TMMOB NAAT MHENDSLER ODASI

ELK YAPI NEDR NE DELDR

Konumac: Mustafa OBANOLU 01.04.2008

----&---HALUK EKNC- Sayn Mustafa Bey, deerli meslektalarm; 18. Dnem Ynetim Kurulu adna hepiniz ho geldiniz. Daha nceleri Perembe Gnleri Seminerleri vard. Ona ek olarak bu sefer Sal gnleri de dize halinde, yani kurs diyebileceimiz nitelikte bir seminer oluturduk. Hocalarmzn deerli katks, sizlerin katlmyla baarl bir dnem geireceimize inanyorum. Aslnda bu tablo beni duygulandrd. Ben byle dnyorum ve bundan sonrasn ikinci snflar, yani bir snf daha abuk yaparz diye umuyorum. Hepinize katlmlarnz iin teekkr ediyorum, iyi akamlar diliyorum. Hocalarma brakyorum, hocalarmza zaten bata teekkr etmitik katklarndan dolay. MUSTAFA OBANOLU- Deerli meslektalarm; ho geldiniz. Sevgili Tamer Fenerciolu. Biz size elik yaplarla ilgili seri seminer sunacaz, bunu biliyorsunuz, bu birincisi. Bu toplam be tane, inallah beine de katlrsanz, tabii ki bu konuyu ok aina olmayanlar kastediyorum. Olduka kapsaml, eliin eitli alanlarna dair bilgiler edinebileceiniz umuduyla bu seriyi hazrlam bulunuyoruz. Serimizin birincisi olan elik yaplar diye yazm Tamer. elik Yap Nedir Ne Deildir diye biliyorsunuz balmz vard. Bu sunumumuz da genel olarak elik

yaplar, elik yap elemanlarn, malzemenin zelliklerini, elik yap sistemlerini genel olarak tantacaz. Bundan sonraki ikinci serimizde, bir dahaki hafta yapacamzda, elik yap tasarmn tantacaz. Bundan nceki tantmlarmzda sadece TS-648 erevesinde bir tantm yapyorduk, ama nmzdeki hafta size yapacamz tantmda Deprem Ynetmeliimizin, yeni Deprem Ynetmeliimizde olduka ayrntl olarak yer alan elik yap tasarmna da, yani sismik tasarm da ayrntl olarak ileyip, esasen de felsefesini, temelini, ruhunu size yanstmaya alacaz. Orada tabii ki, formller, yntemler geecek, ama esasen biz burada daha ok odalarda belirli olmayan ruhuna dair eyler yapmaya alacaz. nc olarak, elik yapnn imalat, montaj, kalite kontrol, yani elik yapnn denetimi, denetici arkadalara da yle bir kurs vermitik, iyi de olduunu tahmin ediyorum. Bu aamalar, bu sreleri tanyacaz. Daha sonra bir elik kpr tasarmn birlikte alacaz. Ayrca, bir endstriyel yapnn tasarmn birlikte alacaz. Serimiz bu ekilde tamamland. imdi, birinci sunumumuza balyorum: Yap malzemesi olarak biliyorsunuz iki tane ana, iki tr ana malzemeyi kullanyoruz, biz inaat mhendisleri olarak elik yap malzemesinde. Bunlardan birincisi; elik, birisi betonarme. Aslnda bir tanesi elik, bir tanesi beton demek dorudur, ama yaygn olarak tayc sistemlerde betonarmeyi kullanyoruz. nk, esasen betonarme kendisi zaten beton, art eliktir bildiiniz gibi; yani elikle takviye edilmi beton demektir, betonarme ama yine de bunu br tarafta kastettiimiz elik yapsal eliktir, yani tayc sistem eleman olarak tek bana eliktir. Bildiiniz gibi, yaplarn tayc sistemlerini tasarlarken, dikkate aldmz kriterler aada yaynlanm. Malzeme, emniyet, ekonomi, kullanlabilirlik, yasalar ve ynetmelikler. Seimimizde bizi belirleyen, tasarmmzda bizi ynlendiren temel kriterler bunlar. Malzeme, emniyet, ekonomi, kullanlabilirlik, yasalar ve ynetmelikler. Bunlardan birincisini, ncelikle malzeme seimini konuuyoruz u anda. Bu yapnn tasarmnda dikkate alnacak temel konulardan birisidir diyoruz, malzemeyi. Demin de belirtmitik, beton ve betonarme birisi, elik teki diye.

elii biraz konumaya balarsak, belirleyici zellii endstri rn bir malzeme olmas, eitli ekil ve boyutlarda retiliyor. Altta iki tane zellikte malzeme gryoruz. Aslnda, bu grdmz Ilar ve Ularn dnda bildiiniz gibi kebentler var. Dz sac olarak eitli ebatlarda retilmilikleri var. Son zamanlarda yaygn olarak byk ebatlar da kullanlan kutu profiller var. Biz eskiden kutu profil denilince cam pencere yapmnda kullanlan tayc sistem eleman olarak kabul etmediimiz konsktif ktk, kk kutular, yani 30x60-40x50 vesaire aklmza geliyordu. Dnyada ok yaygn olarak kullanlan kutu profiller Trkiye'de de imdi yaygn olarak retiliyor. 300-300lere kadar Trkiye'deki fabrikalarda da rahatlkla temin edilebiliyor. Dikdrtgen, kare kesitleri var. Ayrca, borular da bildiiniz gibi, zellikle mimaride ok tercih edilen, basnca kar tasarm asndan da ok fonksiyonlar yksek olan elemanlar olarak yaygn olarak retiliyor. Bunlarn bir ksm 6 metre retiliyor. Kutu ve borular genellikle 6 metre retiliyor, Ilar, Ular bykleri 12 metre retiliyor. Sac plakalar da bildiiniz gibi 120x240 ya da 150x600-200x600-120x600 gibi ebatlarda milimetre konuuyorum, santimetre konuuyorum. 120-600 santimetre, yani 1,2 metreye, 6 metre ya da 1,5 metreye 6 metre retiliyor. Burada grdnz rneklerden batakiler I kesit, tekiler U kesit, ama bunlar eskiden sadece l ya da U dememiz yetmiyordu, imdi sonradan I demeyin, MPI deyin falan ya da MPI deyin, o oldu. Sonra IPE kt falan. imdi, hakikaten I demek yetmiyor artk. IPN var, grdnz gibi klasik compact diskler bunlar. ok yaygn, ok amal kullanlan kesitler. IPElerin gvdeleri daha ince, grdnz gibi, balklar daha narin. Onlar aslnda tipik olarak eilme eleman, yani momenti altrlan, yani kiri amal olarak kullanlabilecek olan kesitler. Bu eitlemeler elik yaygn olarak kullanldka artyor. IPNnin zellii nedir? IPNnin et kalnlyla, flan ve gvde kalnlklar arasndaki iliki tam Trkesini ben bulamyorum, compact diskte byle iyi bir Trkeye uydurabilir miyiz? Zorlanrz, biraz deneyelim, sonra belki uydururuz.

Compact kesit diye geen bir ey var; yani ok eitli beklenmedik yklere ya da eitli balant ekilleri altnda da kesitinde herhangi bir kesit deformasyonu kolay kolay meydana gelmeyecek yetenekte eleman demek. IPEnin zellii ne? IPEnin gvdesi ve kafas daha narin, daha ince kesitli olduu iin, sadece stnden uygulanacak eilmeye maruz kalacak; yani ona moment verecek olan yklere gre daha performansl olan, ama onun dnda byle zayf ynlerinden falan balandnda, ok fazla performans olmayan, kolon eleman olarak ok fazla performans olmayan kesit demek IPE. Kolon eleman olarak zellikle tasarlanm, bu anlamda performans yksek olan kesitler de bizim bu ekillerde yok, ama HA-HB diye isimlendirilen kesitlerdir. Ularn da yine, UPNleri ve UPEleri var, ayn benzer zelliklere sahip. eliin ekme ve basn dayanm dier malzemelere, yani beton ve betonarmeye gre olduka yksek. Yksek dayanm nedeniyle tabii ki daha az miktarda malzemeyle, daha ok tayc sistem tasarlamak, yapmak, imal etmek mmkn. Kurulmas ve sklmesi veya tadil edilmesi de betonarmeye gre ok daha kolay. En nemli avantajlarndan birisi sneklik dzeyinin yksek olmas. Depremle kafay bozmu bir millet olarak bu eyle tabii ki ok ilgiliyiz. Ama hakikaten aslnda deprem bir yana, genelde tayc sistem tasarmnda sneklik sadece deprem asndan deil, deprem olmasa bile pek ok adan son derece nemli bir olay. nk, snek bir yapnn bildiiniz gibi gme aamasndan nceki srelerde bir haber verme sreci var. Deformasyonlar belli seviyelere ulamasna ramen yapnn gmemesi gibi bir avantaj var. Bu nedenle, depreme kar tasarm olmasa bile, btn yaplarln sneklii aslnda temel kriterdir. Bildiiniz gibi, en azndan benim yamda, benim yamn stnde olanlarn ok daha iyi bilecei bir zamanlar elastik teoriye doru betonarme tasarmlar yapardk. Sonra tama gc teorisi kmt. O zamanlardan ne diyorduk? Yani, depremden te olarak tama gc teorisinde donatlar boyutlandrr, donatlarmz seerken, nce donatnn kalkmas, sonra betonun basntan krlmasna gre tasarm yapardk. Bu nedenle, bizden daha eski mhendislerin varsayd 4 fi, 12 mi bulundu, 2 de ben koyaym, salam

olsun fikri aslnda basn krlmasna sebebiyet verdii iin, ok da arzu ettiimiz bir ey deil. Normal olarak biz seeceimiz donaty yle seecektik ki, nce donat aksn, sonra beton basntan krlsn ki, o akma meydan srecinde nk snek bir krlma,snek bir gme gereklesin di. Dolaysyla, bu sneklik zellii elikte var, niye olduunu biraz sonra onun elastisite erisinden greceiz. Basn altnda narinlik etkisi gstermesi ve zel olarak korunmad zaman, yangn dayankllnn dk olmasysa, eliin belli bal iki dezavantajdr. Piyasada kullandmz lkemizde de, dnyann her yerinde de yaygn olarak tayc sistemde kullanlan tip elii tanyoruz. Anma eklileri farkllat iin bu listeyi yaptk, nk artk kafamz karmaya balad. ST-37, ST-44, ST-52 ok eski deyimle hl bizim PS-648deki isimlerin de bunlarn ST-37, ST-44, ST-52 bu yeni zamanda artk btn dnya artnamelerinde S-235, S-275, S-355 diye anlyor. Alnca armayalm diye byle yan yana koyduk. S-235 demek, ST-37 demek. Bu ne demek? Akmaa deeri 235 mP olan veya 275-355 mP olan elikler demek. Grdnz gibi, bataki numarayla 235, yani akma deerleriyle anlyor. Bizim bahsettiimiz 37-44-52yse bunlarn kopma deerleri bildiiniz gibi. Bizim elii snek yapan nl gerilme birim deformasyon grafii; daha dorusu elik snek olduu iin birim deformasyonu grafii byle aslnda. Burada bir tarafta gerilmeyi gryorsunuz, gerilmeyi gryoruz, br tarafta birim deformasyonu gryoruz, oradan da eliin elastisite erisi yle kyor. Grdnz gibi, buras eliin lineer elastik davrand blge. u noktada akyor, ne demektir bu? Buraya kadar elii deforme ettiinizde, eer kuvvet tatbikatn, yani gerilmeyi boaltrsanz, elik orijinal boyuna ular, yani uzamas sfrlanr. Bu noktadan itibaren eer elie hl kuvvet tatbik etmeye devam ediyorsanz, ayn kuvvet altnda buraya kadar uzayabilir. Biraz daha kuvvet verdiiniz zaman, buraya kadar uzar. Buralarda herhangi bir yerde eliin zerindeki kuvveti kaldrrsanz, uyguladnz gerilmeyi sonlandrrsanz bulunduu yerde una paralel ekilde geriye doru deplasman yapar, yle buna paralel ekilde. urada kalc deplasman meydana gelir, yani plastik deformasyonu meydana gelir. O nedenle, bu hareketin balad, yani kalc deformasyonlarn balad u

noktaya akma noktas diyoruz. ngilizler egemen olduu iin dnyadaki teknik kltre ylt, y gelmi, ety, ef akma aslnda bu da U 6 lt oluyor herhalde, maksimum. Sonra hafif bir bklmeyle burada elik kopuyor. Bu eriyi niye byle uzun uzun anlatyorum? Malzemenin davrann ve snekliin nereden geldiini gstermek iin anlatyorum. Ayrca, sneklik dediimiz ey, fili olarak nedir, ne anlama geliyor? diye tekabl edersek, sneklik dediimiz ey aslnda tek bana sadece uzama deildir. Tek bana sadece mukavemet de deildir. Sneklik mukavemet uzama ilikisi, yani bu erinin, u erinin altndaki alandr. Bu alan malzemenin enerji yutma kapasitesini gsterir. Bu da sneklii hakknda bize fikir verir. Narinlik bir dezavantaj, burada da PS-648 ASC, Amerikan artnamesi ve AASCHTO Amerikan kpr artnamesi. Bu artnamedeki narinlik formlasyonlarn, narinlik katsaylarna bal olarak eliin basn yklerinin basnc tama, eksenel ykler altnda basn tama kapasitesindeki dleri gsteren erileri gryoruz. Birbirine ok yakndr, kpr artnamesinde sadece biraz daha konservatif bir durum grlyor. Burada kabaca greceimiz ey nedir? Herhangi bir burkulma problemi olmayan, yani narinlii olmayan diyelim ki ST-37 eliinin ki, bu ST-37yi gsteriyor. 1440 kgdr biliyorsunuz, kg/cm2 dir, emniyetli tama deeri. Bu emniyetli tama deeri de bildiiniz gibi, onun akma deerinin 0,6syla arplmasndan elde edilir. Yzde 60dr yani. Eer, bu u aadaki rotasyonumuz neydi? Narinlikten, narinlik deerimiz, yani lamda olsa gerek bu deil mi? Lamda diyelim ki 180e kt zaman, hatta, hatta 200e kt zaman lamda, 1440 olan tama deeri 200 kg/cm 2ye kadar debiliyor. Neredeyse, beton kadar basnla bir hale geliyor elik. nemli zafiyetlerinden birisi demitik. Bunun matematiksel karln burada grm oluyoruz. Bunu nlemek iin de ne yaptmz biliyorsunuz. nk, eilmeye alan elemanlarda da basn balnn burkulmas gibi bir problem vardr. Yanal burkulma dediimiz, bunlar nlemek iin basnca maruz olan kolonlar zayf ynlerinde, burkulma ynlerinde ikinci istikamette destekleyici birtakm tedbirler alarak, bu zelliklerini ortadan kaldrmaya alyoruz, br trl ekonomik olmuyor.

elik nasl anlyor? Syi demin grmtk, hani S-235, S-175 diye, urada grdmz. 235i de grmtk, o da neydi? Mekanik zellik, yani minimum akma dayanm, 235 MPA demekti. Sonra bakn, S-235ten sonra anlan bir ey daha var, JRdiye. Bir de, G2 diye bakn bir ey var. Buradaki J bu notasyon Jdir, J notasyonu eliin mekanik zelliini, ngilizce deyimiyle dayanmn, Trke deyimiyle entik darbe dayanmn tarif ediyor. Bu tabii ok nemli bir ey. eliimizi seerken, bunu artk bilmek mecburiyetindeyiz. Bu eliimizin biliyorsunuz yle bir zellii var. ok dk slarda eliin zellii deiiyor ve darbe etkisi altnda hzl bir ekilde krlabiliyor. Yani, ok byk mukavemet dleri sz konusu olabiliyor. Dolaysyla, bunun darbeye dayanm da zamannda arpi denilen bir bilim adam tarafndan, biraz sonra greceiz, o ayrntya imdi girmeyeyim. Darbe dayanmn gsteren bir ifade var, aynsna geleceim. Arkadaki G2 fiziksel zelliidir. Aslnda son zamanlarda bu G tanmnn kaldrlmas gibi bir durum sz konusu. G unu ifade ediyordu. Daha nceki elik retim teknolojilerinde eliin ierisinde gaz kalyordu. Bu gazlar da eliin iinde boluklara sebebiyet verdii iin riskliydi. Bu gazlar ortadan kaldrmak iin ldrme denilen bir ilem yaplyordu, Trke ldrmek, kill diye ngilizcede geiyordu. imdi, artk yeni retim tekniklerinde bu gaz kalmad iin, bu G kavram eliklerden yeni yeni ortadan kalkyor, ama halen ksmen de kullanlyor. Demin bahsettiim entik dayanm, yani Sharpi 1 mou ksaca zetlersek, burada zamannda Sharpi denilen Beyefendi, bunu da grecektik deil mi, urada m? Bu adam, bakn ksaca bu adam bir tanyalm. entik dayanm, pistini yapm olan adam bu. Numunenin sarkaa bal bir eki tarafndan belli biri mesafeden sabit bir hzla arparak, krlmas sonucunda numune tarafndan yutulan enerjinin llmesidir diyor, bu tespit iin. 1905 ylnda Georgis Sharpi tarafndan tasarlanm ve kinci Dnya Sava srasnda gemilerde grlen atlaklarn anlalmasnda nemli rol oynamtr diyor. Niye biz bunu nemsiyoruz? nk, ok souk ortamlarda kullanacamz eliklerde bu zellii aramazsak, ani krlmalar meydana gelebilir. Halen, ispatlayamam olmakla birlikte, ben mesela en son olan tren kazasnn bu ar

soukla, yani bu entik darbe dayanmn salamayan eliklerle, eliklerden yaplm olma olasln yksek gryorum. Tamer, sen de yle gryor musun? Titanyin mi? Dorudur, evet ok ar souktu, buzdu. Son derece nemlidir. Biz bu memlekette bunu vallahi bilmiyorduk. Ben senelerdir elikiyim, byle seminer anlatyorum, yani bu ii reneli daha 4-5 sene oldu, bilmiyorum. Rusyaya gittim, bir proje yaptm, iade ettiler, adamlara kzdm, vay bizim nmz kesiyorlar falan diye. Sonra literatr taradk, bilenlere sorduk, adam meer haklym. Ne bileyim yani, bizde hi gndeme gelmedi ki, Sharpi falan. Ama son derece nemli bir konu, bizim lkemizin de ok souk yerleri var. yle bir ey var: Soukluk problemini yaayan Avrupada ciddi ekilde bu mesele, yani entik darbe dayanm eliklerde aranr; Rusyada falan fena halde aranr. Amerikal ok fazla kayg etmez. Bilmez deil, ama bu konudaki hassasiyetinin dozaj daha dk diyeyim. ok kaln eliklerde zellii aryor, normal eliklerde aramyor. Aramyor da demeyeyim, artnamelerinde var, ama genel kullanmlarnda baktmzda, tekiler kadar titiz deiller diyelim. Bu zellikler kprlerde falan ok nemli, nk darbe etkisine maruz olan durumlarda, art deremde ok nemli. nk, deprem yknn kendisi zaten yap zerinde dinamik bir etki olarak etki ediyor. Bu nedenle, soukta meydana gelen bir depremdi. eliin performans ok ok debiliyor. Bu, Titanik meselesini de ben arkadatan renmi bulunuyorum. Bu, Beyefendi, bu realiteyi tespit etmi ve sa olsun bize getirmi. Geri dnersek, burada iki tane l var. 27 Jul performans aramak ve 40 jul performans aramak minimum. Genellikle kullanlan normal artlarda bizim 27 jul performans bu jyle anlyor. 40 jul Kyla anlyor, grdnz gibi. JR denilirse, art 20 derecede, 27 jul performans var demektir. J0 denilirse, 0 derecede performans 27 jul performans var demektir, yani elik darbe dayanm var. J2 denilirse, eksi 20, J3 denilirse, eksi 30, J4 denilirse eksi 40 derece santigratta 27 jul entik darbe dayanm var demektir. Ama eer 40 jul aryorsanz, o zaman Kyla ifade edilen deerler var. 40 jul ok daha byk dayanma tekabl ediyor deil mi? Orada bir yanllk var. o bizim Deprem artnamesinde dikkatinizi ekti mi, bilmiyorum. Bu entik darbe

dayanmndan bahsediyor. Eksi 298 yazyor deil mi, santigrat derece. Aslnda art 20 dereceye tekabl edeni sylemek istemi, fakat arm diye biz anladk; yani yanl bir ey kullanm ya da Kelvin demek istemi, yanna santigrat yazm. Fahrenayt m oluyor, Kelvin mi oluyor? Kelvin oluyor. Memlekette demokrasi var, Kelvin diyenler, Fahrenayt diyenler Kelvinmi. Demokrasi artk bizim memlekette byle biliyorsunuz. 2 kere 2 ka? 5, hepiniz 5 derseniz 5 olur, demokrasi byle bir ey. Ben iyi karamadm, ama Kelvin olmas lazm gibi geliyor bana. Netice, yani artnamede yle bir hata var, oradan armayn. Art 20, eksi 20, eksi 30 gibi falan eyler var. kp buradan da yle bir ey kyor: Hani, art 20 derecede 27 jul aramak, yani Oda scaklnda kullandnz elikler. Mesela, bu toplant salonunda bir elik kullanldysa, orada JR arayacaz, yani art 20 derecedir nk burann tasarmsz. Ama binann kapnn nne bir kanok yaptk mesela. Ankara'da eksi 20 derece aramak gerekir, o zaman J2 niteliinde bir elik aramanz gerekir, ama Erzurumdaysanz, eksi 35le orada o zaman J3-J4 falan da aramanz gerekebilir, hi korunmam olan bir eliktir, hani espri bu. Kre andayz, dnyada ne var, bizde de var, paray veren hepsini buluyor, ok da pahal deil, yani ok arada yzde 1-2 gibi falan, 3 gibi kaplar var, fiyat olarak. SALONDAN- yle bir durumda kullanlan malzemenin o dayanmna sahip olmas yetmiyor, ayn zamanda onunla ilgili bulanlarn kaynaklarn da bu dayanm salamas gerekiyor, bu entik dayanmn. SALONDAN- Ereli Demirelik, retilen demirlerde bizde kaa kadar var? MUSTAFA OBANOLU- Var var, Erelide bakn, saclarda var. Yani, bizim profiller dorusu yle bir ey var: u anda piyasaya egemen olan profil biliyorsunuz, mittal oldu, yani dnyada mittal oldu. Alkerol satn ald, btn profiller mittal, mittalde bunlarn hepsi var. Erelide kullanlan elik saclarda bu zelliklerin hepsi var; ama Trkiye'de ok yetenekli profil haddehaneleri var. O haddehanelerde de ST-52 elii de, bu JR zellikli elikleri de yapabiliyorsunuz. Hadi gidip, Ostimden hazr bulamayabilirsiniz, ama bir miktar beklediiniz zaman, mutlaka hepsini temin ediyorsunuz.

10

eliin burada mekanik zellikler tablosunu gryoruz burada. Yabanc dili olduu iin, kusura bakmayn, biz de bu dokmanlarn bazlarn yabanc artnamelerden, internetten falan buluyoruz; ama en azndan ngilizcesi var. ngilizce, Almanca da var galiba, oumuz anlayabiliriz Burada neyi gryoruz? Burada mekanik zelliklerini gryoruz eliin. Minimum akma mukavemeti burada. Kalnlklarna gre bildiiniz gibi, bu genel kltr olarak bir kere bir ey syleyeyim: eliin akma mukavemeti hani demin syledik ya, S-235 dedik mesela, ST-37 iin. Kk leklerde de olsa kullanlan eliin et kalnlna bal olarak deiir, bu bir kere genel kuraldr. Bunu sadece biliniz, yani biliniz ki armaynz. Ama hani kalkp, 235i yaptnz diye dnya batmaz, neden? nk, parklar kktr, uradan inceleyelim. 16 milimden kk olan et kalnlklarnda 235 oluyor bu akma deeri. 1640 arasnda 225 oluyor, 40-63 arasnda 215 oluyor, hatta 80-100 yani 40-100 arasnda 215 oluyor, 100-125 arasnda 195 oluyor. 125 milim kalnlnda sacdan bahsediyoruz, yani byle kalnlkta bir sacdan. Normalde yap eliinde ok fazla kullanmayz. Nadiren byle kpr ayaklarnda ok byk kolon tabanlarnda kullanrz. O tr durumlarda mukavemet dmesi sz konusu oluyor. Ama bizim yaygn olarak kullandmz, en fazla 16ya kadardr, bilemediniz 20-30 milimleri de, 40 milimi de kullanabiliriz. 235 ve 225tir yap elikisinin ilgi alan. Ama biliniz ki, byle bir dme vardr. Bakn, ayn ey S-275, yani ST-44 tipi elikler iin de sz konusu. Oralarda 275 olan, 16 milimde 275 olan deer, 265 de de 225e kadar dyor. 355ler iin, yani ST-52 diye andmz eliklerde de bu de de 275e kadar debiliyor. Biz mesela, genellikle dediim gibi, 40a kadar tasarm yaptmz iin, 355 ve 345 deerlerini kullanyoruz. Onlar da ok byk fark oluturmuyor, fakat byle bir fark var. Burada grdnz gibi bakn, anma ekilleri S-235 YRG2, J0, J2, G3 falan gibi bu G2, G3 ilemleri demin aldm gaz alma ilemleridir. Eski ynetim teknolojileri iin geerlidir, ldrlm elik diye de bahsedilir. Buraya geiyorum, urada karsnda bakn size demin bahsetmitim. Mesela, burada JRG2 dedii iin,

11

art 20 derecede 27 jul salyor. Onu gryoruz, burada julleri gryoruz, hep 27 bakn. 20 J0 olursa 0, J2 olursa eksi 20 derece grdnz gibi. Burada da eliin kimyasal bileenlerine dair genel bir fikir edindirici olan bir tablo gryorsunuz. Biliyorsunuz, elikler karbon elii diye anyoruz elikleri ve iindeki karbon miktar son derece nemli oluyor. Karbon miktarnn bildiiniz gibi ok yksek olmasn istemiyoruz. ok yksek olunca ne oluyor? Krlgan, ok krlgan oluyor deil mi? Sneklii kayboluyor. Onun iin de hep bir karbon snrlamas sz konusudur, onun iin de bakn, buradaki C karbon, maksimum yzdesi diye bir snr var, yani minimum karbon yzdesi diye bir snr koymam, maksimum karbon yzdesi diye bir snr koymu. Bunlar niye bilmemiz gerekiyor? nk, aslnda elikler eitli alanlarda retiliyor ve hatal retimler de olabiliyor. Standart d yzdeler meydana gelebiliyor. Yarn kullandmz eliin, satn aldmz eliin bu zellikleri tayp, tamadn, yani bu limitleri salayp, salamadn kontrol etmek gibi ykmllmz var. Eer, denetleyiciysek, yine ayn ykmllmz var. Satn alnan malzemenin standart olup, olmadna bakmak zorundayz. Bunlardan birinci bakacamz ey karbondur. Grdnz gibi, 16 milimde, en az 16-40 milim aras ve 40 milim st diye deerlerimiz var. 40 milime kadar karbon zellikleri 0,17 btn bakn bu eyler, 235i konuuyorum. Hepsini tekrarlamayacam. Bu tablolar inceleyebilirsiniz, sadece bir tanesine bak amz irdeleyeceim, ST-37 stnden. Yzde 0,17 karbon contendi aryoruz, karbon muhtevas aryoruz. 40 milimin stnde bu 20 dereceye kabiliyor, 230u JR iin bakn. JRyse 20ye kabiliyor. Ama bakn, J0 ya da J2yse, yani daha yksek entik darbe dayanm aryorsak, o zaman karbonu yine 17de tutmak zorundayz, yani 20ye kartamayz. Neden? Demek ki, karbon arttka, krlganl artyor ondan. Baka ne var? Mangan var bakn, maksimum 1,40 olmak zorunda. Silisyum olmamak zorunda, slfr bu oranlarda, azot da bu oranlarda olmak zorunda. Bakn, burada cevi diye bir ey var, cev karbon edeer yzdesi, yani u karbon yzdesini aryor, ama bir de bu katklar snrlayc baka bir katk koymu, bir forml koymu buraya. Karbon+mangan miktar: 6 krom+molpdn+vayadan -adn

12

imdi hatrlayamadm, element tablosuna baknca greceiniz bir element varvayadanm, -Vay Anam diye bir ark var, onu anmsatyor banaOnlarn de gmlm, sonra bakr+nikelin de 15e blnm cevmi, bu cev de bu yzdeleri gemeyecekmi, ekilde grdnz gibi. Byle kayglar da tamak zorundayz, bunu da biliyoruz. elii biraz tandktan sonra dndk betonarmeye. Ne iin var betonarmeyle diyebilirsin, hani iki ana malzemenin basit kyaslamas asndan buraya deiniyoruz. Beton, kum, agrega, su ve imentodan yaplan, su ve imentonun reaksiyona girmesiyle sertleen yapay bir malzemedir diyoruz. Bu sertlemeye de hidrotasyon diyoruz bildiiniz gibi. ekme dayanm, basn dayanmna gre ok dk olduu iin, tek bana ekme ve eilme eleman olarak kullanmyoruz; ayrca olduka gevrek olduundan, yani snek olmadndan dolay, deprem yklerine kar da dayanksz olduunu, aslnda sadece deprem yklerini deil, her trl dinamik yke kar dayanksz olduunu beyan ediyoruz. Bu nedenle, elik donatlarla birlikte betonu kullanyoruz. Beton kistin ekme alan blmlerinin elik donatlarla glendirilmi haline de betonarme diyoruz. Yap eleman olarak ounlukla betonarme kullanyoruz. Kalp iinde dklp, istenilen eklin verilebilmesi, her yerde imalatnn mmkn olmas, yangna daha dayankl olmas ve ucuz malzeme olmas da betonarmenin nemli avantajlarn oluturuyor. Bunun yannda tad yklerden daha fazla arl olmas, snek olmad iin deprem ve benzeri yklere kar dayanksz olmas, kimyasal ilem sonucu olutuu iin, beton karm ve karm sonras bakmn, yani kr dediimiz ilemin zor olmas. Dayanm parametrelerinin bu nedenle iyi kontrol edilememesi, zaman iinde bzlme, snme gibi davranlar gstermesi ve yar elastik bir malzeme olduu iin, elastik teorenin artlarn salayamamasysa, olumsuz yanlardr diyoruz. Biz burada bir beton, bir de sargl betonun, tam betonarme diyemeyiz, sargl betonun ve sargsz betonun, yani sade saf beton ve de sargl beton. Sargdan kastmz nedir? Etriye gibi sarlm, yani betonun eperi ikinci boyuttaki genlemeye kar tutulmu. ngilizce compaent denilen sargl beton. Bu ikisini gryor. kisini zellikle niye gryor? Hani etriye sneklikte, depremde veya dier darbe etkilerine

13

kar sneklikte kafay performansla bozuyoruz hani. te orada sargnn nemini buradan gryoruz. Sargsz betonumuzun elastik erisi budur bakn, gerilme deformasyon diyagram budur ve onun altndaki alan, yani enerji yutabilme kapasitesi u alandr. Oysa, ayn betonu sardmz zaman, baknz altndaki alan budur. Bu sargl betonun altndaki alan, sargszn herhalde yle bir 4 kat civarnda, deil mi? Yani, beton sadece sargld zaman, performansn normal betonun drt katna kartabiliyor. Bu nedenle de zaten, biz aslnda bu sarg etkisini yaratt performanslar ok dikkate almadan, sadece donatsz betonun mukavemetine gre hesap ve tasarm yaptmz iin, o donatsz betonun mukavemetiyle, sarg etkisinin yaratt ekstra performans arasndaki rezerv kapasite, betonarmeye ok byk bir genilik veriyor, yani bizim hatalarmz ve gnahlarmza kar ho grveriyor. Biz de onu cmert cmert kullanyoruz. Aslnda, onu deprem iin kullanacaz ki, aktktan sonra snek davransn da, depremi de geirsin diye. Biz onu bol bol kullandmz iin, eskiden vard. Yine benim yam ve stndeki mhendisler bilir. Yeniler o laf kullanyor mu, bilmiyorum. Betonarmede emniyet var, birini istersen senin iin alabilirim proje pazarlyd. Az demir kartma teknii, hani kimse bilmiyor ya, o mhendis biliyor bir tek. te o rezervleri buralarda yiyorduk byle. Neyse, yle bir ey. Burada neyi gryoruz? Belirgin olarak donatl betonla, donatsz beton arasndaki sneklik farkn gryoruz. Bu ne? Bu da tek bana donat eliini, yani betonarme eliinin erisi. Grdnz gibi, eliin erisine, yap eliinin erisine ok benzeyen bir davran ekli var ve olduka yksek bir sneklik eyine sahip. Bu arada biraz sonra mukayesesini greceiz. Bunlarn hepsi ekran doldursun diye byle iziliyor, ama bakn burada 35 MPA tepedeki deer, sargsz beton iin 25 MPA deer, ama burada bakn, 400-500-600 MPA gibi rakamlar konuuyoruz, yani ortada 10 ksur kat bir farkllk sz konusu. Nitekim, elik ve beton arasnda veya elikle betonarme arasndaki sneklik ilikisini ararsak, ok daha byk bir deer olduunu uradan grebiliriz bakn.

14

Yukarda grdnz eliktir, u aada grdnz kaln izdik, okunabilsin diye betondur, u da sargl betondur. Yani, birebir leklediimiz zaman, 35 buralara geliyor, 400 tabii bu ST-52, ST-37 de olsa, bu buralarda bir yerde oluyor. Yani, arada ok ok byk bir performans fark olduu bir gerek. Geri dnersek, neden elik diye reklammzn son versiyonu bu artk, burada reklamlar bitiyor. Mimari zgrlk diyoruz. zellikle dnyadaki iddial mimari projelerde, iddial mimarlar gerekten elii betonarmeyle de birlikte ok fazla kullanyorlar. Aslnda yaplarla, elik yap, beton yap falan diye ayrmyorlar. Yaplarnn elik blmleri oluyor, beton blmleri oluyor. Genellikle birlikte kullanyorlar. kisinin de ok stn ve avantajl olduu yerler var. Hangi konumda hangisi uygunsa, onu kullanyorlar. Bu bizde var, elik mi, iyi beton mu? diye Galatasaray, Fenerbahe gibi yartryoruz biz. yle bir ey yok, ikisinin de iyi ve kt yanlar var. Mimari zgrlk elikte var. ok ho ekiller, figrler meydana kyor. zellikle, cam ve ahap iiliiyle birlikte. Narinlik var, zarafet diyebiliriz grsel adan, hafiflik var; dayanmnn bir fonksiyonu olarak. Buna bal olarak ok katl bina yapm var. Biliyorsunuz, dnyann hatr saylr ve bilinen btn eski yksek yaplar eliktir. Amerikadaki oumuzun adn bildii byk yaplar, dnyann ilk iddial herhalde yksek yaps olan Paristeki Eyfel Kulesi eliktir. imdi betonarme ve beton teknolojisinde de mthi ilerleme var, bildiiniz gibi. Beton bin art kullanlyor, yani sadece laboratuarda retiliyor deil, kullanlyor. Ben geen Dubaiye gittim, adamlar deli gibi bir ey yapm. Betonarme yksek yap. Amalar, dnyadaki en yksek elik yapy gemek. Dubai eyhi yle bir adam. Yani, paras ok, dnyada bana olmayan yapn diyormu. Yksek elik yap var. her gn bir tekini geiyor. Bu beton geemiyor, "beton yapalm demi. Bina yaplyor, ben grdm, gidenler grmtr. Ykseklii var, ka kata biteceini gizli tutuyorlarm, niye? elikiler hazrlk yapp da bunu gemesin diye. elik yaplar ykseldike, onlar stne kat ekliyorlar. Ama bu hesaba, kitaba dayaldr herhalde diye umuyorum. Gerekten, u anda baya bir 800 metre mi ne kmlar. Deli adamlar, helal olsun yani, bir ey demiyorum, byle de ilgin bir durum var.

15

Depreme dayanm, deminden beri 40 kere muhabbetini yaptmz sneklik esprisinden dolay var. Prefabrikasyon nemli bir konu. Yani, gerekten prefabrikasyon artk gelecekteki an ve o an yaam biiminin bir ihtiyac. Bunun zerinde ben bir seminer konusu bile konuabilirim. imdi, ok ksaca unu sadece deinmek istiyorum: naat mhendisi olarak artk sizlerin de belki dikkatini ekiyordur, benim belirgin ekilde ekiyor. Dikkat ederseniz, bizim inaatta altrdmz iiler genellikle yerleik deildir. Bizim amele diye isimlendirdiimiz ounu, vasfsz iilerimiz, beton iilerimiz, kalplarmz, bunlar genellikle kyldr ya da kente yeni girmilerdir, genellikle arada kalmlardr. Hasat zamannn dnda, ite tarlay ekip bitikten sonra, ekinleri kaldrdktan sonra, inaat iilii yaparlar. O nedenle de, zaten kalplar, betoncular, unlar bunlarla anlrlar. Mardinliler betoncu olur falan filan gibi. Aslnda, bu geer-ger ve geici yaam sreci yaayan insanlar zerine kurulmu bir endstri, bizim beton, yerinde dkme, yerinde yapma inaat ii. Dnyann gelimi lkelerinde u veya bu ekilde prefabrikasyonun ileri olmasnn sebebi, nitekim gemite Sovyetler Birliinde de ayn ekildeydi, ama Avrupada da yledir. Prefabrikasyonun ileri olmasnn sebebi, bu tarz yani ylarca antiyelerde yaamaya raz igcnn ok da fazla bulunamamasndandr. Bugn u veya bu ekilde lkemiz geliiyor ve artk mesela ben elik konstrksiyonda bile, elik montajlar ok daha ksa sreli olmasna ramen, yerleik iinin antiyeye gitme konusundaki isteksizliini gryorum. oluum ocuum var diyor. Yerleik yaama gemii, ger yaar yaamak istemiyor. O nedenle, bu yerinde inaat, yani betonu dk, yerinde demiri kes de, kalplar kur, svay malay at, dzelt byle boya falan, devasa ehirler kur, orada 2 bin kiilik tesislerde bir sr iiyi altr dnyas, srdrlebilir bir dnya deil. elik olsun, beton olsun, baka ne olursa olsun. Biz de artk yerleik tesislerde, imalathanelerde, fabrikalarda yaplm tayc sistem elemanlarn gtrp, sadece yerine sratli bir ekilde kurma alkanlna kendimizi hazrlamalyz. Mesleimizin gelecei bunu bize dayatacaktr, baka trl rekabet

16

edemeyiz, srdremeyiz diye dnyorum. Bu adan, prefabrikasyonu ok nemsiyorum. Kolay denetim ok nemlidir, nk aktr. Betonarmede, mukavemet tespiti ya da iindeki donatmn tespiti daha zel aralar gerektirir, ama herhangi bir elik elemana dardan baktnz zaman, onun I-300 olup olmadn kolayca anlarsnz ya da imalatnda bulon balantsnda bir kusur varsa, kolayca grebilirsiniz. Kaynak biraz daha zordur, hzl yap retimi stne fazla bir ey sylemeye gerek yok. Ekonomi, yani ekonomik deildir bence, olamyor bir trl. Olacakken, bir zam yapyor kim yapyorsa, son bir ay ierisinde yzde 35-40 zam geldi elie. Tama ekonomik olacam diyor, o arada bir zam yapyorlar, yine olamyor. Deiim, deiim zellii son derece nemli, dnm zellii son derce nemli. Glendirilebilir olmas, yani herhangi bir kesit yetersizlii olmas halinde, kesitin takviye edilmesi de betonarmeye gre daha kolay, betonarme de glendiriliyor, ama bu daha kolay. Deiim ve dnm zerine de ksaca deinmek istiyorum: Bunun da nemi yine bizim gelecekle ilgili projeksiyonumuz, bir trl giremesek de Avrupa Birliine, dnyann neresine gidersek gidelim, bundan sonra bizden istenilecek eyler var. Bunlardan birincisi; srdrlebilir kalknma denilen ey, yani doay ok fazla tahrip etmemek, kaynaklar tketmemek. bu sebeple dnyada biliyorsunuz, madenden elik retimi konusunda gelimi uluslarn kendi aralarnda bir anlama var, bunu kstlyorlar. nk, btn hurdalar dnyay artk igal etmek zere ve hurdalar dnya iin byk bir tehlike tekil ediyor. eliin ok byk bir avantaj var. eliin hurdasndan da yeniden elik yapabiliyorsunuz. ok rafine elik yapamyorsunuz madenden rettiiniz gibi, ama rnein yap elii kalitesinde elii ok rahatlkla yapabiliyorsunuz. Bu nedenle, bugn dnya elik retiminin yzde 80i civarnda miktar hurdadan, yani kullanlm elikten, yeniden retildi. Bu gerekten ok byk bir avantajdr. Betonarmede bu mmkn mdr? Tabii, mmkn ama, o betonu krp, inceleyip, eleyip, kuma, akla, imentoya falan dntrmek biraz daha eziyet bir i.

17

Bildiiniz gibi, maalesef deprem blgelerinde grdk, yklm olan binalarn enkazlar dalara talara smad, nerelere koyacamz ardk. Bu adan, deiim ve dnm zelliini nemsiyorum. Glendirmeden de bahsetmitim. ok iyidir, ama objektif olmak iin buna da deineceiz. Korozyon ve yangna dayanm konusunda hassasiyeti var. Korozyondan korumak iin hatr saylr boya miktar gerekiyor. Yangna dayanm konusunda da, zel olarak yangna kar korunmazsa, yangna dayanm dk. eliin yangna dayanm dk ne demenin sradan bir bunu herkes bilir. eliin yangna dayanmnn dk olduunu gidin u Necatibey Caddesinde herkesi evirin, eliin yangna dayanm dk der, yani herkes biliyor. naat mhendislerinin daha ekstradan baz eyler bilmesi gerekir. Ben kendi bildiim kk ksmndan ufack bir aklama yapaym size. eliin yangna dayanm zafiyetinin fiziksel gereklemesi u: Isnd zaman, sy ksalttnda, elastisitesi ok dyor; deformasyonlar ok ykseliyor. Deformanslar ykselince, ikinci derece, ikinci mertebe kuvvetler meydana geliyor ve bu ikinci mertebe kuvvetler sonucunda yapnn stabilitesi bozuluyor, iin esprisi bu. Yoksa, mukavemetinde belirgin bir ya da tahmin edildii gibi erime deil, ama elastisite, tabii ki bu da ok nemli bir ey.Demin gstermitim, eliin durumu, gerilme-deformasyon ilikisinin beton ve sargl betona gre pozisyonunu gryoruz. elik tayc sistem elemanlarna geliyoruz. Yapsal elik dediimiz ya da tayc sistem eleman olarak elik dediimiz zaman, bunlar malzemelerin, elemanlarn davranna gre biz grupladk, ekme elemanlar, basn elemanlar, eilme elemanlar diye biliyorsunuz, 2-3 tane temel davran var. ekme elemanlar elikte nedir? Halatlardr. elik apraz perde elemanlarn ekmeye alan aprazlardr. Membranlardr, membranlar elik deildir, ama elik yapyla birlikte kullanlan rtc sistemlerdir. Halatlar bildiiniz gibi, bizim inaat sektrnde bizim ok bilmediimiz, hatta da biraz rktmz nesnelerdir. Ama halatlar eliin en yksek performans ekmedir biliyorsunuz basnta yetenei dyor. Onun iin biz mmkn mertebe elii maksimum dzeyde ekme eleman olarak kullanabildiimiz lde kullanmalyz. Avantajn, ekonomisini, performansn srekliliini, her eyi aslnda

18

orada gryoruz. Ama onu salamada da dorusu ok alkanlmz yok. Bu alkanlmzn olmayn, yani biraz da mhendislik kltrnn insanlk tarihinde, hani byle ymalardan, yma yaplardan balamak zere, kagirden balamak zere, hep byle alttan yukarya doru yapma alkanlmz var. Halbuki, eliin ekme zelliini ok kullanabilmek iin, biraz da byle yukardan aaya doru falan hani asma-germe sistemleri falan gibi eylere ynelmemiz lazm. O da bize biraz ders geliyor, ama zaman iinde onlara alacaz. Biliyorsunuz, mesela yk kaldrmada yaygn olarak kullanlan vinlerin, yk kaldran elemanlar hep halattr. ok yksek performansta bakmaldr. Bir sr yerde sanayide, endstride, kasnaklar, kuaklar, kaylar, halat elik, tayc sistem eleman olmaktan te, btn endstrinin ana daldr ya, orada ok fazla kullanlyor. apraz perde elemanlarn biraz sonra greceiz; membranlar da greceiz. yle gidelim, ite bir halat bizim Boaz Kprsnn kk bir ho byle artistik, biraz da herhalde eski mentalite balantlar olan, herhalde yal bir kpr bu. Byle bir kpr gryoruz. Bu da bakn, basit bir elik apraz halatnn balant detay. Burada da eitli halat balantlarnn yapsal modellerini gryoruz. Bu demin bahsettiim Trkede asma-germe diye isimlendirdiimiz, ngilizcede tension structur diye isimlendirilen yap tipi. Bu yap tiplerinde en nihayet tabii, yk aaya indirmek zorunda bir tane rijit badiye ihtiya var bu da ortada bir beton ekirdek eklinde yaplm. u yapnn ortasnda u grdnz beton ekirdek, bakn urada hl kalb duruyor. Bu beton ekirdek basn eleman buradan halatlarla btn demeleri ekme eleman eklinde asmlar ve gzle grmekte zorlanacamz kadar narin bir cephe tayc sistemleri oluturmular. Burada da gitmi halini gryorsunuz, camlarla kaplanm grdnz gibi halatlar iz olarak grlyor. Altta da beton ekirdei gryorsunuz. Byle enteresan bir yap ortaya kabiliyor. Bu da yine Tamerin yapt bir proje. Bilim Kolejinin atsnda kulland halata basit bir rnek vermi. O da halatn balant detayna ilikin urada bir rnek gryoruz. Devam edersek, yine oradan eitli grntler. Bakn, burada da bir tane at var, atda ok byk konsollar tamak zorundayz. O konsollar tayabilmek

19

iin u ortada grm olduunuz ana kolon basn eleman olarak kullanlyor. Btn u kollardan eitli alarda at tanyor. Ama, burada halat kullanmyoruz. Bunlar boru, bunun sebebi de u: Rzgrn alttan yarataca, yukarya doru itmeleri karlayabilmek iin, kk miktarda da olsa bu kolonlar ekme elemanlarnn basn performans da olmas gerekiyor. Bu nedenle, burada o basnc elde edebilmek iin borular kullanyoruz. Buras, Metroctiynin giriidir, stanbula gidip, Metroctiyi grenler bilirler. Bu kanopiyi biz tasarlamtk zamannda. urada grdnz projesiz bir bakm. yle bir denge sistemi var. iki tarafl konsollar, bir burasndan asld, bir de burasndan asld. lk bu projenin ilk tasarmlar Sayn rfan Balioluna aittir. Sanrm, ounuz tanrsnz, kendisi zrldr, ama mesleimizin duayenlerinden birisidir. Daha sonra bunun detaylarn biz gelitirip, imar etmitik. Burada grdnz gibi unlar ekme elemanlar, bunlar da tension structur kategorisine giriyor. Bu da onun kanotunun yine bir grn. Kazakistandaki byk bir banka yapsnn, Kaskomrsbank Merkez Binasnn cephesindeki tayc sistem tamamen tension structurdr. Burada grdnz cam sistemi, buras bir camekan sistemi. Burada bakn, mekik eklinde kiriler var. Mimar bunu artistik olarak byle grmek istiyordu. Burada da gryorsunuz, bunlar tamamen rzgr yklerine, yani yanal yklere kar performansl kiriler. Deyde bir ey tayamyorlar. Deyde u tepede ok kuvvetli bir kiri var. Bakn, urada payandalar falan da var. Bu kiriin yapmna ait de urada zellikler gryorsunuz. Bu kiriten u dey rotlarla bakn, sk aralklarla rotlar var. Bunlar 70lik dolu kesittir. Bunlarla btn cephenin camn, cam erevesini tayorsunuz. Bu da yapnn bitmi halinden grnt. Bu nndeki kano ve kk bir konsol. Ama esas sistem bakn, buraya asldr ve btn bina boyunca aaya doru sarkyor. Ayn binann iinde gei kprleri var. ki kanattan birbirine gei kprleri var. Buralarda da bakn, bu kprlerin narin olmas iin bu da bir mimari tercihtir. Burada yine ekme halat tarznda davranan dolu kesitlerdir bunlar da, galiba 110luk dolu eperlerdir. Bu sayede burada 25 ksur metre civarndaki mesafeyi olduka narin olan elemanlarla geiyoruz. imizden baz arkadalar ulan ben bunu

20

yapmadan, bunu zaten geerdim diyebilir. Geersiniz, ama yrrken byle hop hop zplarsnz, burada zplatmyorlar; yani titreime kar tasarm da yapyoruz. Tasarm eyi gelince, Tamer gelecek hafta anlatacaktr. Titreime kar tasarm da artk konforlu ve ada elik yapnn kanlmaz bir gereidir. Onunla da tanmamz gerekir. Burada deminki kprye ait baz zellikler gryoruz. Burada byle zel dkme paralar var. Balklarda, uralarda bir nesle tam sabittir, bir nesne bu ynde hareketli. Birisi bu ynde hareketli, yani tipik aslnda analizlerde kullandmz, renciliimizde kullandmz tipik elik davran modelidir bu. Ortadaki parann dkmn gryoruz. Burada pek ok di aarak da birtakm balant elemanlar tasarlanmtr. aprazlar her trl elik elemandan yapabiliriz. Borudan, I-Udan, kebentten, ift Idan, ift Udan kutu profilden, her bir eyden. Burada yine aprazlar gryoruz. aprazlar grrken tabii yan tarafta bireyzing elemanlar, hani rzgra kar veya depreme kar, yanal performans salayan balant tiplerinden rnekler veriyoruz bakn urada. Eskiden biz biliyorsunuz, bu elemann ekseni, bu elemann ekseni, bu elemann eksenini byle birletirirdik gzel, bunu bilmeyeni de mhendis saymazdk. Bizi bozdular, bu snek olmuyor, snek byle yapnca oluyor dediler. imdi, tekrar geri dndk. Bu eksenden geirmiyoruz. Geirmediimiz zaman, yap snek oluyormu, niye? yle dorudan doruya elemana basn uygulamyor bu aplar. O zaman da krlma iin burada bir iki glom molon daha kopartyorsun falan; yani kolona sra gelene kadar, birka kere enerji tketiyorsun. Burada da ama enerji tketmek ya, o nedenle bu snek davran oluyor. Dolaysyla, u detayda grdnz, urada ayrntsn grdnz, bu ekilde balantlar snek balant kabul ediliyor. K yaparsanz da bakn, arasnn tam doldurulmamas, yani tam bitimemesi makul oluyor. Bu tarz ters K yaparsanz da yine ayn ekilde byle balyorsunuz. Bunun inaat formatn gryoruz bakn, aralar ak ekilde aprazlar atlm, ama urada, yani analiz yaptnz zaman, siz zaten normal olarak biraz statie yakn olanlar bilir. Burada ok byk momentler meydana gelir. Bu ekme, bunlarn birisi ekmeye, birisi basnca alr. Bu ikisinin oluturduu ters kuvvetlerden, urada ok

21

byk momentler meydana gelir. O momentler kesite zarar vermesin diye de buraya ok sk takviye koyuyoruz, ctiypaner diyoruz. Burada bel tutma, imdi yanda da greceiz, yandaysa baka trl koyuyoruz. Membranlara bir rnek olarak, membran nedir? Halat gergi sistemleriyle birlikte kullanlan rt elemanlardr. PVC, Teflon veya muhtelif panel ve tekstil rn olabiliyor. Aada grdnz Ankara Hipodromunun stndeki membranlardan rnekler gryorsunuz. elik tayc sistem elemanlarna geersek, kolonlar, filtrenin altnda yine aprazlar basn eleman olarak grnen yerde kemerler, tonoz ve kubbeler basn elemanlardr diyoruz. Filtrenin altnda I ve U var. Ben size syleyeyim, u kebent grdnz yerde 4l kebentten olumu bir kare kolon var. Boru profil rnei var, iki tane Idan yaplm yapma dediimiz sistem var. Bu da iki Udan oluan yapma kare veya dikdrtgen. ift Idan yaplan yine birleik kolon sistemi veya standart retilmi kutu profil, tipik olarak kullanlan eitli basn elemanlar, yani kolon kesitlerinden rneklerdir. Eksenel yk altnda yksek tama kapasiteleri olabilmesine karn, narin yk nedeniyle burkulma problemi nem kazanr diyoruz. Burkulmann olmak ekli de, oradaki davran aa yukar gryorsunuz, u tek erilikli bu da ift erilikli burkulma oluyor. Burkulmay nlemek iin de ekonomi tasarm yapmak amacyla burkulan kolonlar yanal olarak tutuyoruz. Burada hem kolon, hem de kiri gibi davranan, yani eim eik olduu iin, dey ykleri de eilmeleri de alan, bu Ankara'da Jandarma Okullar Komutanldr, Ankara'nn dnda, orada bir yerde yaplm olan dey kolonlar. te bir kolon, kiri yani her iki zellii gsteren davran rnei olarak koyduk. elik apraz perdeler en ok bildiiniz, en aina olduunuz ereve davran biimidir. Normal bir kiri kolon sisteminde elemanlardan herhangi birisine bu aprazlar attnz zaman, o betonarmedeki perdenin performansn gsteriyor. Onun iin de bunlara elik apraz perde diye isim veriliyor. Yatay yklere kar yapnn stabilitesinin ok ok artrc zellikleri var. Kemerler; ok eitli biliyorsunuz. Kemer bildiiniz gibi byle modern tayc sistem elemanlarnn, yani betonarmenin de, eliin de icat edilmedii zamanlarda

22

insanln ok eski zamanlarnda bizim Mimar Sinann da en gzel dehalarnn yaratt, ama dnyadan gemiindeki belli bal tm mimarlarn ve mhendislerin en gzel dehalarn yaratt tayc sistemlerdir. Kagirde de mkemmeldirler. Geometrik formlar sayesinde ekme gereklemez. eitli kemerleri konuuyoruz, ekilde eitli kemerleri gryoruz. Tarihten buyana en ok kullanlan yap tipi bir genilik. Burada ok eitli kemer, kpr formlarn gryoruz. Daha ok kprlerde byk vadileri, akarsular gemek iin kullanmz, grdnz gibi. Dikmen Vadisinde yeni yaplacak olan bir elik kprnn grntsdr. Bu da kemerdir, 110 metre ayak akl vardr, inallah yapldnda, sanyorum Trkiye'nin en byk ayak akl olan elik kprs olacak. Tat kprsdr, kemer tipi bir yapdr. Sevgili Tamer Fenerciolu ve ben tarafndan tasarlanmtr. Kprnn genel formunu gryorsunuz, ayaklar gryorsunuz, kemeri ve stndeki yol platformunun altndaki elik konstrksiyonu gryoruz buradan. Burada ketsini gryoruz. Grdnz gibi, burada iki tane byle baba ktle var. Bu ktleler kayaya oturtulmu vaziyette. Burada mesela bir zgn durum var. Baknz, buradan gelen eksenel yk ok byk, aa yukar 2 bin ton civarnda, her bir ayak iin. Bu eksenel yk bu ekilde bast iin, burada byle konvansiyonel, yani sadece yerekimi ynndeki bir taban ok bir ey ifade etmiyor. Dolaysyla, arkada da byle bir taban var ya da al ve bu yke dik bir taban da sz konusu, byle bir ktle var ortada. Bu kemerin tabii inaat da bal bana bir i. Buralar belli birleim noktalar, kemerin montaj birleim noktalar. Bunlar da grdnz ayaklar. u iki ayan aras ne kadard? 18 metre iki ayan aras. Buradan buras 110 metre, buradan buras da 180 metre civarnda tahmin ediliyor. Basn elemanlarnn kemerler de basn eleman demitik. zel statde incelesek bile, kemerler de basn eleman. Basn elemannn nemli zelliklerinden birisi burkulma demitik. Normal olarak okulda bize eksenel, yani lineer bir basn elemannn burkulmaya kar hesabn retiyorlar, ama kemerlerin burkulmaya kar hesabn retmiyorlar. retmeyince, biz de kemerler burkulmaz zannediyoruz. Zaten ekli eri, yani bu burkulmu gibi bir formu var, ani bu bir daha burkulsa,

23

burkulsa nereye burkulur? gibi bir his oluuyor insann iinde. Ama yle deil, burkuluyor; hem de fena burkuluyor. Dolaysyla, kemer tasarlarken, ltfen burkulmaya dikkat edelim. Burkulmayla ilikinin septe yaplm olun bir analizin sonularn buraya rnek olarak koyduk. Bu demin grm olduunuz kprnn analizidir. Biliyorsunuz, abartlm deformasyon ekilleridir bunlar. Byle perian grnt, yani aslnda ok kk deformasyonlar, ama abartlm ekildir burada. Burada bakn, birinci burkulma ekli nasl oluyor? Demin kemerin orijinalini grmtk, tekrar hatrlarsak u anda biz u kemeri inceliyoruz. u kemeri ve unu gryoruz bakn, bunu ve bunu gryoruz. stteki kpr platformu, bu alttaki de kemer. Bakn, tipik erinin bir taraf geiyor, bir taraf iiyor. Genellikle kemerlerin burkulmasnn formu budur. Bu kesitteki burkulma bu da plandaki burkulma. Bu grdnz kpr, yol, yani yolun platformunu gryoruz. Bakn, yolda ayaklarn bulunduu pozisyona gre, bu ekilde aa doru, yani dzlemde yana doru kpr bel veriyor. Bu da ikinci burkulma modu, yani burkulmann da depremdeki yanal modlarn analizi, birinci mod, ikinci mod, burkulmann da modlar var. Bakn, bu birinci burkulma modu, bu ikinci burkulma modu. Bu tabii ok gzel bir ey, gerekten ok iyi bir ey. yi ki gelitirmi, nk bu analizleri yapmak ok kolay deil. Tek bir elemann burkulma analizini yapmak kolay, ama sistem burkulma analizleri son derece nemlidir. Bakn, bu vesileyle ben ok daha basit bir konuya dikkatinizi ekmek isterim. niversitedeyken elik dersini alrken, bizim Hoca, etin Ylmazdan almtm ben dersi. Bir tane ayakl su kulesi yklm, niye yklm dedi? Biz bir sr tahminde bulunduk, kaynak bozuk, blom gm falan filan dedi. Neyse, neticede hayr, bu sistem burkulmasndan gemi, yani sizin gibi kendini ok akll zanneden bir mhendis btn elemanlarn tek tek burkulma anal.izlerini yapm, ama sistemin burkulma analizini yapmam dedi. Yani, bir ayakl su kulesi sonuta birbirine ok yakn ayaklara sahip ve ok yksek. Sistem u ikinci halde grdnz gibi burkuluyor. Bunlar da ok nemli elikti. Yani, narinlik ok nemli olduu iin, sistem burkulmalarn daima dikkate almak mecburiyetindeyiz. Bu meyanda yaptmz nemli hatalardan birisi udur: Ben

24

kk kk baz temel hatalara deinmi oluyorum. nemli hatalardan birisi udur: Hepimiz biliriz ki, makaslarn basn balklar burkulur. Bu burkulmalar nlemek iin de br ynde bunlar tutalm. yi, tutuk ne yapalm? Ak atalm, zaten aty rteceiz. Atarz aklar, btn makaslar ayn geometrik zellie sahiptir, ayn yke sahiptir ve hepsi ayn ynde burkulabilir. O zaman, btn aklar ileriye doru gider, yani sistemin tamam burkulur bu da sistem burkulmasdr. te, bunu nlemek iin, yani sistemin tamamnn bir ynde burkulmasn nlemek iin aklarnz ya herhangi bir utan sabit, kuvvetli bir yere balayacaksnz veya aprazlarla bir veya iki akslar receksiniz. Bu nedir? Bakarz, atlyor bu apraz, bu apraz bundan atlyor. Yani sistem burkulmalarn nlemek iin atlyor aslnda. Her yaplan iin tabii ki bir mant var. En azndan yle bir mant olduunu biz bilmek zorundayz. Bunu grnce byle aklma geldi. Byle temel konulara deinme ihtiyac duyduk. Bu da dzlem d burkulma. Eer bu burkulmalardan birincisine kar yapnn performansn salayabildiyseniz, ikincisi gereklemez. kinci moddaki, dolaysyla, birinci mod genelde kontrol edilir. Ama u var: Bu analiz bizim bu kprye daha nceden vermi olduumuz boyutlandrmalarn rndr. Eer, biz buradaki kirilerin, kolonlarn u balant elemanlarnn boyutlarn, geometrisini deitirirsek, ikinci grdmz burkulma birinci sraya gelebilir, nasl gelebilir? Eer, buradaki kirilerin geniliklerini daraltr, onlar ok ykseltirsek, birinci burkulma gereklemez, ikinci burkulma gerekleir; yani kritik olan bu olabilir. Burada bunun kritik olmasnn sebebi, bizim boyutlandrmamz dengelidir. Ama bildiimiz ey udur: Birinci burkulma problemini zdyseniz, brnn olmas sz konusu deildir. Demek ki neymi? Kemerlerde de basn elemanlarnda olduu gibi burkulma problemi varm ve bu ciddi bir problemmi ve bu probleme kar ciddi ekilde kafa yormalymz. te burada mod 1de faktr 28,69 gibi falan bir eyler var. Bu ayrntya imdi ok girmeyeyim, oradan burkulma performansn kontrol edebiliyorsunuz. u anda girmeyeyim. Bu byle enteresan bir ey. Gksu Parknn stnde yapmtk, Melih Gkek, Dubaiye gitmi, orada o kocaman Yelken Oteli grnce, bize niye yelken

25

yapmyorsunuz? demi. Bizim mimar da restorann stne byle yelken koydu, yani bence ok normal bir ey deil. Bunlar arkadan rzgr yiyince, bunlar da kemer gibi davranyor diye, Tamer de bunlar kemerlere koymu. Niye byle bir i yapmaya kalkyor? lla kemer formunda olmas gerekmez kemerin. Aslnda kemer mant sonuta zerine ald yklerin tamamn elemanlarda basn formuna evirebilen yaplar. Kemer tipi davran gsteren yaplardr diye bunu koymu. Bu da yine o yelkenin eitli rnekleri. Bu da o yelkenin yaplp, bitmi ama henz kaplamas yaplmam olan hali. Gksu Parknn ortasndaki yapma adann tepesindeki restorann stnde duruyor. Bunlar tipik tonoz formlar. aprazlara dikkatinizi ekerim, bakn bunlarda da hep aprazlar var. Bir eye daha dikkatinizi ekerim. Bu apraz u kemerlerin bu yndeki yanal burkulmalarna kar i grr, ama demin konutuumuz yle olmas bakn, u demin kprde 1. mod diye grdmz burkulmay tutamaz. O burkulmay mutlaka kesitte tutmak mecburiyetindeyiz. Bu yine tonoz rneidir. NTVnin bir stdyo binasyd bu. Byle zekln eklinde bir formdu, yine bizim tasarmmzdr bu. Bu da tipik bir tonuz tipi davran gsteren yap. Bu tonozdan biraz daha da kompleks aslnda. Kubbe rnei, Antalyada Delfin Otelin atsnda yaplm olan kubbe byle bir ey. Yani, ok fazla bir varyasyonu yok. Grdnz gibi esprisi udur: Olduka narin, olduka k, zarif eyler meydana gelebilir. Btn elemanlar basn elemandr. Aslnda bu kubbe de burkuluyor biliyorsunuz; belki de bilmiyorsunuz. Bu kubbe de burkulabilir. Burkulmasn diye bunun iinde belli aralklarla urada hayal meyan grlyor. Bakn, unlar apraz elemanlar. Bu daha montaj aamasnda olduu iin, burada apraz grmyoruz, yani tam bitmemi grdm kadaryla. urada apraz elemanlar var, bunlar belli aralklarla aprazlar atlarak, burkulmas tutuluyor. Eer onlar yapmazsanz burada da ayn problemi yaayabilirsiniz. Bu ODTnn Kuzey Kbrs Kampusundaki Bilim Mzesidir, UFO diye isimlendirilen binadr. Klksz bir UFOya benzedii iin. Bu da ayn ekilde byle kemer tipli yapnn tipik rneklerinden birisidir. Burada da yine Dubaide yaplm olan bir kubbe bakn. Bu kubbede de dikkatinizi ekerim, mtevaz bir kubbe olmasna ramen, drt noktasndan

26

aprazlarla burkulmaya kar tedbir almz. Bunu almasak ne olabiliyor? Hepsi ayn ynde tk tk dnebiliyor. Ortas sistemin dnyor, yani bu ekilde burkulma en nemli stabilite problemidir, elikte, buna dikkatinizi ekerim. Tek tek elik elemanlar, yani basn ve ekme elemanlarn grdk, imdi, eilim elemanlarn gryoruz. Bunlar da aslnda aina olduumuz eyler. Kirileri biliyoruz, makaslar, kafes sistemler ve demeler demiiz. Burada bir eye dikkatinizi ekmek isterim. Makas dediimiz nesne de aslnda kiritir, yani eilim elemandr, esasen moment tar. Herhangi bir kirite momenti nasl tayoruz? st balkta basn, alt balkta ekme aklkta veya neyse tersi. Yani, bir ters kuvvetler kombinasyonu. Birbirine zt yndeki bir kuvvetle, bir kuvvet kolu bir moment oluturur. Statikte birinci rendiimiz konudur. Makasta da bu ayn. st balk elemanlar basn tayor, alt balk elemanlar ekme tayor, ortadakiler de kesme kuvvetleri de transfer ediyor, bylece aslnda bir kiri oluyor. Aslnda boluklu kiritir makas sonu itibariyle. Ama tek tek elemanlarn kendilerine baktmz zaman, elemanlar tekil tekil basn ya da ekme elemanlardr. Ama sistemin kendisi eilme sistemidir. Dolaysyla, makaslar da bir eit kiritir. Demeler zaten eilme elemandr iki ynl biliyorsunuz, ama tek ynl de olabilir. eliktekiler genellikle tek ynldr. Devam edersek, deme sisteminden gelen ykleri kolon veya perdelere aktaran yatay tayc sistem elemanlardr diyoruz. Yklenme ve deformasyon diyagramnn rneklerini yandan gryoruz. Herhangi bir I kirii iin gerilme diyagram urada grdmz gibi oluuyor, byk bir balk burada olduu iin, kuvvetin ok byk bir ksm burandan ve buradan karlanyor. Gvdede karlananlar ok azdr. Dolaysyla, ou zaman biz bunu dikkate bile almayz. Genellikle hazr Ilar, Ular, yapma Ilar profiller, eitli kiri kesitleri olarak kullanlrlar, yani yaygn kullanlanlardr. Burada da ekonomi elde etmek amacyla mevcut retilmi olan kesitlerin, standart kesitlerin MPIlarda zellikle bu yaplr. Ortasnda u ekilde kesersiniz, oksijenle. Kaldrr, yana kaydrr byle petekler yaparsnz, ortas boluklu, buradaki gibi kiriler elde edersiniz.

27

Kesiti ykselttiiniz iin kuvvet kolu ykselmi olur. Balklarn tama kapasitesi ayn olmasna ramen, kuvvet kolu ykseldii iin ne yapar? Daha ok moment tar. Bylelikle, kesitin moment tama kapasitesini artrrsnz. Bu niye yaplrd? Demin dedim ya, MPI dediimiz kesit tipi her trl kuvvete maruz ve her trl kuvvete kar performansl, ama zellikle eilme iin ekonomik deildir demitim. IPEler zelikle eilme iin ekonomiktir demitim. Eskiden IPE falan yoktu, biz de tutuyorduk, klasik MPInn ekonomik olmadn grdmz iin, onlar bir nevi IPE formuna getiriyorduk. imdi, artk var, yani bunlara ok fazla gerek yok, ama yine de gerek duyduunuz yerde, hani byle varyasyonlara grebilirsiniz. Bu da ho bir ey, bir kpr yaplyormu, doru mu bilmiyoruz. Denk gelmemi, karlkl iki taraftan yapmlar, denizin stnden denk gelmemi. Antalyadan bir otelin kirileri. 18-22 metre aklklar getiimiz. Bunlar yapma Idr, yapma I rnekleridir, bu grdnz eyler yapma Idr. Grdnz gibi bakn, kiriin kolon bal olan blgelerinde ok yksek momentleri karlamak iin, kesiti bytmz, ama aklkta buna ihtiyacmz olmad iin, kesitleri uralarda bakn kltmz, urada seri halinde kesitin pahn rahatlkla grebiliyorsunuz. Yapma I yapmann avantajlarndan birini kullanmz. Deiken kesit yapmz. Dubaide bir dairesel sistemi geen kirilerdir. Burada bakn iki trl kiri var. Birincisi; u ana tayc bakn bu da ana tayc, nk btn dier ak konumundaki kirileri tayor. Bunlar ak konumundaki kiriler, bunlar I kesittir, yapmadr. Bunlar kutu kesittir. Kutu kesitin esprisi nedir? Kutu kesit tabii ok daha dayankl, gvdesi ezilmiyor ve en nemli zellii kutu kesit yanal burkulmaya maruz kalmaz. Yanal burkulmaya maruz kalan kesitler genellikle boluklu kesitlerdir. Yani, Ilar, Ular, kebentler yanal burkulmaya maruz kalr. Eilme eleman olarak, kolon eleman olarak deil. Burkulmadan bahsetmiyorum, yanal burkulmadan bahsediyorum. Eilme annda basn balnn burkulmasndan bahsediyorum. Kutular bir tek art var. Kutunun balyla, gvdesinin arasndaki orann 1e 5i gememesi gerekiyor. Bir metre yksekliinde bir gvdeniz varsa, en az 20 santim geniliinde bir balnz varsa, o kesitte yanal burkulma takibi yapmanza gerek

28

yoktur, nk yanal burkulma olmaz. Kutularn byle bir avantaj var. Biz de burada ana tayclar bu ekilde kutu yaptk. Dolaysyla, size tavsiyem, herhangi bir ekilde yandan tutma ansnzn olmad yerlerde, kirilerde burkulmaya kar kutu kesit kullanabilirsiniz. Bu pratik bir problem zme yntemidir. stnde grdnz eyler kompozit diskle ilikindir. nmzdeki derste bilemiyorum, Tamer bunlara deinebilecek mi? Zaman bulursa, betonla elii birlikte altryoruz. elikte eitli tabliye sistemleri var. Biraz sonra deme sistemleri var, ama bunlardan birisi de beton demedir. Beton demeyi tercih ediyoruz, neden? Betona ok yatknz, pek ok fini malzemesi, biti malzemesi beton iindir. Seramii eliin stne nasl tutturacam? falan gibi byle sorunlarmz vardr. O sert zemini elde etmek iin o betonu yaptnz zaman da onu basn blgesinde, betonun basn zelliini tayarak, kullanmak istiyoruz. O zaman, kayma kamas byle. Kayma kamas dediimiz u nesneleri akarak, betonla eliin birlikte davranmasn, birlikte deforme olmasn salyoruz ve bu yolla ciddi ekilde elik ekonomisi elde edebiliyoruz, yani kullandmz betonu sadece bir katlama malzemesi, basit bir tabliye, ayn zamanda tayc sistemin bir paras yapabiliyoruz. Bu yolla elikte, kullanlan elik miktarnda yzde 40-50lere varan tasarruflar yapabilme imknmz var. Burada da tabii bu kayma kamas hesabna ve onun aklmasna ok dikkat etmemiz gerekiyor. Bu yine Dubaideki sistemimizde kullandmz dey. Makaslar tayc sistem zellii olarak kirilerle ayndr dedik. Byk aklklar gemek iin kullanyoruz, dolu gvdeli bir kirie gre malzeme asndan daha ekonomik olmasna ramen, makas elemanlarnn birleim tasarmlaryla, imalat nedeniyle, iilik asndan pek ekonomik deildir. Bu nedenle de son zamanlarda eskisine gre hatr saylr byklkler, yani byle 25-30 metreleri geen byklkler olmad srece, byle eskiden 10 metre makas yapardk, imdi yle 5 metre iin, 10 metre iin, 15 metre iin makas yapmyoruz. Neden? nk dezavantajlar da var ve de Trkiye'de artk iilik eskisi kadar ucuz deil, yani malzemeyle iiliin maliyet zerindeki etkileri asndan baktnzda, eskisine gre iiliin oranlar gittike ykseliyor.

29

Bu nedenle, bir de eskisine gre ok daha zengin bir profil portfyne sahibiz, yani IPler, HAlar ve benzeri. Bu nedenle makaslar byk aklklarda kullanyoruz. Makas rnekleri gryoruz. Bunlar size ok ainadr. Tandnz bir makas tipi. Bu da farkl, u belki ok yaygn deil, ama aslnda tavsiye edebileceimiz bir ey. Hani yle bir blmlk eimli, imar gerei falan yksk atlarda falan kullanlabilecek olan ekonomik bir makastr. Eer, bunu yle klasik makas olarak geerseniz, o kadar yksek dikmeleriniz kyor ki, dikmelerinizde ciddi burkulma problemi kyor ve ekonomiyi kaybediyorsunuz. Byle bir form oluturduunuz zaman, byk aklklar kltyorsanz, dolaysyla burkulma problemini bu ekilde elimine etmi oluyorsunuz; ksa basn elemanlar elde edebiliyorsunuz. Bu tipik bir yapdr. Bunlara yapma kiri de diyebiliriz, makas da diyebiliriz. Her bir dzeyi makaslardan oluan 4 yzey, 4 ayr makastan oluan kutu kesitlerdir aslnda bunlar. Kutu formunda makaslar ve kolonlardr. Bu yap rdnde bir spor salonudur, Genelkurmayn. Bunun mimar bunu byle istemitir ve yapnn dndan btn bu tayc sistem grnr. Kaplamas btn bu eliin iindedir; ats da alttan asma sistemdir. urada grdnz at aklardr, bakn grdnz gibi, konstrksiyonun altnda kalyor. Bu yine Kuzey Kbrstaki ODT Kampusunun Spor Salonudur. Burada da yine eliin demin dediydik ya, hani mimariye iyi servis verebilir diye. Bu tr etraksyonlar yaratma ans var. Burada grdnz gibi, olduka eksantrik bir ey. Yandan, uradan daha iyi bakn grebiliriz. Bakn, burada bu temellerden u ekilde kolon kyor, bu bitmi bina resmidir. Bu kolon gittike geniliyor, stte iki tane Iya dnyor, alttan bir kutu geliyor. Tekrar uradan dnersek, bakn o iki tane eleman unlar. Alttan bir boru geliyor, diyagonalleriyle bir gen kesit oluuyor. Bu gen kesitin ok byk bir performans var; yk tama performans var. 35-37 metre civarnda aklk geiyor. Ciddi ekilde de yk tayor. Bakn, u da spor salonunun st katndaki kou yolunun buradaki, yani kpr formundadr, yukarya asldr, kou yoludur bu. Turu tamamlamak iin yaplm olan eydir. Onun eitli alardan grntleri. Buradan yle arpc rnek vereyim: Mhendislik tabii sonuta aslnda yaratclktr, tasarmclk byle. Bildiimiz standart kalplarn dna kabiliriz. Mimar

30

bunu tutturdu, ben n cephede apraz istemem dedi. Biz de olur mu kardeim aprazsz? Binann arkasnda bir sr betonarme perdeler falan da var, arkas ok rijit, n deil, deprem vurduu zaman, n gidiyor, arkas gitmiyor, klasik burkulma problemi, byle ey olmaz dedik. Ben apraz istemem diye tutturunca, mecbur kaldk, boru istiyor, kafay boruyla bozmu. Bunlar bakn, ankastra olarak birbirine baladk. Bakn, devam udur, bu geliyor, br taraftan devam ediyor, hepsi byle. Yani, fiks balantlar yaptmz zaman, apraz yerine, aprazn gerektirdii eyleri ankastra balantyla, yani kesme kuvvetleriyle aldk, stabiliteyi byle saladk. Mimar da mutlu oldu, biz biraz zorlandk, ama biz de mutlu olduk. Bu demin grmtk, Susuz Gledindeki yaya kprs kazkldr bu kpr. Grdnz gibi ayaklar da eliktir, kendisi de eliktir. Bu da mimari bir ey, yani ille bunlar dayagonel olsun, ok bir anlam yok, ama artistik diye. Bunun da esprisi nedir? Bu grntler maalesef ok iyi grnt vermiyor. Yakndan bakarsak, burada da mesela mimar tutturdu, mimarlar genelde tutturur. aramzda mimar yok deil mi, sonra bana ok kzyorlar- Atyorsun, tutuyorsun bizi, kulamza geliyor diyorlar. Tuttur diyerek, bu bir gerek, kzsalar bile byle oldu. Bu alttaki imdi bu sonuta tane ey. stte iki tane boru var, platformda, alta da bir boru koymu, ayn Kbrsta grdnz gibi uraya. Yok efendim ben burada boru istemem, niye nk bu 500lk falan boru kyor. uras 30 metre, urada 500lk falan boru kyor. Tabii, bunun stnden de kamyon falan geiyor. Tat kprs sonuta. Ne yapacaz? Bunu ince ince yapsak, nereden tutturdun kardeim, olur mu, adam gibi makasn eyi falan diye epey ayak diredik. Gitti bir dergi getirdi, talyada m, neredeydi? Bir yerde adamn birisi yapm, byle ince ince eylerden. Bundan ok daha kk lekli bir kpr, ama hakikaten buradaki ekme elemann adam bir sr kk telden yapm, yani tel deil de halattan yapm. Niye byle yapamyoruz? diyor. Bunlar da dolu rottur, 90lktr unlar. O borunun ykn burada bakn 2-4-6 tane elemana bldk. Buradaki en byk sknt tabii bu dayagonellerden gelen kuvvetlerle, kuvvetleri bunlara paylatrabilmek eit ekilde. Bu kutunun iinde abuk sabuk bir sr saclar, balantlarla falan bu ii becerdik, yaptk. Ama sonra mesela Taskomrsbanktaki

31

demin gsterdiim o ekme yapsn yaparken, gavurdan bir ey grdk, yani hakikaten bu i grme ii, deneyim ii maalesef. Adam unu dkme yapm, tamam m buralara di am, unlar yle evirip, takvermi. Biz bunu dkme yapmay akl edemedik, niye? Kltrmzde yok, yani yap elikisi dkme denilince, eskiden ben mesela kast ayrl pik demir, pik boru ne bu diyordum, yani ite eitli dkmededirler, pekl da oluyormu. Makineciler biliyor, biz bilmiyoruz, ama imdi yapsam bir daha byle bir ey bunu dkme yaparm. O zaman, ne biim uratk? Bir de bu know-how. Biz bunun iini zdk falan diye, epey hava attk. Kendi apnda o zaman, know-howdu, ama imdi bakyorum ok kt yan yok esasen. Bu kprnn bitmi halidir. Bahsettiim ey bakn, burada altta hakikaten byle iri boru grlm. Bakn, unlar. Bu da bizim sihirli kutu da bu. Bunlar dayagoneller, stteki platform aprazlar, unlar da st borudan. Bunlar da aklar, bunlar byle zarif zarif Tamer tasarlad. Tamer ok zevkli bir ocuktur. Kendisini ben ok takdir ediyorum. Byle bunlarn konsollarn falan tasarlad. Mimarlar da biz yaptk diye hava atyorlar. Bu klasik bir endstri tesisi. Galvanizli deme, elik yaplarda ok kullanlan klasik makas aklar var grdnz gibi. Bu ne? Bu da rendel kirii denilen ey, makas tiplerine ilikin niye bunu zellikle koyuyoruz? nk, inaat mhendisliinde biz makas denilince, dey ve dayagonel eleman olmas gerektiini hep dnrz, yledir de, yani br trl nk, kuvvet transferi olmuyor. Yani, ekme basn iliikisi olumuyor, al eleman olmaynca. Byle makas yapnca, ben daha nce bir iki kere meslek hayatmda byle makas olmaz kardeim diye iade edene, byle bilmiyorsun, yanl yapmsn eklinde iade eden mhendisler grdm. Bu hakl da olabilir, haksz da olabilir. u adan: Rendel, bu mantkla tasarm yapmay bilmiyorsa tasarmc, iade edilmesi gerekir, ama biliyorsa edinmeyebilir. Yani, ksaca byle makas olabilir, olamaz diye bir ey yok. Nasl olur? Buradaki aprazlarn normalde grd fonksiyonu kesme kuvvetleriyle urada alrsnz, yani bu modeli mafsall deil de balantlarn, ankastre balarsnz; mafsall deil, ankastre balarsnz. zersiniz, zd zaman grrsnz ki, uralarda ciddi kesme kuvvetleri var. bu balantlar, bu kesme kuvvetlerini alacak ekilde

32

tasarlarsanz, sisteminiz takr takr alr. Bal gibi makastr, ad da rendel makasdr. Endstri tesislerinde tercih ederler. Neden? Makaslarn arasndan tesisat, boru, u bu kedi yollar geirmek isterler. aprazlar hep buna engel oluyor, o adan isterler. Deminki mantn bakn, yapma dediimiz, kolon retiminde ne yapyoruz? Yan yana iki tane Iy, Uyu falan getiriyoruz bildiiniz gibi. ki trl balama tekniimiz var. Bakn, birisi mafsall, yle basit kolonlar, bir de aprazlar. Bu ne yapyor? kisini birlikte alyor. rgl ubuk sistemi bu. Bir tanesi de byle plakalar getiriyorsunuz, u ekilde balyorsunuz. Bu plakalar kesme kuvveti transferi yapyor. apraz olmamsna ramen, aprazn iini bu balant sistemi salyor bu da ayn amaca hizmet ediyor. Bu bir anlamda rendel mant, bu klasik makas mantysa bu da rendel kirii mantdr. Onun iin bunu koyduk. Hem de bylelikle yapma kolonlarn, yani iki tane Inn birbirine iki ekilde balanabileceini grm olduk. Bu nedir? Hani herkes yapar da biz yapamaz myz? diye biz de kalktk, o rendeli Akyurttaki bir tane fabrikada byle yaptk, oldu, ok da gzel oldu, adam da ok memnun oldu bakn. Ama, kesmeleri zememiiz, yani kaynaklarmza gvenemedik fazla, korktuk. artnamede 1 ton metrekare yazyor, fazla alamayz diye tutturdu Tamer. O zaman, beraber alyorduk, imdi almyoruz. Buralara byle bakn, apraz ubuklar koyduk, niye? nk, burada kesmeyi zmek mecburiyetindeydik. Gayet gzel bir sistem oldu yukarda grdnz gibi. Bakn, buradan baknca da bu aralardan adam bir sr tesisatlar geirebildi. Burada bir eye daha dikkatinizi ekerim. Klasik makas biz artk yani bu bizim yourt yiyiimiz. Her mhendisin kendi yourt yiyii vardr, doru yedikten sonra, saygyla selamlanr. Bizim ahsen ekolmz, tercihimiz yle: Yani, klasik makas, yani iki ucundan mafsall, kolonun bir tanesinden byle kayar, brnden sadece mafsall. Her iki kolonda konsol, yapmyordu da, nk bunun gerekten deprem performans ok kt. yle bir yapnn, konsollar stndeki bir yapnn Rsinin 1-1,5 falan alnmas gerekir, yani depreme dayanmnn. Bunu yapmak yerine, biz ok kuvvetli olmasa da bakn, kolon ankastre balant, bakn ankastre, kiri, hatr saylr bir kiri, yatay ykleri transfer edecek kadar, bunu zmde gryoruz. Bakn, kardan devam

33

ittiriyoruz, ama eer u sistemi yapmasak, bu kiri belki de burada 300lkse, 600700lk kabilir. Ondan kanmak iin de, yani orada ekonomi salamak iin bunu da yapyoruz. Adam zaten tesisat geirmek istiyor. Adamn istekleri bizim ihtiyalarmz birleiyor. Yatayda hatr saylr bir ereve davran var; deyde de derinliin avantajn kullanyoruz. Yani, ereveyle makas karm bir sistem yapyoruz. Her zaman her yerde yapmasak bile, bence hepimiz kendimizi zaman zaman bu tr deiikliklere zorlamalyz. Hem hayatmz renklendiriyor, hem mhendislikte gelime, kendimize olan gvenimiz bu yolla daha ok artyor. Grdnz gibi fena bir ekilde kmam ortaya. Demeler kendi dzlemlerini dik olarak yklenen yzeysel tayc sistem elemanlardr. Kirilerde olduu gibi, eilme ve kesme kuvvetlerine gre boyutlandrlr. elik deme sistemlerinin kalp ve inaatn hz asndan avantaj olmasna karn, yangn direnci tek bana kullanldnda yoktur. Bu yangn her yerde hatrlatmay ahlki bir grev sayyoruz. Deme kaplamla eleman olarak baklava dilimi sac kullanabiliyoruz; petek zgaralar kullanabiliyoruz, geniletilmi metaller kullanabiliyorduk, petek zgara sistemidir. Geniletilmi metaller kullanabiliyoruz. O hangisi, u. OSB gibi sistemler kullanabiliyoruz, ama bunlarn ok byk yk tama performans yoktur, fakat atlarda falan kullanlyor. Ama, aslnda binalarda, katlarda da 18 ya da daha fazla kalnlkta, 18 milim ya da daha fazla kalnlkta OSBler kullanlabiliyor. Bu basit mtevaz bir villadr; ama bu villada da bir eye dikkatinizi ekmek istiyorum. Deprem blgesinde stanbulda depremin kritik olduu bir yer. Tek katl olmasna ramen, kelere bu ekilde, kebent eklinde aprazl, yani bir nevi elik perde gibi, yapnn leine gre perde davran gsteren elemanlar koyarak, ciddi bir stabilite saladk. Demelerin stabiliitesi iin de bakn yle: apraz sistemleri buralara koyduk. Efendim, elik trdar, atrdar, genleir, oras buras atlar gibi gerekte service stabilite dediimiz, yani kullanlabilirlik kaygs yaplmadan, sadece mukavemet kaygsyla yaplm tasarmlarn baarszlklarnn aslnda eliin deil, tasarmcnn hatas olduu ispat edilmitir. Adam gibi yaptnz zaman hibir ey olmuyor.

34

Trapez at ve cephe kaplamasnda yaygn olarak kullanlan bu galvanizli trapez talar burada grm olduumuz souk ekme yntemleriyle ekillendirilirler. Bu aradaki ekli alyor, grdnz gibi. Kompozit deme kiri sistemleri. Bu tr sistemler de aklar zerine vidayla sabitlenen trapez ta sonradan dklecek olan ince betonarme demeye kalp olarak kullanlr. Herhangi bir elik konstrksiyon iini yaptktan sonra, getirip eliin arasna byle ahaplar kurup, iskele kurmak falan ilkellik olaca iin, trapezi kalp olarak kullanyorsunuz, stne beton dkyorsunuz. Eer o trapeziniz yerine betonunuzu, alttaki tayc sistemle dzgn ekilde entegre ederseniz, bunun size salayaca en byk avantaj demeye ok fazla aprazlar atmadan, elik aprazlar atmadan, o retim karmaasna girmeden, o beton plak sayesinde yataydaki sonsuz rijitlik kabulnz kullanabiliyorsunuz. Bu yolla da klasik, bizde yle bir kltr var. Kltr demeyeyim de, daha dorusu gayri ihtiyari refleks diyelim. Hep betonarme yaptmz iin, hem betonarme zdmz iin, deprem zmne girerken, kafadan kolonlar, perdeler, rijitlikleri orannda ykleri alrlar diye balyoruz, almazlar. Eer, sonsuz rijit bir demeniz yoksa almazlar. Sonsuz rijit demenin genelde betonarmede olduu iin biz byle bir otomatik bir reflekse sahibiz. O yzden, elik yaparken de bakyorsun, adam zerken, kuvvetli kolonlar ok alyor, yani sonsuz rijit deme varm gibi, zp gidiyor. Olmaz, sen eer onu tesis etmediysen, o sonsuz rijitlii salamadysan olmaz. Ayrca, btn demeler de zaten sonsuz rijit deildir. Betonarme demelerin bile bir ksm seriye rijittir, yani yar rijittir; bir ksm da flekstabldr. Ama biz bunlar da bilmiyorduk. Betonarme dediin rijit olur, olmaz olmaz. Bizin deprem artnamelerimizde sa olsun, 5 santime kadar bile rijit olur diyor. Ama artk paynaytla yaplan, yani sonlu elemanlar teknikleriyle yaplan zmler gsteriyor ki, ince demeler binann bir ucuna konulmuum bir perde, gitmiin 50 metre teye koymusun bir perde. Ortada 8 santim demem var, sonsuz rijit. Sonlu elemanlarla zdnz zaman, gryorsun ki, o kadar da sonsuz rijit davranmyor, seni rijit, yar rijit davranyor. Onun her zaman farknda olmamz gerekir; elikte de bu ok nemli.

35

stnde bir saat konuabileceim bir konuya deindin. ki cmleyle yle ben onu anlataym. Bizim inaat sistemimizde mhendisler asndan ok nemli bir zafiyetimiz var. Geleneksel inaat sistemimiz erevenin iini harl duvarla doldurur. Statikimiz duvar yk kabul eder, rijitliini sfr kabul eder, ama o duvar rijittir. Yine demin sylediim gibi bir perde kadar rijit deildir, ama yar rijittir. Yani, hacmiyle, alanyla baktnz zaman, diyelim ki 5 metre geniliindeki bir duvar, 5 metre geniliindeki bir perdenin yzde 15-20si kadar rijittir. Yapdaki kolonlara gre de ok byk bir rijitliktir. Biz bunlar hesapta dikkate almayz, yok varsayarz, ama binaya koyarz, bina allak bullak olur. n cephesine dkkan, arka cephesini komple tula yaparlar, binalar dner dner krlr. Buna da biliyorsunuz, yumuak kat krlmas denilir. Deprem literatrnn en nemli eylerinden birisidir. Biz bu uygulamalarmz gayri ihtiyari gidip de, bu Rusya lkelerinde falan yaptmz zaman, adamlarn da hep duvarlar dtan sarmaldr byle. zolasyon olsun diye, kaln kaln duvarlar yaparlar. erevenin iine sokmazlar, dndan rerler. Ne yapyorsunuz? dedim. Ne yapacaz, bildiiniz bina yapyoruz bize o kadar doal geliyor ki, kardeim siz bu ereveleri hesapta dikkate alyor musunuz bu duvarlar? almyoruz ama yani bu davrann ok deitirir, gerekten ok deitiriyor Eer byle yapyorsanz, bir tek artla yapabilirsiniz, yatay yk verin, deplasmanlara bakn, o deplasman kadar duvarla ereveyi ayrn, araya strafor koyun araya dediler. O zaman, o zaman da duvarn byle stabiliti sorunu kyor. Yukardan kebentle, sacla falan duvarn stabilitesini salayp, hl isterler, hakllardr. Duvar kontrolsz bir gtr, kontrolsz g g deildir. Bazen ie yarar, bazen son derece tehlikeli olur. Uur Ersoyun, ok deerli Hocamzn yle syler: Trkiye'deki betonarme yaplar ayakta tutan duvarlardr, ama nnde dkkan, arkasnda bilmem ne falan gibi, yumuak kat olan yerde ykan da duvarlardr, dolaysyla iimiz mhendislere deil, duvarlara kalmtr, byle olmamas gerekir. diyor. Duvarlar bilinle kullanmalyz, yeni artnamelerimizin bu konuda biraz daha uyarc tedbirleri olduu hepiniz biliyorsunuz. Demelerimizin st beton, alt elik

36

olan deme aada da bakn, trapez sacn kullanm rneini gryoruz, burasn geelim. Burada bir kayma kamas yoluyla kompozit kesit tasarmn gryoruz. Bakn, kiriin stne kayma kamalar aklm, trapez denmi, onun stne beton dklm. Genelde kayma kamasn aktktan sonra, trapez demek skntl olduu iin, ince trapez kullanp, onun stnden aklan makineler var; yani kayma kamasn trapezin stnden akyorsunuz, iyi bir tekniktir, bilgi olarak kafanzn bir kesinde dursun. Bu bir kompozit kiri gruplar denemesi. Bu kpr m? Kpr, bakn kayma kamalar ne kadar sklkla aklm, kprlerde kayma kamalar ok daha sk aklyor. Patit, yorulma etkisinden dolay. Yorulma etkisi betonda olduu gibi elikte de var. O nedenle, ok tekrarl dinamik yklere maruz kalan kpr gibi yerlerde tasarmlarmz da zellikle balantlarmzda yorulma etkisini mutlaka dikkate almak zorundayz. Demin sylediim kayma kamasnn kayma ivisi de diyebiliriz. Trapez zerinden aklnn rneidir. Bakn, datay buradadr. Buna yksek elektrik akm veriliyor, ucunda eriyip bir malzeme var. Trapezi delip geiyor, elie mkemmel ekilde tutunabiliyor. Son derce performansldr. Trapezi boydan boya deyip, stnden akabildiiniz iin de, trapezi byle delik deik etmeden kullanabiliyorsunuz. Pratik, hzl bir yntem. Bu bir kompozit. Deminki, Dikmende yaplacak olan elik kprnn en kesiti. Buras bakn, betonarme, kaldrm blm, ara blm, kaldrm blm. Bu onun altndaki kiri. Kiriin, bakn balantlar buralardan tek yapmz, iki tane. Kolonlarla bildiiniz gibi ya da bilmiyorsanz, imdi reneceiniz gibi, montajda kaynak, ok zel durumlar dnda tercih edilmez. Genellikle montajda bulon yaplr. Kaynak yaplmamasnn pek ok sebebi vardr. En nemli sebeplerinden birisi erevenin rijitliine hesap d i gerilmeler yklemesidir, bunu istemeyiz. Atlyede kaynaa izin veririz, nk henz elemanlar tek tektir, ereve oluturmamtr, i gerilmelerini byk lde atabilir. Bu nedenle, atlyede maksimim dzeyde kaynak, montajda maksimum dzeyde bulonla balantdr tercihimiz. Bunun tek istisnas su tayan borular ve

37

benzeri zel protes ya da endstri yaplarndaki sistemlerdir; ama tayc sistemleri genelde bulonla monte ederiz. Enteresan bir tayc sistem rnei diye gsteriyorum. Merdivendir kendisi, byle lego gibi birtakm paralardan bizim eksantrik mhendislik merakmzn, absrd mimarlarla birlemi bir kombinasyonudur. 15 metre civarnda bir akl vardr. Byle de duruyormu, grdk, hl dm kopar, bir gn ker mi diye, ama bunu da ben yaptm, bunun tasarmn, Allah sonumuzu hayr etsin, herhalde bir ey olmaz. Gzel bir ey oldu, bitti baya altk stnde. Titremiyor falan, sallanmyor. Yine baka bir merdiven rnei, elik merdiven rnei. elik tayc sistemlere gelirsek, tipik ereve sistemini gryoruz. Burada kolon ve kirilerden oluuyor. Yanal deformasyonu budur, yanal deformasyondaki eksenel ykleri budur, momentleri budur, bu sistem ok iyi tandnz klasik bir davrantr. Aslnda sneklik asndan da en performansl davrantr u. Bu ekilde bir yapy stabilitesini salayabiliyorsanz, sneklik asndan en iyi davran bildiiniz gibi apraz mapraz olmayan ankastre balanm kolon kiri sistemleri. lkemizde bugne kadar sadece fabrika ve endstri yaplarnda kullanlm olmasna karn, betonarme yaplara gre daha hafif ve inaatn hzl olmas elie avantaj kazandryor. elik ereve sistemlerde kolon kiri balantlar tasarm ve montaj asndan kritiktir diyoruz. Balantlara geiyoruz. Balant eitleri; srekli erevelerde bakn, burada moment, yani basn ve ekme balklarn balyoruz. Burada da kesme kuvvetlerini transfer etmek iin gvdeyi balyoruz. Kesme ve moment transferi var, rijit balant. Bunu kaynakla da yaparsanz, ite byle bir kaynak balant gryorsunuz. Burada u yapm olduunuz balant basit mesnettir; yani mafsal balantsdr. Basn ve ekme balklarn almadnz iin, kiriten kolona moment transfer edemeyiz. Modeli, matematiksel modeli budur. Analizimiz de byle tanmlamanz lazm. Mafsal balant ekli budur, sadece gvdeden balanr. Burada eitli gvdeden balama eitleri gryorsunuz, ama bunlarn hepsinin ortak zellii basn ve ekme balklar botadr, sadece gvde baldr, dolaysyla bunlar mafsaldr. Hep yle bir soru olur. Ben bunu her yerde de vurguluyorum. Kardeim,

38

bu tipik mafsal mdr, tipik mafsal deildir kardeim, hi moment almaz m, alr arkadam? diyorum. Ama ne kadar alr? mal edilecek kadar almaz, neden? nk; ne dedik, demin gerilme diyagramn izerken, herhangi bir kesitin esas byk momenti balklarndan salanr, yani ekme ve basn balklarndan. Gvde de ok kk miktarda moment tar. Sizin uradaki iki bulonunuzun arasndaki kuvvet kolu, art bulon

performansnz kadar mutlaka bir momenti tayacaktr bu, ama bu imal edilebilir bir eydir. br trl tek bir devasa balant yapmann da saysz skntlar, mahsurlar var. O nedenle, bunlar mafsal kabul edilir, ama biliriz ki, bir miktar da moment tarlar. Burada aslnda perspektiften grebiliyor musunuz? Bilmiyorum, tipik bir mafsal var, konsolun stne tek bir noktadan bakn, rodu oturtmular, bu ok tipik bir mafsal balants. Bu da her trl balant tipinin grlebilecei enteresan bir ey. Tamer, bu bir mze mi, nedir? niversitedir, keke bizim niversite de yle olsayd, daha abuk anlardk. Burada da bizim deprem artnamesindeki balantlara dikkat ekmi oluyoruz. Deprem artnamesi bakn, kirii kafasna bir sac kaynatyor bu da kolon, getiriyor, bulonlarla byle balyor. Kaln levha m, bulonlu birleim diye. Takviyeli aln levhal bulonlu birleim. Yani nedir? u balantsndan kifayet etmemi, bir de getirmi buraya kapann rijitliini artrmak iin dayagoneller kaynaklam. Buradaki farkl bir ey, bakn burada bulonlar ekmeye altryor, bu aslnda snek grlen bir davran eklidir. Eurocode ve Avrupa sistemi ounlukla bugn bunu tavsiye ediyor, bu tr tavsiye ediyor. Amerikallar biraz inat, onlar hl u klasik kesme tipi balantda srar ediyorlar. Aradaki fark nedir derseniz, udur: Buradaki eksenel kuvvet ve buradaki eksenel kuvvet bu bulonlara geldiinde, bulonlar eksenel ekmeye maruz, grdnz gibi burada. Ama, burada bulonlar kesmeye maruz. elikte dahi kesme krlmas daha krlgan bir krlmadr; snek olmayan bir krlmadr. Bu nedenle, sneklii, sistemlerin stndeki artrmak iin, Avrupallar bunu tercih ediyorlar. Amerikallar da istemeye istemeye artnamelerinin kelerine bunlar koydular, ama hl bu geleneksel balant tipini tercih ediyorlar.

39

Biz, Amerikay seven, onunla akrabalk ilikisi olan bir lke olduumuz iin, artnamemize bunu da koyduk, Eurocode Avrupaya da belki gireriz diye, bunu da koyduk, ikisi de var. Moment aktaran erevelerde kolon-kiri balantsna devam edersek, bu demin gsterdiimiz aln balantsnn kaynakl tipi. Amerikan artnamesinden de, yani bunlarn hepsi Trk artnamesi de, ben size orijinlerini sylyorum. Bu, Amerikan artnamesinden alnmadr bu da Amerikan artnamesinden alnmadr. Burada yle bir ey var. Bakn, sneklik salamak iin yaratlm bir teknik. Aferin, ok akllca, adam ne yapm? Hep u sylenir, balantlar zaafldr, elik nce balantlardan kopar, ben bu balant zaaf bu balantyla ba edemiyorsam, o zaman, kolona yaklanca, kiriin kafasn yle kltrm demi. Bylece, kesitin kendisinde akmay salar. Akma salamak ne oluyor? Krlgan krlma yerine, snek krlmay, yani britim yerine, dktil dediimiz krlmay salam oluyor; yani bu aktktan sonra, byle uzunca gidebiliyor. Kaynaklarda dorusu ayn performans salayabilmek ok mmkn. Bu nedenle, kesiti burada zayflatarak, kendince sneklik elde etmi oluyor. Bizim artnamemizde de bu yer alyor. Nerede yer alyor? Kaynakl balantda yer alyor, nk kaynak dktil deil. Basit bir kpr modeli, geniletilmi bir kiri kesiti grdnz gibi. Ayaklar hafif al. Tipik bir ereve sistemi, endstrisi yaps bu. Moment ihtiyalarna gre, elik, tabii bunlar yapma kesit, hazr kesitte bunlar yapamazsnz. Bunlar yama kesit olduu iin, baknz moment ihtiyacnza gre, moment bydke, kesiti bytyorsunuz, kldke, kltyorsunuz. Ortada en kk oluyor, tekrar byyor. Moment diyaframna uygun boyutlandrma yapabiliyorsunuz. Krkkalede bu bir depodur bu da bir elik Kayseride bir yaya kprs. elik apraz perdeli sistemlere gelirsek, elik yaplarda ounlukla rijit kolon kiri birleimleri yerine, mafsall balantlar kullanlr. Aslnda, bu eskiden byleydi, biz de bunu burada yazyoruz, ama yani bu byle yaplsa bile, byle yaplmasn doru bulmuyoruz. Yani, mafsall balamak ok kolaydr, yani balantlar ok kolay hale getiriyor, montaj kolay hale getiriyor. Gvdeden tane bulonu taktnz zaman, mafsall balanty salayabiliyorsunuz.

40

O zaman, mafsallarnz moment almad iin, stabilite iin aprazlar yapyorsunuz. Konumuz da elik aprazl perde olduu iin, bu durumu anlatyor, ama aslnda buralarda moment ve enerji tketebilmek ok zor, moment davran olmad iin. O nedenle, sistemin yatay kuvvetleri karlamas iin, apraz balant elemanlar kullanyoruz. Bu tr yerlerde, fakat dediim gibi bunlar ok aslnda snek olan eyler deil. Bu tr balantlar apraz oluturan kiri kolon, dayagonal elemanlarn akslarnn akslarnn akmas, merkezi ya da akmamas. D merkezli durumuna gre deiebilir diyoruz. Ankastre balanm erevelere de apraz koyabiliriz, mafsal balanm erevelere de apraz koyabiliriz, ama mafsall olanlara koymaya mecburuz, baka trl stabilite salayamayz. te, burada bir elik apraz rnei ve elik aprazn davran rnei. Burada deformasyon, burada momentler, burada eksenel ykleri gryoruz. Tipik bir binann apraz sistemleriyle, stabilitesi apraz sistemleriyle salanm tipik bir bina konstrksiyonu. elik apraz perdeli sistemler. Bu X tipi sistem, grdnz gibi bu eksantrik olarak balanm olanla, konsantrik deil, bunlarn sneklik dzeyi yksek. Bunlarn da artnamemiz sneklik dzeyi yksek olabileceini, belli artlar salayp, yksek olabileceini sylyor. Bunu yeni koydular, daha nce sneklik dzeyi yksek olabileceini sylyor. Bunu yeni koydular, daha nce sneklik dzeyi yksek, byle tanmlanyordu bu da belli artlarla yksek kabul edilebiliyor. K aprazlar gryoruz, K aprazn burada takviyelerle kuvvetlendirilmi halini gryoruz. Eer kenarda bakn, bu eksantrik balanty yaptysak, burada da yine kuvvetlendiricilerimizi mutlaka koyuyoruz. Bunlara d merkezli balant koyuyoruz. Tepik bir aprazl kule, bu Glbanda bir kuleydi. aprazlarn urada gryoruz, grdnz gibi ve bitiriyoruz. Sorularnz varsa, birka soru onlar alalm, yoksa programmz kapatyoruz. artnamede, artnamenin lleri var, deprem artnamesinin lleri var. SALONDAN- Burkulmayla, buruma farkl deil mi? MUSTAFA OBANOLU- Farkldr tabii, buruma herhangi bir sacn, yani bir planer dzlem dzeyin, dzlem kesitinin deil, dzlem yzeyi kendi iinde

41

deformasyonudur, yani bir Inn gvdesinin kendi iinde deformasyonu ya da balnn kendi iinde deformasyonudur buruma. Genellikle, narin ok ince kalnlklardan kaynaklanr. bu vesileyle bitirmiken, bir konuda daha uyaraym. Buruma davrann falan bilmeyerek, 2 milimetre saclardan, soba borusu gibi bkp, ayn betonarme kiri formunda elik yap yapyorum diye baz meslektalarmz tasarmlar ve uygulamalar yapyor. Ne yazk ki, Adapazar gibi bir yer bile bunun rnekleriyle dolu. Onlarn ok ciddi buruma problemleri vardr. O tr tasarmlar ok zel izinlerle yaplr, ama Trkiye'de bu artnameler olmad iin, boluktan faydalanp, yanl tasarmlar yaplyor. Buruma ok ciddi bir itir, llarda da, kutularda zellikle ok ciddi bir problemdir. O dz yzeyin burulmasdr, kesit burulmas baka bir eydir. Bu burkulmadr, o burumadr. Sistem burumas benim bildiim olmamas lazm. Burkulma diye olmal, yani sistem burkulmas oluyor. Demin bahsettim, buruma daha lokal bir olay. Baka sorusu olan var m? Baka sorumuz yok, ok teekkr ederiz. ----&----