Genetik Hastalklarn Biyokimyasal ve Molekler Temeli I

Yard.Do.Dr. Seluk Szer Tokdemir ..DETAE Genetik AD

3 Kasm2011

Molecular Biology

1994, 1995 Robert Robbins Molecular Biology: 2

Genlerin Fenotipe Etkisi

I.

II.

Gnmzde

Mutasyon
DNA da kendiliinde veya eitli etkenler ile meydana gelen deiikliklere mutasyon denir. Mutasyon tayan hcreye mutant, mutasyona neden olan faktre ise mutajen denir. Bir organizmann doada bulunan mutasyon iermeyen formuna da yabani-tip ( Wild type) denir. Mutasyonlar genler zerinde daha detayl bilgiler elde edilmesine ve genetik mekanizmalarn ileyii hakknda daha detayl bilgiler

elde edilmesine yardmc olurlar. Ayrca, genlerde meydana gelen

mutasyonlar yeni allellerin olumasna yol aabilecei iin eitliliin artmasn da salar.

Mutasyon eitleri;
1. Kromozom Mutasyonlar 2. Gen mutasyonlar

Gen Mutasyonlar
Organizmann geliimi ve fonksiyonu genler tarafndan kontrol edilir. Mutasyonlar kodlanan proteinin yapsnda deiiklere yol aar ya ifadesinin azalmasna ya da kaybedilmesine sebep olur. nk etkilenmi kodlanan proteinin btn kopyalarndaki DNA dizili srasndaki deiikler sonucu mutasyonlar hcre ve organizmaya eitli zarar verirler. Kromozom mutasyonlarnda birden fazla gen sz konusu iken, gen mutasyonlarnda deiiklik bir gen ile snrldr.

Genetik Materyal Etkilerine Gre Gen Mutasyon eitleri

1. Nokta Mutasyonlar a. Yanl Anlaml (Missense) Mutasyonlar b. Anlamsz (Nonsense) Mutasyonlar c. Sessiz (Silent) Mutasyonlar 2. Insersiyon ve Delesyon Mutasyonlar

1. Nokta Mutasyonlar: DNA da bir bazn (rnein adenin baznn) baka bir baz (T, G veya C) ile deitirilmesidir. Eer, bir purin (A veya G) baz bir pirimidin (C veya T) ile deitirilirse buna transversiyon mutasyon Eer bir purin baz diger bir purin baz ile degitirilirse buna transisyon mutasyon denilir. Ayn ekilde bir pirimidine diger bir pirimidine baz ile deitirilirse bir transisyon mutasyonu meydana gelir.

a. Yanl anlaml (missense) mutasyon: Gendeki bir baz deiiklii sonucu mRNAdaki kodon deiir ve normalden farkl bir amino asit kodlanr. rnek olarak orak hcreli anemi de grlen mutasyon verilebilir. GAG kodundaki adeninin timin ile deitirilmesi sonucunda hemoglobinin beta zincirindeki altnc amino asit olan glutamik asit valin amino asiti ile deitirilmesi. Homozigot durumunda ldrc olan bu hastalk heterozogit durumunda bireyi stma hastalndan korur.

Orak hcreli anemi; yeni bir protein: Hb S

Normal hemoglobin DNA

Mutant hemoglobin DNA

mRNA

mRNA

Normal hemoglobin

Sickle-cell hemoglobin

Glutamin

Valin

b. Anlamsz (nonsense) mutasyonlar:

Bir amino asit kodonun STOP kodonlarndan birine deimesidir (UAA, UAG, ya da UGA). Bunun sonucunda protein tam olarak sentezlenmez; eksik sentezlenen protein fonksiyon grmez. rnein bir kistik fibrisis hastasnda 1609uncu nkleotitdeki sitozinin timinin ile deitirilmesi sonucu CAG kodonu STOP kodonuna dnm ve normalde 1480 amino asitlik olan protein 493 amino asit olarak sentezlenmitir.

c. Sessiz (silent) mutasyonlar:

Baz amino asitler birden fazla kodon tarafndan kodlanabilirler. rnein serin amino asiti iin 6 farkl kodon vardr. TCT kodonundaki nc bazn (yani T) diger bir baz ile deitirilmesi halinde (rnegin A, G ya da C) oluan yeni kodon tekrar serin kodlayacaktr. nk TCT gibi TCA, TCG ve TCC de serin kodlamaktadrlar. Bu mutasyon proteinde bir degiiklik meydana getirmediinden dolay sessiz (etkisiz) mutasyon olarak bilinmektedir.

2. Insersiyon ve Delesyon Mutasyonlar:

nsersiyon: DNA`ya fazladan baz eklenmesi; delesyon ise DNAdan baz karlmasdr. Bu tr mutasyonlar gende frameshift (yani ereve kaymasna) yol at iin sentezlenen protein deersizdir

zet

1838 Mulder: Fibrz maddenin bitki ve hayvan extractlarndan elde edilebilmesinin ardndan;

Gen mutasyonu/ Protein deiimi

Mutasyon tipi
1. Fonksiyon kazandran 2. Fonksiyon kaybettiren

Protein Yaps
Normal
1.Fonksiyon artm DS 2.Fonksiyon azalm PKU

Anormal
1.Fonksiyon artm Beta talasemi 2.Fonksiyon azalm Akondroplazi

Yeni bir protein

Orak hcre anemi

Orak hcreli anemi; yeni bir protein: Hb S

PROTEN
I. Housekeeping proteinler II. Dokuya spesifik proteinler: Klinik bozukluk ilgili dokuda ortaya kar, dier dokularda sekonder etki YAPISAL: Hcre ve doku yapsna girer, reseptr FONKSYONEL: Enzim,hormon,faktr

HCREDEK YERNE GRE PROTENLER

LEVNE GRE PROTEN

I. Metabolik protein ( Enzim,..kofaktor) defektleri (Metabolik Hastalklar): Fenilketonri, lizozomal/peroksizomal/ Mitokondriyal hastalklar II. Reseptr protein defektleri: Akondroplazi III.Transport protein defektleri: Kistik Fibroz IV. Yapsal protein defektleri: Osteogenesis mperfekta, DMD