Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 12, Say: 2, Sayfa: 421-438,

ELAZI-2002

OSMANLI DNEMNDE YAHUDLERN FLSTNE YERLEME FAALYETLER

The Jews Activities For Setteling In Filistin During The Period Of Ottaman Empire mer Osman UMAR

ZET Avrupal devletlerin kkrtmalar ve yaylan milliyetilik akm sonucunda Yahudiler de bir gn Filistine dnerek burada bir Yahudi devleti kurma emeli olan Siyonizm uyanmaya balamtr. Bir Yahudi Devleti kurmak amacyla Theodor Herzl, II. Abdlhamid ile grmse de II. Abdlhamid Herzlin teklifini reddetmitir. Bunun zerine Yahudiler gizli olarak ve eitli yollardan gelip Filistine yerlemeye balamlardr. Osmanl Devleti Yahudilerin Filistine glerini ve mlk almlarn engelleyici kanunlar karmtr. I.Dnya Savanda ise Yahudiler ngilizlerin yannda yer alp, kurduklar Yahudi Lejyoner kuvvetiyle onlar iin savamlardr. ngilizler de bu hizmete kar Balfour deklarasyonunu yaynlamlardr. Osmanl savatan yenilip, blgeden ekilince ngiliz destek ve himayesinde kurulacak olan srail Devletinin temeli atlmtr. Anahtar Kelimeler: Yahudi, Osmanl mparatorluu, Filistin, ngiltere, II. Abdlhamid. SUMMARY Owing to provokes of European countries and Widen the currents of nationalism, Jews decided to realize the Zionism which aims to establish a Jews country on territories of Palestine. Theodor Herzl applied to Abdlhamid II for having the purpose of Zionism but Abdulhamid II refused his offer. So Jews secretly began to go the territories of Palestine and settled it. Ottaman state made the laws for prevent them to buy the lands but didnt achieve. During World War I Jews allied with England against Ottaman Empire and because of their helps, England declared The declaration of Balfour which was the foundation of new established Jews country in Palestine after Ottaman Empire withdraw these places. Key Words: Jew, Ottaman Empire, Palestine, England, Abdulhamid II

Yrd. Do. Dr. Frat niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Filistine Yahudilerin gelmesinden nce burada Kenanllar Gibonlular ve Filistinliler yaamaktayd. M.. 12. Yzylda ise Msrdan srlen srailoullar blgeye gelmitir. Ancak Filistinliler tmden sraioullarnn hakimiyeti altna girmeyerek, Akdeniz kysnda kendi kontrollerini srdrmlerdir. Blgenin dier kesiminde kurulan srail Krall ise birka yzyl varln srdrdkten sonra M.. 8. Yzylda Asurlularn blgeye hakim olmas ile birlikte srail Krall ortadan kalkmtr. Yahudi Kralln ykan Asurlulardan sonra srasyla blgeye Babiller, Persler, Grekler ve Romallar hakim olmutur. Yahudilerin Romallara kar bir ayaklanmaya teebbs etmeleri onlarn nfuslarnn azalmasna neden olmutur. Blge Osmanl ynetimine girinceye kadar M.S. 4. Yzyldan itibaren Hristiyan nfuzuna, 637 den itibaren slam-Arap fethine, Hal seferleri srasnda yeniden bir Hristiyan uyanna sahne olmusa da Selahaddin Eyyubi dneminde yeniden slamn tesirine girmitir. Yahudilerin rahata erileri slam-Arap fetihleri ve Trk hakimiyeti dneminde olmutur1. Blgenin 1516da Yavuz Sultan Selimin Msr seferi ile Osmanl hakimiyetine girmesi ile birlikte Yahudilere, tm etnik ve dini gruplara iyi davranlmasndan dolay Avrupada bask ierisinde yaayan bir ok Yahudi gelip Filistine yerleerek refah ierisinde yaamlardr. Avrupada yaylan milliyetilik hareketleri, Osmanlnn durumunun da zayflamas ve Batl devletlerin kkrtmalar sonucunda Yahudilerde bir gn Filistine dnerek burada bir Yahudi Devleti kurma emeli olan Siyonizm uyanmaya balamtr2. Bir Yahudi yurdu kurma fikrini ilk defa Theodore Herzl dile getirmitir. 1896 ylnda yaynlad Der Judentaat adl eserinde bu tasarnn ayrntlarndan bahsetmitir. Herzl, fikrini gerekletirmek amacyla Avrupa ve Amerikada yaayan Yahudi ileri gelenleri ile grmeye balamtr3. Theodore Herzl nabz yoklamak amacyla Haziran 1896 da stanbula gelmitir. Herzlin II. Abdlhamide yapaca teklifler arasnda Filistinin Yahudi glerine almas ve burann muhtar bir Yahudi ynetimine sahip olmas karl olarak, Osmanlnn Avrupa devletlerine olan borlarnn denmesi ve Avrupa basnnda padiah lehine propaganda yapmak gibi teklifler vard. Anacak kendisi padiah ile gremeyip, tekliflerini yakn adam Polonyal Philip Newlinsky vastasyla yapmtr. Abdlhamid ise bu tekliflere kzarak yle demitir: Eer Mr. Herzl senin bana arkadam olduun gibi bir arkadan ise ona nasihat et, bu konuda bir dier adm atmasn. Ben bir kar toprak bile olsa satamam. Zira bu
1

. Asaf Hseyin, Ortadouda Devlet ve Terr, (eviren: Taha Cevdet), stanbul, 1990, s.159,160.: M. Lutfullah Karaman, Uluslarars likiler kmaznda Filistin Sorunu, stanbul, 1996, s.12,13. 2 . M. Lutfullah Karaman, a.g.e., s.14.: 3 . Asaf Hseyin, a.g.e., s.162.

422

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

vatan bana ait deil, milletime aittir. Benim milletim bu topraklar savata kanlarn dkerek kazanmlar, onu kanlar ile verimli klmlardr. Bu toprak bizden sklp alnmadan evvel, biz onu tekrar kanlarmz ile sularz. Benim Suriye ve Filistin alaylarmn efrad birer birer Plevnede ehit dmlerdir. Onlardan bir tanesi dahi dnmemek zere muharebe meydanlarnda canlarn vermilerdir4. Bu szlerle II. Abdlhamid, Trk rf ve gelenei ile devlet yneticiliinde toprak satmann olmadn vurguladktan sonra topran milletin mal olduunu, onun bir parasn dahi veremeyeceini ve devletin paralanmasna kadar Yahudilerin bu emellerine izin vermeyeceini aka ifade etmitir. Bu cevap zerine Herzl hayal krklna urayarak ikamet ettii Viyanaya geri dnmtr5. 29 ve 30 Austos 1897de svirenin Basel ehrinde bir Dnya Siyonist Kongresi toplanarak, Basel Proram dediimiz ve Filistini bir Yahudi Milli Yurdu haline getirmeyi ihtiva eden bir karar almtr6. Bu karar Siyonistler ok iyi karlarken bunun aksini dnen Yahudiler de vard. 11 Eyll 1897de Newyorkda dzenlenen bir mitingde rahip Favest bir konuma yapmtr. Konumasnda zet olarak Filistinde bir Yahudi yurdu kurmay abes olarak niteleyip, Newyork Hkmeti dahilinde sosyalist bir Yahudi beldesi tesisi teebbsnde bulunulduunu sylemitir. Hon gazetesi de bu miting ile ilgili haberler vermitir7. Dnya Siyonist Kongresinin toplanmasn salayan Theodor Herzl, Filistini Yahudi milli yurdu haline getirecek olan komitenin de bakanlna getirilmitir8. Bu kongreye Amerikadaki Yahudilerini temsilen kongreye Baltimore ve Huston ehirlerindeki Museviler, krk yldan beri Filistine Yahudilerin iskan iin faaliyet gsteren Haham Doktor ebesfel efer katlmtr. Kongreden dndkten sonra da Newyorktaki gazetelere Filistine Yahudilerin yerlemesi ile ilgili haberler vermitir. Kongre ile ilgili olarak da NewYorkda yaynlanan Evening Post gazetesinde Kuds-i erife dair grlen Oryantal Mistizim balkl bir makale yaynlanmtr. NewYorktaki Osmanl ehbenderliinden Osmanl Hariciyesinin 2 Aralk 1897de ald bir yazda; Kuds-i erifte oturup da sonradan Amerikaya dnen William H. Rudy, Kudsn bir kynde, bundan on alt yl evvel kurulmu olan bir Yahudi yerleim yerinin imdi 194 nfusa ulam olduunu, buraya yerlemenin nedeninin de Siyonizmi
4 5

.Mim Kemal ke, Kutsal Topraklarda Siyonistler ve Masonlar, stanbul, 1991, s.56. . Abdlhamid, Abdlhamidin Hatra Defteri, (Haz: smet Bozda), stanbul, 1975, s.70: Sleyman Kocaba, srail Devletine Giden Yolda Siyonizm-Osmanl Devleti likileri, Trk Dnyas Tarih Dergisi, S.56, stanbul, Austos, 1991, s. 38. 6 . Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Yldz Arivi Sadaret Hususi Maruzat Evrak (YA-HUS), Dosya No: 380, Vesika No: 18 7 . BOA, YA-HUS, Dosya No: 377, Vesika No: 51. 8 . Sleyman Kocaba, a.g.m., s.37

423

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

gerekletirmek olduunu, bu emelin hzla gerekletirildiini ve hatta Kudsn imdiden bir Yahudi beldesi halini aldn sylemitir. Yahudi yerleim yerleri kurulmas iin bir ok Musevi zengini tarafndan para yardmlarnn yapld, kendisinin Amerikaya dnmesi Birleik Devletlere tabi Massachusets Hkmeti dahilinde oturan Sirpengfid ehrine mensup bir Musevi kadn tarafndan bu ie harcanmak zere toplanan elli bin dolarn kullanlmasna ve alnmasna Kuds-i erif Amerika Konsolosunun muhalefet ettii, geliinin nedeninin de bu anlamazl zmek ve baz Amerika Yahudileri ile birlikte tekrar Kudse dnmek olduundan bahsetmitir9. Filistinde bir Yahudi yurdu kurma amacnn gereklemesi iin blgedeki Yahudi nfusunu arttrmalar lazmd. Bunu bilen Yahudiler buraya g salamaya almlardr. II. Abdlhamid, Yahudilerin bu tehlikeli niyetlerini sezdiinden dolay Filistine g 1883te yasaklamtr. Artk Yahudiler Filistine sadece hac olmak iin gelebilecekler ve bu sre ay olacakt. Kendilerine verilen krmz tezkeredeki ikamet sresi dolunca Filistini terk edeceklerdi10. 1883te karlan bir irade-i seniyye ile de Yahudilere mlk sat da durdurulmutur. Ayrca hazine-i hassadaki ahsi mal varl ile Filistinde mmkn olduu kadar fazla toprak alnarak, Yahudilerin toprak satn alma yolu engellenmeye allmtr. 1891de karlan bir irade-i seniyye ile hibir Yahudinin Osmanl vatandalna alnmayaca ve Yahudilerin Osmanl topraklarna yerlemelerine msaade edilmeyecei belirtilmitir. Daha sonra karlan bir emir ile de bata Filistin olmak zere tm Osmanl topraklarnda Yahudilere toprak ve mlk sat yasaklanmtr11. Filistinde arazi ve mlk satn alanlarn hepsi Siyonist deillerdi. Son gnlerini ibadetle geirmek isteyen baz Museviler de burada toprak satn alyorlard. Srf bunlara hakszlk olmasn diye Said Paa 1893 ilkbaharna kadar Filistinde yasal yollarla toprak satn alm olanlarn Siyonizm ile ilikilerinin olmadna dair konsolosluklarndan aldklar belgeye gre tapular verilmitir. Osmanl bu kararla 1893e kadar Siyonistlerin yasal olmayan yollardan alm olduklar topraklar onaylam olma durumuna dmtr. Museviler Filistine dorudan yerlemenin mmkn olmadn anlaynca artk hileli yollara bavurmaya balamlardr. Rus ve Dou Avrupa Musevileri nce Almanya, Avusturya veya ngiltereye urayp bu devletlerin vatandalna geip sonra Filistine szmlardr. Bunu gren dahiliye nezareti yeni tedbir alarak, 1898 Austosunda Kuds Mutasarrf, yabanc devletlerin Filistin temsilcilerine bir bildiri datarak, bundan byle
9

. BOA, YA-HUS, Dosya No:380, Vesika No: 18. . Sleyman Kocaba, a.g.m., s.38. 11 . Ahmet Akgndz, II. Abdlhamidin Yahudilerin Filistine Yerlemesini Yasaklayan Bir radesi, TDTD, S.3, stanbul, Mart, 1987, s. 27-29.
10

424

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

Filistinin milliyet ayrm gzetmeksizin tm Musevilere kapal olduunu tebli etmitir. 21 Kasm 1900 tarihinde de Musevilerin Filistine yerlemelerini nleyici bir tedbir olarak da Mukaddes Topraklara Duhuliye artlar ad altnda yeni nlemler getirilmitir. Bu artlara gre, Filistini ziyaret edecek her Musevi zerinde meslei, milliyeti ve ziyaret nedeni yazl bir tezkere veya pasaporta sahip olacaktr. Musevilerin elindeki bu tezkere Filistine ulanca yetkili makamlarca alnp kaydedilecek, otuz gn srenin dolmasndan sonra ise snr d edileceklerdi12. Osmanl Devletinin Washington elisi Ali Ferruh Bey, 24 Nisan 1899 da mahalli bir gazeteye verdii demete Osmanlnn bu konudaki dncesini u szlerle aklamtr: Hkmetimiz, Arap memleketlerinin hibir blmn satmak niyetinde deildir. Ceplerimizi milyonlarca altnla doldursalar bu azmimizden ricat etmeyiz. Ayrca Ali Ferruh Bey Filistinin satn alnmas meselesinin mali deil siyasi bir mesele olduunu da belirtmitir13. Normal yollarla II. Abdlhamide isteklerini kabul ettiremeyeceklerini anlayan Yahudiler, kendi emellerinin gereklemesi nnde II. Abdlhamidi byk bir engel olarak grmlerdir. Onun iin de II. Abdlhamidi tahttan uzaklatrmann yolunu aramaya balamlar ve bu amala Yahudiler Jn Trk grubu ierisine szmlardr14. ttihat ve Terakki Cemiyeti ierisinde byk rol bulunan Emmanuel Carassoyu kendi taraflarna ekerek kullanmlardr. Emmanuel Carasso, Siyonist bir heyetle 17 Eyll 1901de II. Abdlhamidin huzuruna karak, Rusyada zulm gren Yahudilerin Filistine yerletirilmesi ve muhtar idareye sahip olmalar karl olarak 20 milyon teklif etmitir. Bu tekliflere sinirlenen II.Abdlhamid heyeti kovmutur15. Herzl, stanbula ikinci geliinde Mabeyn ikinci katibi zzet (Holo) Paa ile grmtr. zzet Paa, II. Abdlhamidin Yahudilerin Filistin dnda bir yere Osmanl uyruunu kabul etmek artyla yerletirilmelerine izin verdiini, karlk olarak da Osmanl borlarnn denmesini istediini belirtmitir. Ancak Herzl, Filistine yerlemeye msaade edilmedii iin bunu kabul etmeyip, stanbuldan ayrlmtr16. Bu srada Yahudilere ngilizler yerlemek iin Dou Afrikadaki smrgelerinden Uganday teklif etmitir. 1903 ylnda yaplan Altnc Siyonist Kongrede baz gr ayrlklarna ramen bu teklif kabul edilmise de Chaim Weizmannn liderliini yapt red cephesi 27 Temmuz 1905de yaplan Yedinci Kongrede ngiliz nerisini reddetmitir.
12 13

. Mim Kemal ke, a.g.e., s .93-97. . Mim Kemal ke, a.g.e., s.62. 14 . Mehmet Kafkas, Gemii Bilmek 1, zmir, 1993, s.39. 15 . Sleyman Kocaba, a.g.m., s.41.:M. Lutfullah Karaman, a.g.e., s.19. 16 . Mim Kemal ke, a.g.e., s.58,59.

425

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Bylece Siyonistlerin Filistine ballklar bir daha teyid edilmitir17. II. Abdlhamid, Siyonizmi siyasi bir mesele olarak grm ve Yahudilerin toplu olarak Filistine yerletirilmelerinin imparatorlukta yeni bir Yahudi sorununu karacandan ekinmitir. II. Abdlhamid, Yahudilerin asl amalarnn Filistine sadece yerlemek olmayp, burada bir devlet kurmak olduunu sezmitir18. Herzlle gren ve tm kongreleri izleyen Osmanl elisi, Tevfik Paa, Berlinde yollad raporunda; Herzlin asl amacnn bamsz bir Yahudi Devleti kurmak olduunu, bunun iin Filistinle yetinmeyeceini, komu lkelere de yaylacan yazmtr19. 1904 ylnda Emmanuel Carasso bir daha II. Abdlhamidden red cevab alnca Yahudiler, II. Abdlhamide kar fiili tavr almlardr. nceleri seni devirecekler, dikkatli ol diye Sultan ikaz eden Emmanuel Carasso imdi II. Abdlhamidi devirme faaliyetleri ierisine girmiti20. Yahudiler Osmanlnn ald tedbirlerden dolay Filistine normal olarak yerleemeyeceklerini anlaynca bu sefer baz sanayii ve ziraat irketleri kurarak, irket iin toprak satn aldklarn basamak olarak gsterip, byk topraklar satn alma yoluna gitmilerdir. Devlet ynetimi bunu fark edince Suriye, Beyrut vilayetleri ile Kuds sancanda bu tr irketlerin kurulmasn yasaklamtr. Byle bir irket Suriye ve Beyrut vilayetleri sabk ziraat mfettii shak Leyfi, Mheylis ve Aron zabza tarafndan kurulmak istenmise de buna izin verilmemitir21. Filistinde yabanclarn toprak alm ve satmna ok dikkat edilmitir. Nablus Sancana tabi Kefersaya kynde arazi satn alm olan Fransa tebaasndan Nersis Natanele geici sened verilmitir. nk yaplan incelemede ald araziye Musevi iskan edecei anlaldndan asl sened verilmemitir. Daha sonra da Nersis Natanelin vekili araziye aa ekme izni istemitir. Mracaat deerlendiren Meclis-i Vkela 21 Nisan 1908de ald kararda araziyi ilemek asndan asl sened ile geici sened arasnda bir fark olmad ve araziye aa ekebileceini belirtmesinin yan sra araziye Yahudi gmenlerin yerletirilmesine kesinlikle msaade edilmemesini istemitir22. II. Abdlhamidin tm titizliine ve devletin abasna ramen Siyonistler binlerce taraftarlarn Filistine yerletirmeyi baarmlard. II. Merutiyetin ilan edildii 1908 ylnda Filistinde yaayan Musevi nfusu gmen aknlar sayesinde II. Abdlhamidin
17

. Davd Fromkn, Bara Son Veren Bar Modern Ortadou Nasl Yaratld? 1914-1922, (eviren:Mehmet Harmanc), stanbul, 1993, s.269,270. Mim Kemal ke, a.g.e., s. 62. 18 . Mim Kemal ke, a.g.e., s. 64. 19 . Mim Kemal ke, a.g.e., s.71. 20 . Sleyman Kocaba, a.g.m., s. 42. 21 . BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat Umumiye daresi (DH-MU), Dosya No: 15-3, Vesika No: 23. 22 . BOA, Meclisi Vkela Mazbatalar (MV), Dosya No: 118, Vesika No: 91.

426

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

tahta kt 1876 ylna gre kat artm ve 80.000e ulamtr. Bu dneme kadar Siyonistler 40.000 dnm toprak satn almay ve 33 yerleim merkezi kurmay baarmlardr. Ayrca Kudse atanan mutasarrflar 1904e kadar Padiahn onayyla Dahiliye Nezaretince atanrken bu tarihten sonra artk mutasarrflar Sarayn sk denetiminde olmas iin Mabeyn grevlilerinden seilmeye balanmtr. Mutasarrflarn gvenilir ve ehliyetli olmalarna byk nem verilmitir23. II. Merutiyetin ilanndaki serbest ortamdan faydalanan Yahudiler faaliyetlerini iyice arttrmaya balamlardr. Artk durumu kavrayan Arap mebuslar da parlamentoda Filistine yaplan Yahudi glerinin durdurulmasn dile getirmilerdir. Osmanl parlamentosundaki Yahudi mebuslar ise Siyonistler ile Osmanl Yahudilerinin bir balar olmadn dile getirerek, Osmanldan ayr bir idareyi asla dnmediklerini sylemilerdir24. Jntrkler, II. Merutiyetin ilan ile birlikte Filistine Yahudi glerini yasaklayan II. Abdlhamidin btn kararlarn kaldrmlardr. nk Yahudilerin etkisinde kalmlard. Ancak bir sre sonra onlar da II. Abdlhamidin yasak kararlarna dnmek zorunda kalmlardr. nk artk Jn Trkler de Siyonistlerin Filistinde bamsz bir Yahudi devleti kurarak Filistini Osmanl topraklarnda ayrmak niyetlerini anlamaya balamlard. Ayrca Yahudilerin Filistine g ile yerlemesine kar Arap mebuslarn da Jn Trkleri sktrmalar ve meclis toplantlarnda bu hususu dile getirmeleri de etkili olmutur25. Filistindeki ttihat ve Terakki Cemiyeti de Musevi gnn durdurulmas gerektiini stanbula bildirmitir. Ayrca eski Kuds Mutasarrf Ali Ekrem Beyin yazd ve Sadrazamn elinde bulunan raporda da Filistine ynelik Musevi gnn tehlikelerine deinilmitir. Durumu grmek iin 20 Haziran 1909da toplanan kabine nce nndeki raporlar deerlendirmi ve kabine Filistine yerleen elli bin Musevinin yabanc uyruklu olduuna dikkati ekerek, bata Kuds Mutasarrfl olmak zere tm Filistinde yabanclara arazi satmn yasaklamtr26. Yahudiler, ttihatlarn da Filistinde arazi satm ve ge izin vermediini grnce, bu defa da II. Abdlhamid dneminde olduu gibi iin hilesine giderek irketler kurup, bu irketler vastasyla arazi satn alma yoluna gitmilerdir. Osmanl Hkmeti de bunu fark ettiinden dolay byle irketlerin Filistinde toprak satn almasna msaade etmemitir. Byle bir giriim Suriye ve Beyrut Vilayetleri sabk ziraat mfettii shak Bai ve Remle nahiyesine bal Varan ky muhtar Arvan zabzag kendi ellerindeki
23 24

. Mim Kemal ke, a.g.e., s. 98-102. . Hasan Kayal, Arabs and Young Turks, California, 1997, s.104.: M. Lutfullah Karaman, a.g.e., s.21. 25 . Sleyman Kocaba, a.g.m., s. 43. 26 . Mim Kemal ke, a.g.e., s. 136.

427

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

topraklar ile Suriye ktasnda ve Osmanlnn dier kesimlerinde toprak satn almak ve bu topraklar zerinde yaplacak ziraatla sanayii rnleri yetitirmek amacyla bir milyon frank sermaye ile Osmanl Ziraat, Sanaat ve Ticaret irketi adl bir irket kurulmutur. Osmanl Hkmeti 26 Haziran 1909 da Filistinin nemli durumundan ve Siyonist Cemiyetinin emelinden dolay byle irketler vastasyla Filistinde byk toprak paralar satn alnmasna msaade etmemi ve bu husus Kuds Mutasarrflna da bildirilmitir. Hkmetin bu ie nem vermesinden dolay sadece Filistinde deil, Beyrut ve Suriye vilayetlerinin Filistin dndaki ksmlarndan da bu eit irketlerin kurulmasnn mahzurlarnn bulunup bulunmad vilayetlerde sorulmutur. Suriye valisi 31 Temmuz 1909da verdii cevapta; irket namna vilayetin Havran ve Kerek livalaryla Kuneytra kazas dahilinde arazi satn alnmasna izin verilmesinin caiz olmayaca ve sadece Hama ve am sancaklar dahilinde irkete arazi satn alnmasnn bugn iin bir mahzurunun olmad bildirilmitir27. Hkmette, Musevi g sorunu 5 Eyll 1909da yeniden gndeme gelince g nleyecek kanunlarn karlmas iin bir komisyon kurulmutur. Ancak bu kanunlar yaplncaya kadar yabanclara (Musevi olmasalar dahi) arazi sat durdurulmutur. 28 Eyll 1909da da Talat Bey, Yahudilerin Filistine yerlemelerini nlemek iin II. Abdlhamidin kard yasak ve kstlamalar aynen uygulamaya koymutur. Krmz Tezkere usul yeniden yrrle girmi ve yabanc uyruklu Yahudilere sadece aylk bir sre iin Filistine girme hakk tannmtr. Filistinde arazi ve mlk alm ve satm Osmanl Musevileri de dahil olmak zere tm Yahudilere yasaklanmtr28. Osmanlnn Filistinde mlk satn kontrol altna almas dolays ile Siyonizm yanls Yahudi zenginler kendi adlarna nceden alm olduklar topraklara Yahudileri getirip yerletirmeye almlardr. Lord Rotschildde Filistinde toprak satn almasna ramen kendisi lke dnda olduundan topra Yahudilere terk edip onlarn tasarrufuna brakmtr. Siyonist yanls zengin Yahudiler toprak satn alma yoluyla Filistini bir Yahudi yurdu haline getirmeye almlardr29. Theodor Herzlin 1904de lmnden sonra Onun yerine Dnya Siyonist Tekilat Bakanlna getirilen David Wolffson, bu yasak kararlarn kaldrmak iin stanbula birka kez gelip, baz teebbslerde bulunmu ise de baarl olamamtr. 1910 ylnda da Siyonistlere Filistine yerlemenin kabul edilmeyecei kesin bir dille ifade edilmitir. Bu dneme kadar bir tek II. Abdlhamide kar cephe alan Yahudiler artk Jn Trklere de cephe almaya balamlardr. Artk Siyonistler Theodor Herzlin Filistin iin
27 28

. BOA, DH-MU, Dosya No:15-3, Vesika No:23. . Mim Kemal ke, a.g.e., s.136,137. 29 . BOA, MV, Dosya No: 205, Vesika No: 143.

428

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

Trkiyenin dalmasn beklemeliyiz direktifine uygun ekilde Osmanl mparatorluunu datmak ve bunun sonucunda Filistini ele geirmek amacyla harekete gemilerdir30. Yahudiler bu almalarn Siyonist Cemiyeti vastasyla dzenli ve kordineli bir ekilde yrtmlerdir. Siyonist cemiyetinin ba katibi, Rus vatanda olup, Almanyann Khln ehrinde oturan Nahum Sokolow ve iki zel grevli stanbula gelerek, burada cemiyete bir merkez ama ile Osmanl beldelerini dolaarak Osmanl vatanda Musevileri kt ynde ifsada almlardr. Osmanl emniyetinin 19 Ekim 1909 tarihli istihbarat raporuna gre devlet bunlarn farknda olup, bu tr almalar takip etmitir. stanbuldan sonra baz arkadalar ile zmire giden Nahum Sokolow, burada da yirmi gn kaldktan sonra tekrar Almanyann Khln ehrine hareket etmitir. Bu srada Siyonist cemiyet ierisinde iki gr vard. Birinci grte olan grup nce mmkn olduu kadar fazla gmen getirterek, Filistine yerlemek ve burada byk bir ounluk oluturduktan sonra siyasi olarak bamszl elde etmeyi savunmutur. Dier grup ise bu birinci grubun grlerinin sadece bir hayal olduunu belirterek, Rusya ve Romanya gibi yerlerde eziyet ve ikence eken Yahudileri Amerikaya veya baka bir toprak parasna yerletirerek, onlarn refah ve huzurunu temin etmeyi savunmutur. Siyonist Cemiyet, fikirlerini bir nevi cemiyetin gazetesi olan Raveld Gazetesi ile yaymtr. Bu gazete Almanyada kmakta olup, bayazarln da Nahum Sokolow yapmtr. Baz gazetelere ise para ve kat vererek onlar da emellerine alet etmeye almlardr. Maksatlarna alet ettikleri gazetelerden biri Karyaduryan gazetesi olmutur. stanbulda kan Franszca Urur gazetesi de onlarn para yardmyla ktndan Siyonist Cemiyetine taraftar olmutur. Bunlardan baka zmirde kan Novalit ile stanbulda kan Coryo gazeteleri de Siyonist Cemiyeti emellerine hizmet etmilerdir31. II. Merutiyetin ilanndan sonra Siyonistler, merkezi Yafa olmak zere bir Filistin Ofisi amlar ve bu kuruluun giriimiyle Filistin Toprak Gelitirme irketini kurmulardr. Bu irketin bana getirilen Alman asll Dr. Ruppin baarl bir iktisat olarak Filistine gelen gmenleri koloniler kurarak istihdam etmitir. 1908-1914 yllar arasnda satn aldklar elli bin dnm arazi zerinde dokuz yeni iftlik ve yerleim merkezi kurmulardr. Krsal alann yannda Ruppin, Yafa yaknlarnda 139 haneden ve 1500 kiiden oluan bir Yahudi ehri olan Tel-Aviv (lkbahar Tepesi)in temellerini atmtr. Blgeye youn Yahudi gne artk yerli Filistinliler de tepki gstermeye ve tedirginlik duymaya balamlardr. Arap mebuslar dnda Filistin basn da Siyonizme
30 31

. Sleyman Kocaba, a.g.m., s.42,43. . BOA, DH-MU, Dosya No:27-1 Vesika No: 66.

429

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

kar tavr almtr. Arap milliyetileri de ttihatlar ypratmak amacyla Siyonizmi bir propaganda kozu olarak kullanmlardr32. Birinci dnya savana Osmanlnn girmesi ve Sina -Filistin Cephesinin almas ile birlikte blgedeki Yahudilerin Osmanl aleyhine olan faaliyetleri takibe alnmtr. Bunun yan sra Yahudilerin herhangi bir kt muameleye maruz kalmamasna byk zen gsterilmitir. Dahiliye Nezareti 7 ubat 1915de Kuds-i erif Mutasarrflna gnderdii telgrafta ; Osmanl tabiiyetine gemeyip, gitmek isteyenlerin vapurlarla gitmelerine msaade edilirken, ancak kendisine belirlenen mddet ierisinde tabiiyetini deitirmeyenlerin evlerine girilerek zorla vapura bindirilmekten kanlmas, bu hususla ilgili olarak dahiliye nezaretinden gr istenilmesi belirtilmitir. Ayrca Yahudilerin feryad ve ikayetlerine meydan verilmemesi, cemiyetlerince ihdas edilen pul katlar hakknda dahi cemiyetler kanununa gre davranlarak izin almaya mecbur tutulmalar, Anglo Pati Bankasnn dahi hkmetin kontrol altnda para celb etmesine ve ahali elinde bulunan katlarn bedelinin tesviyesine imkan verilmesi istenmitir33. Birinci Dnya savanda bilhassa Avrupal devletler Siyonistlerden faydalanmay dnmler ve bunun sonucunda devletleraras rekabet balamtr. Almanya kendi lkesindeki Siyonistlere destek vererek, bunlar kanalyla Rusyadaki Musevileri kullanmak istemitir. ngiltere ise sava srasnda Siyonizmi destekleyip, Siyonizm politikas, Bunsen raporu ile Sir Mark Sykesn direktiflerine gre ekillenmitir. ngiltere, Hindistana giden yolun gvenlii iin Siyonizmi bir tampon blge olarak kullanmay amalamtr34. Fransa da Siyonistlere yanam ve Dileri Bakanl Siyonistleri destekleyeceini bildiren bir mektubu Nahum Sokolowa vermitir35. 4 Haziran 1917 tarihli bu mektupta Fransz Dileri Bakan Jules Cambon unlar yazmtr: Yahudiler tarafndan Filistinin kolonize edilmesi amac tayan gayretlerinizi ihtiva eden plannz bana bildirdiinizden dolay size teekkr ederim. Siz, pek ok asr nce srail halknn srlp karld bu topraktan Yahudi milletinin yeniden doumunu istiyor ve bunun mttefik kuvvetler tarafndan korunmasnn, mukaddes yerlerin bamszlnn saland ve durum uygun olduu takdirde bir adalet gsterisi olacan dnyoruz. Haksz yere tecavze uram bir halk mdafaa etmek iin bu savaa girmi bulunan ve kuvvet zerinde hakkn zafer kazanmas iin mcadelesine devam eden Fransz hkmeti sizin davanz iin ancak sempati besler. Zaferiniz, mttefiklerin zaferine baldr. Size bu teminat vermem sebebiyle mutluyum. Adna Cambon
32 33

. Mim Kemal ke, a.g.e., s. 164-169. . BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH-FR), Dosya No: 49, Vesika No: 228. 34 . Mim Kemal ke, a.g.e., s. 235-240 35 . Ylmaz Altu, in-Vietnam ve Ortadou Sorunlar, stanul, 1970, s. 274.

430

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

deklarasyonu denilen bu deklarasyonla Fransa, ngiltereden daha atak davranarak, Filistini Yahudilere vaad eden ilk byk devlet olmutur36. Yabanc devletler Yahudileri bahane ederek, Osmanlnn i ilerine karmaya da teebbs etmilerdir. Fransa Yafada Fransa mahmillerinden bir Yahudinin bir Mslman tarafndan ldrlmesi zerine Fransa sefareti devreye girerek, ii takip etmitir. Siyon adndaki bu ahs nceden aralarnda kan bir tartma nedeniyle bir Mslman ahs ldrdnden dolay kap babasnn evine snm ve bunu renen kiinin yaknlar da polisle beraber katil olan Siyonu yakalamaya gelince, Siyon ate edip, yine onlardan birini ldrnce onlarn saldrsna uram ve polisin de bunu nlemeye gc yetmediinden dolay Siyon ldrlmtr. Osmanl Devleti soruturma am ve olayda ihmali grlen polisleri grevden almtr. Bunun zerine olay yakndan takip eden Fransa sefareti de Osmanlnn bu adaletli tutumundan dolay teekkr etmitir. Yabanc devletlerin onlarn hamiliini stlendikleri grnts vermeleri onlarn daha da serbest hareket etmelerine neden olmutur37. Kudsn Mslmanlar, Hristiyanlar ve Yahudilerce kutsal saylan bir dini merkez olmas Yabanc devletlerin dikkatlerini buraya evirmesine neden olmutur. Yahudiler ve dier dini gruplar burada manastr, kilise, misafirhane ve hastaneler aarak buradaki nfuzlarn arttrdklar gibi yabanc devletlerin vatanda olan Yahudilerin buraya toplanmasn salamaya almlardr. yle ki Fransa, ngiltere, Rusya ve Amerika gibi devletlerin giriimi ile Kuds dinlerin ve devletlerin mcadele sahas haline getirilmitir38. Birinci dnya sava srasnda yaplan gizli antlamalardan olan Sykes-Picot antlamasnda Filistin milletleraras blge olarak kabul edilmitir. Osmanl Devletinin blge zerindeki tilaf devletlerinin pazarlklarndan haberi olmutur39. Talat Paa Hkmeti, Yahudi yurdu projesinin lkede yeni bir ayrlklk hareketi douracandan ekinmitir. Hkmetin grlerini yansttn iddia eden ttihat Miralay Raif Mehmed Fuad Bey, Londrada bir ngiliz gazetecisine, bu hususla ilgili olarak yle demitir: Siz bir hkmetin, kendi iinde baka bir hkmetin kurulmasna nasl izin verir, sanrsnz?... Bir devlet, vatannn bir parasn koparp, olumakta olan bir millete hediye eder mi? Ayrca bu tr bir suni oluumun blgede dmanln olumasna sebep olacan, ancak Filistin dnda baka bir yere Osmanl vatanda
36 37

. Sleyman Kocaba, Tarihte Trkler ve Franszlar, stanbul, 1990, s.360.: Davd Fromkn, a.g.e., s.289. . BOA, DH-MU, Dosya No: 67, Vesika No: 62. 38 . BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat- Umumiye Dairesi Siyasi Evrak (DH-SYS) Dosya No: 27, Vesika No: 6. 39 .David Fromkn, a.g.e., s.18. : Sleyman Kocaba, Tarihte Trkler ve Franszlar, s.359.: Sleyman Kocaba, Trkiye ve ngiltere, stanbul, 1985, s.196.

431

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

olarak yerleecek fakir Yahudilere ise kaplarn amaya hazr olduklarn belirtmitir. Cemal Paa, savatan yararlanarak Filistinde Siyonistlerin milli bir yurt kurmalarna gz yummamtr. Cemal Paa, 8 Ocak 1915de Siyonist liderlerinden bazlarn makamna ararak ayrlkla izin vermeyeceini ve bu tr faaliyetlerde bulunanlarn blgeden uzaklatrlacan bildirmitir. Siyonistler ise yle bir emellerinin olmadn blgeyi mamur hale getirip zenginletirmek istediklerini sylemilerdir. Cemal Paa olayn gerek yzn bildiinden dolay Siyonist liderlerin Filistin dna kmasndan srarc olmutur. Bazlarn birka haftalna Bursaya gndermitir. Bunun zerine Siyonistlerce, Cemal Paa Yahudilere zulm ediyor tabiri kullanlmtr. Yahudi tehciri diye istismara yol aan olay ise 1917 Gazze zaferinden sonra ate hattna giren Yafann tahliye edilmesidir. nk ngilizler baarsz olunca Yafay uzaktan topu ateiyle bombalayacaklard. Bu tehlike zerine hkmet, ahalinin eyasn muhafaza altna almak, muzayakalarn tehvin etmek, nakden ianede bulunmak gibi tedbirlerle IV. Orduya Yafay boaltma emrini vermitir. Alnan tedbir sadece Musevileri deil tm Yafa ahalisini kapsamtr40. Siyonistler sava srasnda Almanyann kendilerine baz taahhtlerde bulunmasn beklemilerdir. Onlar Filistine yerleme konusunda Almanyann mttefiki Osmanl devletini ikna etmesini beklemilerdir. Almanyann bykelisi Siyonizme taraftar olduunu, ancak Osmanlnn hassasiyetlerinin de gz nnde bulundurulmas gerektiini ileri srerek aktan deil de gizli olarak destek vermitir. Bykeli Wangenheim, Filistindeki Siyonist yerleim merkezlerinin savatan fazla etkilenmemesi iin aba gstermitir. Siyonistler Filistine yerleme hususunda Almanya ve Amerika basks kurmaya almlardr. Amerika da Osmanlnn istemi olduu kredilerde n art olarak Siyonistlerin isteklerini ileri srmtr. Cemal Paann 1917 yl Almanya ziyaretinde Siyonistler Onunla grerek, Yahudilere iyi davranmalarn istemilerdir. Cemal Paa Yahudilere iyi davranldn ancak Yahudilerin ngiltere taraftar olup, aleyhimize altklarn dile getirince onlar ise Yahudilerin Almanya taraftar olduklarn iddia etmilerdir41. Birinci Dnya sava srasnda Kanal seferlerinin baarsz olmasndan sonra ngiliz kuvvetleri Gazze ynne ilerlemilerdir. nk Gazze, Kuzey ve i Filistinin anahtar konumunda olup, byk stratejik neme sahipti. ngiliz Kuvvetleri Komutan General Murray Gazzenin alnmasyla Filistin ve Suriyenin igalinin kolaylaacan dnyordu. Gazzeye yaplan iki saldrda da ngiliz kuvvetleri Trk kuvvetleri

40 41

. Mim Kemal ke, a.g.e., s. 345. . Mim Kemal ke, a.g.e., s.246-249.

432

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

karsnda baarsz olmulardr . Daha sonra General Murrayn yerine General Allenbynin atanmas ve iyi techiz edilmi kuvvetler karsnda Trk kuvvetler nc Gazze muharebesinde geri ekilmek zorunda kalmlardr. Gazzenin kaybedilmesi ile de artk Kudsn savunmas tehlikeye girmitir43. Bu srada Yahudilerin ngilizler nezdindeki faaliyetleri daha da hzlanmtr. Siyonist liderlerden Herbert Samuel, ngiliz Dileri Bakan Edward Grey ile Kasm 1914te grerek, Onu Filistinde bir Yahudi devleti kurmaya ikna etmeye almtr. 1916 ylnda ngiltere Babakanlna Lloyd George gelince Filistinde ngiltere ynetiminde bir idarenin kurulmasna nem verilmeye balanmtr. Bunun sonucunda da 2 Kasm 1917de Dileri Bakan Balfourun nl deklerasyonu ortaya kmtr. Balfour tarihi mektubunun son biimini Lord Rothschilde gndermitir. Deklerasyon yleydi: Majesteleri Hkmeti, Filistinde Yahudi rk iin Filistinin milli bir vatan olarak dzenlenmesinin lehinde dnmekte olup, bu amacn gereklemesini kolaylatrmak zere her abay sarf edecektir Yahudiler Balfour deklarasyonundan byk memnuniyet duymulardr. nk Balfour deklarasyonu 1948de kurulacak srail Devletinin alt yapsn oluturmutur44. Ancak burada unu belirtmek gerekir ki ngiltere, Balfour bildirisi ile hkmranl Osmanlya ait bir topra, bir milletten (Filistinli Araplardan) alp Yahudilere vermeyi kabullenmitir. ngiltere bu deklarasyonla Siyonistlerin kendilerine olan hizmetlerini demilerdir45. Balfour deklarasyonunda, ayrca blgede yaayan ve Yahudi olmayan insanlarn her trl hakkna bir zarar verilmeyecei yolundaki beklentisini de dile getirmitir. Bu vaad Yahudilerin Filistine dnp burada Yahudi Devleti kurma ideali olan Siyonizm idi. Yahudilerin isteklerine uygun olup, Onlarn arayp da kolay kolay bulamayaca bir destek idi. Ayn zamanda bu deklarasyonla Araplar da aldatlmlard. nk Osmanlya isyan eden erif Hseyin ve olu erif Faysala bir Arap imparatorluu kurulmas iin vaad edilen topraklar zerinde bir Yahudi devletinin kurulmas kabul edilmi oluyordu. Araplarn buna tepki gstereceini bilen Balfour Yahudilerle Araplar uzlatrmann yolunu da aramaya balamtr46. Dr. Weizman Kahireye gelerek Arap liderlerini iknaya alp, onlar kandrmtr. ngilizlerin usta siyaseti ile Yahudilerle Araplar anlatrlp,

42

42 43

. C. Tevfik Karasapan, Filistin ve arkl-rdn, C.I, stanbul, 1942, s.178-181. . Ayfer zelik, Ali Fuad Cebesoy, Ankara, 1993, s. 26. 44 . H.V.F. Winstone, Ortadou Serveni, (Terc: Fuad Davudolu), stanbul, 1999, s. 408,409.: Sleyman Kocaba, Trkiye ve ngiltere, s.205.: M. Lutfullah Karaman, a.g.e., s.25,26., Davd Fromkn, a.g.e., s. 294. 45 . Mim Kemal ke, a.g.e., s. 106. 46 . Asaf Hseyin, a.g.e., s. 166.

433

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Filistine Yahudi glerini Araplara kabul ettirmilerdir47. Kuds askeri ve dini ynden byk bir neme sahipti. eitli dinlere mensup topluluklarn dini ve siyasi merkeziydi. Ortaada Avrupallar buray ele geirmek iin Hal seferleri dzenlemilerdi. Tm bu nedenlerden dolay ngilizler Kudsn alnmasna byk nem vermilerdir48. Kudsn savunmas ile grevli kolordunun kumandan Mirliva (Tmgeneral) Ali Fuad (Cebesoy) Paa, Cemal Paaya verdii malumatta general Falkenhaynn Kuds savunma taraftar olmadn bildirmitir. Falkenhayn bir konumas srasnda Ali Fuad Paaya, kutsal beldenin savunulmas, mbarek makamlarn top mermileriyle yklmasna neden olacan sylemitir. Almanlarda Kudsn dmesinden yanaydlar. nk Kuds ehri Hal seferleri srasnda nce slamlar tarafndan Hallara kar ve sonra da Hallar tarafndan Selahaddin Eyyubiye kar savunulmutu. Eer ehrin tahribinden korkuluyorsa o zaman ngilizlerin ehre hcum ve ehri tahripten kanmalar lazmd. Cemal Paa, Falkenhaynn bu tutumu zerine Kudsn savunulmas iin kendi kuvvetlerinden bir svari alayn oraya gndermitir49. Ali Fuat Cebesoy, kuvvetlerinin yetersizlii zerine 8/9 Aralk 1917de birliklerine geri ekilme emrini vermitir. Trk kuvvetlerinin ekilmesi ile ngiliz birlikleri 9 Aralk 1917 gn leden nce ehre girmilerdir50. Ali Fuat Cebsoy Kuds baarszl suunun Falkenhayna ait olduunu Cemal Paaya gnderdii telgrafta yle vurgulamtr: Kudsn savunulmasyla grevlendirildiim gnden beri bunca srar ve eletirilerime, sizin tarafnzdan, istenmeden gnderilmi olan svari alayndan baka, Yldrm Grubu Kumandanlndan hatta bir tabur bile imdat kuvveti alamadmdan, katiyen deitirilemeyerek haftalarca birinci hat siperlerde kalmaya mecbur olan zavall askerlerimizin ar yorgunluundan yararlanan ngilizler bu sabah bir basknla o gzel Kuds igal ettiler. Herhalde, bu dn sorumluluu, tamamyla Falkenhayn Paaya aittir!51. Kudsn dmesi Mslman dnyas zerinde byk znt doururken, Hristiyan dnyasnda ise byk sevin yaratmtr. Kudse giren ngiliz kumandan Allenby: Bugn Hal seferleri zaferlerle sona ermitir. aklamasn yapmtr. Kudsn dmesi Osmanl mttefiki Almanyada bile resmen kutlanmtr. Bu da bize Avrupann 1917 ylnda ne kadar dini taassup ierisinde olduunu gstermektedir52.
47 48

. Sleyman Kocaba, Trkiye ve ngiltere, s.206. . Genelkurmay Bakanl, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Sina Filistin Cephesi, C.4, Ksm 2, Ankara, 1986, s. 386.: Davd Fromkn, a.g.e., s. 309. 49 . Cemal Paa, Hatralar, stanbul, 2001, s.241,242.: Ayfer zelik, a.g.e., s. 29. 50 . C. Tevfik Karasapan, a.g.e., C.1, s. 201.: H. Hsn Emir, Yldrm, stanbul, 1337, s. 283,284. 51 . Cemal Paa, a.g.e., s. 242. 52 . Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, C.7, stanbul, 1983, s. 296.: Mim Kemal ke, a.g.e., s.337.

434

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

Kudsn dmesinden sonra da Filistin dman igaline kar korunmu ve idari adan da baboluk nlenmeye allmtr. Ali Fuat Paa Filistinin elde tutulmasna ve idaresine ok byk nem verip, bunu Cemal Paaya gnderdii 6 Mart 1918 tarihli bir telgrafnda da vurgulamtr. Telgrafta; Filistinde hkmet-i mlkiyenin zayf bir durumda olduu askeri idare ile tam bir ahenkli birlii kuramad, Akka ve Nablus Mutasarrflarnn merkezi vilayetle haberlemelerinin ok g ve ge olduu vurgulanarak, bu blgenin de tam olarak kontrol altnda tutulmas iin Beyrut Valisi Azmi Beyin Nasray merkez edinmesi ve Beyrutun da bir vekil vali ile ynetilmesini istemitir. Devletin i siyaseti asnda da blgedeki ynetimin hissetirilmesini gerekli grmtr53. Yahudiler savata ngiltere lehine casusluk faaliyetlerinde de bulunmulardr. Ayrca Siyonistler, Msrdaki ngiliz komutan General Maxvelle mracaat ederek, Trklere kar ngiliz birlikleri safnda gnll olarak savaacaklarn bildirmilerdir. General ise imdilik Filistinde bir cephe almasnn sz konusu olmadn, eer istiyorlarsa bir Katr Alay kurarak anakkalede cephe gerisinde askeri malzeme tamalarn sylemitir. Bu teklifi kabul eden Siyonistler, skenderiyede askeri eitimi verildikten sonra ngiliz Albay John Henry Pattersonun komutasnda 500 asker, 750 katr ve 20 subay Geliboluya gnderilmitir54. Filistin cephesinin almasndan sonra da anakkaledeki Siyon Katr Alaynn savalar ekirdeini oluturmak kaydyla Yahudi Lejyonu kurulmutur. 1918 ubatnda Londrada bir geit resminden sonra bebin kiilik lejyon Japon destoyerleri ile skenderiyeye karlmtr. Yahudi Lejyonu, Allenbynin btn silahl kuvvetlerinin altda birini oluturmutur. Allenbynin Filistini igalinde aktif grev alan Lejyon, rdnde ekilmekte olan Trk ordusunun dou yanlarna saldrlarda bulunmutur. Lejyon ayn zamanda Yahudiler iin bir sembold. nk Musevilerce byle bir ordunun kurulmas dnyann gznde ileride bir milli devlet kurabilmelerinin ispatyd55. Sava sonucunda Osmanlnn yenilip blgeden ekilmesi ile birlikte Faysal Mekke, Badat ve am iine alan byk bamsz bir Arap devleti kurulmas karl Filistini Yahudilere vaad etmitir. 3 Ocak 1919da Faysal ile Weizman arasnda imzalanan antlama ile Araplar, Yahudilerin Filistine yerlemelerine izin vermitir. Bylece ngiliz himayesinde kurulmaya allan srail devletinin kuruluuna Araplar da alet olmulardr56.

53 54

. BOA, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Mdriyeti (DH-KMS), Dosya No:46-1, Vesika No:29. . Sleyman Kocaba, Trkiye ve ngiltere, s.202 55 . Mim Kemal ke, a.g.e., s.303,304.: David Fromkn, a.g.e., s.203,204. 56 . Sleyman Kocaba, Trkiye ve ngiltere, s.208,209.

435

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

SONU Osmanl Devletinin zayflamaya balamas, Avrupal devletlerin kkrtmalar ve yaylan milliyetilik akmlar sonucunda Yahudilerde bir gn Filistine dnerek burada bir Yahudi Devleti kurma emeli olan Siyonizm uyanmaya balamtr. Yahudi yurdu kurma fikrini dile getiren Theodore Herzl, bu amala dnyadaki Yahudileri dolaarak onlarn desteini almaya almtr. Filistinin Yahudi glerine almas ve burann muhtar bir ynetime sahip olmas karl olarak yapt teklifleri II. Abdlhamid reddetmitir. II. Abdlhamid, Filistine Yahudilerin yerlemesini nlemek amacyla 1883 ve 1891 yllarnda kard kanunlarla Filistinde Yahudilere mlk satn yasaklamtr. Filistine normal yollarla yerleemeyeceklerini anlayan Yahudiler bu sefer irketler vastasyla toprak satn alma yoluna gitmilerse de bunu da Osmanl engellemitir. II. Merutiyetle birlikte Ermenilerin faaliyetleri iyice artmtr. ttihat ve Terakkinin II. Abdlhamidin koyduu engelleri kaldrmas ile Filistine Yahudi gleri hzlanmtr. Ancak ksa srede iin ciddiyetini fark eden ttihatlar da II. Abdlhamidin nceden koyduu kurallar tekrar geri getirmilerdir. ttihatlar dneminde de bir ey yapamayacaklarn anlayan Yahudiler artk emellerinin gereklemesi yolu olarak Osmanlnn yklmasn grmeye balamlardr. Birinci Dnya Savann kmas onlara bu frsat vermi ve ngilizler ile Franszlarn yanlarnda yer alarak ve kurduklar Yahudi Lejyon kuvvetiyle Osmanlya kar savaarak emellerinin gereklemesine almlardr. Bu hizmetlerine karlk 1917 ylnda Balfour deklarasyonu yaynlanm ve Yahudiler desteklenmitir. Araplar, savan bandan beri Yahudilerin ngilizler safnda Filistini elde etmek iin savatklarnn farknda olmalarna ramen bu konuyu ngilizlerle olan ilikilerinde anlamazlk konusu yapmamlardr. ngilizler de Arap mttefiklerinden bu konuda iddetli bir tepkinin gelmemesinden faydalanarak, Yahudilere olan desteklerini daha da arttrmlardr. Sava sonucunda Osmanl Devleti savata yenik karak blgeden ekilmek zorunda kalmtr. Sava srasnda ve sonrasnda erif Hseyin ve olu Faysaln bir Arap devleti kurmak emeliyle ngiliz isteklerine gre Yahudilerle anlamalar, Yahudilerin faaliyetlerine gz yummalar srail Devletinin kurulmasna zemin hazrlamtr.

436

Yahudilerin Filistine Yerleme Faaliyetleri

KAYNAKLAR
I. Ariv Kaynaklar
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Yldz Arivi Sadaret Hususi Maruzat Evrak (YA-HUS), Dosya No: 380, Vesika No: 18 BOA, YA-HUS, Dosya No: 377, Vesika No: 51. BOA, YA-HUS, Dosya No:380, Vesika No: 18. BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat Umumiye daresi (DH-MU), Dosya No: 15-3, Vesika No: 23. BOA, DH-MU, Dosya No:15-3, Vesika No:23. BOA, DH-MU, Dosya No:27-1 Vesika No: 66. BOA, DH-MU, Dosya No: 67, Vesika No: 62. BOA, Meclisi Vkela Mazbatalar (MV), Dosya No: 118, Vesika No: 91. BOA, MV, Dosya No: 205, Vesika No: 143. BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH-FR), Dosya No: 49, Vesika No: 228. BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat- Umumiye Dairesi Siyasi Evrak (DH-SYS) Dosya No: 27, Vesika No: 6. BOA, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Mdriyeti (DH-KMS), Dosya No:46-1, Vesika No:29.

II. Hatralar
Abdlhamid, Abdlhamidin Hatra Defteri, (Haz: smet Bozda), stanbul, 1975. Cemal Paa, Hatralar, stanbul, 2001. H. Hsn Emir, Yldrm, stanbul, 1337.

III.Tetkik Eserler
AKGNDZ, Ahmet, II. Abdlhamidin Yahudilerin Filistine Yerlemesini Yasaklayan Bir radesi, TDTD, S.3, stanbul, (Mart), 1987, ALTU, Ylmaz, in-Vietnam ve Ortadou Sorunlar, stanul, 1970. FROMKIN, Davd, Bara Son Veren Bar Modern Ortadou Nasl Yaratld? 1914-1922, (ev:Mehmet Harmanc), stanbul, 1993. GENELKURMAY BAKANLII, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Sina Filistin Cephesi, C.4, Ksm 2, Ankara, 1986. HSEYN, Asaf , Ortadouda Devlet ve Terr, (ev: Taha Cevdet), stanbul, 1990. KAFKAS, Mehmet, Gemii Bilmek 1, zmir, 1993. KARAMAN,. M. Lutfullah, Uluslarars likiler kmaznda Filistin Sorunu, stanbul,1996. KARASAPAN, C. Tevfik, Filistin ve arkl-rdn, C.I, stanbul, 1942. KAYALI, Hasan, Arabs and Young Turks, California, 1997. KOCABA, Sleyman, srail Devletine Giden Yolda Siyonim-Osmanl Devleti likileri, Trk Dnyas Tarih Dergisi, S.56, stanbul, Austos, 1991. KOCABA, Sleyman, Tarihte Trkler ve Franszlar, stanbul, 1990. KOCABA, Sleyman, Trkiye ve ngiltere, stanbul, 1985. KE, Mim Kemal, Kutsal Topraklarda Siyonistler ve Masonlar, stanbul, 1991. 437

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2) ZELK, Ayfer, Ali Fuad Cebesoy, Ankara, 1993. ZTUNA, Ylmaz, Byk Trkiye Tarihi, C.7, stanbul, 1983 WNSTONE, H.V.F., Ortadou Serveni, (Terc: Fuad Davudolu), stanbul, 1999.

438