Osmanl Devleti'nin Kuruluu Sempozyumu Teblileri (3 Adet) (1/1) Tarihci: Prof. Dr.

Halil NALCIK Osmanl Devletinin Kurulu Tarihi Sempozyumu 27 Temmuz 2009 Yalova En eski Osmanl rivyetleri, Orhann imam shak Fakhten olu Yahi Fakhin aktard rivayetlerdir. Osmann bamsz bir bey durumuna gelinceye kadarki baarlarn ve statsndeki deiiklikleri bu rivayetler yle anlatr. 1.Osmann Gzi lider olmas, gzilii blgedeki tekvurlara kar aktan savaa balamasyla gerekleir. Rivyette Gzilik, Osmana szde ryasnda Tanrsal bir iaretle bildirilir, dnemin kutsal kiisi tarafndan yorumlanr, beline kfirlere kar gaz klc kuatlr. Gaz, onun nesline dnya egemenliini aacaktr. Bu yorum egemenliin dervi evreleri ve mistik tasavvuf yorumundan ibarettir. Aslna bu iddia, kukusuz, Osmanl hanedannn gl bir dneminde ortaya atlm ve Akpaazade gibi tarihiler tarafndan popler bir inan biimine sokulmutur. Son padiaha kadar, gzilik ideolojisi ve bunun sembol olarak bele gaz klc balanmas riteli srp gelmitir. 2.Baka bir iddia, gzada byk bir baar, Karacahisar Fethi zerine Seluklu sultan Osman uc blgesinde Sancak Beyliine ykseltmi. Bunun tarihi 681 / 1288dir. 3.1288 1299 dneminde blgenin alplar ve nkerleri onun emri altnda gazya devam ederler, Orta-Sakarya blgesinde Eskiehirden Bilecik ve Yeniehire kadar geni bir blgede gaz seferleriyle otoritesini tantr. 1299 tarihine gelindiinde, Osman; Germiyan, Aydn beyleri gibi bir beylik kurucusu durumuna erimitir. Karacahisar, her yandan gelen mslmanlarn gelip yerletikleri nemli bir mslman ehri olmutur. Eskiehir lcalarnda pazaryeri de Onun hkm altndadr. Bylece, 1299da Osmann bamsz beylik iddias ortaya kmtr. Buna ait rivayette ortaya atlan grleri yakndan grelim: 1. Karacahisar ehri bir mslman ehridir, orada bir cami, bir hatip ve bir kad olmaldr. Ulema, bunun iin Seluk Sultanndan izin alnmasn art sayarlar. Osman, kendisi bu otoriteye sahip olduunu syler, Karacahisar kendi gaz klcyla aldn ileri srer, Allah bana gaz ile hanlk verdi der. Bu blgeyi ben gaz klcyla aldm, sultann izniyle deil, diye yantlar ve tm Anadolu Seluklularnn son hedefi olan znik zerine yrr ve stanbuldan sonra Bizansn en nemli ikinci payitaht zniki kuatr. 1300 veya 1301. Osmanl rivyetlerinin nereden ktn, ne zaman hangi maksatla ortaya atldn sorgulamadan kabul eden ou tarihiler 1299da getii iddia edilen bu gzlemi, Osmann istiklli ve Osmanl bamsz devletinin kurulu tarihi olarak kabullenirler. Bu rivayette sylendii gibi, Osmann bamszlk iln, stiklal-i Osmn 1299 dr. (ilkin 1909da Efdaleddin, sonra I.H. Uzunarl) Akpaazdede (14. Bb) anlatlan ve sonra tm Osmanl tarihlerince tekrarlanan bu sahne, aslnda II. Murat dneminde resm bir iddia olarak ortaya km ve yerlemi bulunmaktadr. Bunu, rivayetteki u nokta aklar: Osman demi ki: Ve ger ol (Seluklu Sultan) ben l-i Selukiyniyin der ise, ben hd Gk Alp olyn, derim ve ger bu vilyete ben onlardan ndin

geldiim, der ise, Sleymanh dedem hd andan evvel, geldi derim, der; ve ol kavim daki rz oldular, (Osman) Kadl ve hitbeti Tursun Fakya virdi. Evvel, Osmann ailesinin Gkalp soyundan geldii iddias, 1440a doru Yazczdenin hanedani Ouz Hana balayan Trih-i Al-i Selukunda ortaya atlan bir iddiadr. Bu iddia Timurlularn Ouzname seceresini benimsemesi ve Osmanl ailesi zerinde stnlk iddia etmelerine kar ortaya atlmtr. Yazczdede Trklerin dip-ata BykHan olan Ouz Han fevt olduundan sonra anun vasiyeti mucebince Gnhan tahta oturd. Bu secerede Gnhann byk olu Kay, Osmanllarn dip-ata dedesidir. Ouz Han, Kayy tm Trk boylar zerine u szlerle Han atad: Vasiyyetim mucebince Gn, Han ola, Mdm ki Kay soyundan Han var ola , tekilere hanlk demez. Atasndan sonra Kay, hanlar han old, Pes bu delil ve erknca padiah-i azam...pdihmz Sultan Murad bin Mehemmed Han..... Ouzun kalan hanlar uruundan, belki ingiz Hanlar uruundan dah. Trk hanlar dah, kapusuna gelip selm virmeye ve hizmet itmee lykdur Ouznamedeki soy ktnde Gk Alp Ouz Han oldr. Onun soyundan Sleymanh Erturulun babas olarak gsterilmitir. Grlyor ki Akpaazdede Osmann azndan ben Hd Gkalp oluym... Sleymanh dedem szleri Yazczdenin Ouznmesinden gelmektedir. II. Murad dneminde Timurlulularn stnlk iddialarna kar ortaya atlm olan bu Ouz-Kay teorisi, ouzculuk olarak hanedan tarafndan kuvvetle benimsenmi, ehzdelere ad olarak Ouz, Korkud adlar verilmeye, toplar zerinde Kay damgas konulmaya balamtr. Eserini Ftih ve II. Bayezid dneminde yazan Akpaazade bu resm soyktn kitabnn bana koymutur. Osmann Gkalp ve Sleymanhi atalar olarak gstermesi, Seluklu Sultanlar karsnda bamszlk iddia etmesi sz konusu olamaz. 1299 tarihini stikll-i Osmn tarihi olarak ilan eden Efdaleddin Bey kant olarak pepee Osmanl tarihcilerindeki bu kaytlar sralar. 17. yzylda Cihnnmda Ktip elebinin notu da, bu tarihileri izlemekten baka bir ey yapmamtr. 1299da Osman Gaznin bamsz hanlk iddia ettii, birok Osmanl iddialar gibi, mene ve anlam eyice aratrlmadan kabul edilmemesi gereken bir iddiadr. Bu gibi iddialardan baka biri de Orhann Sultanul guzt nvandr. Bu da, Hanedann bamszlk kant olarak ele alanlarn yanl anladklar bir konudur. 1335de son lhanl sultan Ab Sad Bahadur Han erkek evlad brakmadan lmnden nce hibir Anadolu Begi, Sultanul- azam unvann kullanamazd. Bu, Seluklu ve lhanl Sultanlarnn egemelik haklarna bir tecavz saylrd. Bu unvan kullanan Eref-olun Geyhatu yakalayp idam etti. Orhan, bu dnemde lhanl vergi defterlerinde uctta vergi veren uc beylerinden biri olarak zikredilir. Sultanul-Guzt, yani Gazler Sultan nvan bir kaamaktan(subterfuge) ibarettir.. Osmandan beri Gazlik, beylii merlatran ideolojik bir iddia olarak kullanlmtr. 1909da stikll- Osman tarihini tespite alan Efdaleddin, Osmanl hanedannn, baka deneyimle Osmanl Devletinin bamszl tarihini tartma konusu yapanlarn banda gelir. Rahmetli I.H. Uzunarl (Osmanl Devletinin kuruluu ileilgili Meseleler II (Trk Dnyas Tarih Dergisi, V-51 (stanbul,1191,3-9) ve Gazi Orhan Beyin Hkmdar olduu Tarih ve lk Sikkesi, Belleten; IX (1945), 207-211) makalelerinde eski rivayetleri gzden geirmi, kesin bir tarih tespit edememitir.

Osmanl Devletinin kurulu tarihini aratrrken, Trkiye Cumhuriyeti nin iln tarihi gibi belli bir tarih tespitine almak anlamszdr. Karacahisarda Osman adna hutbe okunduu 699 / 1299 tarihi hakknda rivayetin asln yukarda inceledik. Trk - slm tarihinde devlet hanedan demektir. Bu nedenle devlet, hanedan kurucusunun adn alr. Hanedan kurucusunun bamsz devlet sahibi saylmas koullarn, Yazczade (s:35) yle aklar: Padiahlarn devleti ve hrmeti nker ve il ve memleket iledr. Eer nker ve il ve raiyyet olmayacak olur ise padiahlk mmkn deildir. slam geleneinde, bir islam hanedan kurucusunun bamsz devlet bakan, sultan saylmas iin iki art aranr: camide mslmalar nnde hutbede adnn sultan olarak anlmas ve kendi adna gm sikke baslm olmas. Yukarda tarttmz metinde Osmana sultan nvan kullanlmam, sadece han denilmitir. Osman adna basld iddia edilen sikkenin ise bir antikacnn ortaya kard sahte bir para olduu ispat edilmitir. Osman adna hutbe phelidir, sikkesi de yoktur. O zaman Yazczadenin devlet teorisine dnelim. Bu anlaya uyarsak, Osman ne zaman nker, il ve raiyyet sahibi olmutur? Osmann nkeri, yani kendi emri altnda hareket eden olduka gl bir ordusu ne zaman var olmutur, ili yani kendi hkm altnda olduka geni bir blgeye ne zaman sahip olmutur; bu blgede kendisine vergi veren olduka geni bir nfus kitlesi, yani raiyyeti ne zamana rastlar. Osman, Orta Sakarya zerinde Lefke, Mekece limanlarn ve Karacahisar Eskiehirden Bilecik ve Yeniehire kadar olduka geni bir blgeyi gerekten 1288-1299 arasnda gaz harektyla hkm altna almtr. O zaman blgede hayli kalabalk Rum halk ve Trkmenler yaamakta idir. Bat Anadoluda resmen sultan nvan almamakla beraber Germiyan , Mentee, Aydn, Saruhan ve Karasi beyleri ayn tarihlerde ayn koullar yerine getirmi beylerdir. Onlar, 1290-1310 dneminde birer beylik kurmu saylrlar, Seluk ve lhanl Sultanlara vergi veren Uct beyleri saylsalar da, fiilen bamszdrlar. ada Bizans tarihisi Georgios Pachymeres bu beyleri sayarken Atamanesi, yani Osman da onlar arasna koyar. Bu takdirde, hutbe ve sikke artn dikkate almasak da, 1299 yln Osman bir beylik banda bir yerel hkmdar sayabilir miyiz? Orta Asya Trk Devletleri tarihi incelenirse, hkmdarlk, han, hakan nvanlaryla bamsz siyasi nderlik iin esas art, Tanrnn bir ba saylan kuta sahip olmaktr. Bu, ya kurultayn seimi, ou kez rakiplere kar kazanlm fiili stnlk ile belli olur. nemli bir sava sonunda e durumdaki alplar arasnda sekinlemesi, Tanrnn ona kut balad eklinde yorumlanr, genellikle bir zafer akebinde toplanan Kurultayda ounluun desteini salamakla han seilir, tresini kor, hanl treye gre tekilatlandrr. Uygur Trklerinde byle bir srele hanla hak kazanan lidere Tengride Kut bolm nvanyla hkmdarlk tannr. Biliyoruz ki, Uc Trkmenleri arasnda eski Trk det ve kavramlar kuvvetle yaamakta idi. Kayda deer ki, Akpaazde rivyetinde de Osman, bamszln han iln etmitir; sultan nvann iddia etmemitir. Soruya baka bir ynden yaklaalm. Osmandan ve onun mene ve faaliyetlerinden sz eden ada bir kaynak var mdr? Evet vardr. Onun, bir Bizans ordusuna kar kazand zaferden sz eden bu ada kaynak, Bizans tarihisi Georgios Pachymeresdir. O, 1307ye kadar Bizans tarihini anlatr. Pachymeres Osmann 27 Temmuz 1302de zmit krfezinde Bapheus kalesi yaknnda sahilde mparatorun

gnderdii orduyu yendiini, Bizans kuvvetlerinin gemilere binerek Bizansa ve bir ksmnn zmit kalesine katn anlatr. Bapheus kalesi, znikten sahile gelen vadinin k noktasnda, hakim tepedeki nemli kalenin addr. Yolu kontrol eder. Osmanl kaynaklarnda bu kale sonradan Koyun-hisar adn almtr. Dil-ovas ve Hersek-ovas arasnda zmit krfezinin en dar yeri, eski alardan beri Bizanstan znike, oradan Anadoluya giden byk askeri ve ticari yolu/geit yeridir. Osmanl, dneminde bu yola Bagdad Yolu veya caddesi denirdi ve iki ky arasnda devaml gidip gelen gemiler hazr beklerdi. Bu yolun Anadolu tarafnda II. Bayezid vezirlerinden Hersek Ahmed Paa kervanlar iin bir cami, kervansaray ve baka tesislerle bir klliye yapmtr. Bu klliyeden bugn cami ve su-haznesi kalmtr. te savan vuku bulduu yer buradadr, Osmanl kaynaklarnda Yalak-Ova diye geer, ova znik civarndan gelen YalakDerenin deltasdr. Pachymeresi kullanan Joseph von Hammer, bu Koyun-Hisarn Yeniehir ovasnda Marmaraclk batakl yaknndaki Koyunhisar ile kartrlmtr. Baka bir Koyunhisar da Geyve Boaznda bulunmaktadr. Bapheus kalesini ok sonralar Orhan, 1337de zmit kuatmasndan nce gidip zaptetmi ve znik zmit krfezi yolunu gvence altna almtr. Sava hakknda Pachymeres ile anonim Tevrih-i l-i Osman ayrntl bilgi vermektedirler. Bu iki kaynan verdii bilgiler tam tamna uyumaktadr. (Ayrntlar iin znik kitabmda kan u makalemi okumalarn tavsiye ederim : znik in Osman Gazi ve Bizans Mcadelesi) Sava nedeni, her iki kaynakta ayndr; znik ehrini kuatmadan kurtarmak. znik halk mparatora haber gnderip, bir yardm gelmezse teslim olmaya mecbur kalacaklarn bildirmiler, bunun zerine mparator II. Andronicus, Heteriarch Muzaln kumandas altnda bir ordu gndermi. znike gitmek zere geit blgesine gelen ordu, burada Osmann ordusu ile karlamtr. Osman daha nce haber alm ve ilkin keif iin kk bir kuvveti bu tarafa gndermi. Bu kuvveti Bapheusda ki Bizans muhafz askeri karlayp pskrtm. Osman 5000e varan asl ordusuyla Yalak Dereden Yalak-Ovaya gelmi ve sahile kan Bizans Ordusuna baskn yapm. Gemilere kamaya alan Bizans askerinin ou denizde boulmu. Bizans ordusunda eyi sava cretli Alan Askeri himayesinde bir ksm kuvvetler kap zmit kalesine snmlar. Pachymeres, Osmann bu zaferi zerine hretinin Patlagonyaya (Kastamonu blgesi) kadar yayldn ve sonradan yanna oralardan savalarn gelip katldn nemle kaydeder. Bapheus / Yalakova savann tarih nemi uradadr : Hereyden nce Osman ad ada bir Bizans kaynanda zikredilmi, yani Osman nemli bir zaferin kahraman olarak tarih sahnesine km bulunmaktadr. Bundan nce dou ve batda hibir ada kaynakta Osmann ad gemez. Sniyen, bu zaferle Osman kendi yurdunda, sava arkada alplar arasnda Tanrnn byk bir zafer balad bir beg, bir hanedan kurucusu durumuna ykselmitir. Kendisinden sonra olu Orhan hibir kartla uramadan beylik tahtna oturmu, bir kelime ile Osmanl Hanedan gerek olmutur. Hanedan kurucusu Trk Hakanlar gibi Osman da Tengride kut bolmutur. O dnemlerde devlet Hanedan demekti, bu yeni Trk Devleti de onun adn alarak devlet-i Osmaniye adyla tarih sahnesine km bulunmaktadr. Tarihen, 27 Temmuzda Yalak-Ova zaferiyle Osmanl Devletinin, ada bir kaynan tanklyle gerek anlamda kurulduunu syleyebiliriz.

Tarihci: YALAK-OVA SAVAININ (27 TEMMUZ 1302) SONULARI Prof.Dr.Yusuf OUZOLU Giri Halil nalck ilk Osmanl kaynaklarn deerlendirerek kurulu dneminin meselelerini nasl zmemiz gerektiini eitli aratrmalarnda belirtmitir. nalck, Osmanl kurulu dnemi ile ilgili aratrmalar evrevesinde, beyliin Anadoluda nemli bir g haline gelmesi srecini deerlendirirken, Osman Gazi ve Orhan Gazinin faaliyetlerini ieren kapsaml almalar da gerekletirmitir . Halil nalckn Osmanl aratrmalarna bir baka katks da ilk Osmanl kronikleri zerindeki eletirileridir . Osman Gazi'nin baarlar elverili bir siyasal ortam iinde gereklemitir. Erturul Gazi ile olu Osman Gazi'nin Seluklu Sultan ile hep iyi iliki iinde kaldklar dikkati ekmektedir. Ahmed ve krullah Konya'da kulluk gsteren ve sayg bulan Er Turul'n buradan "Sultan Yki'ne" (Sultan Hy/Eskiehir) geldiini, Karaca Hisar Sava srasnda Sultann kendisini "babu" dikip, kaftan giydirdiini naklederler . Bu kaytlar, henz mstakil bir beyliin sz konusu olmadn Osman Gazinin sadece bir uc kumandan (sipahsalar) mertebesinde kaldn gsterir. Erturul Gazi'nin lmnden sonra Seluklu Sultan bu kez olu Osman Gazi'yi u blgesinde grevlendirmitir. Erturul'un lm haberi Sultan Alaeddin'e eriince buyurdu: Er Turul olu Osman'a yarlk yazdlar. Tu, davul, kl, kaftan gnderdi. Osman' savaa memur kld" . krullahn bu kaydda dier rivayetleri dorulamaktadr. Yalak-Ova Sava ncesi henz bir beylik/devlet teekkl edemezdi. Anadoludaki lhanl Devletinin etkisi ok fazlayd. Osman Gazi'ye en yakn blgelerden biri, Anadolu'nun Kuzeybat ucu idi. Kuzeybat AnadoluBizans hududunun muhafazasgrevi Kastamonu BeyiMuzaffereddin Yavlak Arslan'a aitti (1280-1291). Bu sralarda EflaniPaflagonia'daki lhanl tmarlarnn merkezi olup lhanl VeziriReidddin'in Eflani'de maliknesi vard . Osman Gazinin Marmara uc blgesindeki ilk faaliyetleri srasnda lhanl Devleti Argun Han (12811291), Keyhatu (1291-1295) ve Gazan Han (1295-1304) Anadoludaki etkinliini srdryordu. lhanllar Seluklu ynetimine karyorlar, hkmdarlarn deiitirip kimi zaman ldryorlard . Gazan Han'n Seluklu tahtna yapt mdahaleler ve nihayet Sultan II. Alaeddin Keykubad'n idam edilmesi (1302) Seluklu Devleti'ni kertmi, Anadolu'yu Mool valileri ynetmeye balamt . Osman Gazi'nin balangta, St'te klayp Domani Da'nda yaylayan kalabalk olmayan bir Trkmen airetinin beyi olduu anlalyor. Bu saha evresinde yer alan nemli kasabadan Eskiehir'in 1291'de, Bilecik ve negl'n 1299'da alnm olmas Osman Gazi'nin bu tarihlere kadar dar bir sahada nemli bir asker potansiyele sahip olmadn gstermektedir. Osman Gazi'nin klad St'e ait XVI. yzyl tahrir kaytlar da burasnn kk bir yerleim birimi olduuna iaret etmektedir . Bu youn siyasal gelimelerin yaratt otorite boluu yerleik ve gebe halkn gvenliini tehdit ediyordu. Bu tarihlere ait bir kayda gre 1299 ylnda Nide-Kzlrmak arasndaki yrede 3000 kiilik bir gurubun apul hareketleri sonunda "kylerde hi kimse hayatndan emin

deildi. Halk uzun sre onlarn basks ve yamalar altnda kalmt" . Osman Gazi 1288-1299 dneminde, Karacahisardan Bilecik-Yeniehire kadar geni bir blgeyi egemenlii altna alarak, birok ehir ve kalelere hkmeden bir bey durumuna geldi. nalck bu dnemde Osman Gazinin, Seluk Sultanna harc deyen yerel tekfurlar (Gynk, Glpazar, Bilecik, Yeniehir, negl, Yarhisar Tekfurlar) ortadan kaldrarak, dorudan doruya Bithyniada Bizans mparatoruluk topraklarna kar gaz faaliyetine baladn belirtir . 1299a doru Osman sava Ucunu Karacahisar-St blgesinden batda ilerde, BilecikYeniehir blgesine tad. Artk dorudan Bizans snrlar tesindeki Bithynia topraklarna akna balad. Yeniehirden aknlarnda zaman zaman znike inerdi. Osman 1299da Bilecik-negl-Yeniehir blgesini ald. Osman Gazi bir u ve gaza ss olarak ve U gaza ss olarak znikten yalnz 25 km. uzakta Yeniehirde yerletii zaman hedefi, Bthyniann iki byk merkezi znik ve Bursa idi. Yalak-Ova ava Halil nalck Yalak-Ova Savana ilikin ulat sonular ada Bizans kayna Pachymeres ve onunla rten anonim Tevri-i li Osmann verdii bilgiler zerine tesis etmitir . Osmanl kronikleri de bu rivayetlerin rtt sralarda bu sonular dorular ifadeler iermektedir. Halil nalck ayrca titiz bir ekilde saha almalar yaparak bilimsel sonular elde etmitir. Yalak-Dere vadisini izleyerek znikten gelen ana yol zerindeki Koyun-Hisar, Yalak-Ovasna kmadan nce tepede yer alr. Menakbnmenin bu hisar hakknda ifadesi aynen yledir: imdiki zamanda Trk ana Koyun-Hisar derler. Bursaya yakn Dimbos zerinde bir ikinci Koyun-Hisar vardr. Menakbnme, Yeniehir-Bursa yolu zerinde Dimbos (Dimboz, bugn Erdoan) savan anlatrken: Dimbozda Koyun-Hisarna giden yoldan sz eder. Bapheusdan sonra 1303de Tekfurlarla Osman ilkin Koyun-Hisarnda bulutular, ceng ede ede Dinboza geldiler. Yamalar, Bursa ve znik kaplarna kadar uzanyordu, bylece etraftaki tm krsal blge tahrib edildi . Anonim Tevrih-i l-i Osmandaki blm aada veriyoruz: Osman Gazi) bu tarafda iller aard. Gelp Kpr-Hisarn yama ile alup feth etti. Andan gelp zniki hisar etti. stanbul Tekfuru bu hle vakf oldu, hayli gemiler cem edp iine ok Lekerler koyup gnderdiler, Yalok-ovas klar andan znik zerine varalar, gzleri gfilen basalar. Bu yandan kfirler dahi gemilerin srp varup ol Yalak-Ovasnda denizden ol kenra iskele urupbir gece kmaa baladlar, kuruya dkldler. Bu kez Yalak-Ovasna dolutular. Kim ol vakt bu Yalak-Ovas sarp dalar ve sarp hisarlard ve hem b-nihye iller vilyetlerdei ve enlik yerlerdi. yle rivyet ederler kim, ol yrenin enlik olmasna birka sebeb beyn etdiler. Biri ol kim, sarp yerlerdi; ikincisi ol kim gzlerden rkp gelen dahi anda gelmidi. znik kuatmas ve Koyunhisar Sava hakknda baka ayrntl bir Osmanl rivayetini Nerde (Yay. F.R. Unat ve A. Kymen, Kitb- Cihan-Nm, I, Ankara 1949, s104-108.): znikin

yollarn kesip ehre taradan girmez oldu,, Pacymeres, Osmann znik kuatmasn brakarak dalk araziyi geitlerden geerek (Yalak-Dere zerinde Krk-Geit) Bapheusa geldiini belirtir. (Hem ol zaman grm demlerden rivyet olunmutur). Anonimin kayna, YalakOva-zmit-Marmara blgesinin enlii nedenlerini de aklamtr. Ol yrenin enlik olmasna birka sebeb beyn ettiler, biri ol kim sarp yerlerdi, ikincisi ol kim gzlerden rkp gelen iller dahi anda gelmidi. Laskaridler dneminde tarmda blgenin refah nedenleri bylece aklk kazanyor: Trkmen aknlar yznden blgeye youn g, bu bereketli dzlkte (Yalak-Ova) ve da srtlarnda kylnn youn tarm faaliyetlerine yol am olmaldr. Nerye gre, bu byk baary renen Seluklu Sultan Aleddn (III. Aleddin Keykubad, 1298-1302), Osmana sancak beylii sembolleri (tabl, alem, at, kl ve hilat) gndermi. Oysa, Nerinin kayna Akpaazde tarihinde, (8.Bab) Sultann bu beylik alametlerini 687/1288 Karacahisarn fethi zerine gnderdii kaydedilmitir. Ner, bu kayd Koyunhisar Sava tarihine 1302ye koymay daha doru bulmutur. nalck, 15.yy. sonlar ve 16. yy.da yazlan Osmanl tarihlerinden, drs Bitlis (Bidlis), Kemal Paazde, Ruyh, Ltfi Paa temel kayna, kpaazde, Ner ve Anonim Tevrh-i l-i Osmandan birini, ikisini veya her n kopya etmek veya badatrmak dnda yeni bir ey iermezler, herhalde bamsz birer kaynak niteliiolmadn belirtir . Bizans imparatorluk ordusuna kar kazanlan bu zafer, Osman blgede sivrilen karizmatik bir bey durumunda ykseltmitir. Barkan'a gre demografik olgu; Osmanl mparatorluu'nun kuruluunu izah eden en nemli olgudur. Bu olay"Anadolu'da byk bir kesafet tekil edecek ekilde skm kalm olan halk ynlarnn ve bu arada bilhassa gebe Trkmen airetlerinin bo toprak bularak yaylma ihtiyacna" balanr. "mparatorluun teekkl tarihi, biraz da bu nfus kalabalklarnn yer ve yurt deitirmesi ve yeni lkelerde kendilerine vatan kurmas faaliyetinin bir tarihidir." Pachymeres, bu zaferle Osmann hretinin Paflagonya (Kastamonu) blgesine yayldn ve gazilerin onun bayra altna koutuklarn kaydeder. 15. yy. sonlarnda tarihi Ner, onun beyliini bu tarihe koymakla hakldr. Bapheus Sava, Osmana hanedan kurucusu bir bey prestiji kazandrm, kendisinden sonra olu Orhan rakipsiz beylik tahtna gemitir. Bylece 27 Temmuz 1302 tarihini Osmanl hanedannn, dolaysyla Osmanl Beyliinin kesin kurulu tarihi olarak kabul etmek gerekir. Yalak-Ova Savann Siyasal Sonular 1- Dimbos Zaferi (1303), Tekfurlar (Bursa, Adranos, Kestel, Kite) daa arka verdiler, durdular, gayetde krkun oldu. Kestel tekfuru dt. (Akpaazde) 2- Bursa Kuatmas, Kitenin Fethi (1303)Hisarn aldlar, iine er kodular, vilayetin hfz ettiler . (Akpaazde) 3- Sakarya Seferi (1304) adrl Tekfuru ve Lefke Tekfuru muti olup karu geldiler. Memleketlerin teslim etdiler Akhisar Tekfuru kadGaziler hisar yagma etdiler. Geyveye vardlar. Kfiri hisar bo komu gitmi Vilyet mukarrer oldu. (Akpaazde). 4- Tm Mesothynia aknclarn ayaklar altna dt Chl (ile) ve Anadolu kavandaki tepede Hiron (Yoros) kaleleri onlarn saldrlarna hedef oldu (Pachymeres), (1304).

5- Pylai (Topu skelesi) ve Pythia (Yalova) halk Chalcdon (Kadky) halk, Haliznlar (zmit-Yalova) aras g duruma dtler. (Pachymeres) 6- Yalak-Ova zaferi haberi Paflagonya Trklerine eridiinde Osman Gazinin ad etrafa yayld. (Pachymeres) Sosyal Sonular 1- 1303 ylnda Kitenin fethinden sonra Bursann batsndaki ovalara ve yaylalara iskan balatlm olmal. ( Yrk cemaatleri, Kaymakoba, Mirzaoba, epni kyleri) 2-1303 ylnda Kestelin fethinden ve Bursann kuatlmasndan sonra da, blgenin kuzey ve dou topraklarna iskan yaplm olmal. (Kzklar, Muratoba, Barak-Fak, Baba-Sultan, Idr) 3-Karye-i Aksu: Der- tasarruf- Samit Dede iek Dedeenlettii yerde temekkun idub, haymana evlerden ve raiyyet kaydolunmam kimesnelerden geturub. (Tahrir Defteri) 4- Bursa ehri dnda scak akan bir memba var, iki hamam var. Oray Trkmen hkmdarlarndan biri yaptrm. Bu ehirde Ahi emseddinin zaviyesinde konakladk Bursadan sonra geceyi Grle kasabasnda bir ahi yiidimiz zaviyesinde geirdik . Blgede mevcut 1333 tarihli ahi zaviyeleri, demografik gelimenin rn olmaldr. Tarihci: Osman Gazi ve Liderlie Ykseliinin Nedenleri zer Ergen XIII. yzyln sonlar ile XIV. yzyln balarnda, Anadolunun batsnda dikkate deer bir hareketlilik yaanmtr. Bu hareketlilik, bu blgede ortaya kan ve saylar irili ufakl yirmibei aan beylikler yaratmtr. Doudan gelen Mool basks sebebiyle Anadolu Seluklu sultanlar XIII. yzyln ikinci yarsndan itibaren egemenliklerini yitirmeye balamlar ve giderek tarih sahnesinden ekilmilerdir. te bu ortamda uc dediimiz Bizansa komu Anadolu topraklar zerinde szn ettiimiz beylikler ortaya kmtr. Bu dnem, Anadolunun siyasal tarihinde kinci Tevif-i Mlk Dnemi diye bilinir. Bu beyliklerin tm Bizansa kar gaz politikas izledikleri iin gazi beylikler diye adlandrlmlardr. Osmanl beylii de bunlardan biridir ve bu beyliin dierlerinin iinde gc nispeten daha azdr. Bu kk beylik balangta Kastamonu yresindeki obanoullarna bal hareket etmitir. Ancak Osmanl beyleri giderek sivrilmeye ve hzla gelimeye balamlar ve giritikleri fetihler sonucunda Bizanstan toprak kazanmlardr. Bu artc gelime, Osmanl tarihilerini beyliin kurulu meselesi ile yakndan ilgilenmeye sevketmitir ve hala bu mesele ilgi oda olmaya devam etmektedir. Bu ilginin balca iki sebebi vardr: 1- Osmanl Devleti'nin kurulu yllarna ilikin bilgiler sunan kronikler, daha sonraki yllarda dzenlenmilerdir ve bir ksm ortak, bir ksm farkl kaynaklardan beslenen bilgiler sunmaktadr. rnein Akpaazade, Neri, Oru gibi kimliinden haberdar olduumuz mellifler ile mellifini tanyamadmz anonim Tevarih-i l-i Osmanlar bu arada zikredilebilir. Bunlarn tm, XIV. yzyln sonu ile XV. yzylda dzenlenmitir. Halil nalckn ince bir tenkitle tespit ettii gibi, Ak Paazadenin Tevarih-i Al-i Osmannn ana kayna, Orhan Gazinin imam shak Fakihin olu Yahi Fakihin yazd, ancak bize ulamayan bir vekayinamedir. Yahi Fakihin anlattklar muhtemelen babasndan gelmektedir.

Ak Paazade, Neri, Ruhi elebi, Oru gibi dier vekayiname yazarlarnn eserlerine, Ahmedinin gazavatname tarznda kaleme ald Dasitan- Tevarih-i Mluk-i l-i Osmanna da Yahi Fakih kaynaklk yapmtr . Bunlardan tamamen farkl bir ekilde olaylar aktaran umumi Tevarih-i Al-i Osmanlar, Akpaazadenin eksik brakt bilgileri tamamlayacak niteliktedir. 2- ada bilgi kaynaklarnn olmamas veya ok kt bilgi iermesi Osmanl Devleti'nin kurulu yllarnn kronolojisine dinamik bir karakter vermitir. Yllar iinde bu kronolojiyi dzelten nemli almalar yaplmtr. Bunlarn byk ounluu da Halil nalcka aittir. Osmanl tarihinin kurulu yllarnn dinamik karakteri bu konudaki almalar srekli klmaktadr . Dier yandan ilk dneme ilikin ada kaynaklarn yokluu, ya bu dnem tarihini kara boluk saymak eilimi yaratm, ya da yorum eitlemesine sebep olmutur. yle ki tarih aratrmalarnda ortaya kan yeni yaklamlar da, kurulu yllarn yeniden deerlendirme ynnde almalar hzlandrmtr . Osmanl beyliinin kurulu yllarna ilikin bilgilerimizin niteliini bylece belirledikten sonra Osmanl Devletine adn veren ynetici hanedann ve devletin kurucusu olan Osman Gaziyi esas alarak, onun liderliini ve bu balamda kurulu yllarnn koullarn anlamaya ynelik ksa analizler yaplabilir ve bunlara dayal baz sonulara varlabilir. Osmanl kroniklerinin verdii bilgiye gre Osman, Anadoluya gelen bir Trkmen boyuna mensuptur. Kroniklerde, bu boyun kay boyu olduuna dair yaygn bir sylemin gereklii irdelenmektedir. Osman, St ve evresine yerlemi bu boyun beylerinden Erturulun oludur. nalck, kroniklere ve Orhan dnemi vesikalarndan Aspura hatuna ait vakfiye kaytlarna dayanarak yapt deerlendirmelerle, Orhann babas Osmann 1257de domu olabileceini ve 1324de ldn sylemektedir. Hicri yl hesabyla 69 yanda ldn, 27 yl beylik yaptn aklamaktadr . 1302de Mouzalon komutasndaki bir imparatorluk ordusunu Bafeusta yenecek kudrete ulaan ve Kuzeybat Anadolu ucunda bir beyliin btn kurumlaryla ortaya kmasn hazrlayan Osman; ucta Trkmenleri ve gelen garbleri gaz savalar iin rgtleyen, subalardan bir alp gz idi. Onu tekiler arasndan sekin duruma getiren zellik, Osmanl tradisyonuna gre bir Vef Bab tarikat halifesi olarak uca gelen Ede-Balinin yaknlk ve manevi destei olmutur. Osman Gazinin baars, seferde alpleri ve nkerleri bayra altnda toplayabilmesidir . te szn burasnda akla, Osman Gazinin nasl olup da uclarda dier gazileri ve toplumun etkin unsurlarn toparlayabildii ve onlar ynlendiren bir lider durumuna ykseldii sorusu gelmektedir. Anadolu Seluklu sultanlarnn Anadolunun siyasal birliini salayan merkezi otoritelerinin zaafa urad ve gaza politikasn yrtemez duruma dt bir srada, irili ufakl yirmi bei aan beylik iinde Osmanly ne karan Osman nasl deerlendirebiliriz? Bu gibi deiim dnemlerinde sivrilen liderlerde genellikle karizmatik zelliklerin bulunduu ileri srlr. Nitekim Max Weber, karizmatik otorite zerinde durmu ve bunun kaynaklarn, bu gce sahip liderlere tabi kitlelerin, karizmatik gc alglayn ve ona dayanarak liderin statsn merulatrmasn irdelemitir . Webere gre karizma terimi, bir kiinin sahip olduu olaan d g ve zellii aklar. Bu gcn, ona tabi olanlar tarafndan ilahi kaynakl addedildii zerinde durur . Bu zellie ve gce sahip insanlarn mucizevi baarlar kazandna inanldn; iinde liderlie ykseldii grubun dier yeleri arasnda kutsanacak derecede nem kazandklarn vurgular . Bu tr g sahiplerinin, iinde bulunduklar grubun brokratik rgtlenmesinden kaynaklanan yetkinin tesinde bir deer tadklar ve bu ynyle olaan yetki sahiplerinden farkllatklarn belirtir . Tark Zafer Tunaya, bir yazsnda ngiliz

tarihisi ve dnr Maculley'e gnderme yaparak, bu zellii, byk adam diye niteledii karizmatik lider iin bir baka biimde aklar. Ona gre byk adam, yksek bir tepeye kan ve gnein douunu herkesten nce grebilen insandr . Bu tanmda, bu tr kiilerin sezgi gc, karmak olaylar zinciri iinde gerei ok nceden yakalayabilme yetenei belirlenmek istenmektedir. Byk adam, bulunduu konumdan dolay dierlerinin gremediini grr ve ald nlemlerle gelimelerde etkili olur. Onu yksek bir tepede bulunduran ise sahip olduu hasletlerdir. zellikle tarihin deiim dnemlerinde bu tr byk adamlar, lider olarak grlr. Osman Gazi de byle bir deiim dneminin tarihi ahsiyetidir ve Osmanl beyliinin kurucusu olarak tarihe gemitir. O zaman Osman Gazinin liderliini nasl aklayabiliriz? Fuat Kprl 1930larda kaleme ald eserlerde XIII. ve XIV. yzyl Anadolusunun iktisad ve itima koullarn aratrrken bu dnemde, Anadoluda toplumu rgtleyen u gruplar zerinde bilgi verir: Gaziyan- Rum, Ahiyan- Rum, Abdalan- Rum, Baciyan- Rum ve hinterlanttan gelen faklar . te bu gruplar uyumla birletirebilmesi Osman Gaziyi liderlik koltuuna oturtmutur. Aslnda bu gruplarn zellikleriyle Osmanl Devletinin merkezilemesi arasnda bir ztlk sz konusudur. Bu ztla ramen, onlarn bir araya gelmesi, dnemin sosyokltrel koullar iinde Osmanllar ne karacaktr. Bu gelimede en nemli pay da Osman Gaziye ait olmaldr. Szlerimi daha ak hale getirmek iin u tarihsel olgulara dikkat ekmek gerekir: 1- Abdalan- Rum denilen sufi derviler, esas itibariyle Babai hareketinden kaynaklanan Vefai, Haydari ve Yesevi tarikatlerine mensuptular. Snni mezhebine bal olan Osmanl beyleri heteredoks bir dinsel ideolojiye sahip olan Babai evresinden km olan Rum Abdallar ile yakn bir iliki kurmulardr. 2- Ahiler, XI. yzyln sonlarnda klasik slam dneminin bir devleti olan Abbasilerin merkezi otoritesini yitirdii dnemde ehir ve kasabalarda rgtlenmi birliklerdir. Ftvve ahlakiyat denen moral deerler btnne dayanan bu gruplar, merkezi otoritenin yokluunda yerel ve bamsz bir karakterde rgtlenirken, sufi zellikler de kazanmlardr. Burada zerinde durulmas gereken husus udur: Aslnda merkez otoritenin karsnda grnen bu gruplarla merkezilemeyi gerekletirerek siyasal gcn artran Osmanl beyleri arasnda salanm ittifak, elikisel bir nitelik tamaktadr. Doalar gerei merkez otoriteye kar olmalar gereken bu gruplarla Osmanl beyleri arasndaki mutabakat, Osman Gaziye gerek bir lider kimlii kazandracaktr. Osman Gazinin baars, belki de burada gizlidir. Kukusuz, bunu gerekletirirken Osman Gazi bir yandan alperenler, yani gazilerle fetih politikasn srdrm, dier yandan da szn ettiimiz gruplar araclyla demografik kolonizasyonu gerekletirmitir. Buna ek olarak faklarla da egemenliini ve ynetimini merulatracak klasik slam bilgiye ulamtr. Yani rgtlenmenin normatif kurallar, slam hukukuna dayanmtr. te Osman Gazinin liderliini bu byk bileimdeki rolyle aklamak gerekir. imdi bu sylediklerimizi biraz daha aalm: Abdalan- Rum sorununu Ahmet Yaar Ocak, Osmanl Beylii Topraklarnda Sufi evreler ve Abdalan- Rum Sorunu (1300-1389) balyla 1993te Giritte baslan bir kitap iindeki makalesinde ele alm ve bir dizi tahlillerde bulunmutur . Bilindii gibi, XIII. yzyln ilk yarsndan itibaren, Mool istilasndan nce Anadoluya Maverannehirden, Harezmden, Horasandan, Azerbaycandan birok dervi g gereklemitir. Bu derviler, liderleri ve taraftarlar farkl toplumsal ve kltrel tabakalara ait olan farkl mistik eilimleri temsil ediyorlard. rnein Muhyiddin Arab, ihabddin Suhreverd, Necmddin Kbr, kltrl

evrelerde ve ehirlerde kk salmlardr . Buna karlk, heteredoksi havas tayan ve slam ncesi mistik kalntlardan etkilenen Vefaiyye, Haydariyye ve Yeseviyye gibi tarikatlar, krsal ve gebe evrelerde etkiliydiler. XIII. yzyln ikinci yarsna gelindiinde, Mool egemenlii dneminde, Ahmed, Ruf ve Mevlevlerin Anadoluda etkili olduu grlr. XIV. yzylda, Osmanl topraklarnda tarikatlerin bu eitliliinin kaybolduunu, kaynaklarda daha ok Ahlere ve heteredoks eilimli Abdln- Rum'a vurgu yapldn gryoruz. Oysaki bunlarn dnda kalan tarikatlere, dier beyliklerde rastland bilinmektedir. Ahmet Yaar Ocak, bu paradoksal durumu bir takm sebeplere dayandrmaktadr. Birincisi, ucun en ilerisinde srekli bir gaz alan olan Osmanl faaliyet blgesi, baz ortodoks suf tarikatleri iin uygun bir alan deildi. Mevleviyye, Rufaiyye gibi tarikatlar Bizans ordularna kar savamak yerine zikr ve semah tercih ediyorlard. Oysa tahta kllaryla savaan Abdln- Rum iin Osmanl topraklar idealdi. kinci olarak bu blgedeki nfus, sosyo-kltrel niteliiyle gazilere yardmc olan abdllara daha yaknd. nc olarak da Mool egemenliinin tehdit ettii Anadolunun en uc blgesi, abdllar iin tercih edilir bir aland. Bu yzden balangta heteredoks eilimli abdllar, bamsz hareket edebilecekleri bu alanda faaliyet gsteriyorlard. Ancak, zamanla Osman Gazinin baarlar bu blgede merkezlemeyi gndeme getirdiinde, doal olarak bu bamsz karakterli gruplarn merkez otoriteye kar kmalar beklenirdi. Oysaki Osmanllarn vakflar yoluyla destekledii bu gruplar, giderek merkez otoritenin bir unsuru haline gelmilerdir. 1243lerde Anadolu Seluklu hkmetine kar isyan eden Bablerin ideolojisini tayan bu derviler, Anadolu Seluklu Devletini sarsan bu olaydan yaklak 60 yl sonra, ideolojisi Snn-slam olan Osmanl Devletinin rgtlenmesine katkda bulunmulardr. Bu olgu, Abdln- Rumun XVI. yzyldaki radikal iilikten etkilenmedii Osmanlnn da XVI. yzyldaki kat snni slam siyasetini tam olarak oluturmad bir dneme aittir . Ahyn- Ruma gelince; ahlik XI. yzylda klasik slamn merkez otoritesini yitirdii bir srada ortaya kan ftvve hareketinin XIII. yzylda Anadoluya gelmi eklidir. Yerel dzeni salamak zere fityn tekilat olarak ehirlerde rgtlenenler, muhtemelen Roma dneminin doudaki rgtlenme modellerinden etkilenmilerdi. Yarattklar fet ahlkiyt, ftvvetnme denilen zel bir literatr araclyla kuaktan kuaa gemitir. Balangta ehirlerde ortaya kan bu rgtn dorudan bir esnaf rgtlenmesi olduu sylenemez. Ancak ehirlilerin byk bir blmnn esnaftan olmas bu rgtn yelerinin de esnaf oluu sonucunu dourmu ve giderek fityn rgtleri birer esnaf rgt olarak alglanmaya balamtr. Ancak bunlar bir yandan sufi bir karakter de kazanrken, dier ynyle de yerel bamsz rgtler olarak Anadoluda etkili olmulardr. yelerini zenle seen ve zel bir trenle iine alan, kendilerine zg ritelleri olan bu gruplarn en nemli zellii, yerel nitelikli olular ve merkez otoritenin dnda rgtlenmi bulunmalardr. Burada nemli olan bu bamsz karakterli rgtlerin Osmanlnn kurulu yllarnda kr-ehir entegrasyonunun salanmasnda ve zellikle ekonomik etkinliklerin dzenlenmesinde, liderlerinin toplumun nderleri olarak grlmeleri sebebiyle devlet katnda itibar grmeleridir. lk dneme ilikin bilgiler sunan tahrir defterlerinde ah ve abdl sanlarn ieren birok vakf kaydna ve yer adna rastlanmas, bunun nde gelen kantdr. Nitekim daha sonra bu rgtler bamsz karakterlerini yitirecek ve merkez otoritenin bir unsuru durumuna geleceklerdir. XVII. yzyldaki bir belge Ah Evran diye de bilinen eyh Ah Mahmudun geleneini Osmanlnn da tandn gstermektedir . Bilindii gibi, Ah Evran slam dnyasndaki tm ahlerin eyhi olarak kabul edilir. Osmanl, ecerenmelerle ve onun soyundan geldii kabul edilen eyhlere verdii beratlarla bu gelenei devam ettirmitir. te Osman Gazinin bu mahareti, liderlik mevkiinde salam bir yer bulmasn hazrlamtr. Ak Paazadenin deyimiyle bu sayede Osman Gazi'nin av, yani n her tarafa yaylmtr.

Bu mahareti sayesindedir ki, toplumsal mutbakat byle salarken; toplum ile hanedan arasndaki egemenliin klasik slam sylemiyle tanmlanmasna dayal bir hukuki mutbakat gereklemitir. Bunu yaparken de dayana faklardr. nalck bu konuda u aklamay yapmaktadr. Uc toplumunda Osman Gazinin manevi destekleyicisi, hukuki ve sosyal hayat rgtleyici olarak ahleri ve faklar gryoruz. ... Osman bir blgeyi ele geirdikten sonra bu lkeyi nasl rgtleyeceini, dini kurallar faklardan sormaktadr. Faklar slam hukukunu, slam kurallarn bilen insanlar olarak gz nderi ynlendirici bilgiler salamakta, daha aa dzeyde ehir ve kylerde immet hizmetinde bulunmaktadrlar . Bu aklamalarmdan sonra sonu olarak unlar syleyebilirim: Osman Gazinin kurulu yllarnda ittifak ettii ve egemenliinin pekimesinde, devletin btn kurumlaryla olumasnda yararland abdallar, ahiler ve fakihler, farkl geleneklerden gelen ve daha nceleri merkezi otorite ile gerilimli ilikiler iine giren gruplard. Osman Gazi, bu gruplarla mutabakat salam ve aralarnda belli bir ahenk kurmay baarmtr. Onun liderliini, buradaki baarsnda aramak gerekir. Navigasyon [0] Mesajlar