KM 596 LER EVRE KMYASI

Yaryl Eitim ve retim Yntemleri

Teori Uyg. Lab. Proje/Alan
almas
dev Dier
1, 2 42 - - - 20 125.5
Ders Dili Trke
Zorunlu /
Semeli
Semeli
nartlar Yok
Dersin
erii

evre Kimyasna Giri.Atmosferin Bileenleri, Atmosferde kimyasal ve fotokimyasal tepkimeler, Stratosferde
Ozon, Kresel Isnma, Sera Etkisi, Fotokimyasal Duman, Asit yamurlar, Hava ve hava Kirlilii, Hava
Kalitesinin Tayini, Su ve Su kirlilii, Su kalitesi tayini, Numune alma, saklama, ayrma ve saflatrma yntemleri,
Faz Etkileimleri, Toprak ve toprak Kirlilii, Radyoaktif maddeler ve tepkimeleri, Toksik maddeler kimyas,
Yeryznn Enerji Dengesi ve Muhtemel Enerji Kaynaklar, Grlt .
Dersin Amac evre Kimyasndaki kavramlar hakknda bilgi verme, ve evre iin yaplan analizler hakknda bilgilendirme,
renme
ktlar ve
Yeterlilikler
evresel dengedeki retim ve tketim mekanizmalarna kimyac olarak bak kazandrma.
Ders Kitab
ve/veya
Kaynaklar

1-Genel Kimya I ve II, Petrucci, Harwood, Herring (8. Baskdan eviri) Palme Yaynclk, Ankara, 2002.
2- Environmental Chemistry (Fifth Edition),Stanley E. Manahan , Lewis Publishers, (1991 )
3- evre Sorunlar, Turgut Gndz, Bilge Yaynclk , Ankara, 1994.
4- Environmental Chemistry, John Wright, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2003.
5- Environmental Chemistry: Asian Lessons, Vladimir N. Bashkin, Kluwer Academic Publishers, t, 2003.
6- Environmental Chemistry (second edition) Peter ONeill, Chapman & Hall , London, 1993.
7-evre Kirlilii.
8-http://www.rshm.gov.tr/.
9-http://www.cevreorman.gov.tr/
10-(Molina et al., Science, 1987).
Deerlendirme
ltleri

Ara Snavlar
Ksa Snavlar
devler
Projeler
Dnem devi
Laboratuar
Dier
Dnem Sonu Snav
Ders
Sorumlusu
Yrd.Do.Dr Mehmet Saym KARACAN
Hafta Konular
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
evre Kimyasna Giri, Temel Kavramlar, Temel evrimler,
Atmosferin Bileenleri, Atmosferde kimyasal ve fotokimyasal tepkimeler,
Stratosferde Ozon, Kresel Isnma, Sera Etkisi, Fotokimyasal Duman, Asit yamurlar,
Hava ve hava Kirlilii, Hava Kirleticiler,
Hava Kalitesinin Tayini, Kirletici deriimleri
Su ve Su kirlilii, Kirleticiler
Su kalitesi tayini, Kirlilik kriterleri
Numune alma, saklama, ayrma ve saflatrma yntemleri,
Vize
Faz Etkileimleri,
Toprak ve toprak Kirlilii,
Radyoaktif maddeler ve tepkimeleri,
Nkleer santraller ve atklarn etkileri, Enerji Dengesi ve Muhtemel Enerji Kaynaklar
Toksik maddeler kimyas, Grlt .

EVRE KMYASI
EVRE; insanlarn ve dier canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim
iinde bulunduklar fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kltrel ortamdr.
evre Kimyas ; hava, su ve topraktaki kimyasal trlerin yok olularn, etkilenmelerini, deiimlerini,
tepkimelerini ve kaynaklarn inceleyen kimya daldr.

nsan yaam eitli dengeler zerine kurulmutur. Bu denge insanln tarihi boyunca eitli etkileimlerin
sonucunda olumutur. nsann evresiyle oluturduu doal dengeyi meydana getiren zincirin halkalarnda
meydana gelen kopmalar, zincirin tmn etkileyip, bu dengenin bozulmasna sebep olmakta ve evre
sorunlarn oluturmaktadr.

nsanlarn evre asndan kar karya kald balca problemler yle zetlenebilir:
1-Hava, su ve topraklarn her geen gn artan oranlarda kirlenmesi ve nemli bir ksmnn kullanlamaz hale
gelmesi,
2-zellikle Bykehir ve sanayi blgelerinin evre kirlilii sebebiyle yaanamaz hale gelmesi,
3-Ozon tabakasnn delinmesi,
4-Yerkrenin giderek snmas,
5-Kanser ve benzeri hastalklarn artmas,
6-Doal kaynaklarn hzla tketilmesi,
Hava, su ve toprak evrenin fiziksel unsurlarn, insan, hayvan ve dier mikroorganizmalar ise biyolojik
unsurlarn tekil eder.

evre Kimyas; Atmosfer, Hidrosfer ve Litosfer deki trlerin zelliklerini, deiimlerini etkileimlerini
inceler..
EVRE KRLL
Doann temel fiziksel unsurlar olan hava, su ve toprak zerinde olumsuz etkilerin ortaya kmas ve canl elerin
hayati fonksiyonlarn, aktivitelerini, eylemlerini olumsuz ynde etkileyen evre sorunlarna evre Kirlilii ad verilir.

EVRE KRLLNN SINIFLANDIRILMASI

1. Fiziksel Kirlenme
evreyi meydana getiren toprak, su ve havann fiziksel zelliklerinin tamamnn, canl saln tehdit edecek, olumsuz
ynde etkileyecek biimde bozulmas ve deimesi olaydr. Fiziksel kirlenme renk, tanecik boyutu gibi fiziksel
zelliklerin deiimine yol aar.
Atmosfere salnan toz, duman gibi kirleticiler havada koyu renkli bir grnm ortaya karr. Fabrika atklarnn akarsu
ve gllere boaltlmas ve erozyon nedeniyle hem akarsular daha bulank grnr hem de dibi yabanc maddelerle
dolar. Ayrca arazilere atlan pler toprakta fiziksel kirlenmeler meydana getirir.

2. Kimyasal Kirlenme
Doal evreyi oluturan toprak, su ve havann kimyasal zelliklerinin, canllarn hayati faaliyetlerini olumsuz ynde
etkileyecek ekilde bozulmasdr.
rnein CO
2
, SO
2
, CO deriiminin artmasyla havann kimyasal zellikleri deiir. Bu trler bir takm tepkimelere de
girmek suretiyle canl hayatn tehdit eder. Akarsulara atlan ar metaller suyun kimyasal bileimini deitirir. Tarm
ilac olarak kullanlan maddelerin topran organik yapsna olumsuz etkisi olabilir.
3. Biyolojik Kirlenme
Doal evreyi oluturan toprak, hava ve suyun eitli zararl mikroorganizmalarla kirlenmesi ve bu ortamlardaki canl
hayat olumsuz ynde etkilemesidir.
rnei tarm alanlarnn kanalizasyon sularyla sulanmas atk sulardaki bir takm zararl mikroorganizmalarn dier
canllara gemesine neden olur.
Biyosfer
Karbon evrimi Fosfor evrimi Azot evrimi Su evrimi Oksijen evrimi
evredeki s
Is Is Is
G
e
n
e
l

B
i
y
o
k
i
m
y
a
s
a
l

e
v
r
i
m
l
e
r

Karbon evrimi
Son 50 ylda CO
2
deriimi
P evrimi
ekil : Atmosfer, biyosfer, hidrosfer, litosfer arasnda oksijen evrimi
Yerkrede kkrt evrimi
Atmosfer
Atmosfer yeryzndeki canl hayat srdrmeye yarayan ve yeryzn d uzaydan
gelebilecek tehlikelere kar koruyan bir battaniye olarak tanmlanabilir. Bitkilerin
fotosentezi iin karbondioksit dier canllarn solunumu iin gerekli oksijenin
kaynadr. Ayrca hayat zincirindeki nemli elementlerden biri olan azotun da
kaynadr. Gne enerjisiyle buharlaan suyun atmosferde younlamasyla su
evrimine de katkda bulunur.
Atmosfer olmadan yeryznn scaklnn -18C olabilecei hesaplanmaktadr.
Yeryznn ortalama scakl 15 C dir. Gne nlarnn yaklak %50 si yeryzne
ular, geriye kalan %20si ozon, CO
2
gibi gazlar tarafndan absorplanr, %30u bulutlar,
kar, l kumlar gibi yanstc maddeler tarafndan uzaya geri yanstlr. Yeryznn
scaklnn ayn kalabilmesi absorplanan k ve yansyan k orannn korunmasna
baldr.

Atmosfer; insanolunun hayatn ksaltan ve kendi karakteristik zelliklerini deitiren
SO
2
den soutucu Freon gazlarna kadar eitli trlerdeki kirleticilerin tehdidi altndadr.
Atmosfer hayat koruyucu bir ilev stlenir. D uzaydan gelen kozmik nlar absorplar
ve onlarn etkilerine kar organizmalar korur, gnein elektromanyetik nlarn
absorplar, sadece 300nm ile 2500 nm arasndaki nlarn yeryzne ulamasna izin
verir. 300 nm nin altndaki yaayan organizmalara zararl gne nlar absorplayarak
yeryzne ulatrmaz.
Atmosfer bilimi atmosferde hava ktlesinin tanmas, atmosferik s dengesi, atmosferin
kimyasal bileimi ve tepkimeleri ile ilgilenir.
Atmosferin younluu yerden ykseldike yerekimi ve gaz kanunlar nedeniyle azalr.
Atmosferi kaplayan gazlarn %99 u yeryznden yaklak 30 km ykseklikteki blgede
bulunur.
Atmosfer basnc ykseklikle stel olarak azalr.
Ph=P
0
e
-mgh/RT
P
0
; deniz seviyesindeki basn G; yer ekimi ivmesi(981 cm/s
2

deniz seviyesinde)
R; gaz sabiti(8,31410
7
erg/mol.K) h: ykseklik T: h yksekliindeki scaklk.
m; havann ortalama mol ktlesi (28,97 g/mol) Ph: h yksekliindeki basn.
Atmosferde yeryz scakl 20 C
iken 3000 m de 0 C scaklk ve
0,686 atm basnca sahiptir. Havann
ortalama mol ktlesi 29 g/mol
alnmtr.
Atmosferik basn P
0
= M
atm
. G = 5.27.10
18
kg .9.81 m/s
2


4tr
2
4. 22/7 . (6,37. 10
6
m)
2

Atmosferin Ana blgeleri

Elektromanyetik Spektrumda Blgeler
E= hv= hc / c:3.10
8
m/s(vakumda)
100 nm lik UV elektromagnetik masnn
enerjisi nedir.
E=hc/ = 6.62.10
-34
Js. 3. 10
8
m/s = 2.10
-18
J
100. 10
-9
m
Is Alverii
Yansyan k (34%)

Okyanuslarn
absorplad k (23%)

Kara paralarnn
absorplad k (42%)

Fotosentezde kullanlan
k (0.2%)

Uzaya geri yanstlan k
(66%)
Enerji Dengesi
Toplam Gelen gne In = 100 birim
Yzey tarafndan absorplanan = 45 b gne n(ksa dalga) + 88 b sera etkisi (IR) = 133 b
Yzey tarafndan yaylan = 104 b IR + 29 b (buharlama ve termal)= 133 b
Toplam Giden In= 30 b(yansyan gne n) + 70 b(IR)

ATMOSFERDEK KMYASAL VE FOTOKMYASAL TEPKMELER
Atmosferdeki kimyasal ve fotokimyasal tepkimeleri almak hayli zordur. Olduka dk deriimlerde alldndan
atmosferdeki tepkime rnlerini almak ve analiz etmek olduka problemlidir. Bu tepkimeler genellikle laboratuvar
artlarna tanarak allr; bu sefer de bu artlarda almann getirdii giriimler, tepkime hzlar, belli bir kapal kapta
tepkimeyi yapmann getirdii artlar sonular etkilemektedir. Doadaki artlarn tamamn laboratuvar artlarnda
salamak kabaca mmkn olabilir.

Fotokimyasal Tepkimeler:
In baz kimyasal trler tarafndan absorpsiyonuyla meydana gelen tepkimeler fotokimyasal tepkimeler olarak
adlandrlr.
NO
2
atmosferde fotokimyasal olarak aktif olan kirletici bir trdr. NO
2
k enerjisini absorpladnda elektronik olarak
uyarlm molekle dnr.
NO
2
+h NO
2
*
Elektronik olarak uyarlm molekller atmosferik kimyasal ilemlerde kararsz ve tepkimeye girmeye eilimli trlerden
biridir. Dier ikisi de ortaklanmam elektrona sahip atom veya molekller (serbest radikaller) ve iyonlam atom veya
molekllerdir.
Bir molekl birka halde bulunabilir. Fakat UV ve GB moleklleri sadece birka dk uyarlm enerji seviyesine
uyarabilir. Molekller ounlukla ift elektron saysna sahiptir. Absorplanan k orbitallerdeki elektronlardan birisini
daha yksek enerjili bo orbitale uyarabilir. Uyarlan elektronun spini deimezse buna uyarlm singlet hal denir.
Bazen de uyarlan elektron uyarlrken spini deiebilir, buna da uyarlm triplet hal denir.
Eer absorplanan k grnr blge ise absorplayan tr de renkli olur. Renkli NO
2
atmosferde yaygn olarak
gzlenir. Fotokimyasal ilemin ilk adm n bir fotokimyasal enerji biriminin(kuantum) bir molekl aktiflemesidir.
Bir kuantumun enerjisi h arpmna eittir.
h: 6,62.10
-27
erg. s (Plank sabiti) ,; absorplanan n frekans olup 1/s birimindedir.
Atmosferde Bir fotonun absorplanmasyla uyarlm enerji dzeyindeki trler aadaki
ekillerde enerjisini kaybederek tepkime olutururlar.
(O
2
+ hv O
2
*)

1- Uyarlm atom veya molekl dier bir atom veya molekle(M) aktararak enerjisini kaybeder(fiziksel snmlenme)
O
2
* + M O
2
+ M(yksek teleme enerjisi)
2-Uyarlm molekl ayrabilir.( atmosferin st tabakalarndaki O
2
bu ekilde davranr) O
2
*
O+O
3-Dier bir trle tepkimeye girebilir. O
2
*+O
3
2O
2
+O
4-Lminesans la enerjisini kaybedebilir. NO
2
* NO
2
+ h
5-Lminesans eer k absorplamasyla neredeyse anlk ise (floresansn mr ok ksadr.10
-5
s den kktr) buna floresans, eer
bir sre sonra ise fosforesans ad verilir.(fosforesansn mr 10-5 den byk hatta s veya dk lar dzeyinde srer). Uyarlm tr bir
kimyasal tepkime ile oluursa buna kemilminesans denir.
O
3
+ NO NO
2
*+O
2
NO
2
*
NO
2
+ h
6-Molekller aras enerji transferi olabilir. O
2
*+ NaO
2
+Na* Na* Na + h
(kinci trden sonradan bir tepkime meydana gelirse buna fotosensitize tepkime denir)
7-Molekl ii enerji aktarm olabilir.
XY* XY
#
(ayn molekln baka bir enerji dzeyine uyarlmas)
8-Kendiliinden olan bir dnme ile izomerleme olabilir. o-nitrobenzaldehit + h o-nitrobenzoik asit
9-Bir elektron kaybederek fotoiyonizasyon oluabilir. N
2
* N
2
+
+
10-Bir molekln k absorpsiyonuyla uyarlmasndan serbest radikal oluabilir.
Serbest radikaller atmosferde karlalan en nemli olaylardandr. Elememi elektronu nedeniyle ok tepkimeye girme
eilimindedir. Radikaller bir zincir tepkimesi balatabilecei gibi sonlandrabilir.
H
3
C
.
+ H
3
C
.
C
2
H
6
Kresel Isnma
Dnyann ortalama scakl ve CO
2
deriimi son
150 yldr artma eilimindedir.
Yandaki ekilden de grld gibi yeryznn
ortalama scakl ve CO
2
deriimi artma
gstermektedir.


Kresel snmann balca 2 sebebi vardr.
1. Ozon tabakasnn incelmesi
2. Sera gazlarnn art

OZON TABAKASININ KRLLKTEN ETKLENMES

Atmosferin alt tabakalarnda tehlikeli bir kirletici olan ozon Stratosferde nemli bir koruyucudur. Oksijenin
fotokimyasal ayrmas ile oluur. Atmosferde, stratosfer tabakas ierisinde, yerden yaklak 19 ile 23.
kmler arasnda bulunan ve maksimum olarak da 10 ppm ozon younluuna sahip olan katmana ozon
tabakas denilmektedir.
Normal ozon oluumu
O
2
+ hv O + O*
( < 242 nm )
O* + O
2
+ M O
3
+ M
(< 340 nm sourarak)


Ozonun filtre grevi
O
3
+ h v O
2
+ O
NO
X
varlnda
O
3
+ NO NO
2
+ O
2
ve
NO
2
+ O NO +O
2


O + O
3
2 O
2
net tepkime
Ozonun yok olmas
Kloro floro karbon varlnda
CCl
3
F + h v Cl + CCl
2
F
CCl
2
F
2
+ h v Cl + CClF
2

( ~ 200 nm )
Cl + O
3
ClO + O
2

O
3
+ NO NO
2
+ O
2

ClO + NO
2
ClONO
2

ClONO
2
+ h v NO
3
+Cl
NO
3
+ h v NO+ O
2
O
3
+ O
3
3 O
2
(net tepkime)

Buzdolaplarnda, plastik kpk retiminde iirici olarak basnl teneke kutularda itici gaz olarak yaygn bir
ekilde kullanlan CF
2
Cl
2
ve CCl
3
F lar, O
3
ile verdikleri tepkimeler dolaysyla olduka zararl etki gstermilerdir.
Bu bileikler ok kararl olduklarndan, atmosferde ok uzun sre kalabilirler ve stratosfere difzlenirler.
Stratosferdeki youn, yksek enerjili UV yukardaki tepkimeler dolaysyla O
3
harcar.
Atmosferdeki ozon
Ozonun%90 stratosferde bulunur.
Ozon lm

Ozon tabakasnn kalnl ise, normal atmosfer basn ve scaklna indirilerek hesaplandnda 0,3 cm =
3mm = 300 Dobson Birimi olarak bulunmutur. Burada;
1 Dobson Birimi; ozon hacminin yaklak milyarda bir ksmnn, ortalama atmosferik konsantrasyonunu
ifade eder.
Ozon tabakasnda delik eklinde bir ifade yanltr. Burada bahsedilmek istenen ozon tabakasn oluturan
ozon deriiminde azalma veya ozon younluunda grlen azalmadr.
Ozon tabakasndaki azalmann ortaya k
Kuzey kutbunda lmlerin kaydedilmeye balad tarihten beri lokal dler grlmtr, fakat bu dler
sre ve miktar bakmndan Gney kutbundaki kadar byk ve etkili olmamtr. Dlerin grld dnem k
- ilkbahar dnemi olarak belirlenmitir.

Gney yarmkrede ozon tabakasnda grlen incelme, Eyll ay bandan itibaren ortaya kmakta ve Ekim
aynn ilk haftasnda toplam ozonun en dk seviyeye ulamasyla birlikte iyice belirginlemektedir. Kasm
ayndan itibaren ise, orta enlemlerden gelen ozonca zengin havann etkisiyle incelme durmakta, younluk
artmakta ve Aralk aynn sonuna doru da normale dnerek eski kalnlna ulamaktadr.

Antarktika kn neredeyse hi gne alamaz, hatta baharda bile olduka az gne alr. Bu yzden kn
ozon retilemez. lkbaharda Gne klar bir miktar alnnca da aadaki tepkimeyle oluan ozon da harcanr.

NO
2
+ ClO + M ClONO
2
+ M
SERA ETKS
Sera etkisi genel olarak CO
2
in

meydana getirdii bir problemdir. Ayrca CH
4,
kloroflorokarbonlar(CFC) ,
ozon ve

N
2
O da katkda bulunur.

Stratosfer ve daha st katmanlarda sourulmayan gnein grnr ve UV nlar yeryzne ular, sourulur
ve sya evrilir. Bu s kzltesi (IR) n eklinde atmosfere yaylr. CO
2
, CH
4,
N
2
O gibi dk titreim
enerjili molekller, Kzltesi nn sourur ve tekrar yeryzne yayar. Yaylan enerji yeryznden
uzaklaamad iin yeryz ve atmosferin alt tabakalar snr. Atmosferde bulunan gazlarn doal sera etkisi
meydana getirmesine ilaveten atmosferde kirletici olarak bulunan insan faaliyetlerinden meydana gelen
kloroflorokarbonlar sera etkisini artrc etki gsterirler. Sera etkisinin yaklak % 80 inin CO
2
katksyla
olutuu tahmin edilmektedir.

1997 de Japonya da yaplan uluslar aras konferansta sera etkisine neden olan gazlarn azaltlmas
konusunda anlamaya varlmtr.

Sera etkisi sonucunda yeryznn ortalama scakl artar. Bu konuda bilgisayar modellemeleriyle yaplan
almalarda 34 C lk bir scaklk artnn, ya dzenini aniden deitirecei kutuplardaki buzullar
eritmesi sonucunda okyanuslarn ykselecei ve deniz kysndaki ehirlerin sular altnda kalaca tahmin
edilmektedir.

SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI
Kyoto Szlemesi

Kresel snmaya kar alnacak nlemleri ieren uluslararas Kyoto Szlemesi, 16 ubat 2005'te yrrle girmitir.
Japonya'nn eski imparatorluk bakenti Kyoto'da Nisan 1997'de imzalanan ve imdiye kadar 140 lke tarafndan
onaylanan Uluslararas Kyoto iklim szlemesi, taraf lkelerin sera etkisine yol aan gazlarn havaya karmasn
engelleyecek ya da azaltacak nlemler almasn gerektirmektedir. Bu tr gazlarn en ok havaya karmasna neden
olan lke ABD ise szlemeye imza koymutur, ancak ekonomik gerekelerle onaylamaya yanamamaktadr. Kyoto
Szlemesi, sanayi lkelerini bata karbondioksit (CO
2
) olmak zere dnyann snmasna yol aan gazlarn
emisyonunu snrlandrmak zorunda brakmaktadr.
Fosil Yaktlarn kullanmna kstlama
Szleme, bata petrol olmak zere fosil yaktlarn kullanmna kstlama getirilmesini gerektirmektedir. Birlemi
Milletler'e gre, atmosferdeki karbondioksitin yzde 80'i, fosil enerji kaynaklarnn ulam, snma ve sanayi
alanlarnda kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. Szlemede, Kuzey'in sanayi lkelerinin gaz emisyonunun 2012
ylna kadar 1990 ylna gre yzde 5,2 azaltlmas ngrlmektedir. Bu amala her lkeye kota konmaktadr. Ancak
ABD bu szlemeye uymad iin, gaz emisyonundaki azalma yzde 5,2 yerine ancak yzde 2 olabilecektir.
Sera etkisine yol aan gaz salnmnn yzde 36,1'inden tek bana sorumlu olan ABD ile yzde 2.1'inden sorumlu
Avustralya protokol imzaladlar, ancak onaylamamaktadrlar.
Rusya'nn da protokole dahil olmasyla birlikte sera etkisine yol aan gaz salnmnda yzde 61 dzeyindeki sorumlu
lke katlmna eriilmitir. Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, insann iklim sistemi zerindeki tehlikeli etkilerini
nleyecek bir dzeyde tutmay amalayan protokole gre, sanayilemi lkelerin 2008-2012 yllar arasnda, iklim
dengesi zerinde tehdit oluturan bata karbondioksit olmak zere gaz salnmlarn 1990 seviyesinin yzde 5.2 altna
ekmeleri gerekmektedir.
Kyoto Protokol'ne, bugne kadar 39'u sanayilemi 141 lke onay vermitir.
Trkiye ise indirim taahhdnde bulunmamtr.

Sera Etkisi
Gne nlar
CO
2

CFCs
methane
nitrous oxide
D uzay
atmosfer
Orman yangnlar
Sera Etkisi
AST YAMURLARI
Doal yamur suyunun pH s havadaki CO
2
nin suyla tepkimesinden dolay 5,5 civarndadr. Atmosferik kirliliklerin
etkisiyle bu deer pH=2 ye kadar debilir. Bu tr yamurlara asit yamuru denir. CO
2
(suda) dan daha kuvvetli
asidik maddelerin yala yeryzne ulamas bunun balca sebebidir. En fazla grleni SO
2
ve NO
2
dir. Asit
yamurlar en fazla sanayilemi blgelerde ve fosil yaktlarn yaklmasyla oluur.
Bunun birinci sebebi SO
2
nin suda daha ok znmesidir. SO
2
nin Henry kanunu sabiti 1,2mol/L.at olmasna karn
CO
2
nin ki 3,38.10
-2
mol/L.at dir. C=k.P
gaz


kinci olarak SO
2
nin birinci asitlik sabiti CO
2
ninkinden ok yksektir.
SO
2
(suda) +H
2
O H
+
+ HSO
3
-
Ka
1
= 1,7.10
-2

CO
2
(suda) +H
2
O H
+
+ HCO
3
Ka
1
= 4,45.10
-7


Asit yamurlar asidik gazlarn havann oksijeniyle ykseltgenmesinden de oluur.
SO
2
+ 1/2O
2
+ H
2
O [2H
+
+SO
4
=
]
suda
Bu tepkimeler birka admda oluur.
2NO
2
+ 1/2O
2
+ H
2
O 2[H
+
+NO
3
-
]
suda
Cl
-
, NH
4
+
, Ca
+2
gibi iyonlar da asit yamurlar olutururlar. Asit yamurlar iinde en fazla slfrik asit ondan sonra
nitrik asit , nc olarak da hidroklorik asit gzlenmitir.
Asit yamurlar 1964 -74 yllarnda Amerikada pH 4-4,2 aralnda gzlenmitir.

Asit yamurlarnn etkileri aadaki gibi sralanabilir
Ar deriimlerde Bitki rtsnde dorudan zehirleme etkisi
gsterir.
Topraktaki Al bileiklerini zerek Al
+3
n serbest hale gemesini salamak suretiyle dolayl zehirlenmeye
neden olabilir.
Asitlie duyarl ormanlar yok edebilir.
nsan ve hayvanlarda nefes almay zorlatrr.
Gllerde asidik ve toksik etki gstererek canl hayata zarar verir.
Korozyona neden olur,
Kiretalarn zerek atmosfere CO
2
salnmna neden olur.
CaCO
3
+2 H
+
Ca
+2
+ CO
2
(g)+ H
2
O
Asit Yamurlarnn Ormanlara ve Gllere etkileri
Asit Yamurlarnn Ormanlara ve Gllere etkileri
FOTOKMYASAL DUMAN
Benzinli ve dizel tatlarn egzoz gazlarndan kaynaklanan yanmam hidrokarbon ve azot oksitleri emisyonlarnn
kirlettii havada kuvvetli gne nn etkisiyle gerekleen fotokimyasal tepkimenin oluturduu duman.
Fotokimyasal duman oluumu iin tipik bir zincir tepkimesi
Balang (gnete, yksek reaktif
hidrokarbon deriiminde)
oalma (reaktif hidrokarbonu
ykseltgenmi rnlere dntrr)
Sonlanma (gne batarken
baskndr)
O
3

RH + O
2
R' + HOO'
[O]
HOO' + NO HO' + NO
2

NO + NO
2
+ H
2
O 2 HONO
HOO' + NO
2
2 HONO + O
2

HONO + hv HO' + NO
(=290-400 nm)
HO' + RH H
2
O
2
+ R'
R' + O
2
ROO'

HOO' + RH ---> H
2
O
2
+ R'

R' + R' R - R
HO' + R' ROH



lk olarak Los Angeles te tanmlanm daha sonra da Tokyo, Meksiko City, Londra gibi byk kentlerde
grlmtr. En fazla Yaz aylarnda dk nemli ortamda 2235 C arasnda olumaktadr. Gz tahrilerine,
bitkilerin zarar uramasna neden olmaktadr. Fotokimyasal duman birincil hava kirleticilerin (kaynaktan
dorudan karak atmosferi kirletirler) kimyasal tepkimeleriyle zellikle azot oksit ve hidrokarbon buharnn
gneli havada ve haval ortamdaki fotokimyasal tepkimeleriyle oluur.
1) Azot oksitler, k etkisiyle oksijen atomunu 2) Oksijen atomlar, hidroksil radikallerini
3) Hidroksil radikalleri, hidrokarbon radikallerini 4) Hidrokarbon radikalleri, hidrokarbon peroksitleri
5) Hidrokarbon peroksitleri, aldehitleri 6) Aldehitler, aldehit peroksitleri
7) Aldehit peroksitler ise peroksiasetilnitratlar (PAN) oluturur.
FOTOKMYASAL DUMAN
HAVA
Hava yeryznden itibaren 10 km yukarya kadar ki blgede bulunur. Hava hacimce % 0,1 ile 5 arasnda su
ierir.
- Kuru havann bileenleri % hacim ;
ana bileenler
N
2
: % 78,08 O
2
: % 20,95

- kincil bileenler ;
Ar : % 0,934 CO
2
: % 0,035

- Asal Gazlar ;
Ne : % 1,818 x 10
-3
Xe : % 8,7 x 10
-6
Kr: % 1,14 x 10
-4
He : % 5,24 x 10
-4

Kuru Havadaki Eser Gazlar
Gaz veya Tr % Hacim Ana Kaynak Atmosferden Uzaklama
CH
4
1,6 . 10
-4
Biyolojik Fotokimyasal
CO 1,2.10
-5
Fotokimyasal, insan faaliyeti Fotokimyasal
N
2
O 3.10
-5
Biyolojik Fotokimyasal
NO
X
(NO+NO
2
) 10
-10
10
-6
Fotokimyasal, ma, insan faaliyeti Fotokimyasal
HNO
3
10
-9
10
-7
Fotokimyasal Yala yeryzne iner
NH
3
10
-8
10
-7
Biyolojik Fotokimyasal,kmeyle
uzaklar
H
2
5.10
-5
Biyolojik, Fotokimyasal Fotokimyasal
H
2
O
2
10
-8
10
-6
Fotokimyasal Yala yeryzne iner
HO. 10
-13
10
-10
Fotokimyasal Fotokimyasal
HO
2
. 10
-11
10
-9
Fotokimyasal Fotokimyasal
H
2
CO 10
-8
10
-7
Fotokimyasal Fotokimyasal
CS
2
10
-9
10
-8
nsan faaliyetleri, biyolojik Fotokimyasal
OCS 10
-8
Fotokimyasal,nsan faaliyetleri, Biyolojik Fotokimyasal
SO
2
2.10
-8
nsan faaliyetleri, Fotokimyasal, Volkanik Fotokimyasal
CCl
2
F
2
2,8.10
-5
nsan faaliyetleri Fotokimyasal
H
3
CCCl
3
1.10
-8
nsan faaliyetleri Fotokimyasal
HAVA KRLETCLER (Kirletici gazlar ve Partikler Maddeler)
Atmosferde bulunan gazlar 3 ksmda incelemek mmkndr ;

A ) Azot, oksijen, ksenon, argon, neon gibi havada devaml bulunan ve deriimi pek deimeyen gazlar.

B) CO
2
, su buhar, ozon, NO, N
2
O gibi havada devaml bulunan ve kirlilikle deriimi artan gazlar.

C) Havadaki kirletici gazlar ve partikler maddeler.

Kaynaktan klarna gre kirleticiler; 1 kirleticiler ve 2 kirleticiler olmak zere ikiye ayrlrlar ;

Birincil kirleticiler ; Kaynaktan dorudan kan ve atmosfere karan SO
2,
H
2
S, CO
2
ve partikler
maddelerdir.
kincil kirleticiler; Atmosferde bir takm reaksiyonlarla sonradan oluan kirleticiler. NO
2
, SO
3
, H
2
SO
4
,
aldehitler ve ketonlardr.


PARTKLER MADDE (PARACIK MADDE) ( PM )

Partikler madde 2x10
-10
m den daha byk apl tek yada bir arada birden fazla tanecik olarak tanmlanr.
Yamur, kar, sis, dolu, i gibi baz partikler maddeler doaldr; duman, is, gibi insan faaliyetleri sonucu
atmosfere karan trleri de vardr. Baz doal partikller insan faaliyetlerinin sonucunda atmosfere
karrlar. Duman ve is fosil yaktlarn tam yanma olmadan atmosfere salnan yanma rnleridir.
PM terimi; Gaz ya da havada asl durabilen ya da grnmeyen, kat yada sv, toz, kum, kl ve sis gibi
paracklar ifade eder. Partikl eklindeki kirleticiler tanecik byklklerine, younluklarna ve kimyasal
yaplarna bal olarak aerosol, duman, is ve toz olarak adlandrlrlar.

Aerosol; Gaz ortamnda koloidal byklkte ( 10
-6
10
-9
m apnda ) dalm kat ya da sv tanecikleri
ifade eder.

Duman; Tam yanma olmadnda ortaya kan aplar 1 m den kk Karbon bileikleri ve yanabilen
maddeler ieren karm.

s; Havada dalan 0,5 m den kk ve karbonlu bileiklerin tam yanmamas ile oluan gaz-kat karm.

Toz; Boyutlar 1 10 m arasnda olan gaz ortamnda (havada) geici olarak asl olarak bulunan
taneciklerdir.

Endstriyel Duman
Black Tuesday St. Louis 1939
Duman
Partikler Madde Kirlilii
Toz bir partikler madde olarak snflandrlr.
Bir imento Fabrikas ndan kan Tozlarn Bileimi :
Drt farkl zamanda alnan rnek ;

Bileim 1 2 3 4
% Al
2
O
3
8,5 8,2 5,2 7,7
% CaO 26,7 31,3 21,7 47,6
% Fe
2
O
3
4,4 4,5 3,7 7,9
% SiO
2
29,0 31,6 23,3 28,9
Cd ( ppm ) 80,9 83,1 100,4 64,8
Cr ( ppm ) 152,3 185,8 260,1 860,8
Co ( ppm ) 151,9 171,5 188,6 128,4
Pb ( ppm ) 2090,1 2410,2 1392,6 650,9
Mn ( ppm ) 755 690,3 643,9 594,6
Ni ( ppm ) 466 394 710 605
Ag ( ppm ) 27,8 44,8 18,1 43,8
NORGANK PARTKLLER

Partikler madde halinde 1 g/ m
3
den fazla olan balca eser elementler ; Alminyum, Kalsiyum, Karbon,
Demir, Potasyum, Sodyum, Silisyum dur. Daha az miktarda bulunanlar ; Bakr, Kurun, Titan, inko, en az
miktarda olanlar ise ; Antimon, Berilyum, Bizmut, Kadmiyum, Kobalt, Krom, Sezyum, Lityum, Mangan, Nikel,
Selenyum, Stronsiyum, Vanadyumdur.

Al, Fe, Ca, Si; Toprak erozyonu, kayalarn tozlamas, kmrn yanmas
C; Karbonlu yaktlarn tam yanmamas
Na, Cl; Deniz suyu aeresol, organo halojenr polimerlerinin yaklmas
Sb, Se; Kmrn, petroln yaklmasyla
S; Petrol atklarnn yaklmasyla
Zn; Yanma ile
Pb; Kurun ieren yaktlarn ve kurunlu benzinin yaklmas ile

ASBEST
Asbest; lifli silikat minerallerinin bir grubuna verilen addr. Ortalama, yaklak forml Mg
3
P(Si
2
O
5
)(OH)
4

Asbestin yanmazl, kullanll, gerilme direnci dolaysyla Asbest ou yap malzemelerinde, fren
balatalarnda, boru yapmnda kullanlmaktadr. leri teknoloji kullanan lkelerde havadaki partikllerin
kanserojen etkisi nedeniyle asbest kullanm gitgide azaltlrken, daha geri teknolojilerin kullanld lkelerde
artmaktadr.
UUCU KL
Fosil yaktlarnn yanmas ile ou mineral partikl atmosferi oksitleri halinde kirletirler. Kk partikllerin bir
ksm yanma ortamnda kalrken bir ksm da atmosfere karr. Kl yanma rnlerine gre eitlilik arz ederken
genelde Alminyum, Kalsiyum, Demir ve Silisyum oksitlerinden meydana gelir.
Ayrca Cva, yksek buhar basnc nedeniyle, hem metali hem de bileikleri ile hava kirliliine neden olur.


KRLETC GAZLAR
ORGANK KRLETC GAZLAR
Hidrokarbonlar, Aldehitler, Ketonlar ve dier organik gazlar (Benzen,Benzo--pyrene)
Organik hava kirleticilerin bir ksm dorudan kaynandan karak atmosfere karrken bir ksm da
atmosferdeki bir takm tepkimelerle meydana gelirler. Bir ksm organik kirleticiler doal kaynaklardan yaylrlar.
nsan eylemlerinden kaynaklanan hidrokarbonlar atmosferdeki toplam hidrokarbonlarn ancak 1/7 sidir. Organik
maddelerin sudaki paralanmalar srasnda anaerobik bakteriler tarafndan atmosfere ok byk miktarda metan
salnr. Ayrca toprak ve keltiler de atmosfere metan salnmasna katkda bulunurlar.
2 {CH
2
O} (bakteri) CO
2(g)
+ CH
4(g)

Troposferde 1,4 ppm metan bulunmaktadr. Troposferdeki metan CO ve O
3
n fotokimyasal retimine katkda
bulunmaktadr.
Bitki rts atmosferik hidrokarbonlarn nemli kaynaklarndandr. Atmosferdeki 367 organik bileik tr bitki
rts tarafndan oluturulur. Bunlardan etilen, terpenler, esterler balcalardr.
nsan eylemlerinden kaynaklanan organik hava kirleticiler de hidrokarbonlar, aromatik hidrokarbonlar, aldehitler,
ketonlar, alkoller, fenoller, oksitler, karboksilik asitler, organohalojenr bileikleri, organoslfr bileikleri,
organoazot bileikleri olarak sralanabilir.

NORGANK KRLETC GAZLAR
norganik kirletici gazlarn ou insan eylemlerinin bir sonucu olarak atmosfere karr.
Bunlarn balcalar CO, SO
2
, NO ve NO
2
dir.

CO
Karbon monoksitin baz blgelerdeki yksek deriimde bulunmas nemli salk sorunlarna neden olur. Atmosferdeki
toplam deriimi 0,1 ppm civarndadr. Atmosferde kalma sresi 36 ile 110 gn arasndadr. Bunun ou metann
hidroksil radikaliyle ykseltgenmesinde ara halde bulunur.
Klorofil sonbahar aylarnda atmosfere CO brakr, bu da yllk miktarnn % 20 sine karlk gelir.
nsan kaynakl olarak ta CO nun % 6 s atmosfere salnr. Geri kalan CO in kayna tam olarak bilinmemektedir.
CO in yerleim blgelerindeki deriimi motorlu tatlardan ve snma amacyla fosil yaktlarn yanmasndan
kaynaklanmaktadr. Gnn hareketli saatlerinde CO deriimi 50- 100 ppm kadar ykselebilmektedir. Bu da olduka
nemli problemlere neden olabilmektedir.

CO soluma yoluyla akcierlere ular. Oradan kana karr. Kandaki hemoglobinle tepkimeye girerek oksihemoglobini
karboksihemoglobine evirir. Karboksihemoglobin oksihemoglobinden daha kararl olduundan hemoglobinin oksijeni
vcut dokularna tamas engellenmi olur.
O
2
Hb+ CO COHb + O
2



SO
2

SO
2
renksiz, keskin kokulu reaktif bir gaz olup, kmr, fuel-oil gibi kkrt ieren yaktlarn yanmas srasnda,
soda, slfrik asit, selloz retimi srasnda, metal ergitme ilemleri srasnda, petrol rafinerilerinin retiminde
oluarak atmosfere karr.

SO
2
ve ince partikler maddelere uzun sreli maruz kalma solunum hastalklarna, akcierin savunma
mekanizmalarna zarar verdii gibi, mevcut kalp hastalklarnn da ktlemesine sebep olur.
Kmrn yaklmas srasnda SO
2
nin atmosfere karmasn engellemek iin ortama kire eklemek
CaCO
3
+ s CaO + CO
2
( g )
(Kire Ta)
CaO + SO
2
CaSO
3
( k )


NO
x

Renksiz, kokusuz NO ile keskin kokulu, krmz-kahve renkli NO
2
nemli hava kirleticilerdendir.
Toplam olarak NOx olarak adlandrlan bu gazlar, atmosfere doal kaynaklardan ve kirletici kaynaklardan karr.
Blgesel olarak NO
2
art hava kalitesini ktletirir. nsan faaliyetlerinden kaynaklanan NOx fosil yaktlarn
yaklmasyla atmosfere karr. Motorlu tatlardaki yanma olaylar esnasnda yksek scaklkta
N
2
+ O
2
2NO tepkimesi meydana gelir.
NO, NO
2
den daha az toksik ve biyokimyasal olarak daha az aktiftir. Karbon monoksitten daha az da olsa NO da
hemoglobinin O
2
tamas olayn engeller.
HAVA KRLLNN KAYNAKLARI
Doal Kaynaklardan Oluan Hava Kirlilii
Deniz yosunlarnn ortama verdii gazlar, yanarda veya orman yangnlarndan atmosfere yaylan
zararl bileikler, doadaki biyolojik deiimler srasnda aa kan CO ve CO
2
, CH
4
, vb.

nsan Faaliyetlerinden Oluan Hava Kirlilii

Endstriyel Kaynakl Hava Kirlilii

ehirleme Kaynakl Hava Kirlilii
Yakt kaynakl
Trafik kaynakl

ENDSTRYEL KAYNAKLI HAVA KRLL
Endstriyel kaynakl hava kirlilii yanl yer seimi, yeterli tedbir alnmadan gaz ve tozlarn havaya braklmas,
yanl veya eksik teknolojilerin seiminden kaynaklanmaktadr. Kirlenmi ehir havasnda yer alabilen toz, gaz,
duman, ve aerosol halinde uuarak insana zarar verebilen balca kirleticiler :
Slfr oksitler
CO
eitli ar metaller
Karbon partiklleri
Ozon
Doymam hidrokarbonlar
Aldehitler
Ve hatta eitli kanserojen maddelerdir.

EHRLEME KAYNAKLI HAVA KRLL
Yakt Kaynakl Hava Kirlilii:
Yakt, esas olarak C, H ve O den olumaktadr. Bunlara ilave olarak daha az oranlarda S, N, Cl ve dier
elementleri de iermektedir.

Normal artlarda yeterli yakc oksijen ortamnda yaktlar CO
2
ve H
2
O ya dnrler. ( tam yanma olursa )
Ayrca az miktarda bulunan S, N ve dier elementler oksitlerine dnrler. Eer yanma tam olarak gereklemez
ise, aa kan gazlar iinde CO, CH
4
ve katran oran artar.

Kat Yaktlar:
Mol ktlesi 500000 akb ye kadar varabilen karmak bir karbohidrat olan selloz, bitkilerin temel yaptalardr.
Bitkiler havasz ortam bakterileri tarafndan paralandnda O ve H atomlar uzaklaarak maddenin karbon ierii
zamanla zenginleir.
Turbalinyit(%32 C) yar bitml kmr(%40 C) bitml kmr(%60C)ta kmr(%80 C)
Bu olayn antrasite kadar ulamas yaklak 300 milyon yl alr. Buna gre kmr C, H, O ve az miktarda N, S ve
dier mineralleri ieren bir organik kayadr.
Trkiye deki kat yaktlarn byk ksmn oluturan linyitlerin ya da linyit kmrlerinin, yksek nem, yksek
kkrt, yksek kl ierdikleri, dk s deerine sahip olduklar bilinmektedir.
Trkiye linyitleri bu zellikleriyle yanma sonucunda yksek miktarda SO
2
gaznn havaya karmasna sebep
olmaktadr. Ayrca linyitlerin krlgan olmas nedeniyle ince taneciklere ayrarak tozlamas ve havaya karmas ile
partikler hava kirlilii ortaya kmaktadr.
Sv Yaktlar:
Eski denizlerde yaayan bitki ve hayvanlar deniz dibine kmler ve bakterilerce bozunmulardr ve zerleri kum ve
amurla kaplanmlardr. Kum ve amur zamanla kum tana dnmtr. Scaklk ve kumta kayalarnn uygulad
basn organik maddeleri petrol ve doal gaza evirmitir. Bu birikim 250 ile 500 milyon ylda olumutur.
Petroln fraksiyonlarndan biri olan eitli tiplerdeki fuel-oil lerin yksek oranda kkrt ierikleri nedeniyle,
yanmalar esnasnda havaya fazla miktarda SO
2
karmaktadr.
Gaz Yaktlar:
Tipik bir doal gaz yaklak %85 metan (CH
4
), % 10 etan (C
2
H
6
), %3 propan(C
3
H
8
) ve az miktarda dier yanc olan
ya da olmayan maddeler ierir.
Tama ve yakma kolayl, yksek s deeri, kat iermemesi, kirletici bileenlerin az olmas veya kolay
arndrlabilmesi, ok dk hava ile yaklabilmesi, gaz yaktlarn hava kirliliini nlemede tercih edilebilir hale
getirir.
Trafik Kaynakl Hava Kirlilii
Petrolle alan motorlar atmosferdeki, toprak ve yzey sularndaki kirlilikten ksmen sorumludur. Hidrokarbonlarn tam
yanmas iin gerekli oksijen miktarn salayacak doru yakt/hava karm gereklidir. Souma gereklemeden nce
yanma tepkimesinin tamamlanabilmesi iin yeterli sre mevcuttur. Egzoz gazlar birincil hava kirleticileri ierir. NOx,
CO ve yanmam HK.
Havadaki azotun motordaki yksek scaklk ve yksek basn altnda tepkimesiyle Azot oksit oluur.
N
2(g)
+ O
2(g)
2NO
(g)

NO egzoz gazlaryla motoru terk ederken oksijenle tepkimesi sonucu
2NO
(g)
+ O
2(g)
2NO
2(g)
meydana gelir.
Pistonun silindirdeki geri ekilmesi esnasnda genleme olur, basn ve scaklk dmeye balar ve NO oluumu durur.
Petroldeki baz N bileikleri de yandklarnda NO , CN ve NH
3
e dnr.
Doru hava /yakt karmyla CO oran en aza indirilebilir. Hava %21 O
2
ierdiinden Ortalama 3 Clu yaktlar iin
Hava /yakt oran 14,7/1 dir. Eer yakt oran daha zengin olursa CO
2
kadar da CO oluabilir, ayrca CO
2
nin termal
ayrmasyla da CO meydana gelir.
CO
2(g)
CO
(g)
+ O
2(g)

Btn bu nedenlerden dolay CO daima hacimce %1-2 civarnda silindirde bulunur.
Dizel motorlarda ise benzinli motorlardakinden daha yksek sktrma oranlarndan ve dk hava/yakt oranlarndan
dolay daha verimli ve daha gldr. Mazot ve hava silindire pskrtlmeden nce n kartrmaya tabi tutulmaz ve
de ateleme yaplmaz. Hava nce silindirde sktrlr ve ok snr, Mazot scak havann iine pskrtlr ve patlama
meydana gelir. Bundan dolay dizel motorlar grltl alrlar. Dk yakt oranndan dolay egzoz da CO ve
yanmam HC oran daha dktr. Yksek scaklk ve basntan dolay NO daha yksektir. sli paracklar bu
motorlarda ciddi problemdir, bu is paracklar yanmam HK lara adsorbe olarak yanma srasnda PAH oluumuna
neden olurlar.
Benzinin oktan saysn ayarlamak, vuruntuyu azaltmak ve motor performansn iyiletirmek iin benzine
kurun tetraetil veya kurun tetrametil ilave edilmektedir.

Kurunlu benzinin yanmas sonucu egzozdan atmosfere atlan kurunun %70-75i inorganik kurun
bileikleri ve %1de organik kurun bileikleri halindedir. %20-25 de egzoz sistemi ierisinde veya motor
yanda kalr. Yanma sonucu inorganik Pb
2
, PbC1
2
, PbBr
2
, PbBrC1, Pb(OH)Br, Pb(OH)Cl, (PbO)
2
PbBr
2
,
PbOPbBr
2
, (PbO)
2
PbBrC1 gibi kirleticiler yannda organik maddelerle klorlu maddeler bileerek klorlu ve
bromlu organo halojenli (dioksin, furan gibi) bileiklerde oluur. Ayrca, aracn deposu benzinle
doldurulurken yakt tanknda veya motor karbratrnde bulunan benzin buhar ile birlikte alkil kurun
bileikleri de serbest hale geerek atmosfere karr.


HAVA KRLLNN AZALTILMASI
1) Yaktlarn Islah : ( yiletirilmesi )
Kat yaktlardan en yaygn olarak kullanlan linyitin slah kkrt orannn drlmesi, kl orannn drlmesi, s
deerinin ykseltilmesi, yanma zelliklerinin arttrlmas ile yaplabilmektedir. Kmrn ykanmas yoluyla yukardaki
amalara katkda bulunmu olur. En az hava kirleticiye neden olan doal gazn kullanlmas hava kirliliinin azalmasn
salar.

2) Yakma Sistemlerinin Kontrol:
Hava kirliliine sebep olan kirleticileri yanma ortamnda eitli yollarla tutmak mmkndr. rnein yanma ortamna
kire ta ilavesi yoluyla SO
2
nin havaya karan miktar azaltlabilir.
CaCO
3
(Kire Ta) + s CaO + CO
2
( g )

CaO + SO
2
CaSO
3
( k )
Yanma odas koullar dzeltilmek suretiyle NOx oluumunda nemli boyutlarda kontrol altna alnabilir.

3) Benzinli aralarda kurunsuz benzin kullanmnn yaygnlatrlmas Pb dan kaynaklanan hava kirliliinin nemli
miktarda azaltmaktadr.
Tatlardan kaynaklanan CO
2
in yaklak % 50 si atmosferde sera etkisi yaratmaktadr. Karbratrdeki benzinin
buharlamas nedeni ile zellikle scak havalarda motor emisyonunun %5 10 u atmosfere karmaktadr. Aralarn
optimum artlarda almamas dolaysyla ortaya kard hava kirlilii motorun bakmlarnn srekli kontrol edilmesi
yoluyla azaltlabilir.
Katalitik dntrcler
Katalitik dntrcler motorlu aralarda CO ve NO kn azaltr. Platin veya rodyumdan oluan katalizrler
kullanlr. Platin yanmam hidrokarbanlarn oksijenle tam yanmasn salar. Rodyum ise CO ve NO yu CO
2
ve
N
2
ye dntrr. Ancak kurun katalizrleri etkinliini bozduu iin ancak kurunsuz benzinler yakt olarak
kullanlr.
C
5
H
12

(pentan) +8O
2
-----Pt -------------> 5CO
2
+6H
2
O

2CO+2NO -------Rh------------> 2CO
2
+ N
2

4) Planl Yaplama:
K mevsimi boyunca daha fazla grlen ve salk koullarn zorlayan hava kirliliinin dier nedenleri de arpk
kentleme, yer yer yksek yaplama, rzgar ynnn yeterince deerlendirilememesi, kentin topografik
yapsdr.
Kentsel alan kullanmnda doru yer seimi, kent zerindeki hkim rzgr ve gne ynnn deerlendirilmesi,
gerekmedike yksek yaplamalara yer verilmemesi muhtemel hava kirliliinin azaltlmasnda nemli rol
oynamaktadr.
Binalarn konumlandrlmalarnda gne ynnn iyi deerlendirilmesi ve snma ve aydnlanmann gne
ile ne fazla oranda salanabilmesi, tasarruf salayaca gibi hava kirliliini de daha azaltacaktr.
Kent meknlarnda yer alan yeil alanlar O
2
retimi, CO
2
harcamas, toz zerreciklerini filtre etmesi, baz gazlar
tutmas sebebi ile hava kirliliinin azaltlmasna yardmc olurlar.

5) Fabrikalardan kan baca gazlarnn filtre edilmesi, tozlarn tutulmas, endstriyel kaynakl hava kirliliini
azaltmada nemli katkda bulunur.
HAVA KALTESNN TAYN
Hava kalitesinin tayininde temiz havann tanmlanma gl vardr. Temiz hava denince akla sanayi ve
ehirlemenin getirdii, ya da artrd gazlarn olmad hava denebilir. Bu kirliliin doal kaynakl
olabilecei durumlar da vardr. Ayrca havada da her zaman bir miktarda su buhar vardr.

Hava kalitesini belirlemede balca u tayinler yaplr ;
Partikl Tayini
Gaz Tayini
Duman Tayini

1. Partikl Tayini

Partikl tayini ok sayda yaplmakla beraber burada 3 tr anlatlacaktr.
1-ap ve ktlesi belli konik bir kapta 30 gnde toplanan partikller tartlr. Bu ekilde bulunan deerler m
2

veya km
2
de partikl ya olarak hesaplanr. Bu miktar km
2
bana tonla ifade edilecek kadar byktr. Bu
ekilde yerekimiyle yere inebilen partikller tayin edilir.

rnek :

ap 15 cm ktlesi 75 g olan bir partikl tutma kab bir ay sreyle uygun bir yerde tutulmu ve bu srenin
sonunda ktlesinin 75,5 g olduu belirlenmitir. Buna gre partikl yan ton/km
2
cinsinden verin.

Toplanan partikl ; 75,5-75 = 0,5 g

Kabn dip alan ; tr
2
= 3,14 x ( 15/2 )
2
= 177 cm
2


Partikl Ya ; 0,5 g x 10
-6
ton x 1 cm
2
= 28,2 ton / km
2

177 cm
2
1 g 10
-10
km
2
2
-
Bir filtreden emilen ve hacmi bilinen hava iinde bulunan partikllerin ktlesi tartlarak bulunur. Bir nue
hunisine bir szge kad ve altna da vakum pompas balanr. Bylece ksa srede binlerce litre hava szlr.
Vakum pompasnn ortalama saatte szd hava hacmi bilindiinden, havann hacmindeki partikller tartlarak
gravimetrik olarak bulunur. Bunun iin filtrenin havay ekmeden ve hava ektikten sonraki ktlesi hesaplanr.
Filtre kullanma metodunda bir analiz iin 24 saatlik bir sre yeterlidir.

rnek :
Ktlesi 15 g olan bir filtreden 24 saat sreyle hava emiliyor. Pompann balangtaki emi gc dakikada 2 m
3

, 24 saatin sonunda emi gc ise 1,5 m
3
tr. Filtrenin 24 saat sonundaki ktlesi 15,1 g olduuna gre, havann
m
3
de partikl miktar nedir ? g/m
3
, sonucu ppm cinsinden 0 C da 1 at de veriniz.
Pompann ortalama emi hz ; 2 + 1,5/2 = 1,75 m
3
/dk.
1 dk.
Pompann 1 gnde emdii hava ; 1,75 m
3
x 60 dk. x 24 sa. = 2520 m
3
/gn
dk. 1 sa. 1 gn
Emilen havadaki partikl miktar ; 15,1 15 = 0,1 g

m
3
de Partikl miktar ; 0,1 g x 10
-6
g = 39,7 g / m
3

2520 m
3
1 g

0 C da sonucu ppm cinsinden verirsek : 1 mol hava % 20,94 x 32 + % 78,0828x28 + % 0,934x38,94 = 28,93
g (ktle/ktle)

28,93 g havada 22,4 L dir.
x g 1 L

x = 1,292 g/ L = 1,292.10
3
g / m
3


1 m
3
hava 1000 L

1m
3
hava 1292g
2520 m
3
hava x
x = 32,6.10
5
g

32,6.10
5
g havada 0,1 g PM varsa
10
6
g havada x____
x = 3,07.10
-2
= 0,03 ppm PM

3-Asl Partikler Madde (PM
10
):
In Absorpsiyon Yntemi:
Bir filtre eridi zerinde toplanan partikler maddelerin, nlar absorpsiyonu ve deriiminin dolayl olarak
lmne olanak salayan bir yntemdir. Birim ktle bana absorpsiyonu, mevcut numunedeki atom
saysna ve elementlerin ktle numarasna baldr. Bu yntemle glass-fiber filtre kad kullanlarak
saatlik ortalamalar elde edilmektedir.
rnek: Toplam hacmi 5.10
-6
m
3
olan kresel tanecikler bir filtre sisteminde toplanyor. Bu taneciklerin
ortalama yar aplar 8 m olarak llyor.
a- Tanecikler arasndaki boluu ihmal ederek toplanan tanecik saysn bulunuz. (V
kre
=4/3tr
3
)
b- Taneciklerin toplam yzey alann hesaplaynz(Krenin yzey alan S=4tr
2
)
c- Tanecik hacminin balangtaki hacminin 1/10 u olmas durumunda ayn toplam hacimde toplanan
tanecik says, ortalama tanecik yarap, ve taneciklerin toplam yzey alan nedir. Sonular ncekilerle
karlatrnz.

a) V= 4/3tr
3
= 4/3 .22/7 . (8.10
-6
m)
3
= 2,15.10
-15
m
3
.
2,15.10
-15
m
3
1 taneciin hacmi ise
5.10
-6
m
3
x =2,32.10
9
tanecik
b) S=4tr
2
= 4.22/7. (8.10
-6
m)
2
=8,04.10
-10
m
2
.
8,04.10
-10
m
2
1 taneciin alan ise
x=1,87 m
2
. 2,32.10
9
tanecik
c) Tanecik hacmi 2,15.10
-15
m
3
/10= 2,15.10
-16
m
3
.
2,15.10
-16
m
3
1 taneciin hacmi ise
5.10
-6
m
3
x =2,32.10
10
tanecik
2,15.10
-16
m
3
= 4/3 .22/7 (r)
3
r
3
=5,13.10
-17
. r= 3,71.10
-6
m.
S=4tr
2
= 4.22/7. (3,71.10
-6
m)
2
=1,73.10
-10
m
2
.
1,73.10
-10
m
2
1 taneciin alan ise
x=4,01 m
2
. 2,32.10
10
tanecik
Daha kk yar apl taneciklerin hacmi daha kk ancak toplam yzey alanlar daha byktr.

zellik I. Durum II. Durum Aklama
V
toplam
5.10
-6
m
3
5.10
-6
m
3

sabit
V
tanecik
2,15.10
-15
m
3
2,15.10
-16
m
3
10 kat azald
r 8 m 3,71 m ~2 kat azald
N(tanecik says) 2,32.10
9
2,32.10
10
10 kat artt
S
tanecik
8,04.10
-10
m
2
1,73.10
-10
m
2
~4 kat azald
S
toplam
1,87 m
2
4,01 m
2
~2,5 kat artt
2. Gaz Tayini

Tayin edilecek gazlar havadan ya adsorbe edilerek ya da absorplanarak ayrlr. Adsorpsiyon yzeyde cereyan
eden bir tutunma olaydr. Bu nedenle geni yzeylerde gazlar adsorbe edilirler. Bunun iin aktif karbon ya da
kimyasal bir maddeyle kaplanm aktif karbon kullanlr. Kaplanm aktif karbon yzeyindeki tutulan gaz ya geri
ykama ile alnr, ve hacmi llr ya da baka bir kimyasal tepkimeye sokularak yzeyden alnr. Bu tepkimede
renkli bir zelti elde edilirse spektroskopik olarak tayin edilir.

Absorpsiyon metodunda ise hava uygun bir absorplaycdan geirilir. Tayini yaplacak gaz absorplaycda ya
znr veya absorplaycyla kimyasal reaksiyona girer. Absorplayc kat veya sv olabilir. Ykama iesi
svlarda gazlarn znmesi veya kimyasal tepkimeye girmesiyle toplanmas amacyla kullanlr.

SO
2
saf suda, CO
2
, N
2
ve O
2
eser oranda tutulur.

Eer SO
2
; H
2
O
2
ile dolu bir ykama iesinden geirilirse SO
2
+ H
2
O
2
H
2
SO
4
, H
2
SO
4
titrimetrik olarak tayin
edilir. Ykama iesinden geirilen havadaki SO
2
miktar bilinen gaz geirilerek nceden tespit edilir. Bu oran
bilinmeyen SO
2
ieren hava geirildiinde hesaplamada kullanlr. Havadaki zararl gazlarn deriimleri g/m
3

cinsinden verilir. Bazen hacim / hacim ppm olarak verilir.
Ayrca yukardaki gibi Absorplanan gaz numunesi eitli cihazlarla da analiz edilebilir.
rnek
0 C da Karbon monoksitin havadaki deriimi 10 mg / m
3
olduuna gre bunu ppm Karbon
monoksit olarak hesaplaynz.

10 mg / m
3
= ? ppm ( CO gaz olduu iin hacim / hacim ppm kullanlr )

10 mg CO 1m
3
hava = ? g 1 mol hava ~ 29 g
1 m
3
hava


10 mg CO 10.10
-3
g CO = 3,57.10
-4
mol
1 m
3
hava 28 g/mol

1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar
3,57.10
-4
mol CO x L hacim kaplar
x = 7,99 . 10
-3
L = 7,99.10
-6
m
3


1 m
3
de 7,99.10
-6
m
3
CO
10
6
m
3
de x
x = 7,99 ppm

Ksa vadeli ve uzun vadeli hava kalitesi snr deerleri :
24 saatlik ortalamalar veya bir yl iinde btn lm sonularnn saysal deerlerinin byklklerine gre sralandnda lm sonularnn %95ini amamas gereken deerdir.

HAVA KALTES SINIR DEERLER
nsan salnn korunmas, evrede ksa ve uzun vadeli olumsuz etkilerin ortaya kmamas iin,
atmosferdeki hava kirleticilerinin bir arada bulunduklarnda, deien zararl etkileri de gz nne alnarak
tespit edilmi konsantrasyon birimleri ile ifade edilen seviyelerdir.
Bunlar;
Uzun Vadeli (1 yllk) Snr Deer (UVS)
Bir yl iinde almamas gereken, tm lm sonularnn aritmetik ortalamasdr.

Ksa Vadeli (24 saatlik) Snr Deer (KVS)
24 saatlik ortalamalar veya bir yl iinde btn lm sonularnn saysal deerlerinin byklklerine gre
sralandnda lm sonularnn %95ini amamas gereken deerdir.
UVS ve KVS iin verilen sreler genellikle 1 yllk dnemleri kapsamaktadr.

K Sezonu Ortalamas Snr Deerleri
Ekim-Mart k dneminde snmadan kaynaklanan hava kirleticilerinin yerleim blgelerinde yaplan
lmlerinin ortalama deerleridir.



Birim KVS UVS (*) K
sezonu
(SO
2
) ve (SO
3
)
a) Genel g/m
3
150 400 (900) 250
b) Endstri Blgeleri g/m
3
250 400 (900)
(CO) g/m
3
10000 30000
(NO
2
) g/m
3
100 300
(NO) g/m
3
200 600
(Cl
2
) g/m
3
100 300
(HCl) gaz klorrler (Cl
-
) g/m
3
- (240)
Ozon (O
3
) g/m
3
- 140 (280)
(HC) g/m
3
- 40 (100)
(H
2
S) g/m
3

(PM)10 g/m
3
200
a) Genel g/m
3
150 300
b) Endstri Blgeleri g/m
3
200 400
PM iinde (Pb) bileikleri g/m
3
2 -
PM iinde (Cd) bileikleri g/m
3
0.04 -
ken tozlarda (Pb)
bileikleri
g/m
2

gn
500 -
ken tozlarda (Cd)
bileikleri
g/m
2

gn
7.5 -

3. Duman Tayini
Duman eskiden beri hava kirlenmesinin bir ls olmutur. Hava ne kadar dumanl (siyah) grnrse, o
kadar kirli kabul edilir. Bu pek doru olmasa bile, halen buna itibar edilir.
Havadaki duman Ringelmann leine gre verilir. Bu lekte, sfr numara dumansz havay, gsterir. 5
numara ise simsiyah bir havay gsterir.
Ringelmann leinde hava duman

0 %0 beyaz
1 %20 siyah
2 %40 siyah
3 %60 siyah
4 %80 siyah
5 %100 siyah

SU
Doal evrenin nemli bir ksmn oluturan akarsu, gl, denizler ve ime su kaynaklarnn eitli etkenlerle bozularak
canl hayatn olumsuz ynde etkilenmesi su kirlilii olarak adlandrlr.
Yeryzndeki Su Kaynaklar ;
Su Kayna Hacim ( km
3
)
Atmosfer 13.10
3
Denizler 1350400.10
3

Akarsular 1,7 x 10
3

Gller 125 x 10
3

Tuzlu i denizler 105.10
3

Toprak suyu 150.10
3
Canllarn su kapsam 50.10
3
Yer alt suyu 7000.10
3
Buzullar 29000.10
3

Karalarda 33.341.10
3


Susuz yaam mmkn deildir. nsan gda almadan haftalarca yaayabilir, fakat su imeden ancak birka gn yaamn
srdrebilir. Bu yzden ime ve kullanma suyu srekli ve gvenilir bir ekilde temin edilebilmelidir. Yeryzndeki
sularn ok byk bir ksm birbiriyle balant halinde olduundan herhangi bir blgedeki deiim ve birikim
sistemlerdeki etkileim aracl ile baka blgelerde etkisini gsterebilir. Bilindii gibi insanlarn ime, kullanma,
endstri ve tarmsal sulama gibi gereksinmelerini karladktan sonra nitelik deiimlerine yani kirlenmeye
uramaktadr.
Doal Sularn zellikleri
Gnlk yaantmzda karlatmz sular deiik cins ve miktarlarda safszlk ierir.
Suyun kaynana gre ierdii maddeler deiir. Suyun zellikleri ve davran saf sudan farkldr. Doal sulardan saf
suya en yakn olanlar yamur ve kar sulardr. Ancak hava kirliliinin youn olduu blgelerde bunu sylemek zordur.
Trkiyede Su Kaynaklarnn kullanm
Su evrimi
Suyun hareketi
Yzeyden havaya
Havadan yzeye
Havadan havaya
Yzeyde ve altnda
Suyun Fiziksel zellikleri
Su renksiz ve kokusuzdur. Sular renkli gsteren ierdikleri maddelerdir. Gei metallerinden zellikle Fe; Mn ve
Cr bileiklerinin suda bulunmas suyun renkli grnmesine neden olur.
Suyun kokusu ve tadnn kayna sularda znen inorganik, organik maddeler ile mikroorganizmalardr. me
sularnda koku istenmez ancak lezzet istenir. Genellikle amonyak, slfrler siyanrler, fenoller, serbest klor,
petrol atklar, bitki ve hayvani atklar suya ho olmayan kokular verir.
me sularnda bulanklk istenmez, berrak olmas istenir. Ayrca yerst sularnda bulanklk gne nlarnn
sularn alt ksmlarna ulamasn engeller.
Sularn znen madde miktarnn fazlal iletkenlikle doru orantldr. Maden sular iletkenlikleri en fazla
sulardandr.
Suyun +4C de ki younluu 1 g/ml dir. Su donunca younluu azalr. 0,9 g/ml olur. Bu da buzun neden suyun
zerinde yzdn aklar.

Suyun Kimyasal zellikleri
Doal sularn pH deerleri ierdikleri maddelere gre deiir. Normal sularn pH s genellikle 6,5 7,5 arasnda
deiir. Asit yamurlarnda pH nn 2,3 e dt grlmtr. Yer alt sularnda CO
3
-2
, HCO
3
-2
, CO
2
daha fazla
zndnden pH y da bunlar belirler. Ayrca sularda znm Fe
+2
, Mn
+2
, Cr
+3
iyonlar sulara asitlik salar.
Sularda Mg
+2
ve Ca
+2
iyonlar sertlie neden olur. Sularn sertlii FS: 10 mg CaCO
3
/L, AS: 10 mg CaO /L
olarak birimlendirilir.
Sularda ana bileen olarak Ca
+2
, Na
+
; Mg
+2
; K
+
, Cl
-
, SO
4
-2
, HCO
3
-
iyonlar bulunur. Ayrca Fe, Cu
+2
, Mn, Ni, Zn,
Co, Cd, Cr, Pb, Hg, Be; Al, As, Se, Rb, Li, I, PO
4
-3
, NO
3
-
, B, CN
-
, H
2
S, Pestisitler eser miktarda bulunabilir.
Gazlarn Svlardaki znrlkleri
Suyun iinde gazlar nasl ve neden znr.
Gazlar temas ettikleri svlarda genelde yaps bozulmadan molekler halde znrler. znme miktarlar scakla
ve basnca baldr. Gazlarn svlardaki znrlkleri Henry Yasas ile verilir.
Scakln Etkisi
Gazlarn svlarda younlaarak svlamalar salan bir tepkime gerektirdiinden svlamazlar. Gazlarn svlarda
znmeleri sveren bir ilem olduundan tercih edilen bir olaydr. Bu yzden scaklk arttka znmeleri azalr.
Istlan sudan hava, gaz kabarcklarnn kmas scaklk artyla znmenin azalmasna rnektir. Souk sularda
znm oksijen miktar, lk sulardakinden daha fazladr.
Gazlarn svlardaki znrl ile scaklk ilikisi Klasiyus-Klapeyron denklemiyle verilir.
Log C
2
/C
1
= (AH/2,303 R) (1/T
1
-1/T
Oksijenin dier scaklklardaki znrlkleri aada verilmitir.
Scaklk,
o
C 0 2 4 6 8 10 14 18 20 22 26 28 30
znrlk,
mg/L
14,6 13,8 13,1 12,5 11,9 11,3 10,4 9,5 8,7 8,2 8,2 8,0 7,6

Basncn Etkisi
Bir gazn sv ierisindeki znrlne basncn etkisi, scaklnkinden ok daha fazladr.
Bir gazn znrl gaz basncyla doru olarak artar Bu Henry Yasas olarak bilinir ve
C=k.P
gaz
ve P
gaz
= X
gaz
. k eklinde ifade edilir.
Pgaz: doymu zeltinin stndeki gazn ksmi basnc, Xgaz; gazn mol kesri, k; Henry sabiti(scakla bal)
Henry yasas yksek basnlarda ve gazn svda iyonlamas ya da tepkimeye girmesi durumlarnda geerli deildir.
Dk gaz
basncnda
znen gazlar
Daha yksek
gaz basncnda
znen gazlar
O
2
(g) O
2
(suda) + Q
Baz gazlarn 25C de sudaki Henry sabitleri
Eitlik C= k.P P=k.X
Gaz Mol/L.atm mg/L.atm
O
2
1.3 10
3
4.259 10
4

H
2
7.8 10
4
7.099 10
4

CO
2
3.4 10
2
0.163 10
4

N
2
6.1 10
4
9.077 10
4

He 3.7 10
4
14.97 10
4

Ne 4.5 10
4
12.30 10
4

Ar 1.4 10
3
3.955 10
4

CO 9.5 10
4
5.828 10
4

Bir gazn sudaki znrln hesaplarken suyun ksmi basncnn toplam basnca katks nedeniyle bir
dzeltme yaplmaldr. Suyun ilgili scaklktaki basnc ilgili tablodan bulunarak toplam basntan
karlmaldr.

25 C de ve 1 at de havayla doyurulmu suda oksijenin znrln hesaplaynz.
Bu scaklkta suyun ksmi basnc 0,0313 at ve oksijenin kuru havadaki hacimce yzdesi % 20,95 tir. K
O2
=
1,28.10
-3
.

P
T
=1 at P
O2
= (1-0,0313)x0,2095= 0,2029 at.

C=K.P
O2
= 1,28.10
-3
x 0,2029= 2,60.10
-4
M.
C=2,60.10
-4
mol/L.32 g/mol = 8,32 mg/L = 8,32 ppm.

0 C da 1 atm de O
2
48,9 mL O
2
/ L zelti.

1 mol gaz 0 C da 22,4 L
x 48,9.10
-3
L
x = 2,18 . 10
-3
mol

1 L zeltide 2,18 . 10
-3
mol O
2
varsa = 2,18 . 10
-3
M

C = k P k = C/ P


2,18 . 10
-3
M O
2
= C
2

1 atm 0,2095

C
2
= 4,57 . 10
-4
M O
2

0 C ve 1 atm O
2
basncndaki O
2
( g ) znrl 48,9 mL / L dir. Oksijenin havadaki normal ksmi
basncnda ( 0,2095 atm ) sudaki doygun zeltinin molar deriimi nedir?
rnek ; N
2
( g ) gaznn ( 0 C ve 1 at ak hava basncnda ) sudaki znrl 23,54 mL N
2
/ L dir. N
2
(g
) gaznn znrln 100 mL N
2
/ L yapmak iin, N
2
( g ) basnc ne olmaldr.
k
sabit
= C / P
gaz


23,54 mL N
2
/ L = 100 mL / L N
2
P
N2
= 3,31 atm
0,78atm PN
2
10 C de CO
2(g)
nin sulu zeltisi iin k= 1,04.10
3
at dir. zelti zerindeki CO
2
nin ksmi basnc 1 at ise
900 g suda ka mol CO
2
znr? znen gazn miktar ka g dr? Gazn znrln M ve mg/L
cinsinden bulunuz.

Pgaz = X
gaz
. K
1 at = X
gaz
. 1,04.10
3
at X
gaz
= 9,62.10
-4
nH
2
O= 900/18 = 50 mol
=9,62.10
-4
= 9,62.10
-4
nCO
2
+ 4,81.10
-2
= nCO
2

0,999nCO
2
=4,81.10
-2
nCO
2
= 4,81.10
-2
mol mCO
2
= 4,81.10
-2
molx44 g/mol = 2,12 g CO
2
.
C= 4,81.10
-2
mol/ 0,900 L = 5,34.10
-2
M
C= 2,12 g/ 0,900 L = 2,350 g/L = 2350 mg/L = 2350 ppm

rnek; Havann hacimce %0,035 CO
2
ierdii bilinmektedir. Bu gazn 20 C de sudaki znrln
hesaplaynz. 20 C de k
CO2
= 1,720 mg/L.at dir. Havann ak hava basnc 1 at dir.

P
CO2
= y
CO2
. P
T
= 0,035/100. 1= 3,5.10
-4
at
C = k P = 1,720 mg/L.at. 3,5.10
-4
at= 0,6 mg/L

Su Kirlilii

Sular eitli kirletici etmenlerin katlmasyla birlikte doal olmayan bir ekilde fiziksel, kimyasal ve biyolojik
deiiklikler meydana gelmektedir.

Su Kirliliinin Kaynaklar
Organik kirleticiler: Organik kirleticiler sularda znm olan oksijeni tketerek kirlenmeye sebep
olan maddelerdir. Byle maddeler daha ok antropojenik faaliyetler (ev atklar, hayvan atklar, gda
fabrikalar atklar, kt fabrikalar atklar, mezbaha atklar, et paketleme atklar, dericilik atklar
gibi) sonucu sulara karrlar ve kartklar sular durgunsa, bunlar suyun dibinde toplanrlar. Buna
sedimantasyon denir. Sedimantasyonla ken organik maddeler iinde inorganik maddeler de
bulunur.
Akuatik bitki ve hayvanlarn yaayabilmesi iin sulardaki oksijen deriiminin belirli bir dzeyde
olmas gerekir. Oksijen deriimi dklnden en ok omurgallar (balklar), ondan sonra
omurgaszlar, en az da bakteriler etkilenir. Scak sularda canllarn, zellikle de balklarn
yaayabilmeleri iin suyun litre'sinde asgari 5 mg (5 ppm deriimde), souk sudakiler iin ise litrede
asgari 6 mg (ppm) znm oksijene ihtiya vardr.
Hastalk Yapc Mikroorganizmalar(patojenler):
Patojenler, ime ve kullanma sularna balca kanalizasyon sularnn temasyla karr. Ayrca rnlerin
kanalizasyon sularyla sulanmasyla da bular. Su patojenik (hastalk yapan) mikroorganizmalar iin iyi bir
taycdr. Tifo, kolera, dizanteri, ocuk felci (polio), sarlk (hepatit) gibi salgn hastalklarn mikroplar sularla
tanr ve yaylr. Bu nedenle kullanlan sularn kalitesinin bakteriyolojik ynden sk sk kontrol edilmesi gerekir.
Herhangi bir yerden ehir suyuna karan lam sular ksa zamanda dalr ve salgn hastalklarn meydana
gelmesine sebep olur.
ehir sularnn kontrol ok zor bir i deildir. nk byle kontrollerde yukarda saylan salgn hastalklara
neden olan her patojen ayr ayr aranmaz. Onlarn yerine, onlarn varln gsteren indikatr bir bakteri olan koli
bakterisi (basili) aranr. Koli bakterisinin tespiti olduka kolay ve kesindir. teki. bakterilerin aranmas asgari 24
saat srer ve bu sre iinde de bakteriler byk lde yaylm olur.
Koli bakterileri insan sindirim sisteminde yaar ve oalrlar. Bunlarn hastalk yapma zelikleri yoktur ve
daima insan dklarnda bulunurlar. Bir insandan her gn milyarlarca koli basili lam sularna karr. Bir suda
koli basilinin bulunmas, o suyun lam sularyla kirlendiini gsterir. Koli basillerinin doal sularda yaama ve
oalma anslar hi yoktur. Bunlarn sularda tespiti, lam sularnn, ehir sularna ne zaman kart hakknda
da kaba bir fikir verir.
Lam sularndaki organik maddeleri paralayan her bakteri sala zararl deildir. Bunlar insan ve hayvan
sindirim sistemlerinde yaayamazlar. Bir lkede, su ebekelerinin ve kanalizasyon sistemlerinin artmas, o lkede
salgn hastalklarn ve salgn hastalklardan lenlerin saylarnn azalmas anlamna gelir.
Sentetik Organik Kirleticiler:
Sentetik organik maddeler de sular byk lde kirletirler. .Bunlarn retimi her yl bir evvelkine gre
biraz daha arttndan ve bunlar da evrede kolay paralanmadklarndan, sadece sularda deil, genel olarak
evrede ciddi birer sorun haline gelmilerdir. Sentetik organik maddeler denince akla balca:
Petrol kkenli yaktlar
Plastikler
Plastikletiriciler
Elyaflar
Elastomerler
lalar
Deterjanlar
Pestisitler
Besin katk maddeleri
zcler .
Yal boyalar

Doal sularda bulunan su bakterileri tarafndan biyolojik olarak paralanamadklar gibi atk madde ileme
proseslerinde de paralanmazlar. Bundan dolay sularda uzun sre kalrlar (plastikler, pestisitler gibi).
Bazlar suya kt renk, koku ve tat verirler. Bu durum o suda yetien balk trleri) olumsuz ynde ve byk
lde etkiler.
Bunlardan bazlar (petrol atklar, Pestisitler gibi) ok dk deriimlerde bile akuatik hayat iin son
derecede zararldr.
Bitkilerin Anormal Bymesine Neden Olan Kirleticiler:
Su bitkileri de dhil, bitkilerin gelimeleri iin eitli elementlere ihtiya vardr. Bu elementlerin says 15-20
kadardr. Bunlardan zellikle azot ve fosforca zengin sularda su bitkileri ar miktarda oalr. Buna
trfikasyon denir. trfikasyon, normal olarak kirlenmemi doal sularda da grlen bir olaydr. nsan
faaliyetleri sonucu sulara balangta bol miktarda besin girmesine sebep olur. Bunun sonucu bitkiler
(akuatik ekosistem) daha iyi geliir. Ancak bu gelime bir yerden sonra zararl olmaa balar. nk
sulardaki znm oksijen deriimi azalr. Bu da hayvanlarn lmelerine sebep olur. Bununla da kalmaz,
byle sulardan etrafa pis kokular yaylr.

norganik Kirleticiler:
norganik madde atklar da sulan nemli lde kirletir. Bu atklar balca:
a) Tuzlar
b) Metaller
c) Mineral asiller
d) Mineraller
dir. Bunlarn sudaki etkileri balca gruba ayrlr:
1) Asitliin artmas
2) Tuzluluun artmas
3) Toksikliin artmas


SU KALTESNN TAYN

Bir suyun kalitesini belirlemek iin zerinde ok eitli tayinler yaplabilir. Ancak yaygn olarak
kullanlan tayinler zerinde durulacaktr.
1-znm Oksijen Tayini
2-Biyokimyasal Oksijen ihtiyac
3-Kimyasal Oksijen htiyac ( KO )
4-Toplam Organik madde tayini
5-Kat madde tayini
6- Azot tayini
7- Fosfat tayini
8- Bulanklk tayini
9- Renk tayini
10- Koku tayini
11- pH tayini
12- Bakteriyolojik tayin
13-letkenlik Tayini
14- Sertlik Tayini
15- Ar Metal tayini
16- Toplam Alkalinite
1-znm Oksijen Tayini

Su kalitesi iin en nemli ltlerden birisi suda znm olan oksijen deriimidir. inde znm
oksijen olmayan bir akarsu veya glde canl hayat mmkn deildir.

Oksijen suda normal artlarda 9 mg/L kadar znr. Bu znrlk scaklk artyla azalr. Sudaki
znm oksijen deriimi iki ekilde tayin edilir.

1) Winkler metoduyla
2) Oksijen probu metoduyla

Winkler metodu yaklak 80 yldr kullanlan bir metottur. Bu maksatla gelitirilmi olan dier metotlarn
doruluu, bu metotla kontrol edilir.
Winkler metodunda geen balca kimyasal reaksiyonlar

2Mn
+2
+ O
2
+ 2H
2
O 2MnO
2
+ 4H
+

MnO
2
+ 2I
-
+ 4H
+
Mn
+2
+ I
2
+ 2H
2
O
I
2
+ 2S
2
0
3
-2
S
4
0
6
-2
+ 2I
-


Bunun iin ortama MnSO
4
, NaOH ve KI ilave edilir. znm oksijen Mangan hidroksit Mn(OH)
2
keltisini
daha byk bir ykseltgenme basamana (+4 deerli hale) MnO
2
bileiine ykseltger. yodr iyonlar varlnda
asitlendirme ile ykseltgenmi Mn
+4
tekrar iki deerlikli hale Mn
+2
dner ve zeltinin znm oksijenine
edeer miktarda iyot aa kar. Aa kan iyot, niasta indikatrlnde standart tiyoslfat ile titre edilerek su
numunesinin znm oksijen konsantrasyonu belirlenir.

Winkler metodunun baz dezavantajlar.

1) Olduka uzun zamana ihtiya gsterir
2) Alnan su numunesinde bulunmas muhtemel N0
2
-
, N0
3
-
gibi iyonlar da reaksiyona girer

Bu istenmeyen reaksiyonlar oksijen elektrodu kullanlarak nlenebilir. ilk kullanlan ve halen de kullanlmakta
olan bir oksijen elektrodu ematik olarak ekil 10.1'de verilmitir. Elektrodun asl bir galvanik hcredir. Hcrenin
elektrotlarndan biri kurun (anot), teki gmtr (katot). Elektrotlarda

(Pb) Pb + 2OH
-
PbO + H
2
O + 2 (Anot)
(Ag) 2 + 1/2 O
2
+ H
2
O 2OH
-
(Katot)

reaksiyonlar cereyan eder. Reaksiyonlar znm oksijen olmad zaman durur. Burada nemli olan husus,
probun veya galvanik hcrenin ayarlanmasdr. Ayarlama Winkler metoduyla yaplr. Probta hasl olan akm direkt
olarak. oksijen deriimiyle orantldr. Ticari problarda her elektrot iletken olmayan ve fakat oksijen iin geirgen
olan bir membranla kaplanr. Plastikle elektrotlar arasna birka damla bir elektrolit zeltisi konur.
Membranlardan geen oksijenin deriimi, suda znm oksijenin deriimiyle orantldr.
ekil de grlen (Klark) oksijen elektrotunda, zelti kartrlr, oksijen geiren membrandan difzlenen
oksijen, katotta suya indirgenirken, anotta Ag ykseltgenir.
Katot reaksiyonu
O
2
(g) + 4H
+
+ 4 2 H
2
O E
0
=1,229 V
Anot reaksiyonu
Ag + Cl
-
AgCl (k) +e
-
E
0
= -0,222 V
2-Biyokimyasal Oksijen htiyac ( BO )
Biyokimyasal oksijen ihtiyac sularda mikroorganizmalarca ayrtrlabilen maddelerin miktarn belirlemekte
kullanlan bir parametre olup, organik kirleticilerin ayrtrlmas iin gerekli oksijen miktarn belirtir.
Bu tayin iin nemli 3 deiken vardr.
1) Scaklk 20C
2) Ik Karanlkta
3) Zaman 5 gnde
Scaklk metabolik aktiviteyi nemli lde artrr. Zaman ve k da ayn ekilde nemlidir. Zira algler genellikle
k etkisinde canl ve aktif kalrlar. Farkl k kaynanda yaplan denemeler farkl sonular verir. Bundan dolay
BO deeri standart artlarda tayin edilir. Buna gre deneyler yaplr. Bu ekilde elde edilen suyun biyokimyasal
oksijen ihtiyac deeri, BO
5
5 gnlk srede 20 gnlk srenin %70 ine ulalm. Organik maddelerin tam
biyolojik oksidasyonu iin 20 gn yeterli grlmtr.
BO; aerobik artlarda bakterilerin organik maddeyi paralayarak stabilize etmeleri iin gereken oksijen
miktardr.
Bir su numunesinin biyokimyasal oksijen ihtiyac (BO) litrede mg (mg/L) olarak verilebildii gibi ppm olarak da
verilir. Ancak daha ok litrede mg olarak verilir. iyi bir ime suyunun BO deeri 1 mg/L'dr. Bir suyun litresinin
oksijen ihtiyac
3 mg (3 ppm) olursa, olduka saf, 5 mg (5 ppm) olursa, temizlii phelidir. lem grmemi atk sularn BO
deeri 100-400 mg/L arasnda deiir. Gda endstrilerinden gelen atk sularnki ise 10000 mg/L'ye kadar
ykselebilir.
Bir insann gnlk atklarnn BO deeri birim kabul edilirse, eitli hayvanlarn gnlk atklarnn BO deeri
yaklak 16 insannkine bedeldir. BO testi, evsel ve endstriyel atklarn kirlilik derecesini belirlemede yaygn
olarak kullanlan bir testtir.

CnHaObNc + ( n + a/4 b/2 3/4c ) O
2
n CO
2
+ ( a/2 3/2c ) H
2
O + c NH
3

C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
6CO
2
+ 6H
2
O
BO
5
lm

3 farkl seyreltme oran iin 9 BO iesi alnarak eit miktarda atk su numunesi hazrlanr. Btn ieler hava
geirilerek oksijence doyurulur. Atk suyun llen ksm dorudan ieye aktarlr. Daha sonra hazrlanan
seyrelme suyu ieye konur. 3 numune hazrlanp znm O
2
tayini yaplr. Dier 3 numune 20 C da 5 gn
kartrmaya braklr. Geri kalan 3 ie alama yaplrsa ann BO sini bulmak iin kullanlr.

mg BO/L=( Balang znm mg/ L O
2
) (5 gn sonunda znm mg/ L O
2
)
( mL atk su / mL BO ie hacmi )
Burada znm O
2
deerleri Atk su+ seyreltme suyuna aittir.

Endstriyel atklarn BO analizi iin ortama mikroorganizma ilave etmek gerekir.
mg/ L BO = ( D
1
D
2
) ( B
1
B
2
) f
P
D
1
; al atk sulardaki balang znm O
2

D
2
; al atk sulardaki 5 gn sonunda znm O
2
B
1
; Seyrelmi ann balangtaki O
2

B
2
; Seyrelmi ann 5 gn sonunda O
2

( B
1
B
2
)f ; Ann O
2
ihtiyac
P ; Kullanlan atk su seyrelme oran

f = D
1
deki ann mL veya % P = Atk su hacmi
B
1
deki ann mL veya % Seyreltme suyu hacmi + atk su hacmi

Bir atk suyun (BO)
5
: 40 mg / L bulunmu . Seyreltme suyunun balangtaki znm oksijen
deriimi 9 mg / L , 5 gn scakta bekledikten sonra llen karmn ( atk su + seyrelme suyu )
oksijen 2,74 mg/ L ve kullanlan numune hacmi 40 mL. BO iesi hacmi 300 mL ise, atk suyun
znm oksijen deriimini bulun..

40 mg/L = X - 2,74 mg/L X= 8,07 mg/L (X ; atk su+ seyreltme suyunun balangtaki O
2
miktar)
40/300


.O
atk su
= ( 8,07 x 300 9 x 260 ) = 2,05 mg / L
40

3- Kimyasal Oksijen htiyac Tayini (KO)
KO , evsel ve endstriyel atk sularn kirlilik derecesini belirlemede kullanlan bir parametredir. Biyokimyasal
Oksijen htiyacnn organik maddelerin, mikroorganizmalarca paralanmas srasnda harcanan oksijen miktarnn
lmne karn, KO , organik maddelerin redoks reaksiyonlaryla oksitlenmesi esasna dayanr. KO , birka
istisna dnda tm organik maddelerin, kuvvetli oksitleyici ( ykseltgenlerle ) asidik ortamda reaksiyona
girecekleri esasna dayanr.
Biyokimyasal oksijen ihtiyac tayin metodunun iyi olmayan baz ynleri vardr. Bunlardan en gze arpan da,
deney zamannn ok uzun olmas ve numune kirli olduu halde, bazen bu kirlilie tekabl edecek kadar BOI
deeri gstermemesidir.
Organik maddeler biyolojik olarak deil de, kimyasal olarak ykseltgenirse (KO), zaman ok ksaltlr. BO
metodunda organik maddelerin bir ksm ykseltgenirken KO metodunda btn ykseltgenir. Bu nedenle de
KO deerleri genellikle BO deerlerinden daha byk kar.
Biyokimyasal ykseltgenmenin baz organik maddelerde deiik hzl cereyan etmesine karn, kimyasal
ykseltgenmede maddenin biyolojik olarak ayrp ayrmadna ve ayrma hzna bal olmadan btn organik
maddeler ykseltgenir.

CnHaOb + c Cr
2
O
7
-2
+ 8 c H+ n CO
2
+ ( a +8 c )/2 H
2
O + 2 c Cr
+3
(c = (2/3 n) + (a / b) (b /3))

K
2
Cr
2
O
7
+ 4 H
2
SO
4
K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ 4 H
2
O + 3/2 O
2

1 mol K
2
Cr
2
O
7
3/2 mol O
2
retir.
KO sonular mg O
2
/ L cinsinden ifade edilir.

rnein biyolojik olarak ok kolay ayran glikoz ve olduka yava ayran lignin kimyasal olarak tamamen
ykseltgenirler. Sonu olarak KO deerleri BO deerlerinden daha yksektir.
KO lm
KO ; atk su numunesinin kuvvetli asit ortamnda kuvvetli bir ykseltgen olan K
2
Cr
2
O
7
ile 2 saat kaynatlarak,
ykseltgenmesi sonunda fazla K
2
Cr
2
O
7
in standart indirgen madde zeltisi ile volumetrik tayinine dayanr.

Sz konusu numuneye gerekli miktarda asit ve miktar belli fazlaca ayarl potasyum bikromat zeltisi konur,
kaynatlr ve bikromatn fazlas ayarl Fe(II) zeltisi ile geri titre edilir. Bunlardan yararlanarak numunenin KO
deeri hesaplanr.
KO tayininde iskelet reaksiyon

Organik Madde + K
2
Cr
2
O
7
+ H
+
CO
2
+ H
2
O + Cr
+3

K
2
Cr
2
O
7
+ 4 H
2
SO
4
K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ 4 H
2
O + 3/2 O
2


1 mol K
2
Cr
2
O
7
3/2 mol O
2
retir.
6Fe
2+
+ Cr
2
O
7
=
+ 14 H
+
6Fe
3+
+ 2Cr
3+
+7H
2
O

4-TOPLAM ORGANK KARBON (TOC) TAYN
Toplam organik karbon () tayin edilecek su numunesinden mikrolitre mertebesinde bir miktar mikro rngayla
alnr ve kobalt oksitle kartrlm asbeste emdirilir ve bundan sonra yaklak 950 C daki yakma tpne konur.
Tp iinden devaml olarak saf oksijen gaz geirildiinden numunedeki organik madde yanar ve karbondioksit
verir. Bu ekilde meydana gelen karbondioksit oksijen akmyla srklenerek yakma tpne bal bir infrared
cihazyla tayin edilir. Tayinler ok ksa zamanda gerekletirildiinden, bu metot biyokimyasal oksijen ihtiyac ile
kimyasal oksijen ihtiyac metotlarna tercih edilir. Ancak yakma cihaz pahal ve bakm ok g olduundan, bu
tayin ekli henz yaygn hale gelmemitir.
900 mg/ L fenol ieren rafineri atk suyunun teorik olarak
a-KO deerini
b- Fenoln biyolojik olarak tamamen paralandn varsayarak BO i ve BO
5
i
c- Toplam Organik Karbon miktarn
d- TOC ye gre hesaplanan O
2
miktarn mg/L hesaplaynz ve karlatrnz.

a- C
6
H
5
OH + Cr
2
O
7
-2
+ H
+
CO
2
+ H
2
O + Cr
+3
tepkimesini denkletirelim

C
n
H
a
O
b
+ c Cr
2
O
7
-2
+ 8 c H
+
n CO
2
+( a +8 c ) /2 H
2
O + 2 c Cr
+3

c= 2/3 n+a/6-b/3=2/3. 6+6/6-1/3= 14/3

C
6
H
5
OH + 14/3 Cr
2
O
7
-2
+ 8 x14/3 H
+
6 CO
2
+ 130/6 H
2
O + 2x14/3 Cr
+3
ki taraf 3 le arparsak
3 C
6
H
5
OH + 14 Cr
2
O
7
-2
+ 112 H
+
18 CO
2
+ 65 H
2
O + 28 Cr
+3


900 mg/Lx1g/1000mgx1 mol/94 g= 9,57.10
-3
mol fenol
3 mol fenolle 14 mol Cr
2
O
7
-2

9,57.10
-3
mol fenol X mol
X=0,04466 mol Cr
2
O
7
-2

1 mol Cr
2
O
7
-2
den 1,5 mol O
2
oluursa
0,04466 mol Cr
2
O
7
-2
X
X= 0,06699 mol O
2
oluur.
0,06699 mol O
2
= 0,06699 mol O
2
. 32 g/mol = 2,14 g/L O
2
= 2140 mg/L O
2
= KO

II. Yol.(fenoln biyolojik olarak tamamen paraland varsayldndan teorik KO=teorik BO)
C
6
H
5
OH + 7O
2
6 CO
2
+ 3 H
2
O
1 mol C
6
H
5
OH iin 7 mol O
2
gerekirse
9,57.10
-3
mol iin X
X=0,0669 mol O
2

0,06699 mol O
2
= 0,06699 mol O
2
. 32 g/mol = 2,14 g/L O
2
= 2140 mg/L O
2
= KO
b-
BO
C
n
H
a
O
b
N
c
+ ( n + a/4 b/2 3/4c ) O
2
n CO
2
+ ( a/2 3/2c ) H
2
O + c NH
3

C
6
H
5
OH+ (6+6/4-1/2) O
2
6 CO
2
+ ( 6/2 ) H
2
O
C
6
H
5
OH + 7 O
2
6 CO
2
+ 3 H
2
O
1 mol C
6
H
5
OH iin 7 mol O
2
gerekirse
9,57.10
-3
mol iin X
X=0,0669 mol O
2

0,06699 mol O
2
= 0,06699 mol O
2
. 32 g/mol = 2,14 g/L O
2
= 2140 mg/L O
2
= BO
BO
5
= %70xBO= 0,7x2140 mg /L O
2
= 1,498mg/L =1498 mg/LO
2

c- TOC
C+ O
2
CO
2

1 mol C
6
H
5
OH de 6 mol C varsa
9,57.10
-3
mol X mol C var
X= 0,05742 mol C
0,05742 mol Cx12 g/mol = 0, 689 g/L = 689 mg/L

d- TOC ye gre O
2

1 mol C ile 1 mol O
2
tepkimeye girerse
0,05742 mol C 0,05742 mol O
2
tepkimeye girer

0,05742 mol O
2
x 32 g/mol = 1,837 g O
2
1 L de olduuna gre 1837 mg /L O
2



5-Kat Madde Tayini

Atk sularda suyun dndaki dier maddelere kat maddeler denir. Kat maddeler genel olarak atk sularn
103C da buharlatrlarak kalntnn (bakiyenin) sabit tartma getirilmesiyle bulunur. Bu ekilde bulunan
kat maddeye toplam kat madde denir. Kat maddeler balca iki gruba ayrlr.
1) Atk sularda znm olan kat maddeler
2) Atk sularda sspansiyon halinde bulunan kat maddeler

Atk sular mutfak tuzundan ekerlere, ekerlerden ince kum tanelerine kadar ok eitli kat maddeler ihtiva
eder. Bunlardan mutfak tuzu znm maddelere, ince kum taneleriyse, sspansiyon halindeki kat
maddelere rnek verilebilir. Bunlar ihtiva eden atk sular bir Gooch krozesinden szlrse mutfak tuzu,
eker gibi maddeler szgeten getii halde, ince kum taneleri gemez ve szgete toplanr. Szgeten
szlen atk suyun hacmi, Gooch krozesinin szme . yapmadan nceki ve szme yaptktan sonraki ktleleri
belliyse, atk suda sspansiyon halindeki kat madde bulunur. Bu ekilde bulunan kat madde litrede mg
olarak verilir (mg/L).
Gooch krozesi esas olarak dibi ince delikli bir kroze olup bu delikler zerine cam paralarnn veya cam
liflerinin sinterletirilmesiyle elde edilen bir disk yerletirilmitir.Kat maddeler suda znenler,
znmeyenler diye ikiye ayrld gibi uucu olanlar, olmayanlar diye de ikiye ayrlr. Yaklak 600 C'da
uan kat maddelere uucu, umayanlara da uucu olmayan (sabit) kat maddeler denir. Uucu olan kat
maddeler genel olarak organik, uucu olmayanlar da inorganik maddelerdir. Organik maddelerin byk bir
ksm 600 C'a varmadan nce buharlar, ok az ksm da bu scaklklarda yanar. Bu arada unu da
sylemekte yarar vardr. inorganik maddelerden pek az bir ksm da sz konusu scaklklarda paralanabilir.
Ancak, bu kadar bir paralanma nemli bir hata meydana getirmez.

rnek . 100 ml lik Bir atk su analizinde

a) Buharlatrma kabnn sabit tartma getirilmi ilk ktlesi, 26,5322 g
b) Numunenin 103 C da buharlatrlmasndan sonra kabn+Kalntnn sabit tartma getirilmi ktlesi,
26,5642 g
c) Kap ve kalntnn 600 C da sabit tartma getirilmi ktlesi, 26,5422 9

lmleri yaplmtr. Buna gre:

a) toplam kat maddeyi
h) toplam uucu kat maddeyi
c) toplam sabit kat maddeyi hesaplaynz.
103 C deki buharlatrmadan sonra zc(su) ortam terkeder, sadece znen maddeler (toplam kat
madde) kalr. 600 C deki stmadan sonra hala ortamda kalan madde sabit kat maddedir. Bu sabit kat
madde ile 103 ile 600 C arasnda ortam terk eden madde ise uucu kat maddedir.

a) Toplam kat =26,5642 - 26,5322 g/ 0,100 L = 320 mg/L

b)Toplam uucu kat = 26,5642 - 26,5422g/ 0,100 L =220 mg/L

c)Toplam sabit kat = 26,5422 - 26,5322g / 0,100 L=100 mglL
6-Azot Tayini
Azot canl tabiat iin ok nemli bir elementtir. nk, canl yapsnda bulunan btn amino asitler ve aminler
azotlu organik bileiklerdir. Ayrca biyolojik metabolizma esnasnda da bir ara rn olarak amonyak aa
kar. Bundan dolay bir suda organik azot ve amonyak bulunmas, o suyun ksa bir zaman nce atk sularla
kirlenmi olduu anlamna gelir. Organik azot olsun, amonyak olsun Kjeldahl metoduyla tayin edilir. Bu
metotda numune bal azotu amonyuma dntrmek iin, scak deriik slfrik asitle paralanr. Oluan zelti
soutulur, seyreltilir ve bazik yaplr. Aa kan amonyak ayarl bir asitle tayin edilir.
Bir suda bulunan organik azot aerobik bakteriler vastasyla nce nitrite (NO
2
-
) daha sonra da, nitrata (N0
3
-
)
ykseltgenir. Kirlenme uzunca bir zaman nce olmusa, organik azot btnyle nitrata ykseltgenmitir. Buna
gre, bir su numunesinde yksek oranda nitrat ve dk oranda amonyak bulunmas kirlenmenin ok nceden
olduuna bir iaret saylr. Nitrat ve amonyak ayr ayr tayin edilebilir, Nitrat slfrik asitli ortamda demir(II)
slfatla, amonyak da kalevi ortamda Nessler ayracyla [K
2
HgI
4
potasyum tetraiyodo merkrat (II)] tayin edilir.
Nessler ayracyla amonyak arasnda dk deriimlerde sar renkli bir kompleks meydana gelir, Tayin, Nessler
tpleri kullanlarak kolorimetrik olarak yaplabildii gibi, spektrofotometrik olarak da yaplr.

7-Fosfat Tayini
Canl tabiat iin' azot gibi fosfor da ok nemlidir. Bir ok yksek enerjili organik molekl iinde fosfor bulunur
ve metabolizmada ok nemli rol oynar. Fosfor sularda sadece fosfat halinde bulunur. Sulardaki fosfat atk
sulardan geldii gibi, topraktan da gelebilir. Bu nedenle fosforu da organik ve inorganik diye ikiye ayrmak adet
haline gelmitir. norganik fosfor bitki tarafndan yksek . enerjili organik fosfor bileikleri haline, organik
fosfor bileikleri de aerobik bakteriler tarafndan inorganik fosfora dntrlr.

Fosfatlar eskiden beri gllerin kirlenmesinden sorumlu tutulmulardr. Fosfatlarn yeterince bulunduu yerlerde
trfikasyon grlr. Bundan dolay toplam fosfat tayini nemlidir ve sz konusu su iin nemli bir kriterdir.
Toplam fosforu tayin etmek iin, numune nce nitrik asitle kaynatlr. Soutulan numune zerine yeterince
amonyum molibdat konur. Bu esnada sar renkli amonyum fosfomolibdat bileii meydana gelir
[(NH
4
)
3
PO
4
12MoO
3
], Meydana gelen renk, fosfat deriimiyle orantldr. Rengin iddeti amonyak tayininde
olduu gibi kolorimetrik. veya spektrofotometrik metotla llebilir ve bundan da fosfat deriimi hesaplanr.
8-Bulanklk Tayini
me sularnn bulank olmamas istenir. Bulank su her eyden nce estetik deildir. ikinci olarak da patojenik
olabilir (hastalk yapan bakteriler ihtiva edebilir). Patojenik bakteriler bulankl meydana getiren taneciklere
tutunabilir..

Bulanklk tayini trbidimetrik veya nefolometrik yntemle yaplr. Trbidimetrik analizde geen n,
nefolometrik analizde ise 90 salan k kullanlr. Nefolometrik yntem seyreltik sspansiyonlar iin duyarl
iken, trbidimetrik yntem, daha byk tanecikler ieren deriik sspansiyonlar iin kullanlr. Trbidimetride
uzun dalga boylu krmz nlar, nefolometride ise ksa dalga boylu mavi nlar kullanlr. Bunun nedeni uzun
dalga boylu nlarn zeltiden kolayca gemesine karn ksa dalga boylu nlarn salmasdr.
Byle bir cihazla bulankllk. lmede bir standart kullanlr. Bu standart litresinde 1 mg SiO
2
ihtiva eden bir
sspansiyondur. Byle bir sistemin bulankllna bir birim denmitir(NTB).

9-Renk Tayini
Renk, ime suyu iin ok nemli bir zeliktir. Renk her eyden nce suyun estetii ynnden nemlidir. Renkli
su halk sal bakmndan zararl olmasa bile halk tarafndan kullanlmaz veya ekin ilerek kullanlr. Renk,'
genellikle organik maddelerden gelir. Bunlar balca algler ve humuslardr.
Suyun rengi, bir standarda kar llr. Standart olarak potasyum kloroplatinat ve kobalt klorr zeltileri
karm kullanlr. Bu karmn rengi, bir ok doal sularn rengine benzer. Suda ok sayda renkli atklar varsa,
byle bir lmenin anlam yoktur.

10-Koku Tayini
Koku, seyreltmeyle tayin edilir. Kokulu su, koku gelmeyinceye kadar saf suyla seyreltilir. Byle bir tayin ok
kaba olup deneyi yapan kiiye gre deiir.
11-pH Tayini
eitli asitler ve de Al3+ ve Fe2+ iyonlar suya asitlik kazandrr. pH, suyun hidrojen iyonu (H
+
) deriiminin bir
lsdr. Hidrojen iyonunun okluu suyu asidik, azlysa bazik yapar. Bazik suda hidroksit iyonu (OH
-
),
hidrojen iyonundan fazladr. Ntral suda [H+]=[OH
-
] dr. Byle bir su ne asidik ne 'de bazik zellik gsterir. Bu
iyonlarn deriimleri litrede mol olarak verilir ve arpmlar sabittir.

[H+][OH
-
] = Ksu = 10
-14
Ksu ya suyun iyon deriimleri arpm denir.Bir suyun H+ iyonu deriimi 10
-4
ise, OH
-
deriimi 10
-10
dur.
Bir suyun hidrojen iyonu deriimi, su iin son derece de nemlidir. Bunu lmek iin ok iyi elektronik cihazlar
gelitirilmitir. ou zaman hidrojen iyonu deriimi litrede mol olarak deil de pH leine gne verilir. rnein
ntral bir zeltinin pH 7dir. Akuatik organizmalar su pH'na kar son derecede hassastr. Suyun pH', korozyon
bakmndan son derecede nemlidir. Maden drenajlarnda genellikle slfrik ,asit bulunur. Slfrik asit akuatik
hayat . iin ok iddetli bir zehirdir.

12-Bakteriyolojik Tayin
inde zararl bakteri aranan su numunesinden belirli bir ksm, dz ve steril bir szge kadndan szlr.
Szge kad gene steril bir petri kabna dzgn bir ekilde yaylr. zerine yeterince agar ve besiyer konur ve
petri kabnn az kapatlr. Bundan sonra sistem 24-48 saat inkbasyona 30C de braklr. Agar zerinde hasl
olan siyah ve parlak lekeler saylr. Bu siyah ve parlak lekeler koliformlarn saysn verir. Szlen suyun hacmi
belli olduundan, numunenin mililitresindeki koliform says tespit edilir.
kinci metotta retme ortam olarak laktoz zeltisi kullanlr. Byle bir ortamda koliformlar karbondioksit aa
karr. Aa kan karbondioksitin hacmi llr ve bundan yararlanarak sz konusu su numunesindeki
koliform deriimi tayin edilir. Tayin yle yaplr: Belirli hacimdeki laktoz zeltisine belirli hacimde su
numunesi konur ve iyice kartrlr. Hacmi belli kk ve steril bir tp bir zeltiyle doldurulur. Kalan zelti
genice steril bir tpe aktarlr. imdi kk tp iinde hava kalmayacak ekilde ters dndrlm halde byk
tpn iine yerletirilir. Belirli bir sre sonunda kk tpte toplanan karbondioksit hacmi tespit edilir. Bu ilem
on defa tekrarlanarak ortalama deer bulunur. Ortalama deerden de 100 ml sudaki koliform says hesaplanr.
13- letkenlik Tayini
Sularn iletkenlii sulardaki iyon says hakknda bilgi verir. yonik yapdaki zeltiler elektrii iletirler. Elektrii
ileten zeltilere elektrolit zelti denir. eker gibi suda molekler halde znen maddelerin oluturduu zeltiler
elektrii iletmezler. (eme suyunda iletkenlik yaklak 150 mikro simens, saf suda ise 2,5 mikrosimens, ultra saf suda
ise 0,055 mikrosimens civarndadr) Bir suda 100 mg/lt NaCl tuz zndnde iletkenlii 212 mikrosiemens/cmdir.

zeltideki iyonlarn iletkenlikleri birbirinden farkldr. Suda znen iyon ne kadar fazla ise iletkenlik o kadar fazla
olur. letkenlik kondktometre ile llr.

14- Sertlik Tayini
Sularda Mg
+2
ve Ca
+2
iyonlar sertlie neden olur.
Geici Sertlik; suyun ierdii kalsiyum ve magnezyum bikarbonat tuzlarnn miktarn belirler. Su stld zaman
geici sertlik veren maddeler karbondioksit vererek ayrr. Kalsiyum karbonat ve magnezyum hidroksit kerek
ayrlr. (Bunlarn znrlkleri scaklkla ters orantldr.) Bu ekilde stlarak giderilen sertlie geici sertlik denir.
Ca(HCO
3
)
2
+s--->CaCO
3
+H
2
O+CO
2
(g) Mg(HCO
3
)
2
+s--->Mg(OH)
2
+2CO
2(g)
Kalc Sertlik; Magnezyum ve kalsiyum slfat, klorr ve nitrat tuzlarndan oluan sertlie ise kalc sertlik denir.
Kalc sertlik veren maddeler s ile ayrmaz. Bu tuzlar ntr olup, alkanilite oluturmaz ve s aktarm yzeylerinde
sert birikinti olutururlar. Bu nedenle katma suyunda sertlik istenmez.
Geici sertlik ile kalc sertliin toplamna, toplam sertlik (TH ) denir. Sertlik magnezyum ve kalsiyum tuzlarndan
olutuundan bazen magnezyum ve kalsiyum sertlii diye de ikiye ayrlarak tanmlanabilirler.
Sularn sertlii FS: 10 mg CaCO
3
/L, AS: 10 mg CaO /L olarak birimlendirilir.
Sulardaki sertlik toplam Ca ve Mg iyonlar cinsinden verilir. pH=10 tamponlu ortamda , Erio Krom Siyah
indikatrlnde EDTA ile titrasyonla bulunur.


15- Ar Metal Tayini
Bilhassa ime ve kullanma sularnn metal deriimlerinin toksik snrn altnda olmas beklenir. me
sularnn artma aamalarnda nemli miktarda azalan metal iyonlar deriimi genellikle sularda eser
miktardadr. Bundan dolay sulardaki metal iyonlar AAS, ICP-OES, UV-GB spektroskopisi, AES,
Polarografi gibi tekniklerle analiz edilir.

16- Toplam Alkalinite
Alkalinite, asit ntralletirebilen trlerin toplamdr. ounlukla suyun ierdii hidroksit, karbonat ve
bikarbonat suyun alkalinitesini (bazln) oluturur. Alkalinite, P (fenol ftalein), M (metil oranj)
alkaliniteleri ile belirlenir. P ve M deerlerinden klarak suyun ierdii hidroksit, karbonat,
bikarbonat miktarlar ayr ayr bulunur.
P ( Fenol Alkalinite ) deeri = Hidroksit ( OH
-
) + 1/2 Karbonat ( CO
3
2-
)
M ( Metil Alkalinite ) deeri = Bikarbonat ( HCO
3
-
) + Hidroksit ( OH
-
) + Karbonat ( CO
3
2-
) olarak
belirtilir.

Ayrca, B(OH)
4
-
, H
3
SiO
4
-
, HPO
4
2-
, HS
-
ve baz organik maddeler toplam alkaliniteye katkda
bulunurlar.
Toplam alkalinite ; mg/L CaCO
3
birimiyle ifade edilir.
ndikatr pH gei aral
Fenolftaleyn (8,3-10,0)
Brom Kresol yeili (3,8-5,4)
Metil oranj (3,1-4,4)
F.F yannda
NaOH + HCl H
2
O + NaCl
Na
2
CO
3
+ HCl NaHCO
3


M.O veya bky yannda
NaOH + HCl H
2
O + NaCl
NaHCO
3
+ HCl H
2
CO
3


Sularn Artlmas
Sularn Artlmas
Fiziksel artma, Artma ileminde ncelikle atk sularn zgaralardan geirilerek iri
tanecikler tutulur. Kirliliin % 50 sine yakn ksm ve BO deerinin % 25 lik ksm bu
safhada temizlenir. Geirilen suda asl partikller de bulunur. Bunlar durulma havuzlarnda
bekletilerek kendiliinden kmesi beklenir. Su kum filtreden geirilerek asl maddelerin
tutulmas salanr.
Suyun iinde kalan organik maddeler kimyasal veya biyolojik olarak ykseltgenir.

Kurtboaz Barajndan gelen suyun havalandrlmas.
amldere Barajndan gelen suyun, havalandrlm su ile ayn odada toplanp, harman
edilmesi.
Su karmnn oksitlenmeye yardmc olmas ve dezenfeksiyon amacyla klorlanmas.
Slfrik asit ile pH ayarlanmas.
Phtlatrc Alminyum Slfat (Al
2
(SO
4
)
3
) ve phtlatrc yardmcs polielektrolit
dozlamas.
Kimyasal ileme tabi tutulmu olan suyun yatay tabanl durultucu tanklarnda durulmas.
Eer gerekiyorsa durultma ileminden sonra klorlama, Potasyum Permanganat (KMnO4)
ve Aktif Karbon dozlamas da yaplabilir.
Hzl (D tipi) filtrelerde filtreleme yaplmas.
Filtrelenmi suyun dezenfeksiyon iin klorlanmas ve kontak tankna girmeden kire ile
pH ayarlanmas.
Suyun 20 dakikadan az olmayan bir sre iinde kontak tanknda tutulmas. Kontak tank
iinde tankn orta noktasndan ilave klor uygulanabilir.

me ve kullanma sularnn dezenfeksiyonu
Fiziksel ve kimyasal yntemlerle hastalk yapc bakterilerden arndrma ilemlerine dezenfeksiyon denilmektedir.
Filtrasyon ve dier fiziksel artm ilemleri suyu ancak %95-99.5 orannda temizleyebilmektedir. Bu nedenle sular
etkin bir dezenfektan ile dezenfeksiyona tabi tutulmaldr. Bu yntemle, suda bulunan ve hastalk yapan (patojen)
tm organizmalar ile parazitler ortadan kaldrlr. Dezenfektanlar suda bulunan patojen mikroorganizmalar zerinde
bakteri ldrc , bakterilerin hareketini engelleyici bir etki gsterirler. Suyun dezenfeksiyonunda klor, kire
kayma, kloraminler, klordioksit, amar suyu, iyot, potasyum permanganat, ozon ve ultraviyole nlar kullanlr.

1-Klor: Dezenfektan maddeler arasnda, zellikle ucuzluu ve uygulama kolayl ile sonularnn denetlenmesi
ynnden en uygun olan bir dezenfektandr. Klor, gaz halinde dorudan doruya yada klor tableti eklinde
kullanlr. Klor gaz bir litre suda yaklak 1 mg bulunacak ekilde hesaplanmaldr. Eer su fazla kirli deilse, bu
taktirde suyun litresinde 0,2 mg serbest klor kalr ki bu seviye de dezenfeksiyon iin yeterlidir. Klorun, dezenfektan
etki gsterebilmesi iin su ile en az 30 dakika temas etmesi gerekir.

Cl
2
ile dezenfekte edilen suda HOCl ve OCl
-
de oluur. Btn bu trler ykseltgendir. Cl
-
ykseltgen deildir.
HOClnin pKa=7,5 olduundan HOCl pH=7,5 den aa pH larda OCl
-
ise 7,5 den yukardaki pH larda baskndr.
HOCl , OCl
-
den yz kat daha kuvvetli dezenfektandr.

Cl
2(g)
Cl
2

(suda)
K
H
: 8,0.10
-3
mol/L at.

Cl
2(suda)
+ H
2
O H
+
(suda)
+ Cl
-
(suda)
+ HOCl K= 4,5.10
-4
mol
2
/L
2


HOCl(suda) H
+
(suda)
+OCl
-
Ka= 3.10
-8
M
2- Kire kayma: Klor gaz kadar etkindir. Ayrca, toz halinde olmas nedeni ile kolayca depo edilebilir gibi bir
stnl sz konusudur. Kire kaymanda %25 orannda aktif klor bulunaca kabul edilerek 40 gram kire
kayma (yani 10 gram aktif klor) bir litre suyla kartrlr ve artk maddelerin kelmesi iin 20 dakika beklenir.
keltinin st ksmndaki sv ayr bir kaba alnr. Hazrlanan bu svdan (%1 lik ana solsyon) bir litre suya
damla damlatlr ve 30 dakika beklenirse, su dezenfekte edilmi olarak imeye ve kullanmaya hazr hale gelir.

3-Kloraminler: Klora gre daha yava etki gsteren ama suda daha uzun sre kalabilen bu bileikler, gnmzde
zel rnein, scak iklim blgelerinde yada suyun uzak yerlerden getirilmesi durumlarnda kullanlmaktadr.

4-Klor dioksit (ClO
2
): Son yllarda gelimi lkelerde suyun dezenfeksiyonu amacyla kullanm giderek artan bu
madde gl bir oksitleyicidir ve koku giderici etkisi fazladr. Dezenfeksiyonun yaplaca yere konulan bir
jeneratr araclyla, sv sodyum klorr ve hidroklorik asidin birletirilmesiyle aa kan bu madde sadece sv
halde kullanlr. Suyun pHs ne kadar yksek olursa olsun, sudaki alglerin ve kirlenmenin giderilmesinde ok
etkilidir. Klordan farkl olarak suda ne trihalometan bileiklerinin olumasna ne de amonyak trevleriyle
reaksiyona girmediinden kloraminlerin olumasna yol amaz. stelik klor gazyla birlikte kullanlrsa
trihalometan bileikleri daha dk oranda oluur. Bakterisit ve virsit etkisi klor gazndan fazladr. Suyun ho
olmayan rengini ve tadn giderdii gibi, sudaki toprak, balk yada kf kokusunu da giderir. Suda znm halde
bulunabilen mangan ve demirin kelmesini salar.

10 NaClO
2
+ 5H
2
SO
4
8ClO
2
+ 5 Na
2
SO
4
+ 2HCl+ 4H
2
O
12 NaClO
2
+ Cl
2
2ClO
2
+ 2NaCl ( pH < 3,5)

5-Hipoklorit: Dier dezenfektanlarn bulunmad zel durumlarda seyrek olarak kullanlr. Dezenfeksiyon amac
ile kullanlrken ok fazla miktarna ihtiya duyulacandan depolanmas olduka zordur. stelik zamanla aktif
klor younluu azalr. Tek stnl, toksik gazlarn szmas sorunu olmaydr.


6-yot: Yine zorunlu durumlarda kullanlabilecek dezenfektanlardandr. Yzde 2lik tentrdiyodun 2 damlas 1 litre
suya kartrlrsa 30 dakika iinde yeterli bir dezenfeksiyon salanr. Suda fazla miktarda organik madde varsa, litreye
3 hatta 4 damla katlabilir.

7-Potasyum permanganat: Bu dezenfektan da amar suyu ve iyot gibi ancak zorunlu durumlarda dezenfeksiyon
amacyla kullanlabilir. Kullanld kapta leke oluturur ve 500 miligramdan fazla kullanlrsa suyun rengini de
deitirir. Oysa ki, suyun litresine 500 miligram potasyum permanganatn, kolera vibriyonu dndaki patojen
mikroorganizmalara etkisi kukuludur.

8-Ozon: Ozon klor gazndan daha kuvvetli bir dezenfektandr. Ozon yksek 15000 voltluk elektriin kuru havaya
uygulanmas ile elde edilir. Buradan elde edilen ozon gaz sudan geirilerek suda znr. K
H
=1,3.10
-2
mol /L.at dr.
Optimum artlarda bu ekilde havann oksijeninin % 6 s ozona dntrlr.
3O
2(g)
2O
3

(g)

Kuvvetli bir ykseltgen ve bakteri yok edici etkiye sahip olan bir maddedir . Bu etkisinden yararlanlarak sularn
dezenfeksiyonunda gvenilir olarak kullanlr. Ancak, maliyeti klor ve klor bileiklerine gre ok yksektir. Bu
nedenle ok gelimi lkelerde yada zel durumlarda kk apta kullanlabilmektedir. Sadece suyu dezenfekte
etmekle kalmaz, suyun tadn ve rengini de dzeltir. Suyun metre kpnde 400 miligram yada litre de 0.4 miligram
ozonla 4 dakikada etkin bir dezenfeksiyon salanr. Ozonun kalnts olmamasna ramen retiminin daha pahalya
mal olmas nedeniyle yaygn olarak kullanlmaz.

9-Ultraviyole (mortesi) nlar: 200-300 nanometre dalga boyundaki ultraviyole nlarn dezenfeksiyon etkisi
yksektir. Eer dezenfekte edilecek suyun derinlii fazla deilse ve berraksa, yani bulank deilse ve renk deiiklii
yoksa, iinde demir de bulunmuyorsa ultraviyole nlarla suda bulunan aktif ve spor yapan tm mikroorganizmalar ya
lrler yada bir daha oalamayacak duruma gelirler. Maliyetinin pahal olmas nedeni ile kk apta dezenfeksiyon
ilemlerinde kullanlr. Civa lambas uyarldnda yaylan UV-C (254 nm) uygulanarak akan su dezenfekte edilir.
Baz reaktif trler ve bal ykseltgeme gleri

Ykseltgenler ndirgenme
Potansiyeli (Volt)
Klora gre Bal
Ykseltgen
Gc(E
y
/E
Cl
)
Flor 3,06 2,25
Hidroksil Radikali 2,80 2,05
Ozon 2,07 1,52
Hidrojen Peroksit 1,77 1,30
Per-Hidroksil Radikali 1,70 1,25
Permanganat 1,67 1,23
Hipobromz Asit 1,59 1,17
Klor Dioksit 1,50 1,10
Hipoklorz Asit 1,49 1,10
Hipoiyodz Asit 1,45 1,07
Potasyum
Monoperslfat
1,44 1,06
Klor Gaz 1,36 1,00
Potasyum Dikromat 1,36 1,00
Oksijen Gaz 1,23 0,90
Brom Gaz 1,09 0,80
Hipoklorit 0,94 0,69
Klorr 0,76 0,56
yot 0,54 0,40

Ankara ime suyu deerleri
vedik Su Artma Tesisleri Ham Su ve k Suyu Analizleri
TOPRAK
Toprak yer kabuunun en st ksmnda yer alr. Aaya doru kayalarla, yukarya doru ise bitki rts ve
atmosferle snrlanmtr. Toprak genel olarak ; %45 inorganik madde, %5 organik madde, %25 su, %25 de
hava ierir.
Topraklar canllara yaama ortam olarak hizmet etmekte, bitkilere kklerin tutunaca bir ortam salamakta
ayrca su, oksijen ve besin maddeleri sunmaktadr. Topran bu zellikleri; su ve rzgar erozyonuyla ve
fiziksel, kimyasal, biyolojik etkenlerle azalabilmektedir.

Topran oluumu
Toprak balca iki sre sonunda meydana gelir.
Kayalarn snma ve soumayla genleerek paralanmasyla mekanik olarak oluur.
Yzeye yakn kayalardaki suyun meydana getirdii genelde asidik tuzlarn etkisiyle kimyasal olarak
paralanmasyla oluur.
Topran cinsi ncelikle; iklim, organik aktiflik, bulunduu yer ve zamana baldr. klim snma-souma ve
yala toprak oluumunu hzlandrr. Organik aktiflik Kklerin ve toprak altndaki hayvan ukurlarnn
etkisiyle nemli rol oynar. Toprak tepelerden yala daha aa blgelere doru tanr. Bu ilemlerin uzun
sreli olmas da toprak oluumunu artrr.
Bitki artklar topraktaki organik madde miktarn artrr. Ancak tarmsal aktiviteler topran organik madde
miktarn azaltr(50 yl tarm yaplan toprakta organik maddeler yaklak %20-40 azalr)

Toprak Kirlilii
Topraklarn fiziksel, kimyasal ve biyolojik dengesinin eitli kirletici unsurlarla bozulmas olayna toprak
kirlilii ad verilir. rnein eitli ekillerde kat ve sv atklarn topraklara boaltlmas ve kartrlmas bu
topraklarn fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak kirlenmesine yol aar.
Topran kimyasal olarak Kirletilmesi:
Tuzluluk; topraktaki suda znen iyon deriimi olarak tanmlanabilir. Elektriksel iletkenlikle belirlenir.

Toprak Kirleticileri
Toprak su ve havaya oranla d etkenlere kar tamponlama gc
daha yksektir. Ancak sisteme ilave edilen kirleticiler tarafndan
bozunmalar meydana geldiinde karlalan sorunlar o lde
karmak, zor ve dzeltilmesi masrafldr.
Toprak kirlenmesine sebep olan balca kirleticiler
+ar metaller,
+suni gbreler,
+tarmsal mcadele ilalar,
+ atk sular,
+atmosferik emisyonlar,
+artma amurlar,
+kat atklar, pler
+radyoaktif atklardr.

Toprakta bulunan ar metaller kirlilii Cd, Cu, Ni, Pb, Zn, Hg, Co,
Arsenik dolaysyla meydana gelir.

Sz konusu metaller doal evrede birikme eilimi gsteren daha
ok toksik eilimli elementlerdir. Bunlarn dndaki eser elementler
ise belirli deriimlerin zerinde bulunduklar takdirde insan,, hayvan
ve bitki saln olumsuz ynde etkilemektedir.

Suni Gbreler
Bitkilerin bymesi iin gerekli elementler
1. Birincil Besleyiciler ; N, P, K
2. kincil Besleyiciler ; Ca, Mg, S
3.ncl besleyiciler ; B, Cl, Cu, I, Mn, Mo, Zn

Birincil besleyiciler, bol miktarda kullanlr, toprakta rn verimini artrr. Bitkiler tarafndan topraktan
tamamen alnr.
kincil besleyiciler; gerekli oranlarda kullanlr, bitkilerin bymesi iin belirli deriimlerde olmaldr.
ncl besleyiciler; eser miktarda gereklidir. Topraktan uzaklamas olduka yavatr.
1 ton patates topraktan 10 kg N alrken, 13 g B alabilir.
Suni Gbrelerin Kimyasal Bileimi
Azotlu gbreler ; NaNO
3
, (NH
4
)
2
SO
4
, NH
2
CONH
2
(re)
Fosforlu gbreler ; Ca
2
H
2
(PO
4
)
2
CaSO
4
(sper fosfat), CaH
2
(PO
4
)
2
CaHPO
4
(tripl sperfosfat)
Potasyumlu gbreler; KCl, K
2
SO
4


Kirletici Etki
NH
4
+
iereren gbreler topran asitliini artrdndan, bakterilerin azalmasna neden olurlar. Suni gbreler
topraa inorganik katk salarlar, organik besleyici katks salamazlar.

Toprak Analizleri zlenen Parametreler ve Uygulanan Yntemler
Tarm lalar ve Toprak Kirlilii
Bitkilerin geliimini snrlandran, termal retimi azaltan zararl bcek, yabani ot, mantar ve kemirici hayvanlarla
mcadelede ok deiik tr ve bileimde kimyasal maddeler kullanlmaktadr. Tarmda mcadele amacyla
kullanlan btn kimyasallara Pestisitler ad verilir.

Bu kimyasal trler kullanldklar yerlere gre deiik isimler almaktadr. Bunlar ;
insektisitler ( bcek ldrcler ) ,
fungisitler ( mantar ldrcler ),
herbisitler ( yabani ot ldrcler ) ,
rodontisitler ( kemirici hayvan ldrcler )


Bcek ldrcler, mantar ldrcler, yabani ot ldrcler daha ok kullanlr.

Tarm ilalar kimyasal bileimine gre; suda znen tozlar, sulu zeltiler, emlsiyon halinde deiik ilalar,
granller, aerosollar, yemler eklinde kullanlrlar.
Baz tarm ilalar ise zararl organizmann biyolojik geliim srecine gre yumurtalar, larvalar ve erginleri yok
etmek zere kullanlrlar. Baz tarm ilalar ise zararl organizmalarn yetime ortamlarna gre yani kltr
bitkisi zararllar, orman zararllar, depo rnleri zararllar gibi ortamlara gre kullanlrlar.
Kimyasal formllerine gre pestisitler ;

Klorlanm hidrokarbonlar(DDT(Dichloro-Diphenyl-Trichloroethane)
, aldrin, lindan, heptaklor, dieldrin, klordan ve toksafen)
Klorlanm fenoksi asitler (diklorofenoksiasetik asit, Dimetil amonyum 2-4- diklorofenoksi asetat, n-butil 2-4-
diklorofenoksi asetat, trikloro fenoksi asetik asit, tetraklorodiben-p-dioksin)
Organo fosfatlar ( Paratiyon, metil paratiyon, malatiyon, Tetraetilpirofosfat,Dimetil diklorovinil fosfat)
Karbamatlar (Karbamik asit, zoprppoksi fenil N- metil karbamat, Karbaril, Temik,

Tarm ilalar genellikle bitkilere, toprak yzeyine ve toprak iine pskrtlr veya uygulanrlar. Uygulanan
pestisitlerin ou topraa geer. Toprak ierisine giren bu kimyasal maddeler aadaki durumlardan biri veya
birka ile karlaabilirler ;

Topraktan buharlaarak herhangi bir kimyasal deiiklie uramadan atmosfere karabilirler.
Topran alt katlarna doru ykanabilirler ve difze olabilirler.
Toprak ierisinde veya toprak yzeyinde kimyasal deiikliklere urayabilirler.
Topraktaki mikroorganizmalar tarafndan paralanabilirler.
Bitkilerin yapsna girerler veya adsorbe olabilirler.

Kat Atklar ve pler :

Tketen ve kullananlar iin bir deer tamayan gereksiz olduklar iin atlan evsel, ticari ve endstriyel
aktiviteler sonucu oluan maddeler kat atk olarak tanmlanmaktadr. zellikle byk yerleim yerlerinde
kentsel pler ve endstriyel atklar nemli evre problemlerine yol aar.

Geri Kazanma: Kat atklardan hi deilse bazlarn kazanma, ilk bakta cazip bir itir. Ancak, halen
dnyadaki geerli artlar buna byk lde imkan vermemektedir. Bununla beraber artlar devaml
deitiinden gelecek ne gsterir imdiden bilinmez.

Geri kazanma prosesinin balca zorluklar, atklarn toplanmas, cinslerine gre ayrlmas, temizlenmesi,
nakledilmesi,. bir irkete satlmas, irketin bunlar ileyerek tekrar tketiciye satmasdr. Prosesin dm
noktas, atklarn ilenip mamul olarak tekrar tketiciye satlabilmesidir. Bu yaplmad srece yaplan dier
ilerin hibir nemi yoktur.

Geri kazanlmas dnlen maddeler balca be grupta toplanabilir.

1) Metaller
2) Camlar
3) Katlar
4) Organik maddeler
5) Plastikler

Metaller: Metaller kat atklardan kolaylkla ayrlabilir, ilenebilir ve tketiciye ikincil metal
olarak satlabilir. Ancak, otomobil mezarlklarnda rnein demirlerin hepsini geri kazanma imkan
yoktur. nk, bunlardan elde edilen eliklerin kalitesi ok dktr. Onun iin pek alc.
bulamamaktadr. Fakat gene de bir ksm iyi eliklerle kartrlarak ikinci kalite elik olarak alc
bulabilmektedir.
Alminyum atklar ise, olduka iyi bir pazar bulabilmektedir. Baz firmalar alminyum kap ve
levhalar toplatarak bunlar ilemekte ve tketiciye kolaylkla intikal ettirebilmektedir. Bu yoldan
elde edilen alminyum daha ucuzdur.

Camlar: Camlar, geri kazanlmas en kolay olan maddelerdir. Ayrca miktarlar da oktur. Ancak,
burada da bir handikap vardr. O da yeni bir ienin fiyatyla geri kazanlm camlardan yaplan bir
ienin fiyat arasnda nemli bir farkn olmamasdr. Byle olunca da geri kazanlm camdan
yaplan ieler tercih edilmemektedir. Bu durumun gelecekte de byk lde bir deime
gsterecei zannedilmemektedir. Zira cam yapmada kullanlan doal maddeler pek oktur. Bitmesi
ve azalmas da pek dnlemez.
Cam gelmi gemi en iyi ambalaj maddesidir. Onun kadar gvenilir bir baka ambalaj maddesi
henz bulunamamtr.

Katlar: Katlarn geri kazanlmas olduka snrldr. Zira dorudan elde edilen katlar olduka
ucuzdur. Bu nedenle halk, dorudan elde edilen kad tercih etmektedir. Ancak, evre sorunlar
ynnden dnlrse, konu son derecede nemlidir. nk, geri kazanlm bir ton kat demek,
ortalama 17 am aacnn baltadan kurutulmas demektir. Bu alanda yaplacak i belki de suni bir
fiyat fark yaratarak direkt olarak imal edilen katlarn fiyatn yksek tutmaktr. Byle bir fiyat
politikas ise ancak halkn desteiyle gerekleebilir. Geri kazanlm katlar halen daha ok
yumurta ambalaj, imento torbas, duvar kad, yaltm maddeleri ve malzemeleri yapmnda
kullanlmaktadr.

Plastikler
Organik Maddeler: Organik maddeler daha yararl maddelere dntrlebilir. Bu amala kompozit
metodu denen bir metot kullanlr. Bu metodla kat atklar aerobik olarak paralanr. Bunun iin atklar nce
organik ve inorganik diye ikiye ayrlr (bu ayrma daha nce evlerde veya fabrikalarda yaplr).
Bu alanda gelitirilen bir metotla organik maddeler bir hcreye yaklak 3 metre geniliinde ve 2 metre
yksekliinde ynlar haline getirilir. Ynlarda aerobik hayatn balamas ve devam etmesi iin hcre
nemlendirilir ve yeterli oksijen akmnda tutulur. Ynlar, yeterli nem ve oksijenle temasa gelmeleri iin
zaman zaman dndrlr. Bir hcreye bir pencere de denir. Bir hcre veya pencere iindeki scaklk gelien
aerobik hayatla 60
o
C'a kadar ykselebilir. Bu arada pH da nce bir dme grlr, ondan sonra yaklak 7
olur ve bu deer sabit kalr. Gerektii hallerde ynlara ayrca bir miktar besleyici azotlu ve fosforlu
maddeler konur. Ynlardaki nem ve besleyici maddeler aerobik hayat iin ok nemlidir. Nemin %40-60
olmas istenir. ehir artklar aerobik hayat iin gerekli btn bakterileri ihtiva eder ve aerobik hayat yaklak
iki haftada tamamlanr. Bir komposting hcresindeki aerobik hayatn durmas, hcredeki scaklk
dmesinden anlalr. Bu ekilde elde edilen kompost veya kalnt, toprak kokusunda, koyu kahve renkli bir
maddedir.
Otomatik pencereli hcrelerde mayalanmann bitmesi veya aerobik hayatn sona ermesi bir ka gnde
tamamlanr.
Radyasyon ve Nkleer Kirlilik ?
Dnyadaki Nkleer Santraller
Dnyada kullanlan elektriin % 20 sini salar.

Dnyada kullanlan enerjinin % 7 sini salar.

Fosil yaktlara yakn fiyatlarda elektrik retirler.

Nkleer reaktrler sfr duman ve CO
2
yaylmasna sahiptir.


31 lkede 440 nkleer santral vardr, 30 tanesi de yapm aamasndadr.

Toplam olarak 351 milyar watt lk elektrik retirler.

lke reaktr says Elektrik retimi kWh
ABD 103 754
Fransa 59 395
Japonya 53 305
ngiltere 35 78
Almanya 19 160
Rusya 29 120
Gney Kore 16 103
Kanada 14 69
Hindistan 14 14
sve 11 55
21 Dier lkeler

Toplam 437 2,447

Kullanlan reaktr tipleri
Reaktr Tipi Moderator Soutucu Aklama
Gaz Soutmal Reaktr Grafit Su CO
2
Soutmal, s deitiricili
(GCR or AGC) lk olarak ngiltere de yapld
Basnl su reaktr Su Su 24 lkede 50%den fazlas bu tiptir
(PWR) Su basnc = 2000 psi

Kaynar su reaktr Su Su 2. yaygn reaktr, >10%
(BWR) Su basnc = 1000 psi

Kanada Dteryum U. Su Su Doal uranyum yakt (<1% U235)
(CANDU) alrken yakt eklenebilir

ernobil Tipi Grafit Su 2% zenginletirilmi yakt.
(RBMK) Halen Rusya'da 11 Litvanyada 2 tane

Hzl Breeder Reaktr na Sv sodyum %85
238
U ve %15
239
Pu karmn
(FBR) yakt olarak kullanr
Radyoaktiflik
Radyoaktiflik, kararsz bir ekirdekten o( He
4
2
) , |
-
, |
+
,paracklar salnmas ekirdein en
iteki elektron tabakasndaki elektronlar yakalamas ve kararsz ekirdek tarafndan
elektromanyetik n () yaylmasdr. n yaylmas dndaki radyoaktif bozunmalar bir
elementin baka bir elemente dnmesine neden olur.
+Alfa paracklar yaylmas U
238
92

Th
234
90
+ He
4
2

+Beta(-)

parac yaylmas , n
1
0
p
1
1
+ |
0
1
+ v ; Th
234
90
Pa
234
91
+ |
0
1

+Beta(+)

parac, pozitron yaylmas p
1
1
n
1
0
+ |
0
1 +
+ v ; P
30
15
Si
30
14
+ |
0
1 +

+Elektron Yakalanmas Ti
202
81
+ e
0
1
Hg
202
80
(arkasndan X n yaynlanr)
+Gama nlar() U
234
92
Th
230
90
* + He
4
2
Th
230
90
* Th
230
90
+
Atom numaras 83 den byk olan btn elementler radyoaktiftir. Atom numaras daha
kk olan radyoaktif ekirdeklerin ou, uygun ekirdeklerin enerjili paracklarla
bombardmanndan yapay olarak elde edilirler. Doal olarak bulunanlarn says azdr.
ekirdek tepkimelerinin yazlnda genel kural, eitliin her iki tarafndaki atom numaralar
ve ktle numaralar toplamlarnn birbirine eit olmasdr.
Proton ve ntronlardan ekirdek oluurken salnan
enerji miktar, ktle numarasnn fonksiyonu olarak
grafie geirilebilir. Byle grafikler ar
ekirdeklerin paralanmasnn (fisyon) ve hafif
ekirdeklerin birlemesinin (fzyon) ok miktarda
enerji vereceini gsterirler. Nkleer reaktrlerin
temeli fisyon ve fzyon; yldzlarn enerji
yaymasnn temeli fzyondur. (hidrojen atomlarndan
helyum oluumu esnasnda aa kan enerjidir)

Radyoaktif bozunmann hz (madde rneinin
bozunma hz) atom saylar ile doru orantldr.
Bozunma tepkimesi birinci dereceden tepkime
kinetiine uyar.
Ln([A]
t
/[A]
0
)=-kt
Radyoaktif ekirdeklerin bozunma hzlarnn lm
ile ilgili eitli uygulamalar vardr. Bu
uygulamalardan bazlar, kayalarn ve karbon ieren
cisimlerin ya tayinidir.
Bir ekirdek tepkimesine ilikin enerji deiimi
E=mc
2
ile gsterilir.
M, kg, c; m/s , E; Joul. MeV (megaelektronvolt)
1eV; 1,6022. 10
-19
J. 1 MeV: 1,6022. 10
-13
J.


4 radyoaktif seri vardr.
Uranyum serisi:
238
U
206
Pb doal
Aktinyum serisi :
235
U
207
Pb doal
Toryum serisi :
232
Th
208
Pb doal
Neptunyum serisi :
237
Np
209
Bi yapay

Radyoaktif bozunmaya dayal ya tayini
1-Radyokarbon ya tayini:
Radyokarbon, sabit olmayan (C
14
) izotopuna verilen isimdir. (C
12
) ise tabii
karbon olarak adlandrlr ve radyoaktif deildir. Radyokarbon, atmosferin
st ksmnda, kozmik radyasyonla, atmosferdeki (N
14
)n aralarndaki
reaksiyonlar sonucu meydana gelir. (C
12
) , alt proton, alt ntron ve alt
orbit elektron tar. (C
14
) ekirdeinde ise sekiz ntron bulunur. Bu iki fazla
ntron, atomu kararsz hle getirir. Ntronlardan biri beta partikl vererek
yedi protonlu ve yedi ntronlu bir ekirdek ierir. Bu yeni yap, (N
14
) tr.
Bylece kararsz (C
14
), kararl (N
14
) e dnr. Yarlanma mr de 5730
yldr.
Atmosferde bulunan, C
14
derhl CO
2
hlinde oksitlenir ve havaya, suya ve
organizma bnyesine yaylr. Normal olarak, havadaki radyoaktif
karbondioksit ile radyoaktif olmayan karbondioksit orannn, dolaysyla
C
14
/C
12
orannn sabit olduu, bu sabit orana ulaabilmek iin de 100 yln
getii kabul edilir.
Canl organizmalardaki C
14
/C
12
orannn da sabit olmas beklenir. Organizma
yaad srece bu orann eitlii deimez. Fakat canl organizma lnce,
havadan CO
2
alamayaca iin C
14
n C
12
ye oran gittike azalacaktr.







Bu azalma 1/2 deerini bulduu zaman, o organizmann lmnden itibaren geen srenin 5730 yl olmas gerekir. nk
C
14
n yar mr 5730 yldr. Be yar mrde, yani yaklak 29 bin ylda orijinal radyokarbon miktarnn sadece 1/32si
serbest braklacaktr.
Radyokarbon Metodu, en ok 80 bin yl ncesine kadar uzanan sreleri tespit iin kullanlabilmektedir. Daha yal
materyaller, Uranyum Metoduyla test edilmelidir.
Radyokarbon testi, bir zamanlar canl olan varlklarn kalntlar stnde alr; mesel binlerce yl ncesine ait bir
mezardaki kemikler veya aatan yaplm direkler gibi. Byle organik bir maddenin yan tayin etmek iin kalan
radyokarbon miktarn saymak, buradan da canlnn ne zaman radyokarbon almay durdurduu yani ne zaman ld
sonucunu karmak gerekmektedir.


2-Potasyum-Argon Metodu
Potasyum mineralleri volkanik kayalarn byk ounluunda ve baz tortul kayalarda bulunurlar. Geni kullanm
alanlar vardr. Potasyum 40, yar mr 1.3 milyar bir hzla, elektron yakalama olayyla Argon 40a dnr.
K-Ar ve
40
Ar-
39
Ar ya tayini , analizi yaplacak mineral, ya da kayacn potasyum iermesine baldr. Potasyumun doada
en ok rastlanlan elementlerden birisi olmas ve amfibol, biyotit, muskovit, K-feldispat gibi kaya yapc minerallerin
potasyum iermeleri (Heier ve Adams, 1964) bu yntemlerin yaygn olarak kullanlmalarn salamtr. Bu iki yntemin
temelinde
40
Kn radyoaktif bozunumu ile
40
Ara dnmesi yer alr (Goodman ve Evans, 1941; Aldrich ve Nier, 1948).
Ayrca argon gaznn asal gaz olmas, dolaysyla baka iyonlarla bileik yapma durumunun bulunmay ve kolay
llebilmesi bu yntemlerin ortaya knda nemli bir avantaj olmutur.

3-Rubidyum-Stronsiyum Metodu
Bu metot,
87
Rbnin 47 milyar yllk yarlanma sresiyle
87
Srye dnmesine dayanr. Rubidyumun yarlanma sresi baz
otoriteler tarafndan 60 milyar yl, bazlar tarafndan da 120 milyar yl olarak kabul edilir. Bu metodun uranyum
metoduna gre ayarlanmas gerekir. Dolaysyla uranyum ya tayin metodundan daha gvenilir deildir. Gerek
uygulama ynnden gerekse uygulamada karlalan hususlar bakmndan Potasyum-Argon Metodu ile Rubidyum-
Stronsiyum Metodu ve dier radyoaktif metotlar, Uranyum Metoduyla benzerlik gsterirler.

122
4- Uranyum ya tayin metodu
U
238
,

U
235
,

Th
232
; Bunlar belli oranlarda helyum atomunu verecek ekilde kurun ierirler.
U
238
----> Pb
206
+ 8 He
4

U
235
----> Pb
207
+ 7 He
4

Th
232
----> Pb
208
+6 He
4
Normal kurun minerali olan galenitte (PbS) kurunun izotopu bir arada yer alr. Bu elementleri ieren
herhangi bir tabakada kurunun drdnc bir izotopu olan Pb
204
, dier izotoplarla birlikte bulmak
mmkndr. Bundan dolay ona yaygn kurun denir.
Radyoaktif elementlerde belirli bir zamanda bozunum yoluyla meydana gelen atom says (n) ile, mineralde
bulunan radyoaktif elementin atom says (N) doru orantldr.
Matematiksel olarak bu kanun; n = N.e
-t
formlyle gsterilir.
n = t zaman sonra kalan atom says
N = Zamann balangcnda, yani t=0 olduunda mevcut olan atom says.
e
-t
(l) = Radyoaktif bozunum sabitesi (her element iin karakteristiktir.
Balangta numunede bulunan radyoaktif elementin ve bugne kadar radyoaktiviteyle meydana gelmi
elementin miktar bilinirse, radyoaktivite kanunlaryla son miktarn oluumu iin geen mddet
hesaplanabilir.
Bozunum hz, zaman ve radyoaktif izotoplarn yana bal deildir. Bu hz istatistiki olarak tespit
mmkndr. Mesel radyumun 10 milyon atomundan (N) her yl 4 bin 273 tanesi (n) bozunuma urar.
Burada n/N oranna bozunum sabitesi denir. Bu deer, radyum iin yl bana:
l = n / N = 4273 / 10
7

l = 0.0004273 eder.
Yar mr ise:
T= 0.693 / l
T = 0.693 / 0.0004273 = 1622 yldr.
Metodun hatalar:
Uranyum mineralleri her zaman ak sistemlerde bulunur. Uranyum bozunum hz deiken de olabilir. Oul
rnler, kayacn ilk teekklnde orada yer alm olabilir. Oul rnlerin hepsi o kayaca has olmayabilir.



Uranyum-238, Kurun206 a
kadar eitli bozunma
admlarndan geer.
Nkleer Reaktrler
Nkleer reaktrlerde 2 farkl elektrik enerjisi retim yolu vardr.
Nkleer fisyon(ekirdek paralanmas)
Nkleer fzyon(ekirdek birlemesi)

Nkleer fisyonda Uranyum 235, Plutonyum 239 gibi ar ekirdekler paralanarak enerji aa
kartrlar.
Nkleer fzyonda ise Hidrojen gibi hafif atomlar birleerek enerji aa kartrlar.



Basnl Su Reaktr (PWR:
Pressurized Water Reactor)
PWR tipi reaktr tasarm, ABD
donanmasnn nkleer denizalt yapm
program srasnda dnlmtr. lk
prototip olan STR MARK-I reaktr
1953 Mart'nda kritiklie eritikten 2 yl
sonra, 1955 Ocanda ilk nkleer
denizalt Nautillius ile denize
indirilmitir. Bugn, dnyada ticari
olarak en yaygn kullanlan reaktr
sistemidir. %2,5 ila %3 orannda
zenginletirilmi uranyum yaktla alr.
Bir nkleer santralde fisyon enerjisi
kontrol altndadr. Bu amala kullanlan
basnl su reaktr yandaki ekilde
grlmektedir.
Bu reaktrlerde zenginletirilmi
uranyum ubuklar su iersinde aslm
durumda ve 70-150 atm basn
altndadr.
Ayrca; Gaz soutmal Hzl, ok yksek
scaklk, Erimi Tuz, Kurun soutmal
Hzl , Sodyum soutmal hzl nkleer
santral tipleri de mevcuttur.
Su iki amala kullanlr. lki fisyon sunucu oluan ntronlar yavalatmak ve bu
tanecikleri normal s enerjisine sahip klmaktr. Is enerjileri azaltlm ntronlar
fisyon olayn yksek enerjili olanlara gre iyi uyarrlar. Burada su yavalatcdr.
kinci grevi ise s transferi ortamn oluturmaktr. Fisyon enerjisi suyu str(300
C) ok scak olan su s deitiricide souk su ile temas ettirilir. Bylece souk su
buhara dntrlr. Buhar da elektrik retelerini dndren trbinleri altrr.
Nkleer reaktrlerin son bileeni ise genelde kadmiyumdan yaplan ve ntronlar
souran kontrol ubuklardr. Bu ubuklar reaktr iine indirildiklerinde fisyon ilemi
yavalar. Youturucuda sv fazna dnen ikincil devre soutucusu yeniden buhar
reticisine gnderilir.Reaktr kontrolnde ve kapatmada kullanlan kontrol ubuklar,
sistem basncn ayarlayan basnlayc ve bir kaza durumunda reaktr kalbini soutan
acil durum kalp soutma sistemi nemli bileenler arasnda saylabilir.
blnmesinde blnme bana 2,5 ntron meydana gelir.Bu ntronlar da ortalama iki ya da
daha fazla blnmeye neden olur. kinci blnmeden kan ntronlar da drt ya da be blnme salar. Blnme
artarak devam eder. Sonu zincir tepkimesidir. Eer tepkime kontrol edilmezse salnan enerji patlamaya neden olur.
Atom bombasnn temeli budur. Kontrolsz patlamann olabilmesi iin Uranyumun kritik ktleye erimesi gerekir.
Kritik ktle , zincir tepkimeyi srdrmeye yeterli ntronu verebilecek uranyum ktlesidir.

U
235
92

235
U

92

1
n

0
+ 1
1
n

0
+ 3 Fisyon rnleri + 3.20x10
-11
J
Bir tek uranyum ekirdeinin paralanmasyla 3,2.10
-11
J lk enerji aa kar. Bu deer 1 g uranyum iin

1 g
235
U ; 1/ 235= 4,255.10
-3
, 4,255.10
-3
x 6,02.10
23
= 2,56. 10
21
tane
235
U.

1
235
U 3,2.10
-11
J enerji aa karsa
2,56. 10
21
tane
235
U X
X= 8,192. 10
10
J

Bu miktar yaklak 3 ton kmrn tam yanmasndan aa kan enerjiye eittir.

Tokamak Fzyon Reaktr
Kendilerine ntron salayan
fzyon srcleri asndan,
hibrid reaktrler, ana grupta
toplanabilir. Bunlar srasyla,
a-) Tokamak srcl hibrid
sistem
b-) Ayna tipi srcl hibrid
sistem
c-) Atalet zellikli fzyon
srcl hibrid sistem

1.a) Klasik Fzyon Yakt

1
2
D +
1
3
T
2
4
He +
0
1
n + 17,586 MeV
1.b) Gelitirilmi Reaktrlerde kullanlabilecek Fzyon Yaktlar

1
2
D +
1
2
D
1
1
p +
1
3
T (%50) + 4,032 MeV

1
2
D +
1
2
D
2
3
He +
0
1
n (%50) + 3,267 MeV

1
2
D +
2
3
He
1
1
p +
3
4
He + 18,341 MeV

1
2
D +
3
6
Li 2
2
4
He + 22,.384 MeV

1
2
D +
3
7
Li
3

7
Be +
0
1
n + 3,380 MeV

1
2
D +
3
7
Li
2
3
He +
2
4
He +
0
1
n + 1,796 (MeV)

Yaktnn kolay elde edilebilir oluu ve yapsndaki artk radyoaktivite,
malzemeyle ntronlarn etkileiminden meydana gelir.Ntron bakmndan zayf
olan fzyon reaktrleri, edeer g kl klasik nkleer reaktrlerle
karlatrldnda daha dk radyoaktif artk retecektir. Ancak teknolojik
retimindeki zorluklar nedeniyle deneme aamasndadr.

Radyoaktif Atklar ve evreye Etkileri

Nkleer yaktlarn en nemli avantaj, fosil
yaktlar gibi evreye kkrt ve azot oksitleri
salmamas ve CO
2
gibi kresel snmaya
neden olan rnler vermemesidir. Ancak,
nkleer yaktlarn da kendine zg bir
evresel etkisi vardr. Radyoaktif atklar
giderilmesi en zor evre sorununa neden
olurlar .
Radyoaktif atklar balca iki snfa
ayrlabilirler: Dk dzeyde etkili olan
atklar (radyoaktif maddelerle alrken
kullanlan eldivenler, giyilen koruyucu
elbiseler ve laboratuar ve tpta kullanlan
zeltiler gibi). Bu snftaki radyoaktif
elementlerin yan mrleri nispeten ksadr
(en fazla 30 yl) ve etkinlikleri dktr.
Bunlar beton bloklar iine konup topraa
gmlebilirler ve 300 yl sonra radyoaktif
zellikleri kaybolur.

Tablo ; Baz radyoaktif ekirdeklerin yar mrleri
Asl sorun, nkleer reaktrlerde kullanlan yakt ubuklarnn ve yksek etkinlikteki dier
atklarn evresel etkilerinden kurtulmaktadr. Yakt ubuklar, nemli miktarda uranyum ve
pltonyumun paralanmasndan meydana gelmi ok sayda radyoaktif element tarlar. Yar
mr 24 000 yl olan pltonyum ok zararldr ve herhangi bir nkleer kazada geni bir alann
uzun sreli olarak kirlenmesine neden olur.
Imann Maddeye etkisi
Maddelerle etkileen o , |, , nlarnn arasnda nemli farklar olmakla beraber, bunlarn ortak zellii atomlardan
elektron koparmalar ve atomlar iyonlara dntrmeleridir. Bu nlarn iyonlatrma gc, maddenin 1 cm lik bir
ksmnda oluturduklar iyon iftleri says ile llr. yon ifti, aa kan elektron ve oluan pozitif iyondur.
yonlatrma gc en fazla olan o, sonra , |, paracklar ve ndr. Paracklarla atomlarn dorudan
arpmasndan oluan elektronlarla birincil iyonlama, Bu elektronlarn enerjileri yeterince bykse ikincil
iyonlamalar meydana gelir. Btn madde n etkilemeleri iyonlamaya neden olmaz. Bazlar da atom ya da
moleklde uyarlmalara neden olabilir. Bu uyarlma da molekl veya iyonlarn temel hale dnerken, X, UV, GB,
n vermesiyle sonulanr.

yonlatrc nlar Geiger-Mller sayac ile belirlenir. Yeryzndeki doal kaynaklardan yaylan temel iyonlatrc
nlar hayat engellemez. Ancak Zenginletirilmi radyoaktif kaynaklardan yaylan nlarn canllara etkisi
maddeye etkisi gibidir. Youn iyonlatrc nlara maruz kalan canllarda hcre kromozomlarnda deimeler
meydana getirir.Kromozomlar DNA lardan meydana gelirler. DNA lar da genetik bilginin tand
genlerdir.yonlatrc na maruz kalan canllarda DNA larn ve dier baz nemli molekllerin balarnn kopma
ihtimali vardr. Hcrelerin su ierikleri radyoaktif nlarla iyonlaarak hayli reaktif olan serbest radikal
oluturabilir.
H
2
O H
2
O

+ +
H
2
O

H
+
+

OH
H
+
H

OH +

OH H
2
O
2
Imann canllara etkisi ile maddeye etkisi arasnda fark yoktur. Dk dozlardaki maruziyet bile sakat doumlara,
lsemiye, kemik kanserine neden olmaktadr.
Radyoaktif ma kansere neden olurken , kanser tedavisinde de ve X- nlar kanserli hcrelerin bymesini
durdurmak amacyla kullanlr.


In Dozu;
Bir maddenin maruz kald n miktarn belirlemede kullanlan birimlerden birisi de rad dr. Bir rad 1 kg
madde bana 0,01 J enerji depolayabilen n dozudur. Canllarda 1 rad lk dozda n absorpsiyonu etkisi
deikendir. Rem, radn bal biyolojik etkinlik Q( Q arpan; X nlar, | ve iin 1; yava ntronlar iin 3;
protonlar ve ntronlar iin 10, o tanecikleri iin 20 dir) ile arplmas ile elde edilir. 1000 rem lik bir nn ksa
sreli etkimesi etkiledii nfusun tamamn ldrr. 450 rem 30 gnde %50 lme neden olur. 1 rem lik tek bir
ma 20-30 yl sresinde 10000 de 1 kanser vakasnn grlmesine neden olabilir. Doal n kaynaklarndan
dnya nfusunun ou kii bana ylda 0,13 rem na maruz kalr. Buna karlk bir rntgen filminden alnan
n 0,020 rem dir.
In etkisi ile ilgili hesaplamalar, Hiroima ve Nagazakiye atlan atom bombalarnn etkilerinden, Hamilelikte
alnan rntgen nlarnn doan ocuklarda kanser trlerini artrmasna, Uranyum madenlerinde alan iilerde
grlen akcier kanserlerinin artna dayanmaktadr.Yllk radyasyonun maruz kalmada tehlike snr zerine
tartmalar olmakla beraber 0,17 rem/yl zerine younlalmaktadr.
Radyo aktif Bozunma Birimleri
Bekerel; (Bq)= saniyedeki paralanma
Kri(Ci); 1 g radyumla ayn hzda (3,70.10
10
paralanma /s)
1 Ci; 3,70.10
10
Bq
Absorplanan doz Birimleri
Gray(Gy); Bir kg maddeye 1 Joul enerji depolayan n dozudur.
1 Sievert, Sv=100 remdir.

o nlar vcudu dtan etkilediinde zararszdr ancak, soluma ya da sindirim yoluyla alnan tanecikler olduka
zararldr.
X nlar ve nlar daha yksek enerjili olduundan canl bnyesine ok zararldrlar.
Nkleer Reaktrlerin evreye Etkileri

Nkleer reaktrlerin ok olduu lkelerde, zellikle Amerika Birleik Devletlerinde ok miktarda radyoaktif
atk su altnda geici olarak depolanmakta ve sonsuza kadar saklanaca yere gtrlmeyi beklemektedir.
Uygun depolama yerleri jeolojik bakmdan binlerce, onbinlerce yl kararl olmaldr. Bu tr yerlerin seimi
iin gnmzde byk tartmalar olmaktadr.
Nkleer enerjiyi youn olarak kullanan Fransa deiik bir yol seerek, nkleer atklarn yeniden ilenmesine
ynelmitir. Bunun iin, yakt ubuklarndaki uranyum ve pltonyum ayrlmakta ve yeniden yakt ubuklar
haline getirilmektedir. Geriye kalan dk etkinlikteki dier atklar yukarda belirtildii gibi saklanmaktadr.
Bunlarn yar mrleri 100 yl kadardr. Bunlar borsilikat camlarndan yaplm kaplar iinde
saklanmaktadr. Bor elementi ntronlar tutar. Bu radyoaktif camlar kapal kaplara yerletirilir ve zel
depolara konur. Bu depolar en az 1000 yl saklanabilecekleri maaralara, zellikle son buz andan beri
jeolojik bakmdan korunmu maaralara yerletirilir.
Uranyum ve pltonyumun yeniden ilenmesi ok tehlikelidir ve ok dikkatli yaplmaldr. Bu ilem
genellikle uzaktan ynetilen cihazlarla yaplr. Yeniden ileme srecinin nemli bir sorunu, geri kazanlan
pltonyumun atom bombas yaplabilecek kalitede olmasdr. Silah yapmnn nlenebilmesi iin ok sk
nlemler alnmaldr.

Grld gibi, "temiz" nkleer enerji, asit yamuru ve kresel snma gibi evresel sorunlar tamamasna
karn, kendine zg sorunlar da beraberinde getirmektedir. Yeni enerji kaynaklarnn saptanmas srasnda
bilim kadar sosyal ve politik etkenler de nemlidir . Yeni bir enerji politikas olutururken hangi riskleri ne
kadar gsleyebileceimiz gz nne almalyz. Yani, alacamz risk getirecei yarara deer mi? Acaba
nkleer enerji kullanarak girdiimiz risk, fosil yakt1armn evre kirlenmesi ve kresel snma risklerinden
daha kabul edilebilir durumda mdr? Yoksa, nkleer enerji kullanmn yaygnlatrmak yerine, enerjinin
daha verimli kullanlmasn m salamalyz? Btn bu sorunlar nmzdeki yllarda daha ayrntl olarak
tartlacaktr .
Nkleer santral kazalar
Nkleer g istasyonlarnda ok kt iki kaza olmutur. Bunlardan ilki
1979 da Pensilvanya yaknlarndaki Middleton "Three Mile Island" (TMl)
nkleer g istasyonunda meydana gelmitir. TMI reaktr suyun
yavalatc ve soutucu olarak kullanld hafif su tr reaktrdr. Bu
kazada baz soutucular (ayn zamanda yavalatc) kaybolmutur. ok az
yava ntron kald iin reaktrdeki zincir tepkimeleri durmutur.
Bununla birlikte fisyon paracklar yakt ubuklarnn ar snmasna
neden olarak bozunmaya devam etti. Ksmen erime olutu ve bunun
sonucu reaktrlerden birisi atlad. atlama az miktarda radyoaktif
buharn atmosfere yaylmasna sebep oldu. Reaktr kapatld, ancak
robotlar yakt ubuklarnda nemli lde hasar olduunu tespit ettiler.
kinci kaza 1986 ylnda Ukrayna'da ernobil'de oldu. Bu reaktrde
yavalatc olarak grafit kullanlmaktayd. Soutucu yanllkla kapatlnca
zincir tepkimeleri kontrolden kt. Scaklk muazzam ekilde artt ve
erimeye neden oldu. Erime boyunca ubuklan evreleyen grafit
yavalatclar yand ve radyoaktif dumanlar reaktr dna tat.
Radyoaktif maddeler Avrupa, Kanada ve Amerikann birok yerine
dald. ernobil kazasnda sadece birka dzine insan lmesine ramen
ileriki yllarda radyasyonun neden olaca kanser nedeniyle daha fazla
kii lecektir. ernobil'de meydana gelen kaza, soutucunun yavalatc
olduu hafif-su reaktrlerinde meydana gelmez.( Yan tarafta ernobil
nkleer santral kazasna ait grntler vardr)
Dier milletler kaza olmadan nkleer gc halen kullanmaktadrlar.
Fransa ve Japonya' da elektrik enerjisinin te ikisi nkleer g
istasyonlarndan elde edilmektedir. Nkleer reaktrlerin gvenliinin
kaytlardan olduka yksek olduu grlr ancak nkleer atklar olduka
nemli bir sorun oluturur.
GELECEN MUHTEMEL ENERJ KAYNAKLARI
Faz Etkileimleri
.ou nemli kimyasal ve biyokimyasal tepkime heterojen tepkimedir.
Biyoktlenin (Belli bir alan yada hacimdeki canl organizmalarn toplam ktlesi
yada miktar) kk paracklara bakteriyel paralanmas.
Alg hcrelerinin etrafn evreleyen suyla znm kat arasndaki gaz kartan
fotosentetik tepkimeleri.
Fe ve dier eser metallerin koloit veya dalm taneciklerde adsorbe olmalar.
Su kaynaklarndaki faz etkileimleri; su, kelti, dalm koloidal madde ve atmosfer
arasnda meydana gelir.
Gnlk hayatmzda maddenin
halini kat, sv ve gaz gzlemleriz.
Su bir yl boyunca her 3 fazda da
gzlenir. Suda znm oksijen
(gaz halinde) suyun altndaki
yaam iin son derece nemlidir.
Su kaynaklarnda yaayan
mikroorganizmalar oksijen aa
kartarak atmosfere salarlar.
Oksijenin sulardan atmosfere
tanmas dnyada karadaki
yaama katkda bulunur. Faz
etkileimleri topraktaki besinlerin,
kirleticilerin tanmasndan ve de
kelti minerallerin oluumundan
sorumludur. Faz etkileimleri
okyanuslarn yerkrenin scakln
kararl hale getirmesi ve su
buharnn younlamasyla bitki ve
hayvan hayat formlarn
desteklemesiyle ortaya kar. Faz
etkileimlerini anlamak iin
evredeki kimyasal sreleri
anlamak gereklidir.
Kat ve Gazlarn Su ile Gaz Kimyasal Etkileimleri
Doal sularda ve atk sularda homojen kimyasal tepkimelere nadiren grlr. Genelde sulardaki ou nemli
kimyasal ve biyokimyasal olaylar, sudaki tr ile dier faz arasnda etkileime dayanr. Sudaki bakterilerin
organik maddeleri paralamalar, etrafn evreleyen suyla hcre arasnda znen kat madde ve gazn
deiimini ierir. Kimyasal tepkime suda kat ve gaz retir. Demir ve bunun gibi eser elementler kolloidal
kimyasal bileikler olarak sulu sisteme tanrlar. Kirletici hidrokarbonlar ve baz pestisitler su yzeyinde
film tabakas oluturabilir.
kelti Oluumu
keltiler, kil, kum, alvyon, organik madde ve eitli minerallerin tipik bir karmdr.
keltiler, erozyonla su kaynaklarna karabilirler.
Sudaki baz minerallerin kmesiyle oluabilirler.
Kalsiyum ve fosfat birleerek kelti oluturabilirler. (hidroksi apatit)
Kalsiyum karbonat keltileri; oluurken atmosfere CO
2
salabilirler.
Veya fotosentetik tepkime meydana getirebilirler.
Elementlerin ykseltgenmesiyle suda znmeyen trler oluabilir.
Biyolojik aktiflik, baz keltilerin oluumuna katkda bulunur. Su kaynann tabanndaki blgede slfat
iyonu elektron alc olarak kullanlr.
SO
4
-2
H
2
S
Dier bakteriler de demiri indirgeyebilir.
Fe(OH)
3
(k) Fe
+2
H
2
S ile Fe
+2
nin tepkimesi de siyah demir slfr keltisi oluturur.
H
2
S + Fe
+2
FeS (k) + 2H
+
Mevsim deiiklikleri ile kn FeS oluumu yazlar ise fotosentezin daha fazla olduundan CaCO
3
keltileri
meydana gelir.
znrlkler:
Sudaki susuz faz oluumu ve kararllklar znrlklere baldr.
Katlarn znrl :
(ntrinsik) Doal znrlk
Baz maddelerin iyonik znrlk dengesi yannda molekler olarak ta suda znmesi sz konusudur.
Mesela kalsiyum slfatn sulu ortamda znrlk dengesinin yan sra ntral bileik halinde de znr.
Bundan dolay hesaplamalarda znrlk hem iyon deriimine hem de znen bileik deriimine baldr.
Gazlarn Svlardaki znrlkleri

Sabit scaklkta svdaki gazn znrl svyla temas eden gazn ksmi basncyla orantldr.
A(g) A(s)
Gaz trlerin sudaki ayrma yada dier tepkimeleri hesaba katlmaz.
NH
3(g)
+ H
2
O NH
4
+
+ OH
-


SO
2(g)
+ HCO
3
-
CO
2
+ HSO
3
-



Gazlar temas ettikleri svlarda genelde yaps bozulmadan molekler halde znrler. znme miktarlar
scakla ve basnca baldr. Gazlarn svlardaki znrlkleri Henry Yasas ile verilir.

Scakln Etkisi

Gazlarn svlarda younlaarak svlamalar salan bir tepkime gerektirdiinden svlamazlar. Gazlarn
svlarda znmeleri sveren bir ilem olduundan tercih edilen bir olaydr. Bu yzden scaklk arttka
znmeleri azalr. Istlan sudan hava, gaz kabarcklarnn kmas scaklk artyla znmenin azalmasna
rnektir. Souk sularda znm oksijen miktar, lk sulardakinden daha fazladr.

Gazlarn svlardaki znrl ile scaklk ilikisi Klasiyus-Klapeyron denklemiyle verilir.
Log C
2
/C
1
= (AH/2,303 R) (1/T
1
-1/T
2
)

Oksijenin eitli scaklklardaki znrlkleri aada verilmitir.
Scaklk,
o
C 0 2 4 6 8 10 14 18 20 22 26 28 30
znrlk,mg/L 14,6 13,8 13,1 12,5 11,9 11,3 10,4 9,5 8,7 8,2 8,2 8,0 7,6

Basncn Etkisi
Bir gazn sv ierisindeki znrlne basncn etkisi, scaklnkinden ok daha fazladr.
Bir gazn znrl gaz basncyla doru olarak artar
Bu Henry Yasas olarak bilinir.
C=k.Pgaz ve
Pgaz = Xgaz . k eklinde ifade edilir.
C: gazn svdaki deriimi, Pgaz: doymu zeltinin stndeki gazn ksmi basnc, Xgaz; gazn mol kesri, k;
Henry sabiti(scakla bal)
Henry yasas yksek basnlarda ve gazn svda iyonlamas ya da tepkimeye girmesi durumlarnda geerli
deildir.
1 nm ile 1 m arasndaki apndaki ok saydaki tanecik suda dalm olarak bulunur, ve beyaz n gelen
a 90 mavi k olarak salmasn salar.
Mineraller, baz organik kirleticiler, proteinler, baz algler ve bakteriler, suda koloidal olarak dalrlar.
Kolloidal tanecikler 1 nm ile 1 m arasndaki apndadr.
Btn kolloitler pozitif veya negatif ykldr.
Kolloitler hidrofilik ve hidrofobik birleik kolloitler (her iki tr de ieren )olarak olarak snflandrlrlar.
Kolloitler Beyaz 90 mavi k olarak saarlar.
Bu salma etkisi taneciin ap ile n dalgaboyunun ayn olmasndan kaynaklanr. Buna Tindal etkisi
denir.
Kolloitler ok byk yzey/ktle oranna sahiptir. Eer 1 cm lik kp 10 nmlik paralara kesilse, yzey alan
600 m
2
olur.
Kolloitler , Van der Waals kuvvetleriyle bir arada tutulurlar ve Bu molekller aras kuvvetler taneciklerin
ynlenmesinden anlk deiiminden ve dalma enerjilerinden sorumludur.
Kolloidal tanecikler
Sulardaki Kolloitler;
*Organik, inorganik (kil) veya kirletici olabilirler.



* Szme, santrifj veya jel elektroforezle sudan ayrlabilirler.
* Hidrofilik kolloitler genelde protein veya sentetik polimerler gibi makromolekllerdir. Hidrofobik
kolloitler gibi iyonik iddetin artndan etkilenmezler.
*Hidrofobik kolloitler ykleri dolaysyla kararldrlar, yani zeltide ayr olarak bulunurlar. Yzeyleri
yklenmi kolloit tanecikler ve kart iyonlar elektriksel ift tabaka oluturur. Bu da taneciklerin birbirine
demesini engeller. Hidrofobik kolloitler genelde tuz eklenmesiyle iyonik iddet artar, elektriksel ift tabaka
ortadan kalkar ve kolloitler topaklar. Bu hidrofobik kolloitlere kil tanecikleri, petrol damlacklar ve altn
tanecikleri rnek verilebilir.
Birleik kolloitler misellerdir. Bunlar hem hidrofobik hem de hidrofilik gruplar ierirler. Bu sabunlarn
organik kirleri suda znrletirmesi mekanizmasn oluturur.
Kimyasal Toksikoloji
Kimyasal Toksikoloji
Toksikoloji kimyas; kimyasal doa ile toksik kimyasallarn etkileimlerini maruz kalndndaki
meydana gelen deiimleri inceleyen bilim daldr. Toksik etkilenmelerle organizmann molekler
yapsndaki ve kimyasal zelliklerindeki deimeler arasndaki ilikileri kurar.

Toksiklik(Toksisite):
Organizmalarn toksik maddelerden etkilenme yollar olarak tanmlanr, Bu yollar aadakilerden biri
veya bir kan ierebilir.
1-Ayn Toksik maddenin farkl organizmalar etkilemesi
2-Farkl toksik maddelerin ayn organizmay etkilemesi
3-Gzlemlenebilir toksik etki iin enaz madde miktar
4-Toksik maddelerdeki kk artlara duyarllk
5- ou organizmann sonu lme ,lmcl hastalklara ya da sakatlklara neden olan etkilenmesi
6-Toksik etkinin tersinirlii (Organizmann savunma mekanizmas tarafndan bu etki giderilebilir veya
Bir antidozu var ve bu alndnda eski haline dnyorsa tersinir, ancak meydana gelen etki eski
haline ksa srede dndrlemiyorsa bu da tersinmezdir)
7-Toksik etkinin geici (akut) veya kalcl (kronik)

ki veya daha fazla kimyasal madde varlnda zehirlilik iin 4 ekilde etkileim sz konusudur:
Toplam etkileim : Birbirinden bamsz olarak etki eden iki bileikten her birinin etkisi tek balarna etki
etmeleri halinde ortaya kacak olan etkiye eittir. Eer bir kii her bir maddeden de 1 birim alrsa toplam
etki 1+1=2 olacaktr.

Sinerjik etkileim: ki veya daha fazla toksik madde birlikte etkidiklerinde ayr ayr etkilerinin toplamndan
daha byk bir etki yaratrlar (1+1=10). Buna rnek olarak; sigara iimi ile asbest, halojenli solventler ile
(karbontetraklorr gibi) alkol verilebilir.

Potansiyel etkileim : Biri toksik dieri aktif olmayan madde toksik bileenin etkisinden daha byk bir etki
yaratacak ekilde etkileimde bulunurlar. (1+0=5)

Antagonistik Ters etkileim : Bir maddenin etkisinin dier maddenin etkisini azaltmas ile ortaya kar.
(1+1=1/2)
Kimyasal etkileimler
Doz miktar:
Bir kimyasaln ani etkisi, toplam doz kadar maruz kalma oranna da baldr.
Doz orannn etkisi u rnekle aklanabilir; salkl bir insan sabah 1.5 ons (42.5 gr) viski ierse ve 1 ons
(28.3 gr) da 1 ay boyunca her leden sonra alrsa toplam 90 ons (yaklak 2.5 kg) viski tketmi demektir.
Bu durumda, viskiyi alan kii de gnde iki defa hafif bir ba arsndan baka bir etki grlmeyebilir.
Ancak, ayn miktar (0.75 galon = 2.84 lt) bu kii tarafndan 1 saatlik periyotta alnm olsayd byk bir
olaslkla lm gerekleebilirdi. Bu rnek, doz oran ile maruz kalma sresi arasndaki ilikiyi ifade
etmektedir.
Etkideki bu fark, biyolojik tolerans denilen bir proses ile aklanabilir.
Bu proses toksik maddenin vcuttan giderilme, atlma orandr. Eer, doz oran biyolojik tolerans oranndan
kk ise toksik maddenin etkisi vcutta en dk boyutta gerekleir.
Ancak doz oran biyolojik giderim oranndan byk olduunda zehirlilik gerekleir ve etki ilave hasarlar ile
ortaya kar. Ayn organ sistemi zerine etkili olan kimyasal karmlar iin zin verilebilir maruz kalma
snr deeri genellikle bileen materyallerinin toplam deeri olarak kabul edilir. rnein eer bir alanda
80 ppm ksilen ve 30 ppm toluen 8 saatlik bir ortalamada ve solunma seviyesinde var ise aadaki ekilde
hesap edilir.
zin verilebilir maruz kalma snr = 100
zin verilebilir maruz kalma snr = 100
Ksilen konsantrasyonu zin verilebilir maruz kalma snr nn 80/100dr.
Toluen konsantrasyonu zin verilebilir maruz kalma snr nn 30/100dr.
Karm = 0.8 + 0.3 = 1.1 dir
Her ne kadar bu deer 1den byk olsa da zin verilebilir maruz kalma snr deeri 1den byk
olamayaca iin bir bileen iin zin verilebilir maruz kalma snr deeri de 1den byk olamaz.
TOKSK MADDELER
Toksik elementler:
Ozon:Ozonun birka toksik etkisi vardr. 1 ppm (hacimce) ozon ieren hava farkl bir kokuya sahiptir. Bu
havay solumak tahrilere ve ba arsna neden olur. Ozon, gzleri , st solunum yollarln ve akcierleri
tahri eder.Ayrca kromozomlarda hasara neden olduu da gzlenmitir.
Ozon dokularda serbest radikal oluturur. Bu reaktif trler de lipit peroksidasyonuna, -SH gruplarnn
ykseltgenmesine neden olur.
Beyaz fosfor
Elementel beyaz fosfor vcuda solumayla, deri temasyla veya az yoluyla girebilir ve dier blgelere
tanabilir. Anemi, mide hastalklar , kemik zayfl ve gzlerde hasara neden olur.
Halojenler
Flor(F
2
): Soluk sar renkli yksek reaktiflikte ve kuvvetli ykseltgendir, gze, burun mukozasna tahri edici
olarak davranr.
Klor(Cl
2
): Havadaki 10-20 ppm zeltisi tahri edicidir, 1000 ppmlik zeltisi ise ldrcdr.
Brom(Br2): Koyu krmz uucu svs solunduunda tahri edicidir.
yot(I2): katdr, buharnn solunmasyla tahri edici etki gsterir.

Toksik Ar Metaller
1. Arsenik: Doada ok az miktarda bulunan arsenik genellikle oksijen, klor ve kkrtle bileik halde
bulunur. Bitki ve hayvanlarda ise karbon ve hidrojenle bileik yapar. ou arsenik bileiinin zel bir tad ve
kokusu yoktur. evrede bulunan arsenik buharlamaz, ou arsenik bileii suda znr, arsenik bulam
maddelerin yanmasyla havaya karabilir, havadan yere inerek birikebilir, paralanmaz, ancak bir trden
dierine dnebilir. Solunum ve sindirim yollaryla vcuda alnabilir.
2. Kadmiyum: Kadmiyum oksit, kadmiyum klorid, kadmiyum slfat ve slfit ekillerinde bulunabilen ve
zel bir tat ve kokusu olmayan bir maddedir.
Havaya karan kadmiyum partiklleri yere ya da sulara dmeden nce ok uzun mesafeler kat edebilir.
Zehirli atk depo alanlarndan gerekleen sznt ve tamalar sonucunda suya ve topraa karabilir. Toprak
partikllerine gl bir ekilde balanr, baz kadmiyum bileikleri suda znebilir, ancak doada
paralanmaz. Vcutta ok uzun sre kalabilir ve dk dzeyde maruz kalnsa bile yllar iinde birikebilir.
3. Krom: 3 ana ekilde(Krom 0, Krom III, Krom IV) bulunabilen krom bileikleri tatsz ve kokusuzdur.
Sadece Krom III bileikleri vcut iin diyetle eser miktarlarda alnmas gerekli elementlerdir. Dier
formlardaki kroma vcudun ihtiyac yoktur.
Krom partiklleri havaya kartnda 10 gn kadar kalabilir. Toprak partikllerine skca yapr. Suda dibe
ker, topraktan kk miktarlarda sulara karabilir.
Havadan solunarak, suyla ve besinlerle vcuda alnabilir.
4. Kurun: zel bir tad ve kokusu olmayan mavimsi gri renkli bir metaldir.
evreye yaylm bulunan kurun kendiliinden paralanmaz, havada 10 gn asl kalabilir, topraktaki
kurunun ou havadan kaynaklanr. Kurun toprak partikllerine yapr ve topraktaki kurun asidik ve
yumuak olmadka yeralt ve ime sularna karmaz. Toprak ve suda uzun sre kalabilir.

5.Cva: Parlak, gm beyaz renkte, kokusuz bir svdr. Istldnda kokusuz bir gaz halini alr. norganik
tuzlar oluturmak zere klor, slfr ve oksijenle bileik oluturabilir.
evreye yaylan cva hava, toprak ve suda bulunabilir. Solunum ve sindirim yoluyla vcuda alnabilir.
Sinir sistemi cvann tm formlarna kar ok duyarldr. Yksek miktarlarda maruziyet beyinde,
bbreklerde ve fets geliiminde kalc zararlara neden olabilir
6: Berilyum: Ar metal olmamasna karn hayli toksik elementtir. Uzun sreli maruz kalmayla zatrreye
varan hastalklara neden olur.

Toksik norganik Maddeler
1. Siyanr: Siyanr, hidrojen siyanr (HCN), sodyum siyanr (NaCN) ve potasyum siyanr (KCN) gibi
bileikler halinde ya da serbest olarak bulunur. HCN, renksiz bir gazdr, keskin ve bayltc, bademe benzer
bir kokusu vardr. Beyaz kat maddeler olan sodyum ve potasyum siyanr ise nemli havada ayn keskin
kokuyu yayar. Havada daha ok gaz formunda hidrojen siyanr olarak bulunan siyanr kk miktarda ince
toz partiklleri olarak da bulunabilir. HCN havada 1-3 ylda yarlanr. Su yzeyinde bulunan siyanr de HCN
formuna dnr ve buharlar.

2- Karbon monoksit(CO) CO soluma yoluyla akcierlere ular. Oradan kana karr. Kandaki
hemoglobinle tepkimeye girerek oksihemoglobini karboksihemoglobine evirir. Karboksihemoglobin
oksihemoglobinden daha kararl olduundan hemoglobinin oksijeni vcut dokularna tamas engellenmi
olur.
O
2
Hb+ CO COHb + O
2

3-Azot Oksitler: CO e benzer toksik etki gsterir.

Hidrojen halojenrler:
HF, HCl:
norganik Silisyum Bileikleri
SiO
2

SiH
4

Asbest
norganik Fosfor Bileikleri
Fosfin
Fosfor pentaoksit
norganik Kkrt Bileikleri
H
2
S
SO
2


Organometalik Bileikler
Tetraetil Kurun: Motordaki vuruntuyu engellemek iin benzine katlr. Temas ve solumayla vcuda
girebilir. Vcuttaki inorganik bileiklerle eitli tepkimelere neden olur. Merkezi sinir sistemini etkiler.
Organik bileikler:
Alkanlar, alkenler, benzen , toluen , Naftalin, poliaromatik hidrokarbonlar

Hedef Organ Toksiklii
Grlt Kirlilii ve evre
Grlt
Ses dalgalar halinde yaylan bir enerji eklidir. Yaylmas havadaki molekllerin titremeleri sayesinde olur.
Ses dalgalar kulaa yaptklar basnla hissettirirler.
nsanlar zerinde olumsuz etki yapan ve hoa gitmeyen seslere grlt denir. zellikle byk kentlerimizde
grlt younluklar olduka yksek seviyede olup, Dnya Salk rgt'nce belirlenen llerin
zerindedir.

Grlt Kirlilii
Kent grltsn artran sebeplerin banda trafiin youn olmas, srclerin yersiz ve zamansz klakson
almalar ve belediye hudutlar ierisinde bulunan endstri blgelerinden kan grltler gelmektedir.
Meskenlerde ise televizyon ve mzik aletlerinden kan yksek sesler, zamansz yaplan bakm ve onarmlar
ile baz iyerlerinden kaynaklanan grltler insanlarn iitme saln ve alglamasn olumsuz ynde
etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, i verimini azaltmaktadr.



Grlt iddetinin llmesi
Grltnn iddeti mikro bar(10
-6
bar, 10
-6
at) olarak llr.
dB= 20 log (P/0,0002) olarak desibel cinsinden ifade edilir. (P mikro bar cinsinden ses dalgasnn basnc) ,
itilebilen sesin basnc 0,0002 mikro bardr.
Birden fazla ses kaynandan kan seslerin toplam byk olana yakndr. 90 dB ve 60 dB lik iki kaynaktan
gelen seslerin toplam 150 dB deil 90 dB den biraz fazladr.

Grltnn insan zerindeki etkilerini 4'e
ayrabiliriz:

1.Fiziksel Etkileri:
Geici veya srekli iitme bozukluklar.

2.Fizyolojik Etkileri:
Kan basncnn artmas, dolam bozukluklar,
solunumda hzlanma, kalp atlarnda yavalama,
ani refleks.

3.Psikolojik Etkileri:
Davran bozukluklar, ar sinirlilik ve stres.
4.Performans Etkileri:
veriminin dmesi,konsantrasyon
bozukluu,hareketlerin yavalamas.
Grltye maruz kalma sresi ve grltnn
iddeti, insana verecei zarar etkiler. Endstri
alannda yaplan aratrmalar gstermitir ki; iyeri
grlts azaltldnda iin zorluu da azalmakta,
verim ykselmekte ve i kazalar azalmaktadr.
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl verilerine
gre; meslek hastalklarnn %10'u, grlt sonucu
meydana gelen iitme kayb olarak tespit edilmitir.
Meslek hastalklarnn pek ou tedavi edilebildii
halde, iitme kaybnn tedavisi yaplamamaktadr.


Grlt Tr
Db
Derecesi
Psikolojik Etkisi
Uzay Roketleri 170
Kulak ars, sinir
hcrelerinin bozulmas
Canavar Ddkleri 150
Kulak ars, sinir
hcrelerinin bozulmas
Kulak dayanma snr 140
Kulak ars, sinir
hcrelerinin bozulmas
Makineli delici,
500 m de uan jet
120
Sinirsel ve psikolojik
bozukluklar (III.Basamak)
Motosiklet 110
Sinirsel ve psikolojik
bozukluklar (III.Basamak)
Kabare Mzii 100
Sinirsel ve psikolojik
bozukluklar (III.Basamak)
Metro grlts,
kompresr
90
Psikolojik belirtiler
(II.Basamak)
Kulan rahatsz
olamaya balamas
85
Psikolojik belirtiler
(II.Basamak)
alar Saat 80
Psikolojik belirtiler
(II.Basamak)
Telefon zili 70
Psikolojik belirtiler
(II.Basamak)
nsan sesi 60
Psikolojik belirtiler
(I.Basamak)
yeri 50
Psikolojik belirtiler
(I.Basamak)
Uyku grlts 30
Psikolojik belirtiler
(I.Basamak)
itilebilen 0
eitli Kullanm Alanlarnn Kabul Edilebilir st Grlt Seviyeleri
Kullanm Alan
Ses basnc dzeyi(gndz)
dBA
Dinlenme Alanlar
Tiyatro Salonlar 25
Konferans Salonlar 30
Otel Yatak Odalar 30
Otel Restoranlar 35
Salk Yaplar
Hastaneler 35
Konutlar
Yatak Odalar 35
Oturma Odalar 60
Servis Blmleri (mutfak, banyo) 70
Eitim Yaplar
Derslikler, Laboratuvarlar 45
Spor Salonu, Yemekhaneler 60
Endstri Yaplar
Fabrikalar (kk) 70
Fabrikalar (byk) 80

Grlty Azaltmak in Alnabilecek Tedbirler:
Esas olarak grltnn etkisini gidermenin yolu vardr, Kaynaktan kan ses drlr, Sesin yolu
kapatlr veya Sesten etkilenen korunur.
Hava alanlarnn, endstri ve sanayi blgelerinin yerleim blgelerinden uzak yerlerde kurulmas,
Motorlu tatlarn gereksiz korna almalarnn nlenmesi,
Kamuoyuna ak olan yerler ile yerleim alanlarnda elektronik olarak sesi ykseltilen mzik aletlerinin
evreyi rahatsz edecek seviyede olmasnn nlenmesi,
yerlerinde alanlarn maruz kalaca grlt seviyesinin en aza (Grlt Kontrol Ynetmeliinde
belirtilen snrlara) indirilmesi,
Yerleim yerlerinde ve binalarn iinde grlt rahatszln nlemek iin yeni ina edilen yaplarda ses
yaltm salanmas,
Radyo, televizyon ve mzik aletlerinin evlerde rahatszlk verecek seviyede seslerinin ykseltilmemesi
gerekmektedir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1-Genel Kimya I ve II, Petrucci, Harwood, Herring (8. Baskdan eviri) Palme Yaynclk,
Ankara, 2002.
2- Environmental Chemistry (Fifth Edition),Stanley E. Manahan , Lewis Publishers, (1991 ).
3- evre Sorunlar, Turgut Gndz, Bilge Yaynclk , Ankara, 1994.
4- Environmental Chemistry, John Wright, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2003.
5- Environmental Chemistry: Asian Lessons, Vladimir N. Bashkin, Kluwer Academic Pblishers,
Dordrecht, 2003.
6- Environmental Chemistry (second edition) Peter ONeill, Chapman & Hall , London, 1993.
7- evre Kirlilii
8- www.rshm.gov.tr
9- www.cevreorman.gov.tr
10- (Molina et al., Science, 1987)
11- www.aski.gov.tr