65

DEMELER
zerindeki ykleri kiri veya kolonlara aktaran genelde yatay betonarme elemanlardr. Salon tavan,
taban, kpr demesi (tabliye) rnek olarak verilebilir.

Deme tipleri:
1. Kirili deme 2. Kirisiz deme 3. Dili (nervrl) deme 4. Asmolen deme 5. Kaset (zgara)-
kiri deme

Kirili deme: En az bir kenar kirie oturan 520 cm kalnlnda
bir plaktr. Ykleri ve kenarlar ok byk olmayan hacimlerde
(odalarda) genelde tercih edilir. Ksa kenar 6-7 m olabilir. nas
kolay ve ekonomiktir. Konut tipi yaplarda en ok kullanlan
deme tipidir.

Kirisiz deme: Kirileri olmayan, dorudan kolonlara oturan 20
40 cm kalnlnda bir plaktr. Ykleri ve kenarlar ok byk
olmayan hacimlerde (odalarda) kullanlabilir. Aklk 9-10 m
olabilir. Kalp isilii azdr. Sarkan kiri olmadndan alttan
bakldnda dz bir tavan grnr. yi bir ereve davran
sergileyemez. Kolonlarn pla delip gemesi (zmbalama) riski
vardr. Ar ykleri olan demelerde (sanayi yaplar, kpr)
zmbalamay nlemek amacyla kolona balk yaplr. Depremde
davran ktdr, Trkiye iin uygun bir plak tipi deildir.


Dili (nervrl) deme: 4070 cm aralklarla birbirine paralel
kiriiklerin (dilerin) anakirilere oturtulmas ve zerine ok ince
bir plak yaplmas ile oluturulan bir demedir. Dilerin genilii
1015 cm, ykseklii 2535 cm civarndadr. Plak 5-7 cm dir.
Ykleri ve kenarlar byk hacimlerde kullanlabilir. Hacim
dikdrtgen ise bir ynde dili, kare veya dikdrtgene yakn ise iki
ynde dili tercih edilir. Bir ynde dili demenin di akl 10-
12 m, iki ynde dili demenin di akl 14-15 m olabilir.
Depremde davran iyi deildir.

Asmolen deme: Diler aras asmolen olarak adlandrlan hafif bir
malzeme ile doldurulmu dili demedir. Tavan dz grnr.
Depremde davran iyi deildir.

Kaset (zgara) kiri deme: Dili demeler gibi ina edilir.
Diler yerine normal boyutlu kiriler kullanlr. Kiriler aras 50
150 cm civarndadr. Hacim ortasnda kolon istenmeyen ok byk
(sinema salonu, otopark gibi) hacimlerin kapatlmasnda kullanlr.
Aklk 15-25 m olabilir.

66

Fotoraflarla Deme rnekleri


Kirili deme


Kiri-deme kalb hazrlanyor

Kiri donatlar yerletirilmi, deme donatlar yerletiriliyor

Kat betonu dklyor ve sktrlyor

Kalp skldkten sonra alttan grn



67


ki ynde dili deme


Di kalplar dizilmi, ana kiri donatlar yerletiriliyor Di donatlar yerletirilmi, plak donats henz yok.


Plak donatlar yerletiriliyor Kalp skldkten sonra alttan grn







68






























69



Yerinde dkm asmolen deme





Bir ynde asmolen deme, stten grn




Yerinde dkm asmolen deme (bir ynde dili, diler aras dolgulu)








70






Prefabrik dili asmolen deme (bir ynde dili)













71

Kirisiz demeler






Balk ve tabla zmbalama riskini nlemek iindir. Ters kesik
pramid baln kalp isilii daha basittir.
72



Kaset kiri deme






73



Kirili demeler

Drt tarafndan kirilere oturan demeler
Kenarlarnn bazlar bota olan demeler
Boluklu demeler
Dzensiz geometrili demeler
















74
Deme tasarm yk




Demeye etkiyen sabit ve
hareketli ykler genelde
dzgn yayldr.

Ykn birimi kN/m
2
dir.

Depremde demenin
eilmedii, rijit bir
diyafram gibi davrand,
deprem kuvvetini kiriler
ile birlikte kolondan-kolona
aktard varsaylr. Bu
nedenle moment hesabnda
deprem dikkate alnmaz.


Katmanlar: Kaplama, tesviye betonu, betonarme betonu, svadan oluur. Kaplama; ahap parke,
mermer, seramik veya mozaik karo benzeri malzemeler ile yaplr. Kalp dzgn yaplamadndan
betonarme betonunun st yz ayn kotta olmaz. Tesviye betonu ile her nokta ayn kota getirilir. Tesviye
kalnl kalbn ne denli dzgn yapldna, betonun ne denli dzgn dkldne baldr, nceden
tam olarak bilinemez. Kk demelerde az, byk demelerde ok, 310 cm gerekebilir. Ortalama 5
cm normal kabul edilir. Sva kalnl da nceden tam bilinemez, 23 cm civarnda olur.

Sabit yk: Deme betonarme betonu, tesviye betonu, kaplama ve sva arlklarnn toplamndan
oluur. Varsa, asma tavan arl ve benzeri arlklar da hesaba katlr. TS ISO 91941997 Ek A ve Ek
B tablolarnda inaatlarda malzemelerin karakteristik younluklar verilmitir. Bu tablolar yardmyla
deme karakteristik sabit yk belirlenir. Sabit yk g ile gsterilir.

Hareketli yk: nsan yk, eya arlklar, kar yk, depolanm malzeme gibi, zamanla yeri ve deeri
deiebilen yklerdir. TS4981997 izelge 7 de konut odalar, balkon, merdiven, ktphane ve birok
farkl amala kullanlan demelerde alnmas gereken karakteristik hareketli ykler tanmlanmtr.
Deme karakteristik hareketli yk bu izelgeden alnr. Yarm duvar tayan demenin hareketli yk
1.5 ~ 2.0 kN/m
2
artrlr. Hareketli yk q ile gsterilir.

Tasarm (Hesap) yk: Sabit ykn 1.4 ve hareketli ykn 1.6 katnn toplamdr (TS5002000), P
d
ile
gsterilir:

P
d
=1.4g+1.6q

Demenin statik ve betonarme hesaplar P
d
tasarm yk ile yaplr (deprem dikkate alnmadndan).





75





rnek: Deme yk analizi




Bir konutun salon de-
mesinin katmanlar veril-
mistir. Demenin karak-
teristik sabit, hareketli ve
tasarm ykn belirleyiniz.



ZM:

Deme 0.10 m * 25 kN/m
3
= 2.50 kN/m
2

Tesviye 0.05 m * 22 kN/m
3
= 1.10 kN/m
2

Kaplama 0.02 m * 27 kN/m
3
= 0.54 kN/m
2

Sva 0.02 m * 20 kN/m
3
= 0.40 kN/m
2

---------------------------------------------
sabit yk g = 4.54 kN/m
2

hareketli yk q = 2.00 kN/m
2
(TS 4981997)

Tasarm (Hesap) yk P
d
= 1.4 * 4.54+1.6 * 2.00 = 9.56 kN /m
2














76


Drt tarafndan kirili demeler


Yaplarda karlalan demelerin ounluu drt tarafndan kirie oturur, dikdrtgen geometrilidir ve
yk dzgn yayldr. Bu tr demeler yapnn en gvenli elemanlardr, hemen hi gmezler. Ancak;
ok ince yapldklarnda, fazla sarkma olur, sallanrlar ve konfor rahatszl olutururlar. Plak i
kuvvetlerinin (moment, kesme) analitik hesab ok karmak ve kstldr. El hesaplar, yeter dorulukta,
tablolar yardmyla yaplr. En iyi hesap yntemi Sonlu Elemanlar Metodudur, yazlm gerektirir.
lerideki konularda aklanacak olan el hesabnn anlalabilmesi iin baz tanmlar yapmak gerekir.


Tanm 1:
u
L : uzun kenar (akstan- aksa)
k
L : ksa kenar (akstan- aksa)

2 s
k
u
L
L
ise, iki dorultuda alan deme

2 >
k
u
L
L
ise, bir dorultuda (ksa
dorultuda) alan deme denir.
Demenin alt dorultuda byk
momentler oluur.

Tanm 2:
Demenin kirie oturan bir kenar komu
bir demenin de bir kenar ise, deme bu
kenar boyunca srekli (ankastre) dir.
Komu demesi olmayan kenara sreksiz
kenar denir. Srekli kenar boyunca mesnet
momenti oluur. Komu deme
olmamasna ramen, plan kenar bir
perdeye veya ok rijit bir kirie oturuyorsa
bu kenar srekli kabul etmek uygun olur.

Tanm 3:
knet
L : Demenin ksa dorultuda, kiri
yznden-kiri yzne llen net
akldr. ok geni olmayan kirilerde
(250~300 mm)
knet
L
k
L alnabilir, hesap-
larda sonular ok deimez.



77


Deme kenar koullarnn hesaplarda gsterilii


Deme kenarlarnda srekli, sreksiz
veya bota olmas durumunu
vurgulamak iin taral izgi, srekli
izgi ve kesik izgi kullanlr.

Taral izgi Srekli kenar:
Taral izgi kenarn srekli olduu,
demenin kenar boyunca kemedii
ve dnemedii (ankastre olduu)
anlamndadr.
Bir kenar kirie veya perdeye
oturuyor ve komu demenin de
ortak kenar ise,
Bir kenar rijit bir perde veya kirie
bal ise srekli varsaylr. Srekli
kenar boyunca mesnet momenti
oluacak anlamndadr.


Srekli izgi Sreksiz kenar:
Srekli izgi kenarn sreksiz olduu,
yani demenin kenar boyunca
serbeste dnebildii (mafsall
olduu) anlamndadr.
Bir kenar kirie veya duvara
serbeste oturuyorsa,
Bir kenar kirie bal fakat kirii
dndrebiliyorsa, sreksiz varsaylr.
Sreksiz kenar boyunca mesnet
momenti olumayacak anlamndadr.



Kesik izgi Bota kenar:
Kesik izgi kenarn bota olduu,
yani demenin kenar boyunca
kebildii ve serbeste dnebildii
anlamndadr.
Bir kenar hibir yere (kiri, duvar,
perde) oturmuyorsa bota kenar
varsaylr. Bota kenar boyunca
kenara dik ynde moment olumaz.
Ancak, bota kenar boyunca sarkma
fazla olur, byk moment oluur.

78


Demede moment dalm









M
x-x
: x-x dorusu boyunca moment deiimi

M
y-y
: y-y dorusu boyunca moment deiimi

M
r-r
: r-r dorusu boyunca moment deiimi

Deforme olmu deme ve momentleri
Drt tarafndan kirilere oturan ve tm
kenarlar srekli ve dzgn yayl ykl
demenin 1 m geniliindeki sanal
eritleri boyunca oluan momentlerin
dalm ekilde verilmitir. eklin
incelenmesinden aadaki yorumlar
yaplabilir:

Aklkta, her iki ynde, moment
pozitiftir.

Aklkta en byk moment aklk
ortasndadr.

Mesnetlerde moment negatiftir.

En byk mesnet momenti mesnet
ortasndadr.

Ksa dorultudaki momentler uzun
dorultudaki momentlerden ok daha
byktr.

Bir ynde alan demelerin uzun
dorultusunda oluan moment ok kk
olacaktr, ihmal edilebilir.

Aklklarda ekme alttadr. Her iki
ynde de altta atlaklar oluacaktr.
Dolaysyla demenin altna her iki
ynde donat konulur.

Mesnetlerde ekme sttedir. Demenin
mesnet stlerinde atlaklar oluacaktr. Bu
atlaklar snrlamak iin mesnet stlerine
donat konulur.

Aklklarn stnde basn oluur. stte
donat gerekmez.





79








Drt tarafndan kirilere serbest oturan deney pla


Ykn etkisiyle plak aa doru ker, bir tekneyi andran form
alr. Alt tarafta ekme st tarafta basn oluur, altta atlak stte
ezilme olur.

Ksa dorultudaki momentten uzun dorultuda geni atlaklar
oluur. Bunlar snrlamak iin alt tarafa ksa dorultuda (atlaa dik)
donat gerekir.

Uzun dorultudaki momentten ksa dorultuda daha ince atlaklar
oluur. Bunlar snrlamak iin alt tarafa uzun dorultuda (atlaa
dik) donat gerekir.

Her iki ynde yerletirilen donat bir a oluturur.

Kelerde 45
0
al eik atlaklar oluur. A seklindeki donat bu
atlaklar da snrlar, ou kez ayrca donat gerekmez.










Drt tarafndan kirilere
serbest oturan kare deney pla



80

Deme moment diyagramlar


Drt kenar srekli


Drt kenar sreksiz

ki ksa kenar sreksiz
ki uzun kenar srekli


ki uzun kenar sreksiz
ki ksa kenar srekli
Momentler, her iki dorultuda, plan ortasndan geen 1 metrelik sanal eritlerde hesaplanr. Momentin
birimi kN.m/m dir.
81

M
xm
: x ynndeki eridin m noktasndaki aklk momenti (altta ekme)

M
ym
:y ynndeki eridin m noktasndaki aklk momenti (altta ekme)

M
xe
: x ynndeki eridin e noktasndaki mesnet momenti (stte ekme)

M
ye
: y ynndeki eridin e noktasndaki mesnet momenti (stte ekme)





82

ki komsu kenar sreksiz
ki komsu kenar srekli


EK BLG:

ki dorultuda alan demeye
uygulamada Dal deme de denir.

Bir dorultuda alan demeye
uygulamada Hurdi deme de denir.


















83
TS5002000 tablolar ile moment hesab

Uygulamada karlalan demelerin ou dikdrtgen geometrilidir, dzgn yayl ykle ykldr
ve drt tarafndan kirilere otururlar. Bu koullara uyan demelerin momentleri TS5002000
izelge 11.1 (Sayfa 56) da verilen tablo yardmyla ok basit bir yolla hesaplanrlar. Bu tablonun benzeri
bir sonraki sayfada verilmitir. Tabloda kenarlarn srekli veya sreksiz olmasna bal olarak 7 farkl
deme tipi vardr. Demenin ortasndan geen her iki dorultudaki 1 m lik eritlerin aklk ve
mesnetlerinde oluan M
xm
, M
xe
, M
ym
ve M
ye
tasarm momentleri


2
knet
L
d
P
1000
1
d
M =



bantsndan hesaplanrlar. Momentin birimi kN.m/m dir.

M
d
: Demenin aklk veya srekli kenarndaki M
xm
, M
xe
,
M
ym
veya M
ye
tasarm momentlerinden herhangi biri

P
d
: Deme stnde yayl olan tasarm yk

L
knet
: Ksa dorultudaki net aklk (ok geni olamayan
kirilerde L
knet
L
k
alnabilir)

: Tablodan alnacak katsay. Bu deer ksa dorultuda
m=L
u
/L
k
oranna bal olarak deiir, uzun dorultuda m den
bamszdr.

L
u
: Uzun kenar, L
x
ve L
y
den byk olan.

L
k
: Ksa kenar, L
x
ve L
y
den kk olan.















84


Moment hesab: TS5002000 izelge 11.1 (Sayfa 56)



2
knet
L
d
P
1000
1
d
M =

L
u
: Uzun kenar.

L
k
: Ksa kenar.

L
knet
: ksa dorultudaki net aklk (ok geni
olamayan kirilerde L
knet
L
k
alnabilir)




Drtkenarndan kirilere oturan demelerde saylar



Art deerler aklk momentlerine, eksi deerler mesnet momentlerine ait deeridir. Burada italik
yazlm saylar TS 5002000 deerlerinin 1000 katdr.












85
rnek: Deme momentlerinin TS5002000 ile hesab

Aadaki tm demelerin tmnde tasarm yk P
d
=9.56 kN/m
2
dir. D5, D6 ve D7 demesinin
tasarm momentlerini belirleyiniz.


D5 demesinde:

Deme tipi:1 (drt kenar srekli)
m=6/4=1.5<2 (iki dorultuda alan
deme)

M
xm
=(45 /1000)*9.56*4
2
=6.88 kN.m/m
M
xe
=(- 59 /1000)*9.56*4
2
=-9.02
M
ym
=(25/1000)*9.56*4
2
=3.82
M
ye
=(-33/1000)*9.56*4
2
=- 5.05



D6 demesinde:

Deme tipi:2 (bir kenar sreksiz)
m=6/4=1.5<2 (iki dorultuda alan
deme)

M
xm
=(49/1000)*9.56*4
2
= 7.50 kN.m/m
M
xe
=(- 65/1000)*9.56* 4
2
= -9.94
M
ym
=(31/1000)*9.56* 4
2
= 4.74
M
ye
=(-41/1000)*9.56*4
2
= -6.27

Ksa dorultudaki momentlerin uzun
dorultu momentlerinden byk olduu-
na dikkat ediniz.

D7 demesinde:

Deme tipi:6 (bir kenar srekli)
m=12/4=3>2 (bir dorultuda alsan
dseme). m=3 deeri tabloda yoktur,
deerleri m=2 iin alnacaktr.
Tablodaki deerlerinin deiimi
incelendiinde gerek deerin daha
byk olaca anlalr.

M
xm
=(44 /1000)*9.56*4
2
= 6.73 kN.m/m
M
ym
=(74/1000)*9.56*4
2
= 11.32
M
ye
=(- 98/1000)*9.56*4
2
= -14.99
86
neri: Uygulamada bir dorultuda alan demeler ou kez iki dorultuda alan demelere veya
dili demelere komu olurlar. Bu durumda bir dorultuda alan demelerin momentleri TS5002000
tablosundan m=2 alnarak hesaplanr. Ancak bu ekilde hesaplanan ksa dorultu momentleri gvenli
olmayacaktr. Bu nedenle aadaki nlemin alnmas nerilecektir:

Bir dorultuda alan demenin ksa dorultusundaki momentleri ayn snr artlarna sahip ve
ayn ykle ykl kiriin momentlerinden kk olmamaldr:








Bir ucu ankastre dier ucu basit mesnetli
kirite momentler:


2
knet
L
d
P
128
9
ym(kiri)
M =


2
knet
L
d
P
8
1
ye(kiri)
M =


M
ym
M
ym
(kiri)
M
ye
M
ye
(kiri) Olmal!


M
ym
(kiri)=(9/128)*9.56*4
2
= 10.76 kN.m/m
M
ye
(kiri) =-(1/8)*9.56*4
2
= -19.12



Yukardaki rnekte TS5002000 ile hesaplanan D7 demesinin aklk momenti bu art salarken
mesnet momenti salamamaktadr. Mesnet momenti:

M
ye
=-14.99 kN.m/m< M
ye
(kiri) = -19.12 olduundan M
ye
= -19.12 kN.m/m alnmaldr.

Burada verilen kiri momentleri bu plaa aittir. Plan kenar artlar deitiinde moment bantlar
deiir:
Basit kirite M
ym
(kiri)=P
d
*L
knet
2
/8, M
ye
=0;

ki ucu ankastre kirite M
ym
(kiri)=P
d
*L
knet
2
/24, M
ye
= P
d
*L
knet
2
/12 dir.







87
Bota kenarlar olan veya yk dzgn yayl olmayan
plaklarda moment hesab

Uygulamada baz kenarlar kirilere oturmayan, bir veya birka kenar bota olan veya ykleri dzgn
yayl, gen, tekil, vb. olabilen demelere rastlanr. Balkon ve merdiven kat sahanlk demeleri rnek
olarak gsterilebilir.

Her tr yapda en az bir iki tane bulunan bu tr demelerin statik hesaplar TS500-2000 tablolar ile
yaplamaz!. zm iin ya bilgisayar kullanlmal ya da aadaki veya benzeri, kaynaklardan
yararlanlmaldr:

etmeli, E., Plaklar, T yayn, No.19, 1987.
Czerny, F., Tafeln fr Recteckplatten, Beton-Kalender, Wilhelm&Sohn










Solda grlen deme bu duruma
bir rnektir. Demenin bir kenar
herhangi bir kirie oturmamaktadr.
Bu kenara bota kenar denir.

Deme drt tarafndan kirie
oturmadndan TS5002000
tablolar ile moment hesab
yaplamaz. zm iin yukarda
verilen kaynaklara gerek vardr.








88
Bir kenar srekli dier kenarlar bota (konsol) deme
Yaplarn yaklak 1.5-1.6 m kadar cephe dna kan balkon ve saak demelerinde grlr. Deme
sadece bir kenar boyunca yapya baldr. Bu nedenle, hesap hatas ya da yapm kusuru sonucunda ok
kolay gerler.

Demenin kirie oturan kenar sreklidir. Deme konsol alr. Statik hesap, birim genilikteki ve ayn
plak yk P
d
ile ykl konsol kiri gibi yaplr.

Srekli mesnette oluan negatif moment mesnet stnde ekme oluturur. Bu moment iin hesaplanan
donat (ana donat) mesnedin stne konur ve plak ucuna kadar dz olarak uzatlr. Montaj kolayl
salamas ve donma-zlme etkilerini azaltmas iin ana donatlarn ucu aa kvrlarak bir miktar
demenin altnda geriye doru uzatlr. Plak ucunun altna bir veya iki |8 ubuk konarak kvrlan ulara
balanr.

Plan uzun dorultusunda moment yoktur. Ancak, konstrktif olarak |8/25 minimum donat konur
(datma donats) ve ana donat ubuklarna balanrlar.

Betonlama srasnda stteki donatlarn ezilerek plak altna doru yer deitirmesi ok karlalan bir
hatadr, yer yer (her m de en az bir adet) konulacak sehpalarla nlenmelidir. Aksi halde, kalp alnr
alnmaz, konsol deme gecektir.


89
ki dorultuda alan kirili demelerde snr deerler (TS5002000)


Kenarlarn oran m:

2 s
k
u
L
L


Deme betonu kalnl h:

|
.
|

\
|

+
>
4
1
20
15
s knet
m
L
h



h 80 mm

h 100 mm (nerilen)

h 150 mm (konsol, zerinden
tat geen demelerde, nerilen)

h 150 mm (merdiven sahanlkla-
rnda, byk boluklu
demelerde, nerilen)

o
s
: Srekli kenar uzunluklar
topla-mnn deme evresine
orandr.


rnek:








Donat aral (s) :
s 1.5 h (her iki dorultuda)
s 200 mm (ksa dorultuda) s 250 mm (uzun dorultuda)
s 50 mm (neri)

Donat ap :
| 8 mm (ubuk) | 5 mm (hasr)

Donat oranlar
k
,
u
, :

k
0.0015
u
0.0015
0.004 (S220 iin) 0.0035 (S420 ve S500 iin)


k
sk
k
d
A
1000
=
u
su
u
d
A
1000
=

(A
sk
,A
su
mm
2
, d
k
ve d
u
mm cinsinden)


u k t
+ =

A
sk
:1000 mm lik eritteki donat alan (ksa dorultuda)
A
su
:1000 mm lik eritteki donat alan (uzun dorultuda)
d
k
:faydal ykseklik (ksa dorultuda)
d
u
:faydal ykseklik (uzun dorultuda)

k
:donat oran (ksa dorultuda, 1m lik plak eridinde)

u
:donat oran (uzun dorultuda , 1m lik plak eridinde)

Paspay pp :
pp 15 mm (ksa dorultuda)

Faydal ykseklikler d
k
, d
u
:
d
k
h-(pp+5) mm h-20 mm d
u
h-( pp+15) mm h-30 mm

Beton snf: C16-C50 (en dk C20/25 nerilir)
elik snf: Her tr elik (En dk S420a nerilir)
90
Bir dorultuda alan kirili demelerde snr deerler (TS5002000)


Kenarlarn oran m:

2 >
k
u
L
L


Deme betonu kalnl h:
h L
knet
/25 (basit mesnetli, tek
aklkl demelerde)

h L
knet
/30 (srekli demelerde)

h L
knet
/12 (konsol demelerde)

h 80 mm

h 120 mm (zerinden tat geen
de-melerde)

h 100 mm (neri)

h 150 mm (konsol ve zerinden
tat geen demelerde, neri)

h 150 mm (merdiven
sahanlklarnda ve byk boluklu
demelerde, neri)

Donat aral (s) :
s 1.5 h (ksa dorultuda)
s 200 mm (ksa dorultuda)
s 300 mm (uzun dorultuda)
s 250 mm (uzun dorultuda
neri)

Donat ap :
| 8 mm (ubuk)
| 5 mm (hasr)


Donat oran
k
:

k
0.003 (S220 iin)
k
0.002 (S420 ve S500 iin)


k
sk
k
d
A
1000
= (A
sk
mm
2
, d
k
mm cinsinden)

A
sk
:1000 mm lik eritteki donat alan (ksa dorultuda)
A
su
:1000 mm lik eritteki donat alan (uzun dorultuda)
A
sek
:1000 mm lik eritteki ek donat alan (ksa kenar
mesnetlerinde)
d
k
:faydal ykseklik (ksa dorultuda)

k
:donat oran (ksa dorultuda, 1m lik plak eridinde

Paspay pp :
pp 15 mm (ksa dorultuda)

Faydal ykseklikler d
k
, d
u
:
d
k
h-(pp+5) mm h-20 mm
d
u
h-( pp+15) mm h-30 mm

Datma donats A
su
:
A
su
A
sk
/5 (datma donats)

Ek donat As
ek
:
A
sek
0.60 A
sk
(ek donat)
A
sek
250 mm
2
(S220 iin)
A
sek
170 mm
2
(S420 iin)

Beton snf: C16-C50 (en dk C20/25 nerilir)
elik snf: Her tr elik (En dk S420a nerilir)

91
Betonarme hesap-Donat Hesab

Demenin aklk ve mesnetlerindeki M
d
tasarm momentleri 1 m lik deme eridi iin
hesaplandndan ve deme kalnl h sabit olduundan, kesit 1000xh boyutlu dikdrtgen olur. Bu
nedenle donat hesab, hem mesnet hem de aklk momenti iin, tek donatl dikdrtgen kiri gibi yaplr.
Demelere basn donats ve etriye konmaz. Denge alt donat koulu hemen hep salanr, kontrol
genelde yaplmaz. Tm demelerin nce aklk sonra mesnet donatlar hesaplanr. Donat hesabnda
ve yerletirilmesinde TS5002000 snr deerlerine mutlaka uyulur.


Aklkta donat hesab:

Ksa dorultuda:
Pas pay en az 15 mm (genelde hep 15 mm), faydal
ykseklik d h - pas pay- 5 mm h - 20 mm alnr.
Hesaplanan donat ksa dorultuda ve alta konur.

Uzun dorultuda:
Faydal ykseklik d h - pas pay - 15 mm h - 30 mm
alnr. Hesaplanan donat uzun dorultuda ve alta konur
(ksa dorultudaki donatnn stne).






Bilinenler: Malzeme (beton ve elik snflar), kesit boyutlar, faydal ykseklik ve tasarm momenti.
stenen: Demenin her 1 m geniliindeki eridine konacak A
s
donat alan.
zm: M.R. AYDIN, U. ERSOY tablolar veya benzeri bir tablo kullanlarak A
s
belirlenir.

M.R. AYDIN tablolarna gre: k
h
hesaplanr, beton snfna ait stunda k
h
deeri bulunur (gerekirse
interpolasyon!), buna karlk gelen k
s
deeri okunur, A
s
hesaplanr. Bir sonraki sayfada verilen tablo
yardmyla A
s
alan uygun donat ap ve admlarna dntrlerek deme zerine 1 pilye 1 dz olarak
izilir. ap, adm ve ubuk boyu donat zerine yazlr. rnein: |8/360 L=6400.

U. ERSOY tablolarna gre: K hesaplanr, beton snfna ait stunda K deeri bulunur (gerekirse
interpolasyon!), buna karlk gelen j deeri okunur, A
s
hesaplanr. Bir sonraki sayfada verilen tablo
yardmyla A
s
alan uygun donat ap ve admlarna dntrlerek deme zerine 1 pilye 1 dz olarak
izilir. ap, adm ve ubuk boyu donat zerine yazlr. rnein: |8/360 L=6400.

Not: Bir dorultuda alan demelerde uzun dorultuda sadece dz donat (datma donats)
konur, pilye konmaz! Bu tr demelerin ksa kenarlarna ek donat konur.










92

Mesnette donat hesab:
ki komu demenin ortak mesnedinde farkl
momentler oluur. Bunlardan byk olan M
d

olarak alnr.

Pas pay en az 15 mm (genelde hep 15 mm),
d h - pas pay - 5 mm h - 20 mm alnr.

Gerekli donat alan A
s
hesaplanr.



Ancak ayn mesnette komu deme
aklklarndan gelen pilyeler (genelde)
vardr. Komu demelerin pilyelerinin
toplam alan A
spilye
belirlenir.

A
sek
=A
s
-A
spilye
konulmas gereken ek donat
alan olur.

Yandaki tablo yardmyla A
sek
donat alan
uygun donat ap ve admlarna
dntrlerek mesnedin stne izilir. ap,
adm ve ubuk boyu donat zerine yazlr.
rnein: |10/200 L=2200.

Ek donatnn aral en fazla 330 mm dir.

Hesaplarda kullanlacak birimler:
Aada verilen birimler kullanm asndan
genelde uygundur:
Malzeme dayanm : N/mm
2

Moment: kN.m/m
Faydal ykseklik ve kesit genilii: mm
Donat alan: mm
2






Not: 6 eski projelerin kontrol amaldr.
Yeni projelerde kullanlmaz.
Seilen donatn aral 1.5 h deerini amamaldr!
Donat araln 1.5 h ya yakn semek ekonomiktir.






93
Donatnn izimi










NOT: donat ap, adm ve boylar rnektir.

Betonarme hesaplarda belirlenen
deme donatlar kat kalp plan
zerine izilir. izimde aada
verilen noktalara dikkat edilir:
lk nce ksa dorultudaki
donatlar yerletirilir. Uzun
dorultudaki donat ksa donatlar
zerine yerletirilir.
Her donat ubuu zerine ap,
aral ve uzunluu yazlr.
ki dorultuda alan demelerde
her iki dorultuda bir pilye bir dz
donat konur.
Aklkta dz donatlar alttadr.
Pilyelerin orta blgesi altta, kenar
blgeleri sttedir.
Mesnet donatlar ve ek donatlar
sttedir.
Pilye ve ek donatlar komu
demenin net aklnn 1/4 ne
kadar uzatlr. Pilyelerin st krlma
noktasnn kiri yzne mesafesi net
akln 1/5 i olmaldr.
Bir dorultuda alan
demelerde; ana donat (ksa
dorultudaki donat) bir pilye bir
dz olarak konur. Uzun dorultuda
sadece dz donat (datma
donats) konur, pilye konmaz. Ksa
kenarlara ynetmeliin ngrd
ek donatlar konur.
Kullanlan elik S220 ise donat
ularna kanca yaplr (kenetleme).
S420 ve S500 eliklerinde kanca
yaplmaz.
Donat aral ynetmelik
koullarn salamaldr. 1.5h
koulu ok nemlidir!

94
RNEK: Bir katn demelerinin statik-betonarme hesab

Bir konutun +320 kotu kat kalp plan verilmitir. D101 balkon, D102, D103, D104 oda, D105
koridordur. Odalar mee parke, dier hacimler mermer kapldr. Kiri ve kolon boyutlar 25/50 cmxcm
dir. Deme hesaplar yaplacak ve gerekli izimler hazrlanacaktr. Malzeme C20/25/S420a, antiye
denetimi iyi.



1. KAT KALIP PLANI 1/50


NOT: rnek deme zm snfta tahtaya yaplacak.


95
Bir dorultuda alan srekli deme sistemi

Kamu yaplarnda ve sanayi yaplarnda aada bir rnei grlen deme sistemleri ile olduka sk
karlalr. Tm demeler ksa dorultuda almaktadrlar, L
u
/L
k
>2. Bu tr deme sisteminin statik
hesaplar demelerin ksa dorultusunda alnan 1 m geniliindeki deme eridi iin yaplr. kartlan
erit edeer srekli kiri olarak zlr. Burada g
i
, q
i
, p
di
i. demedeki; srasyla karakteristik sabit,
karakteristik hareketli ve tasarm ykleridir. Bu yklerin dzgn yayl olduklar varsaylmaktadr.





Srekli kiriin zm

a) Basit formller ile zm:
TS5002000 madde 11.2.2, sayfa 50 de verilen formller kullanlr. Kiri ykleri plak tasarm ykleri
olarak alnr. Ancak, bu formllerin kullanlabilmesi iin, ynetmelikte verilen koullarn salanmas
gerekir.

b) Elverisiz yklemeler yaplarak zm:
Demelerin sabit ve hareketli (karakteristik) ykleri iin elverisiz yklemeler (dama yklemesi)
yaplarak, aklk ve mesnet momentlerinin en byk deerleri belirlenir.
96

a) Basit formller ile zm (TS5002000, Madde 11.2.2-sayfa 50)

Uygulamada genelde L
k1
, L
k2
,..., L
kn
aklklar birbirine eit veya birbirine yakndr. TS500-2000e
gre, aadaki koullarn salanmas halinde, basit formller kullanlarak deme tasarm momentleri
belirlenebilir.

Koul 1: En az iki aklk olmal.

Koul 2: Deme ykleri dzgn yayl olmal.

Koul 3: Herhangi iki komu demenin aklklar oran 0.8 den byk olmal:
L
kk-komu
/L
byk-komu
0.8

Koul 4: Demelerin her birinin karakteristik hareketli yknn karakteristik sabit yke oran 2 den az
olmal: q
i
/g
i
< 2

Aklk ve mesnet tasarm momentleri iin TS5002000 de verilen basit formller aada zetlenmitir.







Formller ksaca yorumlanrsa: Orta aklklarda ayn forml kullanlmaktadr. Orta mesnetlerde ayn
forml kullanlmaktadr. lk ve son mesnette moment teorik olarak sfrdr. Fakat plak rijit kirilere
oturduundan bir miktar moment oluacaktr. Ynetmelik bu mesnetleri yar ankastre kabul etmektedir.





97

b) Elverisiz yklemeler yaplarak zm
Bir dorultuda alan deme sisteminin herhangi komu aklklarnn oran L
kk-komu
/L
byk-komu
< 0.8
ise, veya herhangi bir akln karakteristik hareketli yknn karakteristik sabit yke oran 2 veya daha
byk ise, bu durumda TS5002000 de verilen basit formller moment hesab iin kullanlamazlar.

Edeer kiriin zm iin, kiri tesir izgileri dikkate alnarak, aklk ve mesnet momentlerinin en
byk deerlerini veren elverisiz yklemeler yaplmas zorunludur. rnek olmak zere, 2. akln ve
3. mesnedin moment tesir izgilerinin grnm ve bu momentleri en byk yapan ykleme durumlar
(dama yklemesi) aada gsterilmitir. Kiri bu tasarm ykleri altnda herhangi bir yntem ile
(rnein: el hesaplar iin CROSS) zldnde 2. akln ve 3. mesnedin en byk tasarm
momentleri bulunmu olur. Dikkat edilirse, 1., 3, ..., aklklar iin bir; 2., 4, ..., aklklar iin bir ve her
i mesnet iin farkl bir ykleme durumu, dolaysyla 2+i mesnet says kadar CROSS zm vardr.
Buna gre, aadaki 6 aklkl kiri iin 2+5=7 farkl ykleme ve zm yaplmaldr. Ykleme
saysnn okluu bilgisayar kullanmn kanlmaz klmaktadr.





3. Mesnetteki en byk momenti veren ykleme






2. Aklkta en byk momenti veren ykleme


g
1
, g
2
, ...., :1., 2., ...., aklklardaki sabit (karakteristik) yk.
q
1
, q
2
, ...., :1., 2., ...., aklklardaki hareketli (karakteristik) yk.

NOT: D mesnet tasarm momentleri en az = P
d
*L
2
/24 alnmaldr.



98
RNEK: Bir dorultuda alan srekli deme sistemi statik-betonarme hesab

Bir okulun +360 kotu kat kalp plan verilmitir. Kiriler 30/70 cmxcm boyutundadr. Tm demeler
mozaik karo kapldr. Malzeme C2025/S420a, antiye denetimi iyidir. Demelerin donatlar
belirlenecek ve kalp plan tamamlanacaktr.



+360 Kotu KALIP PLANI

NOT: rnek deme zm snfta tahtaya yaplacak.