Neslihan

TURAL

tarafndan

hazrlanan

KABLOSUZ

B LG SAYAR

ALARININ KARILATIRMALI NCELENMES adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.

Yrd. Do. Dr. O. Ayhan ERDEM Tez Yneticisi

Bu alma, jrimiz tarafndan Elektronik Bilgisayar Eitimi Anabilim Dalnda Yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Bakan: ye ye ye ye Tarih

: ________________________________________ : ________________________________________ : ________________________________________ : ________________________________________ : ________________________________________ : .......././

Bu tez, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits tez yazm kurallarna uygundur.

TEZ B LD R M Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

Neslihan TURAL

iv

KABLOSUZ B LG SAYAR ALARININ KARILATIRMALI NCELENMES (Yksek Lisans Tezi) Neslihan TURAL GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS Haziran 2006 ZET Bu tezde, farkl kablosuz a standartlarnn kullanm alanlarna gre snflandrmalar yaplmtr. IEEE ve ETSI alma gruplarnn gelitirdii IEEE 802.11a, 802.11b, 802.11g, HiperLAN/2 kablosuz a standartlarnn OPNET program kullanlarak performanslar incelenmitir. Dm modelleri oluturularak kritik veri, kritik olmayan veri, gerek zamanl oklu ortam trafikleri tanmlanmtr. Performans karlatrmas veri iletim oran, gecikme, ortam eriim gecikmesi kriterlerine gre yaplmtr.

Bilim Kodu : 702.3.006 Anahtar Kelimeler : Kablosuz bilgisayar alar, IEEE 802.11a, 802.11b, 802.11g, HiperLAN/2, KATM, ZigBee, Bluetooth, LMDS Sayfa Adedi : 73 Tez Yneticisi : Yrd. Do. Dr. O. Ayhan ERDEM

COMPARISON OF WIRELESS COMPUTER NETWORKS (M.Sc. Thesis) Neslihan TURAL GAZ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY June 2006 ABSTRACT In this thesis, different wireless computer networks has been compared according to using area. Performances of IEEE 802.11a, 802.11b, 802.11g, HiperLAN/2 wireless computer network standarts evaluated by using OPNET modeler. Node models and critical data, non critical data, real time multimedia traffics have been explained. Performance evaluation has been done according to throughput, delay and medium access delay criterias.

Science Code : 702.3.006 Key Words :Wireless Computer Networks, IEEE 802.11a, 802.11b,

802.11g, LMDS

HiperLAN/2,

WATM,

ZigBee,

Bluetooth,

Page Number : 73 Adviser : Assist. Prof. Dr. O. Ayhan ERDEM

vi

TEEKKR almalarm boyunca deerli fikir ve katklaryla beni ynlendiren tez danmanm Yrd. Do. Dr. O. Ayhan ERDEMe, manevi destekleriyle beni hibir zaman yalnz brakmayan aileme ve ok deerli arkadalarm Esra B R AKTRKe, kaynak temininde yardmn esirgemeyen Ali AKTRKe, zerimde hakk ve emei geen herkese teekkr bir bor bilirim.

vii

NDEK LER Sayfa ZET........................................................................................................................... iv ABSTRACT................................................................................................................. v TEEKKR................................................................................................................ vi NDEK LER .......................................................................................................... vii ZELGELER N L STES .......................................................................................... x EK LLER N L STES .............................................................................................. xi S MGELER VE KISALTMALAR...........................................................................xiii 1. G R ....................................................................................................................... 1 2. KABLOSUZ B LG SAYAR ALARI ZER NE YAPILAN ALIMALAR ... 5 3. KABLOSUZ B LG SAYAR ALARI ................................................................... 8 3.1. Bilgisayar A Kavramlar ................................................................................. 8 3.1.1. OSI bavuru modeli ................................................................................ 9 3.1.2. Mimariler (Topolojiler)......................................................................... 10 3.1.3. Corafi konumlarna gre a eitleri................................................... 14 3.1.4. Elektromanyetik spektrum .................................................................... 18 3.1.5. Modlasyon teknikleri .......................................................................... 19 3.1.6. Kablosuz ortam fiziksel bileenleri....................................................... 21 3.1.7. Kablosuz bilgisayar alarnda kullanlan standartlar ............................ 22 3.2. ZigBee Kablosuz Haberleme Teknolojisi ..................................................... 24 3.2.1. ZigBee protokol mimarisi ..................................................................... 25 3.2.2. ZigBee a topolojileri ........................................................................... 25 3.2.3. ZigBee ereve yaps ........................................................................... 26

viii

Sayfa 3.3. Bluetooth Kablosuz Haberleme Teknolojisi ................................................ 27 3.3.2. Bluetooth'da kullanlan topolojiler........................................................ 29 3.3.3. Bluetooth protokol kmesi.................................................................... 30 3.3.5. Bluetooth ereve yaps ....................................................................... 31 3.4. IEEE 802.11 Standartlar ................................................................................ 32 3.4.1. 802.11 protokol kmesi......................................................................... 33 3.4.2. 802.11 ereve yaps ............................................................................ 42 3.5. ETSI HiperLAN Standartlar .......................................................................... 43 3.5.1. HiperLAN protokol kmesi .................................................................. 43 3.5.2. HIPERLAN/2 referans modeli.............................................................. 46 3.5.3. HiperLAN/2 ve 802.11 arasndaki temel farklar................................... 46 3.6. Kablosuz ATM................................................................................................ 47 3.6.1. Kablosuz ATM bileenleri .................................................................... 47 3.6.2. Kablosuz ATM protokol kmesi........................................................... 48 3.7. Genibant Kablosuz Haberleme Teknolojileri ve LMDS ............................. 51 3.7.1. 802.16 protokol kmesi......................................................................... 51 3.7.2. LMDS a mimarisi................................................................................ 55 4. BENZET M YNTEM LE KABLOSUZ B LG SAYAR ALARININ PERFORMANSLARININ KARILATIRMASI.............................................. 57 4.1. Kullanlan Benzetim Program........................................................................ 57 4.2. Sistemin Modellenmesi................................................................................... 58 4.2.1. Uzak site balant uygulamas .............................................................. 58 4.2.2. Yerleke a uygulamas ....................................................................... 60

ix

Sayfa 4.3. Sistemin almas ve Analizi ........................................................................ 61 5. SONU VE NER LER ....................................................................................... 66 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 69 ZGEM ............................................................................................................... 72

ZELGELER N L STES izelge Sayfa

izelge 3.1. IEEE yerel alan a standartlar ............................................................ 23 izelge 3.2. 802.11 standartlar ................................................................................. 32 izelge 3.3. HiperLAN standartlar ........................................................................... 43 izelge 3.4. Fiziksel katman iin spesifik gereksinimler........................................... 50 izelge 4.1. Benzetim deerleri ................................................................................. 60 izelge 4. 2 Ortam eriim gecikme deerleri............................................................. 65

xi

EK LLER N L STES Sayfa

ekil

ekil 3.1. Ortak yol (bus) topolojisi........................................................................... 11 ekil 3.2. Halka (ring) topoloji .................................................................................. 12 ekil 3.3. Yldz (star) topolojisi ................................................................................ 13 ekil 3.4. Aa (tree) topolojisi ................................................................................. 13 ekil 3.5. rg (mesh) topolojisi ............................................................................... 14 ekil 3.6. Byklklerine gre kablosuz alar .......................................................... 15 ekil 3.7. ISM bantlar ............................................................................................... 18 ekil 3.8. OSI bavuru modeline gre IEEE 802.11 katmanlar................................ 22 ekil 3.9. ZigBee katmanlar...................................................................................... 25 ekil 3.10. ZigBee a topolojileri .............................................................................. 26 ekil 3.11. ZigBee veri erevesi............................................................................... 27 ekil 3.12. Bluetooth uygulamalar............................................................................ 29 ekil 3.13. Piconet ..................................................................................................... 29 ekil 3.14. Scatternet.................................................................................................. 30 ekil 3.15. Bluetooth protokol kmesi ve OSI referans modeli ................................ 31 ekil 3.16. Bluetooth ereve yaps .......................................................................... 31 ekil 3.17. 802.11 protokol kmesinin blmleri...................................................... 34 ekil 3.18. (a) Gizli istasyon sorunu (b) Aa km istasyon sorunu ................. 37 ekil 3.19. Kanal kullanm ile ilgili rnek ................................................................ 38 ekil 3.20. PCF modu kanal kullanm rnei ............................................................ 40 ekil 3.21. 802.11 de ereveler aras zaman aralklar............................................ 41

xii

ekil

Sayfa

ekil 3.22. 802.11 veri erevesi ............................................................................... 42 ekil 3.23. HiperLAN katmanlar .............................................................................. 44 ekil 3.24. KATM protokol katmanlar ..................................................................... 49 ekil 3.25. 802.16 protokol kmesi .......................................................................... 52 ekil 3.26. 802.16 gnderim alan ............................................................................ 53 ekil 4.1. Uzak site balant benzetim modeli........................................................... 58 ekil 4.2. Site-1 a emas ......................................................................................... 59 ekil 4.3. Kablolu datm sistemi ile oluturulmu yerleke a .............................. 60 ekil 4.4. IEEE 802.11a ve 802.11b standartlarnn veri aktarm oranlar ................ 61 ekil 4.5. Kamps ann eriim noktas veri ykleri ................................................ 62 ekil 4.6. Ortalama ortam eriim gecikmeleri (802.11b- 802.11a)............................ 62 ekil 4.7. Ortalama ortam eriim gecikmeleri (802.11g- HiperLAN/2) .................... 63 ekil 4.8. Ortalama Http yant zaman (802.11g - HiperLAN).................................. 63 ekil 4.9. Ortalama Http yant zaman (802.11a 802.11b)...................................... 64 ekil 4.10. Yerleke a bina ii kablosuz a veri aktarm miktarlar ....................... 64

xiii

S MGELER VE KISALTMALAR Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte aada sunulmutur. Simgeler bps Hz MHz GHz Mbps Aklama Saniyede gnderilen bit says Hertz MegaHertz GigaHertz Saniyede gnderilen Megabit says

Ksaltmalar ATM CAC CCA CDMA CSMA/CA

Aklama Asynchronous Transfer Mode (Asenkron Transfer Modu) Channel Access and Control (Kanal Eriim ve Kontrol) Clear Channel Assessment (Bo Kanal Deerlendirmesi) Code Division Multiple Access (Kod Blmeli oklu Eriim) Carrier Sense of Multiple Access with Collision Avoidance (arpma Kontroll oklu Eriim Tayc Alglama) Distributed Coordination Function (Datk Koordinasyon Fonksiyonu) DCF InterFrame Spacing (DCF ereve boluu) Direct Sequence Spread Spectrum (Dorudan Sral Yaylm)

DCF DIFS DSSS

xiv

Ksaltmalar EIFS ETSI FDMA FHSS FSK GMSK HR-DSSS IEEE ISM LLC LAN MAC MMAC NAV NIC OFDM OPNET OSI PAN

Aklama Extended InterFrame Spacing (Geniletilmi ereve Boluu) European Telecomunications Institute (Avrupa Telekomnikasyon Enstits) Frequency Division Multiple Access (Zaman Blmeli oklu Eriim) Frequency Hopping Spread Spectrum (Frekans Atlamal Yaylm) Frequency Shift Keying (Frekans Kayma Anahtarlamas) Gaussian Minimum Shift Keying (Gaussian Minimum Kayma Anahtarlamas) High Rate Direct Sequence Spread Spectrum (Yksek Oranl Dorudan Sral Yaylm) Institute of Electrical and Electronic Engineers (Elektrik Elektronik Mhendisleri Enstits) Intenational Science and Medicine (Uluslaras Bilim ve Salk) Logical Link Control (Mantksal Balant Kontrol) Local Area Network (Yerel Alan A) Medium Access Control (Ortam eriim kontrol) Multimedia Mobil Access Communication (oklu Ortam Mobil Haberleme) Network Allocation Vector (A Yerleim Vektr) Network Interface Card (A Arayz Kart) Orthogonal Frequency Division Multiplexing (Ortogonal Frekans Blmeli oullama) Optimized Network Performance Tool Open System Interconnection (Ak Sistem Mimarisi) Personal Area Network (Kiisel Alan A)

xv

Ksaltmalar

Aklama

PCF PPDU QoS RF SIFS SIG TDMA

Point Coordination Function (Nokta Koordinasyon Fonksiyonu) Physical Protocol Data Unit (Fiziksel Protokol Veri Birimi) Quality of Service (Servis Kalitesi) Radio Frequency (Radyo Frekans) Short InterFrame Spacing (Ksa ereve Boluu) Special Interest Group (zel lgi Grubu) Time Division Multiple Access (Zaman Blmeli oklu Eriim)

1. G R Bir ya da daha fazla bilgisayar ve evre birimlerinin birbirine fiziksel olarak balanarak iletiimde bulunmasyla oluan yap bilgisayar a olarak adlandrlmaktadr. Bilgisayar alar, kullanclara bilgisayarlar aras bilgi paylam yapabilecekleri bir ortam sunmaktadr. Bilgisayar alarnn temel amac bal kullanclarn, an kaynaklarna ulamas ve dier kullanclarla iletiimde bulunmasn salamaktr. Bilgisayar alarnn kullanm sayesinde kaynak ve zaman tasarrufu salanmaktadr. Kullanclar birbirlerinin sabit disklerine, verilerine eriebilir, program veya donanm paylamnda bulunabilmektedir. Ada bulunan ve paylama alm bir evre birimi (yazc, tarayc, CD-ROM, modemler gibi) adaki tm bilgisayarlar tarafndan kullanlabilmektedir. Kaynaklarn paylam ayn zamanda maliyet kazanc salamaktadr. Dnya apnda internetin yaygnlamas ile her alanda kullanm, interneti bir ihtiya haline getirmitir. Veri trafiinin yan sra oklu ortam uygulamalar gibi farkl zelliklerdeki transfer gereksinimleri ile hz ve servis kalitesi kavramlar nem kazanmtr. Dinamik i hayatnn getirdii youn tempo, insanlarn bir ofise bal kalmadan kaynak paylam, internet eriimi gibi servislerden yararlanma ihtiyacn dourmutur. Ethernet in geni uygulama alanlarnda kullanlmasna ramen, kablosuz LAN teknolojisi ofis, havaalan ve dier toplumsal alanlarda gittike yaygn bir hale gelmeye balamtr. Kablosuz a sistemlerinin kullanld kurumsal uygulamalar Salk alannda; hastanelerde hasta takibini kolaylatrmak amacyla doktorlarn ve hemirelerin hasta bilgilerine her zaman ve her yerde ulamalarn salamakta kullanlmaktadr. Hasta baucunda bulunan veya bileklik benzeri bir cihazla bilgiler

istenen yere kablosuz olarak iletilebilmektedir. Baz hastanelerde kablosuz kontroll robot doktor uygulamalar bulunmaktadr. Bu ekilde doktor hastaya uzaktan konsltasyon yapabilmektedir. Eitim alannda; retmen ve rencilerin okul dahilinde her ortamda internete eriimlerini salamak amacyla yerleke ierisinde yayn yaplmaktadr. Bu konuda Trkiye de ilk uygulama Orta Dou Teknik niversitesi nde gerekletirilmitir. retim tesisleri; beyaz eya, otomobil ve benzeri retim tesislerinde kablosuz bilgisayar alar kullanlmaktadr. Ayrca kontrol sistemlerinde de kablosuz kontrol cihazlar yaygnlamaktadr. Hizmet sektr; gnlk hayatta zellikle restoran ve sat maazalarnda da kablosuz haberleme kullanlr hale gelmitir. Restoranlarda siparilerin hzl takibi, byk depo ve maazalarda mal giri klarnn takibinde byk kolaylk salamaktadr. zellikle kablolamann zor olduu fiziksel yerleimlerde, tarihi binalarda kablosuz bilgisayar alarnn kullanm tercih edilmektedir. Tren istasyonlar, oteller, hava alanlar gibi yerlere kablosuz eriim alanlar kurulmakta ve kablosuz eriim zelliine sahip bilgisayar ve cihazlara hizmet verilmektedir. Kablosuz LAN sistemleri iin pek ok farkl standart bulunmaktadr. Farkl frekans bantlarnda farkl protokol ve fiziksel alt yapnn kullanlmas gerekmektedir. Kullanm amalarna, ihtiyaca ve verinin tanaca mesafeye gre farkl frekanslarn ve standartlarn kullanlmas daha iyi sonular vermektedir. Gelien yeni teknolojiler birbirinin yerini almak yerine birlikte gelimekte ve birbirini tamamlayc hale gelmektedir. Kablosuz uygulamalarda var olan eitlilik kanlmazdr. Bu eitlilik nedeniyle oluabilecek karklklar standartlarn yaynlanmasyla engellenmektedir.

Dnya apnda standartlarn oluturulmas amacyla eitli kurulular almalar yrtmektedir. Bu kurulular sistemlerin tantm, cihazlarn uyumluluk onaylar, eriim alanlar, salanmas gereken servisler, gvenlik ilkeleri gibi pek ok konuda bilgi salamakta ve teknolojileri snflandrmaktadr. WLAN standardizasyon almalar, IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers-Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits), ETSI (European Telecomunications Institute Avrupa Telekomnikasyon Enstits), MMAC (Multimedia Mobil Access Communication-oklu Ortam Mobil Haberleme) olmak zere temel kurulu tarafndan yrtlmektedir. ZigBee teknolojilerini gelitirmek ve tantmak amacyla ZigBee Alliance ad altnda bir birlik kurulmutur. Bluetooth kablosuz haberleme standard zerinde almalar yapan Bluetooth SIG, farkl irketlerin bir araya gelmesiyle oluturulmutur. IEEE 802.15 alma grubu PAN (Personal Area Network-Kiisel Alan A) alannda alan kablosuz haberleme teknolojilerini standartlatrmak amacyla kurulmutur. Uygulamalardaki ve gelitirilen standartlardaki eitlilik pratikte baz sorunlar ortaya kartmaktadr. htiyaca en uygun standard ve uygulamay belirlemek glemekte ve farkl standartlarn bir arada kullanlmasndan kaynaklanan uyum sorunlar grlmektedir. Bir a uygulamasnn dzenlenmesi srasnda gz nnde bulundurulmas gereken baz kriterler vardr. Bu kriterler uygulamada tanacak veri tr, servis salanacak kullanc says, fiziksel alann boyutlar olarak rneklenebilir. Bu tezde kablosuz a standartlarnn farkl uygulamalarda gsterdikleri

performanslar incelenerek ihtiyaca uygun standart seiminin kolaylatrlmas amalanmtr. Uygulamalarda tanacak 4 farkl veri tr belirlenmitir: Kritik veri, kritik olmayan veri, ses ve gerek zamanl video. rnek a yaps oluturularak 802.11a , 802.11b, 802.11g ve HiperLAN/2 standartlarnn bu uygulamalardaki performanslar karlatrlmtr.

kinci blmde, Kablosuz alar konusunda yaplm olan almalar ve bu almalarn sonular incelenmi, almalar destekleyen kurulular ve ilgi alanlar aklanmtr. nc blmde, OSI (Open System Interconnection Ak sistem Mimarisi) bavuru modeli, genel a kavramlar hakknda bilgi verilmi, kullanlmakta olan kablosuz haberleme standartlar basitten karmaa sralanarak kullandklar modlasyon teknikleri, destekledikleri mimariler, ereve yaplar ve protokol kmeleri incelenmitir. Drdnc blmde, OPNET simlasyon program ile farkl standartlardaki kablosuz bilgisayar alar modellenerek farkl veri trafiklerinde performans lmleri yaplarak karlatrmal bir inceleme yaplmtr. Beinci blmde, simlasyonlardan elde edilen sonular analiz edilerek ve bundan sonraki almalar iin neriler sunulmutur.

2. KABLOSUZ B LG SAYAR ALARI ZER NE YAPILAN ALIMALAR Kablosuz a standartlar dnya apnda farkl kurulular tarafndan gelitirilmekte, her biri eitli organizasyonlar tarafndan tantlmakta ve desteklenmektedir. Dnya apnda pek ok bilim adamnn, niversitelerin, aratrma kurulular ve ticari irketlerin de dahil olduu alma gruplar kablosuz iletiim standartlarnn gelitirilmesi, birbirleri ile uyumlarnn salanmas, performanslarnn artrlmas ile ilgili almalar yrtmektedir. IEEE, elektrik mhendislii, elektronik, biomedikal, telekomnikasyon ve bilgisayar alanlarnda teori ve uygulama gelitirmek amacyla 1884'de kurulmutur. IEEE, yaklak 175 lkede 360 binin zerinde elektrik, elektronik mhendisi ve bilim adam yesi ile dnyann en geni teknik profesyonel topluluudur. IEEE'nin misyonu; elektroteknoloji ve ilgili bilimlerin geliimi, bu teknolojilerin insan yarar iin uygulanmas ve yelerinin mesleki anlamda ilerlemesi ve mutluluklarnn salanmasdr. IEEE destekledii projeleri bir arivde toplamakta ve elektronik ortamda yelerin eriimine sunmaktadr. IEEE 802 LAN/MAN standart komitesi 802.x ad altnda bir seri standart yaynlamtr. 802.11 standard Haziran 1997de yaynlanmtr. Bu ilk standardn amac var olan kablolu LANlarn, kablosuz olarak genilemesini gerekletirmektir [1]. ETSI kablosuz a standartlar zerine alan bir baka kurulutur. Bu kurulu Avrupadaki standartlamadan sorumludur. HiperLAN ad altnda 4 farkl tipte kablosuz a standard gelitirilmitir [2]. Trkiyede de son yllarda kablosuz bilgisayar alar ve kablosuz iletiim zerine pek ok alma yaplmaktadr. Boazii ve Kocaeli niversiteleri gibi baz niversiteler bnyelerinde kablosuz teknolojilerle ilgili aratrma gruplar kurmulardr . Farshad Eshggi ve Ahmed K. Elhakeem tarafndan yaplan Kablosuz Ad-hoc LANlarn gerek zamanl trafikte performans analizi adl almanda farkl uygulamalarn gereksinim duyduu parametreleri belirleyerek matematiksel bir

modelle baz istasyonu ya da eriim noktas bulunmayan Ad-hoc yapdaki kablosuz alarn performanslarn karlatrmlardr. Bu almada giri parametreleri olarak paket blnmesi, n bellek kapasitesi ve sistemdeki maksimum kullanc says seilmitir. Performans kriterleri ise; gnderilen veri miktar, gecikme ve datmn baarsz olma olasldr [3]. F. Cali, M. Conti ve E. Gregori tarafndan yaplan IEEE 802.11 WLAN: Kapasite analizi ve protokol genilemesi adl almada IEEE 802.11 WLAN standardnn verimliini aratrmlardr. Protokol kapasitesi iin analitik bir forml gelitirmilerdir. almann sonucu olarak IEEE 802.11 standardnn en st seviyedeki teorik kapasitesini bularak, bu kapasitenin a konfigrasyonuna bal olarak teorik snrlardan ok farkl snr deerlerde alabildiini, uygun geri dn algoritmas ile performansn teorik snr deerlere yaklatrlabileceini ortaya koymulardr [4]. Doufexi A. ve arkadalar tarafndan yaplan HiperLAN/2 ve IEEE 802.11 kablosuz LAN standartlarnn karlatrlmas adl almada HiperLAN/2 ve IEEE 802.11 standartlarnn genel anlatmyla birlikte bu iki standardn fiziksel katman seviyesinde simlasyonlarn gerekletirerek veri aktarm oranlarn analiz etmilerdir [5]. Romain Rollet ve Christohe Mangin tarafndan yaplan Gerek fiziksel ortamda IEEE 802.11a, 802.11e ve HiperLAN/2 performans karlatrmas adl almada IEEE 802.11a, 802.11e ve HiperLAN/2 standartlarnn performanslar OFDM modem yardmyla MAC katman seviyesinde karlatrlmtr. Analiz sonularnda hangi artlarda hangi hata dzeltme mekanizmalarnn yararl olaca tartlmtr [6]. Doufexi ve arkadalar tarafndan yaplan Ortak ofis ortamnda IEEE 802.11a ve 802.11g WLAN standartlarnn performans deerlendirmesi adl almada farkl frekans bantlarnda alan 802.11a ve 802.11g standartlarnn ayn ofis ortamnda

salad faydalar deerlendirilmitir. Sonu olarak 802.11g, geni kapsama alan salamakta ancak 802.11a daha yksek veri oranlarn transfer edebilmektedir [7]. Baylm ve arkadalar tarafndan yaplan Kablosuz Bilgisayar Alarnn Karlatrlmas adl almada farkl ihtiyalara cevap vermek zere mevcut ve gelitirilmekte olan kablosuz bilgisayar a trleri, yaplar ve genel zelliklerine gre inceleyerek, destekledikleri uygulama eitlerine, veri iletim hzlarna, kapsama alanlarnn byklne, corafik a yaplarna ve maliyetlerine gre bir deerlendirme yaplmtr [8]. elebi, E.nin Telsiz ok sekmeli plansz alar iin ynlendirme protokollerinin baarm deerlendirmesi adl yksek lisans tezinde plansz kablosuz bilgisayar alarnn performanslarn ynlendirme protokollerine gre karlatrmtr [9]. David R. Wisely ve Philip L. Eardley tarafndan yaplan OPNET yardmyla HIPERLAN standardnn modellenmesi adl almada OPNET modelleme yazlmn kullanarak farkl senaryolarda, HiperLAN standard ile datlan oklu ortam servislerinin performans deerlendirmesini gerekletirmitir [10]. Baldwin, R. Ve arkadalar tarafndan yaplan OPNET kullanlarak IEEE 802.11 WLAN Modelinin uygulanmas adl almada IEEE 802.11 modeli oluturularak modelin geerlilii tanmlanmtr [11]. Khurana, S. ve arkadalar tarafndan yaplan Mobil ve gizli terminaller iin IEEE 802.11 WLAN protokolnde DCF performansnn deerlendirilmesi adl almada gizli terminallerin ve kullanc hareketliliinin 802.11 standard zerindeki ortak etkisini grebilmek iin gizli terminal says ve mobilite oran olmak zere iki parametreye sahip basit bir model oluturmulardr [12].

3. KABLOSUZ B LG SAYAR ALARI Bir bilgisayar a eitli zelliklerdeki bilgisayarlardan, bu bilgisayarlar balayan fiziksel bir iletim ortamndan, iletiimi ve ortam kullanmn dzenleyen a cihazlarndan ve kural kmelerinden (protokoller) meydana gelmektedir. Fiziksel iletim, geleneksel olarak kablo balantlar ile salanmaktadr. Kablo balantsnn mmkn olmad ya da dezavantajlarnn bulunduu durumlarda ise kablosuz alar n plana kmaktadr. Gnmzde kablosuz bilgisayar alar kablolarn istenmedii ya da kablolamann zor ve maliyetli olduu her alanda karmza kmaktadr. Bilgisayarlara ya da cep telefonlarna evre birimlerinin balanmasnda, mobil bilgisayarlarn ya da cihazlarn bir yerel aa dahil edilmesinde, kablosuz uygulamalar etkin olarak kullanlmaktadr. Bu blmde ncelikle genel a kavramlar verilerek bu kavramlarn kablosuz bilgisayar alarndaki yerine deinilmitir. Kablosuz bilgisayar alarnda kullanlan kavramlar ve standartlar aklanmtr. 3.1. Bilgisayar A Kavramlar Adaki her bilgisayar ya da evre birimi birer dm, a zerinde paylalan kaynaklar bulunduran bilgisayarlar ise sunucu olarak adlandrlmaktadr. A zerindeki bilgisayarlarn karlkl veri aktarmnda bulunabilmesi, birlikte alabilmesi iin verici ve alc arasnda kullanlacak iaretler, veri biimleri ve veri deerlendirme yntemlerinin uyumunu salayan kurallar kmesi protokol olarak adlandrlmaktadr. Protokol, adaki tm cihazlarn birbirleriyle nasl iletiimde bulunacaklarn belirlemektedir [13]. A zerindeki bilgisayarlarn corafi konumlarn ve birbirleri ile iletiimde kullanacaklar sra dzenli yapy belirleyen balant ekilleri mimari (topoloji) olarak adlandrlmaktadr.

3.1.1. OSI bavuru modeli Tm a cihazlar, protokol mimarileri OSI bavuru modeli temel alnarak aklanmaktadr. OSI modeli 1984 ylnda ISO (International Standarts Organization Uluslararas Standart Kuruluu) tarafndan yaymlanmtr. OSI modelinin gelitirilmesinin sebebi, farkl dzlemlerde alan uygulamalarn ortak bir alanda da alabilmelerini salamaktr. OSI modelinde 7 katman bulunmaktadr: Uygulama (Application), Sunum (Presentation), Oturum (Session), Tama (Transport), A (Network), Veri Ba (Data Link) ve Fiziksel (Physical) katman. OSI modelindeki her katman farkl katman ile iletiim kurar. Bir alt katmanyla, bir st katmanyla ve iletiim kurduu bilgisayar veya adaki uygulamada bulunan kendisiyle ayn olan katman ile iletiim kurar [13]. Uygulama, Sunum ve Oturum katmanlar st katmanlardr. Tama, A, Veri Ba ve Fiziksel katmanlar ise alt katmanlar olarak adlandrlmaktadr. Fiziksel Katman: Verinin fiziksel olarak hat zerinden aktarlmas iin gerekli olan ilevleri kapsamaktadr. Kablo ve konnektr standartlar, fiziksel iletim ortamlar bu katmanda kontrol edilmektedir. Veri Ba Katman: Fiziksel balanty gerekletirir. Hata kontrol, alglama ve batan mesaj yollama gibi grevleri stlenmektedir. Data Link katman iki alt katmana ayrlr. a- Logical Link Control (LLC) : st katmanlarla olan iletiimi salar. Bilginin paketlenmesi srasnda a katmanlarndan gelen bilgiye hedef ve kaynak protokollerini ekler.

10

b- Media Access Control (MAC) : Adresleme sistemi kullanlarak ereve yapsna dntrlen bilgilerin kar tarafa ulamasn salar. Bilgisayarn a ortamna giri sistemini de organize eder. A Katman: Verileri paketler halinde ieriklerine bakmadan dei toku eder. Hatt amak ve ulalmak istenen bilgisayara giden yolu bulmakla grevlidir. Ynlendirme ve adresleme ilemlerinin yaplmasn salar. Tama Katman: A katman zerinden bilgilerin aktarmn mmkn klmaktadr. Gnderilecek bilginin gvenli bir ekilde ulatrlmasn salar. Hata bulma ve hatalar dzeltme grevi vardr. Hata dzeltmeden kast, bilgi hatal gnderilmi ise bilgi tekrar gnderilir ve hata telafi edilmi olur. Ak kontrol salar. Oturum Katman: Veri haberlemelerini organize eder ve senkronizasyonu salar. Uygulamalar arasndaki oturumu kurar, ynetir ve sona erdirir. Uygulama ve Sunum katmanlarna hata bildirimini salar. Sunum Katman: Burada alt katmandan gelen bilgiler uygulama programlarnn beklentilerine gre hazrlanr. : Gnderilecek bilginin ortak biime dntrlmesini salar. Kodlama ve dntrme ilevlerini tanmlar. Uygulama Katman: letiim programnn kendisinden ibarettir. Kullanc ile birebir iletiimin kurulduu katmandr. Kullancnn altraca uygulamalara a hizmetlerini salar. Kullancya en yakn olan katmandr. Veri iletir. 3.1.2. Mimariler (Topolojiler) Topoloji, a zerindeki bilgisayarlarn kablolama ekli, veri iletiiminde uyulacak sra dzenli yapy belirlemektedir.

11

Ortak yol (Bus) topolojisi Bu topolojide tm bilgisayarlar tek bir iletim hatt zerinde yer almaktadr. Her dme bir adres verilir ve her biri birbiri ile haberleebilir. Her dm mesaj gndermeye balamadan nce hatt dinleyerek yolun kullanmda olup olmadn kontrol eder. Yol tm dmlerce paylaldndan mesajlar gnderildii terminalin adresine baklarak iletilir. Veri ve denetim iaretleri ayn anda tm terminallere gnderilir. Terminaller tm veri paketlerini okurlar ancak sadece kendi adreslerini ieren verileri ilerler. ki dmn birbiri ile iletiim kurmasn esnasnda dier tm dmler verilerini gndermek iin bu iletiimin bitmesini ve kanaln boalmasn beklemek zorundadrlar. Bu zellikler nedeniyle gvenlik asndan ve veri gnderim zaman asndan dezavantajl bir mimaridir. Tek bir hattn kullanlmas kablolama masraflarn azaltmaktadr. Ayn zamanda yeni bir dmn eklenmesi kolaydr ve bir dmn devre d kalmas dier dmlerin iletiimini etkilememektedir. Ancak her bir yeni dm eklenmesiyle yolu kullanmak iin beklenecek sre de artmaktadr. Balantlarda koaksiyel kablo kullanlmaktadr. Hattn her iki ucunda meydana gelebilecek yansmalar engellemek amacyla sonlandrc direnler bulunur (ekil 3.1).

ekil 3.1. Ortak yol (bus) topolojisi

Halka (Ring) topolojisi Bilgisayarlarn tek bir halka zerine dizildii kapal dng balant topolojisidir. Veri iletiimi, halkada dolaan jeton (token) ad verilen sinyal sayesinde salanmaktadr. letiimde bulunmak isteyen dm ncelikle jetonun kendisine ulamasn beklemek zorundadr. Jeton kendisine geldiinde jetonu alr ve verisini

12

gnderir. Jeton serbest dolamdan kullanma gemi olur. Veri gnderimi sona erdiinde jetonu yeniden serbest brakr. Tekrar veri gnderiminde bulunabilmesi iin jetonun yeniden kendisine gelmesini beklemek zorundadr [14]. Hatalarn saptanmas ve a ynetimi asndan dezavantajl bir topoloji olmas ve karmak protokol kmelerini kullanma ihtiyacna ramen iletiimin youn olduu durumlarda dahi baarm fazla dmemektedir.

ekil 3.2. Halka (ring) topoloji

Yldz (Star ) topolojisi Tm dmler merkezi tek bir cihaza (hub ya da anahtar) dorudan kablo ile balanmaktadr. Tm a trafii bu cihaz zerinden gemek zorundadr. Cihaza gelen tm sinyaller glendirilerek aktarlr. Eer kullanlan cihaz hub ise gelen sinyaller hedef adresine baklmakszn adaki tm terminallere aktarlr. Anahtar ise paketin hedef adres kontrol ettikten sonra sadece ilgili terminale aktarmda bulunur. Yldz topolojisi kablolamadan kaynaklanan hatalarn denetimini kolaylatrmaktadr. Bir terminalin balantsnn devre d kalmas dier terminalleri etkilemez. An ynetimi ve gvenlik asndan avantajldr. Kablosuz bilgisayar alarnda desteklenen mimarilerden biri olan yapsal a modeli ile alma mant benzemektedir. Ancak bu durumda hub ya da anahtarn yerini

13

eriim noktalar (Access Point - AP) almaktadr. Adaki tm bilgisayarlar AP zerinden haberlemektedir [15].

ekil 3.3. Yldz (star) topolojisi

Aa (Tree) topolojisi Adaki terminallerin sra dzenli olarak yerleimiyle meydana gelmektedir. Ynetim ve veri ileme seviyesinde farkl sorumluluklara sahip dmler sorumluluk dzeyine gre sralanmaktadr. Fonksiyon gruplarnn oluturulmasnda kolaylk salar. Genellikle farklk alarn birletirilmesinde kullanlr.

ekil 3.4. Aa (tree) topolojisi

14

rg (Mesh) topolojisi Tm dmler arasnda noktadan-noktaya balanty ierir. Her terminal adaki dier terminaller ile dorudan haberleebilmektedir. Her terminal arasnda kablolama gereksinimi nedeniyle maliyet asndan tercih edilmeyen bir yapdr. Ancak gelien kablosuz teknolojilerde kullanlan Ad-hoc topolojisi bu temellere dayanmaktadr. Her bir kablosuz terminalin bir a yneticisine veya AP ye ihtiya duymadan birbiri ile dorudan haberlemesini salamaktadr [15].

ekil 3.5. rg (mesh) topolojisi

3.1.3. Corafi konumlarna gre a eitleri Bilgisayar alar, hizmet verdikleri corafi alann geniliine gre de

snflandrlmaktadr. Genel yaklama gre kablosuz iletiim alar hizmet verdikleri fiziksel alanlarn byklklerine gre drt snfta toplanmtr: Kablosuz Geni Alan Alar (Wireless Wide Area Networks, WWAN), Kablosuz Metropol Alan Alar (Wireless Metropolitan Area Networks, WMAN), Kablosuz Yerel Alan Alar (Wireless Local Area Networks, WLAN) ve Kablosuz Kiisel Alan Alar (Wireless Personal Area Networks, WPAN) olarak sralanabilir[16]. Bu gruplandrma ve her bir gurubun hizmet alanlar ekil 3.6da verilmitir [17].

15

ekil 3.6. Byklklerine gre kablosuz alar Kiisel alan a (Personal Area Network PAN) Bir bilgisayar, cep bilgisayar ya da cep telefonu gibi bir cihaz ve bunlara bal evre birimlerini kapsayan a yaps kiisel alan a (PAN) olarak adlandrlmaktadr. Balant, kablo zerinden (USB gibi) ya da kablosuz olarak Bluetooth, WLAN ya da kzl tesi standartlaryla gerekletirilebilir. Eriim mesafesi 10 ile 30 metre arasnda deimektedir. Ev ya da kk i yerlerinde birka bilgisayar ve evre biriminden oluan alara Kiisel Alan Alar (Personal Area Networks, PAN)denmektedir. Kablo yerine kablosuz iletiim teknolojisi kullanlmas durumunda ise Kablosuz Kiisel Alan Alar (Wireless Personal Area Networks, WPAN) olarak adlandrlmaktadr. Bir baka ifadeyle WPANlar yakn mesafedeki elektronik cihazlar kablosuz olarak birbirine balayan alardr. Bu tr sistemler dier alara kyasla daha dk veri hzna ve daha ksa iletiim mesafesine sahiptirler. WPANlarn hzlar 1 Mbps ve menzilleri 10 metre civarndadr. WPANlarn en yaygn uygulamalar Bluetooth ve HomeRFdir. Bluetooth daha ziyade kiinin etrafndaki saysal cihazlar arasnda kablosuz balant kurmak iin gelitirilmitir. HomeRF ise ev veya kk iyerlerinde bir kablosuz a oluturmak zere tasarlanmtr. Her iki sistemde de veri iletiim hzn artrmak ve kapsama alann geniletmek gibi zelliklerinde gelitirme

16

ve yeni zellikler ilave edilmesine ynelik almalar devam etmektedir. WPAN uygulamalarna rnek olarak klavye, fare, yazc, kulaklk, saysal kameralar, tarayc gibi cihazlarn bilgisayarlara kablosuz olarak balanabilmesi iin kullanlmakta olan Bluetooth standard ya da kontrol devrelerini bilgisayarlara balamakta kullanlan ZigBee standard verilebilir. Yerel alan alar (Local Area Network LAN) ki ya da daha ok bilgisayar ile bunlara bal evre birimlerinin fiziksel bir balant ile balanmas ile meydana gelen genelde bir bina ya da binalar grubu ile snrl alanda bulunan alara yerel alan alar denmektedir. Yerel alan alarnda iletiim, genellikle bir bina veya binalar grubu, hastane, fabrika, niversite kamps ve benzeri alanlar ile snrldr. Fiziksel iletim ortam kablolu veya kablosuz olabilir. LANlarda bilgisayarlar ve a ierisindeki dier cihazlar arasnda iletiimi salamak zere kablo yerine RF veya kzltesi teknolojisi kullanlmas durumunda, Kablosuz Yerel Alan Alar (Wireless Local Area Networks, WLAN) olarak adlandrlmaktadr. En ksa tanmyla WLAN sistemi bir kablosuz LANdr. Bu nedenle kablolu LANlarn tm zelliklerine sahiptir. WLAN sistemleri; kullanclarna kablosuz geni bant internet eriimi, sunucu zerindeki uygulamalara (programlara) ulam, ayn aa bal kullanclar arasnda elektronik posta hizmeti ve dosya paylam gibi eitli imkanlar salamaktadr. Ayrca kablosuz bir sistem olmas nedeniyle cadde, sokak, park, bahe ve benzeri ak alanlarda WLAN sistemleri baarl bir ekilde kullanlmaktadr. Ancak yerel (lokal) kullanm amacyla gelitirilmi olduklarndan WLAN sistemlerinin mesafesi 25-100 metre civarndadr. WLAN sistemleri standartlama ile birlikte yaygnlamtr. nk belirli standartlarn kabul sonucunda rn fiyatlarnda nemli lde dmeler olmutur. Ayrca dizst bilgisayarlarda kablosuz balant zelliinin standart hale geldii grlmektedir [18]. Dnyada yaygn olarak kullanlan 2 tr WLAN teknolojisi mevcuttur. Bunlardan birisi Amerika tabanl IEEE 802.11x ve dieri ise Avrupa tabanl HiperLAN sistemleridir.

17

Kablosuz yerel alan alar iki farkl temel balant ekli ile ele alnmaktadr: Baz istasyonuna sahip eriim noktal yapsal a topolojileri ya da baz istasyonu olmadan ee e a haberlemesi gerekletiren Ad-Hoc a yapsn destekler [2]. ehirsel alan alar (Metropolitan Area Network MAN) Bir ehri kapsayacak ekilde yaplandrlm iletiim alarna veya birbirinden uzak yerlerdeki yerel bilgisayar alarnn (LAN) birbirleri ile balanmasyla oluturulan alara Metropol Alan Alar (Metropolitan Area Networks, MAN) denilmektedir [19]. MANlarda da WANlarda olduu gibi genellikle kiralk hatlar veya telefon hatlar kullanlmaktadr. Bu tr alarda kablo yerine uydu veya RF iletiimi teknolojileri kullanlmas durumunda Kablosuz Metropol Alan Alar (Wireless Metropolitan Area Networks, WMAN) olarak isimlendirilmektedir. WMANlar ok sayda ubesi bulunan kurum ve byk irketler ile dank yerleime sahip niversiteler gibi yaplarda yaygn olarak kullanlmaktadr. WMANlar kablolu alardan ok daha ucuz, esnek ve kolay kurulum zelliklerine sahiptir. Ancak, bu tr uygulamalar olduka yenidir ve gelitirme almalar devam etmektedir [20]. Bu alanda Wimax ad altnda uygulamalar yaplmaktadr. IEEE 802.16 geni band kablosuz standard WMAN iin gelitirilmektedir. Bir MAN geni bant, fiber optik teknolojisi kullanan, halka yapsndaki ve byk bir ehirdeki ofis merkezlerini birbirlerine balayan telekomnikasyon alardr. Bir Metropolitan Area Network 100 kilometre eriim mesafesine sahip olabilir. Geni alan alar (Wide Area Network WAN) WAN'lar ok sayda LAN' uzun mesafelerde birbirine balayan geni alanl alardr. Bir lkede ok sayda blgede ofisi bulunan bir firma a WAN'a iyi bir rnek oluturur. Bir lke ya da dnya apnda yzlerce veya binlerce kilometre mesafeler arasnda iletiimi salayan alara Geni Alan Alar (WAN, Wide Area Networks) denilmektedir [15]. WANlarda genellikle kiralk hatlar veya telefon hatlar

18

kullanlmaktadr. Bu tr alarda kablo yerine uydu veya telsiz iletiimi kullanlmas durumunda Kablosuz Geni Alan Alar (WWAN, Wireless Wide Area Networks) olarak isimlendirilmektedir. Uzak yerleim birimleriyle iletiimin kurulduu bu alarda ok sayda bilgisayar alabilir [20]. WWANlarda trafik yknn byk ksm ses iletiimi ile ilgilidir. Ancak son yllarda youn olarak veri iletiimi ve internet eriimi talepleri yaanmaktadr. 3.1.4. Elektromanyetik spektrum Bir elektrik devresi tarafndan retilen sinyaller anten vastasyla havada ya da bolukta iletilebilir. Yaylan elektromanyetik dalgalar, belli bir mesafedeki alclara ular. Bu prensip kablosuz iletiimin temelini oluturmaktadr. Elektromanyetik spektrum, dalgalarn frekans snrlarn belirlemektedir. Dalgalarn genlik, frekans veya faz modlasyonlar ile veri transferi iin kullanlabilecek snr deerleri ekil 3.7de verilmitir. Radyo, kzl tesi ve grnr k dalgalar ile transfer gerekletirmek mmkndr [21].

ekil 3.7. ISM bantlar

ISM (International Science and Medicine Uluslaras Bilim ve Medikal) frekans band endstriyel, bilimsel ve medikal uygulamalarn gerekletirilmesi iin 1985 ylnda Amerika Birleik Devletleri tarafndan belirlenmitir ve FCC tarafndan lisans gerektirmeden kullanma aktr. Pek ok kablosuz a cihaz bu frekanslar dahilinde almaktadr [22].

19

LMDS ve Kablosuz ATM gibi teknolojiler ise daha geni alanlara yayn yapabilen yksek frekanslarda alan haberleme sistemleridir. LMDS 20 GHz ve zeri frekanslarda almaktadr [13]. 3.1.5. Modlasyon teknikleri Kablosuz alar verinin tanmasnda radyo dalgalarn kullanmaktadr. Kablosuz LAN uygulamalar iin kullanlan drt eit gnderim emas kullanlmaktadr: Dz sral yaylm spektrumu (DSSS Direct Sequence Spread Spectrum), Frekans atlamal yaylm spektrumu (FHSS Frequency Hopping Spread Spectrum), tek taycl modlasyon (single-carrier modulation) ve oklu taycl modlasyon (multi-subcarrier modulation) [23]. Dz sral yaylm spektrumu (DSSS Direct Sequence Spread Spectrum) DSSSde aktarm sinyali izin verilen bir frekans band zerinde yaylr. Sinyali modle etmek iin yaylm kodu (spreading code) olarak adlandrlan rasgele bir binary string kullanlmaktadr. Veri bitleri chip olarak adlandrlan bir desen iine haritalanr. Bir biti temsil eden chip says yaylm orann verir. yaylm orannn yksek olmas sinyalin parazite kar daha direnli olmas anlamna gelmektedir. Dk yaylm oran ise kullancya daha byk bant genilii sunmaktadr. FFCye gre yaylm oran 10dan fazla olmaldr. IEEE 802.11 standard yaylm orannn 11 olmasn gerektirir. Gnderici ve alc ayn yaylm kodu ile e zamanl hale getirilmelidir. DSSS sistemlerin geni alt kanallar kullanmas yznden konumlandrlabilecek LAN says bu alt kanallarn boyutu ile snrldr. Sinyalin geni bir bant zerinden aktarlmasnn avantaj ise sistemde kurtarmann daha hzl yaplabilmesidir [24]. Frekans atlamal yaylm spektrumu (FHSS Frequency Hopping Spread Spectrum) Bu teknik, iletim bandn 1 MHz lik kk alt kanallara ayrmaktadr. Sinyal her kanalda belli zaman aralnda ksa veri paketleri gndererek bir alt kanaldan

20

dierine atlamaktadr. Bu atlama hem alc hem de gnderici tarafndan e zamanl yaplmaldr. Aksi takdirde bilgi kayplar meydana gelecektir. Frekans atlama, frekansn sabit olarak kaymas nedeniyle parazite kar daha az hassasiyet gstermektedir. Bu sayede frekans atlamal sistemlerin kesintiye uramas zor olup yksek gvenlik zellii salamaktadr. Frekans atlamal bir sistemdeki bilgiyi ele geirmek iin tm bant kontrol edilmelidir. Bu zellik, sistemi gvenlik gleri ve askeri amalar iin kullanl hale getirmektedir. Sinyallerin duvar ya da baka engellerden yansyarak alcya farkl zamanlarda ulamalarndan kaynaklanan bozulma ve karklk oklu yol etkisi olarak bilinmektedir. FHSS bu problemi dier frekanslara atlamak suretiyle zmektedir. Dier sistemler ise bozulmay engellemek iin zel algoritmalar kullanmaktadr. Bir dier bozulma nedeni de Rayleigh snm olarak adlandrlan yol uzunluundaki fark nedeniyle sinyalin deiik yollardan ulamas ve engeller nedeniyle dalga boyunun ikiye blnmesidir. Bunun sonucu olarak sinyal tamamen iptal edilmektedir [25]. Tek taycl modlasyon (single-carrier modulation) Bu yaklamda, tanacak veri ayrlan frekans bandnn merkezine tek bir frekans tayc sinyal olarak gnderilmektedir. Genellikle analog anahtarlamal telefon alarnda tercih edilen bir yntemdir. Daha yksek bant genilii ve yksek veri oran gerektiren kablosuz LANlarda kullanm ancak g amplifikatrleri ile mmkn olmaktadr. Bu da maliyet ve g tketiminde arta sebep olduundan tercih edilmeyen bir yntemdir [26]. oklu taycl modlasyon (multi-subcarrier modulation) Temel prensibi, tanacak yksek veri oranl binary sinyali belli saydaki daha dk veri oranna sahip alt kanallara blmektir. Yntemin dikey frekans blmeli oullama (Orthogonally Frequency Division Multiplexing OFDM) olarak da

21

bilinmektedir. Sinyali pek ok dar banda blmenin tek bir geni bant kullanmaya gre avantajlar vardr. Tek bir geni bant kullanm sinyalin dar bant parazitleri ile daha fazla karmasna neden olmaktadr. Her bir alt kanal, ayrlm olan frekans bandnda tek taycl modlasyonda olduu gibi birer alt tayc sinyalle ilem yapar. Gnderimden nce bamsz olarak modle edilmi alt tayc sinyaller FFT (Fast Fourier Transform Hzl Fourier Dnm) teknii kullanlarak tek bir bileke sinyale dntrlr. Sinyal alcya tek taycl modlasyonda olduu gibi ulatktan sonra alcda ters FFT yntemi ile alt tayc sinyallere yeniden ayrtrlr. Bu alt sinyaller demodle edilerek veriler ilk haline getirilir. 3.1.6. Kablosuz ortam fiziksel bileenleri Kablosuz a sistemlerini anlamak iin sisteme dahil olan bileenler tannmaldr. Kablosuz bir a; istasyonlar, bu istasyonlara hizmet veren sunucular, haberlemenin ynetiminden sorumlu eriim noktalar, fiziksel iletiim ortam ve bu iletiim ortamna veri gnderimini salayan anten sistemleri ile standartlardan olumaktadr. Ortam, kablolu bilgisayar alarnn omurgasn oluturmaktadr. Verinin iletilecei ortam, koaksiyel kablo, ift burgulu kablo, fiber optik kablolardan oluabilir. Kablosuz a sistemlerinde ise iletim ortam olarak hava kullanlmaktadr. Eriim noktalar, kablosuz ortamda bilgisayarlarn haberlemesini salayan balant noktasdr. Ayn zamanda kablolu ortam ile kablosuz ortam arasnda gei APler sayesinde salanmaktadr. Mobil cihazlarn a servislerinden kesintisiz olarak yararlanabilmesi iin bir ada birden fazla AP bulunabilir [26]. Antenler, modle edilmi sinyalin iletim ortam boyunca gnderilmesini salayan fiziksel cihazlardr. Anten tipleri gnderim gc ve kazanca gre farkllk gstermektedir.

22

stemciler, kablosuz ortamdan hizmet talebinde bulunan her trl cihaz kapsamaktadr. Kablosuz istasyon, kablosuz sistemin kullanc arabirimini tekil etmektedir. rnek olarak kablosuz a arabirim kartna sahip diz st bilgisayarlar, masast bilgisayarlar, cep bilgisayarlar, kablosuz barkod okuyucular, kablosuz hublar veya kablosuz evre birimleri verilebilir. Kablosuz bilgisayar alarna dorudan bal olmasalar da sunucular, istasyonlarn eitli servislere ulamak amacyla bavuraca kaynaklardr. Dosya paylam, e-posta hizmetleri, uygulamalara eriim iin kablosuz istasyonlarn adaki sunuculara balants salanmaldr. 3.1.7. Kablosuz bilgisayar alarnda kullanlan standartlar OSI bavuru modeline gre st katman protokolleri, a mimarisinden bamszdr ve LAN, MAN ve WANlarda uygulanabilir. Bu nedenle, bir yerel alan a protokolleri ilk iki katmanla ilgilidir [23].

ekil 3.8. OSI bavuru modeline gre IEEE 802.11 katmanlar

IEEE 802 standardnn ilk katman olan Fiziksel Katman, OSI Bavuru Modelinin ilk katman olan Fiziksel katmana denk gelmektedir ve ayn fonksiyonlar iermektedir. Bunlarn yannda, gnderim ortam ve mimari ile ilgili tanmlamalar da iermektedir. Fiziksel katmann zerinde, LAN kullanclarna servis salamayla ilgili ilevleri ieren katman vardr. Bu katman, OSI Bavuru Modelindeki Veri Ba

23

(Data-Link) katmanna denk gelmektedir, fakat IEEE 802 Bavuru Modelinde Mantksal Ba Kontrol (Logical Link Control - LLC) Katman ve Ortama Eriim Kontrol (Medium Access Control - MAC) katman olmak zere 2 ayr katmana ayrlmtr (ekil-3.8). izelge 3.1. IEEE yerel alan a standartlar Protokol Ad Aklama
802.1 802.2 802.3 802.3u 802.3z 802.4 802.5 802.11 802.13 802.15.1 802.16 Alar ve sistem ynetimi hakknda genel tanmlamalar LLC alt katmann tanmlar Ethernet CSMA/CD yol eriim ynetimi 100Base-T Gigabit Ethernet Token Bus tanmlamas Token Ring Tanmlamas Kablosuz LAN 100VG-anyLAN 2,4 GHz ISM bandnda Bluetootha dayanarak kablosuz kiisel a (PAN) Wi-max Geni alan kablosuz eriim

Kablosuz alar ile Ethernet standard arasnda OSI bavuru modeline gre fiziksel katman ve veri ba katman dzeylerinde farkllklar grlmektedir (ekil-3.8). Kablosuz alarn alt fiziksel ortam kablo iermediinden fiziksel katman kablosuz haberleme standartlarn ve modlasyon tekniklerini iermektedir. Veri ba katman ise yine OSI bavuru modelinde olduu gibi iki alt katmana ayrlmtr: MAC (Media Access Kontrol- Ortam Eriim Kontrol) ve LLC (Logical Link Conrol- Mantksal Balant Kontrol). MAC alt katman iletiim kanalnn nasl ayrlacan belirlerken, LLC alt katmannn grevi farkl protokoller arasndaki deiiklikleri a katmanna belli etmemektir. Kablosuz alar ana snfta deerlendirmek mmkndr: 1. Sistemler aras balantlar ye da kiisel alan alar (WPAN) 2. Kablosuz yerel alan alar (Wireless LAN )

24

3. Kablosuz geni alan alar (Wireless WAN) Bir bilgisayara eitli evre birimlerinin balanmasyla meydana gelen ksa mesafeli kablosuz alar , sistemler aras balant olarak adlandrlmaktadr [25]. Kablosuz yerel alan alar ise her bilgisayarn dier bilgisayarlarla haberleebilecei bir kablosuz modemi ya da anten sistemi bulunmaktadr. Bu tr balantlar ofis uygulamalarnda, zellikle tanabilen bilgisayarlarn kullanld ortamlarda Ethernetin yerini almaktadr. Kablosuz LAN uygulamalarnda kullanlan IEEE 802.11 ve HiperLan standartlar gn getike yaygnlamaktadr. Kablosuz geni alan alar, daha geni alanlara yayn yapabilen, kapsama alan kilometreler ile ifade edilen, yksek oranl veri gnderme hzna sahip LMDS ve WATM standartlarn iermektedir [25]. Kablosuz a standartlar kapsama alanlar ksa olanlardan geni olanlara doru sralanarak incelenmitir. 3.2. ZigBee Kablosuz Haberleme Teknolojisi ZigBee teknolojisi IEEE 802.15.4 ve ZigBee Alliance gruplarnn ortak bir almas olarak ortaya kmtr. IEEE 802.15.4, IEEEnin dk veri iletim hzl kablosuz kiisel alan a (Personal Area Network, PAN) standardn gelitirmektedir. Bu standart, ZigBee protokol ynnn Fiziksel ve Veri Ba Kontrol katmanlarn tanmlamaktadr [27]. Kablosuz uygulamalarda veri iletim oran ykseldike, uygulamann karmakln ve g tketimini artmaktadr. Pek ok alanda duyulan dk g tketimi ve dk maliyet gereksinimi dk veri iletim oranl kablosuz kontrole ve alglayc tabanl bilgisayar alarna ihtiya duyulmasna sebep olmutur. Bu tr kablosuz uygulamalar iin IEEE 802.15.4 grev grubu tarafndan uzun pil mrne sahip, basit, dk veri iletim oranl ve ISM bandnda alabilecek bir zm gelitirilmitir [28,29].

25

3.2.1. ZigBee protokol mimarisi IEEE 802.15.4 standard iin potansiyel uygulamalar: Ev otomasyonu, kablosuz alglayclar, etkileimli oyuncaklar, uzaktan kumandalar ve zel amal kontrol sistemleri olarak zetlenebilir. alma grubu, bu uygulamalar iin fiziksel ve MAC katmann kapsayan zellikleri standardize etmitir. ekil-3.9, ZigBee protokol iin tanmlanan katmanlar gstermektedir [27].

ekil 3.9. ZigBee katmanlar A Gvenlik katman ve Uygulama ereve katmanlar ZigBee Alliance tarafndan belirlenmitir. ZigBee, IEEE 802.15 standard ile tanmlanan fiziksel katman ve veri ba katman zelliklerini kullanmaktadr. A katman bir aa giri yapma, adan ayrlma, yeni bir a oluturma, aa yeni bir cihaz dahil edilmesi, a ile e uyumunun salanmas, adresleme, gvenlik ve ynlendirme protokollerini kapsamaktadr [28]. 3.2.2. ZigBee a topolojileri ZigBee, IEEE 802.15.4 tabanl sistemler iin a, gvenlik ve uygulama katmanlarn tanmlamaktadr. ZigBeenin a katman farkl a topolojisini desteklemektedir. Bunlar: Yldz (Star), E dzey(Mesh) ve bunlarn birlikte kullanmndan meydana gelen Aa (Cluster Tree) yerleimleridir ve ekil 3.10 da gsterilmitir.

26

E dzey

Yldz

PAN Ynetici

Aa

Tam Fonksiyonlu Cihaz Kstlanm Cihaz Fonksiyonlu

ekil 3.10. ZigBee a topolojileri

ZigBee de kullanlan farkl topolojilerin eitli avantajlar vardr. Yldz topolojisi pil mrnn verimli kullanm salarken, e dzey yani peer-to-peer topolojisinde bir dme (terminale) ulamak iin birden fazla yol sunmaktadr. Aa topolojisi ise hem yldz hem de e dzey topolojilerinin avantajlarn bir arada bulundurmaktadr. ZigBEEde en dk sistem maliyetini salamak iin iki eit fiziksel cihaz tipi tanmlanmtr [28]. FFD (Full Function Device - Tam Fonksiyonlu Cihaz) : Her tr topolojide alabilir. A koordinatr olabilir. stedii her cihaz ile iletiim kurabilir. (PAN koordinatr: An ynetiminden sorumlu cihazdr.) RFD (Reduced function Device Kstlanm Fonksiyonlu Cihaz) : A koordinatr olmas mmkn deildir. Sadece a koordinatr ile iletiim kurma yetkisi vardr. 3.2.3. ZigBee ereve yaps ereve yaps olabildiince basit tutulmaya allmtr. Baar ile geilen her katman veri paketine kendi baln eklemektedir. ZigBee ereve yaps ekil 3.11de gsterilmitir. IEEE 802.15.4 MAC katman 4 farkl ereve yaps tanmlar:

27

aret erevesi: Koordinatr tarafndan trafii ynlendirecek iaretleri yollamak amacyla kullanlr. Veri erevesi: Tm veri transferleri iin kullanlr. Onay erevesi: Baarl ereve transferlerini bildirmek iin kullanlr. MAC komut erevesi: Dier dmlerin varln kontrol etmek iin kullanlr.

ekil 3.11. ZigBee veri erevesi

3.3. Bluetooth Kablosuz Haberleme Teknolojisi Bluetooth; Ericsson, Nokia, IBM, Intel ve Toshiba gibi firmalarn bir araya gelerek kurmu olduu Bluetooth SIG (Special Interest Group zel ilgi grubu) tarafndan IrDA ve kablolu balantlara alternatif olarak gelitirilen ksa mesafede yksek hzda veri aktarm salayan gvenli bir kablosuz iletiim yntemidir. 1994 ylnda Ericsson, cep telefonlar ve cep telefonu aksesuarlar arasnda kablosuz iletiim kurabilecek dk g tketimli, dk maliyetli bir radyo arabirimi zerinde aratrma yapmaya karar vermitir. Benzer ekilde bir cep telefonu ve bir tanabilir bilgisayar arasnda kablosuz iletiim kurmak iin de her iki cihaza kk bir radyo alcs yerletirilmesiyle Bluetooth teknolojisinin gerek potansiyeli daha net bir ekilde grlebilmitir. Bluetooth uygulamalar; mevcut veri alarna uzanan evrensel bir kpr, evre birimleri iin bir arabirim ve kk apl cihaz alar oluturmak iin bir ara olarak da kullanlabilmektedir. SIG'nin balangtaki grevi,

28

teknolojinin sadece tek bir irket tarafndan sahiplenilmesini nlemek amacyla, ksa menzilli radyo iletiimi sahasnda yaanan teknik gelimeleri izlemek ve ak, kresel bir standardn olumasn salamaktr. Yaplan almalarn neticesinde 1999 Temmuz aynda ilk Bluetooth standard karlmtr. SIG'nin nemli almalar arasnda bu spesifikasyonun gelitirilmesi yer almaktadr. Kuruluun nde gelen dier grevleri ise birlikte alabilirlik gereksinimleri, frekans band harmonizasyonu ve teknolojinin kitlelere tantlmasdr. Bluetooth ile dier zmler arasndaki en belirgin fark, Bluetooth ile birden ok cihazn birbirleri ile ayn anda iletiim kurabilmesidir. Bluetooth sisteminde radyo balants ile bir ok arac balamak mmkn olmaktadr. Bluetooth 2,45 GHz ISM bandn kullanmaktadr. Parazitleri byk lde nleyebilmek iin FHSS (Frequency Hopping Spread Spectrum) yntemine bavurulmaktadr. Yntemde 2,402 GHz ile 2,480 GHz frekans aral l MHz'lik aralklarla 79 kanala blnmektedir. Blnme sonucu, saniyede 1600 frekans atlamas gereklemekte, bu sayede de Bluetooth balantlar dierlerine oranla yksek kararllk gstermektedir. Bluetooth ile birbirinden ayr alan ve iletiim kanallar olarak kullanlan masast ve tanabilir bilgisayarlar, mobil telefon, fotoraf makinesi, video kamera gibi eitli cihazlar, belirli bir frekans zerinden birbirleriyle kablosuz haberletirilerek, aralarnda bilgilerin e zamanl gnderimi salanabilmektir. ekil 3.12 de eitli Bluetooth uygulamalar gsterilmitir.

29

ekil 3.12. Bluetooth uygulamalar

3.3.2. Bluetooth'da kullanlan topolojiler Bluetooth aralar Piconet ve Scatternet ad verilen alar ierisinde yer alrlar ve haberleirler. Bluetooth ile hem noktadan noktaya hem de tek noktadan ok noktaya kurulabilmektedir. Karlkl olarak yarap iinde olan iki ara birbirleri ile balant kurabilirler. Birbirleri ile haberleen en az iki, en ok sekiz adet Bluetooth elemannn yerel olarak birbirine balanmas ile oluan en kk a birimi Piconet olarak adlandrlmaktadr. Bir Piconet'te bulunan aralardan birisi ynetici (master) rol stlenir. Ynetici ara, yarap iindeki btn dier aralarn kleler (slave) listesini tutar. Her Piconet'de sadece bir ynetici bulunur.

ekil 3.13. Piconet

30

Kleler ise aktif olup olmadklarna gre snflandrlabilirler. Aktif bir kle, o anda ynetici ile veri aktarm yapmakta demektir. Bir Piconet'de 255 pasif, 7 tane de aktif kle bulunabilir. Bir kle, sadece ynetici ile iletiim kurabilir. Kesien alanlar olan Piconet'ler grubuna Scatternet ad verilmektedir (ekil 3.14). rnein bir ynetici tarafndan grlen bir kle, dier klelerin uzanda bulunduu iin onlar tarafndan grlemeyebilir. Bu durumda bu kle ile ynetici ayr bir Piconet saylr. Bu iki Piconet'in frekans atlama sralamalarnn farkl olmas sayesinde ynetici her iki Piconetde bulunan aktif kleler ile sorunsuz haberleebilir. Birden fazla Piconetde bulunan bir Bluetooth arac, ayn anda ancak birisinde aktif durumda olabilir. Ayn zamanda, bir Piconetde ynetici olan bir ara, dierinde kle de olabilmektedir.

ekil 3.14. Scatternet

3.3.3. Bluetooth protokol kmesi Bluetooth protokol yn ve karlk gelen OSI bavuru modeli ekil 3.15te gsterilmitir. Fiziksel katman, iletiim ortamna elektriksel arayz tekil eden modlasyon ve kanal kodlamasn ieren radyo ve temel banttan olumaktadr. Veri

31

ba katman, hata kontrol ve dzeltmesi ve ba kontrol fonksiyonunu ieren temel bandn kontroln salamaktadr. Veri ba katman belirli bir balant iin gnderim, ereveleme ve hata denetimine cevap verebilir durumdadr [30].

ekil 3.15. Bluetooth protokol kmesi ve OSI referans modeli 3.3.5. Bluetooth ereve yaps Bluetooth standardnda kullanlan eitli ereve biimleri vardr. Bunlardan en nemlisi ekil-3.16da gsterilmitir. ereve ynetici cihazn adresini tanmlayan 72 bitlik eriim kodu ile balar. Bylece birden fazla ynetici cihazn kapsama alannda bulunan kleler verinin kendileri iin olup olmadn anlarlar. Ardndan veri alan gelir. Veri alan 5 yuval gnderim iin 2744 bit, tek bir zaman yuvas iin 240 bitten oluur.

ekil 3.16. Bluetooth ereve yaps

32

MAC bal adres, tip, F,A, S ve kontrol toplam alanlarndan olumaktadr. 3 bitlik adres erevenin aktif olan 8 cihazdan hangisine gnderilmek istendiini belirtir. 64 bitlik tip alan veri alannda kullanlan hata dzeltme trn ve erevenin ka adet slottan olutuu bilgisini ierir. F(Flow - ak) biti, slave tarafndan buffernn dolu olduunu ve daha fazla veri alamayacan belirtmek iin kullanlr. A(Acknowledgement-bildirim) biti, ereveye ACK ile geri bildirim verilip verilmeyeceini belirtir. S (Sequence-Sra) biti, gnderim tekrarlarn saptayabilmek iin ereveyi numaralandrmak amacyla kullanlr. 18 bitlik Mac bal 3 kez ard arda tekrarlanr. Alc tarafta basit bir devre bu kopyay kontrol eder. Eer ayn ise verinin doru iletildii kabul edilir. 3.4. IEEE 802.11 Standartlar Kablosuz Yerel Alan Alar (WLAN) iin gelitirilen standart IEEE 802.11 standarddr. Her bir standart iin ayr bir alma grubu vardr. Ayrca bu alma gruplar da alma alanlarna (rnein fiziksel katman, MAC katman, QoS, vb.) gre alt gruplara ayrlmtr. izelge 3.2de IEEE 802.11 alma gruplarnn gelitirdikleri standartlar grlmektedir[1]. izelge 3.2. 802.11 standartlar
Standart 802.11 802.11a 802.11b 802.11g 802.11i 802.11e 802.11f 802.11h 802.11n Aklama 2,4 GHz ISM bandndan 2 Mbpse kadar hz/band genilii 5 GHz UNII bandnda 54 Mbpse kadar hz/band genilii 2,4 GHz ISM bandndan 11 Mbpse kadar hz/band genilii 2,4 GHz de 802.11bnin yksek hzlar iin (54 Mbps) geniletilmi hali 802.11 MAC iin arttrlm gvenlik ve dorulama mekanizmas 802.11 MAC katmannn QoSini arttrmak ve ynetmek iin APleraras iletiimin kotarlmas(IAPP) ve farkl reticilerin APlerinin karlkl almalar iin 5 Ghzde 802.11 MAC ve 802.11a iin yksek hzl fiziksel katman letiim hzn 100Mbpsnin zerine karmak iin Fiziksel ve MAC katman dzenlemeleri

33

Gelitirilen ilk standart 1999 ylnda yaynlanan IEEE 802.11 standarddr. 2.4 GHz band geniliinde 2Mbps veri hzn desteklemektedir. FHSS (Frequency Hopping Spread Spectrum) ve DSSS (Direct Sequence Spread Spectrum) modlasyon tekniklerinin ikisini de desteklemektedir. Yukarda belirtildii gibi, IEEE 802.11 alma gruplar, bu standard gelitirmekte ve yeni standartlar a dan i ye kadar yeniden adlandrlarak yaynlanmaktadr. IEEE 802.11den sonra karlan ilk standart olan IEEE 802.11b standard, sadece DSSS modlasyon tekniini kullanarak 11Mbps seviyesinde veri hzn salamtr. IEEE 802.11bden sonra gelitirilen IEEE 802.11a standardnda ise, 5GHz band geniliinde OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing) modlasyon yntemini kullanarak 54 Mbps veri hz salanmtr [25]. 3.4.1. 802.11 protokol kmesi Ethernet i ieren 802.11 standartlarnn hepsinde yapsal bir benzerlik vardr. ekil3.17de 802.11 kmesinin ksmlar verilmitir. Fiziksel katman, OSI fiziksel katman ile ayndr. Ancak veri ba katman tm 802 protokollerinde iki ya da daha fazla alt katmana ayrlmtr. 802.11 protokolnde MAC katman kanaln nasl ayrlacan ve sonraki transferin kimin tarafndan yaplacan belirler. stteki LLC katmannn grevi farkl protokoller arasndaki deiiklikleri a katmanna belli etmemektir [31]. 1997 de tantlan 802.11 standard fiziksel katmanda ayr iletim teknii tanmlar. Kzltesi (infrared) metodu, ounlukla bir TV uzaktan kumandasnn kulland teknolojiyi kullanr. Dier ikisi ise FHSS ve DSSS olarak adlandrlan ve ksa alan radyo frekanslarnn kullanan tekniklerdir. Her ikisi de lisans gerektirmeyen 2.4 GHz lik ISM bandn kullanr. Radyo kontroll dier kontrol cihazlar da bu frekans kullanmaktadr. Dolaysyla kontrol cihazlar ile kablosuz a cihazlar arasnda etkileim meydana gelebilir. 1999 ylnda daha yksek bant geniliine ulamak iin iki yeni teknik tantlmtr. Bunlar: OFDM ve HR-DSSS dir. Srasyla 54 Mbps ve 11 Mbps bant geniliine kadar ilem yapabilmektedir. 2001 ylnda ikinci bir

34

OFDM modlasyon teknii tantlmtr, ancak bu modlasyon birincisinden farkl bir frekans bandnda almaktadr [25].

ekil 3.17. 802.11 protokol kmesinin blmleri 802.11 fiziksel katman zin verilen be transfer teknii de MAC erevesinin bir istasyondan dierine gnderilmesini salamaktadr. Birbirlerinden farklar kullandklar teknolojiler ve ulaabildikleri hzlardr. Kzltesi opsiyonu 0,85 ya da 0,95 mikronda yaylm transfer kullanr. Desteklenen iki hz vardr: 1 Mbps ve 2 Mbps. 1 Mbps hzda her 4 bitlik grup iin 16 bitlik 15 adet 0 ve 1 adet 1 den oluan kod kelimesi (Gray kodu ) kodlama ilemi iin kullanlr. Bu kodun zaman e uyumunda ok dk bir hata verme zellii vardr. 2 Mbps hzda kod zme ilemi 2 bit alr ve 4 bitlik kod kelimesi oluturur. Bu kelime tek 1 den oluur. rnein; 0001, 0010, 0100 ya da 1000. Kzltesi sinyaller duvarlardan geemez, bylelikle farkl odalardaki hcreler birbirinden izole edilmi olur. Buna ramen, dk bant genilii yznden sk kullanlan bir seenek deildir [15]. FHSS (Frequency Hopping Spread Spectrum) : Her biri 1 MHz geniliinde ve 2,4 GHz ISM bandnn dk snrndan balayan 79 adet kanal vardr. Atlanacak frekansn srasn reten bir rasgele say reteci kullanlr. Btn istasyonlar ayn say

35

retecinden bilgi ald srece zamana gre e uyumlu alacak ve e zamanl olarak ayn frekansa atlama yapacaklardr. Her frekansta harcanan zaman dilimi yaam zaman olarak adlandrlr. Bu ayarlanabilir bir byklktr, ancak 400 milisaniyeden az olmamaldr. FHSSnin rasgele sra belirleme yntemi ISM bandnda yer ayrmak iin uygun bir yoldur. Bu ayn zamandan gvenlik salar. Bu sayede atlama sonrasn ya da yaam zamann bilmeyen bir istasyon gnderimi dinleyemez. Daha uzun mesafelerde oklu yol snm (multipath fading) bir ipucu olabilir ve FHSS buna kar iyi diren gsterir. Bu bal olarak bu teknik radyo parazitleri ile karmaz. Bu sayede binalar aras balantda popler hale gelmitir. Ana dezavantaj ise dk bant geniliidir [25]. nc modlasyon metodu, DSSS (Direct Sequence Spread Spectrum) 1 ya da 2 Mbps hz ile snrldr. CDMA sisteminin kulland ema ile baz benzerlikleri bulunmaktadr. Her bit, Barker dizisi olarak adlandrlan 11 ipi kullanarak transfer edilir. 1 Mbaudda faz kaydrma modlasyonunu kullanr. 1 Mbps hzda alrken baud bana 2 bit transfer eder. Yksek hzl kablosuz LAN larn ilki OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing) yntemini kullanarak daha geni (5 GHz lik ) ISM bandnda 54 Mbps hzna kadar ulaabilen 802.11 a standarddr. Aktarmlarn ayn zamanda birden fazla frekansta olmasndan, bu teknik spread spektrum (yaylma tayfnn) bir formu olarak dnlmtr. Ancak bu, CDMA ve FHSS nin her ikisinden de farkldr. Sinyali pek ok dar banda blmenin, tek bir geni bant kullanmaya gre baz anahtar avantajlar vardr. Tek bir geni bant kullanm sinyalin dar bant parazitleri ile daha fazla karmasna neden olmaktadr ve komu olmayan bantlarn kullanlma olasl vardr. HR-DSSS (High Rate Direct Sequence Spread Spectrum), 2.4 GHz lik bantta 11 Mbps hza ulamak iin saniyede 11 milyon ip kullanan bir tekniktir. Bu teknik 802.11 b ad ile standartlatrlmtr ancak 802.11 a nn bir devam deildir. Aslnda bu standart 802.11a dan nce onaylanm ve piyasaya srlmtr. 802.11b tarafndan desteklenen veri oranlar: 1, 2, 5,5 ve 11 Mbps dir. 1 ve 2 Mbps lik veri

36

oranlar 1 Mbaudda, baud bana 1 ve 2 bit ile faz kaydrma modlasyonu ile almaktadr. Bu sayede DSSS ile uyumluluu salanmtr. 5,5 ve 11 Mbpslk oranlar 1,375 Mbaudda baud bana 4 ve 8 bit ile Walsh/Hadamard kodlarn kullanarak alr. Varolan yk ve grlt artlarnda mmkn olan en iyi hza ulamak iin veri oran ilem srasnda dinamik olarak uyarlanmaldr. Uygulamada, 802.11 b nin ilem hz yaklak olarak her zaman 11 Mbps dr. 802.11 b, 802.11 a dan daha yava olmasna ramen eriim sahas 7 kat daha genitir ve bu baz durumlarda byk nem tar. 802.11b nin geniletilmi uyarlamas olarak IEEE tarafndan Kasm 2001de 802.11g onaylanmtr. Bu standart 802.11ann OFDM modlasyon metodunu kullanmakta ancak 802.11b gibi 2,4 GHz ISM bandnda ilem yapmaktadr. Teorik olarak 54 Mbps hz ile alabilmektedir. 802.11 MAC alt katman protokol 802.11 MAC alt katman protokol kablolu bir sisteminki ile karlatrldnda kablosuz evrenin doal karmakl nedeni ile Ethernetten olduka farkldr. Ethernet ile, bir istasyon sadece hat boalana kadar bekler ve ardndan verisini gnderir. lk 64 byte iinde bir geri bildirim almazsa ereve doru ekilde teslim edilmi demektir. Kablosuz iletiimde bu durum tutarllk gstermez [25].

37

Cnin kapsama alan

Ann kapsama alan

C C gnderiyor A gnderiyor

ekil 3.18. (a) Gizli istasyon sorunu (b) Aa km istasyon sorunu

Btn istasyonlar birbirinin radyo alannda bulunmadndan hcrenin bir blmnde devam eden aktarmlar, hcrede bulunan baka bir yerde alnamayabilir. ekil 3.18 deki rnekte C istasyonu B istasyonuna aktarmda bulunuyor. Eer A, kanal dinlerse hi bir ey duyamayacak ve yanllkla aktarm sonlandracak, B ye aktarmda bulunmaya balayabilecektir. Buna ek olarak tam tersi aa km istasyon problemidir. Burada B, C ye veri gndermek ister ve kanal dinler. Bir aktarm duyduundan C ye gnderimde bulunmaz halbuki o anda A istasyonu D gibi bir baka istasyona da gnderimde bulunuyor olabilir. Buna ek olarak, ou radyo, tek bir frekans zerinde hem gnderim hem de alm yapamaz. Bu problemlerin bir sonucu olarak, 802.11 Ethernet in kulland CSMA/CD protokoln kullanmaz. Bunun yerine iki farkl ilem modunu destekler. Birincisi, DCF (Distributed Coordination Function )dr. Herhangi bir merkezi kontrol kullanmaz ve bu ynyle Ethernete benzer. Dieri ise PCFdir (Point Coordination Function). Bu modda, baz istasyonu bulunduu hcredeki tm eylemleri denetlemektedir. Tm uygulamalar DCFyi desteklemelidir. Ancak PCF seimliktir. DCF altrldnda, 802.11 CSMA/CA (CSMA with Collision Avoidance) adl bir protokol kullanr. Bu protokolde, hem fiziksel kanal alglama hem de asl kanal alglama kullanlr. Bu iki ilem modu CMA/CA tarafndan desteklenir. lk metodda bir istasyon aktarmda bulunmak istedii zaman kanal alglar. Eer kanal bosa

38

aktarma balar. Aktarm esnasnda kanal alglamaz ancak giri erevesini yaynlar. Eer kanal megulse, gnderici kanaln boalmasn bekler ve bundan sonra aktarma balar. Eer arpma meydana gelirse arpan istasyonlar rasgele bir zaman dilimi beklerler (Ethernet binary ssel geri dn algoritmasn kullanarak) ve yeniden dener. CSMA/CA protokolnn dier modu MACAW tabanldr ve sanal kanal alglama metodunu kullanr (ekil 3.19). Bu rnekte A, B ye gnderimde bulunmak istiyor. C de Ann kapsama alannda bulunan bir istasyondur. Ayn zamanda Bnin de kapsama alanndadr. D ise B nin kapsama alannda ancak Ann kapsama alannda bulunmayan bir istasyondur.

Veri

Zaman ekil 3.19. Kanal kullanm ile ilgili rnek Protokol A, Bye veri gndermeye karar verdiinde balar. A ilk olarak Bye gnderimde bulunmak iin izin istemek zere bir RTS erevesi gnderir. B bu istei aldnda, hangi durumlarda cevap olarak CTS erevesini gndermeye izin verip verilmeyeceine karar verebilir. CTSnin alnmas zerine A veri erevesini gnderir ve bir ACK zamanlayc balatr. Veri erevesi doru ve tam olarak alnrsa B istasyonu alverii sonlandrmak iin bir ACK erevesi ile karlk verir. eer Ann ACK zaman, ACK erevesinin geri dnmesinden nce sona ererse btn protokol batan itibaren tekrarlanr [25].

39

Bu veri alverii C ve D noktalar asndan incelenecek olursa; C istasyonu Ann kapsama alanndadr, bu yzden RTS erevesini alabilir. Eer alrsa yakn bir zamanda kendisine veri gnderilecei sonucunu karr, dolaysyla alveri tamamlanana kadar tm gnderim ilemlerinden vazgeer. RTS isteinden elde ettii bilgiden ilemin ne kadar sreceini anlar ve kanaln kendisi iin megul olduunu bilir ve bu sre iinde veri gnderimi iin teebbste bulunmaz ve ekil 3.19da grld gibi dahili NAV (Network Allocation Vector) sinyali yaynlarlar. D noktas ise RTS yi duyamaz, ancak CTSyi duyar. Bylece o da kendisi iin NAV sinyali gnderir. NAV sinyalleri gnderilmeyen sinyallerdir, sadece bir sre gnderimde bulunulmamas iin dahili hatrlatclardr [25]. Kablolu alarn tersine kablosuz alar ISM bantlarnn dier cihazlar tarafndan da kullanldndan grltldr ve gvenilirlii dktr. Sonu olarak erevenin baarl olarak hedefine ulamas ereve uzunluunun ksaltlmasyla salanabilir. Eer herhangi bir bitin hatal olma olasl p ise, n bit uzunluundaki bir erevenin hatasz varma olasl (1-p)n dir. rnein p=10-4 iin bir tam Ethernet erevesinin (12144 bit) doru olarak alnma olasl %30 dan azdr. Eer p=10-5 ise, erevenin 1/9 u hasar grecektir. p=10-6 olsa bile, erevelerin %1 den fazlas hasar grr. Bu da saniyede bir dzine bitin hatal ulamas demektir. zet olarak eer ereve ok uzunsa hasar grmeden hedefe ulama ans ok azdr ve muhtemelen yeniden gnderilmesi gerekecektir. Kanallarn grltl olma problemini zmlemek iin 802.11 protokol erevelerin her biri kendi kontrol bitini barndran kk paralara blnmesine izin vermektedir. Bu paralar bamsz olarak numaralanr ve dur-bekle (stop-wait) protokol kullanlarak tannr (rnein gnderici k paras iin tannma-ACK sinyalini almadan k+1 parasn gnderemez). Bir defaya mahsus olarak RTS ve CTS kullanarak kanal ele geirilir. Bir stunda pek ok para yollanabilir. ekil 3.20de gsterildii gibi paralarn sras paralanm veri dizisi olarak adlandrlr.

40

Bozulmalarda tam erevelerden ziyade paralarn yeniden gnderilmesiyle ilem hacmi artar. Para boyutu standart olarak sabitlenmemitir. Ancak her hcre iin bir parametredir ve baz istasyonu tarafndan ayarlanabilir. NAV mekanizmas dier istasyonlardan sadece ACK bilgisi gelen kadar sessiz kalmasn salar. Tm paralarn karmadan gnderilebilmesi iin baka bir mekanizma kullanlr. Tm bunlar 802.11 protokolnn DCF modunda uygulanr. Bu modda merkezi kontrol yoktur. stasyonlar Ethernette olduu gibi gnderimde bulunmak iin birbirleriyle yarrlar. Dier modda ise baz istasyonu dier istasyonlar arasnda oylama yapar gnderilecek verilerin olup olmadn sorar. PCF modunda gnderim sras tamamen kontrol edildiinden arpma olumaz. Paralanm veri dizisi

Zaman ekil 3.20. PCF modu kanal kullanm rnei 802.11 standard gnderim srasnn olumasnda kullanlacak oylama

mekanizmasn tanmlar ancak bunun frekans, sras ya da istasyonlar eit servisler alma ihtiyacnda olduunda ne yaplacan belirtmez. Baz istasyonu iin temel mekanizma, periyodik olarak (saniyede 10 ile 100 aras) iaret erevesi yaynlamaktadr. aret erevesi, atlama sralar ve yaam sreleri (FHSS iin), e zamanlama bilgileri gibi parametreleri ierir. Ayn zamanda yeni istasyonlarn oylama servisine katlmalar iin davette bulunur. Bir istasyon oylama servisi iin bir kez katlmda bulunduunda, QoS garantisi verilmesini de mmkn klan , bant geniliinin bir blmn etkin olarak kullanmay kesin oranda garanti eder.

41

Bir hcrede DCF ve PCF ayn anda bulunabilir. lk anda merkezi kontrol ve datk kontrol ile ayn zamanda ilem yapmak imkansz grnebilir. Ancak 802.11 bunu mmkn klmaktadr. Bunu zaman aralklarn dikkatli tanmlayarak salayabilmektedir. Bir ereve gnderildikten sonra baka bir istasyon ereve gndermeden nce belli bir zaman aral olmaldr. Her biri zel amalar iin kullanlmak zere drt farkl zaman aral tanmlanmtr (ekil 3.21).

Kontrol erevesi gnderilebilir PCF ereveleri gnderilebilir DCF ereveleri gnderilebilir Hatal erevelerin dzeltmesi yaplr

Zaman

ekil 3.21. 802.11 de ereveler aras zaman aralklar En ksa aralk SIFS (Short InterFrame Spacing), ereveler aras ksa

boluklandrmadr. Tek bir seferde gidebilecek diyaloglarn ilk olarak gitmesine izin vermek iin kullanlr. Bunlar: Alcnn RTS ye cevap olarak CTS gndermesi, alcnn bir para ya da erevenin tamam iin ACK gndermesi, sral paralar gnderen bir istasyonun tekrar bir RTS gnderilmesini gerektirmeyen bir sonraki paray gndermesi gibi tekli diyaloglardr. Bir SIFS aralndan sonra yant vermek iin adlandrlm bir istasyon her zaman vardr. Eer bu ans kullanmada baarsz olursa ve PIFS (PCF InterFrame Spacing) zaman geerse, baz istasyonu oylama erevesi ya da iaret erevesi gnderebilir. Bu mekanizma, veri erevesi ya da blnm sral paralar eklinde veri gndermekte olan biri istasyonun erevesini bitirmesine izin verir. Baka istasyonlarn araya girmesini engeller ancak baz istasyonu nceki gndericinin ii bittiinde istekte bulunan dier kullanclar ile yarmasna gerek kalmadan kanal ele geirebilir.

42

Eer baz istasyonu devreye girmezse DIFS (DCF InterFrame Spacing) zaman geer. Bu zaman sresince her istasyon yeni bir ereve gndermek zere kanal ele geirmek iin hamlede bulunabilir. Genel ekime kurallar uygulanr ve arpma meydana gelirse ikili ssel geri dn gerekebilir. Son zaman aral ise EIFS (Extended InterFrame Spacing) dir. Sadece bozuk ya da bilinmeyen bir ereve alm olan biri istasyonun bunu rapor etmesi iin kullanlr. Buna en dk nceliin verilmesi fikri alcnn ne olup bittiinden haberdar olmamas anlamna gelir. ki istasyon arasnda devam etmekte olan bir diyalog ile karmasn nlemek iin nemli bir sre beklenmelidir. 3.4.2. 802.11 ereve yaps 802.11 standard farkl ereve snf tanmlar. Bunlar; veri, kontrol ve ynetimdir. MAC alt katmannda bunlardan her birinin farkl bir bal vardr ve bu balklarn alan uzunluklar farkl deerlerdedir. Veri erevesinin format ekil 3.22 de verilmitir. lk olarak ereve kontrol alan bulunur. 11 adet alt alan vardr [30].

ekil 3.22. 802.11 veri erevesi Veri erevesinin ikinci alan sredir. erevenin ve ACK bilgisinin kanal ne kadar sre igal edeceini belirler. Bu alan ayn zamanda kontrol erevelerinde de mevcuttur. Dier istasyonlar buna gre NAV mekanizmasn ynetir.

43

ereve bal drt adet adres iermektedir. Bu adresler IEEE 802 biimindedir. Kaynak ve hedef adresi ile birlikte hcreler aras trafik iin gerekli kaynak ve hedef baz istasyonu adreslerini ierir. Sra alan blnm ereve gnderimlerinde paralarn numaralandrlmas iin kullanlr. 16 bitten olumaktadr. 12 tanesi ereveyi tanmlarken, 4 tanesi paray tanmlar. Veri alan 2312 byte a kadar veri ierebilir. Ardnda genel kontrol toplam gelir [31]. Denetim ereveleri de veri erevelerine benzer biimdedir. Sadece bir baz istasyonu adresi eksiktir. nk ynetim ereveleri tek bir hcreye ynlendirilir. Kontrol ereveleri sadece bir ya da iki adres ierdiinden, veri ve sra alan bulunmadndan daha ksadr. Burada anahtar bilgi Alt tip alanndadr [30]. 3.5. ETSI HiperLAN Standartlar ETSI, Dnyann tannan standart belirleyicilerindendir. HiperLAN, 19911996 yllarnda ETSI tarafndan gelitirilmitir. HiperLAN, drt standarttan oluan bir aileyi iermektedir [5,30]: izelge 3.3. HiperLAN standartlar HiperLAN Type1 Uygulama Frekans Veri iletim oran Kablosuz Ethernet 5 GHz 23,5 Mbps HiperLAN Type2 Wireless ATM 5 GHz 54 Mbps HiperLAN Type3 Kablosuz Yerel Dng 5 GHz 20 Mbps HiperLAN Type4 Kablosuz noktadan noktaya 17 GHz 155 Mbps

3.5.1. HiperLAN protokol kmesi HiperLAN veri ba ve fiziksel katmanla ilgili tanmlar ierir. Yerel alar iin veri ba katman LLC ve MAC olmak zere iki alt katmana blnmtr. HiperLAN sadece MAC ve fiziksel katmanla alakaldr.

44

ekil 3.23. HiperLAN katmanlar HiperLAN/1 mimarisinde, kanal eriim sinyallemesi ve paket nceliinin belirlenmesi iin gerekli protokol ilemleri ile ilgilenmek zere ortada CAC (Channel Access Control-Kanal Eriim ve Kontrol Katman) adyla bir alt katman tanmlanmtr [5]. Fiziksel katman HiperLAN 5,150 5,300 MHZ aras radyo frekans bandn kullanr. Btn HiperLAN ekipman 5 kanalda ilem grmektedir. HiperLAN iin GMSK (Gaussian Minimum Shift Keying - Gaussian Minimum Kayma Anahtarlamas) yksek oranda aktarm modle etmek iin yksek bit oranl modlasyon emas olarak kullanlr. GMSK sabit paket modlasyon emasdr. Anlam: Aktarlan sinyalin genlii sabittir. Bu nemlidir, nk RF ykselticinin daha az iddette dorusallkta olmas istenebilir. Bu da radyonun zararnn daha az olmas, daha da nemlisi g ykselticinin verimliliinin artmas anlamna gelir. Aktarlan gerek RF enerjisinin oran tketilen elektrik enerjisi ile karlatrlr. FSK (Frequency Shift Keying) , dk bit oranl aktarmlar modle etmek iin kullanlan emadr [30].

45

CAC (Channel Access and Control) Kanal Eriim ve Kontrol CAC katman, kanaln megul ya da bo durumda olup olmamasna gre, kanaln eriim giriiminin nasl yaplacan ve giriimin hangi ncelik seviyesinde deerlendirileceini tanmlamaktadr. Aktarm 3 aamaldr. Bunlar: ncelik, erik, Aktarm aamalardr.. ncelik aamasnda, en yksek kanal eriim nceliine sahip veri aktarmlar seilir. Kanal eriim ncelii, paket yaam zaman ve kullanc zelliine sahiptir. erik aamasnda, CAC dier HiperLAN CAClar ile ayn ncelikle yar halindedir. CAC bir sinyal gnderir. (Sinyalin uzunluu, geometrik olaslk dalma gre hesaplanr). Gnderim sonunda CAC, kanal dinler. Eer baka bir cihaz halen gnderim yapmakta ise kendi gnderimini bir sonraki kanal eriim sayklna kadar erteler. Aksi takdirde kanal kullanm hakkn kazanr ve gnderime balar. Aktarm aamasnda ise veri gnderilmektedir. Veri gnderimi iin nceden kanaln bo olduunun bilinmesinin gerekmemesine ramen bir veri aktarm isteinin kanala eriebilmesi iin kanal eriim sayklnn banda hazr olmas gerekir. Aksi takdirde bir sonraki kanal eriim sayklna kadar beklemelidir [32]. Media Access Control (MAC) Ortam Eriim Kontrol Katman HiperLANn g koruma, gvenlik, oklu yol ynlendirme, st katman protokollerine veri transfer edilmesi gibi zelliklerini salayan eitli protokolleri HiperLAN MAC katman tanmlamaktadr. HiperLAN/1 hem yapsal hem de Ad-Hoc topolojileri destekler. Yapsal mimaride her HiperLAN cihaz komularndan sadece birini aktarc olarak seer ve tm trafii aktarcya gnderir. Ad-Hoc topolojisinde byle bir denetimci yoktur. Her cihaz adaki dier cihazlarla dorudan haberleir.

46

3.5.2. HIPERLAN/2 referans modeli HiperLan/2, ETSI'nin Broadband Radio Access Networks (BRAN) birimi tarafndan projelendirilen ve ETSI tarafndan kabul edilen, Avrupa'da geerli olan bir standarttr. 5 GHz frekans bandnda (5,15-5,35 ve 5,470-5,725 Ghz) almakta ve maksimum 54 Mbps veri transfer hzn desteklemektedir. Bu frekans band Avrupa'nn byk bir blmnde lisanssz olarak kullanlabilmektedir. HiperLan/2 standardn desteklemek amac ile HiperLan/2 Global Forum (H2GF) ad altnda bir forum oluturulmutur. Bu forum HiperLan/2 standardnn yaygnlatrlmas iin almaktadr. Kurum ayn zamanda farkl firmalar tarafndan retilen donanmlarn birbirleri ile uyumlu almasn salamay amalamaktadr [32]. 3.5.3. HiperLAN/2 ve 802.11 arasndaki temel farklar HiperLan/2'nin 802.11a'dan en temel fark, gvenlie (isel kimlik denetimi ve kriptolama) ve trafik nceliklendirmesine destek vermesidir - ki bu da gerek zamanl veri iletiimi olan video konferans ve ses iletimi iin byk nem tamaktadr. Bunun yan sra HiperLan/2 Ethernet, ATM gibi farkl birok omurga an desteklemektedir. 802.11a CSMA/CA (Carrier Sense Multiple Access with Collision Avoidance) ile paket transferini gerekletirirken, HiperLAN/2 TDMA (Time Division Multiple Access) kullanr. CSMA/CA ile tm istasyonlar eriim iin ayn radyo kanaln kullanrlar. rnein; bir 802.11 istasyonu bir paket yollama ihtiyac duyduunda, nce dier aktarmlar dinler ve baka bir istasyon aktarmda bulunmad anda paketini gndermeye teebbs eder. Eer baka bir istasyon iletime balayacak olursa, dier tm istasyonlar kanal boalana kadar bekleyecektir. CSMA/CA nn yol at bir baka sorun da e uyumsuz eriim kullanldndan istasyonlarn bekleme sresinin belirsiz olmasdr. Bu ilem modu ile ortama eriim, dzenli bir zamana bal deildir. Sonu olarak, bir istasyonun paketini ne zaman

47

gnderebileceinin garantisi yoktur. Bu da dzenli eriim gerektiren transferlerde ses ve video gibi verimlilii drmektedir [5,30]. HiperLAN/2 de TDMA nn kullanlmas aa eriimde belli bir zamanlama salar. TDMA sistemler dinamik olarak her istasyona gnderim iin ihtiya duyaca belli bir zaman dilimi ayrr. stasyonlar kendilerine ayrlan zaman dilimleri ierisinde gnderimlerini gerekletirirler. Bu da ortam kullanmn daha verimli hale getirmekte ve ses- video uygulamalarnda etkin destek salamaktadr [5,30]. HiperLAN/2 ve 802.11 teknolojilerinin her ikisinde de veri aktarm hz 54 Mbps dr. Ancak bu oran istasyon ile AP (eriim noktas) arasndaki gerek veri transfer hzn vermez. Kullanlabilen gerek maksimum aktarm hz HiperLAN/2 de 42 Mbps dr. 802.11a da ise 18 Mbps civarndadr [5]. 3.6. Kablosuz ATM ATM (Asynchronous Transfer Mode) protokol, balant temelli alan zellikle ses, video ve veri iletiimi iin kullanlan bir protokoldr. ATMnin verileri sabit uzunluklu hcreler halinde tamas hz kazanc salamaktadr. Kablosuz ATM ise ATM nin kablolu ortamda salad yksek veri iletim hz ve hizmet kalitesi zelliklerini kablosuz ortamlar iin gerekletirmektedir. Wireless ATM yeni nesil PANlarn zm ya da QoS garantisi salayan dahili veri yaynn ( veri, ses, grnt) destekleyecek B-ISDN (Broadband Integrated Services Digital Network Geni bant birleik servis saysal alar) kablosuz uzants olarak grlmektedir [33]. 3.6.1. Kablosuz ATM bileenleri Kablosuz ATM, sabit ya da hareketli baz istasyonlarnn kullanld karmak sistemlere uygulanabilecei gibi baz istasyonu kullanmayan basit sistemlere de uygulanabilir. Bir kablosuz ATM sistemi genel olarak gezgin terminallerden ve sabit baz istasyonlarndan olumaktadr. Buna ek olarak dier ATM alarla haberlemeyi salayan hareketlilik destei yazlm eklenmi ATM anahtarlar bulunur.

48

Gezgin terminallerde kablosuz ATM radyo a arayz kart (NIC Network Interface Card) ile hareketlilik zellii eklenmi kullanc a arayz (UNI User Network Interface) yazlm bulunmaktadr. Baz istasyonlar ise hcre ierisindeki, gezgin terminallerin haberlemesini kontrol eden radyo arayzne sahip ve hareketlilik destei eklenmi UNI/NNI (Network to Network Interface) yazlmn iermektedir. 3.6.2. Kablosuz ATM protokol kmesi Kablosuz ATM sistem, birbirinden bamsz Mobil ATM altyap sistemi ve radyo eriim ksmlarndan olumutur. Bu sayede sistemin mobil a yaps deitirilmeden radyo eriim teknolojilerine uyum salamas mmkn hale gelmektedir. ekil 3.24te KATM protokol katmanlar grlmektedir. Mobil ATM, hareketlilii desteklemeleri gereken ilevleri iaretleyerek daha yksek katman kontrolleri ile uramaktadr. Bu kontrol sinyalleri; el deitirme, konum ynetimi, ynlendirme, adresleme ve trafik ynetimini iermektedir. Radyo Giri Katman, kablosuz ATM giriinin radyo balant protokollerinden sorumludur. Radyo giri katman; fiziksel katman, MAC, veri ba katman ve RRC (Radio Resource Control-Radyo Kaynak Kontrol) alt katmanlarndan olumaktadr [33,34].

49

ekil 3.24. KATM protokol katmanlar Mobil ATM a katman protokolleri aretlemesi (Handover): Gezici terminallerin yer deiiklii

El deitirme

esnasnda bir baz istasyonun kapsama alanndan kp dierine gemesi durumunda a balantsnn etkin olarak srdrlmesini salar. Konum Ynetimi : Gezici terminalin konumunu izler ve yeri hakkndaki iaretleri iler. Her terminal bir ad ve yerel adres sahibidir. Bu ekilde konum ynetimi an bir haritasn karabilir. Gezgin Ynlendirme: Mobil ATM terminaller iin ynlendirme tablosu dinamik olarak yenilenmelidir. Mobil terminallerin yer deiiminden dolay a haritas da srekli olarak deieceinden ek ynlendirme algoritmalar gerektirir. Servis Kalitesi (QoS) Kontrol : KATM de servis kalitesini garanti edebilmek iin terminalin yerini ve hareketliliini lecek baz kriterler belirlenmitir.

50

Radyo Eriim Katman Protokolleri Fiziksel Katman (Radio Physical Layer): Veri gnderme ve alma iin kullanlan gerek modlasyon metodunun tanmland radyo fiziksel ortam katman ile radyo kanallar zerinde senkronizasyon ve ereveleme gerektiren ve MAC katman ile balant kuran radyo iletim birletirme katmanlarndan oluur [33]. izelge 3.4. Fiziksel katman iin spesifik gereksinimler
Dk hz kablosuz PHY Frekans Band Hcre ap Yayn Gc Frekans faktr Kanal band genilii Veri Oran Modlasyon MAC arabirim Sabit paket uzunluu 30 MHz 25 Mbit/s 16 tonlu DQPSK Paralel, transfer hz 3,127 Mbyte/s 150 / 700 MHz 155/622 Mbit/s 32 tonlu DQPSK Paralel, Mbyte/s PHY bal + MAC bal + 4 adet ATM hcresi transfer hz 87,5 tekrar kullanma 5,15 5,35 GHz, 5,725 5,875 GHz 80 m 100 mW 12ye kadar 10 15 m 10 20 mW 7 Yksek hz kablosuz PHY 59 GHz 64 GHz

Ortam Eriim Kontrol (MAC, Medium Access Control) Katman : Snrl bant geniliine sahip kablosuz iletim ortamn kullanclar arasnda etkin olarak paylatrmay amalayan kurallar btndr. Bamsz haberleme kanallarnn terminaller arsnda verimli bir ekilde paylamn salar. MAC protokolleri kullandklar oklu eriim tekniklerine gre TDMA ve CDMA temelli olmak zere ikiye ayrlrlar. Kablosuz Veri Balant Kontrol (WDLC, Wireless Data Link Control): ATM katmanna salanan servisi kontrol etmekle grevlidir. ATM hcresi ATM katmanna gnderilmeden nce radyo kanalnda hatalar meydana gelebilir. Bu hatalar kontrol etmek iin veri ba katman devreye girer.

51

Kablosuz Kontrol (Wireless Control) : Radyo kaynaklarnn gezgin terminallere ayrlmasndan ve el deitirme srasnda ynetiminden sorumludur. 3.7. Genibant Kablosuz Haberleme Teknolojileri ve LMDS Telekomnikasyon irketlerinin sunmu olduu yerel ses iletimi ve yksek hzl internet servisleri iin kullanlan fiber, koaksiyel ya da Cat5 UTP kablolama maliyeti artrmaktadr. Buna zm olarak kablosuz geni bant yayn sistemleri gelitirilmeye balanmtr. rnein LMDS (Local Multipoint Distribution System Yerel ok noktal datm sistemi), bu amala gelitirilmitir. Bu tr teknolojileri standartlatrmak amacyla IEEE, Temmuz 1999da 802.16 ad altnda bir alma grubu oluturmutur. Sabit geni bant kablosuz eriim sistemleri olarak Nisan 2002de onaylanan bu standart WMAN olarak da bilinmektedir [35]. IEEE 802.16 standard, binalara hizmet vermek amac ile gelitirilmitir. Dolaysyla 802.11de olduu gibi hareketlilik ve hcre deiimleri ile ilgilenmez. 802.16 iki ynl iletiim kullanr, birka kilometrelik alanlarda yayn yapmas nedeniyle gvenlik asndan ilave nlemler gerektirmektedir [25,35]. 10 66 GHz frekans aralnda almaktadr. Dalga boyu mm seviyesindedir. Bu nedenle yamur, kar, youn sis gibi hava artlarndan etkilenmektedir. Dolaysyla farkl fiziksel katman gereksinimleri vardr. 3.7.1. 802.16 protokol kmesi Protokol kmesi OSI bavuru modeline gre tanmlanmtr. Ancak katmanlar daha fazla alt katmana blnmtr (ekil 3.25) [25].

52

ekil 3.25. 802.16 protokol kmesi Fiziksel katman fiziksel gnderim alt katman ve gnderim yaknsama alt katman olmak zere iki alt katmandan oluur. Gnderim yaknsama alt katmannn grevi farkl teknolojilerin kullanmndan kaynaklanan eitlilii veri ba katmanna belli etmemektir. 802.16 standardnn iki alt versiyonu gelitirilmitir. 802.16a standard 2-11 GHz frekans aralnda OFDM yi desteklemektedir. 802.16b standard 5 GHz ISM bandnda ilem yapmaktadr. Veri ba katman 3 alt katmandan olumutur. Gvenlik alt katman ifreleme, ifre zme ve anahtar ynetimini gerekletirir. MAC alt katman kanal ynetimi gibi protokolleri ierir. Telefon ve oklu ortam haberlemesi iin QoS garantisi salayabilmek iin tamamen balant odakldr. zel servis yaknsama alt katman dier 802 protokollerinde bulunan LLC alt katmannn yerini almtr. 802.16 paket tabanl protokoller ile balant tabanl bir protokol olan ATMyi birletirmeyi amalamaktadr [25,35]. 802.16 fiziksel katman Geni bant kablosuz iletiimin ihtiya duyduu geni tayf ancak 11 66 GHz frekans aralnda salanmaktadr. Bu milimetrik dalgalar a benzer ekilde dz hatlar boyunca ilerlemektedir. Bunun bir sonucu olarak baz istasyonu ekil 3.26da grld gibi farkl alarda birden fazla antene sahip olabilir. Her antenin hizmet verdii kullanc grubu komu hcrelerden tamamen bamszdr [25].

53

ekil 3.26. 802.16 gnderim alan Milimetrik bantta baz istasyonundan uzaklatka sinyal gcnde keskin bir d meydana gelmesi sebebiyle 802.16, alc istasyonlarn bulunduu mesafeye gre 3 farkl modlasyon emas kullanmaktadr. Yakn kullanclar iin QAM(Quadrature Amplitude Modulation 4 evreli genlik modlasyonu) 64 (6 bits/baud), orta mesafe iin QAM16 (4 bits/baud), uzak mesafedeki kullanclar iinse QPSK(Quadrature Phase Shift Keying 4 evreli faz kayma anahtarlamas) (2 bits/baud) modlasyonlar tanmlanmtr. rnek olarak 25 MHzlik bir spektrum iin QAM64 150 Mbps, QAM16 100 Mbps, QPSK 50 Mbpslik bir veri oran vermektedir. Mesafe arttka daha dk veri oranlar elde edilmektedir. Varolan spektrumun verimli bir ekilde kullanlabilmesi iin eitli metotlar zerinde allmtr. Ses veya oklu ortam uygulamalar iin yukar yndeki ve aa yndeki trafik bantlar eit olarak kullanlmaldr. Ancak internet eriiminde aa yndeki trafik yukar yndeki trafikten daha youn olacaktr. Aa yndeki trafik baz istasyonunda kullancya gelen trafii, yukar yndeki trafik kullancdan baz istasyonuna gnderilen trafii ifade etmektedir.

54

802.16 standard bant geniliini daha kararl bir ekilde kullanmak iin iki farkl ema tanmlamtr: FDD (Frequency Division DuplexingFrekans blmeli iftleme) ve TDD (Time Division DuplexingZaman blmeli iftleme). Her ereve zaman boluklar iermektedir. lk olarak aa ynde trafik gelmektedir. Ardndan da istasyonun talep ve komutlarn gndermesi iin tannan zaman boluu bulunmaktadr. Zaman boluklarnn says gelen komutlara gre dinamik olarak ayarlanmaktadr. Aa yndeki trafik baz istasyonu tarafndan zaman boluklarna haritalanr [25,35]. 802.16 MAC katman Veri ba katman 3 alt katmana blnmtr. Gvenlik alt katman, veri transferini gizli tutmak iin ifreleme yntemlerinden sorumludur. MAC alt katmannda MAC ereveleri fiziksel katmandaki zaman boluklarnn numaralarn ierir. Her ereve alt erevelerden olumutur. Bunlardan ikisi yukar ve aa yndeki trafik haritalardr. Bu haritalar hangi zaman boluunda ne olduunu ve hangi zaman boluklarnn serbest olduunu gsterir. Aa yndeki trafik haritas ayrca siteme yeni balanan istasyonlar bilgilendirmek iin sistem parametrelerini ierir. Aa yndeki kanaln almas basittir. Hangi alt ereveye neyin koyulacan baz istasyonu belirler. Yukar yndeki kanal, kanala erime ihtiyac olan koordine edilmemi istemcilerin rekabeti sonucu daha karmak bir yapya sahiptir. Kanaln yerleimi QoS ile yakndan ilgilidir. Servisler 4 snfta incelenmektedir: Sabit veri oranl servis, Gerek zamanl deiken veri oranl servis, Gerek zamanl olmayan deiken veri oranl servis, Best Effort (En iyi aba) servisi. 802.16daki tm servisler balant tabanldr ve her balant yukardaki servis snflarndan birini alr. Sabit bit oranl servis, sktrlmam ses iletimi iin tasarlanmtr. Bu servis nceden tanml zaman aralklarnda nceden tanml veri miktarlarn gnderme ihtiyacndadr [25,35].

55

Gerek zamanl deiken bit oranl servis bant geniliine duyulan ihtiyacn srekli olarak deitii sktrlm oklu ortam ya da yazlmsal gerek zamanl uygulamalarda kullanlr. Baz istasyonu, istemciye sabit bir zaman aralnda gereksinim duyduu bant geniliini sorar [25,35]. Gerek zamanl olmayan deiken bit oranl servis byk boyutlardaki dosyalar gibi gerek zamanl olamayan ar gnderimler iin kullanlr. Bu servis iin baz istasyonu istemciyi belirli olmayan zaman aralklarnda dinler. Bu esnada sabit bit oranna sahip bir istemci, erevelerinden birine 1 bit ekleyerek servis talebinde bulunabilir [25,35]. Best effort servisi geriye kalan ilemler iindir. Bu serviste sorgulama yaplmaz. stemciler servis alabilmek iin dierleri ile yarmak zorundadr. stek baarl olursa bir sonraki aa ynde trafik iin haritalanr. arpmalar engellemek iin Ethernet ikili ssel geri dn algoritmas kullanlr [25]. 3.7.2. LMDS a mimarisi Ses, veri, internet ve video iletimi iin 25 GHz ya da daha yksek frekanslarda alan kablosuz ak yayn teknolojisidir. Binalar arasnda oluturulan bir LAN olarak da dnlebilir. LMDS hcresel a mimarisini kullanmaktadr. 1,3 GHz bant genilii salar. ABDde 28-31 GHz arasnda, Avrupa da 40 GHz zerinde almaktadr [35]. LMDS a yaps drt temel ksmdan olumaktadr. Bunlar: NOC (A lem Merkezi Network Operation Center), Fiber Tabanl Omurga, Baz istasyonlar ve CPE (Kullanc CihazlarCustomer Premises Equipment)dr. A ilem merkezi, adaki ynetim yazlmlarnn alt sunucular bulundurur. Birden fazla a ilem merkezi kendi ierisinde balanm olabilir. Baz istasyon, fiber altyap sisteminden kablosuz alt yap sistemine eriimde kullanlr. Yani omurga yapsnn sonlandrld ve kablonun altyapya gei yapld yerlerde kullanlr.

56

Baz istasyon, fiber sonlandrc iin a ara birimi, modlasyon / demodlasyon fonksiyonlar ve mikrodalga iletim birimi ierir. Baz istasyonlar ile oluturulan hcrelerde eriim younluunu arttrmak iin sektrel antenler kullanlmaktadr. Her baz istasyonunun tek bir antene sahip olduu veya bir baz istasyonuna fiber ara balantlarla bir ok antenin bal olduu yaplar mevcuttur. Kablosuz sistem tasarmlarnda genel olarak TDMA (Time Division Multiple Access), FDMA (Frequency Division Multiple Access) ve CDMA (Code Division Multiple Access) olmak zere adet eriim metodu kullanlr. FDMA metodu kullanclarn ayn anda farkl frekans bantlarndan baz istasyonuna erimesini salar. Yani eriim frekans blmlendirilmitir. TDMA metodunda ise terminaller veri gnderiminde ayn frekans bandn belli zaman aralklar ile kullanrlar. Bu metot ile eriim zaman blmlendirilmitir.

57

4. BENZET M YNTEM

LE KABLOSUZ B LG SAYAR ALARININ

PERFORMANSLARININ KARILATIRMASI Bu blmde kablosuz yerel alan alarnn farkl standartlardaki uygulamalar simlasyon program yardmyla modellenerek eitli balant biimlerinde ve farkl servis hizmetlerinde performanslar karlatrlmtr. A sistemlerinin modellenmesi genelde analitik matematiksel modelinin karlmasyla yaplmaktadr. Ancak matematiksel modelin karlmas g olan karmak sistemlerde benzetim yntemi kullanlmaktadr. 4.1. Kullanlan Benzetim Program Kablosuz alarn modellenmesinde gelimi nesne tabanl zellikleri ve uygulama destekleri nedeniyle OPNET program tercih edilmitir. OPNET program ile sistemin davran ve ayrk olay benzetimi gerekletirilerek analiz edilebilir. Her biri deitirilebilir zelliklere sahip nesnelerden oluur. Dm modeli ve sre modeli oluturma amal editrler yardmyla kullanc tanml dmler ve protokoller oluturulabilmektedir. Profil tanmlamalar ve uygulama tanmlamalar editrler yardm ile deitirilebilmektedir [36]. OPNET benzetim programnda seviye bulunmaktadr; a, dm ve sre. Bu seviyeler grsel dzenleyiciler kullanlarak gelitirilebilmektedir. Her bir seviye iin dzenleyici editrler bulunmaktadr. Program ayn zamanda benzetim parametrelerini dzenlemek ve veri analizi yaparak grafik oluturmak iin de aralar iermektedir [10,11]. A yaps, dm ve sre modelleri bir proje dosyasna dahil olan senaryolar halinde oluturulmaktadr. Tasarm tamamlandnda benzetim arac yardmyla toplanacak istatistikler belirlenerek altrlr. Program dahilindeki analiz arac sayesinde elde edilen veriler, istenen grafik trnde grntlenebilmektedir. Birden fazla senaryoya ait verilerin ayn grafik zerinde gsterilerek karlatrlmas da mmkndr [36].

58

4.2. Sistemin Modellenmesi A modelleri OPNET kullanlarak oluturulmutur. Benzetimler iki aamal olarak gerekletirilmitir. Birinci aamada uzaktaki bir kablolu aa FTP ve HTTP hizmetleri almak iin balanan Site-1, Site-2, Site-3 ve Site-4 adyla 4 adet alt a modeli oluturulmutur. Her bir sitede birer adet eriim noktas ve 20 adet kablosuz istemci bulunmaktadr. stemciler IP geit zerinden uzaktaki kablolu aa balanarak HTTP ve FTP sunuculardan servis taleplerinde bulunmaktadr. Ayn topolojik yapdaki alt alar farkl standartlardaki dm modelleri tanmlanarak her birinin http, ftp, video ve ses trafiindeki performanslar karlatrlmtr. kinci aamada ise kablolu bir datm sistemi zerinden birbiri ile haberleen 4 farkl binay ieren bir kampus a tasarlanmtr. 4.2.1. Uzak site balant uygulamas

ekil 4.1. Uzak site balant benzetim modeli

ekil 4.1 de gsterilen a modeli, benzetimin birinci aamasn tekil etmektedir. Birbirine IP geit ile balanm 4 ayr sitedeki kablosuz balantlarn elemanlar

59

802.11a, 802.11b, 802.11g ve HiperLAN olmak zere 4 farkl kablosuz a standardn kullanacak biimde belirlenmitir.

ekil 4.2. Site-1 a emas

ekil 4.2 de Site-1 dahilinde bulunan a yaps gsterilmitir. Dier sitelerin de bileenleri ve topolojik yaplar Site-1 ile ayn tanmlanmtr. Her bir sitenin farkllk gsteren zellikleri izelge 4.1de benzetim parametreleri olarak verilmitir. Performans sonularn etkileyen pek ok parametre bulunmaktadr. Benzetimlerde bu parametrelerden bazlarnn etkisiz olduu kabul edilerek gz ard edilmitir. Kablosuz iletiimde kullanlacak anten modeli, antenin fiziksel konumu gibi zellikler dikkate alnmamtr. Fiziksel ortamn izgisel gr alanna sahip olduu kabul edilmitir.

60

izelge 4.1. Benzetim deerleri 802.11a 802.11b 802.11g HiperLAN/2 Site-1 Site-2 Site-3 Site-4 Fiziksel karakteristik Modlasyon Minimum frekans Bant genilii FHSS DPSK 2,4 GHz 5 MHz DSSS GMSK 5 GHz 1 MHz OFDM DPSK 2,4 GHz 1 MHz OFDM GMSK 5 GHz 1 MHz

4.2.2. Yerleke a uygulamas Farkl binalardaki kablosuz alt alarn ynlendiriciler yardmyla birbiriyle

haberlemesini salayan a modeli oluturulmutur (ekil 4.3). Her binada birer eriim noktas ve kablosuz i istasyonlar mevcuttur. Her binada kullanlan kablosuz a standartlar farkl seilerek performans karlatrmas salanmtr.

ekil 4.3. Kablolu datm sistemi ile oluturulmu yerleke a

61

4.3. Sistemin almas ve Analizi Sonularn gvenilirliinin salanmas iin benzetimlerin alma sresi 1 saat olarak belirlenmitir. Performans deerlendirmesi iin kullanlan ltler; gecikme, MAC katman gecikmesi, veri yk, veri aktarm miktar olarak belirlenmitir. ekil 4.4te ilk a uygulamasndaki IEEE 802.11a ve 802.11b standartlarna ait benzetim sonular gsterilmitir. Veri aktarm oranlar asndan karlatrldnda 802.11a standardnn daha yksek kapasiteye sahip olduu grlmektedir. Zamana bal olarak iki standart arasndaki fark azalmaktadr. Bu ise sistemin almasyla birlikte meydana gelen yk miktarndaki arttan kaynaklanmaktadr. lk anda sistem bo iken yani veri aktarm yeni balamken sistem yk sfrdr. Sonrasnda sistem yknn artyla birlikte veri aktarm orannda zamana bal bir d gzlemlenmitir.

ekil 4.4. IEEE 802.11a ve 802.11b standartlarnn veri aktarm oranlar

MAC katman gecikmeleri bakmndan karlatrldnda 802.11bnin daha fazla gecikme gsterdii gzlenmitir (ekil 4.5).

Transfer edilen bit says

62

Veri yk (bit)

Zaman (Saat)

ekil 4.5. Kamps ann eriim noktas veri ykleri

Yerleke anda ortalama ortam eriim gecikmeleri ekil 4.6 ve ekil 4.7de grlmektedir. ekil 4.6 802.11a ve 802.11b nin gecikmelerini karlatrmaktadr. 802.11bnin daha yksek gecikmeye sahip olduu grlmektedir.

0,5

Zaman (milisaniye)

0,4 0,3 0,2 0,1 0

Zaman (saniye)

ekil 4.6. Ortalama ortam eriim gecikmeleri (802.11b- 802.11a)

63

802.11g ve HiperLAN standartlar karlatrldnda 802.11g standardnn ortalama gecikmesinin daha az olduu grlmtr(ekil 4.6).

0,5

Zaman (milisaniye)

0,4 0,3 0,2 0,1 0

Zaman (saniye)

ekil 4.7. Ortalama ortam eriim gecikmeleri (802.11g- HiperLAN/2)

Dmlerin http yant zamanlar karlatrldnda 802.11a standardnn 802.11bye gre daha yksek olduu gzlenmitir (ekil 4.8), 802.11g standardnn yant zamannn ise HiperLAN/2ye gre daha yksek olduu grlmtr (ekil 4.9).

0,5

Zaman (milisaniye)

0,4 0,3 0,2 0,1 0

Zaman (saniye)

ekil 4.8. Ortalama Http yant zaman (802.11g - HiperLAN)

64

Zaman (milisaniye)

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0

Zaman (saniye)

ekil 4.9. Ortalama Http yant zaman (802.11a 802.11b)

Veri yk (bit)

Zaman (saat)

ekil 4.10. Yerleke a bina ii kablosuz a veri aktarm miktarlar

65

Ortama eriim gecikme deerlerinin 802.11b standardna gre dzenlenmi olan Bina-3 istasyon1 ve istasyon2 iin en yksek olduu grlmtr (ekil 4.10). En iyi gecikme deerine sahip istasyonlar Bina-1 iinde 802.11g ye gre tanmlanm olanlardr.

izelge 4. 2 Ortam eriim gecikme deerleri Terminal Bina_3.wkstn1 Bina_3.wkstn2 Bina_3.AP Bina_4.wkstn2 Bina_4.wkstn1 Bina_2.wkstn1 Bina_2.wkstn2 Bina_4.AP Bina_2.server Bina_2.AP Bina_1.server Bina_1.AP Bina_1.wkstn2 Bina_1.wkstn1 Minimum(ms) 0,0382 0,0386 0 0,0191 0,0145 0,0154 0,0198 0 0,0031 0 0,0019 0 0,0018 0,0017 Ortalama(ms) 0,0759 0,0590 0,0414 0,0355 0,0321 0,0317 0,0305 0,0195 0,0124 0,0106 0,0083 0,0020 0,0079 0,0068 Maksimum(ms) 0,122 0,103 0,098 0,061 0,063 0,056 0,039 0,042 0,034 0,048 0,030 0,025 0,015 0,015

66

5. SONU VE NER LER Kablosuz bilgisayar alarnn salad kolaylklar sayesinde kullanm alanlarnn yaygnlamas ile paralel olarak her geen gn yeni ve farkl teknolojiler gelitirilmektedir. Bu geliim farkl ihtiyalara cevap veren standartlarn olumasna neden olmutur. Kullanm amalarna, ihtiyaca ve verinin tanaca mesafeye gre farkl frekanslarn ve standartlarn kullanlmas daha iyi sonular vermektedir. Gelien yeni teknolojiler birbirinin yerini almak yerine birlikte gelimekte ve birbirini tamamlayc hale gelmektedir. Bilgisayar sistemlerinde kullanlan kablosuz haberleme standartlarndan Kablosuz ATM, LMDS, IEEE 802.16 gibi bazlar geni alan alarna hizmet verirken, IEEE 802.11, IEEE 802.11a, IEEE 802.11b, ETSI HiperLAN standartlar kablosuz yerel alan alarnda kullanlmaktadr. Bunlarn dnda bilgisayarlarn evre birimleri ya da kontrol sistemleri ile haberlemesini salayan ZigBee, Bluetooth ve 802.14.5 standartlar mevcuttur. Bu tez almasnda tm bu standartlar kullanm alanlarna gre snflandrlarak, yerel alan alarnda kullanlan standartlar bilgisayar ortamnda modellenerek performanslar asndan incelenmitir. Tez almasnn 4. blmnde OPNET program yardmyla yerel alan alarnda kullanlan IEEE 802.11, IEEE 802.11a, IEEE 802.11b, ETSI HiperLAN standartlar modellenerek veri trafiindeki performanslar karlatrlmtr. OPNET yardm ile yaplan benzetim sonularna gre IEEE 802.11g ve ETSI HiperLAN/2 standartlarnn daha yksek veri oranlarna ulat grlmtr. Gecikme asndan karlatrldnda 802.11b standardnn maksimum gecikmeyi verdii grlmtr. En iyi gecikme oran 802.11g standardnda gzlenmitir. Veri aktarm oranlar asndan karlatrldnda zamana bal olarak standartlar arasndaki farklar azalmaktadr. Bu durum sistemin almasyla birlikte meydana gelen yk miktarndaki arttan kaynaklanmaktadr.

67

Kararllk salanmas iin benzetim zamannn sistemin duraan veya duraan duruma gelinceye kadar srdrlmesi gerekmektedir. Yaplacak almalarda 1 ya da 2 saatlik alma zamanlar tavsiye edilmektedir. Dmlerin http yant zamanlar karlatrldnda 802.11a standardnn 802.11bye gre daha yksek olduu gzlenmitir. 802.11g standardnn yant zamannn ise HiperLAN/2ye gre daha yksek olduu grlmtr. ETSI HiperLAN/2 ve IEEE 802.11g standartlar farkl frekanslarda almalarna ramen benzetimler sonucunda birbirine yakn deerler verdikleri grlmtr. IEEE 802.11a standardnn 802.11bye gre yksek veri oran salad tespit edilmitir. alma frekansnn yksek olmas veri aktarm hzn artrmaktadr. 5 GHz frekansta alan sistemler, 2,4 GHzde alanlara gre daha etkili olmutur. Modlasyon teknikleri ve fiziksel iletimin karakteristii de veri iletim oranlar ve gecikme deerleri zerinde etkili olmaktadr. Sonulara gre OFDM modlasyonu ile alan sistemlerin dierlerine gre daha yksek performans sergiledii gzlenmitir. Benzetimlerde gz nnde bulundurulmas mmkn olmayan baz parametreler gerek uygulamada bu sonucu deitirebilmektedir. 802.11bnin avantaj da 802.11a standardna gre daha geni kapsama alanna sahip olmasdr. Kullanlacak a standartlarnn seiminde uygulamann ve tanacak verinin zellikleri nem tamaktadr. Benzetim srasnda uygulamas mmkn olmayan baz d etkenler bulunmaktadr. Buna fiziki ortamn zellikleri ve ortam iinde bulunan dier kablosuz iletiim cihazlarnn parazit etkisi rnek olarak verilebilir. 802.11a ve 802.11g standartlarnn

68

dezavantaj olarak alma frekanslar gsterilebilir. Her ikisi de 2,4 GHz ISM bandnda haberleme yapmaktadr. zellikle Bluetooth cihazlarn kullanld ortamlarda ayn frekanslarda ilem yapmalar sebebi ile etkileim sz konusu olmakta ve pratikte veri kayplar yaanmaktadr. Bu tez almasnda tm bu standartlar kullanm alanlarna gre snflandrlarak, yerel alan alarnda kullanlan standartlar bilgisayar ortamnda modellenerek performanslar asndan incelenmitir. Bununla gerekletirilecek uygulamalarda kullanlacak standartlarn seiminin kolaylatrlmas hedeflenmitir.

69

KAYNAKLAR 1. nternet: IEEE, About the IEEE, What is the IEEE?, http://www.ieee.org/portal/ index.jsp? pageID=corp_level1&path=about&file=index.xml&xsl=generic.xsl (2005). 2. nternet: ETSI, ETSI portal, BRAN, ETSI HIPERLAN/2 Standard, Overview http://portal.etsi.org/bran/kta/Hiperlan/hiperlan2.asp, (2004). 3. Eshghi, F., Elhakeem, A.K., Performance Analysis of Ad Hoc Wireless LANs for Real-Time Traffic, IEEE Journal on Selected Areas in Communications, 21 (2): 204 215 (2003). 4. Cal, F., Conti, M., Gregori, E., IEEE 802.11 Wireless Lan: Capacity Analysis and Protocol Enhancement, IEEE INFOCOM 1998 - The Conference on Computer Communications, 1, 142 149 (1998). 5. Doufexi, A., Armour, S., Butler, M., Nix, A., Bull, D., McGeehan, J., Karlsson, P., A Comparison of the HIPERLAN/2 and IEEE 802.11a Wireless LAN Standards, IEEE Communications Magazine, 40 (5) : 172 180 (2002). 6. Rollet, R., Mangin, C., IEEE 802.11a, 802.11e and HiperLAN/2 Goodput Performance Comparison in Real Radio Conditions, GLOBECOM 2003, IEEE Global Telecommunications Conference, New York, 724 728 (2003). 7. Doufexi, A., Armour, S., Lee, B., Nix, A., Bull, D., An Evaluation of the Performance of IEEE 802.11a and 802.11g Wireless Local Area Networks in a Corporate Office Environment, ICC 2003 - IEEE International Conference on Communications, New York, 1196 1200 (2003). 8. Baylm, C., Ertrk, ., eken, C., Kablosuz Bilgisayar Alarnn Karlatrlmas Journal of Polytechnic Faculty of Technical Education Gazi University, 7 (3): 201-210 (2004). 9. elebi, E., Telsiz ok Sekmeli Plansz Alar in Ynlendirme Protokollerinin Baarm Deerlendirmesi, Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 125 (2001). 10. Wisely, D., R., Eardley, P., L., Modelling the HIPERLAN Standard Using OPNET, British Telecommunications plc, BT Laboratories, ngiltere,1-6, (2004). 11. Baldwin, R., O., Davis, N., J., Midkiff, S., F., Implementation of an IEEE 802.11 Wireless LAN Model Using OPNET, Bradley Department of Electrical and Computer Engineering Virginia Polytechnic Institute and State University, Virginia, (2004).

70

12. nternet: IEEE Communications Society Digital Library, http://doi.ieee computersociety.org./10.1109/MASCOT.1999.805038 (2006). 13. lkesen, R., Network TCP/IP Unix El Kitab, Papatya Yaynclk, 15, 20-25, (2001). 14. Erdem,A.,O., Bilgisayar Haberleme Teknolojisi, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 30-35, (1999). 15. Flickenger, R., Building Wireless Community Networks, Second Edition, O'Reilly, 120-150, (2003). 16. Minoli, D., Telecommunications Technology Handbook Wireless Technologies: WPAN, WLAN, and WWAN, Second Edition, Artech House, ngiltere, 245-35, (2003). 17. ztrk, E., Wlan Kablosuz Yerel Alan Alar (Wreless Local Area Networks) Teknolojisinin ncelenmesi, Mevcut Dzenlemelerin Deerlendirilmesi ve lkemize Ynelik Dzenleme nerisi, Telekomnikasyon Kurumu Uzmanlk Tezi, stanbul, 8-21, (2004). 18. nternet: Intel, Built for Wireless, http://www.intel.com/products/ mobiletechnology /wireless.htm?iid=ipp_note+mobiletech_wireless& (2005). 19. zdemir, M., Wireless LAN Technology & Security Update, Cisco Systems Inc., 3 (2003) 20. nternet: Jose S., Intel Outlines Broadband Wireless Vision, Intel Press Relaase, http://www.intel.com/pressroom/archive/releases/20040121corp.htm, (2004). 21. Seki,A., Geniband Uygulamalar Ve Geniband Pazarnda ok Geniband (Uwb) Teknolojisinin Yeri Ve Trkiye Dzenlemeleri, Telekomnikasyon Kurumu Uzmanlk Tezi, stanbul, 52-58,92-97, (2005). 22. nternet: Ohio State University Wireless Tutorials, http://www.cse.ohiostate.edu/~jain/ (2005).

23. Stallings, W., Data & Computer Communications 6th Ed., Prentice Hall, 250300, (2000). 24. Halsal, Fred, Data Communications, Computer Networks and Open Systems, Addison-Wesley, Fourth Edition, 245-260, (1996). 25. Tanenbaum, A. S., Chapter 4, (2003). Computer Networks, Fourth Edition, Prentice Hall,

71

26. Fuller, R., Blankenship, T., Building a Cisco Wireless LAN, Syngress Publishing Inc., Amerika Birleik Devletleri, 2-20, 50-65, (2002). 27. nternet: Homepage of ZigBee Alliance, http://www.zigbee.org/(2006). 28. Kinney, P., ZigBee Technology: Wireless Control that Simply Works, Communications Design Conference, Amerika Birleik Devletleri, 20-35, (2003). 29. nternet: Homepage of IEEE 802.15 WPAN Task Group 4 (TG4), http://grouper.ieee.org/groups/802/15/pub/TG4.html (2006). 30. Anna Hac, Mobile Telecommunications Protocols For Data Networks, John Wiley & Sons Ltd.,Amerika Birleik Devletleri, 150-200, (2003). 31. Frank Ohrtman, Konrad Roeder, Wi-Fi Handbook: Building 802.11b Wireless Networks, McGraw-Hill, ngiltere, 363-380, (2003). 32. nternet: ETSI Homepage, http://www.etsi.org (2005). 33. nternet: Ohio State University Wireless Tutorials, http://www.cse.ohiostate.edu/~jain/ (2005). 34. nternet: Berkeley University Wireless Research Center, http://bwrc.eecs. berkeley.edu (2005).

35. nternet: International Engeneering Consortium, Local Multipoint Distribution System (LMDS), http://www.iec.prg/online/tutorials/lmds (2005). 36. nternet: OPNET Modeler Homepage, http://www.opnet.com/products/ modeler /home.html (2006).

72

ZGEM Kiisel Bilgiler Soyad, ad Uyruu Doum tarihi ve yeri Medeni hali Telefon e-mail Eitim Derece Lisans Eitim Birimi Gazi niversitesi/ Teknik Eitim Fak. Elektronik- Bilgisayar Eitimi Bilgisayar Sistemleri r. Blm Lise Tophane Anadolu Teknik Lisesi Bilgisayar Blm Deneyimi Yl 2003-2006 2004-2006 Yer Bursa Mimar Sinan Endstri Meslek Lisesi Bursa Mimar Sinan Endstri Meslek Lisesi Yabanc Dil ngilizce Atelye efi retmen Grev 1999 Mezuniyet tarihi 2003 : TURAL, Neslihan : T.C. : 20.02.1981 Bursa : Bekar : 0 (224) 247 77 18 : ntugral@gmail.com.