T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

TEMEL PLASTK ENJEKSYON KALIPLARI 1

521MMI160

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... v GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3 1. KALIP TASARIMINI YAPMAK ....................................................................................... 3 1.1. Plastik Malzemeler ........................................................................................................ 3 1.1.1. Termoplastikler ...................................................................................................... 3 1.1.2.Termoset Plastikler .................................................................................................. 4 1.2. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken nemli Noktalar ................................................................................................................................ 4 1.2.1. Malzeme zelliklerine Uygun Kalplama Tekniinin Seimi ............................... 5 1.2.2. ekme Miktarnn Belirlenmesi ............................................................................. 5 1.2.3. Kalp Alma izgisinin Tespiti (KA) ................................................................. 6 1.2.4. Birden Fazla Almal Kalplar .............................................................................. 6 1.2.5. Kalp ukuru ve Maalara Verilen Alar .............................................................. 7 1.2.6. Yolluk, Datc, Giri Tip ve llerinin Belirlenmesi ........................................ 7 1.2.7. Scak Yolluk Sistemleri ve Kullanm Amalar ..................................................... 9 1.3. Datc Kanal (Akma Yolluklar) eitleri ................................................................ 12 1.3.1. Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar ....................................................................... 12 1.3.2. Yarm Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar ............................................................ 12 1.3.3. Trapez Kesitli Datc Kanallar ........................................................................... 12 1.3.4. Dikdrtgen Kesitli Datc Kanallar.................................................................... 12 1.3.5. Kare Kesitli Datc Kanallar .............................................................................. 13 1.4. Giri eitleri .............................................................................................................. 13 1.4.1. Kenar Giri ........................................................................................................... 13 1.4.2. Merkezden veya Dorudan Giri.......................................................................... 14 1.4.3. Disk Giri ............................................................................................................. 14 1.4.4. Yelpaze Giri ........................................................................................................ 14 1.4.5. Tnel Giri............................................................................................................ 15 1.4.6. ne Ulu Giri ..................................................................................................... 15 1.4.7. Bilezik Giri ......................................................................................................... 15 1.5. Yolluk Burcu ............................................................................................................... 16 1.6. Yolluk ekme Pimi, Geri tme Pimleri ve tici Pimler ............................................... 17 1.6.1. Yolluk ekme Pimi .............................................................................................. 17 1.6.2. Geri tme Pimi ...................................................................................................... 17 1.6.3. tici Pimler ............................................................................................................ 17 1.7. Kam Sistemleri ve alma zellikleri ....................................................................... 18 1.8. Kalplarda Kullanlan Hidrolik ve Pnmatik Sistemler ............................................... 19 1.9. Sabit, Hareketli ve Dner Maalar .............................................................................. 20 1.10. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlar................................................................................ 22 1.10.1. Klavuz Kolon(Pimler) ....................................................................................... 22 1.10.2. Burlar ................................................................................................................ 22 1.11. Kalp Havalandrma (Hava Tahliye) Sistemi ............................................................ 22 1.12. Kalplarda Kullanlan Dnm Mhrleri, Kalp Tarih Markalar ......................... 23 1.13. e Uygun Malzeme Seimi ...................................................................................... 23 1.14. Doru Kalp Istma ve Soutma Tekniinin Uygulanmas ....................................... 24 1.15. Standart Kalp Elemanlarn Tanma ve e Uygun Seimi ....................................... 26 i

1.16. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri .............................................................. 26 1.16.1. Plastik Kalp elikleri ........................................................................................ 26 1.16.2: malat elikleri ................................................................................................... 27 1.17. eliklerin Tabi Tutulduklar Isl lemler .................................................................. 27 1.17.1. Sertletirme lemleri ......................................................................................... 27 1.17.2. Menevileme lemi ........................................................................................... 27 1.17.3. Yumuatma lemi .............................................................................................. 28 1.17.4.Gerilim Giderme lemi....................................................................................... 28 1.17.5. Yzey Sertletirme lemleri .............................................................................. 28 1.17.6. Sementasyon lemi ............................................................................................ 28 1.17.7. Nitrrleme lemi ............................................................................................... 29 1.17.8. zel Isl lemler ( Sfr Alt lemi) .................................................................. 29 1.18. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac .................................................... 29 1.19.Sertliin Tanmlanmas .............................................................................................. 30 1.20. Malzeme Sertlik lme Metodlar ............................................................................ 30 1.20.1. Birinell Sertlik lme Metodu ........................................................................... 30 1.20.2. Vickers Sertlik lme Metodu ........................................................................... 31 1.20.3. Rockwell Sertlik lme Metodu ........................................................................ 31 1.20.4. Rockwell-A Sertlik lme Metodu (HRA) ........................................................ 32 1.20.5. Rockwell-B Sertlik lme Metodu (HRB) ........................................................ 32 1.20.6. Rockwell-C Sertlik lme Metodu (HRC) ........................................................ 33 1.21. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarlanmas ........................................................... 33 1.21.1. Parann retilecei Malzeme zelliklerini Belirleme...................................... 33 1.21.2. Dii Kalp veya Tayc Plakasn llendirme............................................... 34 1.21.3. Klavuz Pim ve Burcunun llendirilmesi ........................................................ 35 1.21.4. Para Gramajn ve ekme Miktarn Belirleme ................................................ 35 1.21.5. Kalp Alma izgisinin Yerini Belirleme ......................................................... 36 1.21.6. Yolluk Burcu, Datc, Girileri llendirme ................................................. 37 1.21.7. Hava Tahliye Kanal Yer ve lsn Belirleme ............................................... 39 1.21.8. Soutma Kanal Yerinin Belirlenmesi ve llendirilmesi ................................ 41 1.21.9. Malzeme ekline Uygun Kalp ukuru Alarn Belirleme .............................. 43 1.21.10. Maa llerini ve Alarn Paraya Gre Belirleme ..................................... 43 1.21.11. Kalp Destek Plakalarnn llendirilmesi ..................................................... 44 1.21.12. Yan Duvar Plakalarn (Paraleller) llendirme ............................................ 44 1.21.13. Kalp Balama Plakalarn llendirme ......................................................... 45 1.21.14. tici Sistem ve Elemanlarn llendirme ...................................................... 45 1.21.15. Geri itme Pimleri ve Yolluk ekme Pimlerini llendirme .......................... 48 1.21.16. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri ..................................................... 49 1.21.17. Standart Kalp Elemanlarn Belirleme ............................................................ 50 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 51 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 53 RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 54 2. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK ........................................................................ 54 2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gereken zellikler ............... 54 2.1.1. Grnler ............................................................................................................ 54 2.1.2. Kesitler ................................................................................................................. 54 2.1.3. ller ve Toleranslar .......................................................................................... 56 ii

2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri).................................................................................. 56 2.1.5. zel lemler ........................................................................................................ 59 2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas ............................................................ 60 2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi .................................................................................... 61 2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi ........................................................................... 61 2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi ................................................................................... 61 2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi .................................................................... 61 2.3. Boyutlu Kat Modelleme ....................................................................................... 62 2.3.1. 2B Profillere Kalnlk Vermek (Extruded Boss/ Base) ........................................ 62 2.3.2. Katlar Birbirinden karmak (Extruded Cut) ..................................................... 64 2.3.3. Dndrerek Kat Oluturma (Revolved Boss/Base) ............................................. 66 2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak (Revolved Cut) ................................ 67 2.3.5. 2B Profili Bir Yol Boyunca Sprerek Kat Cisim Oluturma (Sweep) .............. 69 2.3.6. 2B Kesit Profiller Arasnda Kat isim Oluturmak (Loft) ................................. 71 2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma (Fillet-Chamfer) ............................................ 74 2.3.8. Kat Modellerden Kabuk Model Elde Etme (Shell) ............................................. 78 2.3.9. Katlarda Aynalama (Mirror) ............................................................................... 79 2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma (Circular Pattern) ................................................. 80 2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma (Linear Pattern) ................................................... 81 2.4. Katlardan Teknik Resimlerin Oluturulmas .............................................................. 83 2.4.1. izim Sayfasn Oluturma (A New Drawing Document) ................................... 83 2.4.2. Antetin Dzenlenmesi .......................................................................................... 85 2.4.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas .......................................................... 86 2.4.4. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi ......................... 87 2.4.5. llendirme ........................................................................................................ 88 2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn eklenmesi ................................................... 92 2.4.7. zel lemler ........................................................................................................ 94 2.4.8. Kesit Alma (Section View) .................................................................................. 96 2.4.9. Detay Grn (Detail View) ............................................................................. 100 2.4.10. leklendirme ( Scale) ..................................................................................... 101 2.4.11. izilen Resimlerin ktsnn Alnmas............................................................ 103 2.5. Kalp Paralarnn Yapm Resimlerinin izimi ........................................................ 108 2.5.1. Dii Kalp Plakasn izme ................................................................................ 109 2.5.2. Kar Kalp Yarmn izme ............................................................................... 111 2.5.3. Maa Resmini izme ......................................................................................... 112 2.5.4. Kalp Balama Plakalarn izme ...................................................................... 112 2.5.5. Kalp Balama Plakalarn izme ...................................................................... 113 2.5.6. Destek Plakasn izme ...................................................................................... 114 2.5.7. Yan Duvarlarn izme ...................................................................................... 115 2.5.8. tici Sistem ve Elemanlarn izme .................................................................... 115 2.5.9. tici Balama Plakasn izme ........................................................................... 116 2.5.10. tici Destek Plakasn izme ............................................................................ 117 2.5.11. Geri tme Pimini izme ................................................................................... 118 2.5.12. Yolluk ekme Pimini izme ........................................................................... 118 2.5.13. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlarn izme ....................................................... 119 2.5.14. Yolluk Burcunu izme ..................................................................................... 120 2.5.15. Datc ve Girileri izme ............................................................................... 120 iii

2.5.16. Soutma Kanallarn izme ............................................................................. 121 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................. 123 LME VE DEERLENDRME ................................................................................... 125 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 126 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 130 NERLEN KAYNAKLAR ............................................. Hata! Yer iareti tanmlanmam. KAYNAKA ....................................................................................................................... 132

iv

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI160 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp Temel Plastik Enjeksiyon Kalplar 1 Temel plastik enjeksiyon kalp elemanlar tasarlama ve izim bilgilerinin yer ald renme materyalidir. 40/32 Temel Teknik Resim dersi, Bilgisayar Destekli izim dersi modllerini alm olmak Kalp tasarmn yapmak ve yapm resimlerini izmek Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda plastik enjeksiyon kalplarnn tasarmn ve yapm resimlerini izebileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. retim tekniine uygun plastik enjeksiyon kalp tasarmn yapabileceksiniz. 2. Plastik enjeksiyon kalp elemanlarnn yapm resimlerini teknik resim kurallarna uygun izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, izim ara gereleri; bilgisayarl izim ortam, rnek yan akl kalplar ve izimleri gereklidir. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

vi

GR GR
Sevgili renci, Hzla gelien teknolojiyi takip eden lkemiz, nitelikli teknik elemanlara ihtiya duymaktadr. Teknoloji hzl bir ekilde ilerlemektedir. Tasarmlar artk bilgisayar ortamnda hazrlanp, hata yapma riskleri minimum seviyelere indirilmektedir. Sanayideki byme ve rekabetin artmasna paralel olarak her geen gn daha karmak para ve makine sistemlerinin hzl, kolay ve ekonomik bir ekilde imalatna ihtiya duyulmaktadr. Temel hedefimiz lke sanayimizi gelimi lke sanayileri ile rekabet edecek dzeye karmaktr. Bu modl ile sizlere plastik enjeksiyon kalplarnn tasarm iin gerekli altyapy salayacaktr. Yaplan bu almann kalp tasarmcsnn ihtiya duyduu bilgileri sizlere sunacana inanyor ve baarlar diliyoruz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET -1

AMA
retim tekniine uygun plastik enjeksiyon kalp tasarmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak deiik paralar iin tasarlanm plastik enjeksiyon kalp rneklerini inceleyiniz. Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalar yaparak rapor hline getiriniz. Plastik enjeksiyon kalplarna ait resim, retilmi para ve datc girilerden pano hazrlaynz. Hazrlam olduunuz raporu snfa sununuz.

1. KALIP TASARIMINI YAPMAK

1.1. Plastik Malzemeler
Kolaylkla ekillenebilen veya deforme olabilen anlamna gelen plastik terimi eski Yunancadan tremi bir sfat olup dilimize yerlemitir. Selloz nitratn 1868 ylnda bulunmas ile plastik terimi makro molekl yapl organik bileikler iin kullanlmaya balanmtr. 1925 ylna kadar nemli bir gelime olmam, bu tarihten sonra yaanan sratli bir gelime ile plastik endstrisi sayl ve temel endstriler arasnda yerini almtr. Trkiyede ise plastiklerin kullanlmasna 1940l yllarda balanmtr. 1949da tamamna yakn termoset plastik olan yaklak 100200 ton/yl tutarndaki tketim, gnmzde sadece alak ve yksek younluklu polietilen, polipropilen, polistiren ve PVC gibi termoplastikler iin bir milyon ton/yl deerine ulamtr.

1.1.1. Termoplastikler
Termoplastikler termal enerji (s) ve basn uygulandnda kolaylkla yumuayan, deforme olabilen, akc durumda herhangi bir ekil de alabilen ve soutulduunda sertleebilen malzemelerdir. Bu zelliklerinden dolay geri dnm yolu ile tekrar tekrar kullanlabilir. Bu ekillendirme srasnda herhangi bir kimyasal deiiklie uramaz. Bu zellikleri esasen termoplastiklerin molekl yapsndan ileri gelmektedir. Termoplastikleri, buharlama ile bileimlerinin deimemeleri artyla ile tekrar tekrar ekillendirmek ve kaynak yapmak mmkndr.

Gnmzde kullanlan belli bal termoplastik malzemeler; Polietilen, Polistiren, Polipropilen, Akrilik polimerler, Naylon, Asetal hopolimerleri ve kopolimerleri, Akrilonitril-btadien stiren (ABS), Polikarbonat, Polivinilklorrdr (PVC).

1.1.2.Termoset Plastikler
Termosetler s ile katalizrle, mor tesi mayla muamele edildiinde genellikle apraz bal bir yap meydana getirerek sertleen ve artk tekrar stldnda yumuamayan plastiklerdir. Ayrca bu malzemeler znmez. Makro molekller birbirlerine eitli yerlerinden ksa aralklarla kovalent balarla balanm yani alanmlardr. Bu a yap scaklk ve basn altnda oluur (sertleir) ve tekrar zlmez. Bu sebeple bir daha ekillendirildikten sonra kimyasal yap bozulana kadar tekrar yumuatmak, ekillendirmek ve kaynatmak mmkn deildir. Scak ortamda kimyasal yaplar bozulana kadar dikkate deer oranda yumuamadklar iin scakla kar daha dayankldr. Modern hayatn btn evrelerinde kullanlan termosetler; evde, otomobilde, fabrikalarda brolarda vazgeilmez malzeme konumundadr. Uygun maliyeti kullanmn arttran en nemli etkendir. 300oCye kadar s dayanm, soukta krlgan olmamas, yzey parlakl ve sertlii, yksek mekanik zellikler, boyut sabitlii, yksek elektrik izolasyonu, ya ve solventlere dayankllk, hava artlarna dayanma ve yanmazlk gibi zellikleri de dier tercih nedenleri olarak sralanabilir. Kullanlan belli bal termoset plastik malzemeler; Epoksi reineleri, Fenol formaldehit, Polyester kalplama bileimleri, re formaldehit, Melamin formaldehit, Poliretandr.

1.2. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken nemli Noktalar
Tasarm yaplmam kalplarla retilen plastik paralarda meydana gelebilecek hatalarn giderilmesi kolay olmamaktadr. Bu nedenle kalplama ilemi yaplacak parann btn zellikleri gz nnde bulundurularak nce kalp tasarm hazrlanr. Ayrca, kalplanacak plastik maddenin fiziksel ve kimyasal zellikleri, para et kalnl, iine konacak plastik tayclar, kalplama metodu, hangi tip preste kalplanaca ve kalp skma aygt gz nnde bulundurulur. 4

1.2.1. Malzeme zelliklerine Uygun Kalplama Tekniinin Seimi

Arzu edilen zellikleri tayan plastik kalbn tasarlayan ve izen, kalp elemanlarn ileyip montajn yapan, kalpla para retimini gerekletiren, plastik ham maddesini hazrlayan ve kullanma yerine gre kalplanan parann uygun olup olmadna karar veren kontrolr arasnda iyi bir iletiim olmaldr. nk tasarm yapan kii kalbn nasl yaplacan, kalb ileyen kii malzeme seimini ve sl ilemlerini, kalplama ilemini yapacak operatr ise hangi tip preste ka derecelik scaklkta ve basnta retileceini bilmeyebilir. Ayrca, kalplanan parann zelliklerini kontrol eden kiinin, sonucun uygun olup olmadn ilgili kiilere bildirmesi gerekmektedir. Seri retimi salayacak oklu kalp tasarmn yapmadan nce tek para reten kalp yaplmal ve kalplamann sonucu incelenmelidir. Daha sonra kalp zerinde yaplmas gerekli dzeltmeler yaplp arzu edilen biim ve boyutlardaki para retimi salandktan sonra oklu kalbn tasarmna geilmelidir.

1.2.2. ekme Miktarnn Belirlenmesi

Btn plastikler, iindeki katk maddelerinin miktarna gre deiik zellikler gstermektedir. ekme pay veya bzlme miktar, plastik madde kalplandktan sonra retilen para boyutlarnda meydana gelen l deiimidir. ekme payndan dolay para boyutlarnda meydana gelen l deiimi dorudan kalp tasarmn ilgilendiren en nemli faktrlerden biridir. Kalplanacak para tasarmn yapan kii, genellikle plastik maddenin cinsini, zelliini ve kullanma yerini gz nnde bulundurur. Plastik maddenin ve kalplanacak para tasarmna ait bilgileri alan kalp tasarmcs kalplama boluu llerini belirler, kalp elemanlarn seer ve para retimini salayacak kalp tasarmn yapar. Fenolik plastik maddelerdeki ekme pay miktar, 25 mm boyda 0.0250.375 mm arasnda deimektedir. Termoset plastik maddenin cinsine, kalbn yapld malzemeye ve kalplanacak para boyutlarna bal olarak ekme pay miktarn yukardaki deerler arasnda almak mmkndr. Ancak, deneyimler sonucu bulunan deerler, kalp tasarmna esas ekme pay miktardr. Termoplastik maddelerden poli-etilenin 25 mm boydaki en byk ekme pay miktar 1,25 mm, naylonda bu miktar en fazla 1 mmdir. Plastik maddelerdeki ekme pay miktar kalbn yapld malzemenin cinsine, kalplanacak para zerindeki farkl kesit llerine, kalplama scaklna ve kalplama metoduna bal olarak devaml deimektedir.

1.2.3. Kalp Alma izgisinin Tespiti (KA)

Kalp yarmlarnn alp kapand ve kalplanan parann alma dzlemi zerinde meydana gelen izgiye, kalp alma izgisi (KA) denir. ekil 1.1de kalp alma izgisine rnekler verilmitir. Kalplanan parann biim ve boyutlarna gre kalbn birden fazla alma izgisi bulunabilir. Alma izgisi saysna gre de kalplar birka paraya ayrlr. Ayrca kalplanacak parann biimi, retim says, paraya verilecek eim as, boyutsal toleranslar, enjeksiyonla kalplama metodu, parann estetik grn, n kalplama ilemleri, para iine konulacak plastik tayclar, hava tahliye kanal, para kalnl, kalplama boluu says, yerleim plan ve giri kanal tipine gre kalp alma izgisi says belirlenir.
ekil 1.1: Kalp alma izgisi

1.2.4. Birden Fazla Almal Kalplar

retim saysn artrmak amacyla birden fazla kalplama boluu olan kalplarda iki, bir merkez evresinde oklu kalplama boluu bulunan kalplarda kalp alma izgisi bulunur. ki kalp alma izgisi bulunan kalplarda, dii kalp ve zmba ift ynl kalplama ilemini grr. Kalp dayanmn artrmak iin esas kalp elemanlar, destek plakalaryla takviye edilir. Ayrca, kalplar ierisine stc veya soutucu kanallar da alabilir. oklu veya deiik profilli paralarn retilmesinde iki veya alma izgisi bulunan kalplar kullanlr. Aksi hlde, parann kalptan kartlmas veya artk plastik maddenin alnmas zorlar ve kalplama ilemi tam olarak yaplamaz (ekil 1.2).

ekil 1.2: Birden fazla kalp alma izgili kalp

1.2.5. Kalp ukuru ve Maalara Verilen Alar

Kalplanan parann dii kalp iinden ve maalar zerinden kartlmasn kolaylatrmak amacyla kalplara eim alar verilir. Kalplanacak parann derinliine bal olarak verilecek tek tarafl eim alar genellikle 1/80 40 arasnda deimektedir. Tablo 1.1 de kalplama derinlikleri ve tek tarafl eim alar bants verilmitir. Tablodaki rnee gre 100 mm kalplama derinliindeki bir parann tek tarafl eim as 40 seildiinde, kalp az ile taban arasndaki tek tarafl l fark, 7.1 mmdir. Yine ayn tablodaki rnee gre 250 mm derinliindeki bir parann eim as 10 seildiinde, kalp az ile taban arasndaki tek tarafl l fark 4.44 mm dir. Genel kalplama ilemlerinde derinlii az olan paralarn kalp tasarmnda eim as kk, derinlii fazla olanlar iin eim as byk seilir.

Tablo 1.1: Kalplama derinlii ve tek tarafl eim as bants

1.2.6. Yolluk, Datc, Giri Tip ve llerinin Belirlenmesi

7

Yolluk, plastik malzemeyi yolluk burcundan yolluk giriine tayan ksmdr. Yolluun ilevi malzemeyi abuk ekilde ve minimum basn kayplaryla kalba ulatrmaktr. Ayn zamanda yolluun apnn bytlmesi souma emberini byteceinden, plastiin abuk soumas ve kalp iinde aknn zorlamas nlenmelidir. Bu iki durum gz nnde tutularak en uygun yolluk apnn seilmesi gerekir. Yolluk apnn ou zaman tekrar ayarlanmas gerekir. Sonradan deiiklik yapabilmek iin ilk ilenen ap ngrlen aplarn en k olmaldr. Datc kanallar yolluk ve giri kanal arasndaki balant kanaldr. Datc kanaln biim ve boyutlar, kalp tasarmnda dnlmesi gereken en nemli ksmlardandr. Enjeksiyon basnc kaybn en aza indirecek ve plastik maddenin akna hz kazandracak boyutlarda olmaldr. Ancak, plastik malzemenin donmasn engelleyecek byklkte olmamaldr. Datc kanal lleri, kalplanacak plastik maddenin cinsi ve para boyutlarna baldr. Akkanl az olan plastik maddelerin kalplanmasnda, yolluk burcu ile kalplama boluu arasndaki uzaklk 125 mmnin altnda ise 36,5 mm apnda yuvarlak kesitli datclar kullanlr. Byk hacimli paralarn kalplanmasnda bu deerler 89,5 mm apa kadar artrlabilir. Akkanl fazla olan plastik maddeler iin alacak datc kanal lleri de yuvarlak kesitli ve 10 mm apldr. Ancak datc kanal aplar, verilen llerden kk alp denenerek verilen deerlere yaklak llerde tamamlanr. Aksi hlde, byk apl datc kanaln daha kk apa drlmesi mmkn olmaz.

Resim 1.1: Deiik paralar

ekil 1.3: oklu kalplama boluu bulunan kalplarda datc kanal tipleri

Datc kanal ile kalplama boluunu birbirine balayan belli biim ve boyutlardaki kanallara giri kanal denir. Giri kanallar genellikle 0,75 mm dzlk, 0,75 mm derinlik ve 0,4 mmden 1,5 mmye kadar genilikte yaplr. Kk giriler, ok kark olan malzeme akn dzene koymas ve bylece i parasna daha iyi bir grn vermesi bakmndan tercih edilir.

Resim 1.2: Yolluk ve giri tipi

1.2.7. Scak Yolluk Sistemleri ve Kullanm Amalar

Scak yolluk sistemi son yllarda plastik enjeksiyon kalplnda souk yolluk (normal yolluk) sistemine gre daha fazla tercih edilmeye balanmtr. Plastik enjeksiyon kalplnda scak yolluun souk yollua gre daha fazla tercih edilmesini yksek kaliteli rn alma istei, daha ksa srede daha ok i yapabilme ve iilik giderlerinin azaltlmas olarak ksaca zetleyebiliriz.

ekil 1.4: Scak yolluk sistemini oluturan elemanlar

1. Kalp gz tayc plakas 3. Destek plakas 5. Yaltm (izolasyon) plakas 7. Takviye plakas 9. Is reflektr (reflektr plakas) 11. Destek halkas (rondela) 13. Merkezleme plakas 15. Filtre tertibat (malzeme filtresi) 17. Hava bal vida 19. Vidal tapa 21. Silindirik saplama 23. Termoeleman (scaklk ler) 25. Yksek verimli meme 27. Kalp gz tertibat

2. Ara plakas 4. Balama (skma) plakas 6. Merkezleme halkas 8. Scak yolluk datcs (manifold) 10. Destek halkas (rondela) 12. Kapama tapas 14. Yolluk burcu 16. Istc (spiral rezistans) 18. Vidal emniyet pimi 20. Silindirik saplama 22. Yksek gl stc (fiek rezistans) 24. Balant kutusu 26. Metal O-Halkas 28.O-Halkas

Scak yolluk sistemi, plastik enjeksiyon kalplarnda enjeksiyon makinesinin memesinden plastik enjeksiyon kalp gzne kadar ergimi plastik malzemeyi scaklk, basn kayb olmadan ve hasara uramadan kontroll bir ekilde bekletme ve istenildiinde kalp gzne enjekte etme sistemidir. ekil 1.4'te scak yolluk sistemini oluturan balca elemanlar grmekteyiz. Scak yolluk sistemi iin kullanlan elemanlar; thermocoupler (scaklk kontrol elemanlar), scaklk kontrol cihazlar, stclar (datc ve meme stclar), scak yolluk memesi ve scak yolluk datcs (manifold) olarak be ana gruba ayrabiliriz (ekil 1.5).

10

ekil 1.5: Scak yolluk sisteminin kesiti

Scak yolluklu kalp tasarmnda bu sistemin bizlere salayaca yararlar ksaca inceleyelim. Kaliteli rn Normal yolluk sistemiyle yaplan kalplarda yolluk ksm hemen donup sertletii iin en utaki rn ikinci tleme basncndan etkilenmez. Bu durumda basn sadece yolluu etkiler. Scak yollukta ise byle bir durum sz konusu deildir. Plastik scakl istenilen ekilde kontrol edilebildii iin ikinci tleme basnc rnn en u noktasn etkileyecei iin parada kntler, hava kabarcklar ve basn eksikliinden dolay doabilecek tm problemler byk lde azaltlm olur. Zamandan tasarruf Scak yolluklu kalplarda yolluk bulunmadndan kalp alma aral sadece rnn kabilecei kadar olduu iin zamandan tasarruf edilir. ilikten tasarruf Scak yolluk sisteminde souk yoluk sistemlerinde olduu gibi bask sonras yolluk krma ayrma ilemleri olmad iin krma ve ayrma iiliinden tasarruf edilir. Ayrca ou scak yolluk sistemi otomatik altrldndan 23 makineye bir eleman bakabilir. Alandan tasarruf Bask sonras sadece kan rn depolamak gerekecek, yolluk ve benzeri artk malzemeler olmadndan alandan tasarruf salanm olacaktr. Makine mr Scak yolluk sisteminde, souk yolluk sistemine gre daha az basn uygulandndan makine daha az ypranm olur. Makineden tasarruf Scak yoluk sisteminin makinenin kapasitesini ortalama %20 orannda artrdn dnrsek souk yolluk sistemi kullanarak alt makine ile alan bir iletme scak yolluk sistemi kullanarak alsa be makine ile almas yeterli olacaktr. Bylece bir makine boa km olur. 11

Plastik enjeksiyon kalplarnda scak yolluk sisteminin kullanm bilgi, kalifiye iilik ve zen gerektiren hassas bir sistem olmasnn yannda ilk bakta maliyeti yksek gibi grnse de sistemin makineden, zamandan, iilikten ve hurda malzemeden salad tasarruflar gz nne aldmzda scak yolluk sisteminin daha tasarruflu ve daha kaliteli retim yapabilmemizi salayan bir sistem olduu ortaya kmaktadr.

1.3. Datc Kanal (Akma Yolluklar) eitleri

1.3.1. Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar
Yuvarlak kesitli datc kanallar, basn ve scaklk kaybn nleyen en iyi yolluk ve giri balant tipidir. Uygulamalarda dairesel kesitlerden daha ok malzeme akt ve srtnmenin dk olduu grlmtr. Yuvarlak datclar kalplarn iki yarsna da ilenir. ok hasas olarak ilenmelidir. Bylece iki yarm kalp kapand zaman tam bir daire kesiti meydana getirilir (ekil 1.6).

ekil 1.6: Datc kanal kesitleri

1.3.2. Yarm Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar

Yarm yuvarlak kesitli datc kanallar genellikle kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6). Yarm yuvarlak kesitli datc kanal tercih edilmez ve mmknse kullanlmaz.

1.3.3. Trapez Kesitli Datc Kanallar

Trapez kesitli datc kanallar genellikle kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6). Bu tip datc kanallar en ok plakal ve yuvarlak kesitli datc kanallarn almas mmkn olmayan kalplara alr. yi bir balant tipidir. Yuvarlak kesitli olanlara nazaran srtnme fazladr. Fakat yuvarlak datclardaki yolluk, aktrma zorunluluunu ortadan kaldrr.

1.3.4. Dikdrtgen Kesitli Datc Kanallar

Dikdrtgen kesitli datc kanallar kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6). Srtnme fazla olduundan tercih edilmez ve mmknse kullanlmaz.

12

1.3.5. Kare Kesitli Datc Kanallar

Kare kesitli datc kanallar kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6). Srtnme fazla olduundan tercih edilmez ve mmknse kullanlmaz.

1.4. Giri eitleri

Datcnn dii kalp boluuna alan dar ve s olan ksmna giri denir. Para zerinde iz brakmamas ve kolayca ayrlabilmesi tasarmnda dikkat edilecek hususlardr. Girilerin dar olmas sebebiyle buradan akan malzeme byk basnlara maruz kalr. Bu durum malzemenin snmasna yol aar. Bylece malzeme yolluk boyunca kaybettii sy kazanarak daha akkan bir hlde kaviteye akar. Her ne kadar avantajl bir durum olsa da yolluk boyutlar deneyimli bir eleman tarafndan hesaplanmad takdirde, malzemenin fazla snmas sonucu bozulmasna yol aabilir. Pratikte ok kalp ukurlu kalplarda malzemenin ayn anda dolmas iin yolluklar ve kalp girileri deneme yanlma yoluyla ayarlanmaldr. Bunun salanmas iin yolluklarn ilk ilenme srasnda gereinden kk yaplmas yarar salar.

1.4.1. Kenar Giri Kenar giri geni yzeylerde ve ince et kalnlklarnn istendii paralarda
kullanlmaktadr. Ak parann kenar boyunca devam etmektedir. Kenar girii, dairesel kesite sahip bir boaz vastasyla ana yollua balanr (ekil 1.7). Avantajlar, para boyunca paralel uyum, ak dorultusunda ve yanal dorultuda niform ekme, giri izlerinin parann kenarlarnda konumlandrlmas sonucu estetik grnm olarak sralanabilir.

ekil 1.7: Kenar giri

13

1.4.2. Merkezden veya Dorudan Giri

Dorudan giri klasik ve en bilinen giri eididir. Dairesel kesit alanna sahiptir ve kaviteye doru gittike artan bir kesit alan mevcuttur. Giriin konumlandrlmas nemlidir. Paraya katlama sonras malzeme transferinin yaplabilmesi ve kmelerin nlenmesi iin en kaln kesitten tercihen 1,5 mm kaln olmaldr. Yolluk giriinin kalptan kolay kmas iin ise 1-2o k asna sahip olmaldr. Direk giriin dezavantaj kesilmek zorunda kalmasdr. Bu ilem ne kadar dikkatli yaplrsa yaplsn her zaman bir iz kalacaktr. Bunun iin giriin parann grlmeyen yerlerine ilenmesinde yarar vardr. Yolluk burcu kullanlan girilerde para zerinde yolluun izinin kaca unutulmamaldr (ekil 1.8).
ekil 1.8: Merkezden giri

1.4.3. Disk Giri

Bu giriler silindirik paralarn dkmnde baaryla uygulanabilmektedir. Disk dzlemsel bir daire veya bir koni eklinde olabilmektedir. Bylece para daire boyunca niform malzeme akna maruz kalr ve birleme hatlar problemi ortadan kalkar (ekil 1.9).

ekil 1 .9: Disk giri

1.4.4. Yelpaze Giri

Yelpaze giri, akrilirik malzemeleri kalp ukurunun iine datarak dzenli ak salad iin bilhassa ince kenarl ilerin yaplmasnda kullanlr (ekil 1.10).

ekil 1.10: Yelpaze giri

14

1.4.5. Tnel Giri

Kenarlardan giri yaplabilecek kk para retiminde kullanlr. ki plakal kalplarn kullanld durumlarda yolluun otomatik olarak paradan ayrlabildii bir sistemdir (ekil 1.11). Kalp ukuruna girii asal bir tnel vastasyladr. Giriin kesilebilmesi iin para ve yolluun ayrlma srasnda hareketli kalp yarsnda kalmas istenir. Bunun salanmas, her ikisinde de birer kntnn ilenmesi ile olabilmektedir. Giri tnelinin eikliinden dolay, giri aznda keskin bir ke braklr. Hareketli kalp yars tarafndan ekilen para ve yolluk, sabit yarda kalan bu ke yardmyla giri blgesinden kesilir.

ekil 1.11:Tunel giri

1.4.6. ne Ulu Giri

Bu tip giri, genellikle oklu kalp ukuru ve trapez datcs bulunan plakal kalp konsrksiyonunda kullanlr (ekil 1.12).

ekil 1.12: ne ulu giri

1.4.7. Bilezik Giri

Bu tip giri, ince kenarl uzun silindirik ilerin yapmnda kullanlr. Malzeme, dii kalp ukurunun btn evresinden ieri girer (ekil 1.13).

15

ekil 1.13: Bilezik giri

1.5. Yolluk Burcu

Enjeksiyon makinesi memesine yuvalk eder. Konik deliinden malzemenin kalp datcsna iletmesine arac olan kalp elemandr. Yolluk burcunun plastik giri az i bkey kresel yzl yaplarak dbkey kresel yzl enjekte memesine uymas salanr. Ayrca, yolluk burcunun plastik giri ann kavis yarap, enjekte memesi ucu kavis yar apndan biraz byk yaplr ve bur aznda sertleen artk plastik maddenin enjekte memesi oturma yzeyinde kalmas nlenir (ekil 1.14).

ekil 1. 14:Yolluk burcu ve enjekte memesi

16

1.6. Yolluk ekme Pimi, Geri tme Pimleri ve tici Pimler

1.6.1. Yolluk ekme Pimi
Yolluun ak olan alt ksmna dorudan doruya yerletirilir. Enjeksiyon ilemi yapldktan sonra yolluktaki malzemenin dar ektirilmesinde kullanlr.

1.6.2. Geri tme Pimi

tici pimlerin kalp ukurundaki malzemeyi darya attktan sonra kalbn kapanmas annda tekrar itici pim grubunun eski konumuna gelmesini salayan pimdir.

1.6.3. tici Pimler

tici sisteme balanr. Kalp ukuru ierisinde kalplanm paray dar karmak iin kullanlr. Genellikle krom vanadyumlu eliklerden veya nitrasyon eliklerden yaplr. Ayrca, 0,10,175 mm derinliinde ve 7080 HRc sertliinde yzey sertletirme ilemine tabi tutulur. tici pimlerin alma yzeyleri honlanr ve ap ls 0,125 mm fazla yaplmak suretiyle anm itici pim burlu kalplarda kullanlr.

ekil 1.15: Plastik enjeksiyon kalp elemanlar

1- st tespit plakas 3- Dii kalp balama plakas 5- Dayama plakas 7- Paraleller 9- tici plaka 11-Stunlar 13- Yolluk ekme pimi 15- Klavuz pim

2- Merkezleme bilezii 4- Maa balama plakas 6- Alt tespit plakas 8- tici balama plakas 10- Dayama pimleri 12- Yolluk burcu 14- Geri itici pim 16- Bur

17

1.7. Kam Sistemleri ve alma zellikleri

Bu kalplarn alma ve kapanma hareketleri, kam sistemleri yardmyla salanr. Genellikle kademeli paralarn kalplanmasnda veya maa pimlerinin dar ekilmesinde, al konumda yerletirilen kolonlar kullanlr. Baz durumlarda eik dzlemler (kamlar) kullanlr. Kayma hareketli kalp elemanlar, kalp eksenine dik olarak yana doru alr veya evreden merkeze doru kapanr. Bu kayma hareketli kalp elemanlarnn alma ve kapanma uzakl, kayma hareketini yapan pimlerin (kolonlarn) eim alarna baldr. Ayrca bu eim as, kalplanan para biimine ve zerindeki kademeli kntlarn kalplama konumuna baldr. ekil 1.16 da kark biimli parann kalplanmasnda al pimli ve kitleme kaml kalp gsterilmektedir. Buradaki kam etkili maa pimi kza, hareketli kalp yardmyla kitlenir. Bylece, kalplama basncndan doabilecek maa pimi itme kuvveti engellenir. Baz kam etkili kalplarda kullanlan itici pimler, kalplanan parann biimlendirilmesinde ve kalptan kartlmasnda kullanlmaktadr. zerinde kanal veya benzeri kntlar bulunan bu tip paralarn kalplanmasnda ve kalptan karlmasnda kullanlan elemanlara, yana doru salnm hareketli itici pimler denir.

ekil 1.16: Kamn kapal ve ak konumu

18

ekil 1.17: Ksa hareket iin iten yayl maa ekici dzeni

ekil 1.18: Ksa hareket iin dtan yayl maa ekici dzeni

1.8. Kalplarda Kullanlan Hidrolik ve Pnmatik Sistemler

Baz zel durumlarda enjeksiyon kalplarnda hidrolik ve pnmatik sistemlerden faydalanlr. Maa hareketlerinin salanmasnda ve itici pimlerin altrlmasnda hidrolik sistemlerden faydalanlmaktadr. Yardmc hidrolik devrenin mevcut olduu durumlarda bu devre kalptaki maa hareketini salamak iin kullanlr. ekil 1.19da basit hidrolikle alan maa sistemi gsteriliyor. Burada basnl hidrolik ya kullanlarak piston silindiri hareket ettirilir. Pistonun ileri hareketi balantl olduu maay merkeze doru hareket ettirir. Maann dar doru hareketi basnl yan ters ynde hareketiyle salanr. Kalp doldurma ve soutma sresinde maa yerinde hidrolik kuvvet kullanlarak salanr. Enjeksiyon esnasnda uygulanan kuvvet nedeniyle bu maalarn geriye gelmesi basn uygulanarak engellenir. Maalarn, kalbn zarar grmemesi iin kalp emniyeti uygun ekilde seilmelidir.

ekil 1.19: Hidrolik sistemle alan maal kalplar

Pnmatii hidrolik yerine kullanmak daha ucuz bir alternatif olarak grlebilir. Fakat baz problemler vardr. Birok modern fabrikada basnl hava 80 psi civarndadr.80 psinin zerindeki sktrlm havay retmek daha pahaldr ve bundan dolay nadiren kullanlr.

19

Pnmatik sistem hzl ve etkin ekilde altndan zellikle kalplama ilemi bittikten sonra hassas olan paralarn iticiler zerinden alnmas pnmatik sistemlerle salanr. Dolaysyla para zerinde oluacak deformasyon nlenmi olur.

1.9. Sabit, Hareketli ve Dner Maalar

Maalar, kalbn cidar kalnlklarna biim vermede, kalplama srasnda parann girinti ve kntlarn vermede kalbn bir paras olarak kullanlr. Maalarn ls, biimi kalp iindeki grevine gre belirlenir. Maalar, i parasndan kolaylkla kmasn salamak iin uygun koniklikte yaplmaldr. Maa pimleri, i paralarnn zerindeki kr veya batan baa alacak deliklerin yapmnda ve takma paralarn yerinde tutulmasnda grev yapar. Hareketli ve dner maalar retilecek paralarn zelliine gre i vidal paralarn imalatnda dner maalar kullanlr. Bu tr kalplarda i vidada karma ilemleri (dner maa) sistemleri kullanlarak zlr. Sistemin ekonomik olmas iin kalpta mmkn olduunca ok sayda para retilmelidir. ekil 1.21 de ok gzl ve dner maal kalbn bir gzne ait kesit resmi grlmektedir. Dnme hareketi 1 ve 2 nul ok azl, uzun adml vida-somun ikilisi tarafndan salanmaktadr. Resim 1.3te hazr para olarak temin edilebilen vida-somun ikilisinin resmi verilmitir.

ekil 1.20: Hareketli maal kalp

Resim 1.3:Dner maa sistemi iin vida-somun paralar

20

1 nul vida sabit kalp tarafna dnmeyecek ekilde balanmtr. 2 numaral somun ise hareketli kalp tarafna uygun rulmanlarla dikey ve yatay ynde kuvvet alabilecek ekilde yataklanmtr. Kalbn alma hareketi yapmasyla i paralar maalar zerinde ve maa zlrken dnmeyecek ekilde nlem alnm hlde hareketli kalp tarafnda kalr. Kalp alrken vida zerinden ekilen 2 numaral somun dnmeye balar. Bu dnme hareketi 9 numaral ara dili ile 8 numaral maa dilisine iletilir. Ara dili sistemi somunun dnme hareketini dier maalara da iletecek ekilde ounlukla planet sistemi eklinde dzenlenmitir.

ekil 1.21:Dner maal kalp

8 nul parann kuyruk tarafna i paras ile ayn hatveli alm, 11 nul somuna vidalanmtr. Kalp alrken 8 maas i parasndaki vidann zlme ynnde dner. Bu dnme hareketiyle birlikte maa 11 somunu iine vidalanarak sola doru hareket eder ve belirli bir dnemden sonra i parasndan kurtulur. Bundan sonra devreye giren 10 nul iticiler serbest kalan i parasn kalptan karr. Yeni bir evrim balayabilir.

21

1.10. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlar

1.10.1. Klavuz Kolon(Pimler)
Sulanm ve taslanm kolonlar (pimler) burlar iinde alr. Kalp takmnn iki yarm ksmlarnn ayn konumda almasn salar.

Resim 1.8: Klavuz pim (kolon)

1.10.2. Burlar
Sulanm ve taslanm burlar plakalara tatl sk taklmtr. Klavuz pimlerine yataklk eder.

Resim. 1.9: Klavuz (kolon) pim ve burlar

1.11. Kalp Havalandrma (Hava Tahliye) Sistemi

Kalp ukurularndaki havann ve gazn darya atlmasna yarayan kanalcklardr. Bu i genellikle ayrma izgisine kadar dii kalbn iine alan oluklarla temin edilir ve bylece gazlar kenarlardan dar atlm olur. Bu oluklarn derinlii 0,127 mm, genilikleri ise 3 ila 6 mm arasnda olur ve giriin kar tarafna alr. Enjeksiyon kalplarnda malzemenin kalp ukuruna dolmas srasnda meydana gelen havay dar atmak iin tahliye yeri yaplmtr. Kalp iindeki hava, itici pimlerin, takma paralarn ve ayrma izgisinin kenarlarndan da kaar. Hava k kanallar uygun olarak alm bir kalpla, i paralar tam teekkl etmi olarak elde edilir.

22

1.12. Kalplarda Kullanlan Dnm Mhrleri, Kalp Tarih Markalar

Geri dnm markalar: Plastik paralarn geri dnm kodlar iin kullanlr. Kalbn n tarafndan taklr.

Resim 1.6: Dnm mhrleri

Tarih markalar: Geriye dnk olarak mamln hangi ayda retildiinin takibini yapmak amacyla kullanlan standart kalp elemanlarndandr. Kalbn n tarafndan deitirilebilir ve ayarlanabilir olmas nedeniyle retimi durdurmaya gerek kalmaz. Her ay ve yl sonunda tornavida ile sola evirmek suretiyle deiim gerekleir.

Resim 1.7: Tarih markalar

1.13. e Uygun Malzeme Seimi

Kalp malzemesi maliyet olarak kalp iiliinin yannda ok az yer tutmasna ramen, uygun malzeme seimi kalbn mrn arttrd gibi iilii de azaltr. Kalp malzemesinden istenen zellikler; kolay ilenebilirlik, ekil bozukluuna uramadan sertletirme, anmaya dayankllk, sert ve tok bir yapda olmas, kaynak edilebilmesi, korozyon dayankll zelliklerinin, zellikle bozulma sonucu korozif gazlar karan baz polimerlerin kalpland yerlerde iyi olmas vb. Malzeme seiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan bazlar; kullanlacak ham madde tr, enjeksiyon artlar, plastik para boyutlar, retilecek rn says, ngrlen 23

kalp maliyetidir. Enjekte edilecek plastik ham madde zellikleri, kalp malzemesi seiminde nemli faktrlerdendir. Termoset plastikler ve plastie ilave edilen cam lifi gibi dolgu malzemeleri andrc etkiye sahiptir. Ayrca kimyasal bozulmaya urayan baz plastikler korozif zellikler gsterir. Kullanlacak kalp malzemesi bu olumsuzluklar karlayacak nitelikte olmaldr.

1.14. Doru Kalp Istma ve Soutma Tekniinin Uygulanmas

Plastik kalplar stlmas ve soutulmas, kalplanan parann kaliteli ve kalplamann ekonomik olmasn salamaktadr. En etkili kalp stma ve soutma metotlar, dii kalp ve dalc zmba veya maa iinde dolam yapabilen kanallarn almasyla elde edilmektedir. Dii kalp ve dalc zmba (maa) iine alacak stma ve soutma kanallarnn, kalplama yzeyinden uygun olan uzaklkta ve kalbn zarar grmesine sebep olmayacak ekil ve lde almas gerekmektedir.

ekil 1.22: Maa soutma

Enjeksiyon kalplama metodunda plastik madde daha nce stldndan, kalp iinde yeniden stmaya gerek yoktur. Ancak, kalplama sresince enjekte memesinden kalp boluunun dolmasna kadar geen zaman iinde meydana gelebilecek s kaybn nleyici sistem dnlmelidir. Bu ve benzeri kalplama ilemlerinde, kalbn uygun ekilde soutulmas ve parann ekil deitirmeden kartlmas da nem tamaktadr. Plastik kalplar genellikle su veya basnl havayla soutulur. Su ile yaplacak soutma ileminde kalp yarmlar iine alan kanallardan gei yapan suyun birleim yerinden kalp iine datlmasn nlemek iin gei yollar zerindeki delikler kr tapa ile kapatlr. Kalp takviye plakalar arasndaki su szntlar da dairesel kesitli contalar ile nlenir. Bu contalar yumuak bakr, alminyum ve kauuk malzemelerden yaplr. Szdrmazl salayan bu contalara O-ringler de denir.

24

ekil 1.23: emeli tip soutma

ekil 1.24: paral bir kalpta emeli soutma

ekil 1.25: Derinlii fazla olan kalplama ileminde kullanlan bakr borulu soutma sistemi

ekil 1.26: Paral kalp ierisine yerletirilen soutucu sistem

25

1.15. Standart Kalp Elemanlarn Tanma ve e Uygun Seimi

Yaylar, vidalar, tespit pimleri, klavuz pimler ve burlar gibi kalp yapmnda kullanlan baz paralar satclardan temin edilir.

Resim 1.8: Balama civatalar

Resim 1.9: Basma ve ekme yaylar

ekil 1.27: Silindirik pimler, klavuz pim, bur

1.16. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri

1.16.1. Plastik Kalp elikleri
Plastik kalp yapmnda kullanlan malzemeler ounlukla bask ve anmaya maruz kalr. Plastiklerin tipine gre korozyon da buna dhil olabilir. eitli tipteki plastikler ve farkl retim metotlar takm eliklerinden farkl zellikler beklenmesine sebep olmaktadr. 26

Bu zellikler: Ekonomik ilenebilirlik zellii Isl ilemde en az boyut deiimi yi parlatlabilirlik ok yksek bask mukavemeti Yksek anma dayanm Yeterli korozyon dayanm

1.16.2: malat elikleri

Sembol (St) olan genel imalat eliklerinin karbon oran %1den dktr. Bu nedenle sertletirilemez. eliin dayanm da semboln sana konulan rakamla ifade edilir. rnein St 37 eliin ekme dayanm (1 mm2 sinin tayabilecei yk) 37 ile ifade edilir. Bu deer 9,81 ile arplnca eliin 1 mm2 sinin Newton cinsinden ekme dayanm bulunur.

1.17. eliklerin Tabi Tutulduklar Isl lemler

elik malzemeler retilirken iinde belirli oranlarda karbon braklr. nk karbon, elie sertlik ve dayankllk zellii kazandran tek elementtir. Ancak elik, retildii ekliyle her ama iin kullanlmaya elverili deildir. Bu demektir ki elik, retimden kt andaki alam zelliklerinde her zaman her i iin kullanlamaz. Eer bir makine parasnn anmaya kar veya darbeye kar dayankl olmas gerekiyorsa veya elik bir makine parasnn ileme zorluklar varsa bu gibi durumlarda i paralarna sl ilemler yaplarak istenilen duruma getirilir. O hlde sl ilem, elie daha stn zellikler kazandrmak iin yaplr.

1.17.1. Sertletirme lemleri

elikten yaplan her para sertletirilebilir. Bak, keski, matkap, zmbalar, aklar, dililer, lme ve kontrol aletleri, miller vb. paralar sertletirilmeden kullanlamaz. eliklerin sertletirilmesi, belirli bir scakla kadar tavlanp aniden soutulmas ile yaplan bir ilemdir.

1.17.2. Menevileme lemi

Menevileme, eliklere dk scaklklarda uygulanan bir gerginlik giderme ilemidir. Bu ilemde kristalleri iinde hapis kalan karbon atomlar ve demir atomlar malzemenin tavlanmas sonucu hareket etmeye balar ve dengeli bir ekilde dalr. Bu suretle elik iindeki gerginlikler giderilmi olur. Menevileme, sade karbonlu eliklerde 100300 0C scaklklar arasnda uygulanmaktadr. Katkl eliklerde menevi verme scakl 200400 0C arasnda olur. ok katkl hava eliklerinde menevi verme scakl 580 0Cdir.

27

1.17.3. Yumuatma lemi

elik malzemelerin stlarak yava yava soutulmas ilemidir.

1.17.4.Gerilim Giderme lemi

Gerilim giderme tavlamas, paralarda bulunan i gerilmeleri azaltmak veya ortadan kaldrmak iin yaplr. gerilmeler scaklk farkllklar, bkme, dorultma, ince yzey talal imalattan dolay meydana gelebilir. Bu tavlamada yap deiimi sz konusu deildir. Paralar stldktan sonra yeni gerilmeler olmamas iin yava yava soutulmaldr. Bu soutma havada soutma veya vakum ortamnda soutma olabilir.

1.17.5. Yzey Sertletirme lemleri

Birok makine paras, bir hareket iletir veya birtakm hareketli paralar tar. Bu paralar, hareket ve g iletirken darbe, vuruntu, sarsnt ve anma gibi birtakm kuvvetlerin etkisinde kalr. Makine paralarnn alrken darbelerden, vuruntulardan ve anmalardan zarar grmemeleri iin alan ksmlarnn yzeyleri ince bir tabaka eklinde sertletirilir, i ksmlar ise olduu gibi kalr. Bu ileme yzey sertletirme denir. Yzey sertletirmede iin sadece d yzeyi sertleir, i ksm yani z olduu gibi kalr.

1.17.6. Sementasyon lemi

Kat sementasyon

Kat sementasyon, iinde % 0,1-%0,2 orannda karbon bulunan eliklere uygulanr. Bu tr eliklerden yaplan i paralarnn yzeylerine kat sementasyon maddelerinden (kok, mee kmr vb.) %0,75-%1 orannda karbon emdirilir. Bu yntemle i parasnn yzeyinde 0,55 mm kalnlnda bir tabaka sertleecek kadar karbon alm olur. Sv sementasyon

Sv sementasyon ileminde, elik yzeyine karbon verici olarak sodyum siyanr (NaCN), potasyum siyanr (KCN) ve kalsiyum siyanr (CaCN2) bileikleri (tuzlar) kullanlr. lem, sv tuzun 800 0C-9000C scaklklarda elik yzeyine karbon ve azotu vermesiyle meydana geldiinden, sv sementasyon termokimyasal bir olaydr. Sv sementasyon yntemiyle yzeyine karbon emdirilen paralar ya sementasyon kalbndan karlnca ya da sonradan yeniden tavlanarak sertletirilir. Gaz sementasyon

Bu sementasyon sisteminde, karbon verici olarak metan, asetilen, hava gaz ve etan gazlar kullanlmakla birlikte daha ok propan gaz kullanlr. Gazla yaplan sementasyon uzun zaman alr, fakat malzeme zerinde karbon atomu emmi olan tabaka ok ince olur. Bu yzden gaz sementasyonu genellikle cvata, vida, pim, perno vb. kk paralara uygulanr. 28

Gaz sementasyonu yaplacak olan i paralar, szdrmazl iyi olan bir frnda 800 C-9000C scaklkta tavlandktan sonra frnn iine basnl propan gaz verilir. in yzeyi yeteri kadar karbon alnca gaz kesilir ve para suda sertletirilir.
0

1.17.7. Nitrrleme lemi

Nitrrasyon denilen bu ilemde, eliin yzeyine karbon atomlar yerine amonyak (NH3) gazndaki azot (N) atomlar emdirilir. Azot atomlar elik iine girince eliin yzeyinde sert bir tabaka oluur. Bu tabakaya nitrr denir. Nitrr, yeteri kadar sert olduundan eliin ayrca sertletirilmesine gerek yoktur. Nitrrasyon ileminde, elik 400 0C 450 0C scaklkta tavlanm haldeyken frnn iinden basnl olarak srekli amonyak gaz (NH3) geirilir. Gaz frnn iinde scaklktan dolay ayrr, bylece azot atomlar eliin iine nfuz eder. Amonyak gazndaki azot atomlarnn eliin iine nfuz etmesi 72 saat gibi uzun bir zaman almasna ramen sertleen tabaka kalnl, dier yntemlerle elde edilen kalnlklardan daha incedir. Fakat onlardan daha sert olmas ve daha fazla scaklklarda sertliini kaybetmemesi gibi zellikleri yznden kk makineler reten fabrikalarda bu yntem ok uygulanr.

1.17.8. zel Isl lemler ( Sfr Alt lemi)

Sfr alt ilem, metallerin anma dayanmlarn artrmak zere uygulanan bir sl ilem eididir. Bu ilem srasnda paralar -180 0Cye kadar soutulmaktadr. Sfr alt lem uygulayarak sl ilem grm metallerin sl ilemi tamamlanmakta, para mrn uzatc etki salanmaktadr. Sfr alt ilem grm paralarda; Paralarn anma dayanm ykselir. Paralarn mrnde %100 ile %700 arasnda uzama olur. Paralarda boyutsal deiim olmaz. Isl ilem srasnda zorunlu olarak oluan austenit kalnt yzdesi dktr.

1.18. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac

Sertletirmenin amac

Yap dnm ilemi olarak bilinen sertletirmede, ilem sonucunda dayanm, akma snr nemli lde artar. Sade karbonlu eliklerde su vermekle dayanm katna karmak mmkndr. Su vermekle elde edilen martenzit yapnn gerginlii elikteki karbon oranna baldr. Bu nedenle elikte sertletirme karbon oranna bal olarak ykselir. Sade karbonlu eliklerde su verme ile salanan sertlik yzeyde yksek, ekirdee inildike dktr. Bunun nedeni sade karbonlu eliklerde dnmn hzl olmasdr. Katkl eliklerde ise dnm yava olduundan ekirdeine kadar sertleme salanmaktadr.

29

Menevilemenin amac

Menevileme, sertletirilmi bir eliin i gerginliklerinin giderilmesi demektir. Menevileme ilemi ile kristal kafesleri iinde hapsedilmi olan karbon atomlarnn ok kk bir ksm, eliin menevi derecesinde tavlanmas ile harekete geerek kristal kafeslerinden ayrlr. Bylece kristallerdeki arplmalar ortadan kalkar ve ine yapl martenzit doku normal dokuya dnm olur. Bylece eliin krlganl giderilerek darbe, sarsnt ve anmalara kar dayankl hle dntrlm olur.

1.19.Sertliin Tanmlanmas
Sertlik bir tr mukavemettir. Malzemenin yzeyine batrlan herhangi bir eye kar gsterdii dirence denir. Malzemelerin sertlikleri endstride byk nem tar. Malzemelerin sertliklerini lerken genellikle baka bir malzemenin sertlii ile mukayese yaparak sonuca ularz. Bakrn yumuak ve eliin sert olduunu dier malzemelerle mukayese ile belirtiriz.

1.20. Malzeme Sertlik lme Metodlar

Sertletirilmi makine ve kalp paralarnn istenen sertlik derecesine ulap ulamad sertlik lme makinelerinde kontrol edilir. nk makine paralarnn, kesici aletlerin ve el aletlerinin gereken sertlik derecelerinde sertletirilmi olmas kullanm mr ve fonksiyonlar bakmndan byk nem tar. Bu nedenle sertletirilmi makine paralarnn, kesici makine paralarnn, el aletlerinin ve kesici takmlarn sertliklerinin llmesinde deiik yntemler gelitirilmitir.

1.20.1. Birinell Sertlik lme Metodu

Brinell sertlik lme sisteminde, sertletirilmi bir elik bilye ya da sert metal bilye kullanlr. Bilye, zel makinesinde sertlii llecek parann zerine ekil 1.28de grld gibi deney kuvveti ile bastrlr ve bu hlde 10 15 saniye kadar beklenir. Sonra bilyenin i zerinde brakt izin ap llr. Bu deer, H=

F .0,102 formlnde yerine konularak sertlik derecesi hesaplanr. A

30

ekil 1.28: Birinell sertlik lme sistemi

ekil 1.29: Vickers sertlik lme sistemi

1.20.2. Vickers Sertlik lme Metodu

Vikers lme sistemi Brinell sertlik lme sistemine benzer. Bu sistemde sertlik, u as 120 olan kare piramit eklinde elmas u kullanlarak llr (ekil 1.29). lme srasnda piramit u, i parasna batrldktan sonra 1030 saniye beklenir. Meydana gelen iz optik bir aletle (makinenin zerinde bulunur ve ly gsterir) tam kegenlerinden hassas olarak llr. Bu llen deer formlde yerine konarak vikers sertlii bulunur. Vikers sertlik deeri; Hv =

F .0,102 formlnden bulunur. A

Hv =

F .0,1891 d2

d=

d1 d 2 2

A = zin alan mm2 mm

2

Hv= Vikers sertlik derecesi

F= Uygulanan kuvvet N/

1.20.3. Rockwell Sertlik lme Metodu

Rockwell sertlik lme deneyi, biri u as 120o olan elmas koni ile dieri de elik bilye ile olmak zere iki ekilde yaplr ve dier yntemlerden farkldr (ekil 1.30). Brinellde bilindii gibi sertlii llen malzemede meydana getirilen iz alan ile yk arasndaki bant esas alnyordu. Rockwell sertlik lme ynteminde ise sertlik deeri, malzemeye batan izin meydana getirdii derinlik eas alnarak bulunmaktadr. Sertlik deeri birimsizdir. U malzemeye ne kadar fazla batarsa malzeme o kadar yumuak ve ne kadar az batarsa malzeme o kadar serttir. Eer u malzemeye hi batmamsa sertlik elmas sertliine eit kabul edilir. Rockwell sertlik lme ynteminde iki tip sertlik lme cihaz kullanlr. Standart cihaz Yzeysel cihaz 31

Standart cihazda 60, 100, 150 kg arlklar kullanlr ve batc u olarak da 1/16,1/8,1/4,1/2 aplarnda sertletirilmi elik bilyalar kullanlr. Sert ve sertletirilmi eliklerde u as 120o olan elmas koni u kullanlr. Elmasn ucu kavislendirilmitir. Yzeysel cihazda ise 15, 30, 45 kg lk ykler kullanlarak ok ince ve yzeyi sertletirilmi paralarn sertlikleri llr. U olarak da standart cihazda kullanlan elik ularla elmas koni u kullanlr. Rockwell sertlik lme ynteminde 28 deiik sertlikteki malzeme iin ular ve arlklar deitirmek suretiyle lme yaplmas mmkndr. Tablo 1.2de lme eitleri grlmektedir.

ekil 1.30: Rockwell sertlik lme deneyinin yapl

1.20.4. Rockwell-A Sertlik lme Metodu (HRA)

Elmas koni u kullanarak uygulanan bu sertlik lmnde 60 (10+50)kg ykle lme yaplr. Yzey sertletirilmesi yaplm eliklerin ve ince malzemelerin sertlikleri llr.

1.20.5. Rockwell-B Sertlik lme Metodu (HRB)

Orta serlikteki ve yumuak malzemelerin sertliklerinin llmesinde kullanlr 1/16 apndaki sertletirilmi elik bilye ve 100 (10+90)kg arlk kullanlr. Dkme demirler, sertletirilmemi elikler, pirin, tun ve alminyum alamlarnda uygulanmaktadr.

32

1.20.6. Rockwell-C Sertlik lme Metodu (HRC)

Sert malzemelerin, sertletirilmi eliklerin ve karbrlerin sertliklerinin llmesinde kullanlan bir lme eitidir.150 (10+140) kg arlk ve elmas u kullanlarak yaplmaktadr.

Tablo 1.2: lme eitleri

1.21. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarlanmas

1.21.1. Parann retilecei Malzeme zelliklerini Belirleme
Malzemelerin kalplanabilme karakteristii, malzeme seiminde ve kalp tasarmnda nem kazanr. Tasarm srasnda kullanlmas dnlen plastiin karakteristikleri gz nnde tutulmaldr. Ak zellikleri Viskozitesi yksek olan malzemeler daha yksek kalplama basnc gerektirir, dolaysyla daha salam merkezleme elemanlar, daha masif kalp yaplarna ihtiya duyar. Ergime scakl Souma sisteminin tasarm asndan nem tar. Plastik malzemenin sya duyarll Her plastik malzeme gereinden fazla yksek scaklkta tutulduunda bozulmaya urar. Bu konuda verilen bilgiler kalp tasarmcs tarafndan iki husus iin gz nnde tutulmaldr. Birinci husus yolluklarn tasarm, dieri de bozulan malzemenin yayd zehirli gazlarn kalp metali zerinde etkisidir.

33

1.21.2. Dii Kalp veya Tayc Plakasn llendirme

Resim 1.10: Plastik enjeksiyon kalp takl listesi

Bu kalp plakasnn lsn belirlemede zerine gelecek kuvvetlere dayanabilecek deererlerde olmas olduka nemlidir.

ekil 1.31: Kalbn sten grn lleri

34

1.21.3. Klavuz Pim ve Burcunun llendirilmesi

ekil 1.32: apkal klavuz pim ve lleri

ekil 133: apkal ve kademeli klavuz pim ve lleri

ekil 1.34: apkal bur ve lleri

Klavuz kolon ve burlarnn lleri kalp boyutuna uygun, fonksiyonel grevlerini yapabilecek llerde belirlenir. Bu ilemi kalp tasarmcs veya yapmcs gerekletirir.

1.21.4. Para Gramajn ve ekme Miktarn Belirleme

Her operasyonda kalba belirli bir miktar erimi malzemenin enjekte edilmesi gerekir. Bunun salanmas iin eitli trde dozaj sistemleri gelitirilmitir. Bu sistemler, arlk ve hacim esasna dayanan iki ayr prensipten oluur. Arlk sistemi daha hassas ayarlama yapar.

35

Btn plastikler, iindeki katk maddelerinin miktarna gre deiik zellikler gstermektedir. ekme pay veya bzlme miktar, plastik madde kalplandktan sonra retilen para boyutlarnda meydana gelen l deiimidir. ekme pay, mm (25 mm boyda) 0,0750,175 0,0500,125 0,250,625 0,0500,150 0,0500,150 0,0750,200 0,0500,125 0,3750,750 0,3750,750 0,1250,175 0,0250,050 0,0500,50 0,625

Plastik maddenin cinsi Sellloz asetat Sellloz asetat buturet Naylon Methil methacrilet Poli-Stiren Akrilonitril-Butadien Stiren Stiren acrilonitril Poli-Etilen Poli-Propilen Poli-Karbonat PVC Sert PVC Yumuak Asetat

Tablo 1.3: Plastik maddenin 25 mm boydaki ekme pay miktar

Kalplanacak parann ekme pay miktarn unlar etkilemektedir: Plastik madde iindeki kimyasal etkenler, Plastik maddenin kalplama ve sertleme scakl arasndaki deiim oran, Kalplama sresince plastik maddenin sertleme hz vb. etkilemektedir.

Normal kalplama basnc ve scaklnda baz plastik maddelerin 25 mm boydaki ekme pay miktarlar Tablo 1.3 te verilmitir.

1.21.5. Kalp Alma izgisinin Yerini Belirleme

Kalp erkek ve dii yzeylerinin, kalp kapanmas esnasnda oluan izgiye denir. Kalp iinde baslm parann pozisyonu, erkek ve dii kalp boluklarnn birleiminin karmakl ile belirlenir. Kalp tasarmclar kalptaki karmakl azaltmak, baslm parann kolayca dar atlmasn salamak iin kalp alma izgisini basitletirmilerdir. ekil 1.35te kalp alma izgisi rnekleri verilmitir. a) Kalp ayrma izgisi parann dar atlmas iin hazrlanmtr. b) Ayrma izgisi para kenarna ekilerek kalp maliyeti azaltlm parann dar atlmas kolaylatrlmtr. c) Ayrma icgisi parann nnden uzaklatrlp apak iyi gizlenmitir. 36

Kalplanacak parann biim ve boyutlarna gre bir veya birden ok kalp alma izgisi bulunan kalplar tasarlanabilir. Alma izgisi saysna gre kalplar birka paraya ayrlabilir. Bunlar: Tek alma izgisi bulunan kalplar ki alma izgisi bulunan kalplar alma izgisi bulunan kalplar

ekil 1.35: Kalp alma izgisi rnekleri

1.21.6. Yolluk Burcu, Datc, Girileri llendirme

Enjeksiyon kalplarnda kullanlan yolluk burlar DIN 16752de normlandrlmtr. ekil 1.36da grld gibi standart kalp paralar ve aksesuarlar reten pek ok firmadan temini mmkndr. Her trl retim arac tasarm ve imalatnda standart paralar kullanlmasna zen gsterilmelidir.

ekil 1.36: Yolluk burcu lleri DIN16752

37

ekil 1.37: Yuvarlak datc kanal

ekil 1.38: Disk giri

Datc kanallar yuvarlak, yarm yuvarlak, trapez, kare ve dikdrtgen kesitli olarak alr. lleri ise malzemenin zelliine, gramajna ve biimine gre belirlenmektedir. Ergimi plastik malzeme bu kanallar ile kalp ukuru giriine kadar iletilir.

ekil 1.39: Giri kanal boyutlar

Plastik malzemenin belirli bir basnta kalp ukuruna dolmasn salayan dar ve s kanallara giri ad verilmekte olup lleri, para ve malzeme zelliine, gramajna gre belirlenmektedir.

ekil 1.40: Yolluk, datc kanal, giri

38

1.21.7. Hava Tahliye Kanal Yer ve lsn Belirleme

Kalplardan hava tahliyesine kalp yapsnn da nemli katks vardr. ekil 1.41de bardak biimli parann iki farkl biimde beslenmesi grlmektedir. Giriin para tabanndan verildii sol ekilde grld gibi eriyik malzeme kalb doldururken nne katt havay kalp birleim yzeyine doru srkleyerek havann birleim yzeylerinden kamasna sebep olur. Kalp havalandrma asndan bu tarz, doru uygulamadr. B eklinde grlen beslemede giri para az tarafndan yaplmtr. Malzeme kalb doldururken maa evresine sarlacak oradan ykselerek para tabanna ulaacaktr. Bu durumda malzemenin nne katt hava para taban blgesinde skacaktr. Bu blgedeki havann bir ekilde darya tahliyesi gerekecektir.

ekil 1.41: Kalplarn havalandrlmalar

Kalplardaki havann tahliyesi iin yaplan uygulamalar ekil 1.42de grlmektedir. Azdan besleme sonucu tabanda skan havann kalptan tahliyesi iin A eklinde kapatma plakas kullanlmtr.

ekil 1.42: Kalptaki hava tahliyesi

39

B eklinde ise tabanda havalandrma pimi konmutur. C uygulanmasnda az evresinde skan havann tahliyesi iin kalp azna evresel kanal alm bu kanalla kalp ukuru aras 0,02 mmden daha kaln olmayan aralkla birletirilmitir. Benzeri bir uygulama da ekil 1.43de grlmektedir. Bu kalpta da kalp azna ve para tabanna evresel hava tahliye kanal alm kanal kalp dna birletirilmitir.

ekil 1.43: Hava tahliye kanallar

ok ukurlu kalplarda havalandrmann giri ve datc kanallar blgesinde boaltlmasnn dolum esnasnda havann kalp ukurlarna srklenmesini nleme asndan faydalar vardr. ekil 1.44te grlen kalpta havalandrma kanallar giri ve datc evresine konmutur. Baz malzemeler iin tavsiye edilen maksimum hava tahliye derinlikleri Tablo 1.4te verilmitir.

ekil 1.45: Giri ve datc kanallar evresinden havalandrma

MALZEME

Max. Tavsiye edilen havalandrma derinlii

PA66 0,010,015 ASETAT 0,0150,02 HDPE 0,0150,02 POLPROPLEN 0,0180,025 POLSRREN 0,0420,06 ABS 0,0420,06 AKRLK 0,060,078 POLKARBONAT 0,060,078 Tablo 1.4: Baz malzemeler hava tahliye derinlikleri

40

1.21.8. Soutma Kanal Yerinin Belirlenmesi ve llendirilmesi

Kalplarn soutulmalar genellikle kalbn syla temasta olan blgelerine alan kanallardan su akm geirilerek salanr. Bylece kalplanan malzemeden kalba iletilen s devridaim eden su akmna transfer edilir. Ayrca scak kalbn kendi yzeylerinden de nmla bir miktar s darya transfer olur. Parann homojen sertlemesini, eklini korumasn salamak iin kalplarn kontroll olarak soutulmalar nemlidir. Su kanallarnn dzenlenmesinde ekil 1.45teki nerilere dikkat etmelidir. Sol ekilde grlen 1 nul dzenlemede kanal aralklar sadaki ekle gre byk tutulmutur. Kanallar kalp yzeyine ok yakn yaplmtr ve delik aplar byk seilmitir. Bu tarz bir dzenlemede s iletimi uygun ekilde salanamaz. Uygulama 2 numara ile gsterilen sa ekildeki gibi olmaldr. Uygulanabilir ller Tablo 1.5te verilmitir.

ekil 1.45: Su kanallarnn konumu

Kalnlk (w) 2 mm 4 mm 6 mm

Kanal ap (dT) 810 1012 1215

Tablo 1.5: Soutma sisteminin lleri

c ls delik ap (dT) lsnn 23 kat olmaldr. b ls delik ap (dT) lsnn en fazla 3 kat alnmaldr. Su kanallar ularna hortum balama ekipman vidalanacandan buralarda genellikle 3 /8, 1 /4 ve 1 / 2 boru di vidalar kullanlacaksa matkap aplar da bunlara uygun olarak 11, 14 ve 17,5 mm seilebilir. Metrik ince vida iin de benzeri bir kademelendirme yaplabilir. Soutma suyu kanallarnn dzenlenmesi kalp paralarnn durumuna, i parasnn ekline ve retim imknlarna baldr. Aada konu ile ilgili eitli rnekler verilmitir.

41

ekil 1.46: Tek paral dii kalp soutmas

ekil 1.47: Lokma soutma, bakr boru sistemi

ekil 1.48: Dairesel ekilli parada uygun olmayan kanal dzlemi

ekil 1.49:Kalp soutma devreleri

42

ekil 1.50: Freze ile alm U devreli soutma sistemi

ekil 1.51: Erkek kalp soutma sistemi, tkal dz kanal

1.21.9. Malzeme ekline Uygun Kalp ukuru Alarn Belirleme

Baslacak olan parann d yzeyini belirleyen ksma kalp ukuru ad verilir. Tek plaka zerine yerletirilir. Yerletirildii plakayada, kalbn dii plakas denir. Kalplanan parann kalp ukuru ierisinden kolayca kabilmesi iin belirli bir ada yaplmaldr. Bu a kalplanacak parann derinliine bal olarak deiir. Kalplama ukuruna verilecek tek tarafl eim as Tablo 1.1 e gre belirlenir.

1.21.10. Maa llerini ve Alarn Paraya Gre Belirleme

Maalar kalplanan parann i ksmlarn oluturmak iin kullanlan kalp elemanlardr. Bu ekilde kalp boluunun olumasn da salar. Kalp erkek ksmnn bulunduu kalp yarmna, erkek plaka veya kalbn erkek ksm denir. Erimi plastiin soumas esnasnda, ekme zelliinden dolay souyan para kalbn erkek ksm zerinde kalr. Bu ekme karekteristikleri kalbn iinden parann rahat atlmas iin belirli bir ada, eimli yaplmaldr. Bu a kalplanacak parann kalplama derinliine gre Tablo 1.1 den tek tarafl eim as bantsna bal olarak hesaplanr. Maalarn standart lleri yoktur. Kalplanacak parann ekme pay miktarlar gz nne alnarak boyutlar belirlenir.

43

1.21.11. Kalp Destek Plakalarnn llendirilmesi

Maa, balama plakasnn arkasna yerletirilmi olup enjejsiyonla kalplamann yksek basnc altnda maa plakasnn eilmesini nler.

ekil 1.52: Kalp destek plakas

1.21.12. Yan Duvar Plakalarn (Paraleller) llendirme

Alt tespit plakasnn stne, kalplandktan sonra itici pimlerin karld i parasnn dar alabilmesi iin boluk salamak amacyla dayama plakasnn altna tespit edilir.

ekil 1.53: Yan duvar plakas (paralele)

44

1.21.13. Kalp Balama Plakalarn llendirme

Kalp yarmlarn enjeksiyon tezgh tablalarna balamak iin kullanlan kalp elemanlardr.

ekil 1.54: Kalp alt ve st balama plakas

1.21.14. tici Sistem ve Elemanlarn llendirme

tici sistem tespit plakas ile dayama plakas arasnda paralellerin temin ettii boluk iinde hareket eder. tici pimlerin yerini ve saylarn, i parasnn biimi ve bykl tayin eder. Birok kalp takmlarnda 4 veya daha fazla geri itme pimleri kullanlr, bunlardan birinin ap deiiktir. Bylece kalp montaj sadece bir konumda yaplabilir. Destek plakasndaki ve maa blokundaki delikler itici pimlerin aplarndan 0,8 mm daha byk olarak delinir. Ayn boluk yolluk ekme piminde de olmaldr. tici balama plakasndaki delikler itici pimlerin apndan 0,4 mm byk delinir. tici balama plakas pim ba yuvalar pim balarndan 0,8 mm byk almaldr. Bu yuvalarn derinlii pim balarndan 0,07 ile 0,12 mm daha fazla olmaldr. Paralelle itici sistemin kenar arasndaki boluk en az 1.5 mm olmaldr. Eer stunlar kullanlyorsa itici sistem ile delinen delikler arasnda her kenar iin boluk 1,5 mm civarnda olmaldr. Stun tayclar paralellerin yksekliinden 0,05 mm yksek ilenmelidir. 45

ekil 1.55: tici sistemin almas

ekil 1.56: tici pim yerleimi

ekil 1.57: tici pim eitleri

46

ekil 1.58: DIN 1530 standardna uygun itici pim eitleri

ekil 1.59: tici pimlerin montaj

47

1.21.15. Geri tme Pimleri ve Yolluk ekme Pimlerini llendirme

ekil 1.60: Hava bal pim ve lleri

ekil 1.61:Silindir bal pim ve lleri

Yolluk ekme pimi: Yolluk ekme pimi, hava bal ve silindirik bal olarak yaplr (ekil 1.62). Yolluk ekme pimi ap ve kademe lleri tablolarda verilen pim ba tipine bal olarak alnr. Boy ls ise geri itme pim boyu lsnden, yolluun byklne bal olarak kk alnr. Yolluk ekme piminin u ksm yolluu yolluk burcu iinden karmak iin deiik profillerde yaplmaldr. eitli yolluk ekme yuvalar ve lleri ekil 1.63te topluca grlmektedir. Kalbn, i parasnn, karc sisteminin alma durumunun ve imalat imknlarnn deerlendirilmesi sonucunda uygun olan yuva ekline karar verilir.

ekil 1.62: Yolluk ekme pimi

48

ekil 1.63: eitli yolluk ekme yuvalar ve lleri

1.21.16. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri

Plastik enjeksiyon kalplarnda en ok kullanlan basn yaylardr. Kalpln genelinde ise basn yay ile birlikte, ekme ve burulma yaylar kullanlr. Yaylar gelen kuvvet dorultusunda esneyerek gelen kuvveti depolar, kuvvetin kalkmas ile tekrar eski konumuna gelerek parann alt veya st zmbadan karlmasnda byk bir rol oynar. Yay seimi ve kullanmnda dikkat edilecek hususlar alma artlarnn gerektirdii en hafif ve uzun yay seilmelidir. alma mesafesi asla aada gsterilen maksimum kapanma orann gememelidir. Kalp iinde yerletirilen yaylara %5 orannda bask uygulanmaldr. Her yay iin ayn seviyede tabla salanmaldr. Burulmay ve krlmay nlemek iin yay ayar civatas kullanlmaldr. Yayn alt yuva ap yayn d apndan geni olmaldr.

Resim 1.11: ISO 10243 kalp yaylar

Tablo 1.6: Kalp yaylarnn dayanm zellikleri

49

1.21.17. Standart Kalp Elemanlarn Belirleme

Gnmzde plastik enjeksiyon kalp elemanlarn istediimiz l ve standartlarda hazr bulabilmemiz mmkndr. Bu alanda birok firma retim yapmaktadr. Yapmak istediimiz kalbn, zellik ve llerine uygun kalp elemanlarn firmalarn hazrlam olduu katologlardan seerek zaman ve iilik kayplarn azaltarak daha ekonomik deerelerde, kalp retimleri yapabiliriz. Hazr kalp elemanlarn, kalp setleri, kolonlar, burlar, yolluk burlar, itici pimler, vidalar, yaylar, yolluk ekme pimleri, tarih ve dnm mhrleri, konik kilitlemeler, merkezleme flanlar, esnek maalar vb. olarak sralayabiliriz.

Resim 1.12: Hazr kalp elemanlar

50

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Plastik enjeksiyon kalp tasarm yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Kalp ukur llerini belirleyiniz. ekme pay miktarn gz nne alnz. Parann retilecei malzeme Malzemelerin zelliklerini eitli internet zelliklerini belirleyiniz. sitelerinden aratrnz. Kullanlacak malzeme cinsine gre ekme miktarn belirleyiniz. ekme miktarlarn tablolardan baknz. Hacim hesab yaparak para gramajn Para gramajn belirleyiniz. bulunuz. Kalbn derinliini dikkate alnz. Kalp alma izgisini belirleyiniz. Kalp rneklerini inceleyiniz. Yuvarlak kesitli datc seiniz. Yolluun yolluk burcundan kolay Yolluk ve datc llerini kmas iin al yapnz. belirleyiniz. Yolluu yolluk burcundan karmak iin ucu kertikli yolluk ekme pimi seiniz. Kalplanacak paraya uygun giri tipini seiniz. Kalplanacak parann hacmine gre giri Giri l ve trn belirleyiniz. saysn belirleyiniz. Giri yerini, gze batmayacak bir yerden veriniz. Kalp ukuruna yakn hava tahliye kanal Hava tahliye kanal yer ve llerini veriniz. belirleyiniz. ok fazla derinlikte kanal amaynz. Kalp iin en uygun soutma sistemini belirleyiniz. Mmkn olduunca kalp ukurlarna Soutma kanal yer ve llerini yakn yerlerden geecek su kanallar belirleyiniz. anz. Derinlii fazla olan maa sistemlerini de soutmak iin gerekli tasarm yapnz. Tablolar kullannz. Derinlikleri fazla olan kalp Kalp ukuru alarn belirleyiniz. ukurlarndaki paralar karmak iin tabandan yukar doru belli bir eimde a veriniz. Kalplanacak para llerine uygun boyutta dii kalp plakas seiniz. Dii kalp plaka llerini ya da kalp Soutma sistemine konulacak ekilde tayc plaka llerini belirleyiniz. uygun kalnlkta kalp paras seiniz. Kalplama derinlii fazla ise birden fazla alma izgisi olan kalp belirleyiniz. 51

 Maa llerini belirleyiniz. Destek plaka llerini belirleyiniz. Yan duvar plaka llerini belirleyiniz. Kalp balama belirleyiniz. plaka llerini

tici sistem ve llerini belirleyiniz.

tici plaka llerini belirleyiniz. Geri itme belirleyiniz. sistem ve llerini

Yolluk ekme llerini belirleyiniz. Klavuz kolon belirleyiniz. ve bur llerini

Yolluk bur llerini belirleyiniz.

Standart enjeksiyon kalp elemanlarn belirleyiniz.

ekme pay miktarn gz nne alnz. Kalplanan parann rahat kmas iin eim veriniz. Presleme gcne bal olarak destek plakas kalnl seiniz. tici sistemi altracak boyutlarda olmasna zen gsteriniz. Dii kalp boyutlarna uygun balama plakas seiniz. Prese balama kanallar anz. Paralellere srtnmemesi iin belirli bir boluk veriniz. Kalplanacak paray ukurdan karabilecek kadar itici seiniz. ticileri dengeli yerletiriniz. Paralellere srtnmemesi iin belirli bir boluk veriniz. tici pimleri destekleyecek kalnlkta itici plaka kalnl seiniz. Kalplama gcne gre geri itme pimi seiniz. Silindirik bal pim seiniz. Kertikli yolluk ekme pimi kullannz. Yolluk ekme pimi ap toleranslarn uygun deerde seiniz. Kalbn byklne uygun klavuz pim ve kolon seiniz. Kalp balama plakasna sk geme olacak ekilde l seiniz. Enjekte memesinin ucunun oturaca tipte girii olan yolluk burcu seiniz. Uygun balama elemanlarn seiniz. Silindirik gmme bal cvata kullannz. Merkezleme ilemini yaparken silikdirik pim kullannz.

52

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. Polipropilen termoset plastik eitlerinden biridir.() ekme pay miktar, dorudan kalp tasarmn ilgilendiren en nemli faktrlerden biridir. () Kalp ukurlarna verilen alar 1-5 arasnda olmaldr. () En iyi datc kanal tipi yuvarlak kesitli datc kanallardr. () Scak yolluk kullanm makine mrn uzatr. () Yelpaze giri akrilirik malzemelerin kalplanmasnda kullanlan bir giri eididir. () Burlar geri itme pimlerine yataklk eder() Plastik kalplarn soutulmasnda szdrmazlk salmastralarla yaplr. () malat eliklerinin karbon oran %1den yksektir. () Menevileme eliklere yksek scaklklarda uygulanan bir gerginlikleri giderme ilemidir. () Vizkozitesi yksek olan malzemeler daha yksek kalplama basnc gerektirir. () Klavuz pimlerini sertletirmeye ve talamaya gerek yoktur. () Yolluk burlar DIN 16752 de normlandrlmtr. () Yolluk ekme pimlerinin ular talanm ve dz olmaldr. () Yaylarda burulmay ve krlmay nlemek iin yay ayar civatas kullanlmaldr. ()

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

53

RENME FAALYET2 RENME FAALYET -2

AMA
Plastik enjeksiyon kalp elemanlarnn yapm resimlerini teknik resim kurallarna uygun izebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak deiik paralar iin tasarlanm plastik enjeksiyon kalp rneklerini inceleyiniz. Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalar yaparak rapor hline getiriniz. Plastik enjeksiyon kalplarna ait resim ve retilmi paralardan bilgisayarda bir slayt hazrlaynz. Hazrlam olduunuz raporu snfa sununuz.

2. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK

2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gereken zellikler
Bir parann yapm resmi, o paray btn zellikleri ile gsteren resimlerdir ve atlyede ii yapan ii ile teknik brodaki ressam arasnda irtibat salar. Byle bir resim, tasvir ettii parann retim esnasnda ihtiya duyulacak btn bilgileri tamaldr.

2.1.1. Grnler
Teknik resimde bir parann en ksa yoldan en iyi ekilde anlatlabilmesi yeterli sayda grnle mmkn olabilir. Kalnl deimeyen sacdan yaplm paralar, silindir, prizma, kre gibi geometrik cisimler tek grn ile ifade edilir. Girinti ve knt miktar arttka grn says da buna bal olarak artar.

2.1.2. Kesitler
Kesit, cisimlerin i ksmlarnda kalan detaylarn en iyi ekilde grnr duruma getirerek anlatlmasn ve llendirilmesini kolaylatrmak amacyla cismin kesilmi gibi varsaylan yzeyinin grnne denir. Kesit eitleri Tam kesit Parann, testere ile ortadan ikiye ayrld varsaylr. Kesicinin nndeki para karlp atlr, geriye cismin iyapsn gsteren yarm para kalr. Kesicinin parann temas ettii varsaylan yzeyleri, tarama kurallarna gre taranr (ekil 2.1). 54

ekil 2.1: Tam kesit alma

Yarm kesit

Silindirik olan paralarda, cismin drtte biri kesilip atlm gibi kabul edilir. Yarm kesitte grnn yars parann d ksmn, dier yars i ksmn gsterir. ekildeki kademeli silindirik parann drtte biri kesilip atlr. Kalan paraya bak ynnde bakldnda parann yarm kesitli hli grnr (ekil 2.2).
ekil 2.2: Yarm kesit alma

Kademeli kesit

Para iinde bulunan boluklarn gsterilebilmesi iin kesici dzlemin paray en az iki kademede kestii, n tarafta kalan parann atld dnlmektedir. Kademeli kesit para iinde ayn eksen zerinde bulunmayan i boluklarn gsterilebilmesi iin kullanlr. Kesit dzlemi kademeli olarak geirilir, kesitler tek grnte toplanr (ekil 2.3).

ekil 2. 3: Kademeli kesit

Ksmi (blgesel) kesit

Tam kesit veya yarm kesit alnamayan i paralarnn grlmek istenen yerinin evresi ve n ksm koparlp alnm gibi varsaylr. Kalan ksmn etraf zikzak izgilerle snrlandrlr, i ksm taranr (ekil 2.4).

55

ekil 2. 4: Blgesel kesit

2.1.3. ller ve Toleranslar

paralarnn resmi izilir. Resim zerinde boyutlarn gsterir mesafeler, deliklerin yerleri, yzeylerin ileme paylar, toleranslar yer alr. Bu bilgilerin yapm resmi zerinde eksiksiz olarak bulundurulmasna llendirme denir. Birbiri ile alan paralar arasndaki llerde bir uyum olmas gerekir. retilen paralar tam olarak istenen llerde retilemez. Bu nedenle paralara nominal lden ne kadar saplabilecei resim zerinde gsterilir. Bu l farkna tolerans denir. retimi yaplacak parann resmi izilir. Resimde, parann tolerans bilgileri standartlara uygun olarak belirtilir. Parann retimi gerekletirilir ve kullanma hazr hle getirilir. Toleranslar millerde kk, deliklerde byk harflerle gsterilir.

2.1.4. Yzey kaliteleri (aretleri)

Birok makine paras dklerek veya dvlerek taslak hlinde hazrlandktan sonra gerekli yerleri matkap, freze, torna, vb. tezghlarda ilenerek i grebilir bir konuma getirilir. Byle paralarn hangi kalitede ileneceinin, nerelerinin ilenmesine ihtiya hissedilmediinin, zaman kazanma bakmndan hangi ksmlarnn kaba veya ince ileneceinin iiye verilen resim zerinde belirtilmesi gerekir. Para yzeylerinin tala kaldrlmasnda seilen yntemleri ve kaliteleri belirtmek iin resim zerine konulan sembollere ve tamamlayc iaretlere yzey ileme iaretleri denir. TS 2040a gre yzey ileme sembolleri, yzeyde 60lik alar yapan iki izgiden ibaret olup izgi uzunluklar 1/2 oranndadr.

56

ekil 2.5: Yzey ileme sembol

izgi kalnl (d) : 0,35 0,5 0,7 1 H1 ykseklii : 57 10 14 20 H2 ykseklii : 10 14 20 28 Rakamlar ve byk harf ykseklii (h) : 3,5

1,4 28 40 5

2 56 7

10

14

20

a. Hazrlanan i parasnn, tala kaldrlmas istenmeyen yzey ve ksmlarnda kullanlr. Esas sembole iki izgi arasna bir daire eklenerek hazrlanr.

b. Tala kaldrlm ya da kaldrlmas istenen yzey veya ksmlarda kullanlr. Esas sembole bir izgi eklenerek elde edilir. c. Yzey durumlarnn retim metodu ve belli zelliklerinin gsterilmesinde kullanlr. Esas semboln uzun izgisine bir izgi eklenerek hazrlanr. izgi zerine gerekli bilgi yazlr.

Sembollerde kullanlan bilgiler unlardr: a.Yzey snf numaras (N1,N2 gibi) veya ortalama przllk deeri yazlr. b.Yzey hakknda bilgi vermek amacyla kullanlr (sertletirilmi, kromlanm gibi). c. Ortalama przllk deeri f ve yzeylerin przllk deerleriyle ilgili dier bilgiler yazlr. d. leme izleri ynnn sembolle gsterilmesinde kullanlr. e. lenecek ar kalnlk miktarnn mm olarak gsterilmesinde kullanlr. Przln tanm: Bir yzeyin kalitesini belirleyen izlerin, girinti ve kntlarn deerine przllk denir.

57

Tablo 2.1: Przllk sembolleri ve deerleri

58

Tablo 2.2 Yzey ileme ynlerinin gsterilmesi

ekil 2.6: Yzey ileme iaretlerinin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.5. zel lemler

Baz durumlarda yzey durumu ile ilgili zel ek bilgilerin belirtilmesi gerekebilir. Yzeyin son durumunu belirtebilmek iin zel bir yapm usul zorunlu grlrse bu ilem ekil 2.7.a da grld gibi semboln uzun kolunu tamamlayan izgisi zerine ak olarak yazlmaldr. Bu izgi zerine ayn zamanda ilem veya kaplama ile ilgili bilgilerde verilmelidir. Przlln saysal deeri, ilem veya kaplamadan sonraki yzey durumuna uygulanr. Eer bir yzey durumunun kaplama ileminden nceki ve sonraki przllk deerleri belirtilecekse ekil 2.7.b de grld gibi verilmelidir. Esas uzunluun gsterilmesi gerektii zaman, bu uzunluk deeri ekil 2.7.c de grld gibi yazlmaldr. leme izlerinin ynn belirtmek gerektii zaman, Tablo 2.2de gsterilen sembollerden biri yzey durumu sembolne ekil 2.7.dde grld gibi eklenmelidir. leme izlerinin yn uygulanan ileme usulne gre belirlenir.

59

a)

b)

c)

d)

ekil 2.7: zel ilem grm yzeylerin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas 2.1.6.1 Tek Para Antedi l ve zellikleri
Antette kurumun ad, resim ad, lek, izen ad, kontrol, tarih, imza, malzeme cinsi, malzeme adedi, gere gibi bilgiler bulunur.

60

ekil 2.8: Yapm resim antet lleri

2.1.6.2. Tolerans Antedi ve zellikleri

Tolerans antedinde, yapm resmi zerinde bulunan toleranslarn lleri, iaretleri ve tolerans cetvelinden olmas gereken tolerans deerleri yazlr. Tolerans antedinin lleri ekil 2.9 da gsterildii gibi olmaldr.
ekil 2.9: Tolerans anteti

2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi
Yapm resminde bir parann en ksa yoldan en iyi ekilde anlatlabilmesi o parann konumuna baldr. Bir cismin tantmna en uygun grn, o parann esas grndr.

2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi

Paraya genellikle n grnte baklr. Dier grnler n grne yardmc niteliktedir. Parada girinti ve knt miktar arttka grn says da buna bal olarak artar.

2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi

retimi dnlen i paralarnn lleri ok byk ya da kk olabilir. Bu yzden resimleri uygun lekte izmek gerekir. izim lekleri: Gerek byklk lei: Resim, cismin byklndedir. Gerek byklk lei 1/1dir. Kltme lei: Byk i paralarnn standart llerdeki resim ktlarna izilmeleri mmkn olmadndan kltlerek izilir. 1/2,5, 1/5, 1/10, 1/20, 1/50, 1/100, 1/200 kltme lekleri kullanlr. Byltme lei: Kk i paralarnn resimlerinin izilmesi ve okunmasnn kolaylatrlmas iin byltme lekleri kullanlr.

61

2.3. Boyutlu Kat Modelleme

Makine paralarnn, ii dolu 3 boyutlu (3B) olarak izilmesine kat model (solid model) denilmektedir. Bu paralar izilirken prizma, silindir, koni, pramit, gibi dzgn geometrik cisimlere ayrlr ve daha sonra birletirilip karlarak veya ara kesiti alnarak model elde edilir. Veya nce temel 2B profil izilir. Bu profil ykseltilip dndrlerek bir yrnge etrafnda sprlerek kat modeller elde edilir.

2.3.1. 2B Profillere Kalnlk Vermek (Extruded Boss/ Base)

2B taslak izimlere kalnlk vererek 3B kat model hline getiren bir komuttur. Komuta balamadan nce programnn almas gerekiyor. Program altrldktan sonra (yeni sayfa) seilir. Alan pencereden (Para modelleme) seilip OK kutusuna tklanr. alma sayfas alm olacaktr. Artk izim yapmaya balanabilir. Taslak izimi kalnlatrmak

Komutu altrmak iin taslak, 2 boyut ekil izmemiz gerekiyor. izimi yapmak iin bir alma dzlemi sememiz gerekiyor. Hangi dzlemde almak istiyorsak nden , stten , sa yandan grnlerden birini sememiz gerekiyor. Seme ilemi yapldktan sonra resmimizin 3B izimini yapmaya balayabiliriz. izime balamak iin ara ubuu zerinden , komutlar seilerek 2 boyutlu izim llerinde yaplr (ekil 2.14). gibi 2B nesne izim

3B komutunu altrmak iin taslak, 2 boyut ekil seili iken (ekil 2.14) features ara ubuu zerindeki extrudet boss/base extrude komutu seilir. dmesine tklanr veya nsert, boss/base,

ekil 2.14: Boyut taslak resim

62

Komut altrldktan sonra koordinat eksenleri izometrik konuma geer ve varsaylan kalnlk meydana gelir (ekil 2.15). Extrude isimli zellik yneticisi ekrann sol ksmnda grntlenir (ekil 2.16).

ekil 2.15: zometrik konum

ekil 2.16: Extrude penceresi

Extrude zellik yneticisinde (penceresinde) yaplan ayarlar Direction 1 blmnde aadaki ayarlar yaplr: dmesine tklandnda kalnlatrma yn deitirilir.

1. Reverse Direction

2. End condition ksmnda kalnlatrma ekli seilir. Sa taraftaki oka tklandnda seenekler listelenir. Default seenek blind (sonlu) dir. Blind (sonlu) seenei ile derinlik (depth) mesafesi verilerek kalnlatrma yaplr. Up to vertex (keye kadar) seenei ile kalnlatrma ekranda iaretlenecek bir keye kadar yaplr. Up to sufrace (yzeye kadar) seenei ile belirtilecek Yzey/Dzleme kadar kalnlatrma yaplr. Ofset from surflace seenei seilirse Bir Yzey/Dzlem seilir ve ofset distance (ofset mesafesi) verilerek kalnlatrma yaplr. UP To Body seenei ile seilecek bir gvdeye kadar kalnlatrma yaplr. Mid-Plane seenei ile kalnlatrma 2 boyutlu taslak objenin her iki tarafna yaplr. Through all seenei ile kalnlatrma en d paraya kadar yaplr. 3.Depth (derinlik) verilir. ksmna blind, mid-plane seenekleri iin derinlik mesafesi

63

4.Draft on/off dmesi kalnlatrmann eimli olup olmayacan kontrol eder. Dmenin zerine tklandnda on (ak) konumuna gelir ve kalnlatrma varsaylan olarak ieri doru verilen a kadar eimli olur. Draft outward (da doru eilmedir) kontrol kutusu iaretlenirse eim da doru verilir. Direction 2 blmnde gerekiyorsa ikinci bir yn seilir. Taslak obje verilen l kadar dier tarafa kalnlatrlr. Kalnlatrma seenekleri yukarda anlatld gibi yaplr. OK dmesine baslarak kalnlatrma ilemi bitirilir. Ekrann sol tarafnda future manager dizayn tree (zellik yneticisi tasarm aac) grntlenir (ekil 2.17).

ekil 2.17: Tasarm aac

2.3.2. Katlar Birbirinden karmak (Extruded Cut)

Temel kat model paradan, sonradan oluturulmu kat modelleri keserek karmak iin kullanlan bir komuttur. nceden izilmi kat bir model zerine 2B taslak profil izilir ve katdan karlr. karlacak cismin taslak izimi

nceden izilmi temel cismin yzeyi seilir. Seilen yzey deiik renkle kaplanr (ekil 2.18). Kat modeli tel kafes eklinde grntlemek iin view ara ubuu zerinden hidden lines removed dmesine tklanr.

ekil 2.18: Seilmi yzey

ekil 2.19: nden grn

Standart views

ara ubuu zerindeki Normal To

(seilen yzeye dik) dmesine tklanarak seilmi izometrik yzey ekrana paralel konuma getirilir (ekil 2.19). Seilmi yzeyin zerine, karlmak istenen cismin 2 boyutlu taslak izimi yaplr ve seilerek aktif hle getirilir (ekil 2.20). 64

ekil 2.20:karlacak nesnelerin taslak izimi

Standart

Views

ara

ubuu

zerindeki

Isometric dmesine tklanarak grnm tekrar izometrik konuma getirilir (ekil 2.21).

ekil 2.21 zometrik konum

Cisimlerin birbirinden karlmas Extruded cut komutu, features ara ubuu zerindeki extruded cut dmesine tklanarak veya nsert, cut, extrude seilerek altrlr. Extruded cut komutu altrldktan sonra cutextrude isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.22). Direction 1 blmnde aadaki ayarlar yaplr. dmesine tklandnda

1.Reverse direction kalnlatrma yn deitirilir.

ekil 2.22: Cut-Extrude penceresi

2.End condition ksmnda son durum ayar yaplr. Sa taraftaki aa ok tuuna tklandnda son durum seenekleri listelenir. Blind (sonlu) seenei ile derinlik (depth) mesafesi verilerek kalnlatrma yaplr. Through all seenei ile boydan boya kalnlk verilir. Up to next seenei ile bir sonraki yzeye kadar kalnlatrma yaplr. Up to surface seenei ile bir sonraki yzeye kadar kalnlatrma yaplr. Ofset from surflace seenei ile ofset ilemi sonras yzeylerde kalnlatrma yaplr. Up to body seenei ile montaj resminde seilmi bir gvdeye kadar obje kalnlatrlr. 65

Mid Plane seenei ile kalnlatrma iki boyutlu taslak obje ortada kalacak ekilde iki tarafa doru yaplr. Depth (derinlik) ksmna Blind, Mid-Plane seenekleri iin derinlik mesafesi verilir. Flip side to cut ile kesme yn ters evrilir. Draft on/off dmesine tklandnda kalnlatrlan objelere ie ya da da dnk koniklik verilir. Direction 2 blmnde gerekli ise kalnlatrma iin ikinci yn verilir. Direction 1deki seenekler burada da aynen uygulanr. Cut-extrude isimli zellik yneticisi zerinde, End condition ksmndan blind seeneini seelim ve depth ksmna 30 yazalm. OK dmesine baslarak ilem sonulandrlr (ekil2.23).

ekil 2.23: Silindirik delik, dikdrtgen ve altgen oyuk oluturma

2.3.3. Dndrerek Kat Oluturma (Revolved Boss/Base)

nceden izilmi bir taslak profili bir eksen izgisi etrafnda dndrerek kat model para elde etmek iin kullanlr. Taslak izimi dndrmek Dndrlecek taslak izim ile dndrme ekseni 2 boyut izim komutlaryla izilir (ekil2.24).

66

ekil 2.24: Taslak izim

ekil 2.25:zellik yneticisi

Revolved boss/base komutu aadaki yollardan biri ile alr. Features ara zerindeki revolved boss/base dmesine tklanr veya nsert, boss/base, revolve yoluyla komut altrlr. Revolved boss/base komutu altrldktan sonra revolve isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.25). Koordinat eksenleri izometrik konuma geer (ekil 2.26) ve taslak izim default olarak 360o dndrlr. OK dmesine tklanarak ilem sona erdirilir.

ekil 2.26: Dndrlm profil

2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak (Revolved Cut)

Dndrlerek oluturulmu temel kat model zerinden, yine dndrlerek kat model karmak iin kullanlan bir komuttur.

67

Dndrlerek kat model karma

Daha nce anlatld gibi temel kat model Revolve komutuyla oluturulur (ekil 2.27).

ekil 2.27: Temel kat model

ekil 2.28: n grn

Standart views ara ubuu zerindeki Front kat modelin n grn karmza gelir (ekil 2.28).

dmesine tklanrsa temel

Cisim komple seildikten sonra ortasndan geen merkez izgisi izilir. Daha sonra 2B profil izilir. rnein kelere istenen apta daireler izilir (ekil 2.29). Shift tuu basl tutularak daireler arka arkaya seilir. Feature ara ubuu zerindeki Revolve cut dmesine baslarak aktif hle getirilir. Cut-revolve isimli zellik yneticisi, ekrann sol tarafnda grntlenir (ekil 2.30).

ekil 2.29: Dndrme ekseni ve daireler

ekil 2.30: zellik yneticisi

68

Gerekli ayarlar yapldktan sonra OK dmesine tklanarak ilem gerekletirilir. Standart views ara ubuu zerindeki sometric dmesine tklanarak grnm tekrar izometrik konuma getirilir ve kat model ekrana gelir (ekil 2.31). Kat modelimizi deiik konumlarda grntlemek iin view ara ubuundan rotate view dmesine tklanr (ekil 2.32).

ekil 2.31: zometrik kat model

ekil 2.32: Dndrlm kat model

2.3.5. 2B Profili Bir Yol Boyunca Sprerek Kat Cisim Oluturma (Sweep)
ki boyut taslak profilleri, bir yol (path) boyunca sprerek kat model elde etmek iin kullanlr. Sprlerek kat model hline getirilecek profil kapal olmaldr. Yzey model elde edilecek ise ak olabilir. Yol (path) ak veya kapal olabilir. Yolu meydana getiren nesneler birbirini takip etmelidir. Bir kat modelin kenarlar yol olarak kullanlabilir. Yolun balang noktas profilin dzlemi zerinde olmaldr. Basit sprme

Bir dzlem zerine veya bir yzey zerine profil veya profiller izilir (ekil 2.33).

69

ekil 2.33:Profiller ve yol

ekil 2.34: Sweep penceresi

Profili takip edecek bir yol izilir. Yolu izebilmek iin, seilen yzeye dik bir dzlem alnr ve dzlem zerine yol izilir. Profiller front dzlemine izildiyse ekrann sol tarafnda bulunan tasarm aacndan, bu dzleme dik olan right (sa) dzlemi seilir. Yol olarak bir taslak izim, mevcut modelin kenarlar ve kapal ve ve kapal eriler kullanlabilir. Profil ve yol izildikten sonra standart ara ubuu zerindeki rebuild (yeniden olutur) dmesine tklanr.

Sweep (sprme) komutu altrlr. Komuta features ara zerindeki sweep dmesine tklanarak veya nsert, boss/base, sweep yoluyla girilir. Sweep zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.34). Srasyla nce profiller, sonra yol seilir ve zellik yneticisindeki profile and path ksmnda isimleri grntlenir. izim zerinde n izleme meydana gelir (ekil 2.35). zellik yneticisindeki options ksmnda, uygun seenek seilir ve sonular gzlenir. OK dmesine baslarak ilem sonlandrlr (ekil 2.36).

70

ekil 2.35: n izleme

ekil 2.36: lemin kat model grn

2.3.6. 2B Kesit Profiller Arasnda Kat isim Oluturmak (Loft)

Profiller arasnda gei yaparak kat model oluturmak iin kullanlan bir komuttur. Bir loft objesi, bir temel, bir knt, bir kesme veya yzey olabilir. Bir loft cisim oluturmak iin iki veya daha fazla profil olmas gerekir. Profil dzlemi oluturmak

Dizayn aacndaki front (n) grnm dzlem dmesine tklanr. Ekranda, zerinde front yazl, kelerinde ve ortalarnda kk kareler olan bir kutu oluur (ekil 2.37) Refarence geometry ara ubuu zerindeki plane dmesine tklanr. Karmza Plane isimli zellik yneticisi gelir (ekil 2.38).

ekil 2.37: Front (n)

ekil 2.38: Plane penceresi

71

ekil 2.39: Plane 1

ekil 2.40: Plane 2

Front dzlemine parallel ve 60 mm uzaklkta yeni bir profil dzlemi oluturmak iin zellik yneticisindeki distance ksmna 60 yazlr. OK dmesine tklandnda Plane 1 isimli yeni dzlem oluur ve dzlem aacnda grntlenir (2.39). Ayn yol takip edilerek Plane 1 dzlemine 70 mm mesafede Plane 2 dzlemi oluturulur (ekil 2.40). Bu ekilde birbirine paralel ok sayda dzlem oluturulabilir. Standart views ara ubuu zerindeki sometrik dmesine tklanldnda ekil 2.41 deki grnm meydana gelir.

ekil 2.41: Oluturulan dzlemler

Profillerin izilmesi

Tasarm aacndaki front dzlem dmesine tklanr ve zerine, ap 50 mm olan bir dairenin dna altgen izilir. Tekrar rebuild (yeniden olutur) dmesine tklanr (ekil 2.42). Tasarm aacndaki Plane 1 dzlem dmesine tklanr ve zerine, altgenin dairesini ortalayacak ekilde kenar uzunluklar 14 mm ve 70 mm olan bir dikdrtgen izilir. Tekrar rebuild (yeniden olutur) dmesine tklanr (ekil 2.43). Tasarm aacndaki Plane 1 dzlem dmesine tklanr ve zerine, altgenin dairesini ortalayacak ekilde yarap 20 mm olan bir daire izilir. Tekrar rebuild (yeniden olutur) dmesine tklanr (ekil 2.44).

72

ekil 2.42: Altgen

ekil 2.43: Dikdrgen

ekil 2.44:Daire

ekil 2.45: Loft zellik yneticisi

Loft modelini oluturmak

Loft komutuna girmek iin features ara ubuu zerindeki loft dmesine tklanr veya nsert, boss/base, loft yolu kullanlr. Komuta girildiinde loft isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.45).izim zerinde n izleme meydana gelir (ekil 2.46). Altgen, dikdrtgen, daire srayla seilerek OK dmesine tklanarak ilem tamamlanr (ekil 2.47).

ekil 2.46: n izleme

ekil 2.47: Kat model

73

2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma (Fillet-Chamfer) 2.3.7.1. Kenarlar ve Keleri Yuvarlatma ( Fillet)
Para modeli zerindeki yzeylerin oluturduu kenarlar ie veya da doru yuvarlatmak iin kullanlan bir komuttur. Yuvarlatma kurallar Byk ke yuvarlatmalar, kk olanlardan nce yaplmaldr. Parada eim verilecekse keleri yuvarlatmadan nce yaplmaldr. Yuvarlatma eitleri Constant Radius Fillet (Sabit Yarapl Yuvarlatma) Multiple Radius Fillet (oklu Yarapl Yuvarlatma) Round Corner Fillet (ki Ke Arasnda Yuvarlatma) Setback Fillet (Kark Yuvarlatma) Variable Radius Fillet (DeikenYarapl Yuvarlatma) Face Blend Fillet (Yzey KarmYuvarlatma) Full Fillet (Tam Yuvarlak Yuvarlatma) Kenarlarn yuvarlatlmas Constant radius fillet (sabit yarapl yuvarlatma)

Fillet komutuna girmek iin Features ara ubuu zerindeki filet dmesine tklanr veya nsert, features, fillet/round yolu kullanlr. Komuta girildiinde fillet isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.48).

ekil 2.48: Fillet zellik yneticisi

Fillet type blmnden constant radius seenei seilir. Bu seenekle seilen tm kelere ayn yarapl yuvarlatma yaplr. 74

Item to fillet blmnde ekil 2.48 de gsterilen ayarlar yaplr. Grafik alanndaki izilmi olan modelin yuvarlatlacak kenarlar seilir. Bu esnada n izleme meydana gelir. Ekranda yuvarlatlan kenin yarap grntlenir ve istenirse buradan yarap deeri deitirilebilir (ekil 2.49). OK dmesine tklanarak ilem sonulandrlr (ekil 2.50). Dier yuvarlatma ilemlerini yapmak iin istenilen yuvarlatma ekli zellik ubuundan seilip gerekli deerler girildikten sonra model elde edilir (ekil 2.52).

ekil 2.49: n izleme

ekil 2.50: Kat model

ekil 2.51: Filet zellik yneticisi

ekil 2.52: n izleme ve kat model

75

2.3.7.2. Kenarlara ve Kelere Pah Krma (Chamfer)

Kelere ve kenarlara pah krmak iin kullanlan bir komuttur. Komut girildikten sonra kenar veya ke seilir. Pah krma metotlar Angle-distance (a-uzunluk metodu)

Chamfer komutuna girmek iin Features ara ubuu zerindeki dmesine Chamfer tklanr veya nsert, features, chamfer yolu kullanlr. Komuta girildiinde chamfer isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.53). Chamfer Parameters (pah krma parametreleri) blmnden Angle distance seenei iaretlenir. Bu seenekle pahn uzunluu ile as verilir.

ekil 2.53: Chamfer zellik yneticisi

Kenar seilir ve n grnm meydana gelir. n grnmde bir ok meydana gelir ve bu ok uzunluk alnan taraf gsterir. Ayrca kutu iinde a ve uzunluk deerleri grntlenir. stenildiinde bu kutudaki deerler deitirilebilir (ekil 2.54). Flip direction kontrol kutusu iaretlenirse o komu yzeye geer ve mesafe o taraftan alnr (ekil 2.55). Seilen elemann ismi yukarda yazdrlr (ekil 2.56). OK dmesine baslarak ilem tamamlanr (ekil 2.57).

76

ekil 2.54: n izleme

ekil 2.55: Uzunluk yn

ekil 2.56: Kenar grnts

ekil 2.57: Kat model

Distance- distance (uzunluk-uzunluk)

Chamfer Parameters (pah krma parametreleri) blmnden Distance distance seenei iaretlenir (ekil 2.58). Bu seenekle pahn iki tarafndaki eit veya ayr deerler verilir. Egual distance iaretlenirse pahn iki taraftaki uzunluu eit olur ve tek pah mesafesi girilir (ekil 2.59). Kenarlar seilir ve n izleme meydana gelir (ekil 2.60). Grnen deerlerde istenilen deitirmeler yaplabilir. OK dmesine tklanarak ilem sona erdirilir (ekil 2.61).

77

ekil 2.58: zellik yneticisi

ekil 2.59: Eit mesafe

ekil 2.60: n izleme

ekil 2.61: Kat model

ekil 2.62: Kat model

Vertex (ke metodu)

Bu metotla yzeyin meydana getirdii ortak keye pah krlr. zellik yneticisinden vertex seenei seilir. Gerekli l ve a deerleri girildikten sonra yzeyler seilir ve OK dmesine baslarak ilem bitirilir (ekil 2.62).

2.3.8. Kat Modellerden Kabuk Model Elde Etme (Shell)

Seilen kat modelin ii boaltlarak girilen et kalnlnda kabuk model oluturulur. Seilen yzeyler ak kalr ve oyuk grnr. Herhangi bir yzey seilmezse kapal oyuk meydana gelir. Duvar (et) kalnl verme

Shell komutuna girmek iin features ara ubuu zerindeki shell dmesine tklanr veya nsert, features, shell yolu kullanr. Komuta girildiinde shell 1 isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.63).

78

ekil 2.63: Shell 1 zellik yneticisi

Parameters blmnden duvar kalnlk mesafesi girilir. Ak alacak yzey zerine tklanr (ekil 2.64). OK dmesine tklanr ve ilem gerekletirilmi olur (ekil 2.65).

ekil 2.64: Atlacak yzey

ekil 2.65: Deiik kat model grnleri

2.3.9. Katlarda Aynalama (Mirror)

Bir nesneyi, bir dzleme gre simetriini almak iin kullanlan bir komuttur. Unsurlarn ve para modellerinin simetrii alnabilir. Paralarn simetriinin alnmas Mirror komutuna girmek iin features ara ubuu zerindeki mirror dmesine tklanr veya nsert, features, mirror yolu kullanlr. Komuta girildiinde mirror isimli zellik yneticisi ekranda grntlenir (ekil 2.66).

ekil 2.66: Mirror zellik yneticisi

ekil 2.67: Simetri dzlemi

79

Simetri dzlemi iin parann bir yzeyi veya bir grn dzlemi seilebilir. Burada parann sa dik yzeyi seilmitir (ekil 2.67). Seilen bu yzeyin ismi, zellik yneticisindeki mirror face/plane ksmnda grntlenir (ekil 2.66). Bodies to mirror blmndeki bolua tklanr ve arkasndan byk kutu seilir. Bir n grnm meydana gelir (ekil 2.68). OK dmesine tklanarak ilem sonulandrlr (ekil 2.69).

ekil 2.68: Komut uygulanmadan nce

ekil 2.69: Aynalanm model

2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma (Circular Pattern)

Bir veya birden fazla nesneyi, bir eksen etrafnda ok sayda kopyalamak iin kullanlan bir komuttur. Dairesel kopyalama

knt veya girinti unsurlar dairesel kopyalanabilir. Dairesel kopyalanacak bir veya birden fazla obje oluturulur. Referans ekseni izilir (ekil 2.70).

ekil 2.70: Kopyalama yaplacak unsur

ekil 2.71 zellik yneticisi

Komuta fatures ara ubuu zerindeki circular pattern dmesine tklanarak veya nsert, pattern/mirror, circular pattern yolu kullanlarak girilir. Ekranda circular pattern isimli zellik yneticisi grntlenecektir (ekil 2.71). 80

Eksen seilir (View mensnden temprorary axes (geici eksenler) komutu verilerek ekle geici eksen yerletirilir. Geici eksen ayn yol kullanlarak kaldrlr.) . Kopyalanacak obje temel obje zerinde olduundan dolay zellik yneticisi zerindeki features to pattern (desenlenecek e) blmndeki bolua tklanr ve silindirin zerindeki kuyu seilir. Bir n izleme meydana getirilir (ekil 2.72). Parameters blmnde aadaki ayarlar yaplr.

Number of nstance ksmna kopyalama adedi yazlr. Equal spacing (eit aralk) kontrol kutusu iaretlenir ve obje ereveye eit aralkta kopyalanr. Dier ksmlar kendiliinden oluacaktr. Total Angle (toplam a) ksmna kopyalamada toplam a deeri girilir. Reverse Direction (yn dorultusu) deitirilir. dmesine tklanrsa kopyalama yn

OK dmesine tklanarak ilem sonulandrlr (ekil 2.73).

ekil 2.72: n izleme

ekil 2.73: Kopyalanm unsurlar

2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma (Linear Pattern)

Seilmi bir parann gelerini, bir veya iki ynde ok sayda kopyalamak iin kullanlan bir komuttur. Dorusal oaltma
ekil 2.74:Temel nesne

Temel nesne veya temel nesne zerindeki delik, kesilmi ksm, knt oluturulur (ekil 2.74). Komuta fatures ara ubuu zerindeki linear pattern dmesine tklanarak veya nsert, pattern/mirror, linear pattern yolu kullanlarak girilir. Ekranda linear pattern isimli zellik yneticisi grntlenecektir (ekil 2.75).

81

ekil 2.75: zellik yneticisi

Birinci yn gstermek iin model para zerinde bir kenar veya l seilir. Seilen kenar veya l Direction 1 kutusunda grntlenir. Eer ikinci bir ynde de oaltma yaplacaksa ayn ilem Direction 2 kutusunda grntlenir.

ekil 2.76: n izleme

zellik yneticisi zerinde; Reverse direction dmesine Spacing (boluk) yazlr. Number od ntance tklanrsa kopyalama yn deiir. ksmna iki omje arasndaki boluk ksmna kopyalama adedi yazlr.

Bodies to Pattern blmndeki bolua tklanr ve arkasndan model seilir. Model verilen say kadar ok ynnde kopyalanr. n grnm olarak ekranda kar (ekil 2.76) OK dmesine tkanarak ilem tamamlanr (ekil 2.77).

82

ekil 2.77: Dorusal oaltma

2.4. Katlardan Teknik Resimlerin Oluturulmas

3B kat model paralarn (parts) veya montajlarn (assembly), 2B grnleri (drawings) otomotik olarak izdirilebilir. Para, montaj ve 2B izimler birbirine bal dokmanlardr. Para ve montajda yaplacak deiiklikler annda 2B izimlere yanstlr ve grnler deiiklie urar.

2.4.1. izim Sayfasn Oluturma (A New Drawing Document)

izimler, montaj ve paralardan oluturulur bir veya daha fazla grnten meydana gelir. izim oluturmadan nce montaj veya para dokmanlar kaydedilmi olmaldr. izim dosyalarnn uzantlar *.Slddrw dir.

ekil 2.78: New solidworks document dialog kutusu

Yeni bir izim sayfas oluturmak iin: Standart ara ubuu zerindeki new (yeni) dmesine tklanr veya file, new yolu kullanlr. New solidworks document isimli diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.78). Bu diyalog kutusundaki templates (ablonlar) sekmesindeki drawing dmesi zerine tklanr. 83

OK dmesine tklanr ve sheet format / size ( izim yaprak/ l) isminde diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.79). Bu diyalog kutusundan izim yaplacak sayfa ekilleri seilir veya kullanc tarafndan oluturulur.

ekil 2.79: Diyalog kutusu

ekil 2.80:izim yapra isimleri

Standart sheet format (standart izim yapra ekli) seenei seilirse programla birlikte gelen ve standart olarak kullanlan antetli ve ereveli izim yaprak isimleri listelenir (ekil 2.80). Custom sheet size (zel izim yapra ls) seenei seilirse kullanc tarafndan width (genilik) ve height (ykseklik) deerleri verilen ii bo zel izim yapraklar oluturulur (ekil 2.81).

ekil 2.81: zel izim sayfas ama

Browse (aratr) dmesine tklanrsa kaytl olan izim yapraklar grntlenir. Display sheet format (yaprak biimini grntle) seenei seilirse yapran n grnm preview kmnda grntlenir. OK dmesine tklanarak yeni bir izim sayfas alm olur (ekil 2.82). 84

ekil 2.82: Hazr A4 dikey izim yapra

ekil 2.83: zellik yneticisi

2.4.2. Antetin Dzenlenmesi

Resmin yaz alanna antet denir. Resim zerinde gsterilemeyen bilgiler, antette belirtilir. Bu bilgiler izen, kontrol, tarih, firmann ismi, resim numaras, gere, say, lek gibi bilgilerdir. Yapm resim antetleri ekil 2.7deki llere gre line komutuyla izilir. Gerekiyorsa ayn yntemle tolerans antedi de izilir. Daha sonra antet yazlarnn yazlmasna geilir. Antet yazlarnn yazlmas Antet yazlar, annotation mensnden note (not) komutuyla yazlr. Antetteki bolua gre yaz ykseklii seilir. Bu ykseklik bolua gre deiir. 5 mm yksekliindeki bolua 3 mm yksekliinde yaz yazlr. Boluun ykseklii arttka yaz ykseklii de artar. Note (not) komutu verildikten sonra ayn isimli zellik yneticisi grntlenir. Yaz yksekliini ayarlamak iin text format blmndeki use documents font kontrol kutusu temizlenir ve font (yaz tipi) dmesi aktif hle gelir (ekil 2.83).

85

ekil 2.84 Choose Font diyalog kutusu

Font (yaz tipi) dmesine tklandnda choose font (yaz tipi se) diyalog kutusu karmza gelir (ekil 2.84). Bu kutudan gerekli ayarlar yaplr. OK dmesine tklanarak yaplan ayarlar kalc hle getirilir. Yaz yazmak iin ayrlm bolua veya ekrann bo bir yerine tklanr ve bir yaz yazma kutusu grntlenir. Yaz yazlr ve OK dmesine tklanr (ekil 2.85). Yaz yazlacak ksm view ara ubuu zerindeki zoom to area dmesine tklanarak bytlr. Yaz zerine tklanr ve srklenerek yazlacak bolua yerletirilir.

ekil 2.85: Yaz yazma kutusu

Dier yazlar da ayn metotla yazlr (ekil 2.86).

ekil 2.86: Antet yazlarnn yazlmas

2.4.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas

Daha nceden oluturulmu para (part) veya montaj (assembly) dokman dosyas alr. Yukarda anlatld gibi yeni bir izim (drawing) dosyas alr. Window mensnden tile horizontally (yatay olarak de) komutu verilir ve alm olan dosyalar alt alta yatay olarak denir. izim (drawing) alannn iinde herhangi bir yere tklanr. 86

Drawing zerindeki

ara

ubuu standard 3 views

(standard 3 grn) dmesine tklanr veya nsert, drawing view, standard 3 view yolu kullanlarak grn elde etme komutuna girilir. mle eklini alr. Parann veya montajn, dizayn aacndaki isminin zerine veya izim alanndaki herhangi bir bolua bir kere tklanr ve 3 grn elde edilir. ekil 2.87de parann modeli ve dizayn aac grlmektedir. ekil 2.88de parann 1. a (ISO-E) yntemine gre standart 3 grn grlmektedir.

ekil 2.87: Tasarm aac ve para modeli

ekil 2.88: Standart 3 grn

2.4.4. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi

Drawing ara ubuu zerindeki model view (model grn) dmesine tklanr veya nsert, drawing view, model view yoluyla komuta girilir. Model para zerine veya dizayn aacndaki parann ismi zerine tklanr ve parann perspektifi istenilen yere yerletirilir (ekil 2.89). Model view isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.90).

ekil 2.89: Grnn yerletirilmesi

87

ekil 2.90: Model view zellik yneticisi

2.4.5. llendirme
Bir parann bykln, yzeyler arasndaki mesafelerini, girinti ve knt yerlerini resim zerinde izgi sembol ve rakamlarla gstermeye llendirme (Dimensions) denir. llendirme ilemine gemeden nce gerekli ayarlarn yaplmas gerekir. llendirme ayarlar( Koyu renkli kelimeler trnak iine alnsn.) Tools mensnden options komutuna girilir. Bir diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.91).

ekil 2.91: Options diyalog kutusu

88

Document properties sekmesine tklanr. Detailing blmnden dimensions seilir ve aktif olan dokmanlarn llendirilmeleriyle ilgili aadaki ayarlar yaplr. Add parenthese by default seeneinin nndeki kontrol kutusu iaretlenirse llendirme parantez iine alnr. aretlenmezse parantez iine alnmaz. Snap text to grid seeneinin nndeki kontrol kutusu iaretlenirse bir izim veya bir taslak objede llendirme yazlar zgara noktalarna kenetlenir. Center between extension lines seeneinin nndeki kontrol kutusu iaretlenirse llendirme yazlar iki uzant izgisinin ortasna yerletirilir. Include prefix inside basic tolerance box seeneinin nndeki kontrol kutusu iaretlenirse tolerans kutusunu kapsar. Automatically jog ordinates seeneinin nndeki kontrol kutusu iaretlenirse otomotik olarak sralama yapar. Ofset distances blmnde paralel llendirme iin ayar yaplr. Diyalog kutusunda paralel llendirme ematik olarak gsterilmitir. Arrows blmnde l oklarnn tipleri seilir. Style ksmndan OK seilir. l oklarnn dtan da verilmesi isteniyorsa outside seenei seilir. l oklar iten ie verilmesi isteniyorsa insde seenei seilir. l oklarnn yerinin, duruma gre bilgisayar tarafndan ayarlanmas istenirse smart seenei seilir Display 2nd outside arrow (radial) kutusu iaretlenirse daire ve yay llendirilmesin de iki okun dardan grntlenmesini salar. Arrow follow position of text (radial) kutusu iaretlenirse daire ve yay llendirilmesinde oklar yazy takip eder. Break dimension extension/leader lines blmnde uzant izgilerinin ve klavuz izgilerinin, llendirilecek elemanlara uzakln ayarlar. Gap ksmna 0 deeri yazlrsa uzant izgisi parayla bitiik olur. Break around dimension arrows only kontrol kutusu iaretlenirse Bent leader length ksmna, klavuz izgisinin bklm ksmnn uzunluu ayarlanr. Text alignment blmnde l yazsnn yatay (horizantal) ve dikey (vertical) olarak yerletirme seenekleri ayarlanr. Bu seenekler unlardr: Left (sol), center (merkez), right (sa), top (st), middle (orta), bottom (alt). Leader dmesine tklanrsa dimensiyon leader / text isimli diyalok kutusu grntlenir (ekil 2.92). Override standards leader display kontrol kutusu iaretlenirse seenekler aktif duruma gelir. Burada l yaznn hizalanma seenekleri ayarlanr.

89

Precision (hassasiyet) dmesine tklanrsa dimensiyon precision diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.93). Burada llere verilecek virglden sonraki basamak says ayarlanr.

ekil 2.92: l yazlarnn hizalanma seenekleri

ekil 2.93: Hassasiyet diyalog kutusu

ekil 2.94: Tolerans diyalog kutusu

Primary dimension (Birinci ller) Dual dimension (Altarnatif ller) Angular dimension (Asal ller) Tolerance (tolerans) dmesine tklanrsa tolerans ayarlarnn yapld dimension tolerance isimli diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.94). Bu diyalog kutusundan gerekli ayarlar yaplr.

l oku ve bykl ayarlar Tools mensndenoptions komutuna girilir. Bir diyalog kutusu grntlenir.Document propertiessekmesine tklanr.Detailing blmnden Arrow yoluyla ok ayarlar iin diyalog kutusuna ulalr (ekil 2.95). 90

Size blmnde height (ykseklik),width(genilik) ve length (uzunluk) ayarlar yaplr. Attachment(bala) blmnde klavuz izgili llendirmede kullanlacak ok eidi seilir. Section / view size blmnde, kesit alndnda veya yardmc grn alndnda kullanlan oklarn bykl ayarlanr. OK dmesine baslarak ayarlar kalc hle gelir.

ekil 2.95: Diyalog kutusu

llendirmenin yaplmas

Tools, dimensions veya dimensions/relations ara ubuu aktif hle getirilerek ekrana yerletirilir. Buradan hangi llendirme stilini kullanmak istiyorsak onun zerine tklyarak aktif hle getiririz ve gerekli lleri yerletiririz. Smart dimensionsu seersek btn llendirmeleri bu komutla yapmamz mmkn olur. Komuta tkladktan sonra ekrann solunda dimensions zellik yneticisi alacaktr (ekil 2.96). Dimensions text diyalog kutusundan l izgisi zerine yazlmas gereken yazlar ve semboller eklenir. Arrows diyalog kutusundan llendirmenin ekli ve l oku tipi seilir. Break Lines blmne l izgisinin izgiyle olacak mesafesi deeri girilir. 91

Gerekli ayarlar yapldktan sonra ller teknik resim kurallarna uygun olarak yerletirilir. OK dmesine tklanarak ilem sona erdirilir (ekil 2.97).

ekil 2.96: Dimensions zellik yneticisi

ekil 2.97: llendirilmi para

2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn eklenmesi

Yzey przll (surface finish)

Yzey ileme iaretlerinin resim zerinde gsterilmesi nemli bir konudur. Bu konuyu her teknik ressamn iyi bilmesi gerekmektedir. Yzey ileme iaretlerine gemeden nce detay grnler elde edilir ve llendirme yaplr. Yzey ileme iaretlerini ilave etmek iin annotation (aklama) ara ubuu zerindeki komutlar kullanlr. Surface finish (yzey ileme / bitirme) komut dmesi zerine tklanr. Surface Finish (yzey ileme) isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.98). zellik yneticisinde gerekli dzenlemeler yaplr. Symbol ksmndan kullanacamz semboln tipini seeriz. 92

Symbol layout ksmndan sembole ilave edeceimiz deerler ve yazlar ilave edilir. Format font ksmndan yaz ayarlar yaplr. Angle ksmndan semboln dndrlmesi ilemleri yaplr. Leaderksmndan klavuz izgilerinin ayarlar yaplr. Layer blmnden daha nce ayarlanm katmanlar seilir. Gerekli ayarlar yapldktan sonra yzey ileme iaretleri ilgili yerlere yerletirilir. OK dmesine tklanarak ilem sona erdirilir (ekil 2.99).

ekil 2.98: Surface zellik yneticisi

ekil 2.99: Yzey ileme iaretlerinin yerletirilmesi

Toleranslar

Teknik resmi verilmi bir makine parasna ait llerin zel aletler, i kalplar, otomatik makineler, mastarlar, ok yetenekli iiler tarafndan tam lsnde elde edilmesine imkn yoktur. Elde edilen l, izim zerinde belirtilen deerden biraz byk veya biraz kk olabilir. te bu iki snr arasndaki farka tolerans denir.

93

Grnleri ve lleri verilmi olan yapm resimleri zerine gerekli yerlere tolerans deerleri verilmesi gerekir. Bu ilem dimensions (llendirme) komutu zellik yneticisi iinde bulunan tolerance diyalog kutusuyla yaplr. Tolerans deerleri ve iaretleri teknik resim kitaplarnda bulunan normal delik ve normal mil sistemlerine gre hazrlanan izelgelere baklarak yazlr. Smart dimensions komutunu setikten sonra llendirme yapacamz kenarlar iaretleriz. Ekrann solunda dimension zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.100). Tolerance / precision diyalog kutusundan virglden sonra ka basamakl say olacann seimi, alt ve st sapma deerleri girilir. ksmndan sapmann hangi ekilde olacann seimi yaplr. Delikler ve miller zerindeki iaretler ise dimension text ksmndaki bolua tklanarak yazlr. Yazlarn ablonu ve bykl zellik yneticisi zerinde bulunan diyalog kutusuna girildikten sonra font kutusuna tklanr. Gerekli ayarlar yapldktan sonra OK dmesine tklanr ve uygula denildikten sonra kapatlr. Btn iaretler ve toleranslar yazldktan sonra OK dmesine tklanr ve ilem tamamlanr (ekil 2.101).

2.4.7. zel lemler

Yapm resimleri zerinde bulunmas gereken zel ilemleri surface finish (yzey bitirme) komut dmesi zerine tklanarak ulalr.

ekil 2.100: Dimension zellik yneticisi

94

ekil 2.101: Toleranslarn yerletirilmesi

ekil 2.102: Surface zellik yneticisi

Surface finish isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.102). zellik yneticisinde gerekli dzenlemeler yaplr. Symbol ksmndan kullanacamz semboln tipini seeriz. Symbol layout ksmndan sembole ilave edeceimiz deerler ve yazlar ilave edilir (ekil 2.103). Format font ksmndan yaz ayarlar yaplr. Angle ksmndan semboln dndrlmesi ilemleri yaplr. Leader ksmndan klavuz izgilerinin ayarlar yaplr (ekil 2.104). 95

Gerekli dzenlemeler yapldktan sonra OK dmesine tklanr. ekil 2.104te eitli zel ilem uygulamalar grlmektedir.

ekil 2.103: Symbol layoutun doldurulmas ve resim zerinde gsterilmesi

ekil 2.104: zel ilem uygulamalar

2.4.8. Kesit Alma (Section View)

Kesit dzlemi izgisinin ayarlanmas

Kesit alma ilemine balamadan nce kesit dzlem izgisinin ayarlanmas gerekmektedir. Bilindii gibi kesit dzlem izgileri, ular geni noktal kesik izgidir. Kesit dzlem izgisini ayarlamak iin: Tools, options, document properties, detailing, line font yolu kullanlr ve document properties - detailing, line font diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.105). Type of edge blmnden section line (kesit izgisi) seilir. Style ksmndan thin / thin chain (kaln / ince zincir) seilir. Thickness ksmndan thin seilir. Preview (ngrnm) ksmnda seilen izgi tipi grntlenir. OK dmesine tklanarak ayarlama ilemi bitirilir. Tarama deseninin ayarlanmas 96

Kesit alma ilemine balamadan nce tarama desen izgilerinin ayarlanmas gerekmektedir. Bilindii gibi tarama izgileri thin (incedar ve sreklidir) dir.

nce tarama izgi tipi seilir. Bunun iin tools, options, document properties, detailing, line font yolu kullanlr ve document properties - detailing, line font diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.105).

ekil 2.105: Line font diyalog kutusu

Type of edge blmnden area hatch / fill (alan tarama / doldurma) seilir. Style ksmndan solid (kat) seilir. Thickness ksmndan Thin (nce-dar) seilir. Preview (ngrnm) ksmnda seilen izgi tipi grntlenir. OK dmesine tklanarak ayarlama ilemi bitirilir. Tarama desenini ayarlamak iin

Tools, options, system options, drawings, area hatch / fill yolu kullanlr ve system options, drawings, area hatch / fill isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.106). None seilirse tarama yaplmaz. Solid seilirse tarama dolu yani boyanm olarak yaplr. Hatch seilirse normal tarama yaplr. Pattern ksmndan tarama deseni seilir. Makinecilikte genellikle ANSI31 kullanlr. Scal ksmna iki tarama izgisi arasndaki mesafe yazlr. Angle (a) ksmna tarama izgisi as yazlr. 97

OK dmesine tklanarak ayarlama ilemi bitirilir.

ekil 2.106: Area Hatch / Fill diyalog kutusu

Kesit alma ileminin yaplmas

Drawing ara ubuu zerindeki section view (kesit grn) dmesine tklanarak veya nsert, drawing view, section yoluyla kesit alma komutuna girilir.

ekil 2.107: Section view zellik yneticisi

Kesit dzlem izgisi izilir ve kesit grn srklenerek istenilen yere yerletirilir (ekil 2.108).

98

Kesit alrken veya kesit aldktan sonra kesit dzlemi zerine tklanrsa section view (kesit grn) isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.107). Bu diyalog kutusunda gerekli ayarlar yapldktan sonra OK dmesine tklanarak ilem tamamlanr.

ekil 2.108: Kesit alma

ekil 2.109: Kesit dzlem izgisi

Yarm kesit alma ilemini yaparken centerline veya line izgi tiplerinin birisiyle arka arkaya iki adet kesit dzlem izgisi izilir (ekil 2.109). Ctrl tuuna baslarak kesit dzlem izgileri arka arkaya seilir. Kesit grn hangi izgiye yerleecekse o izgi sonra seilir.

ekil 2.110: Yarm kesit grn

Drawing ara ubuu zerindeki section view (kesit grn) tklanr. Meydana gelen kesit istenilen yere yerletirilir (ekil 2.110).

dmesine

Kademeli kesit alma ileminde nce kesit dzlemi iziliyor daha sonra yarm kesit alma ilemindeki ilemler yaplarak kesit grn elde edilir (ekil 2.111).

99

2.4.9. Detay Grn (Detail View)

Para zerindeki kk ayrntlarn bytlerek ayr bir yere izilmesine detay grn denir. Detay resimleri, TS3572ye gre uygun bir byltme leinde izilmeli ve lei grnn uygun bir yerine yazlmaldr. Detay grnn elde edilmesi

Mevcut izim grnleri aktif hle getirilir. Drawing ara ubuu zerindeki

detail view dmesine tklanr veya nsert, drawing view detail yoluyla komuta girilir. Detail view (detay grn) zellik yneticisi grntlenir ve circle (daire) komutu aktif hle gelir (ekil 2.112).
ekil 2.111: Kademeli kesit grn

Diyalog kutusunda aadaki ayarlar yaplr: Message (mesaj) blmnde yaplmas gereken ilemler hatrlatlr. Detail circle (daire detay) blmnde: Style ksmndan detay grn alnacak snrlarn seme ekli belirlenir. Circle (daire) veya profile (profil) seeneklerinden biri seilir. Label (etiket) ksmna detay grne verilecek harf girilir. Documents font (dokman yaz stili) kontrol kutusu temizlenirse font komut dmesi aktif duruma gelir ve yaz stili ayarlar yaplr. Detail view (grnm detay) blmnde: Full outline (tam d izgi) kontrol kutusu iaretlenirse detay grn tam daire iinde grntlenir. Pin position kontrol iaretlenirse detay grnn dnda hibir snrlayc eleman bulunmaz. Scale hatch pattern kontrol kutusu iaretlenirse detay grnte tarama varsa tarama da ayn lee gre leklendirilir. Display style (grntleme stili) blmnde grntleme seenekleri ve dmeleri bulunur. Deneyerek sonularn grnz. Dier blmlerde yaplacak dzenlemeler daha nceki blmlerde anlatld gibidir.

100

Detay grn alnacak ksma bir daire izilir. Otomatik olarak harflendirilir. Detay grn istenilen yere tanr ve tklanarak yerletirilir. Harf iaretinin yannda lek yazlr. Yaznn stne ift tklanrsa deitirilir (ekil 2.113).

ekil 2.112: Detay grn zellik kutusu

ekil 2.113: Detay grn

2.4.10. leklendirme ( Scale)

Para modellerini seilen noktaya gre byltp kltmek iin kullanlan bir komuttur. leklendirme sadece modelin geometrisini etkilemektedir. lee gre l deeri deimektedir. llendirme ayarlar etkilenmemektedir. Komuta features ara ubuu zerindeki scale dmesine tklanarak veya nsert, features, scale yolu kullanlarak girilir. Ekrann sol tarafnda scale isimli zellik yneticisi grntlenir (ekil 2.114). zellik yneticisindeki scale parameters blmnde aadaki ayarlar yaplr. Scale about ksmndan leklemeye esas alnacak nokta belirlenir. 101

Centroid: Arlk merkezi Orijin: Merkez Coordinate system: Koordinat sistemi Uniform scaling (tek lekleme) kontrol kutusu iaretlenirse Scale factor (lek Katsays) ksmna lek deeri girilir ve X,Y,Z eksenleri ynnde ayn lekleme yaplr. Byltme lekleri iin 1den byk saylar; kltme lekleri iin 1den kk saylar yazlr. Uniform scaling (tek lekleme) kontrol kutusu iaretlenmezse X, Y, Z eksenleri ynnde ayr ayr lek kat saylar girilebilir. OK dmesine baslarak ilem gerekletirilir. ok paradan oluan resimlerde istenilen para seilir ve leklemendirme yaplr (ekik 2.115).

ekil 2.114: Scale zellik yneticisi

ekil 2.115: lekli uygulama

102

2.4.11. izilen Resimlerin ktsnn Alnmas

SolidWorks izim program ile izilen 3B kat model veya 2B izimleri kda aktarmak iin kullanlan bir komuttur. Kk izimleri yazdrmak iin printer (yazc), byk izimleri izdirmek iin plotter (izici) kullanlr. 2B resimlerin yazdrlmas

Ekranda bulunan para resmini izdirmek iin file mensnden print komutu girilince Print isimli diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.116). Print isimli diyalog kutusunda aadaki dzenlemeler yaplr: Document Printer blmndeki Name ksmndan bilgisayara bal olan yazc veya iziciler seilir. Hemen altnda sadece okunabilen bilgiler vardr. Properties (zellikler) dmesine tklanrsa yazcyla ilgili zelliklerin ayarland bir diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.117). Bu zellikler yazc eidine gre deiir. Page setup (sayfa ayar) dmesine tklanrsa yazcda kullanlacak kt bykl ve dier ayarlarn yapld page setup isimli diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.118). Bu diyalog kutusundan printer (yazc) ayarlar yaplr. Ayarlar solidworks alma dosyas akken yaplmaldr.

ekil 2.116: Print diyalog kutusu

103

Use system settings seenei seilirse yazdrma, sisteme bal olan yazcnn veya izicinin ayarlar yaplr. Gerektiinde bu ayarlar deitirilebilir. Use this documents settings seenei seilirse yazdrma, gncel dosyadaki nceden yaplm ve kaydedilmi ayarlar kullanlr. Sistem yazc ayarlar tekrar ayarlanmaz. Her yaprak iin ayr ayar yaplmak istenirse Set each drawing sheet individually kontrol kutusu iaretlenir. Resolution and scale (znrlk ve lek) blmnde yazdrma znrl ve lei ayarlanr. Scale to fit seenei seilirse (2B izimlerde) ekrandaki izimi izdirilecek kda gre otomotik olarak leklendirir. Scale seenei seilirse ekrandaki izim, izdirilecek kda, yzde deerine gre leklendirilerek izdirilir. High quality (yksek kalite) kontrol kutusu iaretlenirse izim yksek kalitede yaplr.

ekil 2.117: zellik diyalog kutusu (yazcya gre deiir)

104

ekil 2.118: Page setup (sayfa ayar) diyalog kutusu

Drawing Color (izim rengi) blmnde yazdrma rengi seenekleri bulunur. Automatic seenei seilirse yazdrma ekrandaki renklere gre yaplr. Color/Grayscale seenei seilirse siyah beyaz yazan yazclarda veya izicilerde yazdrma gri rengin tonlarnda olur. Black and white (siyah ve beyaz) seenei seilirse ekrandaki resim siyah beyaz yazdrlr. Paper (Kt) blmnde yazcya konulacak kt boyutu seilir. Size (l) ksmndan kt ls seilir. Source (kaynak) ksmndan kt verme ekli olan Auto (otomatik) seilir. Orientation (kdn yn) blmnde kdn yatay veya dikey olmas seilir. Potrait seenei seilirse ekrandaki resim kda dik yazdrlr. Landscape seenei seilirse ekrandaki resim kda yatay yazdrlr. OK (tamam) dmesine tklanarak ayarlar kalc hle getirilir ve Print diyalog kutusuna geri dnlr. System options (sistem seenekleri) izgi genilikleri ve sayfa kenarndaki boluklar ayarlanr. Line weights (izgi kalnlklar) dmesine tklanrsa izgi genilikleri gsteren diyalod kutusu grntlenir (ekil 2.119). Buradan izgi genilii seilir ve OK dmesine tklanr.

105

Margins (kenar boluklar) dmesine tklanrsa yazdrmada kenarlarda kalacak boluk ayarlanr (ekil 2.120). Top (st), bottom (alt), left (sol), right (sa). Use printers margins ( yazc kenar boluklarn kullan) kontrol kutusu iaretlenirse yazcnn kendi ayarlar kullanlr. OK dmesine baslarak print diyalog kutusuna geri dnlr.

ekil 2.119: izgi kalnlklar

ekil 2.120: Margirs diyalog kutusu

Print range (yazdrma sras) blmnde yazdrma sras seenekleri bulunur. All (hepsi) seenei seilirse birden fazla yaprakl dosyalarda tm yapraklar yazdrlr. Pages (sayfalar) seenei seilirse birden fazla yaprakl dosyalarda belirtilen yapraklar yazdrlr. Selection (seilmi) seenei seilirse izim alannda seilmi blge yazdrlr. Document options (dokman seenekleri) blmnde bulunan header/footer (st bilgi/alt bilgi) dmesine tklanrsa ayn isimli diyalog kutusu grntlenir (ekil 2.121). izimin stne ve altna yazlar ilave edilir. lgili blme yazlar yazlr ve OK dmesine tklanr. Number of copies ksmna yazdrma says girilir. Print background (arka plan yazdr) kontrol kutusu iaretlenirse mevcut pencerenin arka plan yazdrlr. Print to file (dosyaya yazdr) yazc dosyasna yazdrlr. Print to file diyalog kutusu grntlenir (ekil 122). Convert draft quality drawing views to high quality kontrol kutusu iaretlenirse izimler yksek kaliteli grnme evrilir. OK dmesine tklanarak resim yazdrlr.

106

ekil 2.121: st /Alt Bilgi diyalog kutusu

ekil 2.122: Dosya Yazdr diyalog kutusu

3B izimlerin yazdrlmas: Kat model resimler direkt ekrandan yazdrlr. Bunun iin resim ekrana uygun ekilde yerletirilir (ekil 2.123) ve standart ara ubuu zerindeki Print dmesine tklanr.

ekil 2.123: Yazdrmadan nce resmin ekranda ayarlanmas

107

2.5. Kalp Paralarnn Yapm Resimlerinin izimi

ekil 2.124: Numune para

lleri verilen pulu, enjeksiyon presi ile bir basmda 6 adet retim yapacak ekilde gerekli olan kalbn tasarmn yapnz.

108

ekil 2.125: Kalbn komple resmi

2.5.1. Dii Kalp Plakasn izme

109

ekil 2.126: Dii kalp plakas

110

2.5.2. Kar Kalp Yarmn izme

ekil 2.127: Kar kalp yarm

111

2.5.3. Maa Resmini izme

ekil 2.128: Erkek maa

2.5.4. Kalp Balama Plakalarn izme

ekil 2.129: Kalp st balama plakas

112

2.5.5. Kalp Balama Plakalarn izme

ekil 2.130: Kalp alt balama plakas

113

2.5.6. Destek Plakasn izme

ekil 2.131: Destek plakas

114

2.5.7. Yan Duvarlarn izme

ekil 2.132: Yan duvar (paralel)

2.5.8. tici Sistem ve Elemanlarn izme

ekil 2.133: tici pim

115

2.5.9. tici Balama Plakasn izme

ekil 2.134: tici balama plakas

116

2.5.10. tici Destek Plakasn izme

ekil 2.135: tici destek plakas

117

2.5.11. Geri tme Pimini izme

ekil 2.136: Geri itme pimi

2.5.12. Yolluk ekme Pimini izme

ekil 2.137: Yolluk ekme pimi

118

2.5.13. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlarn izme

ekil 2.138: Klavuz kolon (pim)

ekil 2.139: Klavuz kolon burcu

119

2.5.14. Yolluk Burcunu izme

ekil 2.140: Yolluk burcu

2.5.15. Datc ve Girileri izme

ekil 2.141: Yolluk, datc ve giriler

120

2.5.16. Soutma Kanallarn izme

ekil 2.142: Soutma sistemi

ekil 1.143: Mandal kalb

121

ekil 2.144: Anten giri muhafazas kapa kalb

122

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Plastik enjeksiyon kalp elemanlarnn yapm resimlerini teknik resim kurallarna uygun olarak iziniz.

lem Basamaklar

neriler
retim saysna gre kalp tasarmn yapnz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Gerekli kesit alma ilemlerini yapnz. llendirme ve gerekli yzey ileme iaretlerini uygun yerlere yerletiriniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Maa eksenlerinin dii kalp ekseninde olmasna dikkat ediniz. Kalp alma izgisi yerini belirleyiniz. Uygun kesitleri alnz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Dndrme metodunu kullanarak kat modeli oluturunuz. Gerekli eim aisini veriniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Kat model izerken dii kalp llerinden faydalannz. tici pim eksenlerinin itici sistemle ayn eksende iziniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Kalnl verirken itici sistemin kalp iinde alma mesafesini gz nne alnz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Dii kalp plakas lsnden uzun olarak iziniz. Kalp alt plakasna, iticinin arpmamas iin pim yerletiriniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Uygun itici pim tipini seiniz. tici pimleri izerken dndrme metodunu kullannz. 123

Dii kalp plakasn iziniz.

Kar kalp yarmn iziniz.

Maa resmini iziniz.

Destek plakalarn iziniz.

Yan duvar plakalarn iziniz.

Kalp balama plakalarn iziniz.

tici sistem ve elemanlarn iziniz.

 tici balama plakasnn geniliini izerken yan duvarlar arasnda rahat alabilmesi iin 1,5 mm kk iziniz. tici pimlerin toleranslarn veriniz. tici plakalarn iziniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Daha hzl bir izim iin itici plaka zerindeki delikleri doldurarak kat modeli oluturunuz. Uygun geri itme pim tipini seiniz. Geri itici pimi dndrme metodunu kullanarak iziniz. Yolluun yolluk burcu iinden kmasn salamak iin yolluk ekme piminin ucunu kertikli yapnz. Yolluk ekme pimi boyunu iziniz. Uygun klavuz pim ve kolon seiniz. Klavuz pim ve bur llerini standartlardan alnz. llendirme yaparken gerekli toleranslar veriniz. Enjekte memesinin yolluk burcuna tam oturmas iin temas yerini radsl iziniz. Yolluun yolluk burcundan kolay kmas iin yolluk deliini al iziniz. Merkezleme flansn dndrme metodunu kullanarak iziniz. Kalp kaldrma ve tama elemanlarn elinizdeki mevcut elemanlara gre tespit ediniz. Kalpta kullanacanz kilitleme sistem ve elemanlarn kalb tasarlarken iziniz. Montaj resimde oluan yolluk, datc ve girileri enjeksiyon presten km hliyle dnerek iziniz. Kalplama iin uygun datc kanal tipini seiniz. Kalplama iin uygun giri tipini seiniz. Kalba uygun soutma sistemi seiniz. Kroki olarak nce bir kda resmi iziniz ve llendiriniz. Kullanlmayan delik girilerine tapalar atnz.

Geri itme sistemi ve elemanlarn iziniz. Yolluk ekme pimini iziniz.

Klavuz kolon ve burlarn iziniz.

Yolluk burcunu iziniz. Merkezleme flann iziniz. Kalp kaldrma ve tama elemanlarn iziniz. Kalp kilitleme sistem ve elemanlarn iziniz.

Yolluk, datc ve girileri iziniz.

Soutma kanallarn iziniz.

124

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Btn yapm resimlerinde kesit almaya ihtiya vardr.() Resimler lekli olarak izilmelidir. () Baz yapm resimleri tek grn ile de ifade edilebili. () izimler balamadan nce bir bak yn sememiz gerekir() Blind balang noktasdr. () Katlar birbirinden karma komutu extruded cuttur. () Rotate view dndrme komutudur. () Rebuild tama komutudur. () Distance, uzunluk demektir. () Kelere filet ile pah krlr. () Mirror oaltma komutudur. () 3B grnleri assmbly sayfas alarak karlr. () Kaytl olan bir sayfaya browse komutu ile ulaabiliriz. () Tile horizantal dikey olarak sayfay de komutudur. () Arrow ok stilini belirlemek iin kullanlan bir komuttur. ()

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

125

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Yan duvarlar (paraleller) aadakilerden hangisi zerine balanr? A) Kalp alt balama plakas C) tici plaka 2. St hangi elik trnn simgesidir? A) Scak i elikleri C) malat elikleri 3. 4. 5. 6. 7. A) 150 200 A) Gere A) Polipropilin A) 2 A) Daire izilir. C) Eksen izgileri izilir. 8. 9. 10. A) Options A) Fillet B) Arrow B) Chamfer B) 250 350 B) lek B) Polireten B) 1 B) Souk i elikleri D) Yksek hz elikleri C) 400 450 C) Say C) Naylon C) 2,5 D) 500 550 D) Kurum ad D) Polistiren D) 1,5 B) Kalp st balama plakas D) Destek plakas

Nitrrleme ilemi ka oC de yaplmaldr? Montaj resmi bulunan yapm resim antedinde aadakilerden hangisi bulunmaz? Aadaklerden hangisi termoplastik malzeme deildir? Plastik kalplarda paralellerle itici sistem arasndaki boluk en az ka mm olmaldr? Centerline ile aadakilerden hangisi yaplr? B) Tarama izgileri izilir. D) llendirme izgileri izilir. C) Dimension C) Loft D) Symbol D) Mirror

l oklarnn ayar aadaki komutlarn hangisi ile yaplr? Katlarn aynalanmas ilemi hangi komut ile yaplr? Resimlerin yazdrlmas ileminde Name ksmnda aadakilerden hangisi seilmelidir? A) Yazc ismi B) Kt ismi C) Resim ismi D) izenin ismi

126

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

127

UYGULAMALI TEST

lleri verilen plastik tp kapa 4l seri olarak retilecektir. Gerekli tasarmlar yaparak; Dii kalp plakasnn yapm resmini iziniz. Erkek maann yapm resmini iziniz. Yolluk, datc ve girilerin yapm resmini iziniz.

DEERLENDRME LE
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Kalp alma izgisinin yerini belirlediniz mi? Datc ve giri tipini setiniz mi? Uygun soutma sistemini tasarladnz m? Hava tahliye kanaln nereye atacanz belirlediniz mi? Yapm resimlerini kroki olarak izdiniz mi? Kat modelleme iin yeni izim sayfas atnz m? Dii kalp plakasn kat model olarak izdiniz mi? tici sistem elemanlarnn yerlerini izdiniz mi? Erkek maay dndrme metodu ile kat model olarak izdiniz mi? Yolluk, datc ve girilerin yapm resmini izdiniz mi? 3B grn iin izim sayfas atnz m? izdiiniz kat modelin 3B grnn izim sayfasna aktardnz m? 3B izim sayfasna kat modelin izometrik grnn yerletirdiniz mi? Gerekli kesit grnleri aldnz m? llendirme ilemini yaptnz m? 128

Evet

Hayr

16. 17. 18. 19. 20.

Yzey ileme iaretlerini ve toleranslar yerletirdiniz mi? zel ilem iaretlerini yerletirdiniz mi? Resimlerin ktlarn almak iin yazc ayarlarn yaptnz m? izdiiniz resimlerin ktsn aldnz m? Kat model olarak resimlerin ktsn aldnz m?

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

129

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 H E H E E E H E H H E H E H E

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 H E E E H E E H E H H H E H E

130

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A C C D B D C B D A

131

KAYNAKA KA
ARSLAN Mehmet, Uygulamal Meslek Resim1, stanbul, 2003. BAYDUR Galip, Malzeme, stanbul, 1985. BORA Halil, brahim Zeki EN, Bilgisayar Destekli Tasarm izim (Solid Works), stanbul, 2005. ERKN Yakup, brahim Uzun, Hacim Kalpl, stanbul, 1984. GNE A.TURAN, Plastik Enjeksiyon Kalplar, Ankara, 2005. KLUZ John, eviri, Gyasettin ERC, Plastik ve Metal Dkm Kalplar, Ankara, 1972. AHN Naci, Malzeme Bilgisi, Ankara, 2002. TURALI Hasan, Enjeksiyon Kalplar malat, stanbul, 2003. Plastik hacim kalpl kitaplar Bilgisayarl destekli tasarm izim kitaplar nternette plastik kalp imalat yapan firma siteleri

132