Professional Documents
Culture Documents
Ders Kitab: Fundamentals of Modern Manufacturing Mikell Groover 4.Edition; SI Version 2010, Wiley&Sons
mal Usulleri
Birletirme yntemleri
Birletirmenin Esaslar
Kaynak, ou kez metal olan iki malzemenin, scaklk, basn ve metalurjik koullarn uygun bir bileimi sayesinde kalc ekilde birletirilmesidir. Bu deikenler, basn olmadan sadece yksek scaklk scaklk olmadan sadece basn arasnda deerler alabilir. Yksek kaliteli bir kaynakl birleim oluturmak iin: Yeterli s ve/veya basn menba Metalin korunma veya temizlenmesi iin bir ortam ve Zararl metalurjik etkilerden kanmak gerekir.
4
Kat hal kayna birletirmeyi oluturmak iin s ve/veya basn kullanlr; ancak esas metallerde erime olmaz ve ilave metal kullanlmaz
rnekler: dvme (demirci) kayna, difzyon kayna, srtnme kayna
Kaynak hatalarndan kanmak iin: Yapnn uygun tasarm Kaynak ynteminin seimi Istma, eritme ve souma srasnda ilave ve esas metaldeki olaylar gz nnde bulundurulmaldr.
9
Kaynak Hatalar
atlaklar
Gzenek
Yetersiz erime
10
Kaynak testleri
12
13
Kaynak Az Hazrl
Az trnn seimi: Para kalnlna Kullanlacak kaynak yntemine Parann kaynak pozisyonuna baldr Mmknse tek pasolu (tek geili) kaynak tercih edilir; ancak malzemenin kalnlna ve kaynak yntemine gre ok paso gerekebilir.
14
Diki Terimleri
15
ke Dikileri
ke kaynak dikileri, T, bindirme ve ke birletirmelerde kullanlr. ke dikiinin boyutu, kaynak dikiinin enkesiti iine izilebilen en byk 45lik dik genin kenar uzunluu ile llr.
Ar kaynak metali Tercih edilen Boyut Boyut Boyut Ar kaynak metali
Aln birleim
17
18
Kaynak Fizii
Eritme, kaynakta birleimi salayan en yaygn aratr Eritmeyi oluturmak iin, temas eden yzeylere yksek younlukta bir s enerjisi uygulamak gerekir, bylece oluturulan scaklk esas metallerin (ve kullanlmsa ilave metalin) yerel olarak erimesine yol aar Metalurjik nedenlerden dolay, minimum enerjiyle ancak yksek s younluklaryla eritme tercih edilir
34
Is Younluu
Birim yzey bana paraya aktarlan g (g younluu), W/mm2 Eer g younluu ok dkse, s para iine iletilir ve erime olumaz Eer g younluu ok fazlaysa, yerel scaklklar, etkilenen blgedeki metali buharlatrr Kaynan gerekletirilebildii, pratik bir s younluu aral mevcuttur
35
10
Ark kayna, yerel scaklklar 5500 ila 6600Cye ulaan, dar bir alanda yksek enerji retir
36
37
11
G Younluu
Yzeye giren enerjinin buna kar gelen yzey alanna oran: P PD A
burada PD = g younluu, W/mm2 ; P = yzeye giren enerji, W ; ve A = enerjinin girdii yzey alan, mm2
38
39
12
40
2010 John Wiley & Sons, Inc. M P Groover, Principals of Modern Manufacturing 4/e SI Version
13
Kaynaa Uygun Is
Hw = f 1 f 2 H burada Hw = kaynaa uygun net s; f1 = s transfer etkinlii; f2 = eritme etkinlii; ve H = kaynak ynteminin rettii toplam s
41
Is Transfer Etkinlii f1
Menbada retilen toplam sya gre para yzeyinde retilen s ksm Kaynak yntemine ve g menbann (rn. Elektrik enerjisi) para yzeyinde kullanlabilir sya dnme kapasitesine baldr
Oksi-yanc gaz kaynak yntemi greceli olarak daha az etkindir Ark kayna greceli olarak daha etkindir
42
14
Eritme Etkinlii f2
Isnn, para yzeyinde eritme iin alnan ksm; kalan para metali iine iletilir Kaynak yntemine baldr ancak metalin sl zelliklerinden, balant konfigrasyonundan ve para kalnlndan da etkilenir
Alminyum ve bakr gibi yksek sl iletkenlie sahip metaller, temas alanndan snn hzl dalmas nedeniyle kaynakta problem olutururlar
43
Hw = Um V burada Hw = ileme verilen net s enerjisi, J; Um = metali eritmek iin gerekli birim enerji, J/mm3 ve V = eritilen metal hacmi, mm3
44
15
31
32
16
15
Genellikle n tavlama scaklklar 100C-200C arasndadr. Bu scakln tespiti iin deiik yntemler mevcuttur elik dndaki metallerde de s etkisiyle yapsal dnmler meydana gelir.
33
Kaynak yn
34
17
ekil 35-13. Bir eritme kaynakl kt aln dikiinde boylamasna artk gerilmelerin ematik grn
35
ekil 35-14. Malzemenin etkiyen gerilmelere cevap vermesi srasnda, tipik bir kt kaynan (a) enine ve (b) boylamasna bzlmeleri. Snrlanan enine hareket, tm dikite enine gerilmeye neden olur.
36
18
Distorsiyonun oluumu - 1
37
Distorsiyonun oluumu - 2
38
19
Distorsiyonun oluumu - 3
39
40
20
Distorsiyon Trleri
ekil 35-15. Distorsiyonlar kaynak ileminin sonucu olarak oluabilir: (a) Kapak blgesi kk blgesine gre daha ok bzlen V-kt aln dikii; (b) Tek tarafl ike dikii; (c) Bir dikey webte ift tarafl ike dikileri
Ters ynde n arplma vererek veya ift taraftan kaynak yaparak distorsiyonun nlenmesi
41
Kaynak Kabiliyeti
ounlukla bir malzemenin kaynaa uygunluunu ifade eder. Ancak para ekli, kalnl, kaynak pozisyonu ve kullanlan kaynak yntemi de kaynak kabiliyetine etki yapar
42
21
Kaynak Kabiliyeti
MALZEME
Kaynak Kabiliyeti
KONSTRKSYON
Kaynak Yaplabilirlik
MALAT
43
Kaynak Pozisyonlar
44
22
45
Oksi-Asetilen Kayna
Asetilen ve oksijenin yanmasyla elde edilen yksek scaklkta bir alevle yaplan eritme kayna Alev bir fle ile ynlendirilir Bazen ilave metal kullanlr
Bileimi esas metale benzemelidir lave ubuk, yzeyleri temizlemek ve oksitlenmeyi nlemek iin ounlukla dekapanla kapldr
46
23
elik tp
Gzenekli madde
24
Manometre
Tp basnc alma basnc
49
Karm blgesi
25
Asetilen (C2H2)
Oksi-yanc gaz kaynak grubu iinde, dierlerine oranla en yksek scaklklar oluturma kapasitesi nedeniyle en yaygn yanc gaz - 3480Cye kadar Asetilen ve oksijenin iki kademeli kimyasal reaksiyonu:
Birinci kademe reaksiyonu (i alev konisi):
C2H2 + O2 --> 2CO + H2 + Is
Maksimum scakla, i koninin ucunda ulalr D zarf para yzeyine yaylr ve kaynak blgesini, evreleyen atmosferden korumak zere rter
51
Oksi-Asetilen Alevi
52
26
lave ubuk
Esas metal
53
Alev Ayar
Oksi-asetilen alevinin gc
54
27
Saa kaynak
C2H2 ve O2 tpleri ve hortumlar zerinde, hatal gaz balantlarndan kanmak iin farkl ynlerde kapanan diler bulunur
Asetilen tp
Oksijen tp
56
28
Oksijeni fazla (oksitleyici) alev, erimi kaynak banyosunun zerinde bir kpk oluturur ve daha fazla kvlcm karr.
ekil 36-4te gsterildii gibi, bir yark veya kanal meydana gelir
58
29
Tavlama alevi
Srklenme
59
60
30
61
ekil 36-5. Oksi-asetilen kesme flelerinin kesitleri (stte makinayla altta ise elle kesme fleci)
62
31
63
Kesme yn
64
32
Oksijenle yanabilmelidir (oksijenle reaksiyona girebilmelidir) Tutuma scakl, erime scaklndan daha dk olmaldr Oksidinin erime scakl, malzemenin kendi tutuma scaklndan daha dk olmaldr Yanma srasnda oluan curuf akc olmaldr Dk bir sl iletkenlie sahip olmaldr
65
Makinayla kesim
Elle kesim
66
33
fle kaldrc
67
Kaynak az hazrl
68
34
69
70
35
Alevle Dorultma
Alevle dorultma, distorsiyona uram levhalarn dorultulmas iin, yerel olarak ve kontroll yma ilemidir. lem srasnda faz dnmlerine dikkat edilmelidir
Dz parada s etkisi Parann Is etkisinden sonraki formu
Ark Kayna
Metallerin birletirilmesinin, bir elektrod ile para arasndaki elektrik arknn ss ile oluturulduu bir eritme kaynak yntemi Arkn rettii elektrik enerjisi, herhangi bir metali eritmeye yeterli scaklklar oluturur: ~ 5500 C ou ark kaynak yntemlerinde kaynakl balantnn hacmini ve dayanmn arttrmak iin dolgu (ilave) metal eklenir Baz temel yntemler, arkla kesmede de kullanlmaktadr
72
36
Ark kaynanda ark balatmak iin, elektrot para ile temas haline getirilir ve hemen ayrlarak ksa bir mesafede (ark boyu) tutulur
Ark boyu
73
Kutuplamann Etkileri
DAEP: Doru Akm Elektrot Pozitif (Ters Kutuplama; DCEP)
74
37
75
Ark Kayna
Elektrot ucunun yaknnda bir erimi metal banyosu oluturulur Elektrot balant boyunca ilerlerken, erimi metal kendi kanalnda katlar
Elektrot pensi Elektrot lave metal (bazen) Katlam kaynak banyosu Elektrot kablosu Kaynak makinas
Para kskac
Para kablosu
ekil 37-1. Bir ark kaynak ynteminin temel konfigrasyonu ve elektrik devresi
76
38
78
39
Hem tel hem de ubuk formundaki elektrot, ark iinde tketilir ve ilave metal olarak kaynaa eklenir
80
40
Erimeyen Elektrotlar
Erimeye direnli Tungstenden yaplr Kaynak srasnda yava yava tkenir (buharlama temel mekanizmadr) Ayrca tel eklindeki bir ilave metalin, kaynak banyosuna srekli olarak beslenmesi gerekir
Arkn Korunmas
Ark kaynandaki yksek scaklklarda, metaller havadaki oksijen, azot ve hidrojene kar kimyasal olarak reaktiftir Balantnn mekanik zellikleri, bu tr reaksiyonlar sonucu ciddi ekilde bozulabilir lemi korumak iin, tm ark kaynak yntemlerinde arkn evresindeki havadan korunmas gerekir
Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar Dekapan
82
41
83
84
42
85
86
43
44
90
45
91
92
46
94
47
95
zl telle ark kayna. Dardan salanan koruyucu gazn varl veya yokluu, iki tr oluturur: (1) koruyucu gaz bileenleri salad kendinden gaz korumal, ve (2) d koruyucu gazlarn kullanld ilave gaz korumal
96
48
Eriyen Elektrodla Gazalt Ark Kayna (MIG/MAG=Metal Inert Gaz / Metal Aktif Gaz Kayna)
Elektrod olarak plak bir eriyen metal tel kullanr ve ark, d bir koruyucu gazla korunur Tel, bir makaradan kaynak tabancasna (torch) srekli ve otomatik olarak beslenir Koruyucu gazlar, alminyum iin Argon ve Helyum gibi soy gazlardan (MIG), elik kayna iin CO2 gibi aktif gazlardan (MAG) oluur Koruyucu gaz ve plak tel elektrod, kaynak banyosu zerindeki curuf rtsnn olumamasn salar curufun elle talanmasna veya temizlenmesine ihtiya duyulmaz
97
98
49
Yksek yma hzlar Curuf uzaklatrma problemi ortadan kalkar Kolayca otomatikletirilebilir
99
100
50
102
51
Toz besleme
52
Saplama ark kayna: (a) saplama yerletirilir; (b) akm tabancadan akar ve saplama, ark ve erimi banyo oluturmak zere ekilir; (c) saplama erimi banyo iine daldrlr, ve (d) katlama tamamlandktan sonra seramik halka uzaklatrlr
105
106
53
107
108
54
109
Uzay mekiinin kaynakla imal edilen d yakt tanklar. 2219 alminyum alamndan oluturulan bu tanklarn imalinde hem TIG hem de plazma ark kayna kullanlmaktadr.
110
55
Eksiklikleri:
Eriyen elektrod kullanan ark kaynaklarna gre genellikle daha yava ve daha pahaldr
111
112
56
Tungsten elektrod
LERLEME YN Koruyucu gaz Plazma demeti (ark) Esas metal Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali Plazma gaz tp
Plazma ark
Esas metal
113
114
57
Eksiklikleri:
Yksek ekipman maliyeti Dier ark kaynak yntemlerine gre daha byk tor boyutu baz balant konfigrasyonlarna ulamay zorlatrma eilimi tar
115
116
58
Para
Haval karbon ark kesme ynteminde kullanlan tabanca. Elektrodu evreleyen hava kanalndan hava flenir
117
118
59
120
60
Tersane
Tat Sanayi
121
122
61
Frlatma rampas
123
124
62
125
126
63
127
128
64
Diren Kayna
Birletirmeyi oluturmak iin s ve basnc birlikte kullanan bir eritme kaynak yntem grubu Is, kaynak yaplacak balantda elektrik akmnn geiine gsterilen direnle retilir Q = I2 .R.t Temel diren kaynak yntemi = diren nokta kayna
elik salar
Scaklk dalm
ekil 38-2. Diren kaynanda elektrotlar ve paralar boyunca istenen scaklk dalm
130
65
Akm ve Akm Kontrol: Yzey koullar ve basn nemli parametrelerse de, diren kayna esas olarak akmn bykl ve gei sresi tarafndan oluturulur
Yksek akmlar ve ksa kaynak sreleri sayesinde bitiik metale dalan s miktar dk seviyede tutulabilir ve istenen scaklklara klabilir
131
Sktrma basnc
66
Eksiklikleri:
Yksek ilk ekipman maliyeti ou diren kayna iin bindirme balantlarla snrl
133
134
67
135
Alt elektrot
Kuvvet
68
(a) Nokta kaynak evrimi, (b) Sktrma kuvveti ve evrimdeki akmn grafii (1) elektrotlar arasna yerletirilen paralar, (2) elektrotlarn kapatlmas, kuvvetin uygulanmas, (3) akmn ak, (4) akmn durdurulmas, (5) elektrotlarn almas, kaynakl parann karlmas
137
138
69
1,3 mmlik iki alminyum alam sa arasndaki bir nokta kaynak ekirdei. st elektrodun ap alttakinden daha byk olduundan, ekirdek simetrik deildir
139
ekil 38-6. Tatminkar bir nokta kaynann syrma testi. Hasar, kaynan dnda meydana gelmitir
140
70
Alt kol
71
a) nt (kaak) akm; b) Sa kalnlnn deimesi; c) Salarn aralk kalmas; d) Elektrotlarn anmas; e) Sa kenarnda kaynak
143
Arayzeyde fkrma
Kenara kaynak
Yetersiz nokta ap
Gzenek
144
72
Uygulamalar:
Yakt depolar Egzoz susturucular Dier deiik sa metal kaplar
145
73
147
Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (a) stste binmi noktalardan oluan, geleneksel diren diki kayna (b) disk elektrodla nokta kayna; (c) srekli diren dikii
148
74
149
Bindirme Birleim
Eik birleim
75
76
153
Kuvvet
Diren kabart kayna: (1) ilemin balangcnda, paralar arasndaki temas kabartlardadr; ve (2) akm uygulandnda, kabartlarda, nokta kaynandakine benzer kaynak ekirdekleri oluur
154
77
155
Kabart kaynaklar
Cvata
Kabart kaynaklar
Somun
apraz teller
78
Yakma aln kayna: (a) elektrik ark ve direnciyle stma; ve (b) yma paralarn birbirine bastrlmas.
157
Dikili boru kayna: (a) Yksek frekans diren kayna ve (b) Yksek frekans indksiyon kayna
158
79