Denge II Temel Bayrak

DENGELEME HESABI-II
DERS NOTLARI
Jeodezik Alarn Dengelenmesi
Do. Dr. Temel BAYRAK
2011 - GMHANE
NSZ
Dengeleme Hesab-II ders notu niteliindeki bu kitap Harita Mhendislii Blm

rencilerinin kaynak ihtiyacn gidermek zere hazrlanmtr. Bu kitabn renciler iin bir
ders arac olmas ana ama olarak benimsenmitir. Konular kendiliinden renmeye uygun
bir biimde ele alnm ve kitapta yeterli sayda uygulama verilmeye allmtr.
Kitabn yararl olmasn temenni ederim.
Do. Dr. Temel BAYRAK

Gmhane 2011
NDEKLER
1.
GR
2.
DOLAYLI LLER DENGELEMES
3.
DORULTU AINDA YNELTME BLNMEYENLERNN

NDRGENMES
4.
DORULTU ALARININ DENGELENMES
5.
KENAR ALARININ DENGELENMES
6.
DORULTU-KENAR ALARININ DENGELENMES
7.
NVELMAN ALARININ DENGELENMES
8.
TRGONOMETRK NVELMAN ALARININ DENGELENMES
8.1.
DEY AILARLA DENGELEME
8.2.
YKSEKLK FARKLARINA GRE DENGELEME
9.
GPS ALARININ DENGELENMES
10.
GPS NVELMANI
11.
SERBEST ALARIN DENGELENMES
12.
MODEL HPOTEZNN TEST ve UYUUMSUZ LLER TEST
13.
K BOYUTLU BENZERLK (HELMERT) DNM
1. GR
2. DOLAYLI LLER DENGELEMES
v A x
v1 a1
v a
2 2

vn an
Matris formatnda Fonksiyonel Model
b1
c1
b2
c2
bn
cn
dx 1
dy 2

du n
n l says, mi gzlemlerin duyarlklar ve rij
mij
mi m j
korelasyon katsays olmak zere
korelasyonlu ve duyarlklar (arlklar) farkl olan ller iin genel bir Varyans-Kovaryans
matrisi aadaki gibi kurulabilir.
m12
m12
K m13

m
1n
m12
m22
m23
m2 n
m13 m1n
m23 m2 n
m32 m3n

m3n mn2
m12 r12 m1 m2 r13 m1 m3
m22 r23 m2 m3
r12 m1 m2
K r13 m1 m3 r23 m2 m3
m32
r m m r m m r m m
1n 1 n 2 n 2 n 3 n 3 n
mij rij mi m j
r1n m1 mn
r2 n m2 mn
r3 n m3 mn
mn2
llerin Q ters arlk matrisi ( s02 : ncl varyans olmak zere)
K s02 Q
K
s02
q11
q
21
Q q31

qn1
q13 q1n
m12
q23 q2 n
1 m12
q33 q3n 2 m13
s0

m
qn 3 qnn
1n
q12
q22
q32
qn 2
p12
p22
p32
pn 2
p13
p23
p33
pn 3
m13
2
2
m23
m23
m32
m2 n
m3 n
p Q
llerin arlk matrisi

p11
p
21
1
p Q p31

pn1
m12
m1n
m2 n
m3n

mn2
(Stokastik Model)
p1n
p2 n
p3n

pnn
Arlklar Farkl ve Korelsyonlu ller iin ama fonksiyonu
v Q v v p v min
A p A x A p 0
Matris formatnda Normal denklemler
Normal Denklem Katsaylar matrisi
NA pA
Bilinmeyenler Vektr
Sabit terimler
n A p
Normal denklemler simetriktir.
Denklem says bilinmeyen says kadardr.
Normal Denklemlerin zm ve Bilinmeyenlerin Hesab
x N n A p A
A
1
bilinmeyenler zlm olur.
Bilinmeyenlerin Kesin Deeri
Bilinmeyenlerin yaklak deerlerine normal denklemlerin zmnden elde edilen

dengeleme bilinmeyenleri eklenerek bilinmeyenlerin kesin deerleri elde edilmi olur.
Bilinmeyenlerin kesin deeri = Bilinmeyenlerin yaklak deeri + Dengeleme bilinmeyenleri

x x0 dx
x x0 dx
y y dy
= 0 +

u u0 du
y y0 dy
u u0 du
Dzeltmelerin Hesab
Elde edilen dx, dy, dz, , du dengeleme bilinmeyenleri, dzeltme denklem eitliklerinde
yerine konarak dzeltmelerin saysal deerleri elde edilir.
v A x
v1 a1
v a
2 2

vn an
b1
c1
b2
c2
bn
cn
dx 1
dy 2

du n
Dzeltmelerin Denetimi
A pv 0
v p v p v
v pv p n x
Dengeli ller
Dzeltmeler llere eklenerek dengeli ller hesaplanr. Bu deerler dorusal olmalar

gerekmeyen ilk dzeltme denklemlerinde yerine konarak aadaki art saladklar
denetlenir. Bu ilem dengeleme ilemlerinin tmnn hesap hatalarndan arndrlm
olduunu gsterir.
v
i
i
i
1 1 v1

2 2 v2

n n vn
Li vi i ( x0 dx, y0 dy, z0 dz ,..., u0 du )
Karesel Ortalama Hata

T
m0
v pv
nu
f = n-u fazla l says (serbestlik derecesi)

n: l says
u: bilinmeyen says
Karesel ortalama hata (KOH)

Duyarlklar farkl gzlemlerin ortalama hatas (standart sapmas)
Ortalama hata
Arl p 1 olan lnn ortalama hatas
Birim arlkl lnn standart sapmas
RMS (Root Mean Square)
Bilinmeyenlerin Ortalama Hatas

qxx
q
1
T
Q xx A p A xy
qxz
qxy
qxz
q yy
q yz
q yz
qzz
Bilinmeyenlerin ters arlk matrisi
Bilinmeyenlerin ortalama hatalar
mx m0 q xx
m y m0 q yy
mz m0 q zz
llerin Ortalama Hatas
llerin ters arlk matrisinden
q11 q12
q
21 q22
Q q31 q32

qn1 qn 2
q13
q23
q33
qn3
q1n
q2 n
q3n

qnn
llerin arlk matrisinden
p11
p
p 12
p13
p13
p23
p33
p12
p22
p23
m i m0 Q
i i
p Q
m i
m0
pii
Dengeli llerin Ortalama Hatas

T
Q A Q xx A
m m0 Q
i
Dengeli llerin kovaryans matrisi
Dengeli llerin ortalama hatalar
i i
Dzeltmelerin Ortalama Hatas
Q vv Q Q
Q vv p Q
Dzeltmelerin kovaryans matrisi
mvi m0 Q v v
Dzeltmelerin ortalama hatalar
i i
Not: Q vv matrisi kaba hatal ya da uyuumsuz llerin aratrlmasnda kullanlr.
rnek: Aada matris formatnda bir fonksiyonel model verilmitir.
Bu modele ait
Stokastik model iin veriler tabloda verilmitir. ncl karesel ortalama hata s0 1.6 mm
olduuna gre, duyarlklar farkl olan bu lleri dolayl ller yntemine gre
dengeleyiniz.
0.9979
v1 0.0639
1.58
v 0.9902 0.1398 dx 3.26
2
dy

v3 0.9747
0.2232
5
.
99
m1 0.94 mm
m2 0.69 mm
m3 0.90 mm
Dengeleme kararnn verilmesi

l says n = 3
Bilinmeyen says u = 2
Serbestlik derecesi = fazla l says = f = n u = 1 > 0 dengeleme var.
Stokastik model Arlklar farkl ve korelasyon var

K
m12
r12 m1 m2
r13 m1 m3
r13 m1 m3
r23 m2 m3
m32
r12 m1 m2
2
2
r23 m2 m3
0.942 0.8 0.94 0.69 0.8 0.94 0.90
K 0.8 0.94 0.69

0.69 2 0.8 0.69 0.90
0.8 0.94 0.90 0.8 0.69 0.90
0.902
0.8836 0.5189 0.6768

K 0.5189 0.4761 0.4968
0.6768 0.4968 0.8100
K s02 Q
K
m02
rij 0.8
0.8836 0.5189 0.6768

1
Q 2 0.5189 0.4761 0.4968
1.6
0.6768 0.4968 0.8100
0.3452 0.2027 0.2644

Q 0.2027 0.1860 0.1941
0.2644 0.1941 0.3164
a1 j
a2 j
a3 j
e1 j
e2 j
e3 j
0.3452
0.2027
0.2644
-1
-0.5872
-0.7659
-2.8969
0.1860
0.1941
0.0670
0.0388
-0.5872
-1
-0.5800
8.7673
-14.9309
0.3164
0.0914
-0.4254
-0.5800
-1
4.5660
6.3487
-10.9460
-10.0255
6.0669
4.6560
-18.6130
6.3487
-10.9460
10.0255 6.0669 4.6560

p Q 6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
1
Normal Denklemlerinin kurulmas ve zm
p
10.0255 6.0669 4.6560
6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
0.0639 0.9902 0.9747

0.9979 0.1398 0.2232
0.8343 24.2240 17.2408

9.8177 10.0771 1.3171
A p
0.8343 24.2240 17.2408

9.8177 10.0771 1.3171
0.9979
0.0639
0.9902 0.1398
0.9747
0.2232
1.58
3.26
5.99
40.7380 8.0672
8.0672 10.9118
183.5611
40.4737
N A pA
A p
a1 j
a2 j
e1 j
e2 j
40.7380
8.0672
-1
-0.1980
-0.0245
10.9118
9.3143
-0.1980
-1
0.0213
-0.1074
-0.0288
0.0213
Q xx
-0.1074
n A p
183.5611
T
n A p
40.4737
0.0288 0.0213
Q xx N 1
0.1074
0.0213
dx 4.42
x
mm
dy
0
.
44

Bilinmeyenlerin Kesin Deeri

x x0 dx
y y dy
0
Dzeltmelerin Hesab v A x
4.42
x
0.44
0.9979
0.0639
A 0.9902 0.1398
0.2232
0.9747
0.16 1.58
4.44 3.26
4.41 5.99
A x
1.42
1.18
1.58
v A x
Dzeltmelerin Denetimi
1.42
1.18
1.58
10.0255 6.0669 4.6560

6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
0.00
AT pv
0.00
0.0639 0.9902 0.9747

0.9979 0.1398 0.2232
1.42
1.18
1.58
10.0255 6.0669 4.6560

6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
vT 1.42 1.18 1.58
v p v 8.57
T
v p v p v
1.42
1.18
1.58
10.0255 6.0669 4.6560

6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
T pv 8.57
1.58 3.26 5.99

T
10.0255 6.0669 4.6560

6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
1.58
3.26
5.99
v pv p n x
1.58 3.26 5.99
T p
4.42
x
0.44
n 183.5611 40.4737
T
n x
Dengeli ller
v
i
i
i
1 1 v1

2 2 v 2
3 3 v3


T
m0
v pv
nu
8.57
2.93 mm
32
0.0288 0.0213
Q xx N 1
0.1074
0.0213
Bilinmeyenlerin ters arlk matrisi
mx m0 qxx 2.93 0.0288 0.50 mm
Bilinmeyenlerin ortalama hatalar
my m0 q yy 2.93 0.1074 0.96 mm
10.0255 6.0669 4.6560

p 6.0669 18.6130 6.3487
4.6560 6.3487 10.9460
m 1
m0
2.93
9.28 mm
p1
10.0255
m 2
m0
2.93
12.64 mm
p2
18.6130
m 3
m0
2.93
9.69 mm
p3
10.9460
m i
m0
pi
Q A Q xx A
Dengeli llerin kovaryans matrisi
Q xx N
0.0288 0.0213
0.0213
0.1074
0.0639 0.9902 0.9747

0.9979 0.1398 0.2232
0.9979
0.0639
0.9902 0.1398
0.9747
0.2232
0.0077
0.0017
0.1097
0.0077
0.0244 0.0235
0.0017 0.0235
0.0234
Q A Q xx A
m m0 Q
i
i i
m m0 Q 2.93 0.1097 0.97 mm

1
1 1
m m0 Q
2 2
m m0 Q
3 3
2.93 0.0244 0.46 mm
2.93 0.0234 0.45 mm
Q vv Q Q
Q vv p Q
0.0077
0.0017
0.3452 0.2027 0.2644 0.1097
Q vv 0.2027 0.1860 0.1941 0.0077
0.0244 0.0235
0.2644 0.1941 0.3164 0.0017 0.0235

0.0234
0.2354 0.1950 0.2626

Q vv 0.1950 0.1616 0.2176
0.2626 0.2176 0.2930
mvi m0 Q v v
i i
mv1 m0 Q v v 2.93 0.2354 1.42 mm

1 1
mv2 m0 Q v v 2.93 0.1616 1.18 mm

2 2
mv3 m0 Q v v 2.93 0.2930 1.58 mm

3 3
3. DORULTU AINDA YNELTME BLNMEYENLERNN NDRGENMES
Bir denklem sistemindeki denklemlerin boyutlar bydke, denklemlerin kurulmas ve

zm iin harcanacak zaman denklem boyutlarnn kp ile orantl olarak artar. Bu
nedenle normal denklemler zlmeden nce bilinmeyenlerden bir tanesinin bile yok edilmesi
hatr saylr bir zaman kazanc salar. Bilinmeyenlerin yok edilmesi iin ok farkl yntemler
mevcuttur. Haritaclk uygulamalarnda en yaygn olan Gauss Toplam Denklem Yntemidir.
Bu yntemde art, dzeltme denklemlerinde yok edilecek bilinmeyenin katsays btn
dzeltme denklemlerinde ayn olmaldr. Dorultu alarnda yok edilmek istenen yneltme
bilinmeyenlerinin katsaylar eittir. Ayrca dorultu alarnda genellikle her dorultu iin
arlklar eit olarak alnr. Arlklar eit dzeltme denklemleri aadaki gibi olsun. Burada
z bilinmeyeni yok edelim.

v1 a1 x b1 y cz 1
v2 a2 x b2 y cz 2
vn an x bn y cz n
v ax by n c z 0
Her iki taraf n ye blelim. Burada n sistemdeki

denklem saysdr.
a x b y n c z 0
n
Bu denklemin katsaylarn dzeltme denklemlerinde yerine yazalm.
a b

v1 a1 x b1 y c c z 1
n
n
n
a b

v2 a2 x b2 y c c z 2
n
n
n
a b

vn an x bn y c c z n
n
n
n
z bilinmeyeni yok edilmi dzeltme denklemleri
v1 a1' x b1' y '1

v2 a2' x b2' y '2
vn an' x bn' y 'n
Bu yeni denklem sisteminde aadaki kontroller salanmaldr.
a 0
'
b 0
'
' 0
rnek: Aadaki denklem sistemindeki z bilinmeyenini Gauss Toplam Denklem yntemiyle

yok ediniz ve yeni denklem sistemini v A x matris gsterimi eklinde yaznz.
v1 2 x y z 1
v2 x y z 2
v3 x y z 2
v4 3 x 2 y z 3
v ax by n c z 0
Burada n 4 ve c 1 ( z bilinmeyeninin katsays)
7 x 3 y 4z 2 0
Yukardaki denklemi n 4 e blelim.
7
3
4
2
x y
z 0
4
4
4
4
7
3
1
x yz 0
4
4
2
1.75 x 0.75 y z 0.5 0
v1 2 1.75 x 1 0.75 y 1 1 z 1 0.5
v2 1 1.75 x 1 0.75 y 1 1 z 2 0.5

v3 1 1.75 x 1 0.75 y 1 1 z 2 0.5
v4 3 1.75 x 2 0.75 y 1 1 z 3 0.5
v1 0.25 x 0.25 y 1.5

v2 0.75 x 0.25 y 1.5
v3 0.75 x 1.75 y 2.5
v4 1.25 x 1.25 y 2.5
Denklem sistemini v A x formatnda yazalm.
0.25
v1 0.25
1. 5
v 0.75
0.25 x 1.5
2
v3 0.75 1.75 y 2.5

1.25
v 4 1.25
2. 5
Kontrol
a 0.25 0.75 0.75 1.25 0

b 0.25 0.25 1.75 1.25 0
1.5 1.5 2.5 2.5 0
'
'
'
rnek: Aadaki denklem sistemindeki
dz bilinmeyenini Gauss Toplam Denklem
yntemiyle yok ediniz ve yeni denklem sistemini v A x matris gsterimi eklinde

yaznz.
v1 dz 10
v2 dz 20.65 dx21 5.12 dy 21 5
v3 dz 21.69 dx22 1.64 dy 22 4
ncelikle bu denklemleri dzenleyelim.
v1 0 dx21 0 dy21 0 dx22 0 dy22 dz 10

v2 20.65 dx21 5.12 dy21 0 dx22 0 dy22 dz 5
v3 0 dx21 0 dy21 21.69 dx22 1.64 dy22 dz 4
v a dx21 b dy21 c dx22 d dy22 n e dz 0

Burada n 3 ve e 1 ( dz bilinmeyeninin katsays)
20.65 dx21 5.12 dy21 21.69 dx22 1.64 dy22 3 dz 9 0
Yukardaki denklemi n 3 e blelim.
6.88 dx21 1.71 dy21 7.23 dx22 0.55 dy 22 dz 3 0
v1 (0 6.88) dx21 (0 1.71) dy21 (0 7.23) dx22 (0 0.55) dy22 (1 1) dz ( 10 3)

v2 ( 20.65 6.88) dx21 (5.12 1.71) dy21 (0 7.23) dx22 (0 0.55) dy22 (1 1) dz (5 3)
v3 (0 6.88) dx21 (0 1.71) dy21 ( 21.69 7.23) dx22 (1.64 0.55) dy22 ( 1 1) dz (4 3)

v1 6.88 dx21 1.71 dy21 7.23 dx22 0.55 dy22 7
v2 13.77 dx21 3.41 dy21 7.23 dx22 0.55 dy22 8
v3 6.88 dx21 1.71 dy 21 14.46 dx22 1.09 dy22 1
Denklem sistemini v A x formatnda yazalm.

dx 21
7.23 0.55
v1 6.88 1.71
7
dy 21
v 13.77
3.41
7.23 0.55
8
2
dx 22
v3 6.88 1.71 14.46
1.09
1
dy 22
Kontrol
a 6.88 13.77 6.88 0

b 1.71 3.41 1.71 0
c 7.23 7.23 14.46 0
b 0.55 0.55 1.09 0
7 8 1 0
'
'
'
'
'
4. DORULTU ALARININ DENGELENMES
X
Sfr dorultusu
P2 ( x2 , y2 )
z1
r12
t12
r12 v12
t12
x2 x1
s12
Y
y 2 y1
P1 ( x1, y1 )
t12 : P1 ve P2 noktalar arasndaki semt P1P2

r12 : P1 den P2 ye llen dorultu
z1 : P1 noktasndaki yneltme bilinmeyeni
Fonksiyonel Model: Bu problemde fonksiyonumuz semtin kendisidir. Fonksiyonel modeli

Semt iin yazalm.
y y1
t12 r12 v12 z1 arctan 2

x2 x1
y y1
r12 v12 z1 arctan 2

x2 x1
Yukardaki fonksiyon dorusal deildir. Dorusallatrma ilemi iin bilinmeyenlerin

yaklak deerlerini seelim ve fonksiyonu Taylor serisine aalm.
z1 z10 dz1
x1 x10 dx1
x2 x20 dx2
y1 y10 dy1
y1 y10 dy1
y 0 y10 t12
t
t
t

dx1 12 dy1 12 dx2 12 dy2 0
r12 v12 dz1 z arctan 20
0
x2 x1 x1
y1
x2
y2
0
1
0
t12
x20 x10 y20 y10

(1) y20 y10
y20 y10
0
2
0
0
0 2
x x1
x2 x1
x20 x10
2
2
2
2
y20 y10
y20 y10 x20 x10
y 0 y10
1
1 20
2
2
0
x20 x10
x20 x10
x2 x1
t12
x1
y y
y y
y y x x s
0
2
0 2
1
0
2
0
1
0
2
0
2
0 2
1
0
1
0 2
12
t
y 0 y 0 1 sin t120
a12 12 2 0 1 0
s12
s12
s120
x1
200
10000
sin t120
a12
s120
100
birim
y 20 y10 x20 x10

(1) x20 x10
y 20 y10
0
2
0
0
0 2
x x
x2 x1
x20 x10
2 1 2
2
2
y 0 y10
y 20 y10 x20 x10
y0 y0
1 2
1 20 10
2
2
x20 x10
x20 x10
x2 x1
t12
y1
cc
cm
x x
y y x x
0
2
0
2
0 2
1
t
x 0 x0 1
cos t120
b12 12 2 0 1 0
s12
s12
s120
y1
200
10000
cos t120
b12
s120
100
birim
cc
cm
t
sin t 0
a12 12 0 12
s12
x2
t cos t120
b12 12
s120
y1
Bu katsaylar aadaki denklemde yerine koyalm ve dzenleyelim.
0
1
0
2
0 2
1
x x
s
0
2
0
12
0
1
2
y 0 y10 t12
t
t
t

dx1 12 dy1 12 dx2 12 dy2 0
r12 v12 dz1 z arctan 20
0
x2 x1 x1
y1
x2
y2
0
1
0
t12
v12 dz1 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy2 t120 r12 z10 0
12 t120 r12 z10

Olmak zere dorusallatrlm dzeltme denklemi (Fonksiyonel Model) aadaki gibi yazlabilir.
v12 dz1 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy2 12
Stokastik Model: Dorultu lleri korelsyonsuz ller olarak kabul edilir. Ayrca
dorultu llerinin arlklarnn eit olduu da farz edilir.
rnek: Aada verilmi ada dorultu llerine ait dzeltme denklemlerini v A x

formatnda yaznz.
DN
108
NN
Y (m)
X(m)
Kesin Koordinatlar
765.499
8855.329
100
719.689
7969.933
107
342.246
8404.180
108
Yaklak Koordinatlar
21
632.630
8476.102
22
635.211
8426.244
23
638.765
8351.331
BN
100
21
22
23
107
Dorultu
0.00000
36.57040
47.24520
63.26200
106.47780
100
r1
r2
108
21
r3
r4
22
r5
107
23
l says
n=5
Bilinmeyen says
u = 6+1 (3 koordinat ifti ve 1 yneltme bilinmeyeni)
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 5-7<0
Dengeleme yok.
Koordinat bilinmeyenleri: dx21 , dy21 , dx22 , dy 22 , dx23 , dy 23

Bir yneltme bilinmeyeni: dz (108 Noktasnda dorultu gzlemleri yaplm)
y 0 y10
t120 arctan 20
0
x2 x1
200
10000
sin t120
a12
0
s12
100
108
BN
100
21
22
23
107
0
2
y10 x20 x10
200
10000
cos t120
b12
0
s12
100
DN
s120
z10
Dorultu
ri (g)
tik0 (g)
sik0 (m)
tik0 - ri
0.00000
36.57040
47.24520
63.26200
106.47780
47.96968
84.54332
95.21448
111.22866
154.44796
618.610
299.158
293.795
301.192
575.355
47.96968
47.97292
47.96928
47.96666
47.97016
0
ik
r1
n
ik (cc)
0
tik0 - ri - z108
-0.6
31.8
-4.6
-30.8
4.2
aik
bik
cc / cm
cc / cm
7.0412
20.6562
21.6077
20.8088
7.2587
-7.5053
-5.1161
-1.6273
3.7088
8.3511
0
z108
47.96974
Dzeltme Denklemlerini aadaki formatta yazalm.

vik dzi aik dx1 bik dyi aik dxk bik dyk ik
v108100
v10821
dz108
dz108
7.0412 dx108
20.6562 dx108
7.5053 dy108
5.1161 dy108
7 .0412 dx100
20.6562 dx21
7.5053 dy100
5.1161 dy21
0.6
31.8
v10822
v10823
v108107
dz108
dz108
dz108
21.6077 dx108
20.8088 dx108
7.2587 dx108
1.6273 dy108
3.7088 dy108
8.3511 dy108
21.6077 dx22
20.8088 dx23
7.2587 dx107
1.6273 dy22
3.7088 dy23
8.3511 dy107
4.6
30.8
4.2
100, 107 ve 108 numaral noktalar dayanak alnan noktalardr. Bu noktalara ait katsaylar
dzeltme denklemlerinden karalm ve denklemleri yeniden yazalm.
v108100
dz108
v10821
v10822
v10823
v108107
dz108
dz108
dz108
dz108
20.6562
21.6077
20.8088
dx21
dx22
dx23
5.1161
1.6273
3.7088
dy21
dy22
dy23
0.6
31.8
4.6
30.8
4.2
Bu denklemleri bilinmeyenlere gre yeniden dzenleyelim.

dz108
v108100
v10821
v10822
v10823
v108107
Toplam
dx21
dy21
dx22
dy22
dx23
dy23
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0.6
20.6562 5.1161
0
0
0
0
31.8
0
0
21.6077 1.6273
0
0
4.6
0
0
0
0
20.8088 3.7088 30.8
0
0
0
0
0
0
4.2
-5
-20.6562 5.1161 -21.6077 1.6273 -20.8088 -3.7088
4.1312 -1.0232
4.3215 -0.3255
4.1618
0.7418
0.00 n = 5 -n = -5 e blelim
0.00
Yneltme bilinmeyeni denklemi

1 dz108 4.1312 dx21 1.0232 dy21 4.3215 dx22 0.3255 dy22 4.1618 dx23 0.7418 dy23 0
Bu denklem sistemindeki dz108 yneltme bilinmeyeninin katsaylar -1 dir. Bu bilinmeyen

dengeleme hesab ilemine geilmeden nce Gauss Toplam Denklem yntemi ile
indirgenmelidir. Yukardaki dzeltme denklemlerinden dz108 yneltme bilinmeyeninin yok
edilmi halini aaya yazalm.
dx21
1.0232
4.3215 0.3255
4.1618
0.7418
0.6
dy21
4.0929
4.3215 0.3255
4.1618
0.7418
31.8
dx22
1.0232 17.2861
1.3019
4.1618
0.7418
4.6
dy22
1.0232
4.3215 0.3255 16.6470 2.9670
30.8
dx23
1.0232
4.3215 0.3255
4.1618
0.7418
4.2
dy23
v108100 4.1312
v

10821 16.5250
v10822 4.1312

v10823 4.1312
v108107 4.1312
rnek: Aada verilmi dorultu an dolayl ller yntemiyle dengeleyiniz.

DN
108
NN
Y (m)
X(m)
Kesin Koordinatlar
719.689
7969.933
107
342.246
8404.180
108
Yaklak Koordinatlar
23
638.765
8351.331
107
23
r1
108
BN
23
107
108
23
107
108
Dorultu
0.00000
43.21580
0.00000
32.24480
0.00000
124.53835
r6
r2
23
r5
r3
r4
107
l says
n=6
Bilinmeyen says
u = 2+3 (1 koordinat ifti ve 3 yneltme bilinmeyeni)
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 6-5>0
Dengeleme var.
Koordinat bilinmeyenleri: dx23 , dy 23

yneltme bilinmeyeni: dz23 , dz107 , dz108
(23, 107 ve 108 noktalarnda dorultu gzlemleri yaplm)
y 0 y10
t120 arctan 20
0
x2 x1
s120
200
10000
sin t120
a12

0
s12
100
108
23
107
y10 x20 x10
0.00000
43.21580
z10
Dorultu
ri (g)
BN
0
2
200
10000
cos t120
b12
0
s12
100
DN
0
ik
r1
n
ik (cc)
tik0 (g)
sik0 (m)
tik0 - ri
111.22866
154.44796
301.192
575.355
111.22866
111.23216
0
tik0 - ri - z108
-18
18
aik
bik
cc / cm
cc / cm
20.8088
7.2587
3.7088
8.3511
0
z108
111.23041
108 numaral noktadaki dorultu gzlemleri iin dzeltme denklemlerini yazalm

v10823
dz108
20.8088 dx108
3.7088 dy108
20.8088
v108107
dz108
8.3511 dy108
7.2587
dx108
7.2587
dx23
dx107
3.7088
dy23
18
8.3511 dy107
18
107 ve 108 numaral noktalar dayanak alnan noktalardr. Bu noktalara ait katsaylar
dzeltme denklemlerinden karalm ve denklemleri bilinmeyenlere gre yeniden yazalm.
v10823
v108107
dz108
dz108
Toplam
20.8088 dx23
0
dx23
3.7088 dy23
0
dy23
18
18
-2
- 20.8088
-3.7088
0.00
10.4044
1.8544
0.00
n = 2 -n = -2 ye blelim
108 noktasndaki yneltme bilinmeyeni denklemi

1 dz108 10.4044 dx23 1.8544 dy 23 0
Dzeltme denklemlerinden dz108 yneltme bilinmeyeninin yok edilmi halini aaya

yazalm.
v10823
v108107
10.4044 dx23
10.4044 dx23
1.8544 dy23
1.8544 dy23
18
18
DN
Dorultu
ri (g)
BN
107
108
23
0.00000
32.24480
tik0 (g)
sik0 (m)
tik0 - ri
354.44796
386.68977
575.355
389.889
354.44796
354.44497
ik (cc)
0
tik0 - ri - z107
15
-15
aik
bik
cc / cm
cc / cm
-7.2587
-3.3890
-8.3511
-15.9727
0
z107
354.44647

v107108
dz107
7.2587 dx107
v10723
dz107
3.3890 dx107
15.9727 dy107
dy107
8.3511
7.2587 dx108
3.3890
15.9727
dx23
dy108
8.3511
dy23
15
15
v107108
v10723
dz107
dz107
Toplam
0
dx23
3.3890 dx23
0
dy23
15.9727 dy23
15
15
-2
3.3890
15.9727
0.00
-1.6945
-7.9863
0.00

1 dz107 1.6945 dx23 7.9863 dy23 0
Dzeltme denklemlerinden dz107 yneltme bilinmeyeninin yok edilmi halini aaya

yazalm.
v107108
v10723
1.6945 dx23
1.6945 dx23
DN
BN
23
107
108
7.9863 dy23
7.9863 dy23
15
15
Dorultu
ri (g)
tik0 (g)
sik0 (m)
tik0 - ri
0.00000
124.53835
186.68977
311.22866
389.889
301.192
186.68977
186.69031
ik (cc)
0
tik0 - ri - z107
-3
3
aik
bik
cc / cm
cc / cm
3.3890
-20.8088
15.9727
-3.7088
0
z107
186.69004

v23107
v 23108
dz23
dz23
3.3890 dx23
20.8088 dx23
15.9727 dy23
3.7088 dy23
3.3890 dx107
20.8088 dx108
15.9727 dy107
3.7088 dy108
3
3
v23107
dz23
v 23108
dz23
20.8088 dx23
Toplam
3.3890
dx23
15.9727 dy23
dy23
3.7088
-2
-17.4189
12.2639
0.00
8.7099
6.1319
0.00

1 dz23 8.7099 dx23 6.1319 dy 23 0
Dzeltme denklemlerinden dz23 yneltme bilinmeyeninin yok edilmi halini aaya yazalm.
v23107
12.0989 dx23
9.8407 dy23
v 23108
12.0989 dx23
9.8407 dy23
1.8544 dy23
1.8544 dy23
18
18
Dzeltme denklemleri
v10823
v108107
10.4044 dx23
10.4044 dx23
v107108
v10723
1.6945 dx23
1.6945 dx23
7.9863 dy23
7.9863 dy23
15
15
v23107
v 23108
12.0989 dx23
12.0989 dx23
9.8407 dy23
9.8407 dy23
3
3
Dzeltme denklemlerini v A x formatnda yazalm.

v10823 10.4044 1.8544
18
v
10.4044
18
1
.
8544
108107
v107108 1.6945 7.9863 dx23 15
7.9863 dy23 15
v107 23 1.6945
v 23107 12.0989
3
9.8407
v23108 12.0989 9.8407

3
515.0117 303.7773
T
N A A
303.7773 328.1201
T
N A A
Q xx N
cm cc
birimsiz
cc cm
0.0043 0.0040
0.0067
0.0040
249.1780
T
nA
227.1338
T
nA
cm
cc birimi cm
cc
dx 2.0
x Q xx n 23
dy23 2.5
cm
Bilinmeyenlerin kesin deeri

0
dx23
x23 x23
y 0 dy
y
23 23 23
x23 8351.331 2.0 8351.311

y 638.765 2.5 638.790

23
Dzeltmeler
v A x
cc
cm cc birimi cc
cm
v10823 10.4044 1.8544

18 1.75
v
10.4044
18 1.75
1
.
8544
108
107
v107108 1.6945 7.9863 2.0 15 1.75
7.9863 2.5 15 1.75

v107 23 1.6945
v 23107 12.0989
3 1.75
9.8407
12
.
0989
9
.
8407
3 1.75
23108
Dengeli ller
r1 r1 v108 23
r r v
2 2 108107
r3 r3 v107 108

r4 r4 v107 23
r5 r5 v23107

r6 r6 v23108
ri r i v i
r1 0.00000 1.75 0.000175 0.00000
r 43.21580 1.75 43.215975 43.21615
2

r3 0.00000 1.75 0.000175 0.00000

r4 32.24480 1.75 32.244975 32.24515

r5 0.00000 1.75 0.000175 0.00000

r6 124.53835 1.75 124.538525 124.53870
Dengeli dorultu llerinin denetimi
Yneltme bilinmeyeni denklemleri

1 dz108 10.4044 dx23 1.8544 dy 23 0
1 dz107 1.6945 dx23 7.9863 dy23 0
1 dz23 8.7099 dx23 6.1319 dy 23 0
Matris gsterimiyle
1.8544
dz108
10.4044
dz 1.6945 7.9863 dx23
107
dy
dz 23
8.7099
6.1319 23
1.8544
dz108
10.4044
15.79
dz 1.6945 7.9863 dx23 16.73 cc
107
dy
dz 23
8.7099
6.1319 23 32.52
z102 111.23041 15.79 111.23199

z 354.44647 16.73 354.44814
107

z 23 186.69004 32.52 186.69329
0
z102 z102 dz108
z z 0 dz
107 107 107
0
z 23 z 23
dz 23
DN
108
107
23
Dengeli dorultulardan semt
BN
23
107
108
23
107
108
ri (g)
vi (cc)
0.00000
43.21580
0.00000
32.24480
0.00000
124.53835
-1.75
1.75
-1.75
1.75
-1.75
1.75
ri r i v i
-0.00018
43.21598
-0.00018
32.24498
-0.00018
124.53853
z
111.23199
111.23199
354.44814
354.44814
186.69329
186.69329
tik =
ri
z102
111.23181
154.44796
354.44796
386.69312
186.69312
311.23181
Dengeli
Koordinatlardan
Semt
Fark
tik
111.23181
154.44796
354.44796
386.69312
186.69312
311.23181
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00

T
v v
12.25
m0
3.5 cm
n u
65

Q xx N
0.0043 0.0040
0.0067
0.0040
mx m0 q xx 3.5 0.0043 0.2
cm
m y m0 q yy 3.5 0.0067 0.3
cm
m i
m0
pi
Dorultu alarnda arlklar eit olduu iin llerin ortalama hatalar karesel ortalama
hataya eittir.

0.1667 0.1667
0.1667
0.3333 0.3333 0.1667
0.3333
0.3333
0.1667 0.1667
0.1667 0.1667
0.1667
0.1667
0.3333 0.3333 0.1667
0.1667
T
Q A Q xx A
0
.
1667
0
.
1667
0
.
3333
0
.
3333
0
.
1667
0.1667
0.1667
0.1667 0.1667
0.1667
0.3333 0.3333
0.1667 0.1667 0.3333

0.3333
0.1667 0.1667
m m0 Q
i
i i
m i 3.5 0.3333 2.02
cm

Q vv Q Q
Q vv p Q
1
0
0
1
p p
0
0
0 0 0 0 0
1 0 0 0 0
0 1 0 0 0
0 0 1 0 0
0 0 0 1 0
0 0 0 0 1
0.1667 0.1667
0.1667
0.6667 0.3333 0.1667
0.3333
0.6667
0.1667 0.1667
0.1667 0.1667
0.1667
0.1667
0.6667 0.3333 0.1667
0.1667
Q vv
0.6667
0.1667 0.1667
0.1667 0.1667 0.3333
0.1667
0.1667 0.1667
0.1667
0.6667 0.3333
0.1667 0.1667 0.3333

0.6667
0.1667 0.1667
mvi m0 Q v v
i i
mvi 3.5 0.6667 2.86
cm
5. KENAR ALARININ DENGELENMES
Kenar alarnda yaplan kenar lleri gnmzde genelde Elektronik Uzaklk lerler
(EU, Total Station) ile llerek elde edilirler.
P2 ( x2 , y2 )
s12
x2 x1
P1 ( x1, y1 )
y 2 y1
Y
Fonksiyonel Model: Bu problemde fonksiyonumuz kenarn kendisidir. Fonksiyonel modeli

kenar iin yazalm.
s12 vs 12
x2 x1 2 y2 y1 2
Yukardaki fonksiyon dorusal deildir. Dorusallatrma ilemi iin bilinmeyenlerin

yaklak deerlerini seelim ve fonksiyonu Taylor serisine aalm.
x1 x10 dx1
x2 x20 dx2
y1 y10 dy1
y 2 y 20 dy 2
s12 vs 12
s
s
s
s
x x y y 12 dx1 12 dy1 12 dx2 12 dy2 0
x1
y1
x2
y2
s0
0
2
0 2
1
12
0
2
0 2
1
x x
y y x x
2 1 x20 x10
s
a12 12
x1
2
s
b12 12
y1
2
0
2
0 2
1
0
2
0 2
1
2 1 y20 y10
0 2
1
0
2
0 2
1
0
2
birimsiz
y y
s
birimsiz
0
2
x10
s120
0
2
0
1
0 2
12
s12
a12
x2
s12
b12
y2
Bu katsaylar aadaki denklemde yerine koyalm ve dzenleyelim.
s12 vs 12
0
2
0 2
1
0
2
0 2
1
s
s
s
s
12 dx1 12 dy1 12 dx2 12 dy2 0
x1
y1
x2
y2
vs 12 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy 2 s120 s12 0
12 s120 s12
v s 12 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy 2 12 0
Stokastik Model: Kenar lleri korelsyonsuz ller olarak kabul edilir. nk kenar
lleri iin korelasyon belirlemek olduka zahmetli bir itir. Kenar llerinin arlklar
farkldr. EU iin karesel ortalama hata aadaki forml ile hesaplanr. Her EU iin
yapmc firmalar bu banty vermektedir. Farkl EU ler iin bu bant farkl deerler
alabilir. b ppm ksm, karesel ortalama hatann uzunlua bal olduu ksmdr. ppm
ksmna uzunluun km cinsinden deeri yazlr.
ms0 a b ppm
ppm 1.000.000 mm 1 km
rnein bir EU iin karesel ortalama hata bants aadaki formlle verilmi olsun.
Srasyla 1000, 2000 ve 5000 m lik uzaklklar iin karesel ortalama hatalar hesaplayalm.
ms 0 2 mm 2 ppm
1000 m = 1 km
ms1 2 mm 2 1 4 mm
2000 m = 2 km
ms 2 2 mm 2 2 6 mm
5000 m = 5 km
ms3 2 mm 2 5 12 mm
Bir s0 ncl karesel ortalama hata ve arln tanmndan yararlanarak arlk matrisini
aadaki ekilde yazabiliriz.
pi
s02
ms2i
s02
2
ms1
0
p
s02
ms22
s02
ms2n
rnek: Aada kenar lleri verilmi a dolayl ller yntemine gre dengeleyiniz. Bu
ada kenar lmede kullanlan EU iin ms 5 mm 5 ppm lik ayar deeri yapmc
firma tarafndan verilmitir. ncl karesel ortalama hata s0 30 mm olarak alnacaktr.
NN
Y (m)
X(m)
Kesin Koordinatlar
101 17246.828 12812.718
102 25084.654 12106.522
5230.407
103 24360.602
6447.904
104 16756.594
Yaklak Koordinatlar
23
20058.570
8243.730
DN
23
BN
101
102
103
104
Kenar (m)
5364.876
6338.984
5252.410
3758.782
l says
n=4
Bilinmeyen says
u = 2 (Bir koordinat ifti)
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 4-2 = 2 > 0
Dengeleme var
Koordinat bilinmeyenleri: dx23 , dy 23
y
x
s120
a12
0
2
0
2

x
2
y10 x20 x10

0
1
b12
0
12
y y
s
0
2
0
1
ik sik0 sik birimli
0 2
12
DN
BN
x (m)
y (m)
sik0 (m)
s ik
ik (mm)
aik
23
101
102
103
104
4568.988
3862.792
-3013.323
-1795.826
-2811.742
5026.084
4302.032
-3301.976
5364.843
6338.981
5252.389
3758.728
5364.876
6338.984
5252.410
3758.782
-33
-3
-21
-54
-0.8517
-0.6094
0.5737
0.4778
bik
0.5241
-0.7929
-0.8191
0.8785

v s 12 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy 2 12 0
v s23101
v s23102
vs23103
v s23104
0.8517
0.6094
0.5737
0.4778
dx23
dx23
dx23
dx23
0.5241
0.7929
0.8191
0.8785
dy23
dy23
dy23
dy23
0.8517
0.6094
0.5737
0.4778
dx101 0.5241
dx102 0.7929
dx103 0.8191
dx104 0.8785
dy101
dy102
dy103
dy104
33
3
21
54
101, 102, 103 ve 104 numaral noktalar dayanak alnan noktalardr. Bu noktalara ait
katsaylar dzeltme denklemlerinden karalm ve denklemleri yeniden yazalm.
vs23101
vs23102
vs23103
vs23104
0.8517
0.6094
0.5737
0.4778
dx23
dx23
dx23
dx23
0.5241
0.7929
0.8191
0.8785
dy23
dy23
dy23
dy23
33
3
21
54
Bu denklemleri v A x formatnda yazalm.

v s23101 0.8517
0.5241
33
v

dx

0
.
6094
0
.
7929
s23102
23 3
v s23103 0.5737 0.8191 dy23 21

0.8785
vs23104 0.4778
54
ms 5 mm 5 ppm
s0 30
pi
s02
ms2i
ms1 5 mm 5 5.364876 31.82

ms2 5 mm 5 6.338984 36.69
ms3 5 mm 5 5.252410 31.26
ms4 5 mm 5 3.758782 23.79
302
31.822
0
p
30 2
36.69 2
30 2
31.26 2
0.89
0
0
0
0 0
0.67
0
0
0
0
0.92
0
0
0
0
1.59
0
302
23.79 2
0
1.5587 0.1608
T
N A pA
0.1608 2.5089
Q xx N
26.0000
T
n A p
73.5406
0.6458 0.0414
0.4012
0.0414
dx 14
x Q xx n 23
dy23 28
mm

0
dx23
x23 x23
y 0 dy
23 y23 23
x23 8243.730 14 8243.744

y 20058.570 28 20058.598

23
Dzeltmeler v A x birimi mm
v s23101 0.8517
0.5241
33 29.43
v

14 3 33.74
0
.
6094
0
.
7929
s23102

vs23103 0.5737 0.8191 28 21 35.96
0.8785
vs23104 0.4778
54 22.41
mm
si s i v s i
Dengeli ller
s1 s1 vs23101
s s v
2 2 s23102
s3 s3 vs23103

s4 s4 vs23104
s1 5364.876 29.43 5364.847

s 6338.984 33.74 6338.950
2
s3 5252.410 35.96 5252.374

s4 3758.782 22.41 3758.760
Dengeli kenar llerinin denetimi

DN
23
23
23
23
BN
101
102
103
104
Dengeli koordinatlardan
x
(m)
(m)
-4568.974
-3862.778
3013.337
1795.840
2811.770
-5026.056
-4302.004
3302.004
x y
si
Dengeli kenarlardan
si s i v s i
5364.847
6338.950
5252.374
3758.760
5364.847
6338.950
5252.374
3758.760
vs i
(mm)
-29.43
-33.74
-35.96
-22.41
si
5364.876
6338.984
5252.410
3758.782

T
m0
v pv
nu
3519.85
42.0 mm
42

Q xx N
0.6458 0.0414
0.4012
0.0414
mx m0 qxx 42 0.6458 33.7
mm
m y m0 q yy 42 0.4012 26.6

0
0
0
0.89
0
0.67
0
0
p
0
0
0.92
0
0
0
1.59
0
ms1
42
44.5
0.89
ms2
msi
42
51.3
0.67
m0
mm
pi
ms3

0.1537 0.5291 0.0574
0.6156
0.1537
0.4521
0.0330 0.4297
T
Q ss A Q xx A
0.5291
0.0330
0.5206 0.1163
0.4223
0.0574 0.4297 0.1163
42
43.7
0.92
ms4
(m)
42
33.3
1.59
msi m0 Q s s
i i
ms1 42 0.6156 32.91
mm
ms2 42 0.4521 28.21

ms3 42 0.5206 30.27
ms4 42 0.4223 27.26

Q vv Q ss Q ss
Q vv p ss Q ss
0
0
0
1.1253
0
1
.
4961
0
0
1
p
0
0
1.0859
0
0
0
0.6291
0
0.5291
0.5097 0.1537
0.1537
1.0441 0.0330
Q vv
0.5291 0.0330
0.5653
0
.
0574
0
.
4297
0.1163
mvi m0 Q v v
0.0574
0.4297
0.1163
0.2067
i i
mv1 42 0.5097 29.95

mv2 42 1.0441 42.87
mv3 42 0.5653 31.54
mv4 42 0.2067 19.07
mm
6. DORULTU-KENAR ALARININ DENGELENMES
rnek: Aada dorultu ve kenar lleri verilmi a dolayl ller yntemine gre
dengeleyiniz. Dorultular iin ncl karesel ortalama hatay
s0 10cc olarak alnz.
NN
Y (m)
X(m)
Kesin Koordinatlar
7849.474
164.526
102
7731.373
608.285
103
Yaklak Koordinatlar
107
7969.948
719.676
108
8404.160
342.243
DN
BN
Kenar (m)
ms (mm)
DN
DN
Dorultu
102
103
107
108
107
108
459.192
263.297
575.324
3
5
4
102
108
107
103
0.00000
66.65613
96.81793
md (cc)
10
10
10
l says
n = 6 (3 dorultu ve 3 kenar ls)
Bilinmeyen says
u = 5 (ki koordinat ifti ve bir yneltme bilinmeyeni)
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 6-5 = 1 > 0
Dengeleme var
Bilinmeyenler: dz102 , dx107 , dy107 , dx108 , dy108
y 0 y10
t120 arctan 20
0
x2 x1
200
10000
sin t120
a12

s120
100
DN
102
BN
108
107
103
s120
0
2
y10 x20 x10
200
10000
cos t 0
b12 0 12
s12
100
Dorultu
ri (g)
0.00000
66.65613
96.81793
z10
tik0 (g)
sik0 (m)
tik0 - ri
0
12
r1
n
ik (cc)
0
ik
0
102
t - ri - z
19.73894
86.39556
116.55902
582.460
568.072
459.206
19.73894
19.73943
19.74109
0
z102
19.73982
-8.8
-3.9
12.7
aik
bik
cc / mm
cc / mm
0.3335
1.0952
1.3397
-1.0409
-0.2377
0.3565

vik dzi aik dx1 bik dyi aik dxk bik dyk ik
v102108
v102107
dz102
dz102
0.3335 dx102
1.0952 dx102
1.0409 dy102
0.2377 dy102
0.3335 dx108
1.0952 dx107
1.0409 dy108
0.2377 dy107
v102103
dz102
1.3397 dx102
0.3565 dy102
1.3397 dx103
0.3565 dy103
12.7
8.8
3.9
v102108
dz102
0.3335
dx108
1.0409
dy108
v102107
v102103
dz102
dz102
1.0952
dx107
0.2377
dy107
3.9
12.7
8.8
Bu denklemleri bilinmeyenlere gre yeniden dzenleyelim ve dz102 yneltme bilinmeyeni yok

edelim.
v102108
v102107
v102103
dz102
dz102
dz102
dz102
v102108
v102107
v102103
Toplam
0
dx107
1.0952 dx107
0
dx107
dx107
dy107
0
dy107
0.2377 dy107
0
dy107
dx108
dy108
0
0
0.3335 1.0409 8.8
1.0952 0.2377
0
0
3.9
0
0
0
0
12.7
-3
-1.0952 0.2377 -0.3335 1.0409 0.00

0.3651 -0.0792
n = 3 -n = -3 e blelim
0.1112 -0.3470 0.00

1 dz102 0.3651 dx107 0.0792 dy107 0.1112 dx108 0.3470 dy108 0
dz102 yneltme bilinmeyeni yok edilmi dzeltme denklemleri

dx107
v102108
v102107
v102103
dy107
dx108
dy108
1.0409 dy108
0
dy108
0
dy108
1
1
1
0.3335 dx108
0
dx108
0
dx108
0.3651 0.0792 0.2223

0.6939 8.8
0.7301
0.1584
0.1112 0.3470 3.9
0.3651 0.0792
0.1112 0.3470 12.7
8.8
3.9
12.7
v A x formatnda dorultular iin dzeltme denklemleri

dx
0.6939 107 8.8
v102108 0.3651 0.0792 0.2223
dy
v

0.1854
0.1112 0.3470 107 3.9
102107 0.7301
dx108
v102103 0.3651 0.0792
0.1112 0.3470
12.7
dy108
s120
a12
0
2
x10
s120
0
2
y10 x20 x10
b12
ik sik0 sik birimli
y y
s
0
2
0
1
0 2
12
y (m)
DN
BN
x (m)
102
103
107
103
107
108
-118.101
238.575
434.212
443.759
111.391
-377.433
sik0 (m)
s ik
ik (mm)
aik
459.206
263.298
575.322
459.192
263.297
575.324
13.7
1.3
-1.7
0.2572
-0.9061
-0.7547
bik
-0.9664
-0.4231
0.6560
Dzeltme denklemlerini aadaki formatta yazalm.

v s 12 a12 dx1 b12 dy1 a12 dx2 b12 dy 2 12 0
v s102 103
0.2572 dx102
0.9664 dy102
0.2572 dx103
0.9664 dy103
13.7
v s103107
0.9061 dx103
0.4231 dy107
1.3
v s107 108
0.7547 dx107
0.6560 dy107
0.6560 dy108
1.7
0.4231 dy103
0.9061 dx107
0.7547 dx108
v s102103
v s103107
13.7
v s107108
0.7547
0.9061
dx107
0.4231
dy107
dx107
0.6560
dy107
0.7547
dx108
Bu denklemleri bilinmeyenlere gre yeniden dzenleyelim.

vs102103
vs103107
vs107108
dx107
dy107
dx108
dy108
0
0
0
0
13.7
0.9061 0.4321
0
0
1.3
0.7547 0.6560 0.7547 0.6560 1.7
Bu denklemleri v A x formatnda yazalm.

dx
vs102103
0
0
0
0 107 13.7
dy

0
0 107 1.3
vs103107 0.9061 0.4321
dx108
v s
107 108 0.7547 0.6560 0.7547 0.6560 dy 1.7

108
0.6560
dy108
1.3
1.7
Fonksiyonel model
Dorultular ve kenarlar iin yazdmz v A x matrislerini birletirelim.

v102108 0.3651 0.0792 0.2223
0.6939
8.8
v

dx
3.9
0
.
7301
0
.
1584
0
.
1112
0
.
3470
107
102107
v102103 0.3651 0.0792

0.1112 0.3470 dy107 12.7
0
0
0
0 dx108 13.7
vs102103
vs
0.9661
0.4321
0
0 dy108 1.3
103107
0.6560
0.7547 0.6560
1.7
vs107108 0.7547
Stokastik Model: Arlk tanmndan yararlanarak
pd 1
s02 102
1
md21 102
pd 2
pd 3
p s1
s02 10 2
2 11.11
ms21
3
s02 102
1
md22 102
p s2
s02 10 2
2 4.00
ms22
5
s02 10 2
1
md23 10 2
p s3
s02 10 2
2 6.25
ms23
4
birimsiz
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0 11.11
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4.00
0
s02 102
mi2 mi2
cc/mm
0
0
0
0
0
6.25
3.4745
7.6438 1.7347 3.6818
1.7347
3.4435
3.1210 2.7724
T
N A pA
3.6818
3.1210
3.6342 3.3260
3.4122
3.4745 2.7724 3.3260
2.2332
0.1166
0.8078 1.5232
1.5232
4.2160 5.6451 0.5260
1
Q xx N
2.2332 5.6451 10.2535
3.1338
3.1338
2.8016
0.1166 0.5260
17.0137
5.7929
n A p
5.1599
2.1235
T
dx107 10.8
dy 20.1
x Q xx n 107
dx108 11.1
dy108 17.1
mm

x107 7969.948 10.8 7969.9372
y 719.676 20.1 719.6961
107
x108 8404.160 11.1 8404.1489
y108 342.243 17.1 342.2601
0
dx107
x107 x107
y 0 dy
107 y107 107
0
x108 x108
dx108
y108 y108 dy108
Dzeltmeler v A x birimi mm
v102108 0.3651 0.0792 0.2223
0.6939
8.8 0.00
v

10.8 3.9 0.00
0
.
7301
0
.
1584
0
.
1112
0
.
3470
102107

mm
v102103 0.3651 0.0792
0.1112 0.3470 20.1 12.7 0.00
0
0
0
0 11.1 13.7 13.72
vs102108
vs
0.9661
0.4321
0
0 17.1 1.3 0.00
103107
0.6560
0.7547 0.6560
1.7 0.00
vs107108 0.7547
Dengeli dorultu lleri

r1 r1 v102108
r r v
2 2 102107
r3 r3 v102103
ri r i v i
r1 0.00000 0 0.00000
r 66.65613 0 66.65613
2

r3 96.81793 0 96.81793
Dengeli dorultu llerinin denetimi

1 dz102 0.3651 dx107 0.0792 dy107 0.1112 dx108 0.3470 dy108 0
Matris gsterimiyle
dz102
dx107
dy
0.3651 0.0792 0.1112 0.3470 107
dx108
dy108
10.8
20.1
12.70 cc
dz102 0.3651 0.0792 0.1112 0.3470
11.1
17.1
0
z102 z102
dz102 = 19.74109 + 12.70cc/10.000 = 19.74109
DN
Dengeli dorultulardan semt
BN
102
108
107
103
ri (g)
vi (cc)
0.00000
66.65613
96.81793
0.00
0.00
0.00
ri r i v i
0.00000
66.65613
96.81793
tik = ri
z102
19.74109
19.74109
19.74109
z102
Dengeli
Koordinatlardan
Semt
19.74109
86.39722
116.55902
tik
19.74109
86.39722
116.55902
Dengeli kenar lleri

si s i v s i
s1 s1 vs102108
s s v
2 2 s103107
s3 s3 vs107108
s1 459.192 13.72 459.206

s 263.297
0 263.297
2

s3 575.324
0 575.324
Dengeli kenar llerinin denetimi

DN
102
103
107
BN
103
107
108
(m)
(m)
-118.101
238.564
434.212
443.759
111.411
-377.436
Dengeli koordinatlardan
si
x y
459.206
263.297
575.324

T
m0
v pv
nu
2092.53
45.7 mm
65

2.2332
0.1166
0.8078 1.5232
1.5232
4.2160 5.6451 0.5260
1
Q xx N
2.2332 5.6451 10.2535
3.1338
3.1338
2.8016
0.1166 0.5260
m x107 m0 q xx107 45.7 0.8078 41.1
mm
m y107 m0 q yy107 45.7 4.2160 93.9

mx108 m0 qxx108 45.7 10.2535 146.5
m y108 m0 q yy108 45.7 2.8016 76.6
Dengeli kenarlardan
si s i v s i
459.206
263.297
575.324
vs i
(mm)
13.72
0.00
0.00
Fark
si
(m)
459.192
263.297
575.324
0.00
0.00
0.00
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0 11.11
0
0
0
0
0
0
0
0
0
45.7
45.7
1
45.7
mr2
45.7
1
45.7
mr3
45.7
1
mr1
0
0
4.00
0
0
0
0
0
0
6.25
45.7
13.7
11.11
45.7
ms2
22.9
4.00
45.7
ms3
18.3
6.25
cc
m0
mm
pi
mi
ms1
cm

0.6667 0.3333 0.3333
0.3333
0.6667 0.3333
0.3333 0.3333
0.6667
T
Q A Q xx A
0
0
0
0
0
0
0
0
0
mi m0 Q
0
0
0
0
0.25
0
0
0
0
0.16

cc
mr1 45.7 0.6667 37.4
ms1 45.7 0.00 0.0
cm
mr2 45.7 0.6667 37.4
ms2 45.7 0.25 22.9
mr3 45.7 0.6667 37.4
ms3 45.7 0.16 18.3

Q vv Q Q
Q vv p Q
1
p
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0 0.09
0
0
0 0.25
0
0
0
0
0
0
0
0.16
0.3333 0.3333 0.3333

0.3333 0.3333 0.3333
0.3333 0.3333 0.3333

Q vv
0
0
0
0
0
0
0
0
0
mvi m0 Q v v
0.09
0
0
0.00
0
0
0
0
0
0
0.00
i i
mv1 45.7 0.3333 26.4

mv2 45.7 0.3333 26.4
mv3 45.7 0.3333 26.4
mv4 45.7 0.0900 13.7
mv5 45.7 0.0000 0.0
mv6 45.7 0.0000 0.0
mm
7. NVELMAN ALARININ DENGELENMES
Nivelman alar gnmzde en ok uygulamas yaplan ykseklik alardr. Bu alarda

ller nivo ve miralarla yaplr. Geometrik ve hassas nivelman olmak zere iki eit lme
yntemi vardr. Bir nivelman anda bir noktann yksekliini bilmek o adaki dier tm
noktalara ykseklik tamak iin yeterlidir. A zerindeki oklarn yn ykselme ynlerini
gsterir. h gsterimleri iki nokta arasndaki ykseklik farkn temsil eder. i dolu daire
olarak gsterilen noktalar ykseklii deimez alnan noktalardr. i bo olarak gsterilen
noktalar dengeleme ile ykseklii bulunacak noktalardr.
P1 ( x)
h1
h5
B
(H B )
h2
h4
A
h3
(H A )
P2 ( y )
Fonksiyonel Model: Bu problemde fonksiyonumuz iki nokta arasndaki ykseklik farkdr.

Bu problemde ykseklii bulunacak noktalar bilinmeyen ( x ve y ) noktalar olarak seilirler.
Fonksiyonel modeli ykseklik farklar iin yazalm ve dzenleyelim.
l + Dzeltme = Bilinmeyenlerin Fonksiyonu

h1 v1 H p H A
h1 v1 x H A
v1 x H A h1
h2 v2 H p 2 H p1
h2 v2 y x
v2 x y h2
h3 v3 H p2 H A
h3 v3 y H A
v3 y H A h3
h4 v4 H B H p
h4 v4 H B y
v4 y H B h4
h5 v5 H B x
v5 x H B h5
h5 v5 H B H p1
Dengeleme hesab problemlerinde byk deerlerle allmaz. Bunun yerine yaklak

deerler kullanlarak kk deerlerle allr. x ve y bilinmeyenlerini aadaki ekilde
dzenleyelim.
x x0 dx
y y0 dy
Burada x0 ve y0 yaklak deerler dx ve dy bilinmeyenler olurlar. Bu deerleri yukardaki

denklemlerde yerine koyalm ve dzenleyelim.
v1 x0 dx H A h1
v1 dx x0 H A h1
v2 x0 dx y0 dy h2
v2 dx dy x0 y0 h2
v3 y0 dy H A h3
v3 dy y0 H A h3
v4 y0 dy H B h4
v4 dy y0 H B h4
v5 x0 dx H B h5
v5 dx x0 H B h5
Bu denklemleri bilinmeyenlere gre dzenleyelim.
v1 1 dx 0 dy x0 H A h1
1 x0 H A h1
v2 1 dx 1 dy y0 x0 h2
2 y0 x0 h2
v3 0 dx 1 dy y0 H A h3
3 y0 H A h3
v4 0 dx 1 dy H B y0 h4
4 H B y0 h4
v5 1 dx 0 dy H B x0 h5
5 H B x0 h5
Yukardaki denklemleri v A x formatnda yazalm.
v1 1 0
1
v 1

1
2
2
dx
v3 0
1 3

dy
v
0
1
4

4
v5 1 0
5
Stokastik Model: Nivelmanda arlklar geki uzunluu ile ters orantldr.
pi
0
0
0
0
1 / s1
0 1/ s
0
0
0
2
pi 0
0 1 / s3
0
0
0
0 1 / s4
0
0
0
0
0
0 1 / s5
1
si (km)
rnek: Aada verilmi nivelman an dolayl ller yntemiyle dengeleyiniz.
H A 80.673 m.
P1 ( x)
h2
h5
h1
P2 ( y )
h6
h3
A
h4
(H A )
P3 ( z )
hi
si (km)
1
2
3
4
5
6
43.156
19.218
33.524
57.440
23.962
14.267
0.65
0.80
1.00
1.40
1.50
1.95
l says
n=6
Bilinmeyen says
u=3
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 6-3>0
Dengeleme var.
h1 v1 H p H A
h1 v1 x H A
v1 x H A h1
h2 v2 H p1 H p2
h2 v2 x y
v2 x y h2
h3 v3 H p3 H p2
h3 v3 z y
v3 z y h3
h4 v4 H p 3 H A
h4 v4 z H A
v4 z H A h4
h5 v5 H p2 H A
h5 v5 y H A
v5 y H A h5
h6 v6 H p3 H p1
h6 v6 z x
v3 z x h6
Yaklak deerler
x x0 dx
y y0 dy
x0 H A h1
y 0 H A h5
z 0 H A h4
v1 x H A h1
v2 x y h2
v3 z y h3
v4 z H A h4
v5 y H A h5
v3 z x h6
z z0 dz
x0 80.673 + 43.156 = 123.829 m

y0 80.673 + 23.962 = 104.635 m
z0 80.673 + 57.440 = 138.115 m
v1 dx x0 H A h1
v2 dx dy x0 y0 h2
v3 dy dz z0 y0 h3
v4 dz z 0 H A h4
v5 dy y0 H A h5
v3 dx dz z0 x0 h6
v1 dx 123.829 80.673 43.156

v2 dx dy 123.829 104.635 19.218
v3 dy dz 138.115 104.635 33.524
v4 dz 138.115 80.673 57.440
v5 dy 104.635 80.673 23.962
v3 dx dz 138.115 123.829 14.267
Yukardaki deerler mm mertebesindedir.
v1 1 dx 0 dy 0 dz 0
v2 1 dx 1 dy 0 dz 24
v3 0 dx 1 dy 1 dz 46
v4 0 dx 0 dy 1 dz 0
v5 0 dx 1 dy 0 dz 0
v3 1 dx 0 dy 1 dz 17
v1 dx
v2 dx dy 24
v3 dy dz 46
v4 dz
v5 dy
v3 dx dz 17
v1 1 0
v 1 1
2
v3 0 1

v4 0 0
v5 0
1

v6 1 0
0
0
24
0
dx
1 46
dy
1 0
dz
0 0
1
17
0
0
0
0
0
1 / 0.65
0 1 / 0.80
0
0
0
0
0
0 1 / 1.00
0
0
0
pi
0
0
0 1 / 1.40
0
0
0
0
0
0 1 / 1.50
0
0
0
0
0
0 1 / 1.95
0
0
1.54
0 1.25
0
0
0 1.00
pi
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0.71
0 0.67
0
3.30 1.25 0.51

N A p A 1.25
2.92 1.00
0.51 1.00
2.23
T
Q xx N
0.44 0.26 0.22

0.26 0.56 0.31
0.22 0.31 0.64
dx 5.12
x Q xx n dy 20.94
dz 8.52
mm
pi
0
0
0
0
0
0.51
38.72
n A p 76.00
37.28
T
1
si (km)

x 123.829 5.12 123.834
y 104.635 20.94 104.614

z 138.113 8.52 138.122
x x0 dx
y y dy
0
z z 0 dz
Dzeltmeler v A x
v1 1 0
v 1 1
2
v3 0 1

v4 0 0
v5 0
1

v
1
0
6
0
0 5.12
24 2.06
0

5.12
46 16.54
1
20.94
1
0 8.52
8.52
0 20.94
0
1
17 20.39
hi hi v i
Dengeli ller
h1 h1 v1

h2 h2 v2
h h3 v3
3

h4 h4 v4
h h v
5 5 5
h6 h6 v6
h1 43.156 5.12 43.161

h2 19.218 2.06 19.220

h 33.524 16.54 33.507
3
h4 57.440 8.52 57.449

h 23.962 20.94 23.941
5

h6 14.267 20.39 14.287
Dengeli llerinin denetimi

h1 v1 H p H A
43.161 43.161
h2 v2 H p1 H p2
19.220 19.220
h3 v3 H p3 H p2
33.507 33.507
h4 v4 H p 3 H A
57.449 57.449
h5 v5 H p2 H A
23.941 23.941
h6 v6 H p3 H p1
14.287 14.287

T
m0
v pv
n u
876.79
17.10 mm
63

Q xx N
0.44 0.26 0.22

0.26 0.56 0.31
0.22 0.31 0.64
mx m0 q xx 17.10 0.44 11.28
mm
m y m0 q yy 17.10 0.56 12.82

m z m0 q zz 17.10 0.64 13.67

mh1 13.78
mh4 20.23
mh2 15.29
mh5 20.94
mh3 17.10
mh6 23.87
m i
m0
mm
pi

0.17 0.04
0.22
0.26 0.22
0.44
0.17
0.47
0.21 0.09 0.30 0.27
0.04
0.21
0.58
0.33 0.25
0.37
T
Q A Q xx A
0
.
22
0
.
09
0
.
33
0
.
64
0
.
31
0.42
0.26 0.30 0.25

0.31
0.56
0.05
0.37
0.42
0.05
0.64
0.22 0.27
mh m0 Q
mh 11.28
mh 13.67 mm
mh 11.78
mh 12.82
mh 12.98
mh 13.67
i i

Q vv Q Q
Q vv p Q
0
0
0
0
0
0.65
0 0.80
0
0
0
0
0
0 1.00
0
0
0
p 1
0
0 1.40
0
0
0
0
0
0
0 1.50
0
0
0
0
0 1.95
0
0.04
0.21 0.17
0.17
0.33 0.21
0.04 0.21
0.42
Q vv
0
.
22
0
.
09
0.33
0.26
0.30
0.25
0.27 0.37
0.22
0.22 0.26
0.09
0.30
0.33
0.25
0.76
0.31
0.31
0.94
0.42 0.05
0.22
0.27
0.37
0.42
0.05
1.31
mvi m0 Q v v
mv1 7.91
mv 4 14.91 mm
mv 2 9.75
mv5 16.56
mv3 11.13
mv 6 19.57
i i
rnek: Bir yerel sistemde ykseklik koordinat bilinen 102 noktasna dayal olarak 103 ve
108 noktalarnn yksekliini nivelman alarnn dolayl ller dengelemesi yntemi ile
belirleyiniz.
P103 ( x )
Kesin Ykseklik
1034.306
102
Yaklak Ykseklik
1069.816
103
1161.352
108
DN
102
102
103
BN
103
108
108
h1
h3
ller
s (m)
h (m)
35.510
581.395
127.046 458.715
91.545
724.637
P102
h2
P108 ( y )
l says
n=3
Bilinmeyen says
u=2
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 3-2>0
Dengeleme var.
h1 v1 H p103 H p102
h1 v1 x H p102
v1 x H p102 h1
h2 v2 H p108 H p102
h2 v2 y H p102
v2 y H p102 h2
h3 v3 H p108 H p103
h3 v3 y x
v3 y x h3
Yaklak deerler
x x0 dx
y y0 dy
x0 H p102 h1
x0 1034.306 + 35.510 = 1069.816 m
y0 H p102 h2
y0 1034.306 + 127.046 = 1161.352 m
v1 x H p102 h1
v1 dx x0 H p102 h1
v2 y H p102 h2
v2 dy y0 H p102 h2
v3 y x h3
v3 dy dx y0 x0 h3
v1 dx 1069.816 1034.306 35.510

v2 dy 1161.352 1034.306 127.046
v3 dx dy 1161.352 1069.816 91.545
v1 dx
v2 dy
v3 dx dy 0.9
Yukardaki deerler cm mertebesindedir.
v1 1 dx 0 dy 0
v2 0 dx 1 dy 0
v3 1 dx 1 dy 0.9
v1 1 0
0
v 0 1 dx 0
2
dy
v3 1 1 0.9
0
0
1 /(581.395 / 1000)
pi
0
1 /( 458.715 /1000)
0
0
0
1 /(724.637 / 1000)
0
0
1.72
pi 0
2.18 0
0
0 1.38
pi
1
si (km)
rnek: Aada verilmi nivelman an dolayl ller yntemiyle dengelemek iin

fonksiyonel ve stokastik modeli yaznz.
P2
Kesin Ykseklikler
508.081
P1
511.769
P2
502.714
P3
Yaklak Ykseklik
510.815
P4
P3
h2
P1
h3
h1
i
hi (m)
si (m)
1
2
3
2.716
0.934
8.121
210
210
425
P4 ( x )
l says
n=3
Bilinmeyen says
u=1
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 3-2>0
Dengeleme var.
h1 v1 H p 4 H p1
h1 v1 x H p1
v1 x H p1 h1
h2 v2 H p2 H p 4
h2 v2 H p2 x
v2 x H p2 h2
h3 v3 H p4 H p3
h3 v3 x H p3
v3 x H p3 h3
v1 dx x0 H p1 h1
v2 dx H p2 x0 h2
v3 dx x0 H p3 h3
v1 dx 510.815 508.081 2.716

v2 dx 511.769 510.815 0.934
v3 dx 510.815 502.714 8.121
v1 dx 1.8
v2 dx 2.0
v3 dx 2.0
Yukardaki deerler cm mertebesindedir. Yukardaki denklemleri v A x formatnda

yazalm.
v1 1
1.8
v 1 dx 2.0
2
v3 1
2.0
0
0
1 /( 210 /1000)
pi
0
1 /(210 / 1000)
0
0
0
1/( 425 /1000)
0
0
4.76
pi 0
4.76
0
0
0
2.35
pi
1
si (km)
8. TRGONOMETRK NVELMAN ALARININ DENGELENMES
Nivelman alar gnmzde en ok uygulamas yaplan ykseklik alardr. Ancak noktalar

arasndaki ykseklik farklarnn fazla ve noktalara ulamn zor olduu arazi artlarnda
nivelman ynteminin uygulanmas zordur ve ekonomik deildir. Bu tr arazi artlarnda
noktalara ykseklik tamada Trigonometrik Nivelman yntemi kullanlr. Trigonometrik
Nivelman yntemi dey a gzlemlerine dayanr. Bu alarda ller gnmzde Elektronik
Uzaklk lerler (Total Station) ve reflektrlerle yaplr. Dey a gzlemlerine ve ykseklik
farklarna gre olmak zere iki eit deerlendirme yntemi vardr. Bir Trigonometrik
Nivelman anda bir noktann yksekliini bilmek o adaki dier tm noktalara ykseklik
tamak iin yeterlidir.
Z 1 2
D1 2
S12 cot Z 12
S1 2
t
P2
P1
Yeryz
H2
H1
Jeoid Deniz Yzeyi

P1, P2
H1 , H 2
i
t
D1 2
S1 2
Z 1 2
: Durulan Nokta, Baklan Nokta

: Durulan ve Baklan noktalarn Ortometrik ykseklikleri
: Durulan noktada alet ykseklii
: Baklan noktada reflektr ykseklii
: Eik uzunluk
: Alet yksekliindeki yatay uzunluk
: Dey a ls
8.1. DEY AILARLA DENGELEME

Fonksiyonel modeli ykseklik farklar iin yazalm ve dzenleyelim. Bu modelde l dey
alardr.
H 2 H 1 S1 2 cot Z 12 i t
1 k 2
S1 2
2r
Burada k 0.13 refraksiyon katsays, r 6373 km yerin yarapdr. K
1 k
olarak
2r
dnelim ve fonksiyonu yeniden yazalm.
H 2 H 1 S1 2 cot Z1 2 i t K S12 2
cot Z 1 2
1
H 2 H 1 K S12 2 i t
S1 2
Z12 arc cot

H 2 H 1 K S122 i t
S12
Bu fonksiyon lineer deildir. Dorusal olmayan denklemleri dengeleme ileminde

kullanabilmek iin lineer hale getirmek gereklidir. Bu fonksiyon yaklak deerler
kullanlarak Taylor serisine alr.
H 1 H 10 dh1
H 2 H 20 dh2
1
sin 2 Z 10 2
sin 2 Z 102
Z 1 2 vZ1 2 arc cot
H 20 H 10 K S12 2 i t
dh1
dh2
S1 2
S1 2
S 12
Z10 2
vZ 12
sin 2 Z 102
sin 2 Z 10 2
dh1
dh2 Z 10 2 Z 1 2
S 12
S1 2
sin 2 Z 10 2
S1 2
sin 2 Z 102
S 12
Z 10 2 Z1 2
Yukardaki ksaltmalar kullanarak dzeltme denklemini aadaki gibi yazabiliriz.
vZ12 a dh1 b dh2
Stokastik Model: Bu model iin arlklar dey a gzlemlerinden elde edilebilir. Ya da

ayn lmeci, ayn alet, ayn atmosferik artlar dncesiyle tm gzlemlerin eit arlkta
olduu kabul edilebilir.
rnek: Aada verilmi Trigonometrik Nivelman an dolayl ller yntemiyle

dengeleyiniz.
6
NN
Hi
Kesin Ykseklik
1016.253
Yaklak Ykseklikler
2
5
6
1117.001
1047.644
1101.859
5
DN
BN
3
5
6
2
5
6
2
3
Dey A
Alet Ykseklii
Reflektr Ykseklii
Z i j
1.42
1.42
1.42
1.61
1.61
1.61
1.45
1.45
1.75
1.81
1.76
1.90
1.87
1.83
1.88
1.82
102.92374
102.28561
102.51359
97.08010
98.71777
96.35727
97.70589
101.27326
S i j
2194.193
1924.510
1875.414
2194.200
1562.956
1495.632
1924.500
1562.961
1
Z i0 j arc cot
H 20 H 10 K S i2 j i t
S i j
sin 2 Z 10 2 200
10000
S1 2 100
1 k
1 0.13
0.0000000683
2 r 2 63700000
DN
BN
S i j
H 0j H i0
K Si2 j
3
5
6
2
5
6
2
3
2194.193
1924.510
1875.414
2194.200
1562.956
1495.632
1924.500
1562.961
-100.748
-69.357
-15.142
100.748
31.391
85.606
69.357
-31.391
0.3288
0.2529
0.2402
0.3288
0.1668
0.1528
0.2529
0.1668
1.42
1.42
1.42
1.61
1.61
1.61
1.45
1.45
1.75
1.81
1.76
1.90
1.87
1.83
1.88
1.82
l says
n=8
Bilinmeyen says
u=3
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 8-3>0
Dzeltme denklemlerini yazalm.
Z10 2 Z 1 2 10000
b a
Z i0 j
102.92100
102.28878
102.51060
97.08010
98.71777
96.35728
97.70083
101.27016
Z i j
102.92374
102.28561
102.51359
97.08010
98.71777
96.35727
97.70589
101.27326
a (cc/cm)
(cc)
2.8953
3.3037
3.3943
2.8953
4.0715
4.2426
3.3037
4.0715
-27.4
31.7
-29.9
0
0
0
-50.6
-31.0
Dengeleme var.
vZ i j a dhi b dh j
vZ 23 2.8953 dh2 2.8953 dh3 27.4

vZ 25 3.3037 dh2 3.3037 dh5 31.7
vZ 26 3.3943 dh2 3.3943 dh6 29.9
vZ 32 2.8953 dh3 2.8953 dh2 0.0
vZ 35 4.0715 dh3 4.0715 dh5 0.0
vZ 36 4.2426 dh3 4.2426 dh6 0.0
vZ 52 3.3037 dh5 3.3037 dh2 50.6
vZ 53 4.0715 dh5 4.0715 dh3 31.0
3 Numaral nokta ada sabit alnan noktadr. Bu noktann koordinatlarna dzeltme

getirilmez. Yukardaki denklemlerden 3 numaral noktaya ait katsaylar atalm.
vZ 23 2.8953 dh2 27.4

vZ 25 3.3037 dh2 3.3037 dh5 31.7
vZ 26 3.3943 dh2 3.3943 dh6 29.9
vZ 32 2.8953 dh2 0.0
vZ 35 4.0715 dh5 0.0
vZ 36 4.2426 dh6 0.0
vZ 52 3.3037 dh5 3.3037 dh2 50.6
vZ 53 4.0715 dh5 31.0
Bu denklemleri bilinmeyenlere gre yeniden dzenleyelim. Birim (cc: saniye)
vZ 23 2.8953 dh2 0 dh5 0 dh6 27.4

vZ 25 3.3037 dh2 3.3037 dh5 0 dh6 31.7
vZ 26 3.3943 dh2 0 dh5 3.3943 dh6 29.9
vZ 32 2.8953 dh2 0 dh5 0 dh6 0.0
vZ 35 0 dh2 4.0715 dh5 0 dh6 0.0
vZ 36 0 dh2 0 dh5 4.2426 dh6 0.0
vZ 52 3.3037 dh2 3.3037 dh5 0 dh6 50.6
vZ 53 0 dh2 4.0715 dh5 0 dh6 31.0

0
0
vZ 23 2.8953
27.4
vZ 3.3037 3.3037
31.7
0
2 5
vZ 26 3.3943
29.9
0 3.3943

dh2
0
0
0
vZ 3 2 2.8953
dh5
vZ 35
0 4.0715
0
0

dh6
0
0 4.2426
0
vZ 36
vZ 3.3037
50.6
3.3037
0
52
0
4.0715
0
vZ 53
31.10
50.1154 21.8287
N A A 21.8287
54.9834
11.5215
0.0000
T
11.5215
0.0000
29.5212
91.32
n A 398.06
101.30
T
Q xx N
0.0271 0.0107 0.0106

0.0107 0.0225 0.0042
0.0106 0.0042 0.0380
dh2 0.74
x Q xx n dh5 7.53 cm
dh6 3.14

0
H 2 H 2 dh2
H H 0 dh
5 5 5
H 6 H 60 dh6
H 2 1117.001 0.74 1117.0084

H 1047.644 7.53 1047.7193
5

H 6 1101.859 3.14 1101.8276
Dzeltmeler v A x Birim (cc: saniye)

0
0
vZ 23 2.8953
27.4 25.24
vZ 3.3037 3.3037
31.7 9.28
0
25
vZ 26 3.3943
29.9 16.70
0 3.3943

0.74

0
0
0 2.13
vZ 3 2 2.8953
7.53
vZ 35
0 4.0715
0
0 30.66

3.14

0
0 4.2426
0 13.36
vZ 36
vZ 3.3037
50.6 28.14
3.3037
0
52
0
4.0715
0
31.10 0.30
vZ 53
Dengeli ller
Z 23 Z 2 3 vZ 23

Z 2 5 Z 2 5 vZ 25
Z Z 26 vZ 2 6
2 6

Z 32 Z 32 vZ 32
Z Z vZ
3 5 3 5 3 5
Z 36 Z 36 vZ 36
Z Z vZ
5 2 5 2 5 2
Z 5 3 Z 53 vZ 53
Z i j Z i j vZ i j
Z 23 102.92374 25.24 102.92121

Z 25 102.28561 9.28 102.28653

Z 26 100.51359 16.70 100.51192
Z 3 2 97.08010 2.13 97.07988

Z 98.71777 30.66 98.71470
35

Z 36 96.35727 13.36 96.35861

97.70589 28.14 97.70308
Z 5 2

Z 53 101.27326 0.30 101.27323
Dengeli llerden hesaplanan dengeli dey alar ve dengeli koordinatlardan hesaplanan

dengeli dey alar iin aadaki kontrol yaplr.
Z i j Z i j vZ i j = Z i j arc cot
H j H i K Si2 j i t
S i j
102.92121 102.92121
102.28653 102.28653
100.51192 100.51192
97.07988 97.07988
98.71470 98.71470
96.35861 96.35861
97.70308 97.70308
101.27323 101.27323

T
m0
v v
2917.60
24.16 cc
nu
83

Q xx N
0.0271 0.0107 0.0106

0.0107 0.0225 0.0042
0.0106 0.0042 0.0380
mH 2 m0 q xx 24.16 0.0271 3.97
cm
m H 5 m0 q yy 24.16 0.0225 3.62
m H 6 m0 q zz 24.16 0.0380 4.71
m i
m0
cc
pi
Arllar eit alnd iin llerin ortalama hatas karesel ortalama hataya eittir.
0.23
0.16
0.16
0.23
T
A Q xx A
0.13
0.13
0.16
0.13
0.16
0.16 0.23 0.13 0.13 0.16
0.31
0.11 0.16
0.11
0.51 0.16 0.09
0.16 0.09 0.31

0.40 0.11
0.16 0.16
0.23
0.13
0.13
0.16 0.09
0.13
0.37
0.07 0.16
0.09
0.40
0.31 0.11
0.16
0.13
0.07
0.16 0.16
0.16
0.68
0.09
0.09
0.31
0.09 0.13 0.37 0.07
0.16
0.13
0.16
0.09
0.13
0.37
0.07
0.16
0.37
mZ m0 Q
mZ 11.51
mZ 14.74 cc
mZ 13.36
mZ 19.98
mZ 17.19
mZ 13.36
mZ 11.51
mZ 14.74
i i

Q vv Q Q
Q vv p Q
p 1
1
0
0
0
0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 1
0.77
0.16
0.16
0.23
Q vv
0.13
0.13
0.16
0.13
0.16
0.16 0.23 0.13 0.13 0.16
0.69
0.11 0.16
0.11
0.49 0.16 0.09
0.16 0.09 0.31

0.40 0.11
0.16 0.16
0.77
0.13
0.13
0.16 0.09
0.13
0.63
0.07 0.16
0.09
0.40
0.31 0.11
0.16
0.13
0.07
0.16 0.16
0.16
0.32
0.09
0.09
0.69
0.09 0.13 0.37 0.07
0.16
mvi m0 Q v v
mv1 21.24
mv5 19.14 mm
mv 2 20.13
mv 6 13.58
mv3 16.97
mv7 20.13
mv 4 21.24
mv8 19.14
i i
0.13
0.16
0.09
0.13
0.37
0.07
0.16
0.63
8.2. YKSEKLK FARKLARINA GRE DENGELEME

Fonksiyonel modeli ykseklik farklar iin yazalm ve dzenleyelim.
H 2 H 1 S1 2 cot Z 12 i t
H 2 H 1 S1 2 cot Z1 2 i t
1 k 2
S1 2
2r
1 k 2
S12
2r
H 12 H 2 H 1
Bu yntemde yukardaki eitlikten hesaplanan ykseklik farklar l olarak ele alnr ve

problem nivelman alarnn dengelenmesi gibi zlr.
H 12 vH 1 2 H 2 H 1
H 1 H 10 dh1
H 2 H 20 dh2
H 12 vH 1 2 H 20 dh2 H 10 dh1
vH 12 dh1 dh2 H 20 H 10 H 1 2
H 20 H 10 H 1 2
Dzeltme denklemleri (Fonksiyonel Model)
vH 1 2 dh1 dh2
Stokastik Model: Ykseklik farklar ile zm yaplan Trigonometrik Nivelmanda arlklar

geki uzunluunun karesi ile ters orantldr.
pi
1
s (km)
2
i
rnek: Aada verilmi Trigonometrik Nivelman an ykseklik farklarna gre dolayl

ller yntemiyle dengeleyiniz.
6
NN
Hi
Kesin Ykseklik
1016.253
Yaklak Ykseklikler
2
5
6
1117.001
1047.644
1101.859
x
y
5
DN
BN
3
5
6
2
5
6
2
3
Dey A
Alet Ykseklii
Reflektr Ykseklii
Z i j
1.42
1.42
1.42
1.61
1.61
1.61
1.45
1.45
1.75
1.81
1.76
1.90
1.87
1.83
1.88
1.82
102.92374
102.28561
102.51359
97.08010
98.71777
96.35727
97.70589
101.27326
l says
n=8
Bilinmeyen says
u=3
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 8-3>0
Dengeleme var.
S i j
2194.193
1924.510
1875.414
2194.200
1562.956
1495.632
1924.500
1562.961

H 23 vH 23 H 3 H 2
H 23 vH 23 H 3 x
H 25 vH 25 H 5 H 2
H 25 vH 25 y x
H 26 vH 26 H 6 H 2
H 26 vH 26 z x
H 32 vH 3 2 H 2 H 3
H 32 vH 32 x H 3
H 35 vH 35 H 5 H 3
H 35 vH 35 y H 3
H 36 vH 36 H 6 H 3
H 36 vH 36 z H 3
H 52 vH 5 2 H 2 H 5
H 52 vH 52 x y
H 53 vH 53 H 3 H 5
H 53 vH 53 H 3 y
x x0 dx
y y0 dy
z z0 dz
vH 23 H 3 x H 23
vH 23 H 3 x0 dx H 23
vH 25 y x H 25
vH 25 y0 dy x0 dx H 25
vH 26 z x H 26
vH 26 z 0 dz x0 dx H 26
vH 3 2 x H 3 H 32
vH 32 x0 dx H 3 H 32
vH 35 y H 3 H 35
vH 35 y0 dy H 3 H 35
vH 36 z H 3 H 36
vH 36 z 0 dz H 3 H 36
vH 52 x y H 5 2
vH 52 x0 dx y0 dy H 52
vH 53 H 3 y H 53
vH 53 H 3 y0 dy H 53
vH 23 dx H 3 x0 H 23
1 H 3 x0 H 23
vH 25 dx dy y0 x0 H 25
2 y0 x0 H 25
vH 26 dx dz z 0 x0 H 26
3 z 0 x0 H 26
vH 32 dx x0 H 3 H 32
4 x0 H 3 H 32
vH 35 dy y0 H 3 H 35
5 y0 H 3 H 35
vH 36 dz z 0 H 3 H 36
6 z 0 H 3 H 36
vH 52 dx dy x0 y0 H 52
7 x0 y0 H 52
vH 53 dy H 3 y0 H 53
8 H 3 y0 H 53
Ykseklik farklar H ij S12 cot Z12 i t
1 k
1 0.13
0.0000000683
2 r 2 63700000
DN
BN
S i j
Z i j
3
5
6
2
5
6
2
3
2194.193
1924.510
1875.414
2194.200
1562.956
1495.632
1924.500
1562.961
102.92374
102.28561
102.51359
97.08010
98.71777
96.35727
97.70589
101.27326
1 k 2
S12 yardmyla hesaplanr.
2r
S1 2 cot Z1 2
-100.841
-69.124
-15.130
100.709
31.484
85.673
69.381
-31.264
K Si2 j
H 0j H i0
H i j
(cm)
1.42
1.42
1.42
1.61
1.61
1.61
1.45
1.45
1.75
1.81
1.76
1.90
1.87
1.83
1.88
1.82
0.3288
0.2529
0.2402
0.3288
0.1668
0.1528
0.2529
0.1668
-100.748
-69.357
-15.142
100.748
31.391
85.606
69.357
-31.391
-100.843
-69.261
-15.230
100.748
31.391
85.606
69.204
-31.467
9.4
-9.6
8.8
0
0
0
15.3
7.6
vH 23 dx 9.4
vH 23 1 dx 0 dy 0 dz 9.4
vH 25 dx dy 9.6
vH 25 1 dx 1 dy 0 dz 9.6
vH 26 dx dz 8.8
vH 26 1 dx 0 dy 1 dz 8.8
vH 32 dx 0.0
vH 32 1 dx 0 dy 0 dz 0.0
vH 35 dy 0.0
vH 35 0 dx 1 dy 0 dz 0.0
vH 36 dz 0.0
vH 36 0 dx 0 dy 1 dz 0.0
vH 52 dx dy 15.3
vH 52 1 dx 1 dy 0 dz 15.3
vH 53 dy 7.6
vH 53 0 dx 1 dy 0 dz 7.6
vH 2 3 1 0
vH 1
1
2 5
vH 2 6 1 0

vH 3 2 1 0
vH 35 0
1

0
vH 3 6 0
vH 1 1
5 2

vH 5 3 0 1
0
9.5
9.6
0
8.8
1
dx
0
0
dy
0
0
dz
1
0
15.3
0
0
7.6
5 2
T
N A A 2
4
1
0
Q xx N
6.66
n A 32.52
8.80
1
0
2
0.2857 0.1429 0.1429

0.1429 0.3214 0.0714
0.1429 0.0714 0.5714
dx 1.49
x Q xx n dy 8.87 cm
dz 3.65

x x0 dx
y y dy
0
z z0 dz
x 1117.001 1.49 1117.0159

y 1047.644 8.87 1047.7327

z 1101.859 3.65 1101.8225
Dzeltmeler v A x
vH 2 3 1 0
vH 1
1
2 5
vH 2 6 1 0

vH 3 2 1 0
vH 35 0
1

0
vH 3 6 0
vH 1 1
5 2

vH 5 3 0 1
0
9.5 7.97
9.6 2.22
0
8.8 3.66
1
1.49

0
0 1.49
8.87
0
0 8.87
3.65

1
0 3.66
15.3 7.93
0
0
7.6 1.27
Dengeli ller
H i j H i j vH i j
H 2 3

H 25
H
26
H 3 2
H
3 5
H 3 6

H 5 2
H 53
H 2 3 vH 2 3
H vH
2 5
2 5
H 2 6 vH 2 6
H 3 2 vH 3 2
H 35 vH 35
H 36 vH 3 6
H vH
52
52
H 5 3 vH 53
H 2 3 100.843 7.97 100.763

H 2 5 69.261 2.22 69.283

H 2 6 15.230 3.66 15.193
H 3 2 100.748 1.49 100.763

H 31.391 8.87 31.480
3 5

H 3 6 85.606 3.66 85.569

69.204 7.93 69.283
H 5 2

H 5 3 31.467 1.27 31.480
Dengeli llerden hesaplanan dengeli dey alar ve dengeli koordinatlardan hesaplanan

dengeli dey alar iin aadaki kontrol yaplr.
H i j H i j vH i j H j H i
100.763 100.763
69.283 69.283
15.193 15.193
100.763 100.763
31.480 31.480
85.569 85.569
69.283 69.283
31.480 31.480

T
v v
240.58
m0
6.94 cm
nu
83
Q xx N
0.2857 0.1429 0.1429

0.1429 0.3214 0.0714
0.1429 0.0714 0.5714
mx m0 q xx 6.94 0.2857 3.71
cm
m y m0 q yy 6.94 0.3214 3.93

m z m0 q zz 6.94 0.5714 5.24
m i
m0
cm
pi
Arllar eit alnd iin llerin ortalama hatas karesel ortalama hataya eittir.
0.29
0.14
0.14
0.29
T
A Q xx A
0.14
0.14
0.14
0.14
mH
i j
mH
23
mH
25
mH
2 6
mH
3 2
0.14
0.14 0.29 0.14 0.14 0.14
0.32
0.07 0.14
0.07
0.57 0.14
0.14 0.14
0.29
0.18 0.07
0.14
0.07
0.43
0.32 0.07
0.14
0.14
0.18
0.07 0.14
0.14
0.18 0.07 0.32 0.18
0.07
0.43 0.07
0.07
0.14
0.14
0.14 0.14
0.32
0.07 0.18 0.32
0.07
0.57
0.07 0.07
0.18
0.07
0.32
0.18
0.32 0.07
0.18
0.32
m0 Q Dengeli llerin ortalama hatalar

i i
3.71
3.93
5.24
3.71
3.93 cm
mH
35
mH
36
mH
5 2
mH
5 3
5.24
3.93
3.93

Q vv Q Q
Q vv p Q
p 1
1
0
0
0
0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 1
Q vv
0.71
0.14
0.14
0.29
0.14
0.14
0.14
0.14
0.14
0.14 0.29 0.14 0.14 0.14
0.68
0.07 0.14
0.07
0.43 0.14 0.07
0.18 0.07 0.32

0.43 0.07
0.14 0.14
0.71
0.14
0.14
0.18 0.07
0.14
0.68
0.07 0.18
0.07
0.43
0.32 0.07
0.18
0.14
0.07
0.14 0.18
0.14
0.43
0.07
0.07
0.68
0.07 0.14 0.32 0.07
0.18
0.14
0.18
0.07
0.14
0.32
0.07
0.18
0.68
mvi m0 Q v v
mv1 5.86
mv5 5.71 cm
mv 2 5.71
mv 6 4.54
mv3 4.54
mv7 5.71
mv 4 5.86
mv8 5.71
i i
9. GPS ALARININ DENGELENMES
GPS alar 3 boyutlu konum alardr. Bu alarn koordinat sistemi yer merkezlidir
(Jeosantrik). Bu alarda ller GPS alclar ile yaplr. Bir GPS anda bir noktann X, Y, Z
Kartezyen koordinatlarn bilmek o adaki dier tm noktalara koordinat tamak iin
yeterlidir. GPS alarnda yksek doruluk elde etmek iin bal konum belirlenir (bazlar
belirlenir). Bir baz belirlemek demek o bazdaki X , Y ve Z koordinat farklarn
belirlemek demektir.
P2 ( X 2 ,Y2 , Z 2 )
Z 1 2 Z 2 Z1
( X 1 , Y1 , Z1 ) P1
Y
X 12 X 2 X 1
Y1 2 Y2 Y1
Fonksiyonel Model: Bu problemde fonksiyonumuz iki nokta arasndaki llen baza ait
koordinat farklardr. Fonksiyonel modeli koordinat farklar iin yazalm ve dzenleyelim.
X 12 Vx12 X 2 X 1
Vx12 X 2 X 1 X 12
Y12 Vy12 Y2 Y1
Vy12 Y2 Y1 Y12
Z12 Vz12 Z 2 Z1
Vz12 Z 2 Z1 Z12

deerler kullanlarak kk deerlerle allr. X , Y ve Z bilinmeyenlerini aadaki
ekilde dzenleyelim.
X X 0 dX
Y Y 0 dY
Z Z 0 dZ
Burada X 0 , Y 0 ve Z 0 yaklak deerler; dX , dY ve dZ bilinmeyenler olurlar. Bu deerleri

yukardaki denklemlerde yerine koyalm ve dzenleyelim.
Vx12 X 20 dX 2 X 10 dX 1 X 12
Vx12 dX 1 dX 2 X 20 X 10 X 12
Vy12 Y20 dY2 Y10 dY1 Y12
Vy12 dY1 dY2 Y20 Y10 Y12
Vz12 Z 20 dZ 2 Z10 dZ1 Z12
Vz12 dZ1 dZ 2 Z 20 Z10 Z12
Denklemleri bilinmeyenlere gre dzenleyelim.
Vx12 1 dX 1 0 dY1 0 dZ1 1 dX 2 0 dY2 0 dZ 2 X 20 X 10 X 12

Vy12 0 dX 1 1 dY1 0 dZ1 0 dX 2 1 dY2 0 dZ 2 Y20 Y10 Y12
Vx12 0 dX 1 0 dY1 1 dZ1 0 dX 2 0 dY2 1 dZ 2 Z 20 Z10 Z12
1 X 20 X 10 X 12
2 Y20 Y10 Y12
3 Z 20 Z10 Z12
Olmak zere yukardaki denklemleri v A x formatnda yazalm.
dX 1
dY
1
Vx12 1 0 0 1 0 0

1
dZ
1
Vy 0 1 0 0 1 0
12
dX 2
Vz12 0
0 1 0 0 1 2 3
dY2
dZ 2
Stokastik Model: Bir GPS anda belirlenen bir baza ait varyans-kovaryans matrisinin
duyarlklar farkl ve korelsyonludur.
K12
K12
m2X1 2
mX12 Y1 2
mX Z
1 2 1 2
mX1 2Z1 2
mY1 2Z1 2
m2Z1 2
mX1 2Y1 2
2
Y1 2
mY1 2Z1 2
m2X12
rX12 Y12 mX1 2 mY12

rX Z mX mZ
12
12
1 2 1 2
K12 m02 Q12
rX1 2Z1 2 mX1 2 mZ1 2
rY12 Z12 mY1 2 mZ1 2

m2Z1 2
rX1 2Y1 2 mX1 2 mY1 2

2
Y1 2
m
rY1 2Z1 2 mY1 2 mZ1 2
Q12
K12
m02
p12 Q112
Arlk matrisi
rnek: Aada verilmi GPS an dolayl ller yntemiyle dengeleyiniz. Birim lnn
ortalama hatasn m0 2 cm olarak alnz.
NN
4
7
11
X (m)
Y (m)
Z (m)
Kesin Koordinatlar
3710709.539 3084028.627 4157648.644
3710479.640 3084171.030 4157677.581
Yaklak Koordinatlar
3710442.600 3084257.800 4157623.100
DN
DN
X (m)
Y (m)
Z (m)
mX (cm)
mY (cm)
mZ (cm)
229.897
-142.404
-28.937
1.2
2.4
1.3
11
266.878
-229.233
25.473
2.3
1.5
1.0
l says
n = 2 baz x 3 (koordinat fark) = 6
Bilinmeyen says
u = 3 (11 numaral noktann koordinatlar)
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 6-3>0
Dengeleme var.
rXY
rXZ
rYZ
0.2
0.4
0.3
X 74 Vx74 X 4 X 7
Vx74 X 4 X 7 X 74
Y74 Vy74 Y4 Y7
Vy74 Y4 Y7 Y74
Z 74 Vz 74 Z 4 Z 7
Vz 74 Z 4 Z 7 Z 74
X 114 Vx114 X 4 X 11
Vx114 X 4 X 11 X 114
Y114 Vy114 Y4 Y11
Vy114 Y4 Y11 Y114
Z114 Vz114 Z 4 Z11
Vz114 Z 4 Z11 Z114
Yaklak deerler
X 4 X 40 dX 4
Y4 Y40 dY4
Z 4 Z 40 dZ 4
X 7 X 70 dX 7
Y7 Y70 dY7
Z 7 Z 70 dZ 7
X 11 X 110 dX 11
Y11 Y110 dY11
Z11 Z110 dZ11
Yaklak deerleri yukardaki denklemlerde yerine koyalm ve dzenleyelim.
Vx74 X 40 dX 4 X 70 dX 7 X 74
Vx74 dX 4 dX 7 X 40 X 70 X 74
Vy74 Y40 dY4 Y70 dY7 Y74
Vy74 dY4 dY7 Y40 Y70 Y74
Vz 74 Z 40 dZ 4 Z 70 dZ 7 Z 74
Vz 74 dZ 4 dZ 7 Z 40 Z 70 Z 74
Vx114 X 40 dX 4 X 110 dX 11 X 114
Vx114 dX 4 dX 11 X 40 X 110 X 114
Vy114 Y40 dY4 Y110 dY11 Y114
Vy114 dY4 dY11 Y40 Y110 Y114
Vz114 Z 40 dZ 4 Z110 dZ11 Z114
Vz114 dZ 4 dZ11 Z 40 Z110 Z114
1 X 40 X 70 X 74 0.2 cm
2 Y40 Y70 Y74 0.1
3 Z 40 Z 70 Z 74 0.0
4 X 40 X 110 X 114 6.1

5 Y40 Y110 Y114 6.0
6 Z 40 Z110 Z114 7.1
4 ve 7 numaral noktalar sabit noktalardr. Bu noktalara herhangi bir dzeltme getirilmez. Bu

noktalara ait dX 4 , dY4 , dZ 4 ve dX 7 , dY7 , dZ 7 bilinmeyenlerini dzeltme denklemlerinden
atalm ve dzenleyelim.
Vx74 0.2
Vx74 0 dX 11 0 dY11 0 dZ11 0.2
Vy74 0.1
Vy74 0 dX 11 0 dY11 0 dZ11 0.1
Vz 74 0.0
Vz 74 0 dX 11 0 dY11 0 dZ11 0.0
Vx114 dX 11 6.1
Vx114 dX 11 0 dY11 0 dZ11 6.1
Vy114 dY11 6.0
Vy114 0 dX 11 dY11 0 dZ11 6.0
Vz114 dZ11 7.1
Vz114 0 dX 11 0 dY11 dZ11 7.1
Yukardaki denklemleri v A x formatnda (Fonksiyonel Model) yazalm.
Vx74 0 0 0
0.2
Vy 0 0 0
74
dX 0.1
Vz 74 0 0 0 11 0.1
dY11
Vx114 1 0 0 dZ 6.1
Vy114 0 1 0 11 6.0
7.1
Vz114 0 0 1
Stokastik Model
K 7 4
m2X 7 4
rX 7 4 Y7 4 mX 7 4 mY7 4
rX Z mX mZ
7 4
7 4
7 4 7 4
K 7 4
1.2 2 0.2 1.2 2.4 0.4 1.2 1.3
0.2 1.2 2.4

2.4 2 0.3 2.4 1.3
0.4 1.2 1.3 0.3 2.4 1.3
1.32
K 7 4
1.44 0.58 0.62

0.58 5.76 0.94
0.62 0.94 1.69
rX 7 4Y7 4 mX 7 4 mY7 4
2
Y7 4
m
rY7 4Z7 4 mY7 4 mZ7 4
rX 7 4 Z 7 4 mX 7 4 mZ7 4
rY7 4Z7 4 mY7 4 mZ7 4

m2Z7 4
K114
5.29 0.69 0.92

0.69 2.25 0.45
0.92 0.45 1.00
0
0
0
1.44 0.58 0.62
0.58 5.76 0.94
0
0
0
0.62 0.94 1.69

0
0
0
K
0
0 5.29 0.69 0.92
0
0
0
0 0.69 2.25 0.45
0
0 0.92 0.45 1.00
0
Baz saysnn ok fazla olduu GPS alarnda bu ekilde oluturulan stokastik modelin tersini
almak bilgisayar kullanarak bile ok zordur. Bu nedenle bazlarn kendi ierisinde tersini
alarak arlklar hesaplanr. Kegen bir blok matrisin tersi, bloklarn ayr ayr terslerine
eittir. Aadaki formllerden yararlanarak her baz iin arlklar hesaplanr.
K 74 m02 Q74
Q74
K 74
m02
p74 Q714
Q74
1.44 0.58 0.62

0.36 0.14 0.16
2
0.58 5.76 0.94 : 2 0.14 1.44 0.23
0.62 0.94 1.69
0.16 0.23 0.42
P74
3.33 0.15 1.15

0.15
0.77 0.37
1.15 0.37
3.00
P114
0.91 0.12 0.78

0.12
1.97 0.77
0.78 0.77
5.07
Arlk matrisi
0
0
0
3.33 0.15 1.15
0.15
0.77 0.37
0
0
0
1.15 0.37
3.00
0
0
0
P
0
0
0
0
.
91
0
.
12
0
.
78
0
0
0 0.12
1.97 0.77
0
0
0 0.78 0.77
5.07
0.91 0.12 0.78

N A p A 0.12
1.97 0.77
0.78 0.77
5.07
T
Q xx N
0.74
n A p 5.58
26.57
T
1.32 0.17 0.23

0.17 0.56 0.11
0.23 0.11 0.25
dx11 6.1
x Q xx n dy11 6.0
dz11 7.1
cm

0
X 11 X 11 dX 11
Y Y 0 dY
11 11 11
Z11 Z110 dZ 11
dX 11 3710442.600 6.1 3710442.661

dY 3084257.800 6.0 3084257.860
11

dZ11 4157623.100 7.1 4157623.171
Dzeltmeler v A x
Vx74 0 0 0
0.2 0.2
Vy 0 0 0

74
6.1 0.1 0.1
Vz7 4 0 0 0 0.1 0.0
6.0

Vx114 1 0 0 7.1 6.1 0.0
Vy114 0 1 0 6.0 0.0

Vz114 0 0 1
7.1 0.0
Dengeli ller
X 74 X 7 4 Vx74

Y7 4 Y74 Vy74
Z Z 74 Vz 74
74
X 114 X 114 Vx11 4

Y Y Vy
114 114 114
Z11 4 Z114 Vz114
X 74 229.897 0.2 229.899

Y7 4 142.404 0.1 142.403

Z 28.937 0.0 28.937
74

X 114 266.878 0.0 266.878

Y 229.233 0.0 229.233
114

Z114 25.473 0.0 25.473

X 74 Vx74 X 4 X 7
Y Vy Y Y
7 4
74
4 7
Z 74 Vz 74 Z 4 Z 7
X 114 Vx114 X 4 X 11
Y114 Vy114 Y4 Y11
Z114 Vz114 Z 4 Z11
229.899 229.899
142.403 142.403
28.937 28.937
266.878 266.878
229.233 229.233
25.473 25.473

T
m0
v pv
nu
0.14
0.21 cm
63

Q xx N
1.32 0.17 0.23

0.17 0.56 0.11
0.23 0.11 0.25
mx m0 q xx 0.21 1.32 0.24
cm
m y m0 q yy 0.21 0.56 0.16

m z m0 q zz 0.21 0.25 0.11
m i

mX 7 4 0.12
mX11 4 0.22
mY7 4 0.24
mY11 4 0.15
mZ 7 4 0.12
mZ11 4 0.09
0
0
0
T
A Q xx A
0
0
0 0
0 0
0 0
0 0 1.32 0.17
0 0 0.17 0.56
0 0 0.23 0.11
0
0
0
0.23
0.11
0.25
m0
cm
pi
mX
i j
mX
7 4
m0 Q
mX
i i
mY
mZ
74
0.24
11 4
mY
0.16
mZ
0.11
114
74
11 4

Q vv Q Q
Q vv p Q
0
0
0
0.36 0.14 0.16
0.14 1.44 0.23
0
0
0
0.16 0.23 0.42

0
0
0
p 1
0
0
0
1
.
32
0
.
17
0
.
23
0
0
0 0.17 0.56 0.11
0
0 0.23 0.11 0.25
0
0.36 0.14 0.16

0.14 1.44 0.23
0.16 0.23 0.42

Q vv
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
mvi j m0 Q v v
mv7 4 0.13
mv114 0 cm
mv7 4 0.25
mv114 0
mv7 4 0.14
mv114 0
i i
rnek: ekildeki GPS nirengi anda;

a) 101-102 bazna ait dzeltme denklemlerini v A x formatnda yaznz.
b) Birim lnn ortalama hatasn m0 2 cm alarak baz vektrne ilikin varyanskovaryans matrisini oluturunuz. rXY rXZ rYZ 0.5
P301
P302
NN
101
102
P101
P102
X (m)
Y (m)
Z (m)
Yaklak Koordinatlar
3710479.640 3084171.030 4157677.581
3710709.539 3084028.627 4157648.644
DN
101
DN
DN
102
DN
101
102
X (m)
229.897
mX (cm)
2
Y (m)
-142.404
mY (cm)
4
Z (m)
-28.937
mZ (cm)
3

X 101102 Vx101102 X 102 X 101
Vx101102 X 102 X 101 X 101102
Y101102 Vy101102 Y102 Y101
Vy101102 Y102 Y101 Y101102
Z101102 Vz101102 Z102 Z101
Vz101102 Z102 Z101 Z101102

deerler kullanlarak kk deerlerle allr. X , Y ve Z bilinmeyenlerini aadaki
ekilde dzenleyelim.
X X 0 dX
Y Y 0 dY
Z Z 0 dZ
Burada X 0 , Y 0 ve Z 0 yaklak deerler; dX , dY ve dZ bilinmeyenler olurlar. Bu deerleri

yukardaki denklemlerde yerine koyalm ve dzenleyelim.
0
0
Vx101102 X 102
dX 102 X 101
dX 101 X 101102
0
0
Vy101102 Y102
dY102 Y101
dY101 Y101102
0
0
Vz101102 Z102
dZ102 Z101
dZ101 Z101102
0
0
Vx101102 dX 101 dX 102 X 102
X 101
X 101102
0
0
Vy101102 dY101 dY102 Y102
Y101
Y101102
0
0
Vz101102 dZ101 dZ102 Z102
Z101
Z101102
Denklemleri bilinmeyenlere gre dzenleyelim.
0
0
Vx101102 1 dX 101 0 dY101 0 dZ101 1 dX 102 0 dY102 0 dZ102 X 102
X 101
X 101102
0
0
Vy101102 0 dX 101 1 dY101 0 dZ101 0 dX 102 1 dY102 0 dZ102 Y102
Y101
Y101102
0
0
Vx101102 0 dX 101 0 dY101 1 dZ101 0 dX 102 0 dY102 1 dZ102 Z102
Z101
Z101102
0
0
1 X 102
X 101
X 101102 709.539 479.640 229.897 0.2
0
0
2 Y102
Y101
Y101102 4028.627 4171.030 (142.404) 0.1
0
0
3 Z102
Z101
Z101102 648.644 677.581 (28.937) 0.0
Olmak zere yukardaki denklemleri v A x formatnda yazalm.

dX 101
dY
101
Vx
1
0
0
1
0
0
101102

0. 2
Vy
0 1 0 0 1 0 dZ101 0.1
101102
dX
Vz101102 0
0 1 0 0 1 102 0.0
dY102
dZ102
K12
m2X101102
K101102
rX101102Y101102 mX101102 mY101102

2
Y101102
2 2 0.5 2 4 0.5 2 3
0.5 2 4
4 2 0.5 4 3
0.5 2 3 0.5 4 3
32
rX101102Z101102 mX101102 mZ101102
rY101102Z101102 mY101102 mZ101102

m2Z101102
K101102
4 4 3
4 16 6
3 6 9
10. GPS NVELMANI
Gnmzde ykseklik belirlemede arlkl olarak nivelman lleri kullanlmaktadr. Ancak

nivelman llerini yapmak zor ve zahmetli bir itir. GPS nivelman yntemi ekonomik ve
zaman kazandran bir yntem olmas nedeniyle nivelman llerine alternatif bir konuma
gelmitir.
Haritaclk uygulamalarnda amaca ulama adna birok ykseklik tanm yaplmtr.

Uygulamada geometrik anlam nedeniyle Ortometrik Ykseklik (H) tercih edilmektedir.
Ortometrik ykseklik ortalama deniz yzeyi ile akan Jeoidten yzeydeki noktaya olan
dey mesafedir. GPS ten elde edilen ykseklikler (h) ise referans Elipsoidinden yzeydeki
noktaya olan mesafedir. Bu ykseklik geometrik olarak bize bir anlam ifade etmez. Ancak biz
GPS ten bu ykseklik bilgisini alrz. ki ykseklik sistemi arasndaki geoid ondlasyonu (N)
(dalgalanma) kadar bir fark vardr. ki sistem arasndaki bu fark belirlenebilirse elipsoid
ykseklikleri ortometrik yksekliklere dntrlebilir. Bu balamda belirli bir alanda yeterli
sayda ortometrik ykseklii bilinen nokta varsa bu noktalarda GPS ten elde edilen elipsoid
ykseklikleri bir model yardmyla ortometrik yksekliklere dntrlebilir. Yukardaki
ekil bu dnm ilikisini aka gstermektedir.
ki ykseklik sistemi arasndaki dnm iin birok enterpolasyon yntemi tanmlanmtr.

Polinomlarla enterpolasyon en ok tercih edilenidir. Genelde ift deikenli analitik bir yzey
fonksiyonu bu i iin yeterli grlmektedir.
n. dereceden ift deikenli ( x, y : bamsz deikenler) jeoid ondlasyonu iin bir

polinomun genel ifadesi aadaki gibi yazlabilir.
N aij x i y j
Derece
0
i
0
j
0
N aij x i y j
N a00
N a10 x
N a00 x y
N a10 x y
N a01 x 0 y1
N a01 y
N a20 x 2 y 0
N a20 x 2
N a11 x1 y1
N a11 x y
N a02 x 0 y 2
N a02 y 2
N a30 x 3 y 0
N a30 x 3
N a21 x 2 y1
N a21 x 2 y
N a12 x1 y 2
N a12 x y 2
N a03 x 0 y 3
N a03 y 3
Bu fonksiyonu dereceye gre aalm.
Analitik Yzey Fonksiyonunu 2. Derece iin yazalm.

N a00 a10 x a01 y a20 x 2 a11 x y a02 y 2
Yukardaki Analitik Yzey Fonksiyonunu 2. derece bir polinomdur. Bu polinom almnda

a00 , a10 , a01 , a20 , a11 , a02 polinom katsaylardr. Bu fonksiyonda f ( x, y ) 0 artn salayan x
ve y deikeninin deerinin bulunmas polinomun zm anlamna gelir.
Yukardaki fonksiyonu u tane dayanak noktas iin yazalm ( i 1,2,3, , u )
N i a00 a10 xi a01 yi a20 xi2 a11 xi yi a02 yi2
N1 a00 a10 x1 a01 y1 a20 x12 a11 x1 y1 a02 y12

N 2 a00 a10 x2 a01 y2 a20 x22 a11 x2 y2 a02 y22
N 3 a00 a10 x3 a01 y3 a20 x32 a11 x3 y3 a02 y32
N 4 a00 a10 x4 a01 y4 a20 x42 a11 x4 y4 a02 y42
Haritaclkta kullanlan koordinatlar byk deerlerdir. Koordinatlar bu halleriyle matris

hesabnda kullanlamaz. Bunun yerine koordinatlarn normlandrlm deerleri kullanlr.
x1 x2 x3 xu
u
ortalama x koordinat
y1 y2 y3 yu
u
ortalama y koordinat
Normlandrlm (kltlm) koordinatlar
xi
x xi
1000
yi
y yi
1000
x1
x x1
1000
x2
x x2
1000
x3
x x3
1000
x4
x x4
1000
y1
y y1
1000
y2
y y2
1000
y3
y y3
1000
y4
y y4
1000
N1 a00 a10 x1 a01 y1 a20 x1 2 a11 x1 y1 a02 y1 2

N 2 a00 a10 x2 a01 y2 a20 x22 a11 x2 y2 a02 y22
N 3 a00 a10 x3 a01 y3 a20 x32 a11 x3 y3 a02 y32
N 4 a00 a10 x4 a01 y4 a20 x42 a11 x4 y4 a02 y42
Bu denklem sistemini dzenlersek
a00 a10 x1 a01 y1 a20 x1 2 a11 x1 y1 a02 y1 2 N1 0

a00 a10 x2 a01 y2 a20 x22 a11 x2 y2 a02 y22 N 2 0
a00 a10 x3 a01 y3 a20 x3 2 a11 x3 y3 a02 y3 2 N 3 0
a00 a10 x4 a01 y4 a20 x42 a11 x4 y4 a02 y42 N 4 0
Denklem sisteminin matris gsterimi A x 0 eklinde
1
1
Bu
x1
x2
y1
y2
x1 2
x22
x1 y1
x2 y2
x3
x4
y3
y4
x3 2
x42
x3 y3
x4 y4
denklem
lineer
a00
y1 2 N1
a10

y22 N 2
a
01
y3 2 N 3 0
a20
y42 N 4
a11

a02
bir
denklem
sistemidir.
Lineer
a00 a10 xi a01 yi a20 xi2 a11 xi yi a02 yi2 N i 0
denklem
artn
sistemi
salayan
zlerek
ve
deikeninin deerinin bulunmas polinomun zm anlamna gelir.
rnek: Aadaki tabloda noktalarn koordinatlar, ortometrik ykseklikleri ve jeoid

ykseklikleri verilmektedir. N a00 a10 x a01 y eklindeki 1. derece polinom yardmyla
P5 noktasnn ortometrik yksekliini hesaplaynz.
NN
P1
P2
P3
P4
P5
Saa
y
9121.569
4139.007
1965.772
5985.901
6321.854
Yukar
h
H
N=h-H
x
(m)
(m)
(m)
1060.477 1223.48 1188.61 34.87
749.228 986.84 952.23 34.61
7055.988 929.37 894.80 34.57
9645.566 888.53 853.82 34.71
4938.485 1008.75
?
?
zm: Bu problemde verilen 4 nokta iin N a00 a10 x a01 y eitlii yazlr.
l says
n=4
Bilinmeyen says
u=3
Serbestlik Derecesi
f = n-u = 4-3>0
Dengeleme var.
N1 a00 a10 x1 a01 y1

N 2 a00 a10 x2 a01 y2
N 3 a00 a10 x3 a01 y3
N 4 a00 a10 x4 a01 y4
x1 x 2 x3 x 4
4627.815
4
ortalama x koordinat
y1 y 2 y 3 y 4
5303.062
4
ortalama y koordinat
x1
x x1
3.5673
1000
x 2
x x2
3.8786
1000
x3
x x3
2.4282
1000
x 4
x x4
5.0178
1000
y1
y y1
3.8185
1000
y 2
y y2
1.1641
1000
y 3
y y3
3.3373
1000
y 4
y y4
0.6828
1000
N1 a00 a10 x1 a01 y1
34.87 a 00 a10 3.5673 a 01 (3.8185)
N 2 a00 a10 x2 a01 y2
34.61 a00 a10 3.8786 a01 1.1641
N 3 a00 a10 x3 a01 y3
34.57 a 00 a10 (2.4282) a01 3.3373
N 4 a00 a10 x4 a01 y4
34.71 a00 a10 (5.0178) a 01 (0.6828)
a00 3.5673 a10 3.8185 a01 34.87 0

a00 3.8786 a10 1.1641 a 01 34.61 0
a00 2.4282 a10 3.3373 a01 34.57 0
a00 5.0178 a10 0.6828 a 01 34.71 0
Denklem sisteminin matris gsterimi A x 0 eklinde

3.5673 3.8185
1
34.87
a00
1
3.8786
1.1641 34.61
a10
0
1 2.4282
3.3373 34.57
a 01
1 5.0178 0.6828
34.71
0
0
4
N A A 0
58.8432 13.7842
0 13.7842
27.5398
T
138.76
n A 0.52
1.19
T
Q xx N
0
0
0.25
0 0.0193 0.0096
0 0.0096 0.0411
a00 34.69
x N n a10 0.0014
a01 0.0441
1
v A x 0
3.5673 3.8185
v1 1
34.87 0.02
34.69
v 1
3.8786
1.1641
34.61 0.02
0.0014
v3 1 2.4282
34.57 0.02
3.3373

0.0441

v4 1 5.0178 0.6828
34.71 0.02
Yeni noktann ykseklii
x5
x x5
0.3107
1000
y5
y y5
1.0188
1000
N 5 a00 a10 x5 a01 y5
N5 1
x5
a00
y5 a10
a01
N5 34.74
34.69
N5 1 0.3107 1.0188 0.0014
0.0441
H5 = h5 N5 = 1008.75 34.74 = 974.01 m
m0
v v
0.0017
0.041 m
nu
43
Aklama: Bu deer ynetmelie gre 5 cm yi geemez.
Qxx N
0
0
0.25
0 0.0193 0.0096
0 0.0096 0.0411
ma00 m0 qxx 0.041 0.2500 0.020 m

ma10 m0 q yy 0.041 0.0193 0.006
ma01 m0 q zz 0.041 0.0411 0.008
11. SERBEST ALARIN DENGELENMES
Dorultu alarnda dorultular, kenar alarnda uzunluklar, dorultu-kenar alarnda hem

dorultular ve hem de uzunluklar, nivelman alarnda ykseklik farklar, trigonometrik
nivelman alarnda dey alar ya da ykseklik farklar (dey alardan hesaplanr), GPS
alarnda boyutlu koordinat farklar (kod, faz ve zaman llerinden) llr. Bu ller
ilgili jeodezik an belirli bir koordinat sisteminde yeri, yn ve lei konusunda hibir bilgi
iermezler. Bu ller yardmyla oluturulan jeodezik alara SERBEST alar denir.
Bir jeodezik an tanml bir koordinat sistemindeki yeri, lei ve yn konusunda bilgi
veren parametrelere DATUM parametreleri denir.
a) Bir nivelman veya trigonometrik nivelman ann bir koordinat sisteminde

tanml olabilmesi iin en az bir noktasnn ykseklik koordinat o koordinat
sisteminde bilinmesi gerekir.
b) Bir dorultu ann bir koordinat sisteminde tanml olabilmesi iin en az iki
noktasnn koordinatlar bilinmelidir.
c) Bir dorultu-kenar ann bir koordinat sisteminde tanml olabilmesi iin en az
bir noktasnn koordinatlar bilinmelidir ve en az bir dorultusunun yn
bilinmelidir.
d) Bir GPS ann bir koordinat sisteminde tanml olabilmesi iin en az bir
noktasnn X, Y ve Z koordinatlar o koordinat sisteminde bilinmesi gerekir.
An Tr
Datum parametre Tr
An Tanmlayclar
Nivelman
1 teleme
1 noktann ykseklii
Trigonometrik
1 teleme
1 noktann ykseklii
Dorultu
2 teleme 1 dnklk 1 lek
2 noktann (x, y) koordinat
Dorultu-Kenar
2 teleme 1 dnklk
1 noktann (x, y) koordinat ve bir dorultunun yn
GPS A
3 teleme
1 noktann (x, y, z) koordinatlar
d: datum parametre says (datum defekt)
Bir a dengelemesinde adaki baz noktalara dayal olarak (zorlamasz dengeleme)

koordinatlar hesaplanan yeni noktalarn koordinatlar ve koordinatlarn doruluklar,
koordinat deimez alnan noktalardan etkilenir. nk bu ada yaplan llere ait hatalar
sadece yeni noktalarn koordinatlarna datlr. Sabit alnan noktalardan uzaklatka biriken
hatalar yeni noktalarn konum hatalarn bytr. Bu balamda noktalarn konum doruluu
datum seimine bal olarak deiir. Bu durumdan etkilenmemek iin alar serbest a
dengelemesi (tm iz minimum yntemine gre dengeleme) ile dengelenir. Bu yntemde bir
ada yaplan tm llerden meydana gelen hatalar tm nokta koordinatlarna datlr.
Serbest a dengelemesi yntemi zellikle deformasyon aratrma almalarnda kullanlr.

Deformasyon izleme amacyla oluturulan jeodezik alarda noktalarn koordinatlar ve
koordinatlarn doruluklar deformasyon analizinde kullanlan giri deerlerdir. Deformasyon
analizi ve yorumu asndan bu deerlerin serbest a dengelemesiyle elde edilmi olunmas
tercih edilmektedir.
Serbest a dengelemesinde tm noktalar bilinmeyen noktalar olarak ele alnr. Bu nedenle

normal denklem katsaylar matrisinin determinant sfr olur. Yani bu matris singler bir
matristir.
Fonksiyonel Model
Stokastik Model
v A x
p Q
Arlklar Farkl ve Korelsyonlu ller iin ama fonksiyonu
v Q v v p v min
A p A x A p 0
Matris formatnda Normal denklemler
Normal Denklem Katsaylar matrisi
NA pA
Bilinmeyenler Vektr
Sabit terimler
n A p
min ve
Determinant sfr olan normal denklem katsaylar matrisinin iz N
x T x min
artlarn salamak zere moore-penrose tersi aadaki gibi hesaplanr.
N N GG
T 1
GG
Normal denklemlerin zm ve bilinmeyenlerin hesab aadaki gibi yaplr.
x N n
Yukardaki zm aadaki eitlikleri salar.
G x 0,
AG 0 ,
G n 0,
N G 0
Burada G matrisi an datumunu belirler. p adaki nokta says olmak zere baz alar iin
G matrisleri aadaki gibidir.
Nivelman ve Trigonometrik nivelman alarnda G matrisinin boyutu ( p , 1) kadardr.
1
T
G
p
1
p
p 1, p
GPS alarnda G matrisinin boyutu ( 3 p , 3).
T
G
1
p
0
0
0
1
p
0
0
0
1
p
1
p
0
0
0
1
p
0
.....
.....
.....
1
p
0
1
p
0
1
p 3, 3 p
Dorultu alarnda G matrisinin boyutu ( 2 p , 4) kadardr.
1
p
0
1
p
0
y1"
x1"
y "p
1
p
x "p
x1"
"
y1
x "p
y "p
2 p , 4
Dorultu-Kenar alarnda G matrisinin boyutu ( 2 p , 3) kadardr.
1
p
0
1
p
0
0
1
p
0
1
p
y1"
"
x1
y "p
x "p
2 p, 3
Dorultu ve Dorultu kenar alarnda xi" ve y i" normlandrlm koordinatlardr.

Normlandrma ileminin amac G matrisinin kondsyonunun bozulmamasn salamaktr.
Bir ada xi ve y i koordinatlar olmak zere koordinatlarn aritmetik ortalamas yani arlk
merkezinin koordinatlar aadaki gibi hesaplanr.
xg
xi
p
yg
yi
p
Koordinat eksenlerinin balangcnn arlk sistemine kaydrlm koordinatlar aadaki gibi

hesaplanr.
xi' xi x g
y i' y i y g
Normlandrma eleman
x y
' 2
i
' 2
i
Normlandrlm koordinatlar
xi" c xi'
y i" c y i'
rnek: Aada verilmi nivelman an dolayl ller yntemiyle serbest olarak

dengeleyiniz.
P1 ( x )
h2
h5
h1
P2 ( y )
h6
h3
P4 (k )
h4
P3 ( z )
hi
si (km)
1
2
3
4
5
6
43.156
19.218
33.524
57.440
23.962
14.267
0.65
0.80
1.00
1.40
1.50
1.95
pi
H i (m)
Yaklak Ykseklikler
1
123.829
2
104.635
3
138.115
4
80.673
l says
n=6
Bilinmeyen says
u=3
Datum defekt
d=1
Serbestlik Derecesi
f = n-u+d = 6-3+1>0 Dengeleme var.
h1 v1 H p H p4
h1 v1 x k
v1 x k h1
h2 v2 H p1 H p2
h2 v2 x y
v2 x y h2
h3 v3 H p3 H p2
h3 v3 z y
v3 z y h3
h4 v4 H p3 H p4
h4 v 4 z k
v 4 z k h4
h5 v5 H p2 H p4
h5 v 5 y k
v5 y k h5
h6 v6 H p3 H p1
h6 v6 z x
v3 z x h6
Yaklak deerler
x x0 dx
y y0 dy
x0 123.829 m,
v1 x k h1
v2 x y h2
v3 z y h3
v 4 z k h4
v5 y k h5
v3 z x h6
z z0 dz
y0 104.635 m
k k 0 dk
z0 138.115 m,
k 0 80.673 m
v1 dx dk x0 k 0 h1
v2 dx dy x0 y0 h2
v3 dy dz z0 y0 h3
v4 dz dk z 0 k 0 h4
v5 dy dk y0 k 0 h5
v3 dx dz z0 x0 h6
v1 dx dk 123.829 80.673 43.156

v2 dx dy 123.829 104.635 19.218
v3 dy dz 138.115 104.635 33.524
v4 dz dk 138.115 80.673 57.440
v5 dy dk 104.635 80.673 23.962
v3 dx dz 138.115 123.829 14.267
Yukardaki deerler mm mertebesindedir.
v1 1 dx 0 dy 0 dz 1 dk 0
v2 1 dx 1 dy 0 dz 0 dk 24
v3 0 dx 1 dy 1 dz 0 dk 46
v4 0 dx 0 dy 1 dz 1 dk 0
v5 0 dx 1 dy 0 dz 1 dk 0
v3 1 dx 0 dy 1 dz 0 dk 17
v1 1 0 0 1
0
v 1 1 0
0 dx 24
2
v3 0 1 1 0 dy 46

v
0
0
1
1
4
dz 0

v5 0
1 0 1 dk 0

17
v6 1 0 1 0
v1 dx dk
v2 dx dy 24
v3 dy dz 46
v4 dz dk
v5 dy dk
v3 dx dz 17
0
0
0
0
0
1 / 0.65
0 1 / 0.80
0
0
0
0
0
0 1 / 1.00
0
0
0
pi
0
0
0
1
/
1
.
40
0
0
0
0
0
0 1 / 1.50
0
0
0
0
0
0 1 / 1.95
0
0
1.54
0 1.25
0
0
0 1.00
pi
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0.71
0
0
3.30 1.25 0.51 1.54

1.25
2.92 1.00 0.67
T
N A pA
0.51 1.00
2.23 0.71
2.92
1.54 0.67 0.71
1 /
1/
G
1 /
1 /
0.25
0.25
T
GG
0.25
0.25
p 0.5

p 0.5
p 0.5

p 0.5
0.25
0.25
0.25
0.25
38.72
76.00
T
n A p
37.28
0.00
0.25
0.25
0.25
0.25
0.25
0.25
0.25
0.25
3.55 1.00 0.26 1.29

1.00
3.17 0.75 0.42
T
N GG
0.26 0.75
2.48 0.46
3.17
1.29 0.42 0.46
N GG
T 1
0.43
0.20
0.15
0.22
0.20
0.45
0.19
0.17
0.15
0.19
0.51
0.16
0.22
0.17
0.16
0.45
0.18 0.05 0.10 0.03

0.05
0.20 0.06 0.08
T 1
T
Q xx N N GG
GG
0.10 0.06
0.26 0.09
0.20
0.03 0.08 0.09
1
si (km)
0
0
0
0
0
0.51
0 0.67
0
pi
dx 6.95
dy 19.12
x Q xx n
dz 10.34

dk 1.83
mm

x 123.829 6.95 123.836
y 104.635 19.12 104.616

z 138.113 10.34 138.123

k 80.673 1.83 80.675
x x0 dx
y y dy
0
z z 0 dz

k k 0 dk
Dzeltmeler v A x
v1 1 0 0 1
0 5.12
v 1 1 0 0
6.95 24 2.06
2

v3 0 1 1 0 19.12 46 16.54
0 8.52
v
0
0
1
1
10
.
34
4
v5 0
1 0 1 1.83 0 20.94

17 20.39
v6 1 0 1 0
Dengeli ller
h1 h1 v1

h2 h2 v2
h h3 v3
3

h4 h4 v4
h h v
5 5 5
h6 h6 v6
hi hi v i
h1 43.156 5.12 43.161

h2 19.218 2.06 19.220

h 33.524 16.54 33.507
3
h4 57.440 8.52 57.449

h 23.962 20.94 23.941
5

h6 14.267 20.39 14.287

h1 v1 H p H p4
43.161 43.161
h2 v2 H p1 H p2
19.220 19.220
h3 v3 H p3 H p2
33.507 33.507
h4 v4 H p3 H p4
57.449 57.449
h5 v5 H p2 H p4
23.941 23.941
h6 v6 H p3 H p1
14.287 14.287

T
m0
v pv
n u d
876.79
14.81 mm
6 3 1
0.18 0.05 0.10 0.03

0.05
0.20 0.06 0.08
T 1
T
Q xx N N GG
GG
0.10 0.06
0.26 0.09
0.20
0.03 0.08 0.09
mx m0 q xx 14.81 0.18 6.27
mm
m y m0 q yy 14.81 0.20 6.54

m z m0 q zz 14.81 0.26 7.49
m z m0 q zz 14.81 0.20 6.64

mh1 11.94
mh4 17.52
mh2 13.24
mh5 18.13
mh3 14.81
mh6 20.67
m i
m0
mm
pi

0.17 0.04
0.22
0.26 0.22
0.44
0.17
0
.
47
0
.
21
0
.
09
0.30 0.27
0.04
0.21
0.58
0.33 0.25
0.37
T
Q A Q xx A
0.33
0.64
0.31
0.42
0.22 0.09
0.26 0.30 0.25
0.31
0.56
0.05
0.37
0.42
0.05
0.64
0.22 0.27
mh m0 Q
mh 9.77
mh 11.84 mm
mh 10.20
mh 11.10
mh 11.24
mh 11.84
i i

Q vv Q Q
Q vv p Q
0
0
0
0
0
0.65
0 0.80
0
0
0
0
0
0 1.00
0
0
0
p 1
0
0 1.40
0
0
0
0
0
0
0 1.50
0
0
0
0
0 1.95
0
0.04
0.21 0.17
0.17
0.33 0.21
0.04 0.21
0.42
Q vv
0
.
22
0
.
09
0.33
0.26
0.30
0.25
0.27 0.37
0.22
0.22 0.26
0.09
0.30
0.33
0.25
0.76
0.31
0.31
0.94
0.42 0.05
0.22
0.27
0.37
0.42
0.05
1.31
mvi m0 Q v v
mv1 6.85
mv 4 12.91 mm
mv 2 8.44
mv5 14.34
mv3 9.64
mv 6 16.95
i i
12. MODEL HPOTEZNN TEST ve UYUUMSUZ LLER TEST
Dengeleme hesabnn Matematik Modeli llerle bilinmeyenler arasndaki Geometrik

(Fonksiyonel model) ve Fiziksel (Stokastik Model) ilikileri yanstr. Model hipotezinin
testi ile matematik modelin uygunluu, modelin oluturulmasnda kullanlan llerin
duyarlklar ve aralarndaki korelsyonlar denetlenir.
Dengelemeden nce llerden yararlanarak gen kapanmalarndan (genlerin i alar

toplam 200g), lup kapanmalarndan (nivelmanda gidi-dn llerinden, GPSte bir
gende koordinat farklarnn toplamnn sfr olmas) vs. bir ncl karesel ortalama hata
( s0 ) elde edilebilir. Dengeleme hesab sonras bir soncul karesel ortalama hata ( m0 ) hata
elde ederiz.
Bu deerler kullanlarak bir SIFIR ve bir de SEENEK hipotezi kurulur.
Sfr hipotezi
Seenek hipotezi
H 0 : E m02 E s02
H s : E m02 E s02
Sfr hipotezinde soncul ortalama hatann umulan (beklenen) deerinin ncl ortalama hata ile
ayn olaca varsaylr. Bu durumda kurulan dengeleme modeli geerlidir.
Sfr hipotezinde soncul ortalama hatann umulan (beklenen) deerinin ncl ortalama hata ile
ayn olmad durumlarda kurulan dengeleme modeli geerli deildir.
Geersizliin nedenleri;
a) llerde kaba hata (uyuumsuz l) olabilir.

b) Fonksiyonel model yanl kurulmu olabilir.
c) Stokastik model yanl kurulmu olabilir.
rnek: Bir nivelman anda gidi-dn llerinden birim lnn ortalama hatas
s0 2.36 cm ve llerin serbestlik derecesi f s 10 olarak hesaplanmtr. Nivelman
ann dengelenmesi sonucunda soncul ortalama hata m0 6.67 cm ve dengelemenin
serbestlik derecesi
f m 2 olarak hesaplanmtr. Bu a iin matematik modelin doru
kurulup kurulmadn test ediniz.
zm: ncelikle model hipotezinin testi iin bir test bykl hesaplarz. Test bykl
hesabnda ortalama hatalardan byk olan blmde st ksma yazarz.
m0 s0
olduu iin
m0 ste yazlr.
m02 6.67 2
T 2
7.98
m0 2.36 2
qF
f m , f s ,1
2 ,10 ,1
0.05
2
Test bykl
F2,10, 0.975 5.46
Snr deer
Excelde
q FTERS (0,025;2;10) 5.46
Matlabda
q finv(0.975,2,10) 5.46
T q
olduu iin
H0
hipotezi geersizdir.
Hs
hipotezi geerlidir.
Bu durumda yukarda belirtilen irdelemeler yaplr.
Bir dengeleme hesab ileminde kurulan matematik model geerli deilse llerin biri ya da
bir ka kaba hatal olabilir. Kaba hatal llerin tespiti uyuumsuz ller testi ile yaplr.
Uyuumsuz ller testini yapabilmek iin dengeleme ilemi sonucunda llere ait
dzeltmelere v ve dzeltmelerin ters arlk matrisine Q vv ihtiya vardr. Bu deerlerden
yararlanarak bir test bykl ve bir de snr deer hesaplarz. Dzeltme deerlerinin negatif
iaretli olabilecei dncesiyle dzeltme deerlerinin mutlak deeri kullanlr.
Test bykl
m0 Q vv
qt
f m ,1
Snr deer
rnek: Bir nivelman ann dengelenmesi sonucunda soncul ortalama hata m0 6.67 cm
ve dengelemenin serbestlik derecesi
f m 2 olarak hesaplanmtr. Bu a iin kurulan
matematik modelin geersiz olduu grlmtr. Bu adaki llere ait dzeltmeler ve

dzeltmelerin ters arlk matrisi aada verilmitir. Bu ada uyuumsuz l olup
olmadn aratrnz.
4.52
v 0.70
10.58
T1
T2
T1
4.52
6.67 1.2254
0.70
6.67 1.6044
10.58
6.67 0.0465
T1 q uyuumlu
0.0593
1.2254 0.5041
Q vv 0.5041
1.6044 0.8629
0.0593 0.8629
0.0465
0.61
qt
0.08
Excelde
7.35
f m ,1
t 2, 0.975 4.30
q TTERS (0,05;2) 4.30
T2 q uyuumlu
T3 q uyuumSUZ
Yorum: Bu durumda nc l dengeleme ileminden atlr ya da l bizim iin nemli

ise (atlma durumunda an ekli bozuluyorsa) yeniden llr. ller arasnda birden fazla
uyuumsuz l olabilir. Bu durumda dzeltme deeri en byk olan l dengeleme
ilemine alnmaz ya da yeniden llr. Dengeleme tekrarlanr. Model hipotezi testi
tekrarlanr. Model hipotezi hala geersiz ise baka uyuumsuz llerin varl aratrlr.
Uyuumsuz l kalmayncaya kadar dengeleme ilemi tekrar edilir.
12. K BOYUTLU BENZERLK (HELMERT) DNM
Bir koordinat sistemindeki noktalarn dier bir koordinat sistemindeki karlklarnn

bulunmas ilemine koordinat dnm denir. Sistemlerin birbirlerine gre karlklarnn
bulunmas iin bir sistemin dierine gre kaydrlmas. dndrlmesi ve belli oranlarda
kltlmesi ya da byltlmesi gerekir. Bu ilem iki sistemde de ortak noktalarn
bulunmasn
gerektirir.
Benzerlik dnmnde
iki
sistemdeki geometrik
ekiller
benzerdirler. Ancak ekiller belli bir oranda ya klr ya da byrler. ekillerdeki alar bir
deiime uramazlar.
x
x sin
y sin
x cos
Xp
y cos
X0
Y0
Yp
( x . y ) sistemindeki bir P noktasnn ( X . Y ) sistemindeki koordinatlarn yazalm.
X p X 0 y sin x cos
Y p Y0 x sin y cos
a cos
b sin
a 2 2 cos 2
b 2 2 sin 2
a 2 b 2 2 cos 2 2 sin 2
a 2 b 2 2 (cos 2 sin 2 )
cos 2 sin 2 1
2 a 2 b 2
a2 b2
lek katsays
b sin
a coc
tan
b
a
arctan
b
a
Dnklk as
Yukardaki denklemleri dzenleyelim.

X p X0 b y a x
Y p Y0 b x a y
Burada X 0 . Y0 . a ve b bilinmeyenlerdir. Drt bilinmeyenin zm iin her iki sistemde en

az iki ortak noktann koordinatlar bilinmelidir. Bu durumda direk zm yaplabilir. Ancak
dengelemeli zm iin ikiden fazla nokta gereklidir. Benzerlik dnm probleminde X p
ve Y p koordinatlar l gibi dnlr. Dzeltmeler bu koordinatlara getirilir.
X p VX p X 0 b y a x
Y p VY p Y0 b x a y
VX p X 0 b y a x X p
VY p Y0 b x a y Y p
Bu denklemleri dzenleyelim.
VX p 1 X 0 0 Y0 x a y b X p
VY p 0 X 0 1 Y0 y a x b Y p
Bu denklemleri matris formatnda yazalm.
X0
VX p 1 0 x y Y0 X p
VY
a Y
0
1
y
x
p
p

b
Fonksiyonel Model
rnek: ED50 koordinat sistemindeki nokta koordinatlar tabloda verilen her iki sistemdeki
ortak noktalar yardmyla ITRF96 koordinat sistemine dntrlmek isteniyor. Benzerlik
dnmn uygulaynz ve dnm parametrelerini hesaplaynz. Uyuumsuz koordinat
(l) olup olmadn belirleyiniz. Yeni noktalarn ITRF96 da ki koordinatlarn
hesaplaynz.
ED50 ( m )
NN
8
9
10
12
Yukar ( x )
54481.227
54278.188
55203.664
54734.544
Saa ( y )
56219.662
53056.137
52952.417
53754.865
16
17
18
54350.343
55800.011
54315.160
56110.555
53012.938
53205.945
ITRF96 ( m )
Yukar ( X )
40727.970
40498.206
41423.028
40960.581
zm:
l says
n = 4 nokta x 2 = 8
Bilinmeyen says u = 4
Serbestlik derecesi f = 8 - 4 = 4
Saa ( Y )
62084.098
58921.596
58810.095
59616.631
Her nokta (koordinat ifti) iin aa eitlikleri yazalm.

VX p X 0 b y a x X p
VY p Y0 b x a y Y p
VX 8 X 0 b y8 a x8 X 8
VY8 Y0 b x8 a y8 Y8
VX 9 X 0 b y9 a x9 X 9
VY9 Y0 b x9 a y 9 Y9
VX 10 X 0 b y10 a x10 X 10
VY10 Y0 b x10 a y10 Y10
VX 12 X 0 b y12 a x12 X 12
VY12 Y0 b x12 a y12 Y12
VX 8 1
VY 0
8
VX 9 1

VY9 0
VX 10 1

VY10 0
VX 1
12
VY12 0
0
1
0
1
0
1
0
1
VX 8 1
VY 0
8
VX 9 1

VY9 0
VX 10 1

VY10 0
VX 1
12
VY12 0
0
1
0
1
0
x8
y8
x9
y9
x10
y10
x12
y12
VX 8 1 X 0 0 Y0 x8 a y8 b X 8
VY8 0 X 0 1 Y0 y8 a x8 b Y8
VX 9 1 X 0 0 Y0 x9 a y9 b X 9
VY9 0 X 0 1 Y0 y9 a x9 b Y9
VX 10 1 X 0 0 Y0 x10 a y10 b X 10
VY10 0 X 0 1 Y0 y10 a x10 b Y10
VX 12 1 X 0 0 Y0 x12 a y12 b X 12
VY12 0 X 0 1 Y0 y12 a x12 b Y12
y8
X8
Y
x8
8
y9 X 0 X 9
x9 Y0 Y9
y10 a X 10

x10 b Y10
X
y12
12
x12
Y12
54481.227 56219.662
40727.970
62084.098
56219.662
54481.227
54278.188 53056.137 X 0 40498.206
53056.137
54278.188 Y0 58921.596
55203.664 52952.417 a 41423.028

1 52952.417
55203.664 b 58810.095
40960.581
0 54734.544 53754.865
1 53754.865
54734.544
59616.631
4
0
218697..623
215983.081
0
4
215983.081
218697..623
T
N A A
218697..623 215983.081 23626788659.969
0
0 23626788659.969
215983.081 218697..623
163609.785
239432.420
T
n A
21881060560.514
4256526110.794
Q xx N
0
0.00734
0.00724
792.49805
0 792.49805
0.00724
0.00734
0.00734 0.00724 0.0000001342

0
0
.
00724
0
.
00734
0
0
.
0000001342
X 0 14238.6155
Y
6311.5841
x Q xx n 0
a 1.000212805

b 0.0084269763
lek katsays
a 2 b 2 1.000248303
Dnklk as
b
arctan 0 g .5364
a
Dzeltmeler v A x
VX 8 1
VY 0
8
VX 9 1

VY9 0
VX 10 1

VY10 0
VX 1
12
VY12 0
v 0.00
kontrol
0 54481.227 56219.662
40727.970 0.0029
62084.098 0.0001
1 56219.662
54481.227
0 54278.188 53056.137 14238.6155 40498.206 0.0199
1 53056.137
54278.188
6311.5841 58921.596 0.0147
0 55203.664 52952.417 1.000212805 41423.028 0.0032

1 52952.417
55203.664 0.0084269763 58810.095 0.0253
40960.581 0.0138
0 54734.544 53754.865
1 53754.865
54734.544
59616.631 0.0107
Dntrlm Koordinatlar ve Dzeltmeleri

ITRF96 ( m )
NN
8
9
10
12
Yukar ( X )
40727.970
40498.206
41423.028
40960.581
Saa ( Y )
62084.098
58921.596
58810.095
59616.631
VX i
(m)
-0.0029
0.0199
-0.0032
-0.0138
VYi
ITRF96
(m)
Yukar ( X )
-0.0001 40727.967
0.0147 40498.226
-0.0253 41423.025
0.0107 40960.567
Saa ( Y )
62084.098
58921.611
58810.070
59616.642

X 8 VX 8 1
Y VY 0
8
8
X 9 VX 9 1

Y9 VY9 0
X 10 VX 10 1

Y10 VY10 0
X VX 1
12
12

Y12 VY12 0
0
1
0
1
0
1
0
1
x8
y8
x9
y9
x10
y10
x12
y12
y8
0
0
x8

y 9 X 0 0

x9 Y0 0
y10 a 0

x10 b 0
0
y12

x12
0

T
m0
v v
0.0016
0.02 m
n u
84
Bilinmeyenlerin Ortalama Hatas (Duyarlk)
Q xx N
0
0.00734
0.00724
792.49805
0 792.49805
0.00724
0.00734
0.00734 0.00724 0.0000001342

0
0 0.0000001342
0.00724 0.00734
m X 0 m0 q xx 0.02 792.49805 0.56 m

mY0 m0 q yy 0.02 792.49805 0.56
ma m0 qaa 0.02 0.0000001342 0.00000728
mb m0 qbb 0.02 0.0000001342 0.00000728
Gven Hesab
0.081
0.081
0.610
0.610
ri
0.566
0.566
0.742
0.742
r i ( I A Q xx A ) ii
Yorum: Btn llerin gvenirlii 0.50 nin zerindedir. Bu durum ortak noktalarn helmert
dnm iin uygun bir dalma sahip olduunu gstermektedir.
Q vv I A Q xx A
Q vv
0.000
0.020 0.1413
0.075
0.081
0.000
0.081
0.143
0.020 0.131
0.020
0.143
0.610
0.000 0.353
0.1413
0.020
0.000
0.610
0.122
0.075 0.131 0.353

0.122
0.566
0.075 0.122 0.353

0.000
0.131
0.177 0.012 0.277
0.020 0.288
0
.
012
0
.
177
0
.
020
0
.277
0.009
Yorum: Btn dzeltmeler uyuumludur.
Uyuumsuz l testi
NN
8
9
10
12
v
m0 Q vv
qt
Test bykl
f m ,1
VX i
TX
-0.0029
0.0199
-0.0032
-0.0138
0.52
1.28
0.21
0.81
0.131 0.177
0.012
0.075 0.012 0.177
0.122 0.277 0.020
0.353
0.020 0.277
0.000 0.288
0.009
0.566 0.009 0.288

0.009
0.742
0.000
0.288
0.000
0.742
VYi
-0.0001
0.0147
-0.0253
0.0107
TY
0.01
0.95
1.69
0.63
2.78
Snr deer
Yeni noktalarn koordinatlarnn hesaplanmas
X 16 X 0 b y16 a x16
Y16 Y0 b x16 a y16
X 17 X 0 b y17 a x17
Y17 Y0 b x17 a y17
X 18 X 0 b y18 a x18
Y18 Y0 b x18 a y18
ED50 ( m )
NN
16
17
18
ITRF96 ( m )
Yukar ( x )
Saa ( y )
Yukar ( X )
Saa ( Y )
54350.343
55800.011
54315.160
56110.555
53012.938
53205.945
40596.136
42020.009
40536.468
61976.071
58865.578
59071.139
fm 4
KAYNAKLAR
1.
Abbas BARIKANER, Bayram TURGUT, Mevlt GLL, Dengeleme Hesab

Problemleri ve zmleri, Express Yaynlar, Konya, 1995.
2.
Aslan Dilaver, Dengeleme Hesab Ders Notlar (Yaynlanmam).
3.
Bruce Raymond HARVEY, Practical Least Squares and Statistics for Surveyors,
Monograph 13, School of Surveying and Spatial nformation Systems, ISBN 0-73342339-6, 1993
4.
Charle D. Ghilani, Paul R. Wolf, Adjustments Computations: Spatial Data Analysis,

John Wiley and Sons Inc., ISBN 13 978 -0-471-69728, 2006.
5.
Ergn ZTRK, Dengeleme Hesab, Cilt I, K.T.. Mhendislik Mimarlk Fakltesi,

K.T.. Basmevi, Genel Yayn No: 119, Faklte Yayn No: 38, Trabzon, 1991.
6.
Ergn ZTRK, Muzaffer ERBET, Dengeleme Hesab, Cilt II, K.T..

Mhendislik Mimarlk Fakltesi, K.T.. Basmevi, Genel Yayn No: 144, Faklte
Yayn No: 40, Trabzon, 1995.
7.
Ergn ZTRK, Muzaffer ERBET, Dengeleme Hesab, Cilt III, K.T..

Mhendislik Mimarlk Fakltesi, K.T.. Basmevi, Genel Yayn No: 144, Faklte
Yayn No: 40, Trabzon, 1992.
8.
Hseyin DEMREL, Dengeleme Hesab, Y.T.. naat Fakltesi, niversite Yayn No:
YT.N.DK-05.0735, Yldz Teknik niversitesi Basm-Yaym Merkezi, stanbul,
2005.
9.
brahim Yksel, MATLAAB le Mhendislik Sistemlerinin Analizi ve zm, Nobel

Yayn Datm, Yayn No: 672, Teknik Yaynlar Dizi No: 43, ISBN 975-591-656-3,
Ankara, 2004.
10. Mualla YALINKAYA, Dengeleme Hesab Ders Notlar (Yaynlanmam).

11. Sebahattin BEKTA, Endirek ve Koullu llerle Dengeleme Hesab, Ondokuz Mays
niversitesi Yaynlar, Yayn No: 118, ISBN 975-7636-54-1, Samsun, 2003.
12. Sebahattin BEKTA, Mhendisler
rnekleriyle, Samsun, 1998.
in Saysal zmleme
Basic
Program
13. Wolf, P. R., Ghilani, C. D., 1997, Ghilani: Adjustment Computation : Statistics and
Least Squares in Surveying and GIS, John Wiley and Sons, Inc., ISBN 0-471-16833-5.

Denge II Temel Bayrak

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Denge II Temel Bayrak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DENGELEME HESABI-II

Dengeleme Hesab-II ders notu niteliindeki bu kitap Harita Mhendislii Blm

Kitabn yararl olmasn temenni ederim.

Do. Dr. Temel BAYRAK

DOLAYLI LLER DENGELEMES

DORULTU AINDA YNELTME BLNMEYENLERNN

DORULTU ALARININ DENGELENMES

KENAR ALARININ DENGELENMES

DORULTU-KENAR ALARININ DENGELENMES

NVELMAN ALARININ DENGELENMES

TRGONOMETRK NVELMAN ALARININ DENGELENMES

DEY AILARLA DENGELEME

YKSEKLK FARKLARINA GRE DENGELEME

GPS ALARININ DENGELENMES

SERBEST ALARIN DENGELENMES

MODEL HPOTEZNN TEST ve UYUUMSUZ LLER TEST

K BOYUTLU BENZERLK (HELMERT) DNM

2. DOLAYLI LLER DENGELEMES

Matris formatnda Fonksiyonel Model

n l says, mi gzlemlerin duyarlklar ve rij

korelasyon katsays olmak zere

m12 r12 m1 m2 r13 m1 m3

llerin Q ters arlk matrisi ( s02 : ncl varyans olmak zere)

llerin arlk matrisi

Arlklar Farkl ve Korelsyonlu ller iin ama fonksiyonu

Matris formatnda Normal denklemler

Normal Denklem Katsaylar matrisi

Normal denklemler simetriktir.

Denklem says bilinmeyen says kadardr.

Normal Denklemlerin zm ve Bilinmeyenlerin Hesab

bilinmeyenler zlm olur.

Bilinmeyenlerin Kesin Deeri

Bilinmeyenlerin yaklak deerlerine normal denklemlerin zmnden elde edilen

Bilinmeyenlerin kesin deeri = Bilinmeyenlerin yaklak deeri + Dengeleme bilinmeyenleri

Dzeltmeler llere eklenerek dengeli ller hesaplanr. Bu deerler dorusal olmalar

Li vi i ( x0 dx, y0 dy, z0 dz ,..., u0 du )

Karesel Ortalama Hata

f = n-u fazla l says (serbestlik derecesi)

Karesel ortalama hata (KOH)

Bilinmeyenlerin Ortalama Hatas

Bilinmeyenlerin ters arlk matrisi

Bilinmeyenlerin ortalama hatalar

llerin Ortalama Hatas

llerin ters arlk matrisinden

llerin arlk matrisinden

Dengeli llerin Ortalama Hatas

Dengeli llerin kovaryans matrisi

Dengeli llerin ortalama hatalar

Dzeltmelerin Ortalama Hatas

Dzeltmelerin kovaryans matrisi

Dzeltmelerin kovaryans matrisi

Dzeltmelerin ortalama hatalar

Not: Q vv matrisi kaba hatal ya da uyuumsuz llerin aratrlmasnda kullanlr.

rnek: Aada matris formatnda bir fonksiyonel model verilmitir.

Dengeleme kararnn verilmesi

Stokastik model Arlklar farkl ve korelasyon var

0.942 0.8 0.94 0.69 0.8 0.94 0.90

K 0.8 0.94 0.69

0.8836 0.5189 0.6768

0.8836 0.5189 0.6768

0.3452 0.2027 0.2644

10.0255 6.0669 4.6560

Normal Denklemlerinin kurulmas ve zm

4.6560 6.3487 10.9460