KAZAK TRKESNN KISA GRAMER Kazak Trkesinde 23 nsz (sessiz), 9 nl (sesli) harf vardr1.

Trkiye Trkesindeki 8 nlden farkl olarak Kazaka'da bir de ak e nls vardr. Bu ses bizdeki e'den daha ak ve genitir; a'ya yaklaan bir ses deeri vardr; kitabmzda ile gsterilmitir. Kazak Trkesindeki i bizdekine gre biraz daha ksa telaffuz edilir. Bugnk Kazak alfabesinde Rusa kelimelerde i okunan bir harf daha vardr: Kazaka kelimelerde "-iy, -y" eklinde okunur. Bizim kitabmzda da okunduu gibi kullanlmtr. Kazak Trkesindeki v nsz bizdekinden farkldr; diler dudaa dedirilerek deil, iki dudak bzlerek telaffuz edilir. Bugnk Kazak alfabesinde "-uv, -v, -v" sesleri tek bir harfle gsterilmektedir. Biz bu harfi okunuuna gre "-uv, -v, -v" olarak gsterdik. Ayn harf sadece Rusa kelimelerde u deerindedir. Kazakada Trkiye Trkesinden farkl 5 nsz (sessiz) vardr) v, , h(x), ve kaln k. Bunlardan v sesi yukarda anlatld gibi iki dudak bzlerek telaffuz edilir. bizdeki yumuak 'den daha belirgindir ve grtlaa yakn telaffuz edilir. h(x), Anadolu'da sk grlen hrltl grtlak h'sidir. yine Anadolu'da sk rastladmz nazal n'dir. k ise Trkiye Trkesindeki kaln k'ya gre grtlaa daha yakn telaffuz edilen bir sestir; kitabmzda k olarak gsterilmitir. SESLERLE LGL BAZI NEML BLGLER:
1.

Trkiye Trkesindeki btn 'ler Kazak Trkesinde s'dir: bas (ba), tas (ta), as (a), ts (d), ts- (dmek)

2.

Trkiye Trkesindeki btn 'ler Kazak Trkesinde 'dir: a-(a-), ke-(ge-), i-(i-), k (g-)

3.

Kelime bandaki btn y'ler Kazaka'da j'dir: Jl (yl), jaz- (yaz-), jat-(yat-), jel (yel) Ancak bu ses Dou Trkistan ve Moolistan Kazaklaryla Kazakistan Cumhuriyetinin pek ok yerinde c'dir: cl, caz-, cat-, cel.

4. Trke asll kelimelerin bandaki btn g'ler Kazak Trkesinde k'dir: kz(gz), kres (gre, mcadele), kir- (gir-), kel- (gel-), kl (gl-). 5. Trke asll kelimelerin bandaki btn d'ler Kazak Trkesinde t'dir:
1

Bugnk alfabede bulunan, fakat Rusa'ya ait olan ts, , yu, ya, yo gibi ift sesli harfler bu sayya

dahil edilmemitir.

til (dil), tis (di), tiz- (diz-), tal (dal), toy- (doymak). de- (demek fiili istisnadr). 6. Kaln nll ve tek heceli kelimelerin sonunda bulunan 'lar Kazakada v'dir: tav (da), bav (ba), jav- (ya-).

7. "Varmak, vermek, var" kelimeleri Kazak Trkesinde b iledir:

bar-, ber-, bar.

8. Arapa ve Farsadan giren kelimelerdeki f ounlukla p, bazan b olur: pikir (fikir), pakr (fakir), kpir (kafir), afuv (af), Batima (Fatma, Fatma), bata (fatiha, dua). 9. Arapa kelimelerdeki ayn sesi, kelime banda ve ortasnda olur: lm (ilim), alam (alem), tabiat (tabiat), saat (saat). 10.Arapa ve Farsadan alnan kelimelerin bandaki h, ya der, ya k'ya dner: m (hem), r (her), kzir (hazr, imdi), zir- (hazr-). Baz h(x)lar sylenite k'ya dnd halde yazda korunmutur: habar (haber), hat (hat, mektup), halk (halk). Baz rneklerde ise h- korunmutur: hm, hr. 11. ki nl arasnda kalan ince k'ler g olur: egin (ekin), egemin (ekeceim), keregi (gerei), ydegi (evdeki ). 12. iki nl (sesli) arasnda kalan kaln k'lar olur: uv ( kmak), amn (kacam), tara (tara), kalada (ehirdeki), o (oku). 13. ki nl arasnda kalan p'ler b olur: sab (sap), jibi (ipi), tebv (tepmek), tebesi (tepeceksin). 14. Hece sonunda bulunan rk, Ik gibi sesler arasnda nl trer: berik (berk), Trik (Trk), krk (krk), halk (halk), bars (pars). 15. lk hecedeki yuvarlak (o, , u, ) nllerden sonra gelen ve i sesleri, syleyite u ve 'dr: krdi yazlr, krd okunur; krip yazlr, krp okunur; kldi\yazlr, kld\(gln) okunur; jzim yazlr, jzm (zm) okunur; bospn yazlr, bospun (boum) okunur; toks yazlr, toksu (toksun) okunur; jzimiz yazlr, jzmz (yzmz) okunur. 16. lk hecedeki yuvarlak (o, , u, ) nllerden sonra gelen a ve e sesleri,

syleyite ok defa o ve 'dr: syek yazlr, syk (kemik) okunur; kyev yazlr, kyv (gveyi) okunur; yde yazir, yd (evde) okunur; klden yazlr, kldn (glden) okunur. YAPIM EKLER: Kazak Trkesindeki yapm ekleri genellikle, Trkiye Trkesindekilerle ayndr. Ancak birou nemli ses deiikliklerine uramtr. Ses bakmndan farkl olan eklerle Trkiye Trkesinde bulunmayan (veya ok az kullanlan) ekler aada gsterilmitir: simden sim Yapan Ekler: -lk: simlerden isim yapan bu ekin Kazak Trkesinde dli ve t'li ekilleri de vardr; fakat imlda yuvarlak ekilleri yoktur. Buna gre bu ek Kazakada alt trldr: -lk, -lik, -dk, -dik, -tk, -tik. nllerden (seslilerden) ve r, v, y seslerinden sonra ek l'li; z, m, , n, l'den sonra d'li; p, t, s, , k'den sonra t'lidir: balalk (ocukluk), analk, eginilik (ekincilik), barlk (varlk, btn), suluvlk (gzellik), baylk (zenginlik), jamandk (yamanlk, ktlk), azdk (azlk), simdik (bitki), azattk (azatlk), bastk (amir), atk (alk). Bu ek, Arapa mensubiyet ekini (-) de karlar: ulttk (mill), januyalk, semiyalk (ailev). -l: simden sfat yapan bu ekin banda bulunan L sesi de -lk ekindeki sisteme gre L, d veya t olur. Ancak bu ekin yuvarlak ekilleri imlda yoktur. Buna gre ek -l, -li, -d, -di, -t, -ti ekillerinde olur: balal (ocuklu), kpeli (gmeli, gebe), kolayl (rahat), trli (trl), kadrl (muhterem), demdi (lezzetli), sakald, j'ast (yal), kuvatt, kti (gl), kylekti (gmlekli). - (-i): Trkiye Trkesindeki -c, -ci, -... eki Kazak Trkesinde iledir: a (avc), temiri (demirci), cazuv (yazc, yazar), okv (okuyucu). - (-gi, -k, -ki): Trkiye Trkesindeki -ki aitlik eki Kazakada byk nl uyumuna baldr; nllerden ve tonlulardan (yumuak sessizlerden) sonra , g; tonsuzlardan (sert sessizlerden) sonra k ile balar: keegi (dnk), bugingi (bugnk), ertegi (yarnki), tngi (geceki), keki (akamki), ksk (ktaki), tsk (dtaki). -das (-des, -tas, -tes): Trkiye Trkesindeki "-da" ekinin karl olan bu ekin Kazakada -las, -les ekilleri de vardr: kildes (gnlda), niyettes, kalamdas (meslekta), sbaylas (gnlda), ekaralas (snrda). -ak (-ek): erinek (enge), umtak (unutkan).

-ev (-av): Saylara gelerek beraberlik ifade eder: ekev (ikisi, her ikisi), ev, trtev, altav. -daan (-degen, -taan, -tegen): Yuvarlak saylara gelerek "-larca" anlamn verir: ondaan (onlarca), krktaan (krktan ok), jzdegen (yzlerce), mdaan (binlerce).

simden Fiil Yapan Ekler: -la-: Ekin banda bulunan L sesi, -lk ekindeki sisteme gre I, d, t olur: ilgerilev- (ilerlemek), oylav- (dnmek), bastav- (balamak). -ay- (-ey-): azayuv (azalmak), kbeyv (oalmak), kartayuv (ihtiyarlamak), karayuv (kararmak). -kar- (-ker-, -ar-, -ger-): baskaruv (ynetmek, balk etmek), eskerv (hatrda tutmak).

-sn- (-sin-): jreksin- (ekinmek), azsn- (azmsamak).

Fiilden sim Yapan Ekler:

-uv (-v, -v): Kazak Trkesinin mastar ekidir: al-uv (almak), jaz-uv (yazmak), ber-v (vermek), kr-v (grmek), iste-v (ilemek, almak), tasta-v (atmak). -ma: nllerden ve I, r, v, y'den sonra -ma, -me; m, n, , z'den sonra -ba, -be; k, p, t, s, 'den sonra -pa, -pe'dir: tyme(dme), baspa (yaynevi), kpe (gme). -s (-is): Trkiye Trkesindeki -, -i... ekinin karldr. mlda yuvarlak ekilleri yoksa da syleyite vardr: als, kelis, kiyinis, klis (gl).

- (-gi, -k, -ki): ur (vurucu), atk (atc)

Fiilden Fiil Yapan Ekler:

-z- (-giz-, -kz-, -kiz-): urz- (vurdurmak), turz- (durdurmak), kirgiz-(girdirmek, sokmak), baskz- (bastrmak), aytkz- (syletmek). OKLUK: Kazak Trkesinde okluk eki L, d, t seslerinden biri ile balar. Bunlardan hangisinin hangi seslerden sonra gelmesi gerektii aada gsterilmitir: 1) nllerden, r, v, y 'den sonra: - lar, -ler, 2) I, m, n, , z 'den sonra: - dar, -der, 3) k, p, t, s, 'den sonra: -tar, -ter. rnekler: balalar, eeler (anneler),erler, davler, dkeyler (bakanlar), taldar (dallar), taamdar (yemekler), kandar (hanlar, hakanlar), talar (tanlar), kzdar, kylekter (gmlekler), Kazaktar, attar, tastar (talar), atar (alar).

YELK EKLER:

babam (atam) baba babas babamz babaz babalar-babas

yim (evim) yi yi yimiz yiiz yleri-yi

SMN HALLER: lgi Hli Eki:

1) nllerden, m, n, den sonra: -n -ni, 2) I, r, v, y, z'den sonra: -d di, 3) k, p, t, s, 'den sonra: -t -ti.

Ykleme Hli Eki: 1) nllerden sonra: -n, -ni, 2) m, n, , I, r, v, y, z'den sonra: -d, -di, 3) k, p, t, s, 'den sonra: -t, -ti.

Yaklama Hli Eki: 1) nllerden ve tonlu nszlerden sonra: -a, -ge, 2) Tonsuzlardan (sert sessizlerden) sonra: -ka, -ke. Bulunma Hli Eki: 1) nllerden ve tonlu nszlerden sonra: -da, -de, 2) Tonsuzlardan sonra: -ta, -te.

Uzaklama Hli Eki: 1) nllerden ve tonlu nszlerden sonra: -dan, -den, 2) Tonsuzlardan sonra: -tan. -ten. lgi Yaln Hl bala (ocuk) jzim(zm) ton (elbise) a(av) kl(gl) kar (kar) tav(da) y(ev) kz(kz) kylek(gmlek) Kazak(Kazak) top (top, grup) at(at) tas (ta) as (yemek,a) (-in) hli balan jzimni tonn an kldi kard tavd ydi kzd kylekti, Kazakt topt att tast at Ykleme (-i) hli balan jzimdi tond ad kldi kard tavd ydi kzd kylekti Kazakt topt att tast at Yaklama (-e) hli balaa jzimge tona aa klge kara tava yge kza kylekke Kazakka topka atka taska aka Bulunma (-de) hli balada jzimde tonda ada klde karda tavda yde kzda kylekte Kazakta topta atta tasta ata Uzaklama (-den) hli baladan jzimden tondan adan klden kardan tavdan yden kzdan kylekten Kazaktan toptan attan tastan atan

yeliklerden sonra baz hl ekleri deimektedir. Teklik 1. ve 2 ahs eklerinden sonra yaklama hali eki -a, -e olur: atma, ata, kzime, kzie (senin gzne). 3. ahs iyelikten sonra -na, -ne'dir: atna (onun atna), kzine (onun gzne). Ykleme hli eki, 3. ahs iyelikten sonra -n'dir: atn (atn), kzin (gzn). Bulunma hlinde, 3. ahs iyelik ekinden sonra araya n girer: atnda, kzinde yeliklerden sonra (okluk 1 ve 2. ahs hari) uzaklama hli eki -nan, -nen'dir: atmnan (atmdan), atnan (senin atndan, atnan (onun atndan), kzimnen, kzinen, kzinen. lgi hli ekindeki sesi, -ki'den nce der: sizdiki (sizinki), brimizdiki (hepimizinki). Vasta Hli Eki 1) nllerden ve tonlu nszlerden sonra: -men, -menen, 2) z'den sonra: -ben, -benen, 3) Tonsuzlardan (sert sessizlerden) sonra: -pen, penen. rnekler: balamen (ocukla), jzimnen (zmle), karmen (karla), kzben (kzla), kylekpen (gmlekle), atpen (atla), balamenen (ocukla), jzimmenen (zmle), kzbenen (kzla), atpenen (atla). SORU Kazak Trkesinde soru ekinin nls deierek a, e olmutur. Bataki nsz de m, b veya p'dir. Buna gre soru ekleri yledir: 1) nller , I, r, v, y'den sonra: -ma, -me, 2) m, n, , z'den sonra: -ba, -be, 3) k, p, t, s, 'den sonra: -pa, -pe.

rnekler: bala ma (ocuk mu), tal ma (dal m), jer me (yer mi), tav ma (da m), y me (ev mi), tam ba (mezar m), ton ba (elbise mi), ta ba (tan m), jaz ba (yaz m), kylek pe (gmlek mi), tok pa (tok mu), top pa (top mu), at pa (at m), ks pa (k m), a pa (a m).

SM EKM

Kazakpn (Kazam)1 Kazaks Kazak Kazakpz Kazaksdar

balamn (ocuum)1 balas bala balamz balasdar

bospn (boum)1 boss bos bospz bossdar (Olar) bos

(Olar) Kazak (Olar) bala

kinci ahslarda nezaket iin kullanlan "Kazaksz, Kazakszdar, bossz, bosszdar" ekilleri de vardr. Birinci ahs ekleri
1) 2) 3)

nllerden, I, r, y, v'den sonra m ile (-mn, -mz), m, n, , z'den sonra b ile (-bn, -bz), k, p, t, s, 'den sonra: p ile (-pn, -pz).

smin olumsuz ekimi "emes" (deil) kelimesiyle yaplr: bala emespin (ocuk deilim), bala emessi, bala emes, bala emespiz, bala emessider, olar bala emes. Ek fiilin bilinen gemi zaman ekimi "edi" (idi) ile yaplr: bala edim (ocuk idim, ocuktum), bala edi, bala edi, bala edik, bala edider, olar bala edi. Ek fiilin renilen gemi zaman ekimi "eken" (imi) kelimesiyle yaplr: bala ekenmin (ocukmuum), bala ekensi, bala eken, bala ekenbiz, bala ekensider, olar bala eken. ZAMR ahs Zamirleri: men, sen, ol, biz, sender, olar. 2. ahslarda nezaket ekli olarak: siz, sizder. "Siz" hem okluk 2. ahs, hem teklik 2. ahsn nezaket eklini anlatr. Hl ekleriyle kullanllar yledir:

Sadece teklik 1. ahsta anlam verilmitir. Dierleri buna bakarak anlalabilir: Kazakpz (Kazaz),

balasdar (ocuksunuz), olar bos (onlar botur) gibi.

Yaln hl lgi hli

: men : meni

sen seni seni saan sende senen

ol on on oan onda onan

biz bizdi bizdi bizge bizde

sender senderdi senderdi senderge senderde

olar olard olard olara olarda olardan

siz sizdi sizdi sizge sizde

sizder sizderdi sizderdi sizderge sizderde

Ykleme hali : meni Yaklama hali : maan Bulunma hali : mende Uzaklama hali: menen Vasta hali

bizden senderden

sizden sizderden

: menimen senimen onmen bizben sendermen olarmen sizben sizdermen

aret Zamirleri: bul (bu), mna (bu), os (bu), sol (o), ol (o), ana (o).

Hl ekleriyle kullanllar yledir: Yaln hI lgi hli Ykleme h. : bul : bun(mun) : bun (mun) mna mnan mnan mnaan mnada mnadan mnamen os osn osn osan osnda osdan osmen sol son son soan sonda sodan sonmen ana anan anan anaan anada anadan anamen

Yaklama h. : buan Buiunma h. : bunda (munda)

Uzaklama h. : budan Vasta h. : munmen

okluk ekilleri: bular (bunlar), oslar (bunlar), solar (onlar), mnalar (bunlar), analar (onlar). Dnllk Zamirler: zim (kendim, ben); zi, zi, zimiz, ziiz, zderi. FLLERN EKM: Bilinen Gemi Zaman: (Jedel tken ak) -d, -di, -t, -ti ekiyle yaplr. aldm ald ald aldk alddar ald krdim krdi krdi krdik krdider krdi atm (atm) at at atk atdar at

Nezaket ekilleri iin "aldz, aldzdar, krdiiz, krdiizder, atz, atzdar " kullanlr. renilen Gemi Zaman: ( Burn tken ak) Iki trldr: Birincisi nszlerden sonra -p, -ip; nllerden sonra -p ekiyle yaplr. alppn (almm) alps alpt alppz alpsdar alpt krippin (grmm) kripsi kripti krippiz kripsider kripti bermeppin (vermemiim) bermepsi bermepti bermeppiz bermepsider bermepti

Nezaket ekli iin "alpsz, alpszdar" kullanlr.

Ikincisi -an, -gen, -kan, -ken ekiyle yaplr. alanmn (almm) alans alan alanbz alansdar alan krgenmin (grmm) krgensi krgen krgenbiz krgensider krgen akanmn (amm) akans akan akanbz akansdar akan

Nezaket ekilleri iin "alansz, krgensiz, akansz" kullanlr. imdiki Zaman

trldr. Birincisi nszlerden sonra -a, -e; nllerden sonra -y ekiyle yaplr. alamn (alyorum) alas alad alamz alasdar alad beremin (veriyorum) beres beredi beremiz beresider beredi bermeymin (vermiyorum) bermeysi bermeydi bermeymiz bermeysider bermeydi

Bu kip geni ve gelecek zamanlar da ifade edebilir ve Trkiye Trkesine "alrm, alacam"

eklinde de aktarlabilir. kincisi "otr, jatr, tur, jr" kelimeleriyle (yardmc fiilleriyle) yaplr. Kurulu forml yledir: fiil + ()p + yardmc fiil + ahs eki

jazp otrmn (yazyorum) jazp otrs jazp otr jazp otrmz jazp otrsdar jazp otr

jazp jatrmn (yazyorum) jazp jatrs jazp jatr jazp jatrmz jazp jatrsdar jazp jatr

jazp turmn (yazp duruyorum) jazp turs jazp tur jazp turmz Jazp tursdar jazp tur

jazp jrmin (yazyorum) jazp jrsi jazp jr jazp jrmiz jazp jrsider jazp jr

Bunlardan "otr" ile yaplan imdiki zaman, hareketin u anda yaplmakta olduunu anlatr: u anda yazyorum. "Jatr" ile yaplan imdiki zamanda zaman dne, bugne, yarna yaylmtr: dn de yazyordum, bugn de yazyorum, yarn da yazmaa devam edeceim. "Tur" ile yaplan imdiki zaman, hareketin ksa aralklarla, fakat devaml olarak yapldn anlatr. Harekete u anda ara verilmi de olabilir: yazp duruyorum. "Jr" ile yaplan imdiki zamanda da devamllk vardr, fakat ie bir sre ara verilmitir; aslnda i yaplmaa devam edecektir: unutmadm yazyorum, yazmaa devam edeceim. ncs -(u)vda, -()vde ekiyle yaplr: jazuvdamn (yazmaktaym) jazuvdas jajuvda jazuvdamz jazuvdasdar jazuvda stevdemin (almaktaym) istevdesi istevde istevdemiz istevdesider istevde

Gelecek Zaman Drt trldr: Birincisi, nszlerden sonra -a, -e; nllerden sonra -y ekiyle yaplr. baramn (gideceim) baras barad baramz barasdar barad kelemin (geleceim) kelesi keledi kelemiz kelesider keledi okymn (okuyacam) okys okyd okymz okysdar okyd

Bu kipte imdiki zaman ve geni zaman anlam da vardr. Trkiye Trkesine, duruma gre, "gidiyorum, giderim" eklinde de aktarlabilir. kincisi "belirsiz gelecek zamandr; nszlerden sonra -ar, -er; nllerden sonra -r ekiyle yaplr. alarmn (alrm) alars alar alarmz alarsdar alar berermin (veririm) berersi berer berermiz berersider berer okrmn (okurum) okrs okr okrmz okrsdar okr

ncs "yakn gelecek zamandr; "jatr, jr, otr, tur" yardmc fiilleriyle yaplr. Kurulu forml yledir: fiil + al (-geli, -kal, -keli) + yardmc fiil + ahs eki baral jatrmn (yaknda gideceim) baral jatrs baral jatr baral jatrmz kelgeli otrmn (yaknda geleceim) kelgeli otrs kelgeli otr kelgeli otrmz

baral jatrsdar baral jatr

kelgeli otrsdar kelgeli otr

Drdncs "niyet ifadeli gelecek zamandr; -mak(), -mek(i) ekiyle yaplr. Ek; nllerden ve I, r, v, y'den sonra -mak(), -mek(i); m, n, , z'den sonra -bak(), -bek(i); k, p, t, s, 'den sonra -pak (), -pek(i)'dir. almakpn (almak niyetindeym) almaks almak almakpz almaksdar almak kezbekimin (gezmek niyetindeyim) kezbekisi kezbeki kezbekimiz kezbekisider kezbeki aytpakmn (sylemek niyetindeyim) aytpaks aytpak aytpakmz aytpaksdar aytpak

Bu kip "almak istiyorum, alacam" eklinde de Trkiye Trkesine aktarlabilir. ART art ekimi -sa, -se ekiyle yaplr. alsam alsa alsa alsak alsadar alsa bilsem bilse bilse bilsek bilseder bilse

art ekiminin sonuna -, i ekleri gelebilir. Bu ekler fiile 1. ve 3. ahslarda pimanlk; 2. ahslarda rica ve emir anlam katarlar: alsam (alsaydm ya), kelsei (gelseydi ya), alsa (alversene, alsana), bilsederi (bilsenize). Yine art ekiminin sonuna oy (koy) kelimesi eklenebilir. Bu da rica ve arzu ifade eder: alsam oy (keke alsam), krsek koy (keke grsek), jazsadar oy (keke yazsanz). STEK iki trldr. Birincisi -ay, -gey, -kay, -key ekiyle yaplr. baraymn (gideyim) barays baray baraymz jkeymin (ieyim) ikeysi jkey ikeymiz

baraysdar baray

ikeysider key

Ikincisi -, -gi, -k, -ki eki ve "keledi" kelimesiyle yaplr. Forml yledir: fiil + (-gi, -k, -ki) + iyelik ekleri + keledi barm keledi (gidesim geliyor, gitmek istiyorum) bar keledi bars keledi barmz keledi barlar keledi barlar keledi GEREKLK Iki trldr: Birincisi -uv, -v, -v eki ve "kerek" kelimesiyle yaplr. Forml yledir: fiil +( -uv, -v, -v) + iyelik ekleri + kerek jazuvm kerek (yazmam gerek, yazmalym) jazuv kerek jazuv kerek jazuvmz kerek jazuvlar kerek jazuv kerek jazuv kerek. "Kerek" yerine "kacet'* kelimesi de kullanlabilir: meni jazuvm kacet, seni jazuv kacet. kincisi -uv, -v, -v eki ve tiyis (ti) kelimesiyle yaplr. Forml yledir: fiil +( -uv, -v, -v) + iyelik ekleri + tiyis (ti) jazuvm tiyis (yazmalym) jazuv tiyis jazuv tiyis jazuvmz tiyis jazuvlar tiyis okvm tiyisti (okumalym) okv tiyisti okv tiyisti okvmz tiyisti okvlar tiyisti okvm kerek (okumalym) okv kerek okv kerek okvmz kerek okvlar kerek okv kerek ikim keledi, (iesim geliyor, imek istiyorum) iki keledi ikisi keledi ikimiz keledi ikileri keiedi ikileri keledi

Bu kipin banda zamir kullanld zaman zamir ilgi halinde olur: meni jazuvm kerek, seni

jazuv tiyis

okv tiyisti

Bu kipin bandaki zamir yaln haldedir: men jazuvm tiyis, sen jazuv tiyis, ol jazuv tiyis. EMR Her ahsta ayr ek kullanlr. alayn (alaym) al alsn alayk aldar alsn kreyin (greyim) kr krsin kreyik kridler krsin okyn (okuyaym) ok oksn okyk okdar oksn

Emir ekiminin sonuna -, - ekleri gelirse "tezlik" bildirir: alayn (hemen alaym. alvereyim), al (hemen al, alver), okyk (okuyuverelim), okdar (okuyuveriniz). OLUMSUZLUK Olumsuzluk ekleri unlardr: 1) nllerden, I, r, v, y'den sonra: -ma, -me, 2) m, n, , z'den sonra: -ba, -be, 3) k, p, t, s, 'den sonra: -pa, -pe. Fiil ile kip ekleri arasna olumsuzluk ekleri getirilerek olumsuz ekim elde edilir: almadm, krmegensi (grmemisin), jazbappz (yazmamz), tappaymn (bulmuyorum, bulmam), tikpeydi (dikmiyor, dikmeyecek), embesek (emmesek), almaays (almayasn), karamayn (bakmayaym), kirme (girme). Belirsiz gelecek zamann olumsuzu biraz farkldr. okmaspn (okumam) okmass okmas okmaspz okmassdar okmas takpaspn (takmam) takpass takpas takpaspz takpassdar takpas

renilen gemi zamanlardan -an ekiyle yaplan eklinin olumsuzu "emes" ve "jok"

kelimeleriyle de yaplabilir: alan emespin (almadm), alan joks (almadn), bergen jokpz (vermedik). "Jok" kelimesi kullanldnda -an eki zerine iyelik ekleri de getirilebilir: bilgenim jok (bildiim yok), bilgeni jok (bildiin yok). renilen gemi zamann -an,-gen ve p,-ip,-p ekleriyle yaplm ekilleri mana ynnden ayn deildir.(krgenmin, krgen edim, krip edim) szlerinde fiil gerek manay, yani eylemin yapldn bildirir.(krippin,okps) szlerinde fiil olayn ne zaman gerekletiini net olarak gstermez. u kiplerin olumsuzunda ''emes" (deil) kelimesi kullanlr: 1) -uvda ekiyle kurulan imdiki zaman: jazuvda emespin (yazmakta deilim), jazuvda emessi}... 2) -mak() ekiyle kurulan gelecek zaman: almak() emespin (almak niyetinde deilim, almayacam), almak() emessi... 3) Gereklik kipi: okvm kerek emes (okumam gerekmez, okumamalym), okv kerek emes... jazuvm tiyis) emes (yazmamalym), jazuv tiyisti emes. "Keledi" kelimesiyie yaplan istek kipinin olumsuzunda "kelmeydi" kullanlr: barm kelmeydi (gidesim gelmiyor), bar kelmeydi.. SORU EKL Kazak Trkesinde, fiillerde soru eki, ahs eklerinden sonra gelir. Soru ekinin m, b, p'li ekilleri "isim' 1 bahsinde gsterilmitir: kurd ma (kurudu mu), kelmeysi be (gelmiyor musun), alansz ba (aldnz m), jazsak pa (yazsak m), kelvi kerek emes pe (gelmen gerekmez mi'), tpes pe (gemez mi), alarmn ba (alr mym). YETERLK (KTDAR) EKL Yeterlik ekli al- fiili kullanlarak u formlle kurulur: fiil + a (e, y) + al- (+ olumsuzluk eki) + kip eki + ahs eki rnekler: bara almadm (gidemedim), bara alamn (gidebilirim, gidebiliyorum), syley alarmz (syleyebiliriz).

BRLEK EKM (Hikye) Fiil kiplerinin hikye ekli edi (idi) kelimesiyle yaplr. Kip ve zaman ekinden sonra "edi" kelimesi ekilerek hikye ekimi elde edilir: alan edim (almtm), alan edi, alan edi, alan edik, alan edider, alp edi (almt), baruvda edim (gitmekteydim), berer edi (verirdin), bermes edider (vermezdiniz), aytpak edi (syleyecekti), kelgey ediiz (geleydiniz), okv kerek edi (okumas gerek idi).

artn hikyesinde ahs ekleri. art eki zerine gelir: alsam edi (alsaydm), alsa edi, alsa edi, alsak edi, alsadar edi. ahs eklerinin hem art eki, hem "edi" zerine gelmesi de mmkndr: alsam edim (alsaydm), alsa edi... Rivayet Kip ve zaman eklerinden sonra "eken" (imi) kelimesi ekilerek rivayet ekimi elde edilir: alan ekenmin (almmm), alan ekensi, alan eken, alan ekenbiz, alan ekensi, alp eken (almm), jazuvda ekenmin (yazmaktaymm), berer ekensi (verirmisin), bermes ekensiz (vermezmisiniz), aytpak eken (syleyecekmi). artn rivayetinde ahs ekleri, art eki zerine gelir: alsam eken (alsaymm), alsa eken, alsa eken, alsak eken. alsadar eken, alsaz eken, alsazdar eken. art art birleik ekimi, kip eklerinden sonra bol- fiilinin artnn ekimiyle elde edilir: alan bolsam (alm olsam, almsam), alan bolsa, keler bolsak, bermes bolsa. SIFAT-FL -an (-gen, -kan, -ken): alan (alan, alm olan), baran (giden, gitmi olan), kelgen (gelen, gelmi olan). ekken (eken, ekmi olan), tapkan (bulan, bulmu olan), iken kmzm (itiim kmz). -ar (-er, -r): alar (alan), krseter (gsteren), okr (okuyan), tdar (dinleyen). -atn (-etln, -ytn, -ytin): alatn (alacak olan), baratn (gidecek olan), tleytin (deyecek olan) isteytin (ileyecek, alacak olan). ZARF-FL -p (-ip, -p): alp, kelip, krip, tlep (deyip), karap (bakp) L ile biten tek heceli fiillerde L debilir: bop (bolup, olup), kap (kalp). -a (-e, -y): bara bara (gide gide), kele kele, syley syley (syleye syleye). -anda (-gende, -kanda, -kende): baranda (gidince), kelgende (gelince), aytkanda (syleyince). -ana (-gene, -kana, -kene): barana (gidinceye kadar), kelgene (gelinceye kadar), aytkana (syleyinceye kadar). -al (-geli, -kal, -keli): baral (gideli), keleli (gelgeli), kaytkal (geri dneli). -may (-mey, -bay, -bey, -pay, -pey): barmay (gitmeden), jazbay (yazmadan), aytpay (sylemeden), kelmey (gelmeden).