FZ4001 KATIHAL FZ-I

Dr. Ayta Grhan GKE

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

Orijinin seimi keyfidir. Birim hcre alan/hacmi ayn olmaldr.

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

Na veya Cl dan balamak fark etmez.

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

Bir atomdan da balamayabilirsiniz.

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

Birim hcre deil! Bo alanlar var.

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre (r. NaCl)

2-boyutta birim hcre 3-boyutta birim hcre deil!

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

2-boyut birim hcre

Hangisi/leri birim hcre olabilir?

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

3-boyut birim hcre

Hangisi/leri birim hcre olabilir?

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

3-boyut birim hcre

Hangisi/leri birim hcre olabilir?

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

10

Basit Kbik Yap (SC)

Cisim Merkezli Kbik Yap (BCC)

Yzey Merkezli Kbik Yap (FCC)

Hangisi/leri birim hcre olabilir?

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

11

Birim Hcre

lkel 1 rg noktas En kk alan/hacim

lkel olmayan & Klasik 1 den ok rg noktas lkel hcre alan/hacminin katlar

Basit Kbik (SC) Klasik = lkel hcre

Cisim Merkezli Kbik (BCC) Klasik lkel hcre

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

12

FCC Yapnn lkel ve Klasik Hcreleri

lkel baz vektrleri:

rg sabiti

lkel hcre

Klasik hcre

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

13

BCC Yapnn lkel ve Klasik Hcreleri

lkel baz vektrleri:

a1 a2
lkel hcre Klasik hcre

a3

1 ( x y z) 2 1 ( x y z) 2 1 ( x y z) 2

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

14

lkel & Klasik Hcreler

b

c
a

SC: klasik = ilkel hcre rg noktalarnn kesirsel koordinatlar 000, 100, 010, 001, 110,101, 011, 111

c
a

BCC: klasik ilkel hcre Klasik hcrede rg noktalarnn kesirsel koordinatlar 000,100, 010, 001, 110,101, 011, 111,

c
a

FCC: klasik ilkel hcre Klasik hcrede rg noktalarnn kesirsel koordinatlar 000,100, 010, 001, 110,101, 011,111, 0, 0 , 0 ,1 , 1 , 1

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

15

lkel & Klasik Hcreler

lkel hcre noktalar

Sk Paketli Hegzagonal Yap (HCP): klasik = ilkel hcre rg noktalarnn kesirsel koordinatlar 100, 010, 110, 101,011, 111,000, 001
b

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

16

Wigner-Seitz Hcresi

FCC

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

BCC

17

Kbik Birim Hcrede rg Konumlar

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

18

Kristal Dorultular
Bir rg noktas orijin (O) olarak seilir. Her rg noktas zde olduundan orijin seimi keyfidir. Bir nokta (T) seilip, O noktasna olan rg vektr izilir. Bu vektr:

Rn

n1a n2b

n3c

rg noktas ile dorultusunu ayrt etmek iin; dorultular *. . .+ ile gsterilir. [n1n2n3] [n1n2n3] ayn orandaki en kk tamsaylar gsterir.

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

19

Kristal Dorultular

[210]

X= ,Y=,Z=1 * 1+ [1 1 2] X=1,Y=,Z=0 *1 0+ [2 1 0]
Kathal Fizii - I Dr. Ayta Grhan GKE 20

Kristal Dorultular

Vektr orijine kaydrabiliriz.

X =-1 , Y = 1 , Z = -1/6 [-1 1 -1/6]

66 1

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

21

Kristal Dorultular
[100]
c c

[010]
c

[110]

b a a

b a

[120]
c c

[111]
c

[210]

b a a

b a

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

22

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

Miller indisleri, kristal rgde dzlemlerin ynelimini belirtmek zere tasarlanan sembolik vektr gsterimidir (hkl). Bir dzlemin Miller indislerini bulmak iin; Dzlemin eksenleri kestii noktalar (x,y,z) bulunur. Kesiim noktalarnn tersi (a/x, b/y, c/z) alnr. En kk oranda payda eitlenir. [2,3,3] 2

Dzlemin eksenleri kestii noktalar: x=3a, y=2b, z=2c

b
2

a b c , , Saylarn tersi: 3a 2b 2c 2 3 3 Payda eitleme: , , 6 6 6

1 1 1 , , 3 2 2

a
3

Dzlemin Miller indisleri: (2,3,3)

ndis dorultusu: [2,3,3]

(233)

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

23

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

Eksen Kesiim noktalar Tersleri X 1 1/1 Y 1/ Z 1/

En kk oran
(1,0,0)

Miller ndisi (100) Kesiim noktalar

Tersleri En kk oran (0,1,0) Miller ndisi (110)

1 1/1 1

1 1/1 1

1/ 0

(1,0,0)
Kathal Fizii - I Dr. Ayta Grhan GKE 24

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

Eksen (0,0,1) Kesiim noktalar Tersleri (0,1,0) (1,0,0) X 1 1/1 Y 1 1/1 Z 1 1/1

En kk oran

Miller ndisi (111) Kesiim noktalar

Tersleri En kk oran (0,1,0)
(1/2, 0, 0)
Kathal Fizii - I

1/ () 2

1 1/1 1

1/ 0

Miller ndisi (210)

Dr. Ayta Grhan GKE 25

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

ndis:(020) Kesiim:(,1/2,)
c

ndis:(110) Kesiim:(1,1,)
c

ndis:(111) Kesiim:(1,1,1)
c

b a a

b a

ndis:(320) Kesiim: (1/3,1/2,)

c

ndis:(100) Kesiim :(1,,)

c

ndis:(010) Kesiim :(,1,)

c

b a a
Kathal Fizii - I

b a
Dr. Ayta Grhan GKE

26

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

27

Kristal Dzlemleri & Miller ndisleri

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

28

ndis & Dorultu Ailesi

Birim hcre dnme simetrisine sahipse bu simetri nedeniyle paralel olmayan dzlemler edeer hale gelir. Bu paralel olmayan dzlem ailesini

100 111

(100 ), (010 ), (001), (0 1 0), (00 1), ( 1 00) (111), (11 1 ), (1 1 1), ( 1 11), ( 1 1 1 ), ( 1 1 1), ( 1 1 1 ), (1 1 1)

ile gsterebiliriz. {hkl} indisleri, dnme simetrisi araclyla (hkl) dzlemine edeer tm dzlemleri temsil eder. Benzer dnce dorultular iinde geerlidir.

100 111

[100 ], [010 ], [001], [0 1 0], [00 1 ], [ 1 00] [111], [11 1 ], [1 1 1], [ 1 11], [ 1 1 1 ], [ 1 1 1], [ 1 1 1 ], [1 1 1 ]

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

29

Ayn Miller ndisli Dzlemler Aras Uzaklk

Ayn Miller indisli (hkl) iki dzlem ele alalm: biri P dzlemi dieri orijinde P ye paralel. ki dzlem arasndaki uzaklk: dhkl P nin eksenleri kestii noktalar: x, y, z x, y, z nin normalle yapt alar: , ,

d hkl

x cos cos2
1 x2

y cos cos2
1 y2 1 z2

z cos 1
12

cos2
d hkl

a n , k x
d hkl h2 a2

b n , l y
n k2 b2 l2 c2

c z

12

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

30

Dzlemler Aras Uzaklk

d110
a b

d110

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

31

Dzlemler Aras Uzaklk

b a (100) a b (110)

(120)

(130)

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

32

Kristal Sisteme Gre Dzlemler Aras Uzaklk

Kbik Sistem
c
d 010

1 d hkl
2

h2 k 2 l 2 a2
c

1
b a c
d 020

0
2

d 010 d 010 d 010

1 0 a2 d 001

d110

1 d110
b
2

12 12 0 2 a2 a 2 d101

a d100
a
c

d110 d110

d 011

1 d 020
b a
2

2 0 a2

1
b

d 020 d 020

a 2 d 200

d111 d111

12 12 12 a2 a 3

d 002

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

33

Kristal Sisteme Gre Dzlemler Aras Uzaklk

Tetragonal Sistem
c
d110

1 d hkl
2

h2 k 2 a2

l2 c2
c

1 d110
b
2

12 12 a2 a 2

02 c2
b
d 002

1 d 002 d 002
2

02 02 a2 c 2

22 c2

d110

a
c

a
c
d120

1 d 011
d 011
2

0 2 12 a2 1 a2 d101 1 c2

12 c2
b a

1 d120 d120 d120

2

12 a 5 d 210

22 a2

02 c2

1 d 011 d 011

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

34

Kristal Sisteme Gre Dzlemler Aras Uzaklk

Ortorombik Sistem
1 d hkl
2

h2 a2

k2 b2

l2 c2

Hegzagonal Sistem
1 d hkl
2

4 h 2 hk k 2 3 a2

l2 c2

Monoklinik Sistem
1 d hkl
2

1 sin 2

h2 a2

k 2 sin 2 b2

l2 c2

2hl cos ac

Trigonal Sistem
1 d hkl
2

(h 2 k 2 l 2 ) sin 2 2(hk kl hl)(cos2 a 2 (1 3 cos2 2 cos3 )

Kathal Fizii - I

cos )

Dr. Ayta Grhan GKE

35

Basit Kristal Yaplar: rnekler

Sodyum klorr (NaCl) Yaps Sezyum Klorr (CsCl) Yaps Elmas Yaps inko Slfit (ZnS) Yaps Sk Paketli Altgen (HCP) Yap

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

36

Sodyum Klorr (NaCl) Yaps

=
[001] [001]

(100)

[001]

(110)

[010] [010]
Kathal Fizii - I Dr. Ayta Grhan GKE

[-110]
37

[100]

Sodyum Klorr (NaCl) Yaps

FCC (a=5.6402 )
Kristal LiH MgO MnO NaCl AgBr PbS KCl KBr a () 4,08 4,20 4,43 5,63 5,77 5,92 6,29 6,59

000

0
00

0
00

0
00

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

38

Sodyum Klorr (NaCl) Yaps

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

39

Sezyum Klorr (CsCl) Yaps

=
[001] [001]

+
(100)
[001]

(200)

[010] [010] [100]

Kathal Fizii - I Dr. Ayta Grhan GKE 40

[010]

Sezyum Klorr (CsCl) Yaps

SC (a=4.123 )
Kristal BeCu AlNi CuPd AgMg LiHg a () 2,70 2,88 2,99 3,28 3,29

NH4Cl
TiBr

3,87
3,97 4,11

Cs Cl

000 110

100 101

010 011

001 111

CsCl

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

41

Sezyum Klorr (CsCl) Yaps

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

42

Elmas Yaps

FCC Baz 000

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

43

inko Slfit Yaps

Kristal CuF SiC CuCl ZnS GaAs

a () 4,26 4,35 5,41 5,41 5,65 5,66 6,47

FCC Zn S

Baz 000 0
Kathal Fizii - I

AlAs

AgI

Dr. Ayta Grhan GKE

44

Sk Paketli Altgen (HCP) Yap

HCP
ABABAB

FCC
ABCABC

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

45

Sk Paketli Altgen (HCP) Yap

Kristal

c/a 1,633 1,581 1,623 1,586 1,861

lkel hcrede a1=a2 a1^a2=120 deal HCP yapsnda c=1,633a hcre bazndaki iki atom 0 0 0 ve

He Be Mg Ti Zn

Cd
Co Gd

1,886
1,622 1,592

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

46

Sk Paketli Altgen (HCP) Yap

Kathal Fizii - I

Dr. Ayta Grhan GKE

47