grevlidir155.

kazas ve meslek hastal sonras yaplacak denetimin SGK tarafndan yaplacak denetim ile bir egdm ierisinde yrtlmesi gerekir (14. 03. 1984 tarih ve 1984/10 sayl Bakanlk genelgesi). Bu denetim sonunda mfetti tarafndan dzenlenecek raporda i kazas ve meslek hastalnn nedenleri, meydana geli biimi kantlara dayanlarak ak bir ifade ile anlatlmal, gerekirse rapora kroki, ema, plan vs. eklenmelidir. Raporun sonu ksmnda ise, mfettiin kendi dnceleri ve kazann tekrarnn nlenmesi iin alnmas gereken nlemler ve nerilere de yer verilmelidir. Aktr ki bu denetimin etkin ve de yararl olabilmesi en ksa zamanda yaplmasna baldr.
156

Kazaya ve meslek hastalna bal denetim

hem iyerinde ii sal ve i gvenlii tedbirlerinin ne lde alnm olduunun tespiti, hem de mevzuata aykrlklarn tespiti ile giderilmesinin temini bakmndan byk nem tar157.

cc) ikayet zerine Denetim

ikayet zerine denetim, iyerlerinde i gvenlii nlemlerinin alnmasn salayacak etkili aralardan birisidir. Bu denetimler iyerlerinde kural olarak mesleki risklere en yakn kiilerin ikayeti zerine yaplacandan i gvenliinin salanmasnda etkili olabilirler. Bu tr denetimlerin ikayetin yerinde olduu izlenimi alnd takdirde ncelikle uygulanmas gerekir158.

Grup bakanlar kendilerine intikal eden ii ikayetlerini mfettilere iletmek ve izleyerek sonulandrlmasn salamakla grevlidirler ( Teftii Tz m. 12 bent c). Tzn 19. maddesinde mfettilerin bilgi ve ifade veren, ihbar ve yaknmada bulunan kiilerin kimliklerine teftiin bir ihbar veya yaknma zerine
155 156

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 95 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 96 157 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 96 158 Sarper, SZEK, i Sal ve Gvenlii Konusunda Somut zm nerileri, Kamu-, Hukuku ve ktisat Dergisi, Cilt:5, Say:3, Nisan 2000, s. 311-312

51

yapldnn resmi ilerin yrtlp sonulandrlmas ynnden zorunluluk bulunmadka aklayamayacaklar hkm altna alnarak gizlilik ilkesine yer verilmitir159.

ikayette bulunann bu konuda menfaatinin bulunmas art deildir. ikayeti ii kendisi yapabilecei gibi ii sendikas da yapabilir. ikayet hakknn iverenlerin birbirine ikayeti eklinde olmas da mmkndr160.

sal

ve

gvenlii

mevzuatnn

alt

iyerinde

eksiksiz

uygulanmasn salamak amacyla iinin yasal ikayet hakkn kullanmas, i szlemesinin iveren tarafndan feshi iin geerli bir sebep oluturmaz ( K. m. 18/3c). Ayn ekilde ikayet zerine yaplan denetim sonucunda ikayetin yerinde olmad veya haksz bulunduu sonucuna varlmas da kural olarak feshi iin geerli bir sebep deildir. Zira i sal ve gvenlii mevzuat ile bundan kaynaklanan nlemler zaman zaman uzmanlar bile duraksamaya gtrecek derecede teknik ve karmak nitelikte olup iiden bunlar tam olarak doru ve yerinde deerlendirmesi beklenemez. Ancak iinin iyeriyle ivereni hakknda geree uygun olmayan haberler vererek gereksiz ilemlerle uratrlmalar veya iverene haksz yere kt duruma drmeye kalkma gibi kt niyetli davranlarda bulunmas

yasaklanmtr ( K. m. 96/2). Bu hal fesih iin iinin davranlarndan kaynaklanan geerli bir sebep tekil edebilir161.

gvencesi kapsam dnda kalan iiler asndan ikayet zerine iinin iten karlmas fesih hakknn ktye kullanlmas saylr ve bildirim srelerinin kat tutarnda ktniyet tazminatna hkmedilir ( K. m. 17/6).

159 160

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 259-260 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 97 161 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 260

52

C. Denetim Zaman

kanununun 92. maddesine gre iin yrtlme biimi alet, edevat, cihaz ve makineler, ham ve ilenmi maddelerle i iin gerekli malzeme gerektii zamanlarda denetime konu olabilir162.

ilerin denetlenebilir163.

hayatna,

salna,

gvenliine,

ilerleyip

yetimesine,

dinlenmesine veya oturup yatmasna ilikin tesis ve dzenlemeler her zaman

D. Denetim Sonular

gvenlii mfettilerinin yaptklar denetlemeler sonucunda, iyerinde saptanan eksikliklerin nemine gre idari baz yaptrmlar uygulanmas zorunludur. Bu yaptrmlardan birisi iin durdurulmas, dieri ise iyerinin kapatlmasdr.
164

Szkonusu yaptrmlar Kanununun 79. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar iyerlerini i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti, bir ii ve bir iveren temsilcisi ile Blge Mdrlklerinden oluan be kiilik bir komisyon kararyla, tehlikenin niteliine gre i tamamen veya ksmen durdurulur veya iyeri kapatlr.

Bu konuya i sal ve gvenlii ykmllklerini yerine getirmeyen iverene uygulanan kamusal nitelikli yaptrmlar bal altnda ayrntl olarak ilerde deinilecektir.

162 163

ULUSAN, s. 57 ULUSAN, s. 57 164 ULUSAN, s. 57

53

2. letme i Denetim

sal ve gvenlii nlemlerinin devlet tarafndan denetlenmesi her zaman yeterli sonu alnmasn salamamaktadr. Dardan yapld iin iyerinin, ii ve iverenin znel durumlarn gzetmeyen bir denetim yerine bir salk veya gvenlik nleminin biim ve niteliinin, o iyerinde her gn o iin yaplmasyla grevli kiiler tarafndan daha iyi deerlendirilebilecei aktr. Uygulamada i sal ve gvenlii nlemlerini alma ve szkonusu nlemlere uyma

ykmllklerinin iveren ve ii tarafndan her zaman tam ve amaca uygun bir biimde yerine getirilmedii de bir olgu olarak ortada durmaktadr. Bu tutuma yol aan etkenler iveren ynnden ek giderler yaplmas nedeniyle iktisadi nitelik tarken, ii ynnden kaytszlk, hareket serbestisinin snrlanmas gibi ou kez kiisel nitelii ar basan olumsuz eylemler biiminde belirir. Bir nlemin alnmasndaki zorunluluun hem ii hem de, iverence saptanmas ve uygulamaya sokulmas halinde her iki tarafn da szkonusu nlemlere uyma konusunda daha zenli davranlarda bulunaca dncesiyle kanun koyucu K. md. 80de bu psikolojik ortamn salanmasna hizmet etmek zere iyerlerinde i sal ve gvenlii kurullarnn oluturulmasn hkme balamtr165.

A. Sal ve Gvenlii Kurullar

veren ile iilerin i sal ve gvenlii hkmlerinin uygulanmasna yardmc olmalarn salamak amacyla i sal ve gvenlii kurullarnn oluturulmas ngrlr. Gerekten sanayi ilerinin grld, alt aydan ok srekli ilerin yapld ve de en az 50 iinin altrld iyerleri iin bu kurullarn oluturulmas zorunludur166.

165 166

ULUSAN, s. 59 CENTEL, s. 272

54

Szkonusu kurullar artk danma organ niteliinde olmaktan kurtulmutur. Nitekim iverenler bu kurullarca i sal ve gvenlii mevzuatna uygun biimde alnm kararlar uygulamakla ykml tutulmutur ( K. m. 80/II)167.

7. HUKUKU KAPSAMINDA VERENN YKMLL

I. GENEL OLARAK

Hzla gelien ileri teknolojinin alma ortamnda meydana getirdii eitli riskler, modern i hukukunu i sal ve gvenlii konusunda ileri nlemler almaya yneltmekte ve bu alanda iverene nemli borlar yklemektedir168.

Kanununun beinci blm Sal ve Gvenlii konu balyla dzenlenmitir. Bu baln altnda m. 77den m. 89a dein uzanan dizin iinde yasakoyucu, i sal ve gvenliine ilikin nemli hkmler ngrmtr.

verenin iiyi koruma, zellikle i sal ve gvenlii ile ilgili nlemleri alma borcunu dzenleyen kanun ve tzk hkmleri emredici hukuk kurallar niteliindedir. Kanunu bu borca ilikin genel kural koymutur. Buna gre, her iveren, iyerinde i sal ve gvenliini salamak iin gerekli, her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmakla ykmldr (m. 77/I). Borlar Kanununda da ayn dzenleme vardr (m. 332/I)169.

Yargtaya gre, iveren sadece iin niteliine uygun koruyucu malzeme vermesi yeterli olmayp verilen malzemenin kullanlmasn salamak ve nlemlerin uygulanp uygulanmadn srekli ve etkin biimde denetlemekle ykmldr. iler de nlemlere uymak zorundadrlar170.

167 168

DEMRCOLU/ CENTEL, s. 162 Ercan, GVEN, Ufuk, AYDIN, Bireysel Hukuku, Pelikan Yaynclk, Eskiehir 2004, s. 95 169 Nuri ELK, Hukuku Dersleri, Yenilenmi 18. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2005, s. 154 170 Ayhan GENLER, ve Sosyal Gvenlik Hukuku, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf, stanbul 1999, s. 54

55

inin, iverence verilen koruyucu ara ve gereleri kullanmas, i kazas veya meslek hastalnda dolay alan tazminat davalarnda iverenin

sorumluluunun deerlendirilmesinde gznnde bulundurulmaktadr. Ayrca Yargtay bu nedenle szlemenin iverence hakl olarak feshedilebileceini kabul etmektedir171.

verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli nlemler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. Yaplacak eitimin usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak ynetmeliklerle dzenlenir ( K. m. 77/II).

verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar ( K. m. 77/II).

sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler iyerindeki raklara ve stajyerlere de uygulanr ( K. m. 77/IV).

verenin i sal ve gvenlii nlemleri alma borcu, i sal ve gvenlii nlemlerini almak, i sal ve gvenlii kurulu oluturmak, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman istihdam etmek, iyeri hekimi bulundurmak, ve iyeri salk birimi kurmaktr172.

1. yerinde Sal ve Gvenlii iin Gerekli Her Trl nlemi Almak

yerinde i sal ve gvenlii salamak konusunda esas ykmllk iverene aittir. verenin bu ykmllnn hukuki dayanaklar hem zel hukuk
171 172

Yarg. 9. HD. 29.9.2000, E.1999/20215, K.2000/2369, ELK, s. 154 GVEN, AYDIN, s. 95

56

hem de kamu hukukudur. Baka bir anlatmla, iyerlerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas zorunluluu i szlemesinin iinde bulunan iiyi gzetme borcunun bir parasdr. zel hukuka dayanan bu ykmllk, kamu hukuku kurallar ile ayrca glendirilmitir173.

verenin nlem alma ykmll genel olarak Kanunu m. 77de dzenlenmitir. Buna gre, her iveren iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara gereleri noksansz bulundurmakla ykmldr.

1475 sayl Yasann 73. maddesine tekabl eden bu madde iverenler ile iyeri arasnda hibir ayrm yapmakszn i sal ve gvenliinin korunmas ve salanmas asndan iverenleri her trl nlemi almakla ykml tutmaktadr174.

Szkonusu nlemler koruyucu ara ve gereler, i sal ve gvenlii mevzuat iinde yer alan tzk ve ynetmeliklerde tek tek gsterilmitir. Bunlar iveren kamu hukuku temelinde getirilen ve bunlarn aksine davranlmas, yine kamu hukuku yaptrmlaryla nlenmeye allan bir takm ykmllkleri ierir175.

gvenlii mevzuatna dahil en nemli tzk olan i Sal ve Gvenlii Tz de ayrntl olarak kaleme alnm bir dzenlemeyi ierir. 176 Buna gre, verenin, iyerinde, teknik ilerlemelerin getirdii daha uygun salk artlarn salamas, kullanlan makinalarla alet ve edevattan herhangi bir ekilde tehlike gsterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararl olanlar, yaplan iin zelliine ve fennin gereklerine gre bu tehlike ve zararlar azaltan alet ve edevatla deitirmesi i kazalarn nlemek zere iyerinde alnmas ve bulundurulmas gerekli tedbir ve aralar ve alnacak dier i gvenlii tedbirlerini devaml surette izlemesi esastr (SGT. m. 4).
173 174

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 260 Can, TUNCAY, Yeni Kanununda i Sal ve Gvenlii, http://www. tisk. org. tr/isveren_sayfa. asp?yazi_id=759&id=45, (Eriim: 19. 09. 2007) 175 DEMRCOLU, CENTEL, s. 160 176 AKIN, s. 60

57

9 Aralk 2003 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Sal ve Gvenlii Ynetmelii K. m. 77yi tamamlam ve akla kavuturmutur. Ynetmeliin 6. maddesinin (a) bendinde genel olarak iverenin iilerin saln ve gvenliini korumak iin mesleki risklerin nlenmesi, eitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her trl nlemi almak, her trl organizasyonu yapmak, ara ve gereleri salamak zorunda olduu, ayrca iverenin salk ve gvenlik nlemlerinin deien artlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun srekli iyiletirilmesi ama ve almas iinde olaca hkm altna alnmtr. Ynetmeliin daha sonraki dzenlemelerinde de, bu nlemlerin alnmasnda iverenin hangi prensiplere uyaca (m. 6/b) Koruyucu ve nleyici Hizmetler (m. 7), ilkyardm, yangnla mcadele ve kiilerin tahliyesi, ciddi ve yakn tehlike halinde alnacak nlemler de ayrntl olarak dzenlenmitir. Grld gibi, iverenin kamu hukukundan doan iiyi gzetme borcunun kapsamn Kanunu ok geni tutmu, hibir ayrma tabi tutmakszn btn iverenlerin i sal ve gvenlii asndan gerekli her trl nlemi almalar zorunlu tutulmutur177 . Ayrca iverenin i sal ve gvenlii konusunda iyeri dndaki uzman kii veya kurululardan hizmet almas bu konudaki sorumluluunu ortadan kaldrmaz (m. 5).

Burada korunan hukuki varlk iinin hayat ve sal yani fiziki ve ruhi vcut btnl, can ve mal varldr. O halde iinin sal, can ve mal varln (iinin iverenin bilgisi dahilinde beraberinde getirdii, mlkiyetindeki mallar) koruyucu nitelikte, iveren tarafndan iyeri veya iletmede alnmas gereken bu nlemlerin tmne i gvenlii nlemleri demek mmkndr. Bu nlemler hukuki, teknik ve tbbi nitelikte olabilir ve iyeri veya iletmede yaplan iin maiyetine gre bu nlemlerin kapsam ve muhtevas deiiklik gsterebilir. Her iyeri veya iletmede iveren tarafndan alnmas gerekli i gvenlii nlemleri o iyeri veya iletmenin ekonomik, teknik ve mali zellikleri ve yaps ile balantldr. Ayrca her somut olayda iverenin koruyucu nlemleri alma borcunun kapsam gereklilik, o andaki

177

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 261

58

teknik ilerlemenin durumuna elverililik ve yaplan iin nitelii dikkate alnarak tespit edilir178.

Yargtayn bir kararnda da i gvenliinin salanmas iin iveren, mevzuatta belirtmese dahi, ayet bu yolda bir tedbirin alnmas gerekiyorsa o tedbiri almak zorundadr, sregelen kt alkanlklar ve i gelenekleri tedbir alma ykmlln ortadan kaldrmaz denilmektedir179.

verenin, i sal ve gvenlii nlemlerini alma ykmlln BK. m. 332 hkmlerine gre geni ve mutlak bir nitelik tad grlmektedir. Gerekten de Kanunu bakmndan iverenin almas gereken nlemler, BK. m. 332deki gibi hakkaniyet dairesinde kendisinden beklenilecek nlemler deil i sal ve gvenlii iin gerekli olan nlemlerdir ve bilimin, tekniin, tecrbenin vard noktaya gre iverenden beklenir. u halde, Kanunu noktasndan iverenin alaca nlemler sadece i sal ve gvenlii mevzuatnda yazl nlemlerden ibaret deildir. Mevzuatta ngrlmemekle beraber bilimin ve teknik gelimelerin gerekli kld tm nlemleri almakla ykmldr. Yerleik yarg itihadna gre de kanun, tzk ve ynetmeliklerde aka gsterilmemi olsa dahi iveren Kanununun emredici ak hkm uyarnca i sal ve gvenliine ilikin gerekli nlemleri almakla ykmldr180.

2. Denetlemek

Sal ve Gvenlii nlemlerine Uyulup Uyulmadn

verenin iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn bulundurmakla denetlemesi gerekir. rnein, iveren koruyucu malzemeyi da

yetinmeyecek,

denetim

sonucu

bunlarn

kullanlmasn

salayacak, kullanmayanlara disiplin cezas uygulayabilecektir ( K. m.77/II).

178 179

AKTAN, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 143 Yarg. 10. HD. 09.11.1988, E.1988/7518, K.1988/7851, Ltfi, NCROLU, Sorulu Cevapl Yeni Hukuku Uygulamas, 2. Bask, Legal Yaynclk, stanbul 2004, s. 255-256 180 MOLLAMAHMUTOLU, s. 753

59

3. Sal ve Gvenlii Konusunda ileri Bilgilendirmek ve Eitmek

sal ve gvenliine ilikin sorunlarn zmnde eitim ncelikli rol oynar. Nitekim i kazalar ve meslek hastalklarnn nemli bir nedeni de kukusuz iilerin iyerindeki risklere kar eitilmemi olmalar ve eitimin nemi konusunda yeterli bilince kavuturulamam olmalardr. Bu bakmdan iilerin yeterli eitim sahip olmalar son derece nemlidir. retide de, isabetli olarak belirtildii gibi, i sal ve gvenliinin gerekleebilmesi iin ncelikle i sal ve gvenlii bilincinin oluturulmas zorunludur. sal ve gvenlii konusundaki nlemlerin amacna ulamas, alanlarn eitimli olmalarna baldr181.

Ancak, iyerinde alan ii, gereken bilgi ve deneyime ou kez sahip deildir182 ve sosyolojik bir gerek olarak iilerin bir blmn alnan tedbirlere uymakta ihmal gsterdikleri grlmektedir. Bunun sebebi geni lde iilerin i sal ve gvenlii konusunda yeteri kadar eitilmemi ve bilinlendirilmemi olmalardr183.

Kanununda iverenin i sal ve gvenlii eitimi konusundaki ykmllkleri ak ve kapsaml olarak dzenlenmitir. Buna gre, veren, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli nlemler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadr (m.77/II).

Yargtaya gre i sal ve gvenlii konusunda eitim, bir ksm mevzuat ve hkmlerini ieren belgelerin verilmesiyle deil, eylemli olarak bu bilgilerin aktarlmas ve neminin kavratlmas ile salanabilir. Daha sonra ise, gerekli

181

mer, EKMEK, Sal ve Gvenlii Eitiminin Usul ve Esaslar, Mercek Dergisi, Say:41, Ocak 2006, s. 100-101 182 DEMRCOLU / CENTEL, s. 160 183 Cevdet, lhan, GNAY, Hukuku, 2. Bask, Yetkin Yaynlar, Ankara 2004, s. 625

60

nlemlerin alnmas ve denetlenmesi gerekir. Dava konusu olayda bunlarn yetersizlii grldnden iverenin kusurlu olduu kabul edilmitir184.

sal ve gvenlii eitiminin nasl yaplacann usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenir ( K. m. 77/II)185.

Szkonusu ynetmeliin 4. maddesine gre, iverenler, iyerlerinde salkl ve gvenli alma ortamnn tesis edilmesi iin gerekli nlemleri almakla ykmldrler. Bu amala, iverenler, alanlar, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek, onlarn kar karya bulunduklar mesleki riskler ve bunlarla ilgili alnmas gereken tedbirler konusunda iyerlerinde i sal ve gvenlii eitimi programlar hazrlamak ve eitimlerin dzenlenmesini, alanlarn bu programlara katlmasn salamak ve verilecek eitim iin uygun yer, ara ve gere temin etmekle ykmldrler.

te yandan iverenin, iilerin saln ve gvenliini korumak iin eitim ve bilgi verilmesi, i sal ve gvenlii bakmndan genel ykmllklerindendir (m.6/a).

veren, ie iyerinin byklne gre iyerinin geneli ile iilerin alt blmde veya yapt her ite yrtlen faaliyetler, salk ve gvenlik riskleri, koruyucu ve nleyici tedbirler ve 8. maddeye gre iyerinde ilkyardm, yangnla mcadele ve tahliye ileri iin grevlendirilenler hakknda iilerin ve temsilcilerinin gerekli bilgiyi almalarn salamak zorundadr (md. 10/a, 1, 2). Ayrca iyerinde zel grev ve sorumluluu bulunan iilerin veya temsilcilerinin, 9. maddede belirtilen risk deerlendirmesi ve alnan koruyucu nlemlere, i kazas kaytlar ve raporlarna ve salk ve gvenlikle ilgili denetim faaliyetlerinde bu konuda sorumlu kii ve kurululardan
184

koruma

ve

nleme

almalarndan

elde

edilen

bilgilere

Yarg. HDK, 16. 06. 2004, E. 2004/21-365, K. 2004/369, http://www. tisk. org. tr/hukuk/ayrinti. asp?id=139 (Eriim:19. 09. 2007) 185 alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, RG 07.04.2004, 25426

61

ulaabilmelerini salamakla ykmldr (m. 10/c 1, 2, 3). Ynetmelie gre iverenin, baka iverenlerin kendi iyerinde almak zere gelen iilerinin ve i sal ve gvenlii konusunda bilgi sahibi olabilmeleri iin bunlarn iverenlerine gerekli bilgileri vermesi gerekir (m. 10/b).

Kanunun i sal ve gvenlii konusunda iverene ykledii iileri eitme ykmll, ynetmelie gre zellikle ie balanmadan nce alma yeri veya i deiikliinde i ekipmanlarnn deimesi, yeni teknoloji uygulanmas hallerinde her iinin alt yere ve yapt ie zel bilgi ve talimatlar ieren salk ve gvenlik eitimi almasn salamaya yneliktir (m. 12/a). Bu konuda zel grevi bulunan ii temsilcileri zel olarak eitilir (m. 12/c). veren, almak zere iyerine gelen iilerin de, yaptklar ilerde karlaacaklar salk ve gvenlik risklerine ilikin yeterli bilgi ve talimat almalarn salamakla ykmldr (m. 12/b). Deien ve yeni ortaya kan risklere gre eitimin yenilenmesi gerekiyorsa periyodik olarak tekrarlanmas icap eder (m. 12/f. 2). sal ve gvenlii ile i hijyeni konusunda alnacak nlemlerin iilere mali yk getirmemesi gibi (m. 6/e), eitimin de, iilere veya temsilcilerine herhangi bir mali yk getiremez. Eitimde geen sre alma sresinden sayldndan (m. 12/d) iiler, eitim nedeniyle cret ve dier haklarndan yoksun klnamaz.

Eitim verme ykmll Kanunu kapsamna giren tm iyerleri iin geerlidir. Bu konuda iyerinde alan ii saysnn veya iyerinde grlen iin, girdii risk grubunun veya sanayiden saylp saylamamasnn bir nemi yoktur186.

verenin i sal ve gvenlii eitimi verme ykmll ncelikle kendisine bir i szlemesiyle bal olarak alan kiilere ilikindir. Bu konuda i szlemesinin trnn bir nemi yoktur. Zaten geici veya belirli sreli ilerde i sal ve gvenlii hakknda ynetmeliin 6. maddesin iverenin eitim ykmllnn belirli sreli i szlemesiyle alan veya geici i ilikisi erevesinde altrlan iiler iin de geerli olduu ak olarak dzenlenmitir.

186

EKMEK, Sal ve Gvenlii Eitimi, s. 102

62

Keza alanlarn i sal ve gvenlii eitimlerinin usul ve esaslar hakknda ynetmeliin 4/son maddesinde de, iverenlerin alanlara i szlemesinin trne baklmakszn gerekli eitimi vermekle ykml bulunduu hkme balanmtr187.

Ayrca, eitim verme ykmll iyerindeki raklar ve stajyerler iin de geerlidir. Zira Kanununda, i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmlerin iyerindeki rak ve stajyerler de uygulanaca hkme balanmtr (m.77/son).

4. yerinde Sal ve Gvenlii ile lgili Organizasyonu Yapma Ykmll

sal ve gvenlii mevzuatmz, iverene i sal ve gvenlii ile ilgili iyerinde tekilatlanma, organize olma ykmll getirmitir. Bu ykmllk nitelikli bir ykmllk olarak dzenlenmitir188.

sal ve gvenlii nlemlerini almak, bunlar denetlemek, iileri bilgilendirmek ve gerekli eitimi vermek istisnasz btn iverenler iin getirilmi bir ykmllk olmasna karn organizasyon ykmll belirli bir byklkte (50 ve daha fazla ii altran) olan ve belirli nitelikte olan (sanayiden saylan) iyerleri iin ngrlmtr. Kanunu ile getirilen i sal ve organizasyonu kurma ykmll kapsamnda iverenler,

- sal ve gvenlii kurulu kurmak, - yeri hekimi istihdam etmek ve iyeri salk birimi oluturmak, - gvenlii ile ilgili mhendis veya teknik elemanlar istihdam etmek zorundadrlar189.

187 188

EKMEK, Sal ve Gvenlii Eitimi, s. 102 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 113 189 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 262

63

A. Sal ve Gvenlii Kurulu Kurma Ykmll

Kanununa gre, iverenler baz kayt ve artlara tabi olarak, iyerlerinde i gvenlii organizasyonunu bir kurul halinde oluturmakla ykml klnmlardr. Bu kurul, Sal ve Gvenlii Kuruludur190.

Kanunu, i sal ve gvenlii hkmlerinin uygulanmasnda ii ve iverenlerin yardmc olmalarn salamak amacyla bu kurulun oluturulmasn ngrmtr. Gerekten, Bu kanuna gre sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde bu kurullarn kurulmas zorunludur ( K. m. 80/I). Bu hkme gre bir iyerinin i sal ve gvenlii kurulu oluturmakla ykml olmas iin koulun bir arada bulunmas gerekmektedir:

a) yerinin Sanayiden Saylan lerin Yapld Bir yeri Olmas

Bir iyerinin i sal ve gvenlii kurulu oluturmakla ykml olabilmesi iin hereyden nce bu iyerinin sanayiden saylan ilerin yapld bir iyeri olmas gerekmektedir. Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelikte191 hangi ilerin sanayi ii saylaca 100 balk halinde saylmtr. Liste dnda kalan bir iin sanayi, ticaret, tarm ve orman ilerinin hangisinden saylaca konusunda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl yetkili klnmtr (m. 5). verene bal fabrika, messese, iletme ya da iletmeler grubu birden ok iyerinden oluuyorsa, bunlarn herbirinde ayr birer i sal ve gvenlii kurulu olmas zorunludur (SGKHY m. b2/II). rnein, Ann mermer fabrikas, tekstil fabrikas ve bir de oteli var ise, bu iyerlerinin yasal koullara sahip olmas halinde i sal ve gvenlii kurullar ayr ayr kurulacak demektir192.
190

Murteza, AYDEMR, i Sal ve Gvenliini Salama Asndan verenin Ykmll, Kamu- Dergisi, Cilt:4, Say:1, Ocak 1995, s. 93 191 Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik, RG 28.02.2004, 25387 192 Abdurrahman, AYHAN, alma Hayatmz Bakmndan yerlerinde i Sal ve Gvenlii

64

Ayrca bu maddede ngrlen ykmlln yerine getirilmesinde asl iveren alt iveren iilerinin ayr ayr hesaba katlarak belirlenmesi gerekmektedir. Baka bir deyile, Bir iverenden, iyerinde yrtt mal ve hizmet retimine ilikin yardmc ilerinde veya asl iin bir blmnde iletmenin iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii iilerini sadece bu iyerinde ald ite altran dier iverenler (alt iveren) devaml olarak en az elli ii altrmalar halinde, i sal ve gvenlii kurulu oluturmak zorundadrlar193.

b) yerlerinde Devaml Olarak En Az Elli inin altrlmas

Sal ve Gvenlii Kurulunu kurma ykmllnn domas iin gereken ikinci koul, iyerinde devaml olarak en az elli iinin alyor olmas gereidir. Elli iinin hesabna sadece ii statsnde alanlar katlacaktr. Memur, szlemeli personel, stajyer, rak, vb. statde alanlar elli iinin hesabnda dikkate alnmayacaktr. Ancak her ne kadar en az elli iinin ltnn hesabnda dikkate alnmasalar da, i kazalar ve meslek hastalklar risklerine iiler yannda, iyerinde bulunan raklar ve stajyerlerin de maruz kald gereinden hareketle Kanunu m. 77/son fkrada, i sal ve gvenliine ilikin mevzuat hkmlerinin iyerindeki rak ve stajyerlere de uygulanaca hkm altna alnmtr194.

c) yerinde Alt Aydan Fazla Sren Srekli Bir in Yaplmas

Bir iyerinde i sal ve gvenlii kurulu kurma ykmllnn domas iin gereken son koul; iyerinde yaplan sanayi iinin srekli bir i olmas ve bu srekli iin de en az alt ay srmesidir. Kanununa gre nitelikleri bakmndan en ok otuz ign sren ilere sreksiz, ii bundan fazla devam edenlere srekli i denir (m. 10). Fakat; burada iin srekli bir i olmas tek bana yeterli deildir.
Kurullarnn Oluturulmas ve nemi, Kamu- Dergisi, Cilt:7, Say:2, 2003, s. 7 NCROLU, s. 278 194 Cihan, SELEK, Sal ve Gvenlii Kurullar, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/cihan1. htm, (Eriim: 19. 09. 2007).
193

65

Ayn zamanda iin alt aydan uzun srmesi gerekmektedir. Sonu olarak, bir iyerinin Sal ve Gvenlii Kurulu kurmas iin yukarda saylan koullar tamas gerekmektedir. Fakat bu koullar tamayan iyerlerinde de bir mecburiyet olmakszn, gnllk esasna bal olarak i sal ve gvenlii kurullarnn kurulmas her zaman mmkndr. Ayrca, Toplu Szlemesi ile de ayn adla veya farkl isimlerle de ayn ilevi gren kurullarn oluturulmas mmkndr195.

verenler bundan baka bir kurulun i sal ve gvenliine ilikin mevzuata uygun kararlarn uygulamakla da ykml tutulmutur ( K. m. 80/II). Bylelikle bu kurulun kararlarnn iverenler iin balayc olduu vurgulanmaktadr196.

sal ve gvenlii kurullarnn oluumu, alma yntemleri, dev, yetki ve ykmllkleri alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikle gsterilir ( K. m. 80/III). Sal ve Gvenlii Kurullar Hakkndaki Ynetmelie197 gre, Sal ve Gvenlii Kurullar, bir iveren veya iveren vekili, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman, iyeri hekimi, insan kaynaklar, personel, sosyal iler veya idari ve mali ileri yrtmekle grevli bir kii, varsa sivil savunma uzman, iyerinde grevli formen, ustaba veya ustalarn kendi aralarnda yardan fazlasnn katld toplantda ak oyla seilen bir kii, iyerinde sendika temsilcisi, yoksa o iyerindeki iilerin yardan fazlasnn katlaca toplantda ak oyla seilecek bir ii ve salk ve gvenlik ii temsilcisinden oluur (Yn. m. 5).

Yukarda saylan kiilerden kurul bakan iveren veya iveren vekili, kurulun sekreteri ise, i gvenlii mhendisidir. Kurul yelerinden i gvenlii mhendisini, iyeri hekimini, insan kaynaklar mdrn iveren veya iveren vekili
195 196

SELEK, (Eriim: 19. 09. 2007) Can, TUNCAY, Avrupa Birliine yelik Srecinde Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Uyumu ve Yeni Ynetmelikler, TSK, ve PERYN Tarafndan Dzenlenen Sal ve Gvenlii Mevzuatndaki Deiiklikler ve veren Ykmllkleri Semineri, 24 ubat 2004 stanbul, s. 41 197 Sal ve Gvenlii Hakkndaki Ynetmelik, RG 07.04.2004, 25426

66

atar. Kurul yesi, o iyerindeki formen ustaba veya usta ise, o iyerindeki formen ustaba veya ustalarn yarsndan fazlasnn katlaca toplantda ak oyla seilen kiidir198.

Sal ve Gvenlii Kurulunun grev ve yetkileri SGKT m. 4. te belirlenmitir. Buna gre;

1. i Sal ve Gvenlii konularnda o iyerinde alanlara yol gstermek, iyerinde ii sal ve i gvenliine ilikin tedbirleri tespit etmek ve iveren veya iveren vekiline tekliflerde bulunmak, iyerinin niteliine uygun bir ii sal ve gvenlii i ynetmelii tasla hazrlamak ve iverenin veya vekilinin onayna sunmak ve i ynetmelii izlemek, 2. Makine ve tezgahlara gerekli koruyucularn gvenlik verici bir ekilde yerletirilmesi, uygulanan alma usulleri, kullanlan malzeme, kiisel korunma aralar, iyerlerinin temizlii gibi iyerinde, ii sal ve i gvenlii salayacak bir dzen kurulmas iin iveren veya iveren vekiline tekliflerde bulunmak, 3. lm veya srekli igremezlikle sonulanan her i kazas veya meslek hastalna yahut ii sal ve gvenlii ile ilgili bir tehlike halinde, gerekli aratrma, inceleme ve soruturmay yapmak, alnmas gereken tedbirleri bir raporda tespit ederek iveren veya vekiline vermek, 4. yerinde ii sal ve i gvenlii eitim ve retimini planlamak, bu konu ve kurallarla ile ilgili programlar hazrlamak, iverenin veya iveren vekilinin onayna sunmak ve uygulanmasn izlemek, 5. yerinde ii sal ve i gvenliinin salanp yerletirilmesi, bu konudaki ilginin devam ve pekitirilmesi iin yaynlar yapmak, konferanslar verdirmek ve benzeri almalarda bulunmak, 6. Tesislerin bakm ve onarmnda gerekli gvenlik tedbirlerini planlamak ve kontrol etmek,

198

NCROLU, s. 279

67

7. yerlerinin zelliklerine gre iilerin periyodik salk muayene ve kontrollerinin yaplp yaplmadn izlemek, 8. yerlerinde yangnla ilgili tedbirlerin yeterliliini ve ekiplerin almalarn izlemek, bu konuda iveren veya iveren vekiline tekliflerde bulunmak, 9. Salk ve gvenlik durumu ile ilgili yenilikleri izlemek, bu konudaki bilgileri toplamak ve deerlendirmek ve bunlara ilikin tedbirlerin alnmasn teklif etmek, 10. yerinin salk ve gvenlik durumuyla ilgili yllk bir rapor hazrlamak, o ylki almalar deerlendirmek ve elde edilen tecrbeye gre ertesi yln alma programnda yer alacak hususlar tespit etmek ve iverene teklifte bulunmak.

Sal ve Gvenlii Kurulunun grevini etkin bir ekilde yapabilmesi iin iverenlere nemli grevler dmektedir. Bunlarn banda iyerlerinde Sal ve Gvenlii Kurulunun oluturulmas gelmektedir. Daha sonra, kurul almalar iin gerekli ara, gere, yer, zaman, vb. gibi imkanlarn salanmas, kurulun alaca kararlarda demokratik ortamn yaratlmas, kurul yelerini etkileyici davranlarda bulunulmamas, kurulun ald teklif ve tavsiye kararlarnn uygulamaya konulmas ve sonularnn izlenmesi iverenlerin balca ykmllkleri arasndadr199.

Kurul ayda en az bir defa toplanmak zorundadr (Yn. m. 8). Ayrca i sal ve gvenlii asndan iyerinde iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlike karsnda ii tarafndan da kurul toplantya arlabilir. Bu gibi durumlarda ii i sal ve gvenlii kuruluna bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Bunun zerine kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu bir tutanakla tespit ederek alnan karar iiye yazl olarak bildirir ( K. m. 83/I; Yn. m. 8/c). Kurul kararlarn toplantya katlanlarn oy okluu ile alr. Oylarn eitlii halinde bakann oyu karar belirler (Yn. m. 8/e). Sal ve Gvenlii Kurulunun bulunmad elliden az ii

199

AYDEMR, s. 94

68

altran iyerlerinde ise talep iveren veya iveren vekiline yaplr. i onlardan da tespit yaplmasn ve durumun yazl olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. veren veya vekili yazl cevap vermek zorundadr( K. m. 83/II).

Kurulun, iinin talebi ynnde karar vermesi halinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbirleri alnncaya kadar almaktan kanabilir ( K. m. 83/II). veren veya vekilinin de iinin talebi ynnde karar vermesi halinde, ii yine igrme borcunu ifadan kanabilir. veren veya vekilinin, iinin talebine yant vermemesi veya aksi ynde karar vermesi halinde, ii durumu i mfettilii aracl ile tespit ettirebilir. Her iki halde de, iinin almaktan kand dnem iinde creti ve dier haklar sakldr ( K. m. 83/IV). Ayrca i sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbir alnmazsa ii alt ign iinde, bu Kanunun 24. maddesinin (I) numaral bendine uygun olarak szlemeyi derhal feshedebilir ( K. m. 83/V).

lkemizde SGK altrlmas konusunda iverenlerin pek istekli davranmadklar ileri srlmektedir. Kanun Koyucu da, iverenlerin Kurullarn Kurulma ve altrlmas
200

konusundaki

ykmllklerini

ihlal

etmelerini

meyyideye balamtr

Buna gre K. m. 105. hkm gereince bu kanunun 78. maddesinin birinci fkrasnda belirtilen tzk ve ynetmelikteki hkmlere uymayan iveren veya iveren vekiline, alnmayan her i sal ve gvenlii nlemi iin 50 milyon para cezas verilir. Alnmayan nlemler orannda izleyen her ay iin ayn miktar para cezas uygulanr.

200

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 151

69

B. yerlerinde Salk Organizasyonu Kurma Grevi

verenlerin ykmllklerinden birisi de, salk organizasyonu kurma ykmlldr. sal ve gvenlii mevzuat iverene ilgili iyerlerinde tekilatlanma ve organize olma ykmll getirmitir201.

Srekli olarak en az 50 ii altran iyerlerinde iveren salk organizasyonu erevesinde aada belirtilen hususlar iyerinde tesis etmek ya da iyeri hekimi istihdam etmek zorundadrlar. Bunlar, iyerinde hekim istihdam etme ykmll ve iyeri salk birimi kurma ykmlldr202.

a. yerlerinde Hekim stihdam Etme Ykmll

yeri

hekimleri,

iyeri

gvenlii

rgtnn

ok

nemli

unsurlarndandr203.

i sal ve i gvenlii nlemlerinin bir uzants olarak mevzuatta, belirli sayda ii altran iverenler iin iyeri hekimi bulundurma zorunluluu ngrlmtr204.

yeri hekimleri, iyerinde alanlarn salk ve gvenlik iinde almalarn salamak, onlar hastalk ve kazalara kar korumak zere iyerlerinde koruyucu tbbi hizmetleri yerine getirecek olan ve bu konuda zel eitim alm hekimlerdir205.

yeri hekimlii, ilk defa 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun devaml olarak en az elli ii altran iverenleri, iilerin salk durumlarna
201

Selim, GNDZ, Yeni Mevzuatn Inda verenin yerinde iyi Gzetme Borcunun Kapsam, Tuhis Dergisi, Cilt:19, Say:6, Kasm 2005, s. 57 202 GNDZ, s. 57 203 SZEK, i Sal ve Gvenlii, s. 211 204 mer, EKMEK, verenlerin yeri Hekimi Bulundurma Zorunluluu ve Tabip Odalarnn Yetkisine likin Sorunlar, Mercek Dergisi, Say:22, Nisan 2001, s. 73 205 TUNCAY, Yeni Kanununda i Sal ve Gvenlii, (Eriim: 19. 09. 2007)

70

bakmak zere bir veya daha fazla hekimin salk denetimini salamaya ve hastalar tedavi ettirmeye mecbur tutan 180. maddesinde ngrlmtr. 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu, Umumi Hfzsshha Kanununun 180. maddesinin iilerin salk durumlarnn denetlenmesinin salanmasna, iyerlerinde hekim altrlmasna, hasta odas ve ilkyardm aralar bulundurulmasna ve dier hususlara ilikin hkmlerini sakl tutmak zere hastalanan iilerin tedavileri ile ilgili hkmlerini yrrlkten kaldrmtr. Bu duruma gre, iyeri hekimliinin varlk nedenine uygun olarak iyeri hekiminin grevi koruyucu salk hizmetleriyle snrlandrlmtr206.

1475 sayl eski Kanununda iyeri hekimlii aka dzenlenmi, sadece 79. maddesine gre ar ve tehlikeli ilerde, iilerin ie girilerinde ve iin devam sresince, 80. maddesine gre de kklerin herhangi bir ie alnmadan nce ve 18 yan dolduruncaya kadar bedence bu ilere dayankl olduklarna ilikin muayene raporunun iyeri hemirelerince de verilebilecei ngrlmtr.

1475 Sayl Kanunun 74. maddesine gre karlan i Sal ve Gvenlii Tznn 91. maddesi, 1593 sayl Kanun m. 180 ile 506 sayl Kanun md. 114e yollama yaparak srekli olarak en az elli ii altrlan iyerlerinde iyeri hekimi altrlmasn ngrm, iyeri hekimlerinin alma artlar ve grevlerini nasl yrtecekleri de 1980 tarihli yeri Hekimlerinin alma artlar ve Grev ve Yetkileri Hakknda Ynetmelik le tespit edilmitir207.

4857 sayl Kanunu, iyeri hekimliini, elli ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde alan ii saysna veya iin tehlike derecesine gre iverene bir veya daha fazla iyeri hekimi istihdam ykmll getirmek suretiyle aka ngrd gibi 1980 tarihli Ynetmelii yrrllkten kaldran, yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik208 (SBHY) ile iyeri hekimlerinin nitelikleri, grev, yetki ve sorumluluklar ile

206 207

MOLLAMAHMUTOLU, s. 764 MOLLAMAHMUTOLU, s. 765 208 RG. 16.12.2003, 25318

71

eitimleri, alma artlar ve grevlendirilmeleri ayrntl olarak dzenlenmi bulunmaktadr209.

4857 sayl K. m. 81 ile iyeri hekimlii ilk kez Kanununda ayr bir madde ile dzenlenmitir. Bu hkme gre, devaml olarak en az elli ii altran iverenler, Sosyal Gvenlik Kurumunca salanan tedavi hizmetleri dnda kalan iilerin salk durumunun ve alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin salanmas, ilkyardm ve acil tedavi ile koruyucu salk hizmetlerini yrtmek zere, iyerindeki ii saysna ve iin tehlike derecesine gre bir veya daha fazla iyeri hekimi altrmak ve bir iyeri salk birimi oluturmakla ykmldr (m.81/I).

yeri hekimlii, mevzuat ve uygulama asndan alma hayatmzn teden beri en sorunlu kurumlarndan birini oluturmu olduundan, konuya ilikin esaslarn Kanununda dzenlenmi olmas yerindedir. Bu madde ile balantl bir hkmn varln Umumi Hfzsshha Kanununda grmekteyiz. Bu kanuna gre, srekli olarak en az elli ii altran iverenler bir veya daha ok hekimin salk denetimini salamak ve hastalar tedavi etmek zorundadr (m. 180). Kanunundaki hkm de buna uygundur210.

Yasada devaml olarak en az elli ii alma ifadesinde geen ii ibaresinden ister belirsiz sreli olsun, ister fiilen alma, ister izin vs. gibi nedenlerle almyor olsun, iyerine hizmet szlemesiyle bal iiler kastedilmektedir. Dolaysyla rak, stajyer vs. nin bu sayya katlmas anlamszdr. Ancak bu artlar tayan iyerinde istenen ey, oraya bal bitii sfatyla hekim istihdam deil, iilerin salk kontrol ve denetimi ve muayenesinin yaptrlmasdr. Bunun hekimin muayenehanesine gitmek yoluyla salanmas gibi eser szlemesiyle hekim hizmeti temini yntemiyle gerekletirilmesi de mmkndr211.

209 210

MOLLAMAHMUTOLU, s. 765 ELK, s. 57 211 SEYYAR, yeri Hekimlii , (Eriim: 19. 09. 2007)

72

yeri hekimlerinin nitelikleri, says, ie alnmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri ile iyeri salk birimleri, Salk Bakanl ve Trk Tabipler Birliinin gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak bir ynetmelikle

dzenlenmesi ngrlmtr ( K. m. 81).

Maddede sz edilen ynetmelik, yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliktir. Belirtilen ynetmeliin 33. maddesiyle, yeri Hekimlerinin alma artlar ile Grev ve Yetkileri Hakknda Ynetmelik212 yrrlkten kaldrlmtr.

yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelie gre, iyeri salk hizmetlerinin yrtlmesinden iveren sorumludur (m. 5).

Szkonusu ynetmelikte, iyeri hekimlerinin nitelikleri, says, ie alnmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri de ayrntl ekilde dzenlenmitir (m. 18-26).

Ynetmeliin 18. maddesine gre, iyeri hekimi olarak grevlendirilecek hekimlerin Bakanlka verilmi iyeri hekimlii sertifikasna sahip olmalar gerekir.

yeri hekimlii sertifikas; a. mfettilii yapm veya niversitelerin i sal bilim doktoras veya bilim uzmanl alm, i ve meslek hastalklar yandal uzmanl veya iyeri hekimlii yandal uzmanl alm hekimlere istekleri halinde,

b. Bakanlka dzenlenen iyeri hekimlii sertifika eitim programlarna katlan ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan hekimlere, Bakanlka verilir (m. 19).

212

RG. 04.07.1980, 17037

73

yeri hekimlii sfat, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca verilen iyeri hekimlii sertifikas ile edinilebilir. 19. maddenin (b) bendine gre sertifikalandrma 20. madde de belirtilen eitim programlarna katlma ve dzenlenecek snavda baarl olma kouluna baldr.

yeri hekimlii sertifika eitim programlarnn hazrlanmas, uygulanmas, snav komisyonunun teekkl ve snavn yapl ekli ile ilgili usul ve esaslar, yeri Hekimlii Eitim Komisyonu tarafndan belirlenir. Eitimin sresi, teorik ve pratik olarak 180 saatten az olmamaldr (m. 20/f).

Komisyon tarafndan belirlenen sertifika eitim program ve snav, alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi (ASGEM) tarafndan yrtlr (Yn. m. 2/d). yeri Hekimleri, Bakanlka belirli aralklarla yenileme eitimlerine tabi tutulur (m. 20/f).

Ynetmelie gre, iyeri hekimi ve iyeri hemiresi veya salk memurunun asgari alma sresinin belirlenmesini, iyerinde alan ii saysnn yansra iyerlerinin girdii risk grubu, oklu yapya sahip bir komisyon tarafndan belirlenir.

yeri hekimleri risk gruplarna gre belirtilen srelerde grev yaparlar (Yn. m. 21).

Anlan maddeye gre, iyeri hekimleri I. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 1 ign, II. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 2 ign, III. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 3 ign, IV. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 4 ign ve V. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 5 ign gitmek zorunda olup, ie giri ve periyodik salk kontrolleri iin alan bana ylda en az 30 dakika sre bu koruyucu hizmet srelerine eklenirken, iyerinde tedavi hizmeti verilmesi halinde bu hizmet iin gerekli sre koruyucu hizmet srelerinin dnda tutulur.

74

Ynetmeliin m. 21/V maddesine gre, iyerlerinin i sal ve gvenlii asndan hangi risk grubuna girecei Sosyal Gvenlik Kurumu i kazalar ve meslek hastalklar istatistikleri de gznnde bulundurularak; Sal ve Gvenlii Genel Mdr bakanlnda, Salk Bakanl, Sanayi Bakanl, Sosyal Gvenlik Kurumu Bakanl, Tefti Kurulu Bakanl ile en ok iiye sahip ii sendikalar konfederasyonu, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu, Trk Tabipler Birlii ile Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinden birer temsilcinin oluturduu bir komisyon grleri dorultusunda her yl ubat aynda Bakanlka belirlenecektir.

I. , II. ve III. Risk gruplarnda yer alan ve 1000 ii altrlan iyerlerinde bir iyeri hekimi tam gn almak zorundadr. 1000 kiiyi aan hallerde ise risk gruplar ile ilgili asgari sreye uygun olarak belirlenecek yeteri kadar hekim eklenmesi gerekmektedir. IV. ve V. risk gruplarnda yer alan ve 750 ii altran iyerlerinde ie tam gn alacak bir iyeri hekiminin grevlendirilmesi gerekmektedir. 750 kiiyi aan hallerde de yeteri kadar hekimin yine risk gruplar ile ilgili asgari sreye uygun olarak belirlenip eklenmesi gerekmektedir213.

verenler, iyerlerinde salkl ve gvenli bir alma ortamnn tesis edilmesi, salk ve gvenlik risklerinin nlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yrtlmesi iin gerekli tedbirlerin belirlenmesi, bu tedbirlerin uygulanmas ve uygulanmalarnn izlenmesi ilerini yrtmek zere, iyerinin risk grubuna ve ii saysna gre bir veya daha fazla iyeri hekimi grevlendirmek ve bu grevlerin yaplmas iin gerekli yer, donanm ve personeli temin etmekle ykmldrler214.

yeri hekimlerinin grev ve yetkileri Ynetmelik m. 22 ve 23te saylm bulunmaktadr. yeri hekiminin grevleri, 22. maddede yirmi iki bent halinde balca; i sal ve gvenlii konusunda danmanlk ve eitmenlik, zel olarak korunmas gereken gruplar takip ve koruma, ilkyardm, kurtarma almalarnn
213

Erten, CILGA, Sal ve Gvenliinde Yeni Dnem, Mercek Dergisi, Say:34, Nisan 2004, s. 116117 214 GVEN, AYDIN, s. 101 102

75

organizasyonu, acil tedavi hizmetlerinin yrtlmesi, iyerinin genel hijyen koullarnn izlenmesi ve denetlenmesi, iyerinde meslek hastal bulunan alanlarn izlenmesi ve kontrol, i kazasna urayan veya meslek hastalna tutulan alanlarn rehabilitasyonlar, zrllerin ie alnmalar, geici veya kalc bir i grmezlii olanlarn ie balamalar, eski hkmllerin muayenelerini yaparak uygun ie yerletirilmeleri iin rapor hazrlanmas, salk nedeniyle haftadan fazla veya meslek hastal veya i kazas nedeniyle veya sk tekrarlanan iten uzaklamalarda ie dn muayenesi yapma gibi iilerin saln koruyucu nitelikte grevlerdir.

yeri hekimlerinin yetkilerini belirleyen 23. maddeye gre iyeri hekimleri, bamsz alma ilkesi uyarnca ve tam bir mesleki zgrlk iinde ve tbbi deontoloji kurallarna uygun olarak alrlar. yerinde alanlarn hayat ile ilgili yakn bir tehlike oluturan husus tespit edildiinde derhal st ynetimi bilgilendirip onaylarn alarak iin geici olarak durdurulmasn, salk durumu bakmndan iiyle uyumsuz olduu belirlenen alann iyerinde uygun bir ite grevlendirilmesini salamak (m. 23/3, 4) bu maddede saylan nemli yetkilerdendir.

verenler, iyerlerinde grev yapan iyeri hekiminin ad, soyad, adresi, alma saatleri ile yetki ve sorumluluklar konusunda alanlar bilgilendirmekle ykmldrler215.

verenler, iyeri hekiminin grevini etkili bir ekilde yrtebilmesi amacyla gerekli planlama ve dzenlemeler yapmasna ve meslei ile ilgili gelimeleri izlemesine imkan salar216.

Szkonusu ynetmelie gre iverenler, bu ynetmelikte belirtilen niteliklere haiz iyeri hekimi veya hekimleri ile szleme yaparlar (m. 25). Yargtaya gre, iyeri hekimi ile iveren creti serbeste kararlatrabilirler. yeri hekiminin creti konusunda Trk Tabipler Birlii tarafndan saptanan asgari cret szlemesi
215 216

GVEN, AYDIN, s. 102 GVEN, AYDIN, s. 102

76

uygulanmas zorunlu ve balayc olmayp sadece meslek ii disiplin kurallarnn uygulanmasn gerekli klabilir217.

b) yeri Salk Birimi Kurma Ykmll

yeri

Salk

Birimi,

iyerlerinde

iverenlerin

kurmakla

ykml

bulunduklar ve maksad iyerlerinin salk ynnden izlenmesi ve salkla ilgili koruyucu ve ilkyardm hizmetler iin yerine getirilmesi olan tekilatlanmay ifade eder218.

Kanunu m. 81/2ye gre karlan, yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik hkmlerine gre, elli ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde iverenler bir salk birimi kurmak zorundadrlar (m. 5). Bu maddede elli ii saysnn hesaplanmasnda birim olarak iyeri esas alnmtr. Yine ynetmeliin kapsam maddesinde de, Ynetmelik hkmlerinin 4857 sayl Kanunu kapsamna giren ve devaml olarak en az elli ii altran iyerlerinde uygulanaca belirtildiinden, elli ii saysnn hesaplanmasnda, bamsz bir iyeri esas alnacak, ayn iverene ait iyerlerinde alan ii says toplanmayacaktr219.

Ynetmelikte salk biriminin alaca bina ve fiziki ortamn nitelikleri, bulundurulacak ara ve gereler ile grevleri ve alma usulleri ayrntl bir ekilde dzenlenmitir.

Salk birimi, i sal ve gvenlii hizmetlerinin yrtlebilmesine ve alacak personel saysna yetecek byklkte, kolay ulalabilir, tercihen tek katl bir binada veya kurulaca binann giri katnda olmaldr. Salk birimi, en az bir muayene odas, bir mdahale odas, bir yardmc salk personeli odas ile bekleme

217 218

Yarg. HGK. 2.2.2005, E.2004/9-753, K.2005/12, ELK, s. 158 GNDZ, s. 57 219 EKMEK, yeri Hekimi Bulundurma Ykm, s. 112

77

odasndan oluur. Salk biriminde bulundurulmas gereken ara ve gereler ynetmelik ekindeki EK-1de belirtilmitir (m. 7).

Nitelikleri dolaysyla devaml alma yaplan iyerlerinde salk birimleri alma sresinde ak bulundurulur ve en az bir iyeri hemiresi veya salk memuru grevlendirilir. Normal alma sresi dnda kalan vardiya almalarnda bu personelin salanmad hallerde, salk biriminde ilkyardm kursu grm en az bir eleman grevlendirilir (m. 7).

Ayrca ynetmeliin 17. maddesine gre, iverenler bir ortak salk birimi kurabilecekleri gibi kurulmu olanlara ortak olabilirler. Ortak salk birimi ayn ikolunda faaliyet gsteren iyerlerine hizmet vermek zere kurulabilecei gibi ayn alanda kurulmu bulunan ve deiik ikollarnda faaliyet gsteren iyerlerine hizmet vermek zere de, kurulabilir. Ortak salk biriminin tm giderleri hizmet alan iverenler tarafndan karlanr.

zellikle organize sanayi blgesinde ya da birbirine ok yakn blgelerde alan iileri ilgilendiren bu hkme gre, iiler iverenlerini dier komu iverenlerle anlaarak ortak bir salk birimi kurma konusunda ikna edebilirler220.

Ortak salk biriminde alacak personel says ve nitelikleri, hizmet verilecek iyerlerinin yer ald, risk gruplar ve alanlarn toplam says dikkate alnarak bu Ynetmelikte belirtilen dier kriterlere gre tespit edilir. Ortak salk biriminin gerek kurulmasna gerekse faaliyetine ilikin tm giderleri hizmet alan iverenler tarafndan karlanr. Bu giderlerin hangi oranda karlanaca taraflarca serbeste kararlatrlabilir221.

Salk biriminde; en az bir iyeri hekimi ile birlikte en az bir iyeri hemiresi veya salk memuru grevlendirilmesi zorunludur (Yn. m. 7).
220

Hacer, TUNA, i Sal ve Gvenlii El Kitab, Trk Harb- Sendikas Yayn, Ankara 1999, s. 92 221 EKMEK, yeri Hekimi Bulundurma Ykm, s. 113

78

Bunlara ilaveten, I. , II. ve III. risk gruplarnda yer alan ve 500 ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde her 500 ii iin tam gn alacak bir iyeri hemiresi veya salk memuru; IV. ve V. risk gruplarnda yer alan ve 350 ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde ise, her 350 ii iin tam gn alacak bir iyeri hemiresi veya salk memurunun grevlendirilmesi gerekmektedir222.

yeri hemiresi veya salk memuru olarak grevlendirileceklerin Bakanlka verilmi iyeri hemiresi veya salk memuru sertifikasna sahip olmalar gerekir (Yn. m. 27). Bu sertifika,

a. Halk sal alannda lisansst eitim alm hemire veya salk memuruna istekleri halinde, b. Bakanlka dzenlenen iyeri hemiresi veya salk memuru sertifika eitim programlarna katlan ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan hemirelik/salk memurluu lisans program veya hemirelik yksekokulu mezunlarna, Bakanlka verilir (m. 18).

yeri hemiresi ve salk memurunun grevleri Ynetmenlik m. 30da belirtilmi olup, esas itibaryla iilerin salna ilikin konularda iyeri hekimine yardmc olmaktan ibarettir. Ynetmelie gre, ilkyardm ve acil tedavinin organize edilmesi, yrtlmesi ve dier salk kurulularyla ibirlii yaplmas (m. 12), alanlarn bilgilendirilmesi ve eitimi (m. 13), salk kaytlarnn tutulmas ve muhafazas ile istatistiklerin karlmas (m. 14) ve salkl ve gvenli bir alma ortamnn oluturulabilmesi iin iyerlerinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik risklerin belirlenmesi, ortadan kaldrlmas iin gerekli nlemlerin alnmas, bu amala lm, analiz ve kontrollerin yaplmasnn salanmas salk biriminin grevlerini oluturur223.

222 223

CILGA, s. 117 MOLLAMAHMUTOLU, s. 764

79

Salk birimi oluturma bir iveren borcu olduundan masraflar da iverene aittir. Nitekim ynetmelie gre, salk birimi tarafndan salanan hizmetler alanlara herhangi bir maliyet getirmeksizin yrtlr (m. 32).

Kanununa gre, Kanun hkmlerine aykr olarak iyeri hekimi altrma ve iyeri salk birimi oluturma ykmlln yerine getirmeyen iveren veya iveren vekili hakknda 500 YTL para cezas uygulanr (m.105/II).

C. Gvenlii ile lgili Grevli Mhendis veya Teknik Eleman Grevlendirme Ykmll

4857 sayl Kanununun 82. maddesinde, belirli iyerlerinde i gvenlii ile grevli uzman bulundurulmas ngrlmtr. Anlan maddeye gre, sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla sreli ilerin yapld iyerlerinde iverenler, iyerinin i gvenlii nlemlerinin salanmas, i kazalarnn ve meslek hastalklarnn nlenmesi iin alnacak nlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi hizmetlerini yrtmek zere iyerinde ii saysna, iyerinin niteliine ve tehlikelilik derecesine gre bir veya daha fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle ykmldr.

gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemanlarn nitelikleri, says, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak bir ynetmelikle dzenlenir (m. 82/II).

Szkonusu ynetmelik Gvenlii ile Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve Sorumluluklar ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik224 20 Ocak 2004 tarihinde yaymlanarak yrrle girmitir.

224

RG. 20.01.2004, 25352

80

Ynetmelik, sanayiden saylan ve devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerini kapsar (m. 2). Ynetmelie gre, Bakanlk tarafndan sertifika verilmi, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemana Gvenlii Uzman, niversitelerin i sal ve i gvenlii blmleri, fizik, kimya ve jeoloji blmleri ile teknik eitim fakltelerinden mezun olanlara ise teknik eleman ad verilmitir225.

Ynetmelie gre Gvenlii Uzman olarak grevlendirilecek mhendis veya teknik elemann Gvenlii Uzmanlk Sertifikasna sahip olmas gerekir. Ynetmelikte sertifika eitim program ve snavnn, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Eitim ve Aratrma Merkezi (ASGEM) tarafndan yrtlecei dzenlenmitir (m.7).

gvenlii uzmanlarna verilecek sertifikalar, A, B ve C snf sertifika olarak belirlenmitir (m. 8)

Uzmanlar sertifikalarn aldklar tarihten itibaren 5 yllk periyotlarla Bakanlka dzenlenen bilgi yenileme eitimlerine katlmak zorundadrlar. Bu eitime katlmayan uzmanlarn sertifikalar geersiz saylacaktr (m. 8/son).

Mhendis veya teknik elemanlarn, iyerlerinde i gvenlii uzman olarak grevlendirilebilmesi iin gerekli olan sertifika eitimi programlarnn hazrlanmas, uygulanmas, snav komisyonunun kurulmas ve snavn yapl ekli ile ilgili usul ve esaslar, Gvenlii Uzmanl Eitimi Komisyonu tarafndan belirlenir. Eitim sresi teorik ve pratik olarak 120 saatten az olamaz (m. 9).

Komisyon tarafndan belirlenen sertifika eitim program ve snav, alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi (ASGEM) tarafndan yrtlr (m. 9). Komisyon, her yl Ocak aynda toplantsn yaparak yllk alma program belirler (m. 9).

225

TUNCAY, Avrupa Birliine yelik Sreci, s. 50

81

verenler, iyerlerinde salkl ve gvenli bir alma ortamnn tesis edilmesi, salk ve gvenlik risklerinin nlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yrtlmesi iin gerekli tedbirlerin belirlenmesi, bu tedbirlerin uygulanmas ve uygulamalarn izlenmesi ilerini yrtmek zere; iyerinin risk grubuna ve ii saysna gre bir veya daha fazla i gvenlii uzmann grevlendirmek ve bu grevlerin yaplmas iin gerekli yer, ara, gere ve personel temin etmekle ykmldrler (m. 5).

gvenlii uzman; iyerinde alanlarn yaam ile ilgili yakn tehlike oluturan bir husus tespit ettiinde derhal st ynetimi bilgilendirerek iin geici olarak durdurulmasn salamak, retim planlamalarnda karar alma srecine katlmak, grevi gerei iyerinin btn blmlerinde i sal ve gvenlii konusunda inceleme, aratrma ve alanlarla grme yapmak eklinde aklanan nemli konularda yetkili klnmtr226.

Ynetmelikte i gvenlii uzmanlarnn grev sreleri, iyeri hekimliinde olduu gibi, iyerinin risk grubuna gre belirlenmitir (m. 11)227.

Ynetmelikte iyerlerinin be risk grubuna ayrld grlmektedir. Bu risk gruplar, iyeri hekimleri ile ilgili Ynetmelikte ayrntlar ile belirtilen komisyonun grleri dorultusunda Bakanlka belirlenecektir. gvenlii uzmanlarnn da tpk iyeri hekimleri gibi ynetmelikte belirtilen grevleri eksiksiz yerine getirmeleri iin, I. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 1 ign, II. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 2 ign, III. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 3 ign, IV. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 4 ign ve V. Risk Grubunda yer alan iyerlerinde ayda en az 5 ign gitme zorunluluu getirilmitir. Bir i gvenlii uzman bu srelere uymak kaydyla en fazla 10 iyeri ile szleme yapabilecektir228.

226 227

CILGA, s. 115 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 264 228 CILGA, s. 115

82

I. , II. ve III. risk gruplarnda olan ve 500 ve daha fazla ii altran iyerlerinde en az bir i gvenlii uzman tam gn almak zorundadr. IV. ve V. risk grubunda olan ve 300 ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde ise en az bir i gvenlii uzmannn tam gn almas gerekmektedir (m. 15).

verenler, iyerlerinde grev yapan i gvenlii uzmannn alma artlar ile yetki ve sorumluluklar konusunda alanlar bilgilendirmekle ykmldr (Yn. m. 5/II).

verenler i gvenlii uzmannn grevini etkili bir ekilde yapmasn salamak iin iletme iinde gerekli planlama ve dzenlemeleri yapmasna imkan salar (m. 5/III). verenler, iyerinde baka bir grevi yrten mhendis veya teknik eleman i gvenlii uzmanl sertifikasna sahip olmas art ile i gvenlii uzman olarak grevlendirebilirler. gvenlii uzmanlarnn, bu ynetmelikte belirtilen grevlerini eksiksiz olarak yerine getirebilmeleri iin bu konu ile ilgili yeterli alma sresi salanr. gvenlii uzmanlar bu sre ierisinde baka bir ile grevlendirilemezler (m. 5/son).

5.

Sal ve Gvenlii Konularnda ilerin Grlerini

Almak, Katlmlarn Salamak

ilerin grlerinin alnmas ve katlmlarnn salanmas mevzuatmza Sal ve Gvenlii Ynetmelii (SGY) ile yeni girmitir. SGY 89/391/EEC sayl Avrupa Birlii Konsey Direktifi esas alnarak hazrlanmtr229.

4857 sayl Kanununun 78. maddesine dayanlarak karlan Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 16. maddesinde Salk ve Gvenlik i Temsilcisinin grevleri ve nasl seilecei belirlenmitir.

229

GNDZ, s. 52

83

Salk ve Gvenlik i Temsilcisi, iyerinde alan iiler tarafndan seilen, iyerindeki salk ve gvenlikle ilgili almalara katlmaya, bu almalar izlemeye, iverene nerilerde bulunmaya ve benzeri konularda iileri temsil etmeye yetkili kiidir. Salk ve Gvenlik i Temsilcisi, iyerinin byklne ve alan ii saysna gre birden fazla seilebilir230.

Salk ve gvenlik ii temsilcileri, iyerinde i sal ve gvenlii konusunda, tehlikenin azaltlmas veya tehlikenin kaynanda yok edilmesi iin iverene neride bulunma ve iverenden gerekli tedbirlerin alnmasn isteme ve iyerinde yetkili makamlara yaplan denetimler srasnda grlerini bildirme hakkna sahiptir.

Salk ve gvenlik ii temsilcileri, iyerinde gvenli alma ortam ve koullarn salanmas ile salk ve gvenlik risklerinin nlenmesinde mevzuat uygulamalar dorultusunda ve iyerinde salk ve gvenliin korunmas iin teftie yetkili makam tarafndan belirlenen zorluklarn yerine getirilmesinde, iverenle ibirlii yapar. Yine, iyerinde iilere i sal ve gvenlii ile ilgili verilecek eitimin planlanmasnda ve organizasyonunda yer alr ve bu konuda iveren ile ibirlii yapar231.

Ynetmeliin 11. maddesinin f bendine gre, iiler veya temsilcileri, i sal ve gvenlii konusunda iverence alnan nlemlerin ve salanan imkanlarn yetersiz olduu kanaatine vardklar takdirde Bakanla bavurma hakkna sahip klnmlardr.

Sal ve Gvenlii Ynetmeliine gre, verenler iyerindeki salk ve gvenlik hizmetlerinin etkin biimde srdrlebilmesi iin, ii veya temsilcilerinin grlerini almak ve bu konuda onlar bilgilendirmek zorundadr (m. 10-11).

230 231

NCROLU, s. 262 NCROLU, s. 262-263

84

verenler, ii temsilcilerinin salk ve gvenlik ile ilgili konularda zel eitim almalarn salarlar (m. 12/c). i temsilcilerinin aldklar eitimin giderleri iverence karlanr ve eitimde geen sre alma sresinden saylr (m. 12/d).

verenler, i sal ve gvenlii konusunda zel grevleri bulunan ii temsilcilerine, bu ynetmelikte belirtilen grevlerini yerine getirebilmeleri iin her trl imkan salar ve herhangi bir cret kayb olmadan alma saatleri ierisinde yeterli zaman verir (m. 11/e).

verenler, i sal ve gvenlii konularnda, ii veya temsilcilerinin grlerini almak, getirdii nerileri deerlendirmek ve bu konu ile ilgili grmelerde yer almalarn salamakla ykmldrler. Ayrca iverenler, i sal ve gvenlik ile ilgili zel grevi ve sorumluluu bulunan iilerin veya temsilcilerinin bu grevlerini yrtebilmeleri iin, iyerinde risk deerlendirmesi ve bunun sonucu olarak alnmas gereken nlemler ve gereken koruyucu ekipmanlar ile iyerinde meydana gelen i kazalar sonucu tutulan kayt ve belgelere kolaylkla ulamalarn salama ve bu konuda bilgi vermekle ykmldrler232.

verenler yeni teknolojinin planlanmas ve uygulanmasnn seilecek i ekipmanlarnn alma ortam ve koullarna, iilerin sal ve gvenliine etkisi konusunda iiler veya temsilcileri ile istiarede bulunurlar (m. 6/c-3).

Ayn iyerinin birden fazla iveren tarafndan kullanlmas durumunda iverenler, yaptklar iin niteliini dikkate alarak; i sal ve gvenlii ile i hijyeni nlemlerinin uygulanmasnda ibirlii yapar, mesleki risklerin nlenmesi ve bunlardan korunma ile ilgili almalar koordine eder, birbirlerini ve birbirlerinin ii veya ii temsilcilerini riskler konusunda bilgilendirirler (m. 6/d).

Ayrca iverenler iyerinde alanlar ve temsilcilerini; salk gzetiminde yrtlecek hizmetlerin ama ve yntemleri hususunda haberdar edilirler. Salk

232

NCROLU, s. 264

85

gzetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanlmas ile ilgili bilgilendirirler (yeri Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik m. 6). yeri salk birimi, iyerlerinde yrtlecek salk hizmetleri ile ilgili olarak hazrlayp iverene onaylatt, yllk alma plannn bir suretini ii temsilcisine gnderirler.

II.

BORLAR

KANUNUNUN

332.

MADDESNE

GRE

VERENN YKMLL

1. GENEL OLARAK BORLAR KANUNUNUN 332. MADDESNN KAPSAMI

verenin zel hukuka dayanan nlem alma ykmllnn kapsamn belirleyen kural Borlar Kanununun 332. maddesinde yer almtr. Bu madde incelendiinde, iverenin nlem alma ykmllnn ana blmde dzenlendii grlmektedir. Bunlar;

- letme tehlikelerine kar iiyi koruma ykm, - Uygun koullarda alma yeri salama ykm, - verenle birlikte ikamet eden ii iin sala uygun yatacak yer salanmas ykmlldr233.

A. letme Tehlikelerine Kar iyi Koruma Ykm

Borlar Kanunun 332. maddesi hkm, ivereni iletme tehlikelerine kar korumak iin gerekli tedbirleri almakla ykml klmtr.

BK. 332. /Ie gre i sahibi akdin hususi halleri ve iin mahiyeti noktasndan hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilecei derecede, almak dolaysyla maruz kald tehlikelere kar icap eden tedbirleri almak zorundadrlar.

233

AYDEMR, s. 81

86

veren, nce iinin almak dolaysyla maruz kald tehlikelere kar icap eden tedbirleri almak, yani iiyi iletme tehlikelerine kar korumakla ykmldr. letme tehlikelerine kar iiyi korumak iin, iverenin bu amala gerekli tesis ve iletme dzeyini salamas, gvenli bir alma ortamnn salanmas iin gerekli emirleri, talimatlar vermesi, btn bunlara uyulup uyulmadn denetlemesi gerekmektedir234.

Ayrca bu hkm iverene iin nitelii ve i ilikisinin zellikleri ynnden hakkaniyet dairesinde kendisinden beklenebilecek i sal ve gvenlii nlemlerini alma grevini yklemektedir235

veren sz edilen gereklere uygun olarak, rnein koruyucu duvarlar, koruyucu gzlkler vermek zorunda olduu gibi, makinelere klf taktrmak, salam iskeletler ina ettirmek, uygun ve yeterli bir klandrma tesisat kurmak zorundadr. letme tehlikelerine kar iiyi koruma ykmll kukusuz iin yapld yerin i kazasna ve meslek hastalna kar gvenli bir biimde denmesini ve baklp denetlenmesini kapsar. Ancak iveren bu yerle dorudan veya dolayl balantl yerlerde de gerekli gvenlik nlemlerini almaldr. rnein, atlye giri yerlerinde, koridorlarda, merdivenlerde, ykanma yerlerinde, tuvaletlerde, k kaplarnda, avluda, dinlenme, ocuk emzirme odalarnda ve yemekhanelerde ii, meydana gelebilecek i kazalarna kar korunmaldr236.

letme tehlikelerine kar koruma, bu konuda iiye uyarlarda bulunulmas yoluyla salanabilir. Daha uygun bir yntem ii sal ve i gvenlii ile ilgili bir i ynetmelik hazrlamak ve bu konuda iileri eitmek tarznda da olabilir. Bu durumda iverenin verecei emir ve talimatlarn ya da dzenleyecei yazl kurallarn, grlen iin tr ve tehlike derecesi ile iinin bilgisi, ya, tehlikeye ilikin sahip olduu bilin dzeyi gzetilerek uygulanabilir. Ancak iverenin szkonusu tutumunun etkin ve koruyucu sonular salamas iverenin iiyi alnan
234 235

GNDZ, s. 44 SZEK, Hukuku, s. 314 236 ULUSAN, s. 39-40

87

nlemlere

ve

verilen
237

talimatlara

uyulup

uyulmadn

denetlemesiyle

gerekleebilecektir

Burada deinilmesi gereken bir dier nokta; madde dikkatle incelendii zaman iverenin, iyerinde iinin sal ve gvenlii bakmndan tehlike tekil eden durumlara kar gerekli tedbirleri almas ve tehlikeler iin alnacak tedbirlerin hakkaniyet lsnde ve iin niteliine gre tespit edilmesi ngrlmektedir. Bu maddede iveren iin kendinden beklenebilecek kadar ile bir sorumluluk ngrlmektedir. Dolaysyla iin nitelii ve iverenin kusur durumu ve ykmllnn de snrlarn tespit etmektedir238.

Yani bir zel hukuk hkm olarak BK. m. 332/I gzetme borcu erevesinde salk ve gvenlik nlemlerini almayan iverenin sorumluluunu, kusura dayandrr. Bu durumda zarar gren ii, i szlemesinin varlnn yan sra iverenin kusurunu (borca aykrlk oluturan davrann) zarar ve olayda meydana gelen zararl sonu arasndaki uygun nedensellik ban kantlamak zorundadr239.

B. Uygun Koullarda alma Yeri Salama Ykmll

veren iiye uygun bir alma yeri ve ortam hazrlamakla ykmldr (BK. m.332/II). BKda geen alma yeri kavramna iinin fiilen alt ksm ile iyerinden saylan, rnein, ykanma ve giyinme ksmlar, kantin, koridor, merdiven, kiler, ykleme blmleri gibi ksmlar ve iyeri dnda olup iyerinin emri ile alt yerlerde dahildir. Ancak, bunun dnda, iveren tarafndan alma yeri olarak gsterilmeyen, hatta iinin girmesinin yasakland blmlerde iverenin bu ykmll ortadan kalkacaktr240.

alma yeri iinin devaml olarak iini yapt yer olduu iin iveren iinin saln tehlikeye sokacak faktrleri (souk, nem, esinti, yetersiz k, toz,
237 238

ULUSAN, s. 40 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 105 239 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 105 240 KAPLAN, s. 11

88

zararl gazlar) ortadan kaldracak gerekli tedbirleri almak zorundadr241. O halde, iverenin klandrma, s, rutubet gibi konularda sala uygun bir seim yapma zorunluluu vardr242. Eer iyerinin rutubetinden dolay iiler hastalanrlarsa iveren bundan sorumlu olur. Yine havaszl giderecek nlemleri almamas, iyerinin stlmamas, yeterli lde aydnlatmann salanmamas sonucu iinin salk durumunda meydana gelen bozulmalardan iveren, i sal ve gvenliine ilikin nlem alma ykmll nedeniyle sorumlu olur243.

BK. m. 332/IIye bakldnda destekten yoksun kalma tazminatnn dzenlendii grlmektedir. Buna gre iveren, iisinin lmne ii sal ve gvenlii nlemlerini almad iin sebebiyet vermise, iinin desteinden yoksun kalan kiiler, iverene kar uradklar zararlarn tazmini iin dava ama haklar mevcuttur. Szkonusu destekten yoksun kalma tazminat davas, iverene kar szlemeye aykrla dayanlarak almaktadr244.

Bununla birlikte, iin nitelii gerei tehlikeden kanmak, sala uygun bir ortam yaratmak mmkn deilse, iveren bundan sorumlu tutulamaz. rnein, arap ve bira imal edilen yerlerde rutubetsiz yer salamak mmkn deildir245. Yine, iinin salnn bozulmas ve tehlikeden kanlmas grlen iin doas, mahiyeti gerei imkan dahilinde deilse, rnein, iilerin su iindeki pirin tarlalarnda almalar, her trl nlem alnmasna karn kmr madeninde alan iilerin kmr tozlar yutmalar gibi durumlarda, iveren BK. m. 332 erevesinde sorumlu tutulmas mmkn grlmemektedir246.

C. Sala Uygun Yatacak Yer Salama Ykmll

Borlar Kanununa gre ii, iverenle birlikte ikamet etmekte ise, shhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur (m.332/III). inin kendisi ile birlikte ikameti
241 242

KAPLAN, s. 12 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 52 243 ULUSAN, s. 41 244 AYDINLI, s. 109 245 AYDEMR, s. 82 246 ULUSAN, s. 41

89

halinde, iverenin iiye ynelik gzetme borcunda bir genileme meydana gelmektedir. Buna gre iveren, kendisiyle birlikte ikamet eden iisine sala uygun yatacak bir yer salamak zorundadr. Bu hkm BK. nn emredici bir hkm olmakla birlikte, bugn iin fazla uygulama imkan olmayan bir hkmdr247.

2. YKMLLN SINIRLARI

BK. m. 332de iverenin nlem alma ykmll dzenlenirken, bu konuda izilmesi gereken snr da ngrlmtr. Buna gre, iveren teknik ynden alnmas mmkn btn nlemleri almak zorunda deildir. verenin bu ykmll, iin mahiyeti ve sz konusu somut hizmet ilikisinin zellikleri ynnden hakkaniyete uygun olarak kendisinden beklenen nlemleri almakla snrldr. BK. m. 332de yer alan ifadeyle, iveren nlem alma ykmll akdin hususi halleri ve iin mahiyeti noktasndan hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilecei derece ile snrlandrlmtr248.

8.

DER

KANUNLAR

KAPSAMINDA

VERENN

YKMLL

I. SOSYAL SGORTALAR VE GENEL SALIK SGORTASI KANUNUNDA YER ALAN HKMLER

5510 sayl Kanunda, i sal ve gvenlii ile ilgili hkmler yer almaktadr. Belirtilen Kanunun 21. maddesi, iverenin nlem alma ykmll ile ilgili bir maddedir. Bu maddede, iilerin saln koruma ve i gvenlii ile ilgili mevzuat hkmlerine aykr hareket eden iverenin sorumluluu dzenlenmitir.

verenin sorumluluu SGK m. 21de yle dzenlenmitir: kazas ve meslek hastal, iverenin kast veya sigortallarn saln koruma ve i gvenlii mevzuatna aykr bir hareketi sonucu meydana gelmise, Kurumca sigortalya veya
247 248

AYDEMR, s. 82 ULUSAN, s. 41-42

90

hak sahiplerine, bu Kanun gereince yaplan veya ileride yaplmas gereken demeler ile balanan gelirin balad tarihteki ilk pein sermaye deeri toplam, sigortal veya hak sahiplerinin iverenden isteyebilecekleri tutarlarla snrl olmak zere, Kurumca iverene dettirilir.

Grlyor ki, iverenin i sal ve gvenlii ile ilgili mevzuat hkmlerine aykr davran sonucunda meydana gelen i kazas ve meslek hastalna ilikin kurumun yapt giderler, Kanunda ngrlen snrlamayla iverenden istenebilecektir249.

1961 Anayasas dneminde, Anayasa Mahkemesi: verenin ii saln ve gvenliini titizlikle koruma durumunda brakarak iilerin lmelerini veya salklarna zarar gelmesini nleyici bir niteliinin bulunduunu hkme balamtr. Gerekten bu kural, ivereni i gvenlii nlemlerini almaya yneltmesi nedeniyle i kazalarn ve meslek hastalklarn nleyici niteliktedir250.

SGK m. 21 dnda, dier maddeler unlardr: SGK madde 13de i kazasnn, madde 14te meslek hastalnn tarifi yaplm, madde 16da salanan haklar belirtilmi, madde 18de geici i gremezlik hali belirtilmi, madde 19da srekli i gremezlik gelirinin hesaplanmas dzenlenmitir, madde 21de birden ok i kazasna urama hali belirtilmitir.

SGK mevzuatnda iverenin i sal ve gvenlii tedbirlerine aykr davranmas durumunda Kanununa gre daha ar yaptrmlar getirilmitir251.

249 250

ULUSAN, s. 51 AYDEMR, s. 84 251 GNDZ, s. 47

91

II. UMUM HIFZISSIHHA KANUNUNDA YER ALAN HKMLER

6 Mays 1930 tarih ve 1593 sayl bu kanunun 173 180. maddeleri arasnda i sal ve gvenlii asndan ayrntl nlemler ngrlm ve iverenin iyerinde nlem alma ykmll dzenlenmitir252.

1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun 180. maddesinde Devaml olarak en az elli ii altran btn i sahipleri, iilerin shhi ahvaline bakmak zere, bir veya mteaddit tabibin shhi murakabesine temine ve hastalarn tedaviye mecburdur. . . hkm ile ii sal ynnden bir dzenleme getirmektedir253.

Bu kanunun 179. maddesi ise, nlem alma ykmll ile dorudan ilgilidir. 179ncu maddenin 2nci bendine gre i mahallerinde kullanlan alet ve edevat makineler ve iptidai maddeler yznden zuhuru melhuz kaza, sari veya mesleki hastalklarn zuhuru mani tedabir (tedbirler) almak gereklidir ve bu nlemler bir tzkle belirlenmelidir254.

Bu kanunda iiler hfzshhas kenar bal altnda, genel salk hkmleri yannda iilerin alma artlaryla ilgili hkmlere de yer vermitir255. Kanunun bu alanda getirdii balca dzenlemeler ana hatlar ile u ekildedir:

Umumi Hfzsshha Kanununda 12 yandan kk ocuklarn fabrika ve imalathanelerde ve madenlerde ii ve rak olarak altrlamayacaklar (m. 173), 12 18 yandaki kimselerin azami alma srelerinin 8 saat olabilecei (m. 173/2), 12 16 ya aras ocuklarn gece altrlamayacaklar (m. 174), btn iiler iin gece alma ve yer alt alma srelerinin 8 saati geemeyecei (m. 175), 18 yandan kk ocuklarn bar, kabare, dans salonu, hamam gibi yerlerde almalarna belediyelerce mani olunaca (m. 176), gebe kadnlarn doumdan
252 253

KAPLAN, s. 52 M. Blent ALPAR, i Sal ve Gvenlii ve alma Ortam Hakknda 155 Sayl ILO Szlemesi ile lgili alma Hayat Mevzuat, Kamu- Dergisi, Cilt:7 Say:2, 2003, s. 9 254 AYDEMR, s. 85 255 ULUSAN, s. 52

92

nceki

ay

ierisinde

salklarna

zarar

verebilecek

ar

ilerde

altrlamayacaklar ve doumdan sonra lousal kadnlara ilk 6 ay iin emzirme maksatl iki defa yarmar saatlik izin verilecei (m. 177), iilerin salnn korunmas maksad ile bir nizamnamenin kartlmas (m. 179) ngrlmtr256. Grld zere, bu konular iverenin ii salyla ilgili nlem alma ykmllne ilikindir.

III. BELEDYELER KANUNUNDA YER ALAN HKMLER

1930 tarihli ve 1580 sayl Belediyeler Kanunu (Bel. K. ) i gvenlii alannda belediyelere ykmllkler getiren bir dier kanun olmas itibar ile i sal ve gvenlii mevzuatmzn kaynaklar arasnda yer almaktadr257.

Belediyeler

Kanununda,

ii

saln

koruyucu

nlem

alma

ykmllnn denetlenmesine ilikin olarak belediyelere nemli grevler verilmitir (m.15).

Buna gre belediyeler, her trl snai kurulularn, fabrikalarn, elektrik ve aydnlatma tesisatnn, makine ve motor imbiklerinin, kazan, ocak ve bacalarnn gerek balangta gerek sonradan srekli ve dzenli fenni muayenelerini yapmak, bakalarnn salna ve bu arada ii salna, huzur ve mallara zarar verici bir durumun bulunup bulunmadn aratrmak ve varsa zarara engel olmak (m. 15/38) ykmll altndadrlar258.

Belediyeler genel salk denetimi bakmndan da yetkilidirler (m. 15/6). Belediyelerin salk denetimleri uygulamada iilerin de alma artlar bakmndan korunmasna olduu kadar alanlarn i hukuku bakmndan korunmas asndan da nemlidir. nk bizzat belediye denetileri (salk zabtas) kendileri kanuna ve kanunda saylan artlara aykr almalara mdahale edebilecekleri gibi, ihbar
256 257

ARICI, s. 65 ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 63 258 ULUSAN, s. 52

93

yapmak suretiyle Tefti Kurulunu harekete geirmek suretiyle de ayn sonuca katk salayabilirler259.

Bu genel denetleme ykmllnn yan sra belediyelerin yangna kar gerekli tedbirlerin alnmas iin iyerlerini denetlemek, yangna kar koruyucu ara ve gerelerin bulundurulmasn salamak asndan grevleri bulunmaktadr. Belediyelere tannan bu yetkilerin, iverenin iyerinde iiyi tehlikelere kar koruyucu nlemlerin alnmasn temin asndan nemli yeri olduu sylenebilir260.

259 260

ARICI, i Sal ve Gvenlii, s. 63-64 KAPLAN, s. 52

94

NC BLM

VERENN SALII VE GVENL YKMLLNE AYKIRI DAVRANMASI VE YAPTIRIMI

9. VERENN SALII VE GVENL BORCUNA AYKIRI DAVRANMASI HALNDE NN HAKLARI

I. verenin Mtemerrit Alacakl Duruma Dmesi

verenin alacakl temerrdne drlmesi, iverenin iyerinde gerekli nlemleri almamasnn ortaya kard bir sonutur261. verenin gerekli nlemleri almamas, borcun ifas iin kendisine den devleri yerine getirmeme anlam tadndan, iverenin alacakl temerrde dmesine yol aar262.

sal ve gvenliine ilikin nlemler, hukuken, iinin igrme borcunu ifa iin iverenin ifaya katlma fiillerinden, yani, hazrlayc nitelikte fiil ve ilemlerindendir. rnein, iyerinin iilerin alabilecekleri lde stlm ve kirli havann aspire edilmi olmas gerekir ki, igrme borlarn ifa sadedinde iyerinde alabilsinler. Bu itibarla, i sal ve gvenliine ilikin ykmllklerini yerine getirmemek suretiyle iilerin igrme borlarnn ifas nnde engel oluturan iveren mtemerrit alacakl duruma dm olur. Bu duruma gre de iiler, BK. m. 325te ngrld zere bir alma yapmakszn cretlerini talep edebilirler263.

Yani, BK. 325. maddesi gereince iveren i vermede temerrde (direnme) dmse, yani iiye i vermiyorsa ii, iin durdurulmas sresince veya iyerinin yeniden alna kadar geen sre iinde cretini iverenden alm gibi isteyebilme hakkna sahiptir264.

261 262

AKIN, s. 62 ULUSAN, s. 43 263 MOLLAMAHMUTOLU, s. 755 264 ANDA, (Eriim: 19. 09. 2007)

95

II. inin almaktan Kanma Hakk

szlemesi gerei iveren iinin salna uygun bir i vermekle ykmldr. yerinde gerekli i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmamas halinde, ii igrme edinimini yerine getirmekten kanabilir265.

inin gerekli nlemleri almayan iverene kar aynen ifa davas aabilmesi olana tereddtle, hatta olumsuz karlanmaktadr. Buna karlk, iinin i sal ve gvenlii nlemlerini almayan, bu alandaki ykmllklerini yerine getirmeyen iyerine kar yetkili mercilere ikayet veya ihbar yoluyla bavuru hakk vardr. Kanuna gre, i yaamn izleme, denetleme ve tefti yetkisi olan i mfettileri, kendilerine bavuran veya ihbarda bulunan iilerin isimlerini ve kimliklerini aklamamakla ykmldrler (m. 93). Bu ykmllk, bu konuda yetkili tm makam, merci ve memurlar iin de geerlidir266.

Bu genel ikayet ve ihbar hakk yannda, iyerinde i sal ve gvenlii asndan saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlikeyle kar karya kald takdirde, i sal ve gvenlii kuruluna bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerine alnmasna karar verilmesini talep hakk tanmaktadr (m. 83). Kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar iiye yazl olarak bildirilir (m. 83/I).

sal ve gvenlii kurulunun bulunmad iyerlerinde talep, iveren veya iveren vekiline yaplr. i tespitin yaplmas ve durumu yazl olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. veren veya vekili yazl cevap verme zorundadr (m. 83/II).

265 266

EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 267 MOLLAMAHMUTOLU, s. 755-756

96

Kurulun, iinin talebi ynnde karar vermesi halinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbiri alnncaya kadar almaktan kanabilir (m. 83/III). inin almaktan kand dnem iinde creti ve dier haklar sakldr (m. 83/IV).

sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbirin alnmad iyerlerinde iiler alt ign iinde, bu kanunun 24nc maddesinin (I) numaral bendine uygun olarak belirli veya belirsiz sreli hizmet akitlerini derhal feshedebilir (m. 83/V). Kanunun 79ncu maddesinde gre, iyerinde iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas halinde bu madde hkmleri uygulanmaz (m. 83/son).

1. inin almaktan Kanma Hakknn Koullar

Kanununa gre, iinin i sal ve gvenlii bakmndan almaktan kanma hakk aadaki koullarn varlna baldr.

A. Yakn, Acil ve Hayati Bir Tehlikenin Varl

Kanma hakknn koullarnn banda i sal ve gvenlii asndan iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlikeyle kar karya kalmas icap eder. Tehlikenin yakn olmasyla kastedilen, gereklememi ancak ok ksa bir sre iinde gerekleebilir olma halidir. Tehlikenin acil olmas ise, derhal mdahale edilmesini, nlem alnmasn gerektirir nitelik tamasdr. Hayati olmasna gelince, tehlikenin iinin saln bozacak veya fizik btnln tehlikeye sokacak arlkta olmas demektir267.

Yani getirilen dzenlemeye gre, iinin igrme edinimi yerine getirmekten kanabilme ve bu dnem iin cret talep edebilme hakknn doumu iin iyerinde sadece i sal ve gvenlii tertibinin alnmamas yeterli olmayp,

267

MOLLAMAHMUTOLU, s. 757

97

iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak nitelikte olan acil ve hayati bir tehlike ile kar karya bulunmas gerekir268.

B. Yakn, Acil ve Hayati Tehlikenin Objektif Olarak Tespiti

almaktan kanma hakkn kullanmak isteyen iiler konunun teknik zellikler tamas nedeniyle kendiliinden buna karar veremeyecekler, iyerinde hayati veya acil bir tehlikenin varl konusunda i sal ve gvenlii kurulunun yazl tespitini almalar gerekecektir. sal ve gvenlii kurulunun bulunmad iyerlerinde bu tespit yaps bu konuda grevli iveren vekilinden alnacaktr269.

C. Gerekli Sal ve Gvenliinin Alnmam Olmas

Kanma hakknn kullanlabilmesi iin, tehlikeli durumu ortadan kaldracak i sal ve gvenlii nleminin iveren veya vekili tarafndan alnmam olmas gerekir. Dier bir ifadeyle, gereken nlem alnmadndan tehlikeli durum varln korumaldr. Bu nedenle gereken nlem alnmamakla birlikte tehlikeli durum herhangi bir ekilde sona ermise, ii kanma hakkn kullanamaz270.

D. in Durdurulmam veya yerinin Kapatlmam Olmas

Kanunu madde 79a gre iyerinde iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas halinde K. m. 83 hkmleri uygulanmaz (m. 83/6). in durdurulmas veya iyerinin kapatlmas baln tayan 79ncu maddede bir iyerinin tesis ve tertiplerinde alma yntem ve ekillerinde makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli bir husus tespit edilirse yetkili komisyon kararyla tehlikenin nitelii dikkate alnarak, i tamamen veya ksmen durdurulur ve iyeri kapatlr.

268 269

AKTAY, ARICI, SENYEN/KAPLAN, s. 147 GNAY, ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri, Yetkin Yaynlar, Ankara 2004, s. 211 270 MOLLAMAHMUTOLU, s. 758

98

Buna gre 79ncu maddede ngrld gibi iin durdurulmu olmas veya iyerinin kapatlm olmas karsnda iilerin kanma hakk szkonusu olmaz. nk, madde 79 hkmlerine gre, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas birer kamu yaptrm olduklar kadar ok genel mahiyette birer i sal ve gvenlii nlemi zellii tarlar. in durdurulmas veya iyerinin kapatlmas halinde iiler, artk tehlikeli bir durumla kar karya olmadklarna gre, almaktan kanma haklarndan szedilemez271.

2. Kanma Sresinin Snr

i gerekli i sal ve gvenlii nlemi alnncaya kadar almaktan kanabilir (m. 83/XIII). Kanununun bu ifadesini, i sal ve gvenlii nlemi alnmadndan tehlikeli durum devam ettii mddete eklinde anlamak daha isabetlidir. Zira alnmamakla birlikte iinin almaktan kanmasna yol aan tehlikeli neden herhangi bir ekilde sona ermi olabilir. Tehlikeli durum tamamen ortadan kalkmakla birlikte nlem alnmadndan kanmaya devam eden iinin bu hakkn ktye kulland sylenebilecektir. u halde, kanun hkmne gre iinin kanma hakkn kullanmak suretiyle almakszn geirecei sre, i sal ve gvenlii nleminin alnmad sre ile snrldr272.

3. almaktan Kanmann Hkmleri

A. almaktan Kand Dnem in inin cret ve Dier Haklar Sakldr

almaktan kand dnem iinde iinin creti ve dier haklar sakldr (m. 83/IV). Kanmaya ramen iinin crete hak kazanmas BK. m. 325 hkmleri erevesinde alacakl temerrdne den iveren karsnda iinin yapmaya mecbur

271 272

MOLLAMAHMUTOLU, s. 758. MOLLAMAHMUTOLU, s. 759

99

olduu ii yapmakszn szlemedeki creti isteyebilecei hkmnn i kanunu ynnden vurgulanmasndan ibarettir273.

B. Kanma Hakk Kapsamnda allmayan Sreler alma Sresinden Saylr

inin almaktan kanmasna, gerekli nlemler almak suretiyle iveren yol atndan almaktan kand srenin alma sresinden saylmas icap eder (m. 66/I,c)274.

III. inin Szlemeyi Hakl Nedenle Fesih Hakk

verenin iyerinde i sal ve gvenlii nlemlerini almamas halinde iilerin, alma artlarnn uygulanmamas sebebiyle, szlemelerini derhal feshedebilmeleri gerekir275.

K. m. 83/f5 hkmlerine gre, i sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli nlemlerin alnmamas halinde ii alt ign iinde belirli veya belirsiz sreli i szlemesini hakl nedenle feshedebilir. inin hakl nedenle derhal fesih hakkn dzenleyen 24. maddenin I. bendinde hakl neden oluturan salk nedenleri iki alt bent halinde belirtilmekte ve m. 80/. 5 hkm I. bendin tamamna yollama yapmakla birlikte gerekli i sal ve gvenlii nleminin alnmamas nedeniyle iinin fesih hakk kural olarak I. bendin (a) alt bendi kapsamnda, yani i szlemesinin konusu olan iin yaplmas iin niteliinden doan bir sebeple iinin sal ve yaay iin tehlikeli olursa ifadesi balamnda deerlendirilebilecek niteliktedir276.

inin hakl nedenle fesih hakk, hak drc bir sreye balanmayp fesih hakk veren neden srd mddete ii fesih hakkna haiz ise de, m. 83/5 hkmne
273 274

MOLLAMAHMUTOLU, s. 759 MOLLAMAHMUTOLU, s. 759 275 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 268 276 MOLLAMAHMUTOLU, s. 759

100

gre fesih hakknn kullanm, alt ignlk bir sre ile snrlandrlm bulunmaktadr. Bu sre hak drc nitelikte olduundan alt i gn iinde fesih hakkn kullanmayan ii, gerekli i sal ve gvenlii nlemi alnmam olsa bile artk fesihte bulunamaz. Ancak sresi iinde fesih hakkn kullanmamas, kanma hakkn kullanmasn engellemez277.

10.

SALII

VE

GVENL

BORCUNA VE

AYKIRI MESLEK

DAVRANILMASI

SONUCU YERNDE

KAZASI

HASTALIININ ORTAYA IKMASI

I. Sorumluluk Kavram Sebepleri ve Trleri

1. Sorumluluk Kavram

verenin gzetme borcunu ihlali sonucu meydana gelen i kazas ve meslek hastalndan sorumluluu denildii zaman zerinde bilgi verilmesi gerekli ilk husus sorumluluk olarak nitelenen hukuki kavram oluturmaktadr278.

Sorumluluk en geni anlamyla bir kimsenin hukuka aykr fiil veya bor ilikisine aykr davran sonucu ortaya kan zarar tazmin etme ykmlldr279.

Hukuk dilinde sorumluluk kavram iki deiik anlamda kullanlmaktadr. Bunlardan ilki, bir bor ilikisinde ortaya kar. Bir bor ilikisinde taraflardan birisi borcunu yerine getirmez ve kar taraf zarara urarsa borcunu yerine getirmeyen bu zarar tazmin etmek zorundadr. Bu zorunluluk sorumluluk olarak ifade edilir. Bu anlamda sorumluluk oraya kan zarar tazmin ykmlldr280.

Eer bir haksz fiil ya da szlemeye aykrlk nedeniyle hukuka aykr bir davrantan kaynaklanan bir zarar szkonusu ise, sorumluluk bir tazminat (giderin)
277 278

MOLLAMAHMUTOLU, s. 759-760 ULUSAN, s. 61 279 KAPLAN, s. 53 280 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008)

101

deme ykmll eklinde belirir. Zarar hukuka uygun bir davrann, mdahalenin rn olarak ortaya ktndan, hukuka uygun bir davrann sonucu olan zararn denkletirilmesi ykmll ile kar karya kalnr. Gnlk hayatta zarar douran eylemin hukuka aykr ya da uygun olmasna baklmakszn, her iki halde de oluan zararn tazmin edilmesi ya da genellikle bir miktar parann denmesinden ibaret olan bir tazminat ile karlanmasndan szedilmektedir. te sz edilen anlamda sorumluluu ksaca, doan zarar tazmin ykmll olarak nitelemek mmkndr. verenin i kazas veya meslek hastalndan doan sorumluluu denince, bundan iverenin bir i kazas veya meslek hastal nedeniyle iinin urad eitli trden zararlar tazmin etme ykmll anlalr281.

Sorumluluun ikinci anlam ise, borlarn tazmin ykmlln deil ama alacaklnn hakkn, gcn ve hukukun kendine salad imkanlar ifade eder282. Bu anlamda sorumluluk alacaklnn borcunu demeyen borlunun mallarna cebri icra yoluyla el koyabilme imkan ve gcn ifade eder. Sorumluluun bu anlamda bir bask ve cebir esini ierdii meydandadr. O halde, iveren i kazas ve meslek hastal nedeniyle doan zarar gidermedii takdirde alacakl durumunda bulunan ii veya olayn zelliklerine gre dier hak sahipleri zarar sonucu doan bor ilikisi erevesinde alacaklarn devlet gleri araclyla, yani cebri icra yoluyla elde edebileceklerdir. te iverenin mallarna i kazasna urayan iinin ya da dier hak sahiplerinin el koyabilme gc ve bunun karsnda bu sonuca katlanma ykmll altnda bulunan iverenin bu durumu da sorumluluun ikinci tr veya anlam iinde grlmesi gerekir283. Konumuz asndan sorumluluun hukuk dilindeki birinci anlam yani borlunun tazmin ykmll bizi asl ilgilendiren yndr284.

281 282

ULUSAN, s. 61-62 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008) 283 ULUSAN, s. 62 284 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008)

102

2. Sorumluluk Sebepleri

Sorumluluk hukukunda mterek hukuktan gelen temel ilke uyarnca, herkes hukuk normlar tarafndan korunan varlklarnda, zellikle ahs ve mal varlnda meydana gelen zararn istisnai olarak bir hukuk kural veya szleme ilikisi uyarnca zarar verene tazmin ettiremiyorsa, bizzat kendisi katlanmak zorundadr. Zira hukukta, meydana gelen her zararda herhangi bir tazmin ykmls vardr, biiminde bir kural bulunmamaktadr. Ancak, zarar grenin ilke olarak zarara bizzat katlanmas temel prensibine gnlk yaamdaki olaylar ve zellikle teknik ilerlemenin akl almaz geliimi ve zarar verici kaynaklarn artmas dikkate alnarak hukuk kurallaryla olduka geni istisnalar getirilmitir. Bylece zarar gren urad zarar hukuki sebeplerin bulunmas halinde baka bir ahsa zellikle zarar verene ykleme (aktarma) imkan verilmitir. te zarar grenin ortaya kan zararn baka bir kiiye tazmin ettirme imkan veren sebeplere sorumluluk sebepleri denmektedir285. BK. m. 51. hkmnde zararn tazmini ykmlln douran sebepler, kusur, akit ve kanun olarak ngrlmtr286.

A. Kusur

Kusur, sorumluluk kaynaklarnn banda gelmektedir. Haksz fiil sorumluluu tamamen kusura dayanmaktadr. Bu nedenle haksz fiil sorumluluu kusur sorumluluu olarak da ifade edilmektedir287.

Kusur, hukuk dzeninin knad bir davran olarak sorumluluu, yani zarar tazmin ykmllnn en esasl kaynan oluturmaktadr. Kast ve ihmal olmak zere iki tre ayrlan kusur, bugn sorumluluk hukukunda daha ziyade objektif bir anlam verilerek tanmlanmaktadr. Buna gre kusur, hukuka aykr sonucu istemek veya hukuka aykr sonucu istememekle beraber onu nlemek iin normal ve tedbirli bir kimseden o olayda ve artlarda beklenen davran
285 286

KAPLAN, s. 54 KAPLAN, s. 54 287 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008)

103

gstermemektedir. BK. m. 41 hkmne gre de, kendi kusuru ile bir bakasna zarar veren kimse de ortaya kan bu zarar tazmin etmekle ykmldr288.

B. Szleme

Sorumluluun ikinci bir kayna szlemedir. Szlemeden kaynaklanan sorumluluk Borlar Kanununun 51nci maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, sorumluluk taraflar arasndaki szlemeden doabilir. Ayrca sigorta szlemesinde olduu gibi bunun dnda bir kimse bamsz bir szleme ile bakasnn urayaca zarar tazmin ykmlln de stlenebilir289.

C. Kanun Hkm

Sorumluluun bir dier kayna da, Borlar Kanununun 51nci maddesine gre kanun hkmleridir. Byle bir durum varsa, zararn bakasna tazmin ettirilebilmesi iin zarar tazmin edecek kiinin kusurlu olmas veya sorumluluunun szlemeden kaynaklanmas gerekmez. Ortaya kan zarar kanun hkm gerei olarak baka bir kiiye tazmin ettirilir290.

3. Sorumluluk Trleri

Sorumluluk trleri u ekilde sralanabilir: Akdi sorumluluk, kusur sorumluluu, sebep sorumluluu ve hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluk.

A. Akdi (Szlemeden Doan) Sorumluluk

Kural olarak akdi sorumluluk iin, alacakl ile borlu arasnda bir bor ilikisinin yani szlemenin mevcudiyeti arttr. BK. 96 hkmne gre, borlu szleme ile stlendii borcu hi veya gerei gibi ifa etmemise alacaklnn bundan
288 289

KAPLAN, s. 54-55 AF, i Sal, (Eriim:17. 01. 2008) 290 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008)

104

doan zararn tazmin etmekle ykmldr. Borcun ifa edilmemesi durumunda borlunun sorumluluu asldr. Bir baka deyile, borcun hi veya gerei gibi ifa edilmemesinde borlu, kusurlu kabul edilir. Borlunun tazminat demekten yani sorumluluktan kurtulabilmesi iin kendisine hibir kusurun yklenemeyeceini ispat etmesi arttr. Kural olarak borlu her trl kusurdan sorumludur. Ancak sorumluluun kapsamn tayinden, iin zellikleri, borlu iin herhangi bir fayda salayp salamad gznnde tutulur. BK. 98/II hkmndeki atf nedeniyle tazminatn kapsam tayin edilirken, BK. 42 44 hkmlerinden yararlanarak borlunun mterafik kusuru ve kusurunun arl dikkate alnr291.

Alacaklnn, szlemeden doan borcunu hi veya gerei gibi ifa etmeyen borluyu sorumlu tutabilmesi iin ncelikle borlunun szlemeye aykr davrann bundan dolay zarara uradn ve borcun ifa edilmemesiyle urad zarar arasnda illiyet bann mevcut olduunu ispatlamas gerekir. Szlemeden doan sorumlulukta borlu kusurlu farz edildiinden, onun sorumluluktan kurtulmas iin borcun ifa edilmesinde hibir kusurun bulunmadn ispatlamas gerekmektedir. Borlunun szlemeden doan sorumluluu esas itibaryla, bir kusur

sorumluluudur. Ancak burada haksz fiil sorumluluundan farkl olarak kusurun ispat yk ters evrilmitir. Yani borlunun kusurlu davrandn zarar gren alacakl deil, zarara sebebiyet veren borlu menfi olarak kusurlu bulunmadn ispatlayarak sorumluluktan kurtulacaktr292.

B. Kusur Sorumluluu

Kusur, sorumluluk hukukumuzda temel bir ilkedir. Sorumluluun esas unsurudur293. Bu zellii, kusur ilkesine geni bir uygulama alan salamtr. Bunlarn sonucu olarak kusur ilkesi sorumluluun saptanmasnda ona etken olma niteliini amzda da korumaktadr. Gerekten Trk Borlar Hukuku sistemi iinde kusur ilkesi, bir yandan Borlar Kanunumuzun 41 ve devam maddelerinde
291 292

KAPLAN, s. 56 KAPLAN, s. 56 293 AF, i Sal, (Eriim:17. 01. 2008)

105

dzenlenmi bulunan haksz eylemden doan sorumluluklar, kusursuz sorumluluk durumlarna oranla ana ilke oluturacak biimde yer almakta; dier yandan Borlar Kanunumuzun 99ncu ve devam maddelerinde yer alan borca aykrlktan doan hukuki sonu nedeniyle geni bir uygulama alanna sahip bulunmaktadr294.

Kusur

sorumluluu

esasna

gre,

tazminat

ykmllnn

yani

sorumluluun varl iin zarar meydana getiren fiilde failin kusurlu bulunmas en nemli kouldur. Ksaca, kusur sorumluluunda kusur yoksa, sorumluluk da olmayacaktr295.

Hukuka aykr fiil sonucu ortaya kan maddi ve manevi zararn tazmini iin failin ahsi kusurunun art olduu sorumluluk trne kusur sorumluluu denmektedir. Kusur sorumluluu dier balca hukuk sistemlerinde olduu gibi Trk ve svire Sorumluluk Hukukunda genel ilkedir. Kusursuz sorumluluk yani sebep sorumluluu ise zel kuraldr. Ancak bu iki sorumluluk tr arasndaki kural istisna ilikisi onlarn uygulamadaki nemini gsterebilecek nitelikte deildir. Gerek hayatta kusur sorumluluunun uygulama alan devaml genilemesi nedeniyle snrl kalmaya yani daralmaya balamtr. Kusur sorumluluunda zarar veren kusurun her trl (kast ve ihmal) nevinden sorumludur. Haksz fiilde failin; szlemelerde ise borlunun kural olarak her trl kusurlu davranndan sorumlu oluu, baz hallerde zellikle zen borcunun kapsamnn geni tutulduu durumlarda, kusur sorumluluunu sebep sorumluluuna yaklatrabilir296.

Subjektif anlamda kusur, haksz fiil failinin hukuk dzenince knanan bir davran veya irade noksanldr. Objektif anlamda kusur ise, hukuka aykr sonucu istemek veya istememekle beraber onu nlemek iin ayn artlar altnda normal ve tedbirli bir kimseden beklenen davran gstermektir. Sorumluluk hukukunda bugn kural olarak, failin kusurunun tespitinden objektif kusur kavramndan hareket

294 295

ULUSAN, s. 64 AF, i Sal, (Eriim:17. 01. 2008) 296 KAPLAN, s. 57

106

edilmekte

ancak
297

somut

olayda

sbjektif

kusur

kavram

da

gznnde

tutulmaktadr

C. Sebep Sorumluluu (Kusursuz Sorumluluk)

a) Genel Olarak

Sebep sorumluluu zarara yol ama, neden olma, sebebiyet verme dncesine dayanmaktadr. Sebep sorumluluunda zarara yol aann kusurlu olup olmamas nem tamaz. Zarar ortaya kmsa, bu zarara neden olan zarar tazmin etmelidir298.

Bu sorumluluk trnde fail, kusurlu olmasa dahi fiili ile sebep olduu zarar tazmin etmekle ykmldr. Kusur, bu sorumluluun kurucu unsuru deildir. Sebep sorumluluunun varl iin, sorumluluu douran olay ile meydana gelen zarar arasnda sebep sonu ilikisinin yani uygun illiyet bann bulunmas yeterlidir. Btn sebep sorumluluu hallerinin ortak noktas, ortaya kan zararn tazmini iin failin kusurunun aranmamasdr. Kusur sorumluluunun aksine sebep

sorumluluunda zarar gren failin kusurlu olduunu ispatlamakla ykml deildir. Sebep sorumluluunda, kusur yerine sorumluluu douran olay veya olgu, kanunun ngrd belirli olay ve olgulardr. rnein gzetim veya objektif, zen borcunun yerine getirilmemesi, tehlikeli bir iletme veya tesise sahip olma gibi. Bu sorumluluk trnde fail kendi kusursuz davranndan veya kendisinin zel borcuna ayrc kusurlu veya kusursuz hareketinden veya nc ahsn kusurlu veya kusursuz davranndan veya kendi davranndan kaynaklanmayan fevkalade halde sorumludur. Sebep sorumluluunda kusur aranmadndan sorumlu kiinin veya onun eyleminden sorumlu olduu kiilerin temyiz kudretinden yoksun olmas tazmin ykmlln ortadan kaldrmaz. Bu ykmllk ancak, tm sorumluluk

297 298

KAPLAN, s. 57 AF, i Sal, (Eriim: 17. 01. 2008)

107

hallerinde geerli olan ve uygun illiyet bann kesilmesine yol aan, mcbir sebep, zarar grenin kendi kusuru ve nc ahsn kusuru durumlarnda ortadan kalkar299.

Kusurdan bamsz sebep sorumluluu, kusur sorumluluunun aksine, yalnzca belirli ve snrl zarar verici durumlarda szkonusudur. Kusur sorumluluu BK. nn sadece 41nci maddesinde kapsaml ve genel ilke olarak ngrld halde sebep sorumluluu, BK. nn iinde ve dnda deiik kanun ve kanun hkmlerinde dzenlenmitir. Her sebep sorumluluu, kusur sorumluluu temel ilkesinin daima istisnasdr. Bu nedenle, bir olay veya olguda sebep sorumluluunun kabul iin daima bu tr sorumluluu ngren zel bir kanun hkm veya kanuni dzenlemenin bulunmas gerekebilir. Bir baka deyimle sebep sorumluluu esas kanuni muayyeniyet ilkesine tabidir. Herhangi bir kanun hkm veya kanuni dzenleme olmadan, MK. 1 hkmne dayanarak hakim tarafndan sebep sorumluluu veya tehlike sorumluluu halleri yaratlmas gr, hukuki gvenlik ve istikrar asndan sakncaldr. Ayrca tehlikeli faaliyet yaratma yani risk teorisi, kanun koyucuya hitap eder. Bu teoriyi gznnde tutarak, zel ve objektif sorumluluk esaslarn benimseyen kurallar koymak yasama yoluyla mmkndr. verenin BK. 332 hkmne gre hukuki sorumluluunu, kanunun ak hkmne ramen, kusursuz sorumluluk ilkesine dayandran grlere katlmak mmkn grlmemektedir300.

b) Sebep Sorumluluunun Trleri

Sebep sorumluluu, olaan sebep sorumluluu ve tehlike sorumluluu olmak zere ikiye ayrlmaktadr.

aa) Olaan Sebep Sorumluluu

Bu sorumluluk tr, sebep sorumluluunun en hafif ekli olup, kanunda ngrlm bulunan objektif zen borcunun yerine getirilmemesine dayanan bir kusursuz sorumluluk halidir. Olaan sebep sorumluluu, evre iin zel ve tipik bir
299 300

KAPLAN, s. 57-58 KAPLAN, s. 58-59

108

tehlike gstermeyen, kusur sorumluluu ve tehlike sorumluluu arasnda yer alan bir sorumluluk trdr. Olaan sebep sorumluluu halleri, ksmen Borlar Kanununda ksmen Medeni Kanunda dzenlenmitir. Trk ve svire hukukunda BK. 55deki istihdam edenin, BK. 56daki hayvan tutucusunun, BK. 58deki bina ve dier yap eseri malikinin, MK. 320deki aile bakannn, MK. 656daki tanmaz malikinin sorumluluklar birer olaan sebep sorumluluu halleridir. Ayrca BK. 54 hkmnde dzenlenmi olan temyiz kudretinden yoksun olanlarn hakkaniyet gerei sorumluluu da olaan sebep sorumluluu iin saylmaktadr301.

bb) Tehlike Sorumluluu

Tehlike sorumluluu esas itibariyle amzda toplum hayatnn zorunlu koullar sonucu, kurulmas, yaplmas, altrlmas, kullanlmas ve elde bulundurulmas, ekonomik ve sosyal nedenlerle gerekli bulunan tehlikeli kurulu iletme ara ve dier nesnelerin kullanlmalar ve iletilmesi sonucu mahiyetleri gerei yol atklar zararlardan, bunlardan yararlanan kimselerin kusurlar bulunmasa ve tehlikesinin nlenmesi iin her trl zeni gstermi olsalar dahi sorumlu tutulmalar sonucu douran bir sebep sorumluluu trdr302.

Yani tehlike sorumluluu, kiinin sorumlu olmas iin kusurlu olmas veya objektif zel ykmn yerine getirmemi olmasn aramayan, sorumluluun ar bir tehlike tayan iletme, tesis veya faaliyetin yrtlmesine dayandrld bir sebep sorumluluu trdr. Tehlike sorumluluunda evre ve toplum iin ar tehlike yaratan bir iletme, tesis veya faaliyetin iletilmesi, sorumluluk iin yeterlidir. Zira bu tr bir iletme veya tesisin iletilmesi yrtlmesi nitelii icab belirli bir tehlike yaratma ve dolaysyla zarar verme ihtimali tamaktadr, bu iletme veya tesisi iletenler veya faaliyeti yrtenler ortaya kan zarardan uygun illiyet bann bulunmas halinde sorumlu tutulmaktadr303.

301 302

KAPLAN, s. 59 ULUSAN, s. 67 303 KAPLAN, s. 56-60

109

Trk hukukunda, svire ve Alman hukuklarna nazaran saylar olduka az olmakla beraber, motorlu ara iletenin sorumluluu (KTK m.85 vd. ), sivil hava aracnn verdii zarardan dolay iletmenin sorumluluu (TSHK m.133), devletin askeri manevralar ve atlardan doan sorumluluu (MMMK, m.62-63) ile petrol hakk sahibinin petrol ameliyelerinden doan kusursuz sorumluluu (PK. m.86) tehlike sorumluluu olarak dzenlenmitir304.

D. Hukuka Uygun Mdahaleden Doan Sorumluluk (Fedakarln Denkletirilmesi lkesi)

Hukuk dzeni toplum iinde yaayan bireylerin birbiriyle atan karlarn dengelemek daha dorusu belirli bir dzen iinde tutmak zorundadr. Bu amala, belirli karlar dierlerine gre daha stn sayp onlar daha yksek bir deer tanyabilir ite, bir karn dier bir karla (kar karla) atma durumunda da stn tutulan kar uruna dier kar feda edilmek durumunda kalabilir. Baka bir deyile, mevcut bir karlar atmasnda dk saylan stn kar yararna bir katlanma ykmll altnda bulunabilir. Byle bir durumda dk karlarn katland fedakrlk sonucu doan zararn stn kar sahibi tarafndan karlanmas doru bir deyimle denkletirilmesi zorunludur. Bu olguya fedakarln denkletirilmesi denilmektedir305.

Hukuka uygun mdahaleden doan sorumlulukta, esas olan hukuka uygun mdahale sonucu ortaya kan zararn bozulan menfaat dengesini korumak amacyla tazmin ykmlnn kabul edilmesidir306.

Hukuka uygun mdahaleden doan zararn tazmini iin hereyden nce ortada hukuka uygun bir mdahalenin varl aranmaktadr. Bir kimsenin hukuk dzenince korunan ahs veya mal varlnn bir bakasnn davran ile ihlal edilmi olmasna mdahale denmektedir. Hukuk kurallar, hukuka uygun mdahaleye izin
304 305

KAPLAN, s. 60 ULUSAN, s. 64-65 306 AF, i Sal, (Eriim:17. 01. 2008)

110

vermekte, ancak bunun sonunda kiinin ahs veya mal varlna verilen zararn tazminini talep etmektedir. Tehlike sorumluluu ile benzerlik tamasna ramen, hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluk hukuka aykrlk unsurunun bulunmas ynnden tamamen ayr bir kusursuz sorumluluk trdr. Bu sorumluluk trnde hukuka uygun mdahaleye maruz kalann fedakarl, faaliyetine hukuka izin verilen stn kar sahibi tarafndan denkletirilmekte, yani tazmin edilmektedir307

II. KAZASI VE MESLEK HASTALII KAVRAMLARI

1. Kazas Kavram

A. Tanm

5510 sayl Kanunun 13. maddesine gre kazas; a) Sigortalnn iyerinde bulunduu srada, b) veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle veya grevi nedeniyle, sigortal kendi adna ve hesabna bamsz alyorsa yrtmekte olduu i veya alma konusu nedeniyle iyeri dnda, c) Bir iverene bal olarak alan sigortalnn, grevli olarak iyeri dnda baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda, d) Emziren kadn sigortalnn, ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, e) Sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen zre uratan olaydr. Dikkat edilirse, bu hkm i kazasnn tanmn vermekten ok kazann kimi unsur ve koullarnn, daha dorusu, ne gibi hal ve durumlarda bir kazann i kazas saylacan, yer ve zaman koullaryla snrlayarak belirtmektedir308.

307 308

KAPLAN, s. 60 Ali GZEL, Ali Rza OKUR, Sosyal Gvenlik Hukuku, 9. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003, s. 200

111

retide i kazas, sigortalnn iverenin otoritesi altnda bulunduu srada grd i veya iin gerei dolaysyla ani ve dtan gelen her etkenle onu bedenen ve/veya ruhen zarara uratan bir olay olarak tanmlanmaktadr309.

Dnya Salk Tekilat ( WHO) i kazas nceden planlanmam, ou zaman yaralanmalara, makine ve tehizatn zarara uramasna veya retimin bir sre durmasna yol aan olay olarak tanmlanmaktadr. Uluslararas alma rgt (ILO) ise, i kazasn belirli bir zarar veya yaralanmaya yol aan, nceden planlanmam beklenmedik bir olay eklinde tanmlamtr310.

B. Kazasnn Unsurlar

a) Kazaya Urayann 5510 Sayl Kanun Anlamnda Sigortal Saylmas

5510 sayl Kanunun 13. maddesi, sigortal kavramndan hareketle i kazasnn unsur ve koullarn belirlemitir. Baka bir anlatmla kaza sonucu bedence ve ruha arzaya urayann sigortal bir kimse olmas zorunludur. Aksi halde bir i kazasndan szedilmeyecektir. rnein, bir iverenin kendi iyerinde bir kazaya uramas durumunda 5510 sayl kanun anlamnda bir i kazas mevcut olmayacaktr. Kimlerin sigortal saylaca Kanunun 4. maddesinde belirlenmitir. Bu maddede ngrlen koullar yerine getirenler, ie alnmalaryla kendiliinden sigortal saylacaklarndan (m. 7) bunlarn iveren tarafndan Sosyal Gvenlik Kurumuna bildirilmemi olmas, bu niteliklerini ortadan kaldrmaz. Dier bir ifadeyle, hizmet szlemesine dayanlarak bir veya birka iveren tarafndan altrlanlar, kuruma bildirilmeden bir kazaya urasalar dahi yine uradklar kaza i kazas saylacaktr. Bunun gibi, i kazasnn varl iin, sigortal olma dnda baka koullar, rnein belli bir sre sigortallk ya da belirli bir sre prim demi olma koulunun gereklemesi aranmayacaktr. e girdikten birka saat sonra uranlan kaza yine bir

309 310

Mjdat, AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, 8. Bask, Der Yaynlar, stanbul 2006, s. 196 zlem, ZKILI, Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, 4. Bask, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu Yayn, Mart 2005, s. 10

112

i kazas olarak kabul edilecektir. Sigortalnn yann kk olmas, olayn i kazas saylmasn engellemez311.

Belirtelim ki, SGK anlamnda sigortal olup, yine ayn kanunun istisna hkm (m. 6) uyarnca, sigortal saylmanlar arasnda yer alan bir kimsenin urad kaza i kazas kabul edilemeyecektir. Bunlar bir hizmet szlemesine dayanarak iveren tarafndan altrlsalar bile, Sosyal Gvenlik Kanununun kapsam dnda tutulduklarndan, i kazas sigortas hkmlerinden yararlanamazlar. Bununla birlikte, kanun istisnann istisnas diyebileceimiz bir dzenleme ile baz kimseleri hizmet szlemesine dayanarak almasalar bile baz sigorta kollar bu arada i kazalar ve meslek hastalklar asndan sigortal saymtr. Dolaysyla bunlarn uradklar kaza i kazas saylacaktr. Bu gurupta yer alanlarn banda raklar gelmektedir. Bunlarn uradklar kaza i kazas saylacaktr. Ayrca, sosyal gvenlik destek pirimi deyenler de, i kazas sigortasndan salanan yardmlardan (m. 12) yararlanabileceklerdir312.

b) Sigortalnn Kazaya Uramas

Kaza kavramnn biri geni, dieri dar olmak zere iki anlam bulunmaktadr. Geni anlamda kaza, ani bir ekilde istenilmeyerek bir zararn domasna etkili olan sebepler btnne denilmektedir. Dar anlamda kazadan ama ise, insann zarar grmesi yani lm veya vcut btnlnn zarar grmesidir. kazalarnda sadece dar anlamda kaza kavram nem tar. Geni anlamda kazada olduu gibi, dar anlamda kaza da, vcut btnlnn ihlali veya lm douran olayn, harici ve istenilmeyen ani bir sebep sonucu meydana gelmesi lazmdr. Bunun iin vcut btnlnn fiziki, maddi btnlnn ihlali veya lm i kazasnda szkonusu olmaktadr. kazasndan bahsedebilmek iin, iinin cismani tamamiyeti ihlal edilmi yani vcut btnl zarara uram veya lm olmas gerekir. Vcut

311 312

GZEL, OKUR, s. 201 GZEL, OKUR, s. 201-202

113

btnlnn ihlalinden ama, beden veya ruh btnlnn ihlal edilmesi, zarara uratlmasdr313

Borlar Hukuku asndan kaza borlunun kusur ve iradesi dnda meydana gelen nceden grlemeyen kanlmas mmkn olmayan, zarar dorudan ve borluyu sorumluluktan kurtaran herhangi bir olaydr. Sosyal sigortalar

uygulamasndaki kaza, Borlar Hukukundaki kazann baz zelliklerini tamakla beraber ondan biraz farkldr. nk, i kazas kazaya urayann zel hayat alan iinde deil, onun mesleki faaliyet alan iinde meydana gelen bir kazadr314.

Yukarda yaplan i kazas tanm dorultusunda kazann unsurlar yle belirlenebilir:

aa) Dtan Gelen Bir Etken

Sigortaly bedence veya ruha zarara uratan yahut lmne neden olan olayn dtan gelen bir etkenle meydana gelmi olmas gerekir. yerinde patlama bir maddenin arpmas, dmesi, havadan zehirlenme, elektrik arpmasna kaplma yksekten dme gne arpmas buna karlk iyerinde meydana gelmi olsa dahi sigortalnn kronik kalp yetmezlii veya beyin anevrizmas sonucu lm dardan gelen bir etkenle bir lm ekli olmad halde tartmaldr315.

bb) stenilmeyen Bir Olay

Dtan gelen etkenin sigortal tarafndan istenilmemi veya arzu edilmemi ya da iradesi dnda gereklemi olmas gerekir. Aksi taktirde szkonusu bir i kazas olarak nitelendirilebilir mi? Gzel ve Okura gre, sigortalnn kendi kusuru sonucu urad kaza da i kazas saylr. Sigortalnn kast bir olay i kazas
313

Cevdet, lhan, GNAY, Kazas ve Meslek Hastalnn Hukuki Boyutu, Sal ve Gvenlii Dergisi, Say:2, Temmuz- Austos 2001, s. 12-13 314 Can, TUNCAY, mer, EKMEK, Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri, 11. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2005, s. 270 315 TUNCAY, EKMEK, s. 270

114

saylmasna engel deildir. Gerekten SGK m. 22de kast yznden i kazasna urayan sigortaldan szedilmekte ve bylece sigortal saylmay engellemeyecei aka ifade edilmektedir. Sigortalnn kast maddede belirtildii zere sadece kurumca yaplacak parasal yardmlarn kapsamn etkilemekte salk yardmlar asndan olumsuz bir sonu dourmamaktadr. Nitekim Yargtay bir kararnda, sigortalnn iyerinde intihar etmesini i kazas olarak kabul etmitir316.

cc) Ani Olmas

kazas, aniden veya ok ksa bir zaman aral iinde rnein; gazdan zehirlenerek yarm saat iinde lmek gibi meydana gelen bir nedenle ortaya kan bir olaydr. Oysa meslek hastal uzun bir zaman paras iinde tekrarlanan olaylar sonucu domaktadr. kazasnn ani bir olay sonucu meydana gelmi olmas hususu, onu meslek hastalndan ayran en nemli unsurdur317.

c) Sigortalnn Urad Kaza Sonucu Bedensel veya Ruhsal Bir Zarara Uramas

Bir i kazasndan szedebilmek iin sigortalnn urad kaza sonucu bedenen veya ruhen bir zarara uramas gerekir318. Bu arzalar yaralanma sakatlanma krk, kk, yank, krlk, sarlk gibi d organlarda meydana gelen arzalar olabilecei gibi, i kanama, beyin sarsnts gibi i organlarda meydana gelen bedeni arzalar da olabilir. lmle sonulanan olayn da i kazas saylaca doaldr. Sigortaly psikolojik ynden etkileyen olaylar da i kazas saylabilir. Sinir bozukluklar, uur, hafza kayb akl hastal gibi319.

Sigortalnn urad bedensel veya ruhsal zararlar dndaki mal kaybna neden olan olaylar i kazas deildir320. Sigortalya taklan ve organ grevi yapan
316 317

Yarg. 10. HD. 29.3.1979, E.8413, K.2759, GZEL, OKUR, s. 202-203 TUNCAY, EKMEK, s. 271 318 AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 198 319 TUNCAY, EKMEK, s. 279 320 GZEL, OKUR, s. 208

115

protezlerde meydana gelen zararn i kazas kapsamna girip girmedii tartmal olmakla birlikte, bu durumda i kazasnn varl kabul edilmelidir321.

Szkonusu zararn olaydan hemen sonra ortaya kmas art deildir. Nitekim SGK. m. 13de olaydan hemen zarar grme yannda sonradan etkilenme de i kazas olarak saylmtr. Yeter ki, olayla zarar arasndaki nedensellik ba belirtilebilsin. rnein, Yargtay bir kararnda vinten den ve eitli yerlerinden yaralanan iinin kaldrld hastanede 28 gn sonra lmesini i kazas sonucu lm olarak kabul etmitir322.

d) Kaza Olay le Sigortalnn Urad Zarar Arasnda Nedensellik Bann Bulunmas

inin geirmi olduu her kaza i kazas olarak saylmaz. Bir olayn i kazas olarak deerlendirilebilmesi iin iki ynden uygun illiyet bann bulunmas gerekir. nce sigortalnn grd ile kaza arasnda sonra da kaza ile zarar arasnda bir iliki bulunup bulunmad aratrlr323.

aa) Sigortalnn Grd le Kaza Arasndaki Balant

Meydana gelen kazann grlen ile uygun nedensellik ba iinde bulunmas gerekir. Yani olaylarn normal akna ve genel hayat deneyimlerine gre meydana gelen kaza sigortalnn grd iin sonucu olmaldr324.

u halde, bir kaza olaynn varl yeterli deildir; bu olay ile sigortalnn uram olduu bedensel veya ruhsal zarar arasnda bir ilikinin bulunmas; baka bir ifade ile neden ile sonu arasnda bir ban varl gereklidir. Ne var ki, yaamn

321 322

AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 198 Yarg. 9. Hd. 5.5.1972, E.15799, K.15836, ULUSAN, s. 80 323 TUNCAY, EKMEK, s. 271-272 324 TUNCAY, EKMEK, s. 272

116

karmakl iinde illiyet bann saptanmas her zaman kolay deildir. Hereyden nce buradaki illiyet uygun illiyettir325.

retide, olaylarn normal akna ve genel hayat tecrbelerine gre gerekleen trden zararl bir sonucun meydana getirmeye elverili ya da byle bir sonucun meydana gelmesini kolaylatran neden uygun neden bu nedenle sonu arasndaki baa da uygun illiyet ba denilmektedir326.

Eer sigortalnn urad zarar, olaylarn doal akna gre faaliyetin beklenilmeyecek bir sonucu ise, o durumda uygun nedensellik bandan szedilemez. lliyet bann belirlenmesinde genellikle iverenin otoritesi altnda bulunma ltne bavurmaktadr327. Yani ii, iverenin emir ve talimat (otoritesi) altnda bulunduu srada kazaya urarsa, illiyet ba gereklemi kabul edilir328. rnein, iveren tarafndan i gerei bir baka yere gnderilen iinin bir trafik kazas sonucu yaralanmas i kazas saylr. nk, onun yolda dahi iverenin otoritesi altnda bulunduu varsaylmak gerekir (SGK. 13). Ancak yolda giderken kart bir kavga sonucu sigortal yaralansa yahut iveren tarafndan grevli olarak baka bir yere gnderilen sigortal yolda urad birahanede iip alkol komasna girse i kazas geirmi saylmaz. nk o artk iverenin otoritesi altndan kmtr. Bunun gibi, iinin iyerine giderken bindii belediye otobsnden indikten sonra bir aracn arpmas sonucu yaralanmas olaynda kaza ile i arasnda uygun neden-sonu ba kesildii iin kaza i kazas saylmaz. Bunun gibi, gece iinin uyduu bir srada zehirlenmesi iverenden izinsiz ii brakp arkadalaryla kt srada ya da mesai sona erdikten sonra baz iilerin gizlice iyerine girip alem yaptklar srada kazaya uramasnda da uygun illiyet ba kesilmi saylr. Buna karlk Yarg. 9. HD bir kararnda, anonim irket genel mdrnn grevli olarak baka bir yere giderken bindii uan dmesi sonucu lmesi kaza ile grlmekte i arasnda illiyet bann gerekletii dncesiyle i kazas saymtr329. Yargtay bir baka kararnda da,
325 326

GZEL, OKUR, s. 208 ULUSAN, s. 73 327 GZEL, OKUR, s. 208 328 GNAY, Sosyal Gvenlik, s. 216 329 Yarg. 9. HD. 29.12.1981, E.81/11284, K. 81/15904

117

iveren tarafndan grevli olarak Avrupaya gnderilen ve dn yolunda gene iverenin dier bir iisinin kulland arata trafik kazas sonucu len iiyi kazasnda lm saymtr330. Oysa i srasnda veya iyerinde meydana gelmi olsa dahi iten kaynaklanan bir riskten deil de herhangi bir yerde herhangi bir zamanda herhangi bir kimsenin bana gelebilecek trde kazalar (yldrm arpmas, bcek srmas, ayak burkulmas, gze toz kamas gibi) i kazas saylmaz. nk bu olaylarda uranlan
331

kaza

ile

grlen

arasnda

uygun

illiyet

ba

kurulamamaktadr

SGK m. 13te, sigortallarn iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda uranlan kazay i kazas saylmtr. veren tarafndan salanan tatn mlkiyetinin iverene ait olmas art deildir kira veya tama szlemesiyle de bunun zilyetliini haiz olmas yeterlidir332.

Toplu tama artnn gereklemesi iin en az iki iinin tanmas yeterlidir. Toplu tama devam ettii sre iinde ara iinde veya dnda vuku bulan kazalar i kazas saylmaktadr. Szgelimi servis aracnn yolda bozulmas zerine sigortalnn tattan inerek arzann giderilmesini bekledii srada yoldan geen baka bir vastann arpmas suretiyle yaralanmas i kazas saylmakta; buna karlk servis aracndan inip yolun karsndaki iyerine yaya olarak giderken geirilen trafik kazas o anda toplu tama hali sonra ermi olduundan i kazas saylmamaktadr333.

bb) Kaza Olay le Uranlan Zarar Arasnda Balant

Olayn i kazas saylmas iin olay ile doan zarar arasnda da, bir nedensellik ba olmaldr. Yani zarar olay sonucu meydana gelmelidir334. rnein iyerinde alrken gne arpmas sonucu hastaneye kaldrlan sigortal hastanede tedavi grrken tam iyiletii srada kalp krizinden lrse, lm olay i kazasna
330 331

Yarg. 9. HD. 5.4.1983, E.83/374, K. 83/3094 TUNCAY, EKMEK, s. 274-275 332 TUNCAY, EKMEK, s. 275 333 AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 197 334 ULUSAN, s. 78

118

balanamaz. Yahut gsne dolanan ip dolaysyla gs ien fakat aylar sonra kronik kalp yetmezliinden len madenci i kazas sonucu lm saylamayaca gibi, iyerinde alrken giysisine dklen benzinin i dn elinde sigarasn yakarken parlayp sigortalnn yaralanmasna neden olmas da i kazas saylmaz335.

Yargtay kararna konu olan baka bir olayda, sigortal sva yaparken iskeleden aya kaym ve ayanda bir syrlma meydana gelmitir. Bu olaydan 8 gn sonra ad geen sigortal septi-semi oku nedeniyle bbrek yetmezliinden lmtr. Yksek mahkeme, ayak syrlmas olay ile septi-semi hastal ve akut bbrek yetmezlii arasnda uygun neden sonu bann tbbi adan belirlenmesine karar vermitir. Eer ayak syrlmas olayn bbrek yetmezlii arasnda uygun nedensonu ba mevcut ise, olay SGK. m. 13 erevesinde i kazas kabul edilecektir336.

2. Meslek Hastal Kavram

A. Tanm

Meslek hastal, sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk halleridir (SGK. m.14).

Meslek hastal doktrinde genel olarak inin iverenin emir ve talimat altnda almakta iken iin niteliine gre yinelenen bir nedenle veya iin yrtm koullar nedeniyle
337

maruz

kald

bedeni

veya

ruhi

arza

eklinde

tanmlanmaktadr

335 336

TUNCAY, EKMEK, s. 279 Yarg. HGK. 7.3.1990, E.10-40, K.147, GZEL, OKUR, s. 210 337 Serkan, ODAMAN, 4857 Sayl Yeni Kanunu Dneminde Sal ve Gvenlii Hkmlerinin nemi ve OHSAS 18001 Ynetim Sistemi, Mercek Dergisi, Say:39, Temmuz 2005, s. 133-134

119

Meslek hastal i kazasndan farkl olarak tmyle sigortalnn yapt iin nitelii ile ilgilidir. Sigortalnn srf belirli bir meslei yapmasndan tr ruhen veya bedenen hastalanmas halidir338.

B. Meslek Hastalnn Unsurlar

Meslek hastalnn unsurlar hastalk veya sakatl yrtlen iin sonucu olarak ortaya kmas belirli bir sre ierisinde ortaya kmas, sigortalnn bedence veya ruha bir arzaya uramas, hastaln meslek hastalklar tznde yer almas ve belirtilen sre ierisinde ortaya kmas ve hastaln hekim raporu ile tespit edilmi olmas olarak sralanabilir339.

a) Sigortal Olma

Meslek hastalna urayann hereyden nce sigortal olmas gerekir. Kuruma belli bir sre prim demi olmas ise gerekmez340.

b) Hastalk, Sakatlk veya lmn Yrtlen in Sonucu Olarak Ortaya kmas

Bir meslek hastalnn varlndan szedebilmek iin; hastalk ve bunun sonucu olarak sakatlk veya lm olaynn sigortalnn alt i sebebiyle ortaya kmas gerekir. Yani yaplan i ile zarar arasnda uygun illiyet bulunmas aranr341.

Meslek hastal i kazasndan farkl olarak tmyle mesleki zellikler tar. Bir baka deyile, i kazasnn ve yaplan ile ilgisi bulunmas zorunlu olmad halde, meslek hastalnn sigortalnn yapt iin sonucu olarak ortaya kmas gerekir342.
338 339

TUNA, s. 138-139 Kadir, ARICI, Sosyal Gvenlik Dersleri, Ankara 1999, s. 189 340 TUNCAY, EKMEK, s. 280 341 AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 200 342 ODAMAN, s. 134

120

Meslek hastal sigortalnn alt iyerinin artlar ve durumuyla da ilgili olabilir. SGK m. 13e gre, meslek hastal sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden uranlan hastalk veya sakatlk halidir. rnein toz younluunun fazla olduu kmr ocaklarnda alan iilerin yakaland akcier hastalklar, zehirlenme olaylar, grltl ilerde uranlan sarlk gibi. Buna karlk grltl bir iyerinde bir cismin arpmas sonucu kulakta meydana gelen sarlk o iin veya iyerinin nitelik veya artlarndan ileri gelen bir arza saylmaz. Bu bir i kazasdr. lkemizde meslek hastalna en ok kmr ve kurun tozlaryla allan iyerlerinde rastlanmaktadr343.

c) Uzun Bir Zaman Paras inde Meydana Gelmesi

Meslek hastalnda zarar douran neden tmyle d etkenlerden kaynaklanr. kazasndan farkl olarak dtan gelen bu etken bnyeye yava yava tesir eder, zaman ierisinde tekrarlana tekrarlana hastalk, sakatlk veya ruhsal bir arza ve hatta lm meydana getirir. Benzinli maddelerin zaman iinde kemik ilii yetersizlii ve lseminin yansra akcier kanserine yol amas, karbon slfrle alan yerlerdeki zehirlenmelerin reme bozukluklar yaratmas, kurunla alan ak fabrikalar, basmevleri vb. iyerlerinin kurun zehirlenmesine yol amas, grltl iyerlerinin sarla, bilgisayar ekran banda srekli almann gz ve srt arlarna neden olmas durumunda hastalk birdenbire deil belirli bir zaman sreci iinde varln duyurur344.

d) Hastaln Tze Ekli Listede Yer Almas ve Belirtilen Sre inde Meydana kmas

Bir hastalk ya da sakatln meslek hastal saylmas iin yukardaki artlar yetmez. Onun ayrca Sosyal Sigorta Salk lemleri Tznde345 ve bu
343 344

TUNCAY, EKMEK, s. 280-281 GZEL, OKUR, s. 213 345 RG. 22.06.1972, 14223

121

tze ekli meslek hastalklar listesinde adnn bulunmas ve listede belirtilen sre iinde meydana km olmas da gereklidir (Tzk m. 63). Bakanlar Kurulunun 26.05.1972 gn ve 7/4496 sayl karar ile yrrle konulan tzk ve buna ekli meslek hastalklar listesi, nce 12.11.1978 tarih ve 7/16989 sayl kararname ile (RG 23.03.1979/16587) son olarak da, 31.05.1985 tarih ve 85/9529 sayl kararname ile deitirilmi bulunmaktadr346. Bir hastaln veya sakatln yaplmakta olan i veya meslek dolaysyla ortaya kp kmadnn ispat her zaman kolay deildir. Kanun koyucu bir arzann belirli bir i veya meslein icrasndan doup domadnn saptanmas iini yargca brakmam bunlar liste ile saptanmas usuln tercih etmitir. Bylece Trkiyede meslek hastalklar tzn deiik 64. maddesinde ve meslek hastalklar listesinde A. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar, B. Mesleki cilt hastalklar, C. Pnmokonyozlar ve dier mesleki solunun sistemi hastalklar, D. Mesleki bulac hastalklar ve E. Fiziki etkenlerle olan meslek hastalklar olmak zere 5 grupta toplanm bulunmaktadr347.

Listede yer alan ve ykmllk sresi olarak adlandrlan srede (ki bu sre 3 gn ila 5 15 yl arasnda deimektedir) ortaya kan ve hekim raporu ile tespit edilen hastaln meslek hastal olduu kabul edilmekte sigortalnn hastal meslek hastal olduuna ilikin bir ispat yk szkonusu olmamaktadr. Ancak listede yer almayan fakat grlen i dolaysyla ortaya kt belirlenen dier hastalklar da meslek hastal saylr. Bu konuda karar vermeye yetkili organ Sosyal Sigorta Yksek Salk Kuruludur. Kurulun kararlarna kar yargya bavurulabilir348.

Meslek hastal sigortalnn iten ayrlmasndan sonra da ortaya kabilir. SGK. m. 14 hkmnn 4958 sayl kanunla deiik 2. fkrasna gre bu durumdaki bir hastaln meslek hastal olarak nitelendirilebilmesi iin eski iinden veya

346 347

RG. 03.07.1985,.18800 TUNCAY, EKMEK, s. 281 348 SAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 200 201

122

iyerinden fiilen ayrlmas ile hastaln meydana kmas arasnda bu hastalk iin ynetmelikle belirtilen sreden daha uzun bir zamann gememi olmas gerekir349.

Meslek hastal sigortal iyerinde alrken de ortaya km olabilir. Fakat meslekte kazanma gcn kaybettirecek bir arlkta olmayabilir. Bununla beraber meslek hastal sigortal iten ayrldktan sonra meslekte kazanma gcn kaybettiren bir arla ulaabilir. Bu takdirde nceki ite almann meslek hastalnn olumasndaki pay tbbi ve fenni usullerle tespit edilmelidir350.

e) Meslek Hastalnn Salk Kurulu Raporu le Saptanmas

Yukarda belirtilen koullar dnda, meslek hastalna yakalanm sigortalnn Kurum yardmlarndan yararlanabilmesi iin durumun hekim raporu ile saptanmas gerekmekteydi. Ancak 4958 sayl kanunla SGK m. 14te yaplan hekim raporu yerine salk kurulu raporu zorunlu klnmtr. Gerekten, maddenin yeni metnine gre, meslek hastal halinde, bu kanunda yazl yardmlardan yararlanabilmek iin, sigortalnn alt ite veya iyerinde meslek hastalna tutulduunun ilgili Sosyal Gvenlik Kurumu meslek hastalklar hastanesince dzenlenecek usulne uygun salk kurulu raporu ve dayana tbbi belgelerle tespit edilmesi gereklidir351.

f) Sigortalnn Bedence veya Ruha Bir Zarara Uramas

Nihayet meslek hastalnn sigortalda i kazasnda olduu gibi, bedeni veya ruhi bir hastalk ya da sakatla yol amas gerekir. Bu hastalk veya sakatln geici veya srekli olmasnn nemi yoktur. Yeter ki, Kurumca yardm yaplmasn gerektirecek nem ve derecede olsun. SGK, m. 13te her ne kadar lmden sz edilmemise de, i kazas veya meslek hastal sonucu lm hali de i kazalar veya meslek hastalklar sigortas kapsamna girer. Dier bir ifade ile lmn, i kazas ya
349 350

GZEL, OKUR, s. 215 TUNCAY, EKMEK, s. 283 351 GZEL, OKUR, s. 216

123

da meslek hastal sonucu meydana geldii anlalrsa artk lenin hak sahiplerine lm sigortasndan deil, i kazalar ve meslek hastalklar sigortasndan gelir balanr (SGK. m. 16)352.

III. VERENN SORUMLULUUNUN ARTLARI

1. Genel Olarak

veren sosyal sigorta programlarna tabi iilerin kurumca denmeyen, dier iilerin ise (i kazas ve meslek hasatl yznden urad) zararlarn tmnden BK. 96 hkm ile balantl olarak BK. 332 maddesine gre, szlemeden doan sorumluluk esaslar gereince sorumludur353.

verenin BK. m. 332 hkmne gre, akdin hususi artlar ve ifa edilen iin nitelii gerei kendisinden hakkaniyet lleri dahilinde beklenen teknik koruyucu tedbirleri almamas veya iyerinde alan iilere ilikin koruma ve gzetme borcunu gerei gibi yerine getirmemesi, genelde hizmet szlemesine aykr bir davrantr. verenin szlemeye aykr bu davran yznden iyerinde veya iletmede alan ii, i kazasna uram ya da meslek hastalna yakalanm ve bu yzden maddi ve manevi zararlara maruz kalm olabilir. verenin hizmet szlemesiyle stlendii koruma ve gzetme borcunu gerei gibi ifa etmemesi veya iyerinde iletme tehlikelerine kar koruyucu tedbirleri almamasnn en nemli meyyidesi (iinin akdi fesih hakk veya iin kabulne red yetkisi dnda) iinin veya lm halinde yaknlarnn bu yzden uradklar maddi ve manevi zararlar iverenin tazmin etmekle ykml olmasdr354.

Yani iiyi gzetme borcuna aykr davranan iveren bunun sonucu doan zarardan sorumludur ve i sal ve gvenlii nlemlerini almamas nedeniyle sakatlanan veya meslek hastalna tutulan iiye tazminat demekle ykmldr.
352 353

TUNCAY, EKMEK, s. 284 KAPLAN, s. 80 354 KAPLAN, s. 80, 81

124

inin lmesi durumunda onun desteini yitiren kiilere kar da, tazminat deme ykmll mevcuttur355.

inin iyerinde veya iletmede urad i kazas veya meslek hastal nedeniyle ortaya kan zararn, BK. m. 96 hkm ile balantl olarak BK. m. 332. hkmne gre, iverenden talep edebilmesi iin u artlarn varln ispatlamas icap eder; Zarara urayan iinin veya lm halinde yaknlarnn; iverenin iyerinde koruma ve gzetme borcu ile koruyucu nlemleri alma borcunu gerei gibi yerine getirmediini, bu yzden i kazas ya da meslek hastalna maruz kaldn, dolaysyla maddi ve manevi zarara uradn, borca aykr davran ile meydana gelen zarar arasnda uygun illiyet bann bulunduunu ispatlamas gerekir356.

2. verenin Koruma, Gzetme ve Koruyucu nlemleri Alma Borlarna Aykr Davran

verenin hukuki sorumluluundan bahsedebilmemiz iin hereyden nce onun hizmet akdi ile stlendii koruma ve gzetme borcu ile iyerinde koruyucu nlemleri alma ykmlln gerei gibi ifa edemediinin tespiti gerekir. veren, szlemeden dolay veya iyerinde kanunen alnmas gerekli olan tedbirleri hi veya yeterli lde almazsa veya iinin ahsiyet haklarna sayg gstermezse burada koruma ve gzetme borcuna aykrlk szkonusu olur. Bu hususun ispat ise iiye der357.

3. inin Zarara Uramas

yerinde gerekli nlemlerin alnmamas nedeniyle iinin i kazasna ve meslek hasatlna maruz kalmas, bunun sonucu BK. m. 46 anlamnda beden ve ruh btnlnn ihlali nedeniyle cismani bir zarara uramas veya iinin lmesi halinde destekten yoksun kalan yaknlarnn mal varlnda bir azalma olmas,
355 356

ULUSAN, s. 95 KAPLAN, s. 81 357 KAPLAN, s. 82

125

iverenin sorumluluu iin en nemli arttr. almas srasnda ii saln kaybederse veya i kazas neticesinde ii sakatlanrsa, yani cismani bir zarara urarsa, iinin bu yzden malvarlnda meydana gelen kaybnn iverence iinin kendisi veya lm halinde, yaknlarna tazmin edilmesi gerekmektedir. iye ait eyalarn zarara uramas veya tamamen yok olmas halinde de, ortaya kan eyaya ilikin maddi zararn da iverence tazmini gerekir. inin iyerinde urad zarar, genellikle iyerinde maruz kald i kazas ve meslek hastal yani beden ve ruh btnlnn ihlali sonucu oluan tedavi giderleri, alma iktidarnn yitirilmesi ve iktisadi gelecein sarslmas gibi maddi nitelikte olabilecei gibi, kiilik haklarnn ihlali halinde ortaya kan manevi zarar eklinde de ortaya kabilir358.

4. Uygun lliyet Ba

verenin iiyi koruma ve gzetme borcu gerei almas icap eden tedbirleri almamas ile bunun sonucu iinin urad zarar arasnda uygun bir illiyet bann bulunmas gerekir. rnein; svire Federal Mahkemesinin bir kararnda, 17 yandaki kz iinin koruma tedbirlerinin eksik olmas, bir uzmann kontrolnden geirilmemesi nedeniyle asansrn dmesi neticesinde lmesi halinde, uygun illiyet bann varl kabul edilmitir359.

5. verenin Kusuru ve Kusursuzluunun spat

A. Genel Olarak

verenin hukuki sorumluluunun nitelii Trk Hukukunda tartmal bir konudur360. lkemizde, iverenin gzetme borcu ile iletmede gerekli tedbirleri alma borcunu gerei gibi yerine getirmemesi sebebiyle iinin urad bir i kazas veya meslek hastal nedeniyle, ortaya kan zararlardan (sigortal, ii iin sigortaca denmeyen ksmndan, sigortal olmayan iiklerin ise tm zararlarndan) iverenin
358 359

KAPLAN, s. 82 KAPLAN, s. 91 360 MOLLAMAHMUTOLU, s. 769

126

sorumlu olduu kabul edilmekte, ancak bu sorumluluun, kusur sorumluluu mu, yoksa kusursuz sorumluluk esaslarna m tabi olduu konusunda doktrin ve itihatlarda olduka farkl grler savunulmaktadr361.

verenin bu konudaki sorumluluuna ilikin olarak, Kanunu ile Borlar Kanunundaki esaslar birbirinden farkldr. Nitekim Kanunu, iverenleri, iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak la ykml tutarak ( m. 77/ I ) kusura dayanmayan (kusursuz) sorumluluk ilkesini benimser. Borlar Kanunu ise, ivereni, teknik adan alnmas mmkn bulunan tm nlemler yerine, sadece i ilikisinin zellii ile iin nitelii bakmndan ve adalete uygun olarak iiden istenilebilecek olan nlemleri almakla ykml tutar (m. 332/I ). Buna gre de, Borlar Kanununda ngrlen iveren sorumluluunun kusura dayanan sorumluluk olduu ortaya kar362.

Baz yazarlar, iverenin sorumluluunun kusur sorumluluu olduunu savunmakta, bazlar ise kusursuz sorumluluk grn ileri srmektedir.

a) Kusur Sorumluluu Gr

Hukuku retisinde bir ksm yazarlar tarafndan iverenin i kazasndan ve meslek hastalndan doan sorumluluunun kusur esasna dayandn ileri srlmektedir. Bir gre gre363, hereyden nce, bu sorumluluu dzenleyen Borlar Kanununun 332. maddesi iverenden hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilecei derecede gereken nlemleri alma zorunluluu getirdiine gre, bu hkmle kusur sorumluluu esasnn benimsediini kabul etmek uygun olur. Bunu gibi, Borlar Kanununda esas olan kusura dayanan sorumluluk ilkesidir. Bu ilkenin bertaraf edilerek bunun yerine kusursuz sorumluluk ilkesinin getirebilmesi bu hususun mutlaka yasada zel olarak ngrlm bulunmasna baldr.
361 362

KAPLAN, s. 66 DEMRCOLU/CENTEL, s. 165 363 SZEK, Hukuku, s. 318

127

Kanununun 77. maddesi byle bir kusursuz sorumluluk getirmedii gibi esasen bu hkm sorumluluk tesis edici nitelikte de deildir. Bu nedenle, iverenin sorumluluunun kusursuz sorumluluk temeline dayandrlmas pozitif hukukumuza aykrdr. Dolaysyla kusur sorumluluu grn benimseyenler, iverenin sorumluluunun dayanann Borlar Kanunu m. 332 ve m. 96 olduunu ve bu hkmlerin de, kusur sorumluluu esasna yer verdiini; esasen hukukumuzda kusur sorumluluunun esas kusursuz sorumluluun istisna olduunu ve istisnalarn da kanunla aka belirtilmesi gerektiini savunmaktadr364.

Doktrinde arlkl olarak TEKNAY, OUZMAN, ATABEK, IIK, SZEK ve dier bir ksm yazarlar, iinin sosyal sigortalar tarafndan karlanmayan zararlarndan dolay iverenin sorumluluunun bir kusur sorumluluu olduunu savunmaktadrlar365.

TEKNAYA gre, 506 sayl Kanuna gre i kazasna urayan veya meslek hastalna tutulan iinin, Kurumca denen miktar, onun zararn karlamad takdirde, iverene mracaat imkan snrlandrlmamtr. Ancak bu talep genel hkmler ve zellikle BK. 96 ve 332/I. maddeleri erevesinde mmkndr. BK. 332 hkmnde kusur sorumluluunu bertaraf eden ve onun yerine risk esasna dayanan genel bir kusursuz sorumluluk hali getiren herhangi bir zellik mevcut deildir. Yazar, netice olarak iverenin sorumluluunun kusur prensibine dayandrlmas gerektiini ifade etmektedir366.

OUZMANA gre, iverenin i kazas ve meslek hastal nedeniyle sorumluluuna karar verilirken, normal olan yol, Borlar Kanunun hkmlerine dayandrlmasdr. Yargtay uygulamasnda iverenin risk esasna dayal olarak tazminata mahkum edilmesi isabetli bir yol saylmamak gerekir. Byle bir tutum, mukayeseli hukukta iverenin sorumluluuna ilikin gelime, seyrine aykr dt gibi, Trk pozitif hukukuna da aykrdr. Gerekten Borlar Hukukumuzda esas
364 365

Mjdat AKAR, Hukuku Uygulamas, 5. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003, s. 136 KAPLAN, s. 67 366 Selahattin, Sulhi TEKNAY, Kazalarndan ve Meslek Hastalklarndan Dolay verenin Sorumluluunun Snrlanmas Meselesi, s. 91den Nakleden, KAPLAN, s. 67

128

itibariyle kusura dayanan bir sorumluluk sistemi kabul edilmitir. Bunun sonucu olarak da, risk esasna veya hakkaniyet gibi baka bir esasa dayanan kusursuz sorumluluk, ancak konuda ngrlen durumlarda kabul edilebilir. Kanunumuzda ise byle bir hkm bulunmamaktadr367.

ATABERK ise, BKnun 332. maddesinin Kanunun 73. maddesiyle ortadan kaldrlm saylmayacan, bilakis 332. maddenin yrrlkte olduunu ve bir kanun boluunun mevcudiyetinden bahsedilmeyeceini ifade ederek, K. m. 73. maddesinde objektif sorumluluk prensibinin benimsenmesi iin bir aklk olmad grn savunmakta ve Yargtayca benimsenen kusursuz sorumluluk esasnn yerinde olmadn aklamaktadr368.

IIK,

iverenin

kazas

ve

meslek

hastalndan

doan

sorumluluunun, genel hkmler erevesinde szlemeden sorumluluk niteliinde olduunu kabul etmektedir. Yazara gre, iverenin sorumluluuyla Trk

mevzuatnda gzlemlenen gelimeler erevesinde, iverenin sorumluluuna ilikin bir yasa boluundan sz edilemez. lkemizde sorumluluk hukukunda belirli iletmeler ve tesisler iin kusursuz sorumluluk ngren yeterli zel dzenlemelerin bulunmay da iverenin i kazas ve meslek hastalklarndan doan sorumluluun risk esasna dayandrlmas iin bir gereke saylamaz. Zira sosyal sigortann kusursuz sorumluluk karsnda stnl ve bu dzenlemenin zel dzenleme olduu savunulabilir. Sosyal sigorta yardmlarnn yeterli veya yetersiz oluu ise, genel olarak iverenin sorumluluunun mahiyetini belirleyici olmamas gereken ayr bir konudur369.

SZEKE gre ise, Kanununun 77. vd. maddelerinde iverenin i kazasndan doan hukuki sorumluluunu, dier deyimle iinin (veya hak sahiplerinin) sosyal sigortaca karlanmayan zararnn tazmini sorumluluunu
367

M. Kemal, OUZMAN, Kazas ve Meslek Hastalklarndan Doan Zararlardan verenin Sorumluluu, s. 337den Nakleden, ULUSAN, s. 98 368 Reat, ATABERK, Kazas ve Sigortas, s. 288-290dan Nakleden, KAPLAN, s. 68 369 Fehim IIK, Trk hukukunda verenin Kazas ve Meslek Hastalndan Sorumluluu (Yaymlanmam Doktora Tezi), s. 378 vd. dan Nakleden, ULUSAN, s. 100 - 101

129

dzenleyen hkmler ngrlmemitir. Kanununun 77. vd. maddeleri genel koruma normlar niteliinde olup, bir sorumluluk sistemi getirmi deildir. Bu maddelerde, szkonusu normlara uyulmamas halinde uygulanacak kamu hukuku yaptrmlar, idari (para cezalar) yaptrmlar (m. 79, 105) dzenlemekte buna karlk kazann meydana gelmesinden sonra iverenin hukuki sorumluluu ve zararn nasl tazmin edilecei konusunda herhangi bir hkm ngrlmemektedir. Kukusuz, bu hkmlere aykr davran sonucunda bir zarar meydana gelirse, bu durum kamu hukuku yaptrmlar yannda iverenin hukuki sorumluluunu (tazmin borcunu) da dourur. Ancak doan zararn genel hkmler, yani Borlar Hukuku kurallar dnda tazmin edilmesini gerektiren zel bir sorumluluk sistemi bu maddelerde ngrlm deildir. Baka bir deyimle, anlan 77. ve 78. maddelere uygun olarak karlan i sal ve gvenlii tzk ve ynetmeliklerine aykr davran sonucunda ortaya kan zarar bir tazmin borcu dourur. Ancak zararn hangi esaslara gre, nasl tazmin edilecei konusunda bu maddelerde zel bir dzenleme ve yaptrm

getirilmediinden bu konuda Borlar Kanununun 332. ve 96 vd. maddelerine bavurma zorunluluu ortaya kar. Bu hkmler ise kusur sorumluluu esasna dayaldr370.

Grld gibi, hukukumuzda iverenin kusursuz sorumluluu konusunda yasal bir dayanak bulunmamaktadr. Belirtilen nedenlerle, iverenin iiyi gzetme borcundan doan sorumluluunun, retinin bir blmne ve Yargtay kararlarna karn kusur esasna dayal olduu kabul etmek yrrlkteki hukuk sistemimize daha uygun dmektedir371.

b) Kusursuz Sorumluluk Gr

Kusursuz sorumluluk genellikle olumsuz bir biimde, sorumlu kiinin kusurunu gerektirmeyen sorumluluk olarak tanmlanr. Sorumluluun domas iin failin kusurlu olmas aranmaz. Belirli bir olayn veya durumun varl, sorumluluun domas iin yeterli saylr. Anlan sorumlulukta maddi zarar tazmin borcunun
370 371

SZEK, Hukuku, s. 319 SZEK, Hukuku, s. 320

130

doabilmesi iin olayla zarar arasnda uygun illiyet bann bulunduunun ispat yeterlidir372.

Kusursuz

sorumluluk

kavram,

sorumluluk

hukukunda

toplumsal

dncelerin rn olarak ortaya kmtr. Zira kusur sorumluluunda, herhangi bir kusurun sonucu olmayan zarara madur katlanmak zorundadr. O nedenle, byle bir durumda toplumun maduru korumas ve zarara tek bana katlanmasna izin vermemesi gerekir. Gerekten de, gnmzde makine ve enerji kaynaklarnn kullanlmas ile her trl teknik ilerlemeler sonucunda zarar kayna olabilecek tehlikeli faaliyetler giderek artmaktadr. Bu nedenle kurulmalar ekonomik ve sosyal adan zorunlu bulunan fakat tehlike yaratan tesislerin faaliyetlerinden, onlardan yararlananlarn sorumlu tutulmas gerekli grlerek tehlike sorumluluu kavram yaratlmtr. Faaliyetleri ile tehlike yaratanlarn kusurlar bulunmasa ve tehlikelerin nlenmesi amacyla her trl zeni gstermi olsalar bile ortaya kan zararlardan sorumlu tutulmalar, kusursuz sorumluluk anlaynn temelini oluturmaktadr373.

kazalarndan dolay iverenin sorumluluu bir tehlike (kusursuz) sorumluluudur. Ortada bir iletme vardr, zarar bu iletmenin faaliyetlerinden ileri gelmektedir. Tehlikeli bir iletme sahibi, faydalarndan istifade de olduu gibi kusuru da olmasa iletmenin sebep olduu zararlardan sorumlu olmaldr. Sonuta iveren bir iletici olarak, sigorta kurumunun demedii zarar bakiyesini ahsen tazmin etmelidir. Yargtayca 1966 ylndan bu yana verilen kararlar bu dorultuda gelimektedir374.

hukuku retisinde iverenin kusursuz sorumluluu birok yazar tarafndan savunulmaktadr. Yazarlarn bu konudaki grlerini dayandrdklar esaslar birbirinden farkllk gsterebilmektedir.

372 373

AKIN, s. 85 AKIN, s. 85-86 374 Kemal, Tahir, GRSOY, verenin Sorumluluu, http://auhf. ankara. edu. tr/dergiler/auhfd_arsiv/AUHF19743104/AUHF1974310104Gursoy2. pdf (Eriim:25. 02. 2008)

131

Kusursuz sorumluluk esasn savunan TUNOMAa gre, iverenin iiyi gzetme borcu ve bundan doan sorumluluu sadece Borlar Hukuku asndan deil, i mevzuat ile zellikle K. m. 73 ile birlikte ele alnarak deerlendirilmelidir. Zira sorun sadece Borlar Hukuku iinde ele alnrsa, iverenin sorumluluunun kusura dayandn kabul etmek gerekir. Zaten Trk Hukukunda kusursuz sorumluluk, kusura dayanan sorumlulua nazaran istisnaidir. Halbuki iiyi gzetme borcunun sadece Borlar Hukuku iinde deil, K. m. 73 ile birlikte deerlendirilmesi durumunda yorumu da, deiik olur. nk, Kanununun 73. maddesinde iverene iiyi koruma ve i gvenlii tedbirlerini alma borcu yklenirken genel bir ifade kullanlm ve kusurdan szedilmemitir. O halde, BK. m. 332 yannda Kanunu m. 73de gznnde tutulursa, Hukukuna tabii hizmet szlemelerinde, buradaki sorumluluun kusursuz sorumluluk olarak kabul mmkndr. Yazar, zelikle Sosyal Sigortalara tabi olmayan veya tabi olduu halde Kuruma bavurma hakkn kaybeden iiler bakmndan kusursuz sorumluluk esasnn kabulnn adalet dncesine de, uygun olduu, Sosyal Sigortalara tabi olupta zararnn tamamn Kurumdan temin edemeyen sigortal iilerin iverene bavurabilecei, bunlar hakknda kusursuz sorumluluk esasnn uygulanmasnn gerekli olduu grndedir375.

GRSOY, i kazalarndan dolay iverenin sorumluluunun bir tehlike (kusursuz) sorumluluu olduu grndedir. GRSOYa gre, Trk sorumluluk hukukunda kusur sorumluluu kaide, kusursuz sorumluluk istisnadr. Fakat, bu kusursuz sorumluluun sadece kanunun ngrd hallere zg olaca anlamna gelmez. Kanun boluunun bulunduu yerlerde kanun koyucu gibi hareket etme yetkisine sahip olan Trk hakimi, yeni bir sorumluluk sebebi yaratmaya veya mevcut bir sorumluluk trn bir balca sorumluluk trne evirmeye yetkili olsa gerektir376.

GRSOYa gre, genel olarak, makine motor, elektrik cereyannn kullanld fabrikalarda, yakc, yanc, patlayc madde imali veya bunlarn nakil
375 376

Kenan, TUNOMA, Hukuku Esaslar, s. 270dan Nakleden, KAPLAN, s. 71 GRSOY, (Eriim:25. 02. 2008)

132

veya muhafazasnda, elde bulundurulmasnda, motorlu tatlarn, uaklarn, motorlu ve yelkenli her trl deniz tat aralarnn kullanlmalar, hatta bazen sadece elde bulundurulmalarnda, tehlike sorumluluunun kabuln hakl gsterecek tehlikeler mevcuttur377.

Kusursuz sorumluluu savunan ERENe gre, iverenin i kazas ve meslek hastalndan doan sorumluluunu kusur sorumluluu olarak nitelendirmenin, Hukukunun ve hizmet akdinin iiyi korumaya ynelik, sosyal ve koruyucu zellii ile badamayaca, iverenin bu alandaki sorumluluunun kusursuz sorumluluk olduu kabul edilmelidir. Yazara gre, yerinin arz ettii tehlike, ister az, ister ok olsun kusursuz sorumluluk szkonusudur. Aksi takdirde iiler arasnda objektif olarak bulunmas gereken eitlik ilkesi inenmi olur378.

Bu konuda benzer gr savunan HATEM ise, Borlar Kanunu 332. maddenin hakkaniyet lt alnacak nlemlerin lt olarak deil de, iverenin sorumluluu asndan getirildiini ve bu szce dayanarak anlan maddede hakkaniyet esasna dayal bir kusursuz sorumluluk ngrldn kabul etmektedir379.

ELK ise, iverenin hukuki sorumluluuna ilikin olarak Kanunundaki zararn giderilmesi ynnden beliren dzenleme boluunun Borlar Kanunu 96. maddesindeki kusurlu sorumluluk esas ile doldurulmasnn dnlemeyeceini bu boluun Yargtayca kabul edildii gibi kusursuz sorumlulua dayanan bir anlay erevesinde zmlenmesi gerektiini ifade etmektedir380.

377 378

GRSOY, (Eriim:25. 02. 2008) Fikret, EREN, Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan verenin i Kazas ve Meslek Hastalndan Doan Sorumluluu, s. 87-89dan Nakleden, KAPLAN, s. 72 379 Hseyin, HATEM, Kazasndan Doan Maddi Tazminat Takdiri, No:2den Nakleden, SZEK, Hukuku, s. 317318 380 Nuri, ELK, s.130dan Nakleden, KAPLAN, s. 74

133

c) Kusurun Objektifletirilmesi (Objektif Kusur)

Trk svire hukukunda kusurun varl objektif bir lte (objektif kusur) gre saptanr. Dier bir anlatmla, iiyi gzetme borcunun yerine getirilip getirilmediinin i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmasnda, gerekli dikkat ve zenin gsterilip gsterilmediinin belirlenmesinde iverenin kiisel bilgi, nitelik ve zellikleri deil, ayn durumdaki dikkatli, makul ve sorumluluk duygusu tayan bir iverenin davran tarz gznnde tutulur. verenin kiisel nitelik ve durumdaki eksiklikler nedeniyle knanmas mmkn olmasa bile, lt olarak anlan makul ve dikkatli iverenin ayn durumda gsterecei davran gstermemesi halinde sorumlu tutulmas gerekir381.

veren her trl kusurundan (ar ve hafif) sorumludur ve kusurun deerlendirilmesinde iverenin kiisel bilgi ve nitelikleri ve dier zel durumlar dikkate alnarak subjektif bir deerlendirme yaplmayarak, sorumluluk derecesi, ayn durumdaki makul, sorumluluk sahibi ve dikkatli bir iveren esas alnarak objektif bir lye gre tayin edilmelidir382.

Bununla beraber, kusurun belirlenmesinde objektif bir ltn kullanlmas, bu ltn mutlak, deimez, btn haller ve herkes iin ayn olaca anlamna gelmez. Kusurun objektifletirilmesinde herkesten ayn davran deil ayn koullar altnda buluna herkesten ayn hareket tarz beklenir. O halde, iverenler i gvenlii nlemlerinin alnmasna ilikin gzetme borcunun yerine getirilmesinde kendileri ile ayn kategoriye giren, benzer bir iyerini kuran drst, makul ve dikkatli (model) bir iverenin gsterecei zeni gstermek zorundadr. Gsterilmesi gereken zenin belirlenmesinde iyerinin tehlikelilik derecesi gznnde tutulur, giriilen iin tehlikesi artt lde gsterilmesi zorunlu olan zen de, o oranda artar. O halde, iverenin kiisel zellik ve niteliklerini, rnein ekonomik bakmdan gsz durumda bulunduunu, bilgisizliini, tecrbesizliini veya benzer iyerlerinden i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmamas konusunda kt alkanlklarn ve
381 382

SZEK, Hukuku, s. 321 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 267

134

uygulamalarn yerlemi olduunu ileri sremez. Objektif kusurda lt, ne iverenin kiisel durumunu ne de, dier iverenlerin fiilen ortaya koyduklar davran biimi deil, ayn kategorideki drst, makul ve dikkatli bir iveren modelinin i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmasnda gstermesi gereken davran tarzdr383.

Her ne kadar kusurun objektifletirilmesi ile bir lde kusursuz sorumluluk ilkesine yaklalmakta ise de, objektif kusur, kusursuz sorumluluk anlamna gelmez. nk, kusursuz sorumlulukta iverenin kusurunun aranmamasna karn, objektif kusurda sorumluluun domas iin objektifletirilmi ekliyle de olsa, kusurun varl zorunludur. Kusurun objektifletirilmesinde iveren, kusursuzluunu dier deyimle i sal ve gvenlii nlemlerini aldn ispatlamakla sorumluluktan kurtulur. Buna karlk, kusursuz sorumlulukta iveren kusursuzluunu ispatlasa da illiyet ba kesilmi olmadka sorumluluktan kurtulamaz384.

d) Yargtayn Gr

verenin

kazalarndan

doan

hukuksal

sorumluluun

nitelii

konusundaki tartmalar Yargtay kararlarn da etkilemitir.

Yargtayn konuya ilikin ilk kararlarndaki gr kusur sorumluluu ynnde olup balangta haksz fiil sorumluluu olarak kabul ederken bilahare akdi sorumluluk esasn benimsemi ve nihayet kusur sorumluluundan ayrlarak tehlike esasna dayanan kusursuz sorumluluu kabul etmitir. Gerekten de, Yargtayn sonraki kararlar tehlike esasnda kusursuz sorumluluk olarak yerleik bir itihada yneldiini gstermektedir. Bir kararda Hukukumuzda asl olan kusur artna dayal sorumluluktur. Ancak teknolojinin gelimesi ve bu gelien teknolojinin sanayimize uygulanmas sonucu meydana gelen baz tehlikelerin dourduu zararlarn tazmininde kusur artnn aranmas her zaman adaleti ve toplumsal dnceyi tatmin etmediinden doal hukuk gr ile Anayasalarda anlatmn bulan temel hak ve ilkelere yaklam salayan tehlike sorumluu kural
383 384

SZEK, Hukuku, s. 321 SZEK, Hukuku, s. 322

135

gerekletirilmitir grlmektedir385.

denilmektedir.

Bununla

birlikte

Yargtayn

kusursuz

sorumluluk ilkesinden zaman zaman ayrlarak kusur sorumluluuna da dayand

Yargtayca

iverenin

sorumluluunun

kusursuz

sorumluluk

olarak

deerlendirildii kararlarda eitli ilkelerden yararland grlr. Bunlar kar ilkesi, hakkaniyet ilkesi ve tehlike (risk) ilkesidir. Anlan ilkelerden kar ilkesi, iinin emeiyle icra edilen iin menfaatlerinden ncelikle iverenin yararlanaca o nedenle zararlara da byk lde onun katlanmas gerektii anlayndan kaynaklanr. Hakkaniyet ilkesi, oluumunda hibir kusuru bulunmasa da iverenin, kazalanan iinin i kazasndan duyduu elem ve zdrabn bir blmne katlmas dncesine dayanr. verenin bu katlm hakkaniyetin gerektirdii lde gerekleir. Zira iveren karsnda ii ekonomik adan gszdr ve i kazasnn oluturduu zarara katlanma gc daha azdr386.

Yargtayn kulland ilkelerden sonuncusu ve en sk grleni ise, tehlike (risk) ilkesidir. Bu ilkeye gre iveren, yrtmekte olduu i nedeniyle, bir tehlike yaratmaktadr. Szkonusu tehlike, kazada bir kusuru olamasa da ivereni sorumlu tutmaya yeterlidir. Zira risk ilkesine gre tehlikeyi yaratan onun sonularna da katlanmaldr. Risk ilkesini ve bunun sebep olduu sorumluluu yksek mahkeme bir kararnda u ekilde aklamtr: Gerekten kimi tehlikelerle dolu uralardan doan zararl sonular, baz kere insan eylem ve iradesi dnda meydana gelebilir. D evrede belirli tehlikeler yaratan ura ve davranlarn sonularndan kanma ve bunlar nleme olana olmasa bile, bu uralardan yararlananlar bundan sorumlu olmaldr. Zarar, sorumluluk kayna tehlikeye bal olarak ortaya kar. Risk nazariyesi olarak nitelendirilen ve kabul edilen bu gr erevesinde, vcut gcyle topluma yararl iler salama amacnda bulunan kiiler korunur. Burada iverenin i kazalarndan sorumluluu, akdi bir sorumluluk olarak sadece kasti veya su saylr bir eylemi sonucu meydana gelen zararlara ilikin olmayp, tehlike (risk) nazariyesine dayal, kusursuz sorumluluu da ierir. Zira iveren i akdiyle, iisini
385 386

Yarg. HGK. 18.3.1986, E. 1986/9-722, K. 1987/1203, MOLLAMAHMUTOLU, s. 771772 Yarg. HGK. 18.3.1987, E. 86-9-722, K. 87-203, AKIN, s. 90

136

i ve iyeri tehlikelerine kar korumay taahht ettii gibi, nlenmesi mmkn olmayan tehlikelerden doacak zararlar da taahht etmi saylr387

Uygulamada Yargtay Hukuk Genel Kurulu, 9. Hukuk Dairesinin kararna uygun olarak 27. 3. 1957 gn ve 1/3 sayl tihad Birletirme Kararnda ifadesini bulan, iinin sigortaca salanan yardmlarla karlanmayan zararlarndan iverenin hibir kusuru istihdam olunann veya nc kiinin bir eylemi szkonusu olmasa ve olay kanlmaz olsa da, sorumlu olaca grn (risk nazariyesi) kabul etmitir388.

verenin sorumluluunun risk esasna dayal bir kusursuz sorumluluk olduu yolunda itihat gelitiren Yargtay kanlmazlktan doan i kazalarnda iverenin tazminatn tamamndan sorumlu tutulmasnn da adalet ve hakkaniyetle badamayacan kararlarna yanstmaktadr389.

Yargtay kanlmazln tanmn, Kanlmazlk, hukuksal ve teknik anlamda fennen nlenmesi mmkn bulunmayan baka bir anlatmla iverence mevzuatn ngrd tm nlemlerin alnm olduu koullarda dahi nlenmesi mmkn bulunmayan durum ve sonular ifade eder eklinde yapmtr390.

Yargtayn kanlmazla ilikin kararlarn ikili bir ayrma tabi tutarak ortaya koymakta yarar gryoruz. Bunlardan ilki, kazann ii ve iverenin kusuru olmakszn yalnz kanlmaz olaydan kaynakland hallerdir. Byle durumlarda iveren, hibir kusuru olmad halde, i kazasnn tm sonularna iinin katlanmamas iin ksmen sorumlu tutulur. verenin buradaki sorumluluu snrsz bir sorumluluk deildir. Dier bir deyile, iinin urad zararn tm kusursuz iverene yklenmez. denecek tazminattan Borlar Kanununun 43. maddesine gre hakkaniyete uygun bir indirim yaplr. Bu indirimin belirli bir ls bulunmakla beraber, kanlmazln arlkl blmnn iverene yklenmesine zen gsterilir.
387 388

Yarg. 21. HD: 23.1.1996, E. 95-7235, K.96-122, AKIN, s. 9091 Yarg. HGK. 25.5.1968, E.9-110, K.343, ELK, s. 160161 389 Gaye, Burcu, SERATLI, Kazasndan Doan Destekten Yoksun Kalma Tazminat (Yksek Lisans Tezi) http://acikarsiv. ankara. edu. tr /fulltext1750. pdf (Eriim:26. 02. 2008) 390 Yarg. 21. HD. 4.3.1997, 1378/1418, SERATLI, (Eriim:26. 02. 2008)

137

verenin sorumluluunun kapsam belirlenirken uygulanan dier bir indirim de, Borlar Kanununun 44. maddesinin ikinci fkrasna gre yaplr. Anlan son hkme gre indirim yaplabilmesi iin oluan kazada iverenin ar ihmal ve tedbirsizliinin bulunmamas tazminat nedeniyle zor duruma decek olmas aranr391.

Gerekten, Yargtay Hukuk Genel Kurulu 25. 5. 1968 tarihinde davacnn ve davalnn kusurlarnn bulunmad, i kazasnn kanlmaz olayn eseri olarak gerekletii bir durumda, sosyal sigortalarca karlanmayan zarardan tamamen iverenin sorumlu tutulmasnn hak ve nesafet kurallaryla badamadn ve hakimin Borlar Kanununun 43. maddesinin birinci bendi hkm gereince tazminatn suret ve derecesi ile muln hal ve mevkiin icabna ve hatann arlna gre tayin edecei hususundaki mahkemenin gr Hukuk Genel Kurulunca kabul edilmitir392.

Kanlmazlkla ilgili kararlarn ikinci grubu, oluumunda taraflardan birinin ya da her ikisinin kusurlu olduu i kazalaryla ilgilidir. Bu kazalardan kanlmaz olay kazann tek sebebi deildir. Taraflarn kusurlar ile birlikte zararn oluumuna katk salamaktadr. veren bu gibi olaylarda da, oluan zararlardan sorumlu tutulur. Ancak, kaza iinin kusuru ile kanlmaz olayn bir araya gelmesinden kaynaklanm ise, kusursuz iverenin sorumluluk miktarndan hakkaniyet gerei bir indirim yaplr. Fakat kusurlu olduu hallerde iveren BK. 43de dzenlenen hakkaniyet indiriminden yararlanamaz393.

B. verenin Kusuru

verenin sorumluluu iin, iiyi koruma ve gzetme borlar ile iletme tehlikelerine kar gerekli nlemleri alma borcunda kusurlu olmas gereklidir394.

391

Yarg. 21. HD. 3.6.1997, 3649/3731, Yarg. 21. HD. 15.10.1996, 4206/.5659, Yarg. 21. HD. 27.2.1996, 7571/ 871, AKIN, s. 9293 392 Yarg. HGK. 25.5.1968, E. 110, K. 343, ULUSAN, s. 109 393 AKIN, s. 9394 394 KAPLAN, s. 94

138

Hukuk sistemimizde iveren sadece kast veya ar kusurundan deil, her trl kusurundan sorumludur (BK. m. 98/1). veren i sal ve gvenlii nlemlerini alma konusunda hafif kusurundan dahi sorumlu tutulur395.

Kusur, hukuk dzenince, onaylanmayan ve bir zararn sebebi olarak grnen beeri bir hareket tarz (veya eylem) olup, kast, kt olarak nitelenen ve bir zararn domasna ynelen istektir (irade). hmal ise, meydana gelmesi nceden grlebilir, bir zararn doumuna sebep olan zen eksikliidir. Bylece iveren, ykml bulunduu salk ve gvenlik tedbirlerini alma devini yerine getirirken hafif bir ihmalin neticelerinden dahi sorumlu ve her trl tazminatla ykmldr396.

kazas veya meslek hastalnn oluumunda iverenin sorumlu olmas iin kusurlu olduunun belirlenmesi gereklidir397. verenin K. 73 ve BK. m. 332. hkmlerinde ngrlen iinin salna ve gvenliine ynelik kendisinden beklenen tedbirleri almamas, onun kusurlu olduuna karinedir. veren, sorumluluk hukukunda hakim olan objektif kusur kavramna gre tekniin ve bilimin o andaki dzeyine uygun, ekonomik ve teknik adan kendisinden beklenilen lde akdin hususi artlar ve yaplan iin gerektirdii kazay nleyici tm nlemleri almakla ykmldr. verenden iyerinde tehlikeleri nleyici tedbirlerin alnmasnda kendisinden beklenilen l subjektif deil, objektif ldr. Buna gre iveren, ayn durumdaki, dikkatli, makul sorumluluk duygusuna sahip orta vasfta dier benzer iyerlerine sahip iverenlerin nlemlerini gstermek durumundadr. veren i gvenlii tedbirlerinin alnmasnda bu lnn altnda kalmsa, gerekli zen borcunu yerine getirmediinden kusurlu saylr. verenden beklenilen arlatrlm zen borcu, onun her trl kusurundan sorumluluuna yol aar. Bu ise, iverenin BK. m. 332ye gre sorumluluunu kusursuz sorumlulua yaklatrr. veren iyerinde kazay nleyici bu tedbirleri almad takdirde, kusurlu saylr ve iinin bu yzden urad zarardan sorumlu tutulur398.

395 396

SZEK, Hukuku, s. 320321 Adil, ZVEREN, Erol, AKI, Hukuku, Cilt 1, I. Bask, Bar Yaynlar, zmir 1998, s. 258 397 GNAY, Sosyal Gvenlik, s. 218 398 KAPLAN, s. 9495

139

C. verenin Kusursuzluunun spat

Burada iverenin almakla ykml olduu btn salk ve i gvenlii tedbirlerini alm olmasna ve iinin de kusurlu bir eylemin etkisi bulunmamasna ramen, bir zararn doumu szkonusudur. Zarar verici olay iveren veya iveren vekilinin tedbir alma devlerini yerine getirmelerine ve yasak kurallarna uymalarna (yani gerekli ihtimam gstermi olmalarna) ramen vuku bulduuna gre, ortada gerek bir kaza (kusursuz olay) hali mevcuttur. Kaza, doktrinde teden beri en geni anlamda beklenilmeyen bir abuklukla bir zarar douran btn sebepler kompleksi ve Alman Temyiz itihatlarna gre; bir zararn doumunu dtan etkileyen her rastlantsal ve fevkalade olay diye tanmlamaktadr ki; bu anlamda bir kaza sonucu zarara urayan iinin zararn kimin tarafndan, hangi esas ve llere gre karlanaca (veya giderilecei), hakkaniyete uygun zm yolu bulunmas g bir problem olarak karmza kmaktadr399.

veren K. 73 vd. maddeleri ve bunlara dayanlarak karlan tzklerde gsterilen ve BK. m. 332 hkmnde belirtilen ii sal ve gvenliine ilikin tedbirleri aldn, gerekli dikkati ve zeni gsterdiini ispat ederse, sorumluluktan kurtulabilir. verenin BK. m. 332. hkmne gre sorumluluunda BK. 96 maddesi ile balantl olarak nlemlerin alnmasnda kusurlu olduu karinesinden hareket edilir. Yani iveren kusurlu farz edilir. verenin sorumluluktan kurtulabilmesi iin, kusurlu olmadn yani, i gvenlii nlemlerini aldn ispat etmesi gerekir. rnein, iveren gerekli salk ve gvenlik nlemlerini almasna mcbir sebebin veya ani bir hastaln engel olduunu, nlemin alnmas gereken zamanda temyiz kudretinden yoksun olduunu kaza ve hastal nleyecek nlemlerin bugn iin bilimin ve tekniin son gelimi durumuna gre mevcut olmadn ispatlayabilirse sorumluluktan kurtulabilir. veren ayrca, kazann ve hastaln uygun illiyet ban kesen mcbir sebepten veya iinin ar kusurundan veya nc ahsn ar kusurundan ileri geldiini ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir400.

399 400

ZVEREN, AKI, s. 258-259 KAPLAN, s. 95-96

140

11. VERENN SALII VE GVENL NLEMLERN ALMAMASINDAN DOAN HUKUK DAR VE CEZA SORUMLULUU

I. VERENN HUKUK SORUMLULUU

1. Genel Olarak

verenin iiyi koruma borcunun gereklerini yerine getirmesinden doan hukuksal sorumluluklar vardr.
401

Mevzuatmz Kanununun kapsam iinde

bulunan iyerinde iverenin iiyi gzetme borcunu yerine getirmemesi bakmndan ve iinin salln korunmasn temin etmek iin uygulanmas zorunlu olan kurallar dzenlemitir402.

Yeterli gvenlik nlemlerinin alnmamas sonucu iinin lmesi veya sakatla uramas yahut meslek hastalna tutulmas halinde genel hkmler yolu ile iverene hukuki sorumluluk yklenebilir. Kendisinden maddi ve manevi zararlarn giderilmesi istenebilir. Mevzuatta iverenin almas gerekli nlemlerin tm saylmam birok nlem saylmakla beraber bir snrlama yaplmamtr. Yargtayn bir kararnda belirtildii gibi, iverenin gerekli nlemleri alma ykmll i gvenlii kurullarnca belirlenenlerin yannda hayatn olaan ak iinde oluabilecek tehlikeleri giderici almalar da ierir403.

verenin iiyi koruma borcunun gereklerini yerine getirmemesinden doan zarar karlnda iinin veya hak sahiplerinin Borlar Kanununa gre, manevi tazminat, destekten yoksun kalma tazminat veya igremezlik tazminat isteme haklar doabilir404.

Dolaysyla ii urad zararlar bakmndan iverenden, Sosyal Gvenlik Kurumunun Kanunda ngrlen yardmlarla karlanmayan zararlar iin maddi ve
401 402

Alparslan, IIKLI, Hukuku, 5. Bask, Ankara 2003, s. 92 TURAN, s. 108 403 Yarg. 10. HD. 14.10.1977, E. 1977/1613, K. 1977/6398, ELK, s. 158 404 IIKLI, s. 92

141

manevi tazminat isteinde bulunma hakkna sahiptir. ayet, ii i kazas ve meslek hastal sonucu lm ise, desteinden mahrum kalanlar Sosyal Gvenlik Kurumunun kendilerine yapt yardm aan zararlardan tr iverenden geri kalan maddi zararlar iin tazminat talebinde bulunabilecekleri gibi, manevi tazminat davas da aabilirler. kazas veya meslek hastal iyerinde iverenin mevzuat hkmlerine aykr bir davran sebebiyle meydana gelmise, Sosyal Gvenlik Kurumu ii veya hak sahiplerine yapt veya yapaca masraflar iverenden talep etme hakkna sahiptir405.

Bu genel aklamadan sonra maddi tazminat, manevi tazminat destekten yoksun kalma tazminat ve Sosyal Gvenlik Kurumunun rcu davalar konular ele alnacaktr.

A. Maddi Tazminat

Yeterli gvenlik nlemlerinin alnmamas sonucu iinin lmesi veya sakat kalmas yahut meslek hastalna tutulmas halinde iverene ykletilecek hukuki sorumluluun banda maddi tazminat talebi gelir406.

lm sonucunu dourmayan ancak kiinin yaamna fizik ve ruhsal salna, vcut btnlne ynelik saldrlar kiinin malvarlnda oluan zararlara, beden ve ruh btnlnn ihlalinden doan zarar denilmektedir407.

kazas veya meslek hastal sonucu iinin urad bedensel veya ruhsal zararlar nedeniyle malvarlnda meydana gelen eksilmeyi gidermeyi amalayan maddi tazminat hakknda Kanununda bir dzenleme bulunmamaktadr. Bu nedenle, i kazas veya meslek hastalndan doan maddi tazminata da bedensel zararla sonulanan tm sorumluluk hallerinde szkonusu olan Borlar Kanununun genel hkmleri uygulanr. Bu konuyu dzenleyen BK. 46. maddesinin 1. fkrasna
405 406

TURAN, s. 108 DEMR, Bireysel Hukuku, s. 247 407 ULUSAN, s. 144

142

gre Cismani bir zarara dar olan kimse, klliyen veya ksmen almaya muktedir olmamasndan ve ileride iktisaden maruz kalaca mahrumiyetten tevellt eden zarar ve ziyan ve btn masraflarn isteyebilir. Grld gibi BK. m. 46/1 zarara urayan iinin alma gcnn azalmas veya tmyle ortadan kalkmasndan ya da ekonomik geleceinin sarslmasndan doan maddi zararlar ile bu nedenle yapt tm masraflarn karlanmasn ngrmektedir408.

Uygulamada iverenin i sal ve gvenlii kurallarna aykr davran yznden zarar gren ii veya hak sahiplerinin atklar maddi tazminat davalar genellikle Sosyal Gvenlik Kanunu hkmleri gerei salanan haklar dnda kalan zararlarn detilmesi esasna dayandrlmaktadr. nk, iinin bir i kazasna veya meslek hastalna uramas halinde sigortal olduu iin ncelikle iiye ve hak sahibine birok hak ve menfaat Kurumca salanacaktr. Ancak, Sosyal Gvenlik Kurumunca salanan hak ve menfaatlerin zerinde birtakm zararlarn da szkonusu olabilecei kabul edilmekte ve bunlardan Borlar Kanununun genel hkmleri uyarnca iveren sorumlu tutulmas mmkn grlmektedir409.

a) Maddi Tazminatn Kapsam

Borlar Kanunu m. 46 hkm, beden ve ruh btnlnn zedelenmesi biiminde belirlenen cismani zarar halinde maddi tazminata konu olacak eleri iermektedir. Cismani zarar kavramna beden taml yansra ruhsal btnln zedelenmesi kavram da girmektedir. Bunun gibi fiziksel btnlkte oluan olumsuz deimeler sonucu ortaya rnein, gzelliin bozulmas biimindeki estetik zarar da bir cismani zarar niteliini tamaktadr410.

inin vcut btnlnn ihlali halinde BK. 46/1 maddesine gre masraflar alma iktidarnn ksmen veya tamamen kaybndan doan zararlar ve

408 409

SZEK, Hukuku, s. 328-329 Fevzi DEMR Yargtay Kararlar Inda Hukuku ve Uygulamas, 3. Bask zmir 2003, s. 92 410 ULUSAN, s. 144

143

ekonomik gelecein sarslmasndan doan zararlarn tazmini gerekir. Tedavi giderlerinin de karlanmas tazminatn ierisinde dnlmelidir411.

Szkonusu zarar eitleri ana hatlaryla aklanacaktr:

aa) alma Gcnn Kaybndan Doan Zararlar

alma iktidar (gc) kavramndan maksat kiinin bedensel, ruhsal ve zihinsel yeteneklerine bal ortaya kan verimliliidir412. alma iktidarnn yitirilmesinden doan zararlar da, geici veya srekli ve ksmi veya tam alma gszln anlatr413.

Maddi tazminata yol aacak bedensel (cismani) zarar, i kazas veya meslek hastal sonucunda rnein, bir organn kopmas, krlmas, yaralanmas veya grme ya da iitme duyularnn azalmas yahut yitirilmesi, kalp krizi geirilmesi biiminde ortaya kabilir. Ayn ekilde anatomik yapda bir deiiklik szkonusu olmakszn i kazas sonucunda ruhsal durumun bozulmas, psikolojik rahatszlklarn ortaya kmas da, beden btnlnn ihlali saylr. Eer maddi tazminata ilikin hkm annda i kazasna urayan ii tamamen iyilemise ve ileriye dnk olarak alma gcnn kayb szkonusu deilse, alma gcnn kayb hali hazr ve gerek zarar olarak belirlenir. Buna karlk, ii sakat kalmsa alma gcndeki azalma gelecekteki ve muhtemel zarar olarak hesaplanr414. Yani, henz devam eden bir alma gszl szkonusuysa bu takdirde iinin alma gcndeki azalmay gelecekte ve olas zarar olarak hesaplama zorunluluu vardr. Bu durumda yarg, zarar saptarken iinin muhtemel yaama ve alma dnemlerini hesaba katmak zorundadr. Emeklilik ya konuya ilikin bir Yargtay kararna gre, alma dneminin sonu deildir415.

411 412

GNAY, Hukuku, s. 638-639 ULUSAN, s. 145 413 TUNOMA, CENTEL, s. 127 414 SZEK, Hukuku, s. 329 415 Yarg. 9. HD. 21.1.1971, E. 1430, K. 470, TUNOMA, CENTEL, s. 127

144

bb) Ekonomik Gelecein Sarslmasndan Doan Zararlar

Baz durumlarda beden ve ruh btnlnn zedelenmesi, alma gcn dorudan etkilememekle birlikte zarar grenin ekonomik olanaklarn rseleyici sonular birlikte getirebilir. te byle durumlarda iktisadi gelecein sarslmas tarznda maddi zarardan szedilir. Byle durumlarda zarara urayan kii iini koruyamayabilir ya da iini korumak iin daha fazla aba sarf etmek zorunda kalabilir, hatta iinden karlabilir416.

i, i kazas sonucunda ekonomik geleceinin sarslmas nedeniyle Borlar Kanununun 46. maddesi uyarnca iverenden maddi tazminat talep edebilir417.

kazas sonucunda, iinin alma gcnn kayb ou kez onun ayn zamanda ekonomik geleceinin de tehlikeye dmesine yol aar. Gerekten iinin urad sakatlk alma gcnn azalmas yannda genellikle ayn zamanda mesleki ilerlemesinin yavalamasna neden olur. Yeni ve daha iyi ilere gemesine engel oluturur veya ayn i iin daha fazla efor sarf etmesine ve bu ekilde alma yaamnn ksalmasna yol aar. Ancak baz hallerde i kazas sonucunda alma gcnde herhangi bir eksilme meydana gelmemesine karn iinin ekonomik geleceinin sarslmas da mmkndr. kazas nedeniyle fiziki grnte meydana gelen, rnein yzde iz brakan yaralar, san yanmas gibi olumsuz deiiklikler alma gcn azaltmasa bile toplum nnde grnmeyi gerektiren sahne sanatl, sat eleman, otel personeli, garsonluk gibi ilerde iinin eski iinde alma veya yeni bir i bulma olanaklarn ok azaltabilir ya da ortadan kaldrabilir418.

Yargtay bir kararnda, terzilikle geimini salayan bir kadnn yz ve aln nahiyesinde mevcut sabit iz ve eserin alma gcnde bir azalmaya neden olmasa bile mesleinde ilerlemeyi engelleyecei gerekesiyle bu durumun ekonomik
416 417 418

ULUSAN, s. 146 SZEK, Hukuku, s. 329 SZEK, Hukuku, s. 329-330

145

gelecein sarslmasna yol atn ve tazmini gereken bir zararn varln kabul etmitir419.

inin ekonomik geleceinin sarslmasndan doan maddi zarar, ekonomik gelecei sarslmasayd salayabilecei gelirle, mevcut fiziki durumuyla gelecekte elde edebilecei kazan arasndaki farkn belirlenmesiyle hesaplanr. Ancak, bu her zaman kolaylkla yaplamayacandan, ekonomik gelecein sarslmasndan doan zarar Borlar Kanununun 42. maddesinin 2. fkrasna gre belirlenir. Bu hkm uyarnca zararn gerek miktarn ispat etmek mmkn olmad takdirde yarg durumun gereklerini gznnde tutarak zarar miktarn kararlatrr420.

Yargtay Hukuk Genel Kurulunun bir kararnda, maddi tazminatn hesab ile ilgili olarak, nemli baz esaslar ortaya konulmutur. Buna gre, beden tamlna ilikin haksz fiillerde cismani zararn hkm tarihindeki durumu gznne alnarak hesaplanmas kabul edildiinden, hkm tarihine en yakn veriler esas alnarak rapor tanzim tarihine kadar gerekleen zararn somut olarak hesaplanmas gerekir. Rapor tanzim tarihine kadar hesaplanan beden gc kayb zarar, tanzim sorumlular tarafndan davacya henz denmemi bulunduundan vadesinden nce denmi bir bortan szedilemez. Rapor tanzim tarihinden sonraki zararda bilinen son zarar nazara alnp her yl yzde 10 orannda arttrlmak ve iskonto edilmek suretiyle hesaplanmaldr. Bu biimde belirlenecek tazminat miktarna da olayn haksz fiilden kaynakland gzetilerek olay tarihinden itibaren faiz uygulanmas gerekir421.

cc) Tedavi Masraflar

Bu zarar kalemi iine zorunlu olsun veya olmasn zarar gren kimsenin iyilemesi iin yapt giderler ve ileride yaplmas kanlmaz olan yine ayn amaca ynelik giderler girer422.

419 420

ULUSAN S. 146 SZEK, Hukuku, s. 330 421 ELK, s. 160 422 ULUSAN S. 147

146

Borlar Kanununun 46. maddesinin 1. fkrasnda kazaya urayan iiye kapsam snrlandrlmakszn btn masraflarn isteme hakk tanmtr. Bu nedenle iinin i kazas ve meslek hastal ile uygun illiyet ba iinde bulunan onun alma gcn yeniden kazandrma amacn gden tm tedavi giderlerinin karlanmas gerekir. Baka bir deyile, hastaneye ulam, tehis, tedavi, ameliyat, protez taklmas vb. giderler tanzim edilmesi gereken maddi zararlar kapsamnda deerlendirilecektir. Ancak, i kazasna urayan sigortal ise, salk yardmlar Kurumca karlandndan, bunlar genellikle iinin iverenden talep ettii maddi tazminat kalemleri arasnda yer almazlar423. Bununla birlikte bu kalem iinde kalp da Kurum tarafndan karlanmayan zararn isteyebilir424

b) Maddi Tazminatn Belirlenmesi

aa) Genel Olarak

kazas veya meslek hastal sonucu maddi tazminatn hesabnda kaza veya hastalk meydana gelmemi olsayd, hangi durumda olacak idiyse, o durumun salanmas amalanr. Bunun iin de, i kazas tarihi ile yaam sresinin bitim tarihine kadar olan zaman iinde uygun neden sonu ba erevesinde bu kaza nedeniyle malvarlndaki her trl gelir kayb hesaplanarak iiye denir. kazas nedeniyle maddi tazminat miktarnn nasl belirlenecei konusunda mevzuatmzda zel bir dzenleme yoktur. Tazminat hesaplar byk lde Yargtay itihatlar ile belirlenmekte, matematiksel hesap usulleri yksek mahkeme tarafndan ynlendirilmektedir425.

bb) Meslekte Kazanma Gc Kayb (Maluliyet Oran)

kazasndan doan maddi zararn hesaplanabilmesi iin hereyden nce iinin meslekte kazanma gc kaybnn, dier deyile maluliyet (i gremezlik)
423 424

SZEK, Hukuku, s. 330-331 MOLLAMAHMUTOLU, S.773 425 SZEK, Hukuku, s. 331

147

orannn belirlenmesi gerekir. Bylece iinin tam i grebilir durumda iken elde edebildii kazancnn sakatlanma sonucunda ne oranda azalm olaca ortaya kar426.

Yargtay bir kararnda zararlandrc olaya maruz kalan iinin iyerinde alrken i kazas sonucu yzde 41. 2 orannda meslekte kazanma gcn yitirdii olayda, i kazas sonucu maluliyetten doan maddi ve manevi tazminat talebinin ksmen kabulne karar vermitir427.

Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tzne bal cetvellerde sigortalnn maluliyet oran, dier deyile, kazaya urayan her organn iinin mesleine gre kazanma gcn hangi oranda azaltm saylaca gsterilmitir. Uygulamada, Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tznn bu hkmleri sadece Sosyal Gvenlik Kurumu tarafndan yaplacak yardmlar bakmndan deil, iverene kar alan tazminat davalarnda zarar hesaplamalarnda ayrca maluliyetin saptanmas asndan esas alnr. Baka bir deyile, maddi tazminat davalarnda zarar hesaplamalarnda ayrca maluliyetin saptanmas yoluna gidilmez. Belirtelim ki, baz durumlarda iinin maluliyet oran sonradan artabilir. Bu durumlarda iinin art orannda iverenden ek talepte bulunmas mmkndr428.

cc) Grebilme ann ve Yaam Sresinin Belirlenmesi

inin i kazas veya meslek hastalna ilikin maddi tazminat istemlerinde kiinin faal alma sresi sona erdikten sonra daha ka yl yaayacann belirlenmesi zorunludur. Faal alma sresi (i grebilme a) Yargtayn yerleik itihadna gre esas itibaryla 60 ya olarak kabul edilmektedir. inin olas yaam sresi lkemizde PMF Yaama Tablosuna gre hesaplanmaktadr429.

426 427

SZEK, Hukuku, s. 331-332 Yarg. 21. HD, 18. 04. 2005, E. 2005/2162, K. 2005/3880, http://www. tekstilisveren. org/content/view/114/35/ (Eriim: 19. 09. 2007) 428 SZEK, Hukuku, s. 332 429 Yarg. 9. HD. 6.3.1985, E.12656, K. 2466, ULUSAN, s. 157-158

148

dd) cretin Belirlenmesi

Maddi tazminat, iini kazaya urad tarihten yaamnn sonuna kadar elde edecei kazanlar zerinden hesaplanmas gereken bir tazminat olduundan, iinin bu sre iinde, kazaya uram olsayd elde edebilecei cretin belirlenmesi zorunludur. Burada hesaplamaya esas alnacak cret, iinin geni anlamda cretidir. kazas tazminatlarnn hesabnda dikkate alnacak cretleri, bilinen ve bilinmeyen cretler olmak zere ikiye ayrmak gerekir. Bilinen cretler, gerek bilgilere dayanlarak hesaplanabilen iinin i kazas olmasayd kazanarak elde edebilecei cretlerdir (ilenmi zarar dnemi). inin cret bordrolar, cret hesap pusulalar, sigorta prim bordrolar, i kazas tarihindeki cretinin belirlenmesinde gznnde tutulur. Belirtelim ki, Yargtay maddi tazminatn hesabnda dikkate alnacak crette, bordroda dk gsterilen cretin deil, ilgili meslek odasndan da sorulmak suretiyle belirlenen gerek cretin esas alnmas gerektiini kararlatrmaktadr. cretlerin bilinmedii zaman dilimi ise, hkm dnemidir (ileyecek zarar dnemi). Bu dneme ait iinin cretin saptanmasnda balang noktas olarak iinin bilinen dneme ilikin cretinin, hkm anna kadar arttrlarak getirilmesi suretiyle ulalan cret esas alnr430.

ee) Taraflarn Kusur Durumunun Tazminata Etkisi

kazas nedeniyle maddi tazminatn hesaplanmasnda, i kazasnn oluumunda taraflarn kusur oranlarnn saptanmas gerekir. Uygulamada, kusur oranlar bilirkii raporlar ile yzde zerinden belirlenmektedir. Nitekim, Yargtay bu konuda u anlatma yer vermitir: yerinin niteliine gre iyerinde uygulanmas gereken ii sal ve i gvenlii tznn (imdi ynetmelik) ilgili maddelerini incelemek suretiyle iverenin iyerinde almas gerekli nlemlerin neler olduu, hangi nlemleri ald hangi nlemleri almad, alnan nlemlere iinin uyup uymad

430

SZEK, Hukuku, s. 332-333

149

gibi hususlar ayrntl bir biimde incelenmek suretiyle kusurun ciddiyeti ve orann hibir kuku ve duraksamaya yer vermeyecek biimde saptamak gerekir431.

Uzman bilirkiilerden alnan kusur raporu neticesinde ayet iverenin hibir kusuru olmad ve kusurun tm iide ise, dava reddolunur. Olay nc kiinin tamamen kusuru sonucu olmusa, yaplan ile tehlike douran sebep arasnda illiyet ba olmadndan dava reddedilmelidir. te yandan, iinin maddi zararnn tazmininde iinin zararnn oluumunda veya artmasnda mterafik kusuru bulunduunun tespiti halinde, hakimin bu olguyu ve tazminatn yksekliini gzeterek maddi tazminat belirlerken zarardan belirli bir indirim yapmas da mmkndr432.

ff) Tazminatn Hesaplanmas

Tazminatn miktar belirlenirken iinin geliri, yani giydirilmi cretin neti, 5510 sayl Kanun m. 19 ve Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tz hkmlerine gre saptanan maluliyet oran, iverenin kusuru iinin mterafik kusuru, srekli maluliyet halinde, yarg kararnda 60 ya olarak kabul edilen bakiye faal mr sresi ile bakiye muhtemel mr sresi, Sosyal Gvenlik tarafndan salanan gelirler gibi kriterler dikkate alnr ve iinin i kazas veya meslek hastal nedeniyle uygun illiyet iinde kalmak kaydyla malvarlndaki gelir kayplar tazmin edilir. Srekli maluliyet halinde tazminat hesaplanrken iki devre, bilinen devre, yani olay tarihi ile hkm tarihi arasnda zararn somut olarak belirlenebildii devre ile bilinmeyen devre, yani bilinen devre sonu ile bakiye muhtemel mr sresi arasndaki zararn birtakm varsaymlara gre belirlendii devre farkl tekniklere gre tazmin edilir. Bilinmeyen devre, iinin bakiye faal mr sresi, yani aktif devre ile bakiye muhtemel mr sresi, yani pasif devrede kendi arasnda farkl esas ve tekniklere gre tazmin edilir433.

431 432

Yarg. 21. HD. 18.11.2003, E. 7895, K. 9525, SZEK, Hukuku, s. 333 GNAY, Sosyal Gvenlik, s. 221 433 MOLLAMAHMUTOLU, s. 773

150

aaa) Zararn Belirlenmesi

inin maddi zararnn hesaplanmasnda hereyden nce ilemi zarar dneminde almamas nedeniyle urad menfaat kayplar, dier deyile kaza dolaysyla elde edemedii creti ve dier sosyal yardmlar belirlenir. Bunun iin iinin kaza tarihinde almakta olduu geni anlamda cretten dk gsterilmise yarg tarafndan belirlenen gerek cretinden hareket edilir ve kaza olmasayd kaza anndan hkm (bilirkii raporu) tarihine kadar elde edebilecei cretleri hesaplanr. i, ilemi zarar dnemi iinde yani, i kazas ile hkm tarihi arasnda iyilemise zarar (ve tazminat) hesabnn kaza tarihinden itibaren iyilemesinin gerekletii tarihe kadar yaplmas gerekir. i sakat kalmsa ilk nce ilemi zarar dnemindeki zarar hesaplandktan sonra ileyecek zarar dnemine geilir. leyecek dnem zararnn saptanmasnda hkm anndaki son creti ileyecek zarar dnemine ilikin hesaplarn balang noktasn oluturur. leyecek aktif dnem, yani iinin i grebilme ann sonuna kadar olan zaman dilimi gelecee ilikin bulunduundan iinin yoksun kalaca menfaatlerin gerek deerleri ile saptanmas mmkn deildir. Bu nedenle iinin szkonusu dnemdeki zararlar baz varsaymlardan hareket edilerek belirlenir. Yargtay uygulamasna gre, enflasyonun etkisi dnlerek ilemi zarar dneminin son creti hkm anndan itibaren i grebilme ann sonu olan 60 yana kadar her yl yzde 10 arttrlr. Yksek mahkemenin uygulamasna gre ileyecek zarar dnemi iin yaplan yllk yzde 10 art her yl iin yzde 10 iskontoya tabi tutulmak suretiyle dengelenir434. Nitekim Yargtay bir kararnda i kazas sonucu lm zerine hak sahiplerine alan maddi manevi tazminat davasnda tazminat saptanrken, len iinin net geliri saptanp bilinen ve bilinmeyen dnem kazanlar hesaplanmal bilinmeyen dnem kazanc ise, yllk yzde 10 arttrlp yzde 10 iskontoya tabi tutulmaldr denmektedir435.

434

Yarg. 9. HD. 28.11.1989, E. 7948, K. 10423, Yarg. 21. HD. 22.10.1996, E. 4570, K. 5879, SZEK, Hukuku, s. 336-337-338 435 Yarg. 21. HD. 13.05.2002, E. 2002/3397, K. 2002/4339, Ercan, AKYT, Sosyal Gvenlik Hukukuna likin Emsal Yargtay Kararlar, 1. Bask, Ethemler Yaynclk, stanbul 2003, s. 1407

151

lemi zarar dneminin ve ileyecek

aktif dnemin zararlarnn

hesaplanmasndan sonra, 60 yandan itibaren balayaca kabul edilen ileyecek pasif dnem zararlarnn belirlenmesine geilir. Bunun iin iinin 60 yana gelecei tarihte olmas gereken yallk ayl Sosyal Gvenlik Kanunu erevesinde yaplan hesaplamalar sonucunda saptanarak ylla evrilir ve buna yllk sosyal yardm zamm tutar eklenerek ileyecek pasif dnem balang rakamna ulalr. Bu rakam yukarda da belirtildii gibi, PMF yaam tablosuna dayanlarak saptanan iinin muhtemel lm tarihine kadar ayn ekilde her yl iin yzde 10 artrm ve yzde 10 iskontolama uygulanarak yrtlr. Bunlarn toplanmasyla ortaya kacak rakam, ileyecek pasif dnem brt maddi zararn meydana getirir. Bu brt maddi zarar ilgili olduklar dnemlere gre, sosyal sigorta primleri ii pay, gelir, stopaj vergisi, damga, resim ve varsa sendika yelik aidatlar dlerek netletirilir436.

bbb) ndirimler

Sorumluluk hukukunda hkmedilecek tazminatn gerek zarar miktarlarn amamas gerekir. nk, ama olay nedeniyle zarar grenin zenginlemesini salamak deil, malvarlndaki eksilmeyi gidermektir. Baka bir anlatmla, kazaya urayan veya meslek hastalna tutulan iinin olaydan nceki ekonomik durumuna getirilmesini salamaktr. inin gerek zararna ulaabilmek iin hesaplanan maddi zarar miktarndan baz indirimlerin yaplmas gerekir. Brt maddi zarar iinin maluliyetinin % 100 olmas, dier bir deyile, meslekte kazanma gcnn tmn kaybetmi olmas halinde urayaca zarar ifade eder. Eer ii meslekte kazanma gcn rnein %60n kaybetmise, zarar miktar ilk nce brt maddi zararn %60na indirilir. Bundan sonra, sra BK. 43 ve 44 maddelerine gre yaplacak indirimlere gelir. Yarg tarafndan BK. m. 43 uyarnca durumun gereklerine ve hakkaniyete gre tazminattan takdiren bir indirim yaplacaksa szkonusu indirim bu aamada uygulanr. Nihayet, bu ekilde ortaya kan miktardan son olarak iiye SGK tarafndan yaplan yardmlarn pein sermaye deeri indirilir ve iiye denecek

436

SZEK, Hukuku, s. 338-339

152

maddi tazminatn tutarna ulalm olur. Kukusuz SGK tarafndan iiye herhangi bir yardm yaplmamsa bir indirim szkonusu olmaz437.

ccc) Faiz

kazas nedeniyle hkm altna alnan maddi ve manevi tazminat iin daval tarafn temerrde drlmesine gerek bulunmadndan olay tarihinden itibaren faiz yrtlmesi gerekir. Bu tr uyumazlklarda zellikle zararn balangcnda faiz ve zamanamnn belirlenmesi ynnden iide oluan meslekte kazanma g kaybnn hibir kuku ve duraklamaya yer vermeksizin saptanmas gerekir. Bu bakmdan iide oluan maluliyetin olutuu tarih belirlenerek bu tarihten itibaren faize karar verilmelidir438.

Zararlandrc sigorta olayna maruz kalan iinin geirdii i kazas nedeniyle girdii srekli i gremezlik orannn sonradan ykseldii tarih belirlenip o tarihten itibaren faiz yrtlmelidir. Olay tarihinden itibaren hesaplanan yasal faiz oran 01. 01. 1998 tarihinden nce %30 orannda iken, anlan tarihten itibaren %50 orannda ykseldii iin anlan orann uygulanmas gerekir439.

B. Manevi Tazminat

verene ykletilecek hukuki sorumluluun ikincisi manevi tazminat talebidir. Buna gre, iverenin maddi tazminattan sorumlu tutulduu baz hallerde iinin veya hak sahiplerinin iverenden manevi tazminat isteyebilmesi de mmkndr (BK m. 47)440.

437 438

SZEK, Hukuku, s. 339-340 GNAY, Hukuku, s. 641-642 439 GNAY, Hukuku, s. 642 440 DEMR, Hukuku Uygulamas, s. 92

153

Genel olarak manevi tazminat dorudan doruya mameleke tesiri olmad, karl para olmayan ve ticari deeri bulunmayan bir olgu olan manevi zarar dindirmek iin para veya paradan gayr bir tanzim eklidir441.

kazas veya meslek hastal sonucunda ii bedensel veya ruhsal bir zarara urarsa maddi tazminat yannda koullar varsa manevi tazminat isteyebilir. Ayn ekilde iinin lm veya belirli koullarn varl halinde yaknlar da belli koullarda bu tazminat talep edebilirler. Manevi tazminatta i kazasna urayan iinin ekmi olduu bedensel veya ruhsal ac, elem ve zdrap denecek tazminatla bir lde dengelenmeye allr. Her ne kadar bu ac ve elemin maddi zarar gibi parayla llmesi olanakszsa da szkonusu tazminatta iinin zdrabnn ksmen de olsa hafifletilmesi bir lde manevi adan tatmin edilmesi amalanr. Ayn ekilde iinin i kazas sonucunda lm halinde yaknlarnn urad ac ve zdrap bu tazminatla giderilmeye allr442.

Yargtay bir kararnda kazas geiren iinin herhangi bir maluliyete uramamsa da, kaza sonucu manevi acya maruz kaldnn yadsnamayacan bu yzden manevi tazminatn hkm altna alnmas gerektiini belirtmitir 443.

Bunun gibi iyerinde alrken, iinin gazdan zehirlenmesi olay ile ilgili olarak yargtayca belirtildiine gre, olay kanlmazlk sonucu meydana gelmi ve herhangi bir maluliyete sebebiyet vermemi ise de, davac iinin duyduu ac ve znt nedeniyle uygun bir miktar manevi tazminata hkmedilir444.

Maddi tazminatta zarar grenin hali hazrdaki maddi varl ile bunun zarar veren olayn vukuundan nceki durumu arasndaki farkn denmesi ve dolaysyla maddi kayplarn telafisi szkonusu olduu halde, manevi tazminat zarar grenin katland fiziki ve ruhi ac ile bozulan manevi (i) dengenin buna sebebiyet veren
441 442

GNAY, Sosyal Gvenlik, s. 222 SZEK, Hukuku, s. 349-350 443 Yarg. 9. HD. 8.4.2002, E. 2002/9786, K.2002/5901, Ercan AKYT, ve Sosyal Gvenlik Hukukuna likin Emsal Yargtay Kararlar, 1. Bask, Ethemler Yaynclk, stanbul 2003, s. 949 444 Yarg. 9. HD. 10.2.1994, E. 1993/9360, K. 1994/1922, ELK, s. 163

154

tarafndan denecek bir miktar para ile (bir dereceye kadar) dzeltilmesi amacna ynelmektedir. Bundan tr manevi tazminat gayesi bakmndan esasnda bir ceza niteliinde deildir445.

a) Manevi Tazminat steyebilecek Kiiler

aa) Kazas lmle Sonulanmamsa

kazas veya meslek hastal iinin bedensel zararna yol am ancak kaza lmle sonulanmamsa manevi tazminat isteme hakk, kural olarak zarar urayan iiye aittir. retide kimi yazarlar, bu tazminatn zarara urayan kimsenin elem ve zdrabn gidermeyi amaladn ve kiiye bal haklardan olduunu belirtmekte bu nedenle iinin yaknlar tarafndan talep edilemeyecei ileri srmektedirler446.

Uygulamada da kabul edildii gibi, Yargtay 2003 ylnda verdii bir kararnda, Borlar Kanunun 47. maddesine gre manevi tazminat isteme hakk dorudan doruya cismani zarara urayan kiiye aittir. Yansma yoluyla ayn eylem nedeniyle manevi znt duyanlar manevi tazminat isteyemezler. Ancak bir kiinin cismani zarara uramas sonucu, onun (ana, baba, kar, koca, ocuk gibi) ok yaknlarnda birinin de, ayn eylem nedeniyle ruhsal ve sinirsel salk btnl ar ekilde bozulmusa (rnein kazaya urayan yakn kii byk lde i gremez duruma gelmise) onlarn da, manevi tazminat isteyebilecekleri kabul edilmelidir447.

Yine rnein cinsel iktidarn i kazas sonucu kaybndan dolay e de tazminata hak kazanr. te yandan alm manevi tazminat davasna iilerin miraslar tarafndan devam edilebilir448.

445 446

ZVEREN, AKI, s. 261 SZEK, Hukuku, s. 350 447 Yarg. 21. HD. 12.06.2003, E. 2003/4754, K. 2003/5612, NCROLU, s. 269 448 GNAY, Hukuku, s. 641

155

stelik sigortal iinin geirdii i kazas sonucu iverenden maddi ve manevi tazminat alm olmas, sonra lmesi durumu da kaza ile lm arasnda uygun illiyet (sebep sonu) balantsnn kurulmas artyla hak sahiplerinin manevi tazminat talebine engel deildir449.

Buna karlk manevi tazminatn takdirinde olayn olu ekli, lenin ya kusur oran manevi tazminata etkili olacak dier hallerin de gznnde tutularak takdir edilmesi gereken manevi tazminatn zendirici ve zenginletirici olmamas gerekir450.

bb) Kazas lmle Sonulanmsa

i, i kazas veya meslek hastal sonucunda yaamn yitirirse, yaknlar Borlar Kanununun 47. maddesi uyarnca manevi tazminat talep etme hakkna sahiptirler. Her ne kadar ad geen maddede lnn ailesine manevi tazminat deneceinden szediliyorsa da, retide oybirlii ile bundan lm nedeni ile iten bir ac ve zdrap duyan yaknlarnn anlalmas gerektii kabul edilmektedir. Nitekim Yargtaya gre de, Burada nemli olan aile hukuku erevesinde yaknlk deil duygusal yaknlktr. Byle olunca da, uzak ya da yakn hsmlk balar yerine lene ok yakn ve itenlik tayan bir balln varl aranr. Buna karlk herhangi bir akrabalk szkonusu olmasa da, len ii ile (rnein nianl, evlatlk gibi) davac arasndaki iliki manevi bir ac ve elem duymasna neden olacak bir yaknlk dzeyinde ise, manevi tazminata karar verilebilir451.

Evlilik ba aradaki duygusal ban varl konusunda bir karine saylacandan, len iinin einin kural olarak bu tazminat talep edebilmesi doaldr. Ancak, len ii yllardan beri einden ayr yayorsa aradaki iliki kopmusa duygusal yaknlktan szedilemez. Buna karlk, arada resmi nikah

449 450

NCROLU, s. 269 DEMR, Bireysel Hukuku, s. 250 451 Yarg. 4. HD. 5.3.1979, E. 9973, K. 2900, Yarg. 4. HD. 18.10.1973, E. 10302, K. 8845, SZEK, Hukuku, s. 352

156

olmadan birlikte yaayanlarn koullar varsa, manevi tazminat alacakls olabilecekleri Yargtayca kararlatrlmaktadr452.

kazas sonucunda len iinin ocuklar da, manevi tazminat isteyebilirler. Yargtaya gre, ocuun ok kk yata olup, ana ya da babasn yitirmenin anlamn kavrayamayacak durumda olmas dahi, tazminat isteminde bulunmamasna bir engel oluturmaz. nk , manevi acnn lm annda ya da daha sonradan duyulmas nemli deildir. Bu gr, daha da gelitiren Yargtaya gre babalar i kazasnda ld srada henz ana rahminde bulunan ocuk iin dahi manevi tazminat istenebilir 453.

len iinin ana ve babasyla varsa bykanne ve bykbabann da, manevi tazminat isteme haklar vardr. lenin bu gibi kiilerle birlikte yaayp yaamamas istem iin nemli deildir. Ana babann lenin desteinden yararlanp

yararlanmamalar da, byle bir istemde rol oynamaz Yargtay, ana babann evlatlarnn lm dolaysyla manevi tazminat gerektirecek lde byk znt duyacaklarn tabii bulmaktadr454.

Ayn ekilde kardelerin, iinin lm dolaysyla ac ve elem duymalar doaldr. Bununla beraber, karde yaam sresi iinde bir iliki olmamas halinde manevi tazminat talebi reddedilir veya bu gibi durumlar tazminatn takdirinde gznnde tutulur. Belirtilenlerin dnda kalanlarn da, yukarda deinildii gibi arada akrabalk ba olsun veya olmasn len iiye duygusal yaknlk iinde olmalar halinde manevi tazminat talep edebilecekleri kabul edilmelidir455.

kazas veya meslek hastalna urayan ii, iverenden manevi tazminat almam, ancak daha sonra baka bir nedenle lmse, ii salnda manevi tazminat isteme iradesini aklam olmadka miraslar lenin domu, fakat
452

Yarg. 9. HD. 16.1.1966, E. 12216, K. 270, Yarg. HGK. 25.11.1970, E.31, K. 645, SZEK, Hukuku, s. 352 453 Yarg. 9. HD. 30.6.1970, E. 2600, K. 7353, ULUSAN, s. 190 454 Yarg. 10. HD. 3.3.1975, E. 835, K. 1227, ULUSAN, s. 191 455 SZEK, Hukuku, s. 353

157

kullanlmam, bu kiiye bal tazminat hakkn dava konusu yapamazlar. Buna karlk, ii salnda manevi tazminat isteme iradesini aklamsa, rnein dava amak iin avukata velaket vermise veya davay amsa szkonusu hak kiiye sk bal olmaktan kar mameleki bir nitelik kazanarak bir alacak hakkna dnr ve lmle miraslarn kendi ahslarndan doan dava ama hakk deil, miras brakan iiden kendilerine geen bir hak szkonusudur 456.

b) Manevi Tazminatn Koullar

retinin baskn grne ve yarg karalarna gre manevi tazminat taleplerinin kabul iin, i kazas veya meslek hastalnda iverenin kusurunun bulunmas art deildir. Ancak, bu manevi tazminatn takdirinde kusurun dikkate alnmayaca anlamna gelmez 457.

Yargtay

tihad

Birletirme

Kararna

gre,

manevi

tazminata

hkmedebilmesi iin, zarar ve eylem arasnda illiyet ba eylemin hukuka aykr olmas ve iinin cismani zarara uramas koullarnn varl aranmaldr458. Ancak, urad i kazasnda tam kusurlu olduu tespit edilen ii manevi tazminat isteyemez459. Bunun gibi Yargtay Hukuk Genel Kuruluna gre, kusurunun tamamnn iverende olmadnn anlalmas halinde, talep edilen manevi tazminatn tmne hkmedilemez. Manevi tazminata hkmedilirken, miktar ynnden kusur oranlarnn matematiksel tespiti de gerekmez. Yargtaya gre, Kanununun 77. maddesince ngrlen koullara uygun olarak i sal ve gvenlii konularnda uzman bilirkiilerce verilen kusur raporu olmadan manevi tazminatn takdirine gidilemez 460.

Buna karlk iveren i gvenlii nlemlerinin alnmasnda kusurlu ise, ii veya yaknlar manevi tazminat talep edebileceklerdir. Ancak, iveren i kazasnn
456 457

SZEK, Hukuku, s. 353 MOLLAMAHMUTOLU, s. 776 458 tihad Birletirme Karar, 22.6.1966, E. 1966/7, K. 1966/7 459 Yarg. 9. HD. 22.2.1973, E. 1972/28082, K. 1973/2825 460 Yarg. 21. HD. 9.10.2003, E.2003/7488, K. 2003/7806, ELK, s. 162-163

158

oluumunda kusurlu olmasa bile, dier baz zel hallerin varl halince bu zarar tazminle ykml tutulabilir. Yargtay tihad Birletirme Kararnda da, manevi zararn nemli olmas, i kazasnn olu ekli yani feci trajik koullarda gereklemesi taraflarn karlkl ekonomik ve sosyal durumlar lm meydana gelmise len iinin salnda davac ile arasndaki ilikinin nitelii manevi tazminatn istenebilmesi iin gerekli olan zel hallerin ltleri, rnek olarak ortaya konulmutur. Duyulan manevi ac ve zdrabn arl, uranlm bedensel acnn iddeti ve devam sresi ac veren ameliyatlar ve uzun tedavi sresini gerekmesi gibi durumlar manevi zararn nemli olduunu gsteren ltler arasnda saylrlar461. Ancak, yine yksek mahkemeye gre, iverenin kusursuz olmas halinde hkmedilecek manevi tazminattan hakkaniyetin gerektirdii lde indirim yaplr462.

C. Destekten Yoksun Kalma Tazminat

verene yklenecek hukuki sorumluluun ncs iinin destekten yoksun kalan hak sahiplerine deyecei tazminattr. Buna gre, bir kimsenin kaza sonucu lmesi halinde, destekten yoksun kalanlar lm yznden uradklar zararn tazminini isteyebileceklerdir. Borlar Kanunu, iverenin i sal ve gvenlii nlemleri alma (iiyi gzetme) borcuna aykr hareket ederek iinin lmne sebebiyet vermesi halinde, onun yardmndan (desteinden) yoksun kalanlara bu yzden uradklar (maddi ve manevi) zararlar tazmin ettirme hakk tanmtr. (BK. m. 45, 46, 332) 463.

Destekten yoksun kalma tazminat, i kazas veya meslek hastal sonucunda len iinin muhtemel yaam sresi iinde alarak salayabilecei kazancndan ayrmak suretiyle desteinden yoksun kalanlara yapabilecei yardm tutarnn, bunlara pein olarak ya da toptan denmesidir. Dier bir deyile, bu

461 462

Yarg. 2. HD. 1.7.2004, E.6268, K. 6501 Yarg. HGK. 7.3.1970, E.726, K. 113, SZEK, Hukuku, s. 355 463 DEMR, Hukuku ve Uygulamas, s. 93

159

tazminatn amac destek yaam olsayd yardm ettii kimselere yapabilecei yardmlarn salanmasdr 464.

a) Destek ve Desteklenen Kavramlar

Destekten yoksun kalma tazminat iin, ncelikle len iinin geride kalanlarna destei olduunun onlara yapt yardmlarn niteliinden

karlabilmesi gerekir. Buna gre, lenin destek saylmas iin bir bakasna kanunen yardm etmek zorunda bulunmas art olmayp geride kalanlarn geimini ksmen veya tamamen salayacak ekilde fiilen dzenli ve srekli olarak onlara yardm etmesi, olaylarn akna gre lm vuku bulmasayd az ok yakn bir gelecekte de bu yardm salayacak olmas ve bu ynde bir beklentinin mevcudiyeti yeterlidir. Tazminat talep edebilecekler yani destekten yoksun kalanlar veya desteklenenler iinin salnda fiilen ve devaml yardm etmek suretiyle geimlerini temin ettii maddi bakmdan grp gzettii kiilerdir. Bunlar genellikle, ana, baba, karde, e ve ocuklardr. Bu kiiler arasnda doal bir destek durumu szkonusudur. Ancak desteklenenlerin destein mirass veya kanunen ya da szlemeden tr bakmakla ykml olduu kiiler olmas art deildir. mam nikhl eler, nianllar ya da birlikte yaayanlar da dierinin destek/destekten yoksun kalan kabul edilebilir465.

Yine len iinin ei dul ise, destekten yoksun kalma tazminat isteyebilir. lmden nce boanan e, tazminat almad halde kar koca hayat yaad imam nikhl e de, len iinin destei olduunu ispatlarda iverenden tazminat isteyebilir. Dul ein her an evlenmesi mmkn olduundan (iddet hari) bayan ein evlenme ans orannda bir miktar da tazminattan dlr466.

464 465

SZEK, Hukuku, s. 342 MOLLAMAHMUTOLU, s. 774 466 GNAY, Hukuku, s. 640

160

Byle bir tazminat talebinde yetkili olan kiiler, dier bir deyimle, hak sahipleri lm srasnda ana rahmindeki ocuk ve evlatlk (besleme) da olabilir467.

b) Bakm Gc ve Bakm htiyac

Destekten yoksun kalma tazminatnn istenebilmesi iin, len iinin salnda desteklenenlere fiilen ve deval olarak yardm etmesi dnda iki koulun daha bakm gc ve bakm ihtiyacnn bir arada bulunmas gerekir. Eer bakm gc yoksa, destekten bakm ihtiyac mevcut deilse, destelenenden szedilemez. Bakm gc, dier deyile, destein ekonomik gc fiilen ve dzenli bir bakm gerekletirmeye yeterli dzeyde olmaldr. Ancak, bundan i kazas sonucunda len iinin ekonomik gcnn desteklenenlerin tm ihtiyalarn karlayacak dzeyde olmas gerektii sonucu karlmaldr. Destek, desteklenenlerin ihtiyalarnn sadece bir blmn karlamakta olsa da, bakm gcne sahip bulunduu kabul edilmelidir468. Hatta yardm olanann baka kaynaklara dayanyor olmas da,

nemli deildir. rnein kocasnn kazancndan ald maddi olanaklarla ona ve babasna bakan kadn, o ana, baba iin destek saylmaldr 469.

Destekte yoksun kalma tazminatnn talep edilebilmesinin dier koulu, desteklenenin len iinin yardmna ihtiya duymasdr. Destei kaybeden hangi nedenle olursa olsun iinin lmnden nceki yaam dzeyini srdrebilme olanana sahipse destekten yoksun kalma tazminatndan szedilemez. Bakm ihtiyacnn kabul iin, desteklenenin mutlaka zaruret iine dm olmas gerekmez. Normal sosyal dzeyine uygun bir yaanty srdrebilme olanandan yoksun kalm bulunmas bu tazminatn istenebilmesi iin yeterlidir. Kukusuz o gne kadar srdrlm olan ar giderleri gerektiren bir yaant biimi burada normal sosyal dzeye uygun yaant kavramnn dnda kalr470.

467 468

ZVEREN, AKI, s262 SZEK, Hukuku, s. 342-343 469 ULUSAN, s. 342 470 SZEK, Hukuku, s. 343

161

Yargtaya gre de, yalnz bana bakm ihtiyac, destekten yoksun kalma tazminatna hak kazanabilmek iin yeterli deildir. Destekten yoksun kaldklar iddia edenlerin lenin dzenli ve srekli yardmlarndan fiilen yoksun kalm bulunmalar gereklidir471.

Yardm edilen destein (iinin) lmyle ve onun miras olmak nedeniyle gereksinimleri terekeden salamak olana bulmusa destekten yoksun kalma bir tazminat hakk dourmaz. nk, bu olaslkla yardm edilen durumdaki miras len iiden geen miras geliriyle geimlerini salamak olanan elde etmitir472.

Bu tazminat miraslk sfatndan ayr ve bamsz bir hak olduundan iinin kaza sonucu iverenden ald maddi ve manevi tazminat tutarnn iinin daha sonra lmesi halinde, hak sahiplerine talep edilen destekten yoksun kalma tazminatndan indirilmesini gerektirmez473.

c) Bakm (Destek) Sresi

Destekten yoksun kalma tazminat bir yandan destein bakm gcne, dier yandan destelenenlerin bakm ihtiyacna bal olduundan, bu gcn veya ihtiyacn ortadan kalkmas destein sona ermesini gerektirir. O halde, tazminatn belirlenmesinde bunlarn muhtemel devam srelerinin, dier bir deyile, balang ve sona erme zamanlarnn saptanmas zorunludur. Desteklenenlerin bakm ihtiyacnn dier deyile, zarar sresinin balangc iinin lm tarihidir. Destein bakm gc ile desteklenenin bakm ihtiyacndan hangisi daha nce sona erecekse, bakm sresi asndan o sre esas alnmaldr474.

471 472

ELK, s. 164-165 TUNOMA, CENTEL s. 129 473 NCROLU, s. 271 474 SZEK, Hukuku, s. 343

162

Hereyden nce, i kazas ve meslek hastal sonucu len ii destek olarak kabul edildiinde, bu destein salanaca varsaylan yardm sresi onun olas mr ile snrldr. Ortalama yaam sresi, PMF tablosuna gre belirlenir475.

Baka bir deyile, destekten yoksun kalma tazminatnn hesaplanmasnda sadece iinin i grebilme ann sonu olan aktif dnem kazanlar deil, bu sreden sonra yallk ayl alaca pasif dnem de gznnde tutulur. Nitekim, Yargtay uygulanmas da bu yndedir. Yksek Mahkemeye gre, Davaclarn miras brakannn iyerinde alrken i kazas sonucu ld uyumazlk konusu olmadna gre, 60 yandan sonra bakiye mrne kadar pasif dnemde elde edecei kazanlarn (da) hesaplanmas gerekir 476.

Destekten yoksun kalma tazminatnn belirlenmesinde desteklenenlerin durum ve bakm ihtiyalarnn ne kadar devam edecei aada incelenecektir.

d)Tazminat Talep Edebilecek Kiiler

Destekten yoksun kalan hak sahibinin lenin ei, ocuklar, ana, babas olmasna gre zarar sresi demek olan bakm sresi deiiklik gsterir. Genellikle erkek ocuklar 18 yan, kzlar 22 yan ikmaline kadar sa kalan e destekten yaa bykse kendi bakiye mr sresince, kk ise lenin bakiye mr sresince, ana ve baba kendi bakiye mr srelerince destekten yararlanrlar477.

aa) Destekten Yoksun Kalan E

Eini yitiren kadnn bakm ihtiyac, kural olarak yaamnn sonuna kadar srmekle birlikte, baz durumlarda bu ihtiya daha nce de sona erebilir. Dul kalan kadn evlenmek veya bir ie girmek suretiyle bakm ihtiyacndan kurtulabilir. Evlenme tazminat davasnn sona ermesinden nce gereklemise, iinin lm
475 476

ULUSAN, s. 173 Yarg. 21. HD. 8.7.1996, E. 402, K. 4111, Yarg. 21. HD. 8.10.1996, E. 4315, K. 5453, SZEK, Hukuku, s. 343344 477 MOLLAMAHMUTOLU, s. 775

163

gn ile einin evlenme gn arasna bir tazminat takdir edilir. Ancak, ikinci evlilik kadna len destein tamamndaki destei salamyorsa len iinin salad yardm ile evlenilen kimsenin salayaca yardm arasndaki fark tazminat olarak saptanr. Eini yitiren kadn, hkm tarihinde henz evlenmemise ilerde evlenme ansnn bulunup bulunmad gznnde tutulur ve belirlenen zarardan evlenme olasl orannda bir indirim yaplr. Evlenme olaslnn bulunup bulunmad belirlenirken dul kadnn ya, ocuklarnn says, fiziki grn, karakteri, salk durumu, yaad ortam, yeniden evlenme arzusunun olup olmad gibi hususlar yarg tarafndan dikkate alnr. Eini yitiren kadn, esasen bir ite almakta ise veya lm olayndan sonra gelir salayacak bir i tutmusa ve elde ettii gelir salnda kocasnn kendisine ayrdndan daha az deilse, tazminat gerekmez. Elde ettii gelir destein salad yardmdan daha azsa, aradaki fark tazminatn belirlenmesinde gznnde tutulur478.

len ii kadn olup, sa kalan e erkekse, dul kocann yoksunluk zarar, bakm gereksiniminin devam ile snrl olur. Burada da, sa kalan kocann olas mr sresi nemlidir. Ayrca lkemizdeki genel eilime gre, dul kocann evlenme ansnn dul kadndan daha yksek olduu da kabul edilmektedir. Bu olaslkla, kocann sal ve fiziksel durumu nedeniyle i gremeyip, karsnn bakmna muhta olmas nem tar479.

bb) Destekten Yoksun Kalan Nikahsz E

Gerek i hukuku retisinde gerekse yarg kararlarnda iinin i kazas sonucu lmnde nikahsz ein de, destekten yoksun kalma tazminat isteyebilecei kabul edilmektedir. Kukusuz bunun iin, szkonusu ilikinin dzenli ve devaml olarak ortak bir yaam srdrme ve birbirine destek olma kararllnn bulunmas gerekir. Ne var ki, Yargtay 21. Hukuk Dairesi yerlemi itihad ile destekten yoksun kalma tazminatnn belirlenmesinde, nikahsz ein nikahl ee gre, evlenme olaslnn daha yksek olduunu; ortak yaantya her an son verilebileceini, bu
478 479

SZEK, Hukuku, s. 344345 ULUSAN, s. 174

164

nedenle BK. m. 43 uyarnca bir indirim yaplarak daha az tazminata hkmedilmesi gerektiini karara balamaktadr. 480

Yargtay bir kararnda da, hukuki evlilik ba kurulmasa bile fiili evlilik birliinde de destekten yoksun kalma tazminat istenebileceine hkmetmitir481.

cc) Destekten Yoksun Kalan ocuklar

kazas sonucunda desteini yitiren ocuklarn bakm ihtiyacnn devam sresi kural olarak yaam srelerinin sonu deil, kendi olanaklar ile geimlerini salayncaya kadar geecek zaman dilimidir. Geri ocuklarn 18 yann tamamlamasna kadar destek yardm isteyebilecekleri kural olarak kabul edilir. Ancak, her olayn ve destekten yoksun kalan kiinin zel durumuna gre farkl bir deerlendirme yaplmas da zorunludur. Desteini yitiren ocuklar yksek renime devam ediyorlarsa veya yksek renim yapmalar baskn bir olaslk olarak gzkyorsa, st snr 25 ya olmak zere hangi yaa kadar destekten yoksun kalma tazminatnn denecei yarg tarafndan takdir edilir. Bunun gibi, ocuk alamayacak durumda sakat ise, destein tm yaam boyu srecei kabul edilmelidir. te yandan, bir meslek ve sanat olmayan ev kz olarak yetitirilmi ocuklarn bakm ihtiyacnn muhtemel evlenme yana (kylerde 18, kentlerde 22) kadar devam edecei kabul edilir482.

dd) Destekten Yoksun Kalan Ana, Baba ve Kardeler

Destekten yoksun kalanlar iinin ana ve babas ise, bunlarn mrlerinin sonuna kadar bakm gereksinimi iinde bulunacaklar kabul edilir. Hatta lm srasnda i sahibi olan ve gelir elde eden ana ve babann dahi daha ileri yalarda

480 481

Yarg. 21. HD. 20.3.2001, E. 1005, K. 2091, SZEK, s. 345346 Yarg. 9. HD. 08.03.1984, E. 1330, K2509, DEMR, Bireysel Hukuku, s. 251 482 SZEK, Hukuku, s. 347

165

almama olasl gznnde tutularak destekten yoksun kalm olduklar kabul edilmelidir483.

Kardeler arasnda lm olaynn gereklemesinden nceki dnemde fiili bir bakm ilikisi kurulmusa sa kalan karde de, iverenden destekten yoksun kalma tazminat isteyebilir. Bu durumda nafaka ykmllnn doumundan farkl olarak len kardein refah iinde bulunmas koulu aranmaz484.

e) Tazminatn Hesaplanmas

inin lm ile iverenin destekten yoksun kalanlara demekle ykml olduu tazminat; lenin yaayabilecei muhtemel sre iinde elde edebilecei kazan tutarlarndan, yoksun kalan hak sahiplerine ayrp ileride yapabilecei yardm tutarnn pein ve toptan denmesi halinde (pein sermaye faiziyle birlikte) hesaplanarak bulunacak miktardan ibarettir. Bu inceleme yaplrken, hak iddiasnda bulunanlarn hereyden nce sosyal durumlar, mali ve iktisadi imkanlar incelenmeli gerekten ileride lenin yardmna ihtiya duyacaklar tespit edildii takdirde tazminatn miktar hesaplanmaldr485.

Tazminatn hesabnda len iinin net geliri, bakiye mr, i grebilirlik dnemi, i grmezlik ve mterafik kusur oranlar, desteklenenlerin alaca pay oranlar, sa kalan ein evlenme olasl, Sosyal Sigortalar tarafndan balanan pein sermaye deeri gibi veriler dikkate alnr486.

Uygulamada, destek yoksun kalma tazminatnn saptanmasnda da, hereyden nce i kazas nedeniyle lm anndaki iinin geni anlamda cretinden hareket edilir. Bu cret, lm olay gereklemeseydi PMF yaam tablosuna gre, destein muhtemel yaam sresinin sonuna kadar aynen maddi tazminatn hesaplanmasndaki esaslara gre arttrlr ve destein yaasayd elde edebilecei
483 484

ULUSAN, s. 175 SZEK, Hukuku, s. 347 485 ZVEREN, AKI, s. 263 486 MOLLAMAHMUTOLU, s. 775

166

kazanc hesaplanr. Bundan sonra, destein kazancndan ne kadarn destekten yoksun kalanlara ayrabileceini ve bu miktarlarn bunlara nasl paylatrlacan belirlemek gerekir. Hereyden nce, lenin gelirinden bir ksmn kendi geimi ve masraflar iin ayraca, hatta makul bir miktarn da tasarruf edecei kabul edilir. Destein gelirinin geri kalan ksmndan desteklenenlerin her birine sa olsayd ne kadar pay ayracann saptanmasnda, yardm ettii kimselerin says, bunlarn bakm ihtiyac, ya ve cinsiyetleri, baka bir gelire sahip bulunup bulunmadklar, sosyal adan srdrmekte olduklar yaam tarzlar, aradaki yasal ve duygusal yaknlk derecesi gibi hususlar gz nnde tutulur. Baka bir anlatmla, destekten yoksun kalan her bir kiinin bu ltlere gre ne lde yardm salayaca, bakm ihtiyalarnn devam sresi de, dikkate alnarak belirlenir. Bundan sonra, destekten yoksun kalanlarn zararlarnn yani tazminat alacaklarnn pein sermaye deeri ayr ayr hesaplanr487.

Ancak

bu

miktar

desteklenenlere

denecek

tazminat

oluturmaz.

Sorumluluk hukukunda tazminatn gerek zarar amamas tazminat alacaklsnn olay nedeniyle zenginlemesinin nlenmesi ve zarar grenin sadece nceki ekonomik durumuna getirilmesi gerekeceinden bu miktardan, maddi tazminatta olduu gibi baz indirimlerin yaplmas zorunludur. Yargtay uygulamasna gre, bu indirimler belirli bir sraya gre yaplr. Buna gre, desteklenen eer destein mirass ise, elde ettii miras geliri sa kalan ein yeniden evlenme, ans zel sigortadan elde edilen tazminatlar destek iin artk yaplmas gerekmeyen giderler yukarda belirtildii ekilde saptanan zararlardan dlr. Bundan sonra koullar varsa i kazasnda len iinin mterafik kusuru orannda BK. m. 44e durumun gerekleri hakkaniyete gre BK. m. 43e gre, yarg tarafndan indirimleri yaplr. Nihayet, destekten yoksun kalanlara Sosyal Gvenlik Kurumu tarafndan bu olay nedeniyle gelir balanmsa, bu gelirlerin pein sermaye deeri desteklenenlerin zararlarndan dlr. Bylece destekten yoksun kalanlardan her birinin iverenden elde edecei tazminat alacana ulalm olur488.
487 488

SZEK, Hukuku, s. 348 Yarg. 9. HD. 16.12.1982, E. 9201, K. 9841, Yarg. 9. HD. 29.12.1982, E. 13395, K. 15902, Yarg. 9. HD. 24.9.1998, E. 8545, K. 9498, SZEK, Hukuku, s. 349

167

D. Sosyal Gvenlik Kurumumun Rcu Davalar

kazalar ve meslek hastalklar alanlar ve altranlar bakmndan en nemli sosyal gvenlik riskleridir. kazalar ve meslek hastalklar sigortas, sosyal gvenliin sz edilen iki nemli riskine kar sosyal gvenlik salama maksad ile dzenlenen bir sosyal sigorta daldr. Bu sigorta dalnda i kazas ve meslek hastalklar risklerinin ortaya kmas durumunda riskin nemli iki sonucuna kar sosyal gvenlik salanr. Bunlardan birisi i kazas ve meslek hastal sonucu ortaya kan hastalk durumunun gerektirdii tedavi giderlerinin karlanmasdr. Dieri ise, i kazas ya da meslek hastal sonucu alamayacak duruma den insanlara geici yahutta srekli olarak i gremez durumuna dmesinin ortaya kartaca gelir kesilmesi ya da gider artnn telafi edilmesi iin gelir garantisi salamak yani bir gelir yardm yaplmasdr489.

Dolaysyla sigortalnn i kazasna uramas ya da meslek hastalna yakalanmas halinde SGK kendisine salk ve parasal yardmlar yapacaktr. Yaplan bu harcamalar nedeniyle Kurumun mal varlnda bir azalma szkonusu olmaktadr. Kaza veya hastaln oluumunda iveren ya da nc kiinin sorumluluu szkonusu ise, Kurumun yapt harcamalar bunlardan geri isteme hakkna sahiptir490.

Hukukumuzda SGK sigortal veya hak sahipleri iin yapt her trl gider ve demeleri belirli koullar altnda iverenden rcu davas yoluyla talep hakk tannmtr. Bylece, gzetme borcuna aykr davran sonucunda bir i kazas veya meslek hastal ortaya kmsa, iveren hem ii ve yaknlarnn aabilecei tazminat hem de, SGK tarafndan alacak rcu davalar ile kar karya kalmaktadr491.

489

Kadir, ARICI, verenlerin Kazalar ve Meslek Hastalklar Sigortasndan Doan Sorumluluu Yeniden Ele Alnmaldr, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005, s. 53 490 GZEL, OKUR, s. 242 491 SZEK, Hukuku, s. 357-358

168

kazas ve meslek hastalklar sigortasnda Kurumun rcu hakk, 506 sayl Sosyal Gvenlik Kanununun 13,14,21,23nc maddelerinden kaynaklanmaktadr. Bu maddelerde ngrlen artlarn meydana gelmesi halinde, i kazas ve meslek hastal olaylarnda kurumun yapt her trl gider ve demeler iverene ve/veya nc kiilere rcu edilebilmekte yani dettirilebilmektedir492.

Sosyal Gvenlik Kanununun 21. maddesinde Kurumun rcu hakk u ekilde yer almaktadr: kazas ve meslek hastal, iverenin kast veya sigortallarn saln koruma ve i gvenlii mevzuatna aykr bir hareketi sonucu meydana gelmise, Kurumca sigortalya veya hak sahiplerine bu Kanun gereince yaplan veya ileride yaplmas gereken demeler ile balanan gelirin balad tarihteki ilk pein sermaye deeri toplam, sigortal veya hak sahiplerinin iverenden isteyebilecekleri tutarlarla snrl olmak zere, Kurumca iverene dettirilir. verenin sorumluluunun tespitinde kanlmazlk ilkesi dikkate alnr.

Anlan dzenleme ile Kuruma i kazas veya meslek hastal sonucu zarara urayan sigortal ve lm halinde sigortalnn hak sahipleri iin yaplan tm gider ve demeleri sigortalnn zarara uramasna sebep olanlardan geri isteyebilme hakk tannmtr. SGK yasadan kaynaklanan bu hakk uygulamada rcu, bu yolda iveren aleyhine alan davalara da rcu davas denilmektedir493.

retide, Kurumun iverene bavurma hakk yasal ardalk (kanuni halefiyet) esasna dayandrlmaktadr. Kurum ile sigortal arasndaki iliki, yasal halefiyettir. Kurum, bu halefiyet ilkesine dayanarak iverene bavurmaktadr. Bu gr, Yargtay'n 31.3.1954 gn, 17/10; 29.6.1960 gn, 13/15 sayl ve 17.1.1972 gn 2/1 sayl tihad Birletirme Kararlarndan bu yana, dier birok Yargtay kararnda da benimsenmitir494.

492

Sait, ERSOY, Kazas ve Meslek Hastalklarnda verenin Sorumluluklar, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005, s. 47 493 AKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 209 494 GZEL, OKUR, s. 243

169

a) Rcu Davasnn Koullar

Sosyal Gvenlik Kurumunun sigortal veya onun hak sahiplerine yapt demeler nedeniyle iverene bavurabilmesi, SGK m. 21'de belirtilen ve iverenin kusurlu davrann temel alan hallerden birinin gereklemesine baldr. verenin Kuruma kar sorumluluu maddenin sayl olarak gsterdii belli eylem ve davranlarla snrldr. Bu eylem ve davranlarn neler olduu SGK m. 2da yle ifade edilmitir: kazas ve meslek hastal, iverenin kast veya sigortallarn saln koruma ve i gvenlii mevzuatna aykr bir hareketi sonucu meydana gelmise . . . iverenin sorumluluu szkonusu olabilecektir. Maddenin ngrd sorumluluk halleri, srasyla iverenin kast iverenin iilerin saln koruma ve i gvenlii ile ilgili mevzuat hkmlerine aykr hareketi ve iverenin su saylr bir hareketi'den ibarettir. kazas veya meslek hastal iverenin bu davranlarndan yalnzca birisinin sonucunda gereklemise yine Kurumun iverene dava hakk doacaktr495.

Anlan maddede ngrlen koullardan ilkine gre, i kazas veya meslek hastal iverenin kast sonucu meydana gelmi bulunmaldr. Bu durumda iverenin ar ihmali bile, bu koulun gereklemesi asndan yeterli saylmayacaktr496.

kazas ve meslek hastal sigortasna ait ve yaplan iin tehlike snfna gre, ii cretinin %1, 5 %7'si oranndaki primin tamam iveren tarafndan denmektedir. verenler aksaksz bir ekilde primlerini dedikleri halde, Kurum iyerinde ve hatta iyeri dnda (geli gidilerde) meydana gelen i kazas/meslek hastal sebebiyle yapt masraflar, iverenlerin kastn, kusurunu, kusursuz sorumluluunun veya ihmalini ileri srerek davalar amak suretiyle geri alabilmektedir. Uygulamada alan davalar genellikle iveren aleyhine sonulanmaktadr497.

495 496

GZEL, OKUR, s. 245 SZEK, Hukuku, s. 358 497 Nihat, YKSEL, Kazas ve Meslek Hastalklarnda Rcu, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005, s. 49

170

veren i kazas veya meslek hastalnn iilerin saln koruma ve i gvenlii ile ilgili mevzuata aykr hareketi sonucu meydana gelmi olmas durumunda da sorumludur498.

sal ve i gvenlii kurallarna aykrlk bizatihi kusur oluturduundan onun kasten veya ihmal ile yaplm olmas sonucu deitirmez499.

Uygulamada, Kurumun iverene kar at rcu davalarnn hemen hepsi iverenin i sal ve gvenlii ile ilgili mevzuat hkmlerine aykr hareketi kapsamnda grlmektedir. sal ve i gvenlii konusundaki mevzuatn ok kapsaml ve karmak olmas, oluan i kazalar veya meslek hastalklarnn byk blmnde iverenlerin kusurlu addedilmelerine sonu olarak da, rcu tazminatndan sorumlu tutulmalarna neden olmaktadr500.

SGK m. 21de su saylr eylemin sonucunda sigortalnn i kazasna uramas veya meslek hastalna tutulmasndan da, ivereni sorumlu tutmaktadr. Yasann mutlak ifadesi dikkate alndnda iverenin sorumluluu asndan suun tr nem tamaz, ceza yasasnn su sayd herhangi bir eylem ivereni sorumlu klar. Suun kabahat niteliini tamas sorumluluk iin yeterlidir. Bunun gibi, suun taksirli, ihmali, ani, mtemadi veya mteselsil sulardan olumas da iverenin sorumluluunu etkilemez. Af, kamu davasnn almam olmas, kamu davas alm olmakla birlikte verilen cezann ertelenmesi iverenin sorumlu tutulmasn engellemez. verenin eyleminin su saylr nitelikte bulunup bulunmadn sigortalnn i kazasna urad veya meslek hastalna tutulduu tarihte yrrlkte bulunan hkmlere gre belirlenir501.

498 499

GZEL, OKUR, s. 246 SZEK, Hukuku, s. 359 500 SAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 210 501 GZEL, OKUR, s. 248

171

b) Rcu Davasnda Kusurun Rol

Sosyal Gvenlik Kanununun 21. maddesinde saylan hallerin tmnde rcu davasnn szkonusu olabilmesi iin, i kazasnn meydana gelmesinde iverenin kusuru bulunmas gerekir. verenin iiler karsnda sorumluluunun, risk esasna dayal kusursuz sorumluluk olarak kabul eden Yargtay, Kurumun rcu hakkn, iverenin kusurlu bulunmas kouluna balamaktadr. Nitekim, yksek mahkemeye gre, SGK'nn rcu davasn risk nazariyesine gre amas kabul edilemez. Kurumca alan rcu davalarnda, kusur incelemesi yaplmadan hkm verilemez. SGK m. 21 uyarnca iveren tm i sal ve gvenlii nlemlerini alm buna ramen kanlmazlk sonucu i kazas meydana gelmise sorumlu tutulamaz502.

Yargtay da bir kararnda, belirtmitir503.

zararlandrc

sigorta olaynda kusur

belirlenmesine gidilirken kanlmazlk olgusunun dikkate alnmasnn gerektiini

Alnan tm nlemlere ramen, zararn domu bulunmas kanlmazlk olarak ifade edilmektedir. Mesela, doal afetler sonucu oluacak i kazalar bu kapsama girer. Kanlmaz bir nedenden kaynaklanan i kazas ya da meslek hastalndan tr iverenin sorumlu tutulmamas iin mevzuat gerei alnmas gerekli tm nlemleri alm olmas gerekir. veren alnmas gerekli bir nlemi almam ise, olayn kanlmazlndan szedilemez. Gerekten, i kazas ya da meslek hastalna neden olan olaylarn byk bir blm iverenin alaca nlemlerle ksmen de olsa bertaraf edilebilir, kanlmazlk durumu ortadan kaldrlabilir. Kanlmazlk ilkesi sadece ve sadece iveren ile ii arasnda geerli olup nc kiiler ile sigortalnn hak sahipleri asndan uygulanmaz504.

502

Yarg. 10. HD: 19.3.1996, E. 2027, K. 2229, Yarg. HGK. 18.6.1997, E. 10-180, K. 1544, Yarg. 10 HD. 9.11.1999, E. 6175, K. 8022, Yarg. 10. HD. 8.3.2004, E. 83, K. 1611, SZEK, Hukuku, s. 359 503 Yarg. 10. HD, 23. 02. 2006, E. 2005/12084, K 2006/175, http://www. tisk. org. tr/hukuk/ayrinti. asp?id=178, (Eriim:19. 09. 2007) 504 SAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 211

172

Ancak, Sosyal Gvenlik Kanununun 23. maddesinde yer alan durum ortaya karsa rcu davasnn alabilmesi iin iverenin kusuru aranmaz. Bu maddeye gre, iveren altrd sigortallar Kuruma bildirme ykmlln, yerine getirmedii takdirde rcu davasnda Kuruma kar kusursuz sorumluluk esaslar erevesinde sorumlu olur. Gerekten, SGK m. 23 uyarnca bildirilmeyen sigortallarn i kazasna veya meslek hastalna uramalar halinde gerekli sigorta yardmlar yine Kurum tarafndan salanr. Ancak, ayn madde gereince Kuruma yaplan ve ileride yaplmas gerekli bulunan her trl masraflarn tutar ile gelir balanrsa bu gelirlerin 19. maddede sz geen tarifeye gre hesabedilecek sermaye deeri tutar, 21. maddede yazl sorumluluk halleri aranmakszn iverene ayrca dettirilir. Grlyor ki, iveren sigortaly bildirme ykmlln yerine getirmedii takdirde, i kazasnn oluumunda kusurlu bulunsun veya bulunmasn sorumlu olacaktr505.

SGK m. 23'te ngrlen sorumluluk, sigorta olaynn (i kazas ve meslek hastal) oluumundaki kusur durumundan tam bir bamszlk iinde

gereklemektedir. veren salt sigortaly kuruma bildirme ykmlln yerine getirmedii iin sorumlu tutulmutur506.

c) Rcu Davasnn Kapsam

Rcu davasnda SGK yapt demeler iin iverene kusuru orannda bavurabilir. inin (sigortalnn) i kazasnda mteafik kusuru varsa kurumun iverene aaca rcu davasnda da, hkmedilecek tazminatta BK. m. 44 uyarnca iinin kusuru orannda indirim yaplr507.

505 506

SZEK, Hukuku, s. 359 GZEL, OKUR, s. 254 507 SZEK, Hukuku, s. 360

173

Daha nce Yargtay karar ile benimsenen ve sonra 3395 sayl kanunla SGK m. 21'deki hkmle rcu tazminatnn tavan sigortal veya hak sahibi kimselerin iverenden isteyebilecekleri miktarla snrl tutulmutur508.

Bu dzenleme halefiyet ilkesine uygundur. nk, halefiyet borlunun (iverenin) alacaklya olan borcunun daha arlamasna neden olamaz. Rcu davasnda da, SGK sigortalnn veya hak sahiplerinin iverenden (veya nc kiiden) isteyebileceinden fazlasn talep edemez. Bu nedenle rcu tazminatnn tavannn belirlenebilmesi iin, iverenin iiye (sigortalya) veya hak sahiplerine deyecei tazminat miktarnn maddi tazminatn belirlenmesine ilikin esaslara uygun olarak hesaplanmas gerekir. te yandan, SGK m. 21'de Kurumca sigortalya veya hak sahibi kimselere ileride yaplmas gerekli bulunan her trl giderlerin tutarlar ile gelir balanrsa, bu gelirlerin hesaplanacak sermaye deerleri toplam yukarda belirtilen tavan amamak zere Kurumca iverene dettirilecei ngrlmtr509.

Kurumca iveren aleyhine alm rcu davalarnda faizin balang tarihi, giderler asndan deme tarihi, balanm gelirler iin ise ayr ayr tahsisin onay tarihidir510.

d) nc Kiiye Rcu ve verenin stihdam Eden Sfatyla Sorumluluu

kazas veya meslek hastal nc bir kiinin kast veya kusuru yznden olumusa, kurumca btn sigorta yardmlar yaplmakla beraber, zarara sebep olan nc kiilere ve ayet kusuru varsa bunlar altranlara BK. Hkmlerine gre rcu edilir. Ancak, i kazas veya meslek hastalklar sonucu lmlerde bu Kanun uyarnca hak sahiplerine yaplacak her trl yardm ve demeler iin i kazas veya meslek hastalnn meydana gelmesinde kast veya kusuru
508 509

GZEL, OKUR, s. 250 SZEK, Hukuku, s. 360 510 GZEL, OKUR, s. 252

174

bulunup da ayn i kazas veya meslek hastal sonucu len sigortalnn hak sahiplerine Kurumca rcu edilemez (md. 26/II, III)511.

nc kiinin SGK karsnda sorumlu tutulabilmesi iin i kazas veya meslek hastalnn, bu nc kiinin kast veya ihmali yznden meydana gelmi olmas gerekmektedir. nc kii hakknda kusursuz sorumluluk esaslar uygulanamaz. nc kiinin ivereni bu kimse i kazasna urayan veya meslek hastalna tutulan sigortalnn ivereni olsa bile ancak kendisinin de, kusurlu bulunmas halinde sorumlu olacaktr (SGK m. 21). verenin kusurunu kantlama ykm Kuruma aittir512.

te yandan, yine SGK m. 21 gereince i kazas veya meslek hastal bir kimsenin yannda altrd kiinin (nc kiinin) kast veya ihmali sonucunda domusa Kurum yapt tm yardmlar, eer kusuru varsa nc kiiyi altran iverene rcu edebilir. Grld gibi, burada BK. 55 ve 100. maddelerinden farkl bir sorumluluk tr ngrlmtr. nk, kusursuz sorumluluk esasna dayanan ad geen maddelerde ne iverenin ne de altrd kiinin kusurlu olmas gerektii halde, SGK m. 21'de Kurumun altrana rcu edebilmesi iin hem iverenin hem de altrd kiinin kusurlu olmas zorunludur513.

e) Rcu Davasnn Zamanam

SGK tarafndan iveren veya nc kiilere kar alacak davalarda zamanam sresi Sosyal Gvenlik Kanununda gsterilmemitir. Bu durumda, sigortal ile iveren arasnda szleme ilikisi (i akdi) olduundan SGK.da yasal halef olarak iinin yerine getiinden Kurumun iverene aaca rcu davasnn zamanam sresi BK. m. 125 gereince 10 yldr. Buna karlk nc kiilere

511 512

SAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulamas, s. 211 GZEL, OKUR, s. 258-259 513 SZEK, Hukuku, s. 361

175

kar alan rcu davalarnda arada szleme ilikisi bulunmadndan zamanam sresi BK. m. 60 uyarnca 1 ve 10 yldr514.

SGK'nn iverene kar rcu hakknn ancak sigortal iiye veya onun lm halinde dier hak sahiplerine Kurumca kanuni demelerinin yaplm olmas ile doduuna gre, bu rcu davalarnda zamanamnn balangc da szkonusu demelerin yapld tarihtir. Yargtay, SGK'nn gelir art dolaysyla rcu hakknn bal olduu 10 yllk zamanamn her bir gelir artnn kurumun yetkili organnca onayland tarihten itibaren balayacana karar verilmitir515.

II. VERENN DAR SORUMLULUU

1. yerinin Denetim ve Teftii

Kanununa gre devlet alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulanmasn izler, denetler ve tefti eder (m. 91/1). Devlet denetiminin esas amac, i kazalarnn nlenmesi, meslek hastalklarnn sebeplerinin ortadan kaldrlmas, iilerin gvenli bir ortamda alarak verimlerinin artmasnn salanmasdr. Bylece devlet, nlemek, demekten kolay ve ucuzdur anlay ile iverenlerin gzetme borcunu bir kamu dzeni arac haline getirmektedir. Zira i sal ve gvenliinin salanmasnda sadece iilerin deil iverenlerin de yarar vardr516.

Devlet bu grevini alma Bakanlna bal ihtiyaca yetecek say ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplr (m. 88/II).

Yaplan tefti ve denetimler srasnda, bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilirse iyerinde faaliyet ksmen veya tamamen durdurulur veya iyeri kapatlr (m. 79/I).
514 515

SZEK, Hukuku, s. 361 ZVEREN, AKI, s. 268 516 DEMR, Hukuku ve Uygulamas, s. 94

176

A. in Durdurulmas veya yerinin Kapatlmas

Yukarda da belirtildii gibi, yaplan tefti ve denetimler srasnda bir iyerinin 1. Tesis ve tertiplerinde; 2. alma metot ve ekillerinde; 3. Makine ve cihazlarnda, iilerin hayat iin tehlikeli bir husus tespit edilirse iyerinde faaliyet ksmen veya tamamen durdurulur veya iyeri kapatlr. Ksmen veya tamamen durdurma karar ile kapatma kararnn uygulanmas tehlike giderilinceye kadar devam eder517.

in durdurulabilmesi iin, tehlikenin acil, yani yakn olmas aranmaz. Bu yzden szgelimi, akcier toz hastal gibi ancak uzun vadede lme yol aabilen meslek hastalklar da, bunlar oluturacak nitelikteki iyerlerinde iin durdurulmasn zorunlu klar518.

in durdurulmasna veya iyerinin kapatlmasna karar verecek olan komisyon, kdemli i mfettiinin bakanlnda, iyerlerini, i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti bir ii ve iveren temsilcisi ile blge mdrnden oluur. Komisyonun almalar ile ilgili sekretarya ileri blge mdrl tarafndan yrtlr (m.79/I).

Komisyon, iyerlerinde denetim yapan mfettiin raporunda durdurma veya kapatma karar alnmas yolunda bir neri (teklif) getirmesi ve bu neri zerine toplanr (Tz. m. 5). Kararlar gerekeli olmak ve oyokluu ile alnmak zorundadr. Oylarn eitlii halinde bakann oyuna gre ilem yaplr (Tz. m. 7). Kararlar derhal iveren veya iveren temsilcisine alnd belgesi karlnda tebli edilir (Tz. m. 8). Kararlara kar iveren, mahalli i mahkemesine alt ign iinde itiraz edebilir. tiraz, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas kararnn uygulanmasn durdurmaz. Mahkeme ek itiraz alt ign iinde karara balamak

517 518

DEMR, Bireysel Hukuku, s. 254 CENTEL, s. 275

177

zorundadr. Acele mevaddan saylan bu iler iin verilen mahkeme karar kesindir, temyiz edilemez (m. 105/II)519.

Durdurulan ii izin almadan srdrecek veya kapatlan iyerini izinsiz aacak iveren (veya iveren vekili) hakknda ise, idari para cezas uygulanr ( K. m. 105/II)520.

Dier yandan, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas sebebiyle isiz kalan iilere iveren cretlerini demeye veya cretlerinde bir dklk olamamak zere meslek veya durumlarna gre baka bir i vermeye zorunludur. Ancak iveren zellikle iyerinin kapatlmas halinde ve baka bir iyeri de yoksa, olmasna ramen iilerin meslek veya durumlarna gre i veremiyorsa ve kapatlan iyerinin de yeniden alma olana kalmamsa, bu durumda geerli neden sayarak iilerin i szlemelerini feshedebilir. iler de bu tip durumlarda her zaman derhal fesih haklarn kullanabilir521.

III. VERENN CEZA SORUMLULUU

1. Ceza Kanunundan Kaynaklanan Sorumluluk

verenin cezai sorumluluunun ilki, Trk Ceza Kanunundan kaynaklanr. Zira iverenin i mevzuat gereince almas gereken i sal ve gvenlii nlemlerine aykr davranarak iinin i kazasna uramasna veya meslek hastalna tutulmasna sebep olmas, tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu bir kimsenin lmne veya yaralanmasna yol ama suunu oluturur (TCK. m. 83-89). Birden fazla kimsenin lmne ve/veya yaralanmasna yol aama durumunda verilecek ceza arttrlmaktadr (TCK. m. 85, 58). Kusura dayanan (taksirli) sularla ilgili bu

519 520

DEMR, Hukuku ve Uygulamas, s. 95 DEMRCOLU, CENTEL, s. 164 521 Mehmet, UUM, Yeni Kanunu Seminer Notlar, 1. Bask, Legal Yaynclk, stanbul 2003, s. 91

178

maddelere gre, iveren hakkndan uygulanacak hapis cezas, madurun (iinin) kusuru orannda indirime tabi tutulur522.

Bununla birlikte, i sal ve gvenlii tedbirlerini alma grevi iverene deil, iveren vekiline ait ise, cezai sorumluluk da iveren vekiline ait olur. Bunun gibi, iyerinde iin bir blmn alan alt iveren (taeron) iilerin geirecei bir kazasndan da asl iveren deil alt iveren sorumlu olur. Geri Kanunu, asl iverenin alt iveren ile birlikte sorumluunu ngrmektedir ( K. m. 216). Ama bu sorumluluk cezai deil hukuki bir sorumluluktur. Hukukumuzda cezalarn kiisellii ilkesi, cezai sorumluluu dorudan nlem almakta ihmali grlen iveren vekiline veya alt iverene ait olmasn gerektirmektedir523.

2. Kanunundan Kaynaklanan Sorumluluk

verene

yklenebilecek

ikinci

cezai

sorumluluk,

Kanunundan

kaynaklanmaktadr. Buna gre, Kanunu ve dier ilgili mevzuat hkmlerine aykr olarak ii sal ve i gvenlii iin gerekli nlemleri almayan iveren veya iveren vekili hakknda alnmayan her i sal ve gvenlii nlemleri iin ayr ayr ve her ay iin para cezasna hkmolunur ( K. m. 105/I). Burada sz geen, alnmayan her nlem i Sal ve Gvenlii Tznn her blmnde yazl nlemler iin szkonusudur. Yoksa ayn blm iindeki deiik maddelere aykrlk ayr ayr su oluturmaz, tek bir su oluturur524.

Yargtaya gre de, Kanununun geici 2. maddesi uyarnca halen yrrlkte olan eski i Sal ve Gvenlii Tznn her blmndeki yazl gvenlik nlemlerine uyulmamas tek bir suu oluturur; aksi grle ayn blm iindeki deiik maddelere aykrln ayr sular oluturduunun kabul

522 523

DEMR, Bireysel Hukuku, s. 256 NCROLU, s. 272273 524 DEMR, Hukuku ve Uygulamas, s. 96

179

Kanununun 101. maddesinin (yrrlkteki 105) ruhuna, anlamna ve amacna ters der525.

Ayrca, cezai yaptrmlarn uygulanabilmesi iin iyerinde mutlaka bir i kazas veya meslek hastalnn meydana gelmi olmas art deildir. sal ve gvenlii aleyhine bir suun oluabilmesi iin iveren veya vekilinin cezai yaptrma balanm bir kural ihlal etmi bulunmas yeterlidir. Dolaysyla i sal ve gvenlii hkmlerine aykrlkta cezai yaptrmlarn uygulanmas iin bir tehlikenin yaratlm olmas yeterlidir (formel sular)526.

verene yklenebilecek dier bir cezai sorumluluk ise, alt aydan fazla srekli ilerin yapld ve en az elli iinin alt iyerlerinde kurulmas ngrlen Sal ve Gvenlii Kurullarnn oluturulmamasdr. Gerekten, bu kurullarn iyerinde kurulmas ve altrlmas ile ilgili hkmlere aykr davranan, bu kurullarca alnan kararlar uygulamayan, iyeri hekimi altrma ve salk birimi oluturma ykmlln yerine getiremeyen iveren veya iveren vekiline idari para cezas verilir ( K. m. 105/2)527.

Hemen belirtelim ki, Kanununda iyerinde yaplan teftilerle ilgili iyerlerinde grlen eksiklikler iin iverene bir nel vermesi ngrlm deildir. Tefti Tz de, bu konuda bir hkm iermemektedir. Ancak uygulamada Bakanlk genelgeleri ile byle bir nelin verilebilecei ngrlmektedir. Bu nedenle, i mfettilerinin yakn bir tehlike gstermeyen eksikliklerin ve mevzuata aykrlklarn giderilmesi iin uygun bir nel vermesi mmkndr. nel verilmeyen hallerde ise, iyerlerinde yaplan tespit sonucu su olumu saylr ve eksikliklerin sonradan giderilmesi de, olumu suu ortadan kaldrmaz528.

Yargtaya gre de, Kanununda iyerinde yaplan tefti srasnda noksanlklarn giderilmesi iin iverene sre verilmesi iin ngrlm deildir.
525 526

Yarg. 9. CD. 17.1.1986, E. 1986/54, K. 1986/265, ELK, s. 165 EYRENC, TAKENT, ULUCAN, s. 270 527 NCROLU, s. 273 528 DEMR, Hukuku ve Uygulamas, s. 96

180

Ancak geici 2. maddeye gre halen yrrlkte olan eski Tefti Tz uyarnca derhal tamamlanmamas bakmndan yakn bir tehlike gstermeyen eksiklik ve mevzuata aykrlklarn giderilmesi iin mfettie uygun bir nel verilebilir. nel verilmeyen hallerde mahallinde yaplan tespitle su oluur ve eksikliklerin sonradan giderilmi olsa da suun olumasn engellemez529.

Nihayet, Kanunu ile tzk ve ynetmelik hkmlerine aykr davranan iverenler iin ngrlen para cezalar adli deil idari niteliktedir. Bir baka deyile, bu cezalar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge Mdrlklerince verilir. Gerekesi belirtilmek suretiyle ilgililere usulne uygun olarak tebli edilen para cezalarna kar, tebli tarihinden itibaren yedi gn iinde yetkili dare Mahkemesine itiraz edebilir. tiraz, idarece verilen para cezasnn, yerine getirilmesini durdurmaz ve evrak zerinde yaplan inceleme, ksa srede sonulandrlr. tiraz zerine verilen mahkeme karar kesindir ( K. m. 108/I,II). dari para cezalar 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsili Usul hakknda kanun hkmlerine gre tahsil olur530.

IV. VERENN SORUMLULUUNDA ZAMANAIMI SRES

veren, gzetme borcuna aykr davranr, szgelimi gerekli gvenlik nlemlerini almaz ve bundan dolay ii bir zarara urar veya lrse, ii ve yaknlar hizmet szlemesine dayanarak tazminat davas aabilir. inin veya yaknlarnn kullanacaklar bu dava hakk, on ylda zamanamna urar (BK. m. 125, 132/II). te yandan, szkonusu on yllk zamanam sresinin, iinin lm tarihinden itibaren hesaplanmas gerekir531.

529 530

Yarg. 9. CD. 3.5.1990, E.990, K. 1783, ELK, s. 165 DEMR, Bireysel Hukuku, s. 228 531 TUNOMA, CENTEL, s. 129

181

SONU

almamzda, lkemizin nemli sorunlar arasnda yer alan i sal ve gvenlii konusu, mevzuatn iverenlere ykledii ykmllkler asndan incelenmeye allmtr.

sal ve gvenliinin ortaya kmas sanayileme olgusu ile yakndan ilgilidir. Dnyada, zellikle 18. yzyln ikinci yarsndan sonra ortaya kan bilimsel ve teknik gelimeler, sanayide yeni retim yntemlerinin kullanlmas sonucunu dourmutur. Sanayi Devrimiyle ortaya kan yeni alma artlarnda iiler, i kazas ve meslek hastalklarndan byk lde etkilenmilerdir. Sanayinin gelimesiyle oluan salksz alma ortamlar, iilerin saln bozmu ve bunun iin nlemler alnmas ihtiyac duyulmutur.

verenin, iyerinde iilerin saln ve gvenliini salamas gzetme borcu kapsamnda yer alr. verenler, iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak ve gerekli ara ve gereleri noksansz bulundurmakla ykmldrler. Ayrca, iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler ve yasal hak ve sorululuklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. Ancak, iyerlerinde i sal ve gvenliini salamak, sadece iverenlerin grevi deildir. Bu konuda, devlete ve iilere de nemli grevler dmektedir.

sal ve gvenliinin ekonomik, hukuksal ve sosyal boyutlar da vardr. kazas ve meslek hastalklar, bir yandan alanlar, alanlarn ailelerini ve yaknlarn etkilemekte, dier yandan ise, gerek retim srelerini ve gerekse lke kalknmasn olumsuz ynde etkilemektedir. Dolaysyla, i kazas ve meslek hastalklar sadece iiye zarar vermemekte, onun desteine muhta bulunan ok geni bir kitleyi de ilgilendirmekte ve sorunun sosyal yn kadar ekonomik yn de, byk nem tamaktadr.

182

iler alma ortamnda, birok tehlikeyle kar karya kalmaktadrlar. Bu tehlikelerin mmkn olan en ileri dzeyde giderilmesi iiler iin byk neme sahiptir. Dolaysyla iinin ekonomik ve sosyal varln korumak, iyerinde meydana gelebilecek maddi ve manevi zararlarn yan sra igc kayplarn da nlemek iin iyerlerinde i sal ve gvenliine ilikin birtakm nlemlerin alnmas gerekmektedir.

sal ve gvenlii tedbirlerinin alnmas, iinin alma artlar ile, kullanlan ara ve gerelerden doabilecek tehlikelerin giderildii salkl bir alma ortamnda almasn ve i kazas ve meslek hastalklarna kar korunmasn amalar.

sal ve gvenlii alma hayatnn temel konularndan biridir. alanlar ve tm retim srelerini dorudan ilgilendiren bu konuya gereken nem verilmediinde, i kazas ve meslek hastalklar gibi olumsuz sonular ortaya kmaktadr. Dolaysyla, i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas hayati bir nem arzetmektedir.

sal ve gvenliine ilikin olarak, Trk hukukunda ok sayda yasal dzenlemeler bulunmaktadr. Anayasamzn 50. maddesinde, kimsenin yana, cinsiyetine ve gcne uygun olmayan ilerde altrlamayaca belirtilmektedir. 4857 sayl Kanununun ise, beinci blm (m. 77-89) i sal ve gvenliine ayrlmtr. Bu blmde, i sal ve gvenlii konusunda iilerin ve iverenlerin ykmllkleri, iyerinde i sal ve gvenliine aykrln tespiti halinde iyerinin kapatlmas veya iin durdurulmas, i sal ve gvenliinin iyeri seviyesinde rgtlenmesine (i sal ve gvenlii kurulu, iyeri salk birimleri ve iyeri hekimi, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik elemanlar, salk ve gvenlik ii temsilcisi), ynelik hkmler yer almaktadr. Ayrca, Borlar Kanunu, Belediyeler Kanunu, Umumi Hfzsshha Kanunu ve Sosyal Gvenlik Kanununda da i sal ve gvenlii hakknda eitli hkmler yer almaktadr.

183

Sonu olarak, iverenin iiyi koruma ve gzetme borcundan doan hukuki sorumluluklarnn en nemlisi, i sal ve gvenlii nlemleri alma ykmll olduu sylenebilir. yerlerinde, i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas ve bu nlemlerin denetlenmesi, alanlarn veriminin artmasnda ve dolaysyla toplumsal refaha katkda bulunma konusunda nemli bir ileve sahiptir.

184

KAYNAKA

AKIN, Levent, Kazasndan Doan Maddi Tazminat, Yetkin Yaynlar, Ankara 2001 AKINTRK, Turgut, Yeni Medeni Kanuna Uyarlanm Geniletilmi 9. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003 Medeni Hukuk,

AKTAY, A. Nizamettin, ARICI, Kadir, SENYEN/KAPLAN, E. Tuncay, Hukuku, 1. Bask, Sekin Yaynevi, Ankara 2006 AKYT, Ercan, Hukuku, 4. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2005 ( Hukuku) AKYT, Ercan, ve Sosyal Gvenlik Hukukuna likin Emsal Yargtay Kararlar, 1. Bask, Ethemler Yaynclk, stanbul 2003 (Emsal Yargtay Kararlar) AKYT, Ercan, Sosyal Gvenlik Hukukuna likin Emsal Yargtay Kararlar, 1. Bask, Ethemler Yaynclk, stanbul 2003 (Sosyal Gvenlik) ALPAR, M. Blent, i Sal ve Gvenlii ve alma Ortam Hakknda 155 Sayl ILO Szlemesi le lgili alma Hayat Mevzuat, Kamu-, Cilt:7, Say:2, 2003 ANDA, Faruk, Sal Gvenlii ve Denetimi le yeri Hekimlii, http://www. teksitisveren. org. tr/dergi/2004/temmuz/degerlendirme. html, (Eriim:19. 09. 2007) AF, i Sal ve Gvenliinin Geliimi, i Sal ve Gvenlii Ders Notlar http://www. forumta. com/aof/147762-isci-sagligi-ve-guvenligidersnotu. html, (Eriim:17. 01. 2008) ARICI, Kadir, i Sal ve Gvenlii Dersleri, Ankara 1999 (i Sal ve Gvenlii) ARICI, Kadir, verenlerin Kazalar ve Meslek Hastalklar Sigortasndan Doan Sorumluluu Yeniden Ele Alnmaldr, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005 ( Kazalar) ARICI, Kadir, Sosyal Gvenlik Dersleri, Ankara 1999 (Sosyal Gvenlik) AYDEMR, Murteza, i Sal ve Gvenliini Salama Asndan verenin Ykmll, Kamu- Dergisi, Cilt:4, Say:1, Ocak 1995 AYDIN, Ufuk, Hukukunda inin Kiilik Haklar, Anadolu niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar, No:175, Eskiehir 2002

185

AYDINLI, brahim, verenin Sosyal Temas ve likisinden Doan Edimden Bamsz Koruma Ykmllkleri ve Sonular, 1. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2004 AYHAN, Abdurrahman, alma Hayatmz Bakmndan yerlerinde i Sal ve Gvenlii Kurullarnn Oluturulmas ve nemi, Kamu- Dergisi, Cilt:7, Say:2, 2003 CENTEL, Tankut, Hukuku, Beta Yaynlar, Cilt:1, stanbul 1994 CILGA, Erten, Sal ve Gvenliinde Yeni Dnem, Mercek Dergisi, Say:34, Nisan 2004 ELK, Nuri, Hukuku Dersleri, Yenilenmi 18. Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 2005 DEMR, Fevzi, Sorularla Bireysel Hukuku, I. Cilt, 1. Bask, Trkiye Barolar Birlii Yaynlar:98, Sorularla Hukuk Dizisi:2, Ankara, 2006 (Bireysel Hukuku) DEMR, Fevzi, Yargtay Kararlar Inda Hukuku ve Uygulamas, 3. Bask zmir 2003 (Yargtay Kararlar) DEMRCOLU, Murat, CENTEL, Tankut, Hukuku, Yenilenmi 9. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003 EKMEK, mer, Gvenlii Uzman Bulundurma Ykmne likin Ynetmeliin Ksmen ptali ve Ortaya kan Hukuki Durum, Mercek Dergisi, Say: 44, Ekim 2006 ( Gvenlii) EKMEK, mer, Sal ve Gvenlii Eitiminin Usul ve Esaslar, Mercek Dergisi, Say:41, Ocak 2006 ( Sal ve Gvenlii Eitimi) EKMEK, mer, verenlerin yeri Hekimi Bulundurma Zorunluluu ve Tabip Odalarnn Yetkisine likin Sorunlar, Mercek Dergisi, Say:22, Nisan 2001 (yeri Hekimi Bulundurma Ykm) ERSOY, Sait, Kazas ve Meslek Hastalklarnda verenin Sorumluluklar, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005 ERTRK, kran, likisinde Temel Haklar, 1. Bask, Sekin Yaynevi, Ankara 2002 EYRENC, ner, TAKENT, Sava, ULUCAN, Devrim, Bireysel Hukuku, kinci Bask, Legal Yaynclk, stanbul, 2005

186

GENLER, Ayhan, Sal ve Gvenlii Alannda Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemelerden Doan Ykmllkler, http:\\www.ceterisparibus.net\calisma\genel. htm#9 (Eriim:19. 09. 2007) (Mevzuatmzda Bulunan Dzenlemeler) GENLER, Ayhan, ve Sosyal Gvenlik Hukuku, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf, stanbul 1999 (Sosyal Gvenlik) GNAY, Cevdet, lhan, Hukuku, 2. Bask, Yetkin Yaynlar, Ankara 2004 ( Hukuku) GNAY, Cevdet, lhan, ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri, Yetkin Yaynlar, Ankara 2004 (Sosyal Gvenlik) GNAY, Cevdet, lhan, Kazas ve Meslek Hastalklarnda verenin Sorumluluklar, veren Dergisi, Say:2, Temmuz-Austos 2001 (verenin Sorumluluklar) GNAY, Cevdet, lhan, Kazas ve Meslek Hastalnn Hukuki Boyutu, Sal ve Gvenlii Dergisi, Say:2, Temmuz- Austos 2001 ( Kazas) GNDZ, Selim, Yeni Mevzuatn Inda verenin yerinde iyi Gzetme Borcunun Kapsam, This Dergisi, Cilt:19, Say:6, Kasm 2005 GRSOY, Kemal, Tahir, verenin Sorumluluu, http://auhf. ankara. edu. tr/dergiler/auhfd_arsiv/AUHF19743104/AUHF 1974310104Gursoy2. pdf (Eriim:25. 02. 2008) GVEN, Ercan, AYDIN, Ufuk, Bireysel Hukuku, Pelikan Yaynclk, Eskiehir 2004 GZEL, Ali, OKUR, Ali, Rza, Sosyal Gvenlik Hukuku, 9. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003 IIKLI, Alparslan, Hukuku, 5. Bask, Ankara 2003 NCROLU, Ltfi, Sorulu Cevapl Yeni Hukuku Uygulamas, 2. Bask, Legal Yaynclk, stanbul 2004 ZVEREN, Adil, AKI, Erol, Hukuku, Cilt 1, I. Bask, Bar Yaynlar, zmir 1998 KAPLAN, Emine, Tuncay, verenin Hukuki Sorumluluu (zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan), Ankara 1992 MOLLAMAHMUTOLU, Hamdi, Hukuku, Gzden Geirilmi Yenilenmi 2. Bask, Turhan Kitabevi Yaynlar, Ankara 2005

187

NARMANLIOLU, nal, Hukuku, Ferdi likileri, 3. Bask, zmir 1998 ODAMAN, Serkan, 4857 Sayl Yeni Kanunu Dneminde Sal ve Gvenlii Hkmlerinin nemi ve OHSAS 18001 Ynetim Sistemi, Mercek Dergisi, Say:39, Temmuz 2005 ZKILI, zlem, Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri, 4. Bask, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu Yayn, Mart 2005 SELEK, Cihan, Sal ve Gvenlii Kurullar, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/cihan1. htm, (Eriim: 19. 09. 2007) SERATLI, Gaye, Burcu, Kazasndan Doan Destekten Yoksun Kalma Tazminat (Yksek Lisans Tezi) http://acikarsiv. ankara. edu. tr /fulltext1750. pdf (Eriim:26. 02. 2008) SEYYAR, Ali, Sal ve Gvenlii Nedir?, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/isig. htm, (Eriim: 19. 09. 2007) ( Sal ve Gvenlii) SEYYAR, Ali, Ulusal ve Uluslararas Mevzuat Asndan Sal ve Gvenlii Sisteminde yeri Hekimlii ve yeri Hemirelii Uygulamalar, http://www. sosyalsiyaset. com/documents/issagliigvenlii. htm, (Eriim: 19. 09. 2007) (yeri Hekimlii) SMER, Haluk, Hadi, Hukuku, 11. Bask, Mimoza Yaynlar, Konya 2005 SZEK, Sarper, Hukuku, 3. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2006 ( Hukuku) SZEK, Sarper, i Sal ve Gvenlii Konusunda Somut zm nerileri, Kamu-, Hukuku ve ktisat Dergisi, Cilt:5, Say:3, Nisan 2000 ( Sal) AKAR, Mjdat, Hukuku Uygulamas, 5. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2003 ( Hukuku) AKAR, Mjdat, Sosyal Sigortalar Uygulamas, 8. Bask, Der Yaynlar, stanbul 2006 (Sosyal Sigortalar Uygulamas) ARDAN, H. Serdar, Sal ve Gvenliinden Yeni Oluumlar: Risk Deerlendirmesi ve Ohsas 18001, imento Mstahsilleri verenleri Sendikas Yayn, Yayn No:16, Ankara 2005 TOPUZOLU, smail, Salnda Temel Kavramlar ve Strateji, Sal ve Gvenlii Dergisi, Say:4, Kasm Aralk 2001 TUNA, Hacer, i Sal ve Gvenlii El Kitab, Trk Harb- Sendikas Yayn, Ankara 1999

188

TUNCAY, Can, Avrupa Birliine yelik Srecinde Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Uyumu ve Yeni Ynetmelikler, TSK, ve PERYN Tarafndan Dzenlenen Sal ve Gvenlii Mevzuatndaki Deiiklikler ve veren Ykmllkleri Semineri, stanbul 2004 (Avrupa Birliine yelik Sreci) TUNCAY, Can, Yeni Kanununda i Sal ve Gvenlii, tisk. org. tr/isveren_sayfa. asp?yazi_id=759&id=45, (Eriim: (i Sal) http://www. 19. 09. 2007)

TUNCAY, Can, EKMEK, mer, Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri, 11. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 2005 TUNOMA, Kenan, CENTEL, Tankut, Hukukunun Esaslar, 2. Bask, Beta Yaynlar, stanbul 1999 TURAN, Kamil, Ferdi Hukuku, Kamu-, Ankara 1993 UUM, Mehmet, Yeni Kanunu Seminer Notlar, 1. Bask, Legal Yaynclk, stanbul 2003 ULUSAN, lhan, zellikle Borlar Hukuku ve Hukuku Asndan verenin iyi Gzetme Borcu, Bundan Doan Hukuki Sorumluluu, Kazanc Hukuk Yaynlar No:72, stanbul 1990 IIK, Fehim, i Sal ve Gvenlii Konusunda Devlet, i ve verenlerin Hukuki Sorumluluu, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi, Sosyal Gvenlik Hukukunun Gncel Sorunlar ve zm nerileri Semineri, 22 23 Mays 1997 stanbul Yarg. HDK, 16. 06. 2004, E. 2004/21-365, K. 2004/369, http://www. tisk. org. tr/hukuk/ayrinti. asp?id=139 (Eriim:19. 09. 2007) Yarg. 10. HD, 23. 02. 2006, E. 2005/12084, K 2006/175, http://www. tisk. org. tr/hukuk/ayrinti. asp?id=178, (Eriim:19. 09. 2007) Yarg. 21. HD, 18. 04. 2005, E. 2005/2162, K. 2005/3880, http://www. tekstilisveren. org/content/view/114/35/ (Eriim: 19. 09. 2007) YKSEL, Nihat, Kazas ve Meslek Hastalklarnda Rcu, veren Dergisi, Cilt:43, Say:12, Eyll 2005