KMYASAL TRLER ARASI ETK L EMLER

KMYASAL TRLER GL ETKLEMLER (KMYASAL BALAR)

Kimyasal trler; atom, molekl, iyon ve radikallerdir. Atom : Bir elementin btn zelliklerini tayan en kk birimidir.

Bileikleri oluturan atomlar bir arada tutan kuvvetlere kimyasal ba denir. Molekl ii kimyasal ba oluumu iki temel nedene dayanr. Atomlarn aka atomlarla etkileimlerini atomlarn deerlik elektronlar

Molekl : Ayn ya da farkl en az iki atomdan oluan saf maddelerdir. K, Fe, Mg, He Atom yon H2, O2, O3, Cl2 Element molekl H2O, CCl4, HCl Bileik molekl

belirler. Atomlar kararl olma eiliminden dolay deerlik elektron saylarn 2 veya 8 e tamamlamak iin e al-verii yapar ya da e larn ortaklaa Atomlarn deerlik elektronlarn 2'ye tamamlamasna

: Pozitif (katyon) veya negatif (anyon) ykl atom yada atom gruplardr. Na , Br ,NO+, SO2
4 4
+

kullanrlar.

dublet, 8'e tamamlamalarna oktet kural denir. Kimyasal ba oluumuna yalnzca atomlarn deerlik elektronlar katlr. Yar dolu deerlik orbitalleri, tam dolu olacak ekilde ba yapmaya alr. Kimyasal balarn olumas ya da krlmas atom ekirdeini deitirmez. Ba Enerjisi Kimyasal balar oluurken enerji aa kar. Ba Oluumu : 2Cl(g) Cl2(g) + 242 kj (Ekzotermik)

Radikal : Elememi elektron ieren molekl paracna raikal denir.

Kimyasal trler birbirine yaklatklarnda elektron bulutlar ve ekirdek arasnda itme ve ekme kuvvetleri oluur. ki H atomunun birbirine yaklatka atomlar aras tr etkileim ortaya kar.

1- ki ekirdein birbirini itmesi (+)(+) 2- Elektron bulutlarnn birbirini itmesi () ()

+1

Bir kimyasal ba krmak iin ise daima enerji gerekir.

+1

Ba Krlmas :

Cl2(g) + 242 kj 2Cl(g)

(Endotermik)

Atomlar ba olutururken aa kan enerji, bu ba koparmak iin verilmesi gereken enerjiye eittir. Bu enerjiye kimyasal ba enerjisi denir. Ba enerjisinin bykl o ban salamlnn bir lsdr. Ba Ba Enerjisi 136 71

3- Elektron bulutlarnn her iki ekirdek tarafndan ekilmesi (+)() Bu etkileimler gl ise kimyasal balar, zayf ise fiziksel balar oluur. a : Kimyasal ba b : Fiziksel ba

HF HCl

HH a b

HH

Zayf balar maddenin gaz faznda da grlmekle birlikte youn fazda (kat ve sv) daha etkilidir ve fiziksel niteliktedir. Bu nedenle molekl ii kuvvetlerden ok daha zayftr. Zayf Etkileimler 1- Van D. W Etkilemesi a) DipolDipol Etkileimler b) yon Dipol Etkileimler c) ndklenmi Dipol Etkileimler iyon Dipol ndklenmi ndklenmi Dipol Dipol 2H2O(g) 2H2(g) + O2(g) Ba Uzunluu Birbirine kimyasal ba ile bal iki atomun ekirdekleri arasndaki uzakla ba uzunluu denir. 2- Hidrojen balar Ba uzunluu azaldka ba kuvveti (ba enerjisi) artar Atomik yaraplar arttka ba uzunluu artar H = 1860 kj (KMYASAL OLAY) Kimyasal olaylarda ok daha gl balar kopup olutuuna gre mol bana enerji deiimi byktr. H2O(s) H2O(g) H = 41 kj (FZKSEL OLAY) fiziksel olaylardakine oranla daha

BALARIN SINIFLANDIRILMASI Gl Etkileimler 1- yonik balar 2- Kovalent balar a) ApolarKovalent Ba b) Polar Kovalent Ba c) Koordine Kovalent Ba 3- Metalik balar

London Kuvvetleri

1 1

 Ba says arttka ba enerjisi artar. (ba uzunluu ksalr)

2 2

I . CC C

II. C = C

III. C

1-

YONK BA:

Ba uzunluu; I > II > III olur. Bu durumda, l ba en ksa, tekli ba en uzundur. Lewis Simgeleri Bir atomun deerlik elektronlarnn sembolnn etrafnda noktalarla gsterilmesine Lewis nokta sembol yada elektron nokta yaps denir. 2. periyot elementlerinin Lewis formlleri Elektron dizilii
3

Atomlar arasnda elektron al-verii sonucu oluan kimyasal balardr. yonik balar, genelde metal atomlar ile ametal atomlar (ya da kkler) arasnda oluan kimyasal balardr. X
+m

XnYm yonik ba

Metal (Elektron verir) Hacim klr

Ametal (Elektron alr) Hacim byr

Lewis Forml

yonik bileiklerde anyon ve katyonlar oluturur. Molekl oluturmazlar.

muntazam bir biimde bir araya gelerek iyonik katlar yonik bir katy oluturan iyonlarn belirli bir dzenle boyutlu olarak dizilmesiyle oluan

Li : [He] 2s

Be : [He] 2s
2

B : [He] 2s 2p
2

yapya kristal rg ad verilir. yonik Bileiklerin Dier zellikleri Elektron al veriine dayanan balar iyoniktir. RNEK: Aada verilen tepkime denkleminde Mg ve Cl iin tabloda verilen deerler nasl deiir?
6

C : [He] 2s 2p N : [He] 2s 2p
2 2

O : [He] 2s 2p F : [He] 2s 2p
2 2

10

Ne : [He] 2s 2p

Mg Grup ve Periyodu Hacim (Yarap) Elektron bana den ekim kuv. ekirdein ekim gc

Cl

MgCl2

RNEK: Aadaki element iftleri arasnda oluacak bileiin forml ve Lewis yaps nasldr? Forml
8

e nokta yaps

O 11Na Na 9F yonik bal bileikler kat halde elektrii iletmezler nk iyonlar

11

katy bir arada tutan gl elektrostatik ekim kuvvetleri vardr ve iyon15

P 17Cl Mg 9F N 7N

rg iinde sabit noktalarda bulunurlar. Suda zndklerinde yada eritildiklerinde ise iyonlar bir arada tutan ekim kuvveti krlr ve bu hareket serbestlii kazanan ykl iyonlar vastasyla elektrik akm iletir. Suda zndkleri zaman elektrolit zeltileri meydana getirirler. RNEK : 8O ile yalnz XO ve X2O3 iyonik bileiklerini yapabilen Xe ilikin aadakilerden hangileri yanltr? I- 3. periyot elementidir. II- Kat ve sv halde elektrik akmn iletir. III- 9F ile XF bileiini yapabilir.

12

H 16S O 8O O

RNEK: Aada verilen bileiklerin Lewis formllerini yaznz. HCN, CO2, C2H4, C3H4,

RNEK: X: Y:

1s

2s

2p

3s

elektron dizilii verilen X ve Y elementleri iin aadaki ifadeleri doru (D) yada Yanl (Y) olarak deerlendiriniz. a) X ve Y arasnda XY2 iyonik bileii oluur. b) X metal, Y ametaldir. Kimyasal Trler Aras Etkileimler c) Bileik olutururken X in hacmi byr. d) Kat XY2 bileii elektrii iletir.

2 2

e) Oluturduklar kararl bileikte ayn soygaz atomuna benzerler.

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

3 3

 %100 iyonik bir ba yoktur. Her ba az ya da ok kovalent karakter tar. Ba oluturan atomlar arasndaki elektronegatiflik fark ne kadar fazla ise ba o kadar iyoniktir. 1A grubu metalleri ile En iyi ametal En iyi metal En fazla iyonik

RNEK : NaF, KCI bileiklerin iyon yklerinin bykl ayndr. Ba uzunluu (yaraplar toplam) az olan bileiin erime noktas yksek olduundan; erime noktas NaF > KCl Bileik NaF KCI Katyonun y.ap (pm) 98 133 Anyonun y.ap (pm) 133 181 Ba uzunluu (pm) 231 314 Erime noktas (C) 933 770

7A

grubu

ametalleri

aras bileiklerin iyonik karakteri en oktur.

RNEK: Bileik serisinde ok ynnde elementler arasndaki elektronegatiflik fark azaldndan ban iyonik karakteri azalr. Buna gre iyonik karakter AgF de en yksek, Agl de en dktr. AgF AgCI AgBr Agl RNEK : MgO ve NaCI bileiklerinin erime noktalarn karlatralm: Mg iyonlarnn Na
+1 +2 -2

ve O

ve Cl

-1

iyonlarna oranla hem ykleri daha byk, hem

+2

de ba uzunluu daha ksadr. Bu nedenle Mg arasndaki ekim kuvveti Na kuvvetinden ok daha byktr.
+1

ve O

-2

iyonlar

ve Cl

-1

iyonlar arasndaki ekim

RNEK: NaF , MgF2, AIF3, SiF4 Serisinde de anyon ayn fakat katyonlar farkldr.

Buna gre erime noktas,

MgO 2800 C

>

NaCI 801 C

Soru: 1A Na Na, Mg, Al, Si 2A Mg 3A Al 4A Si 1) MgO ve NaF nin erime noktalarn karlatrnz(12Mg, 11Na, 9F, 8O ) 2) MgO ve MgCI2 ile ilgili olarak aadaki sorular cevaplaynz. a) En salam iyonik ba hangi bileiktedir? b) Erime noktalarn karlatrnz. 3) NaF, NaBr, Nal bileiklerinin erime noktalarn, iyonik balarnn salamln, iyon merkezleri arasndaki uzaklklarn karlatrnz. Cevap: 1. MgO > NaF 2.a) MgO b) MgO > MgCI2 3. Erime noktas Ba salaml : NaF>NaBr>NaI : NaF > NaBr > NaI,

elementlerinden elektronegatiflii en az olan Na dr.

Buna gre Na ile F arasndaki elektronegatiflik farknn en fazla olduundan NaF nin iyonik karakteri en byk olandr.

yonik kristaller sktrdnda ayn ykl iyonlar birbirini iter. Bu itme sonucu kristaldeki dzen kayar ve kat krlr.

yonlar aras uzaklk : NaI > NaBr > NaF RNEK : Aada verilen bileik iftlerinin ba salamln ve erime scaklklarn kyaslaynz.(8O, 11Na, 12Mg, 19K, 20Ca) yonik bileiklerde iyonlar arasndaki ekimler ok kuvvetli olduundan iyonik bileiklerin erime ve kaynama scaklklar yksektir. yonik ban salaml (Erime Scakl) yon yklerinin bykl ile doru yonlar aras uzaklkla ters orantldr. a) NaCl ile KCl b) MgCl2 ile KCl c) MgCl2 ile MgO d) MgO ile CaO ile CaCl2

RNEK : LiF,LiCI bileiklerini oluturan katyonlar da ortak olduundan elektrostatik ekimi, anyon yarap etkiler. Bu durumda iyonlar aras toplam uzaklk az olan ya da iyon birbirine yakn olan LF bileiindeki ba en salam iyon ba olmaldr. Salam iyonik ba ieren katlarn erime noktas yksektir

Bileik LiF LiCI

Katyonun y.ap (pm) 78 78

Anyonun y.ap (pm) 133 181

Ba uzunluu (pm) 211 259

Erime noktas (C) 845 610

2-

KOVALENT BA:

b)

Polar Kovalent Ba:

Elektron balardr.

ortaklamasna

dayanan

kimyasal

Farkl ametal atomlar arasnda oluan kimyasal balardr. Bu ametal atomlar arasnda kullanlan elektron ifti, elektronegatiflii byk olan atom tarafna olur. Moleklde polarlama (kutuplama) olur. Oluumu orbital emas ile gsterilen HF moleklnde H-F kovalent ba, H nin 1s orbitali ile F nin elenmemi tek elektron tayan 2p Kovalent yapl bileik orbitalinin rtmesi ile olumutur.

AmetalAmetal atomlar arasnda gerekleir. Kovalent ba, atomlarn yar dolu deerlik orbitalleri, tam dolu olacak ekilde rterek iki atom tarafndan ortaklaa kullanlmas sonucu oluur.

a)

Apolar Kovalent Ba :

Ayn cins ametal atomlar arasnda oluur. rnein;O2, H2, Cl2, N2...... RNEK:
1

H, 9F,

O ve 7N atomlarnn oluturduu H2, O2 ve N2

H (1s) ve F (2p) orbitallerin rtmesi

molekllerin yaps : H2:1s

1 1

H:

Polar molekl veya daha fazla atomlu molekllerin elektron nokta formlleri yazlrken nce merkez atom belirlenir. Daha sonra, atomlarn deerlik elektronlar H H HH H2 olutururlar. Merkez atom, moleklde sayca az olan atomdur. soygaza benzeyecek ekilde ortak kullanlarak ba

1H:

Her H atomunun bir yar dolu orbitali olduundan bir ba yapar.

Ortaklaa kullanlan elektron ifti

F: F: F:

1s

2s

2pX 2 2p 2 2p Y Z

Polar molekl Molekln bir ucu pozitif, dier ucu negatiftir.

Her F atomunun bir yar dolu orbitali olduundan bir ba yapar. FF F2

RNEK : H2O, NH3, CO2 moleklleri iin aadaki sorular cevaplandrnz.

Ortaklaa kullanlan elektron ifti

2 8 1

a) Molekln orbital emasn iziniz b) Molekln elektron nokta yaps nasldr c) + ve kutuplar gsteriniz.

O: O: O:

1s

2s

2p
Y

2p
Z

2pX

ki atom arasndaki elektronegatiflik arttka ban iyonik karakteri de (polarl) artar. rnein; HCl, NH3, H2S molekllerinde en polar ba HCl badr. Baz bileikler hem kovalent hem de iyonik ba ierir.

Her O atomunun iki tane yar dolu orbitali olduundan iki ba yapar. O = O O2

RNEK : NaNO3,CaSO4, NaOH, K2CO3,

Ortaklaa kullanlan elektron ifti

Kimyasal Ba

c)

Koordine Kovalent ba:

Ba elektronlarnn her ikisinin yalnz bir atom tarafndan salanmas ile

1

2p
Y

2p
1 Z 7

N:

1s

2s

2pX

N:

oluan badr. H+ + H 2O H 3O+

7

N:

4 F + BF3 BF
+

Her N atomunun 3 tane yar dolu orbitali olduundan, ba yapar.

H + NH3 NH4 4 NOT : Gerekte N atomuna bal 4 H ayn zelliktedir. Ancak bir tanesi koordine kovalenttir ve bunun hangisi olduu bilinemez.

3- Metalik Ba :

M etal i k bal ar n ni tel i i ve m etall eri n fiz i ksel z ell i kl eri: Metalik ba, dier molekller aras kuvvetlerden (Van der Waals, dipoldipol, hidrojen ba) daha gldr. Fakat genelde iyon balar ve kovalent balardan daha zayftr Metalik ban gc metal atomunun, - apyla ters orantldr. - Deerlik elektronlar saysyla doru orantldr. Periyodik cetvelde; Bir grupta yukardan aaya doru inildike atom hacmi artar, metal ba zayflar, dolaysyla erime noktas der. Atom ap ne kadar kk ise deerlik elektronu o lde ekilir, bu da atomlar aras etkileimi arttrr. Yani atom ap kk olan metallerde metalik ba daha kuvvetlidir. Bir periyotta soldan saa doru gidildike metal ba kuvvetlenir, erime noktas ykselir. Yani metallerde deerlik elektronlarnn says arttka metalik ba kuvvetlenir. 1A 3.periyot Na 2A Mg 3A Al Erime noktas Al > Mg > Na

Metallerin deerlik elektronlar atom ekirdei tarafndan ok zayf bir kuvvetle ekildiinden bu deerlik elektronlar bo deerlik orbitalleri arasnda rahata hareket edebilir. Geriye kalan atom elektron kaybettii iin (+) ykl iyon gibi deerlendirilir. Metal, elektron denizinde yzen (+) tanecikler gibi dnlr. (+) ve () tanecikler arasndaki ekim metalik ba oluturur. Metalik ba, iyonik ve kovalent balara gre daha zayftr. Metalik ba oluumuna nedeni metallerin dk iyonlama enerjisi ve deerlik elektronlar saysnn Deerlik orbitallerinden az olmasdr. Metallerde deerlik elektronlar, kendi bo orbitallerinde ve komu atomun bo orbitallerinde, serbeste dolarlar. Bylelikle, he r metal atomunun deerlik elektronlar, elektron denizini oluturur.Bu deerlik elektronlar serbesttir ve kendi atom ekirdeklerinin deil komu atom ekirdeklerinin etkisi altnda bulunurlar. Bu ekilde sadece bir atomun deil de ok atomun byle davrand dnlrse metal atomu adeta bir elektron denizinde yzer. O halde her bir metal atomu deerlik elektronlarn elektron denizine vermi ve + ykl iyon haline gemitir. te + ykl bu iyon ile elektron denizindeki elektronlar arasndaki ekim kuvvetine metalik ba denir. Bu zel balanma biimi (metalik ba) ile metallerin ; elektrik ve sy iyi iletme, parlaklk , ekil verme ,dvlebilme gibi fiziksel zellikleri baaryla aklanmtr. Elektriksel ve s iletkenlii Metaller deerlik elektronlarnn serbest hareketi ile sy ve elektrik akmn iletirler. Bu nedenle metalin bir ucundan, bir d kaynaktan, elektron girdiinde serbest olan bu elektronlar telin iinden geer ve ayn hzda dier ucundan karak elektrik akmn iletirler. Bir taraf stlan metalin deerlik elektronlar, kinetik enerjilerindeki bu art hzla dier blgelere tamalar sonucu dier elektronlara iletir. * Tel ve levha haline getirilebilirler. Metalik ba ok ynl olduundan yapda atomlar her ynde birbiri zerinden kaydrmak imkan vardr. Metal ekil deiikliine (katyonlarn bir tabakas dieri ile kar karya getirilmeye) zorlandnda + ykl atomlar birbiri zerinden kayar, yer- leri deiir. Kristalin d grn deiir fakat aradaki elektron bulutu sayesinde hala birbirine bal kalr. Hibir ba krlmaz. Metalin i yaps deimez ve elektron denizi bu yeni duruma hemen uyum salar. nk ok ynl bir balanma vardr. Metaller bu nedenle kolaylkla ilenebilir, dvlebilir ve ekil verilebilir.

Atom hacmi klr, metalik ba ve erime noktas artar Buna gre periyodik cetvelde metallerde; Metal zellik azalr. Metalik ba gc artar. Erime noktas ykselir. Metal zellik artar Metalik ba gc azalr. Erime noktas der

* Gei metallerinde metalik ba yapabilecek yar dolu orbital says arttka metalik ba glenir. RNE K: metalik
11

X,

12

Y, ve

19

Z elementlerinin erime noktalarn ve

ba kuvvetlerini karlatrnz. Atom yaraplar :Z>X>Y Ban kuvvetlilii Erime noktalar RNE K: belirtiniz tutulur. Metallerin deerlik elektronlar, baka atomlarn deerlik orbitalleri-ne geebilir. Metallerin deerlik elektronlarnn delokalize (belli yerde sabit olmama) olmas metallere elektrik iletkenlii zellii kazandrr. A grubu metallerinde bir grupta yukardan aaya inildike metal bann kuvveti artar. A grubu metallerinde bir grupta yukardan aaya inildike metalik :Y>X>Z :Y>X>Z

Aada aklamalar doru ise (D), yanl ise (Y) ile

Metallerde, deerlik elektronlar atom ekirdekleri tarafndan zayf

zellik artar.

 Gei metallerinde yar dolu d orbitalleri vardr. Bu metaller yar dolu d orbitallerini kullanarak metalik ban yannda kovalent ba da oluturabilme zellikleri vardr. Bu nedenle bu tr metallerde balar karakteristik metal ok daha bandan gldr. Bu da elemente daha sert bir zellik kazandrr. RNEK : 26Fe ile 27Co metallerinin erime scaklklar kyaslaynz. 4s
26

Gei metallerinde

ba yapabilecek yar dolu orbital says arttka metalik ba glenir.

3d

Fe: Co:

27

Yar dolu orbital says arttka erime scakl artar. Co > Fe RNEK : Yandaki tabloda periyodik cetvelden bir kesit verilmitir. Buna gre adakilerden hangisi yanltr? (9F) A) Y nin erime noktas X ten kktr. B) Z nin metal ba kuvveti X ten byktr. C) X in metal zellii Y den byktr. D) YF bileii XF bileiinden daha iyoniktir. E) nn de bileiklerindeki ba tr iyoniktir. Neden baz gei metalleri yksek erime noktasna ve sertlie sahiptir? Metaller genel olarak kolay ilenebilen elementlerdir. Baz gei metalleri ok yksek erime noktasna ve sertlie sahiptirler. Bunun nedenini yle aklayabiliriz : Bu tr metallerde yar dolu d orbitalleri vardr. Bu metallerin yar orbitallerini kullanarak metalik ban yannda kovalent ba da oluturabilme zellikleri vardr. Bu nedenle bu tr metallerde balar, karakteristik metal balarndan ok daha gldr. Metalik ban yannda oluan bu balar nedeniyle yksek scaklkta erirler. Sertlikleri de artar. Cr (krom) 1900 C, Nb (niyobyum) 2447 C, Mo (molibden) 2623 C, W (tungsten) 3422 C de erir. X Z

Y Y

RNEK :

11

X,

12

Y, ve

19

Z elementlerinin erime noktalarn ve metalik Atom yaraplar Ban kuvvetlilii Erime noktalar :Z>X>Y :Y>X>Z :Y>X>Z

ba kuvvetlerini karlatrnz.

KOVALENT BLEKLERDE POLARLIK APOLARLIK

AB4 gibi be atomlu molekller Merkez atom ortaklanmam deerlik elektronu H H C H Apolar yap H

Kovalent bal bileiklerde, elektronegatiflii ok olan atom, ba elektronlarn daha kuvvetli eker. Molekl oluturan atomlarn, elektronlara uygulad ekim

iermiyorsa balar simetrik olacandan molekl apolar olur. CH4 gibi

kuvvetlerinin bilekesi, molekln polaritesini belirler. ZETLE A) Atomlarn, elektronlara uygulad ekim kuvvetlerinin bilekesi sfr ise byle molekller APOLAR dr. Apolar molekllerin dipol momentleri sfrdr. B) Atomlarn, elektronlara uygulad ekim kuvvetlerinin bilekesi sfr deilse molekl iinde bir tarafa doru yk kaymas olur. Yklerin ynelmelerinin bilekesi sfr deil ise bu tr molekller POLAR dr. Polar molekllerin belli bir elektriksel dipolleri (dipol momentleri) vardr. Ayn elementi ieren iki yada daha ok atomlu molekller ( rnein H2, N2, O2, F2) genelde apolardr. O3 polar bir molekldr. Farkl elementler ieren iki atomlu molekller (rnein HCl, CO, NO...) dorusaldr ve polardr. BeH2 , MgCl2 Molekl apolar, balar polar. Molekl ekli dorusali, a 180 dir. Polar ba Not : HCN, C2H2 moleklleri de sp hibritlemesi yapar H F b) X : 4A, Y : 2A veya 6A ise; CO2 Molekl apolar, balar polar. Molekl ekli dorusali, a 180 dir.
o o

Molekldeki merkezi atomun ba yapan orbitaline gre molekln geometrik ekli belirlenir. Merkezi atomun ba yapan orbitali: 1. XY tr molekller : 1A ile 7A ya da 2A ile 6A
o

ya da

3A ile 5A

Molekller ve balar polardr. Molekl ekli dorusal, a 180 dir. HCl, LiH, KF, CaS, AlN 2. XY2 tr molekller : a) X : 2A, Y : 7A veya hidrojen ise;

AB gibi iki atomlu bileikler her zaman polardr. HF, CO, NO gibi Dorusal yap

Polar yap AB2 ya da A2B gibi atomlu molekller yada daha fazla atom ieren molekller iin balarn polarl ve molekln geometrisi (ekli) molekln polarln belirler.

Merkez atom ortaklanmam deerlik elektronu iermiyorsa balar simetrik olacandan molekl apolar olur. Polar ba

Merkez atom ortaklanmam deerlik elektronu ieriyorsa balar asimetrik polar olur. olacandan molekl

c) X : 6A, Y : 1A veya 7A ise; OF2, H2O, H2S Molekl ve balar polar Molekl ekli krk doru, a 104,5 dir. Hibritleme p dir.
2 o

Polar ba rnein: CO2 O C O rnein: H2O, H2S 3. XY3 tr molekller : a) X : 3A Y : 7A veya hidrojen ise BeF3 , AlH3 Polar yap Molekl apolar, balar polar Molekl ekli dzlem gen doru, a 120 dir. AB3 ya da A3B gibi drt atomlu molekller Merkez atom ortaklanmam deerlik elektronu ieriyorsa balar asimetrik polar olur. olacandan molekl b) X : 5A Y : 7A veya 1A grubunda ise NF3, PCl3, H3O
+ o

O H H

Apolar yap

Merkez atom ortaklanmam deerlik elektronu iermiyorsa balar simetrik olacandan molekl apolar olur.

Molekl ve balar polar Molekl ekli gen piramit, a 107 dir.

o

rnein:

H BH3 H B H

rnein: NH3, H3O

+

4. XY4 tr molekller : (CH4, SiF4, NH+ , SO 2 ) N H H H

4 4

Molekl apolar ve balar polar Molekl ekli dzgn drtyzl, a 109,5 dir.
o

Apolar yap

Polar yap

2. PERYOT ELEMENTLERNN HDROJENL BLEKLER

5. Azot:

N: 1s2 2s2 2p3

1. Lityum :

Li: 1s 2s

Azotun, 3 tane yar dolu orbitali olduu iin 3 tane ba yapar. Azot ta
3 3 sp hibritlemesi yapar . Bu "p " olarak da adlandrlr.

N:

1s 2

2s

2p X

2pY Y
1

2pZ

ki atomun da birer yar dolu deerlik orbitali vardr. Atomlar bu orbitalleri kullanarak ba yapar.

Li

+ H

Li

H LiH

Molekl dorusaldr ve molekl polardr. H + Be + H H Be H H Be H BeH2 Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi polardr. HNH ba as 107 dir. Molekl geometrisi gen piramittir..
o

2. Berilyum: 4Be : 1s 2s

Be : 1s 2s

2p

Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi apolardr. HBeH ba as 180 dir.

o

6. Oksijen:

O: 1s 2s 2p

Oksijenin, 2 tane yar dolu orbitali olduu iin 2 tane ba yapar.

2 2 2 1 1

3. Bor :

B : 1s 2s 2p
1

O:

1s

2s

2pX

2p
Y 1

2p Y

2p Z

1s
5

2s

2p
Z

2pX

B:

H
1

O
Krk doru Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi polardr. HOH ba as 104,5 dir Molekl geometrisi dzgn krk dorudur.
o

Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi apolardr.

dzlem gen

HBH ba as 120 dir. Molekl geometrisi dzlem gendir. 7. Flor: 9F: 1s 2s 2p

2 2 2 2 5 Y Z1

1s 2s 2pX soygaza benzetmitir.

4. Karbon: 6C: 1s 2s 2p
6

C:

1s2 2s2

1 2p X

1 2p Y

2pZ1

H
1

Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi apolardr. HCH ba as 109,5 dir. Molekl geometrisi dzgn drt yzldr.
o

H
3

Karbondaki 4 tane "sp " yar dolu orbitallerle hidrojendeki 4 tane "s " yar dolu orbitali arasnda 4 tane ba oluarak, her ikisi de yapsn

1 9F:

2p

2p

Florun bir tane yar dolu orbitali olduu iin bir tane ba yapar. Bu ba "p" badr.

Molekl ii ba polardr. Molekln kendisi polardr. HF ba as 180 dir. Molekl geometrisi dorusasldr.
o

Uyar: Metaller deerlik elektron says kadar, ametallerde deerlik elektron saysn 8'e tamamlayacak (yar dolu orbital says) kadar ba yapabilir. Bundan yararlanarak, bir elementin deerlik elektron says ya da grup numarasndan ba says belirlenebilir.

SGMA VE P BALARI Sigma () Ba: AA veya AB gibi iki atom arasnda tek ba varsa bu ba SGMA () badr. Sigma oluur. s s, s p ve p p orbitallerinin u uca rtmesiyle sigma ba oluur. s s rtmesi s p rtmesi p p rtmesi ba iki atomun ekirdeklerini

birletiren dorultuda u uca birlemesiyle

rnein; F : 1s 2s 2p
2 2 5

F : 1s2 2s2 2p5 H : 1s

1

F2 moleklnde sigma ba oluumu

F : 1s2 2s2 2p5

HF moleklnde sigma ba oluumu

Pi () Ba: ki atomun ekirdeklerini birletiren, dorunun dnda bulunan, ikinci ya da nc badr. ki atom ekirdeini birletiren ba eksenine dik olan p orbitallerinin yan yana rtmeleri pi () ban oluturur. p p rtmesi ki atom arasnda kurulan ilk ba sigma 2. ve 3. balar ise pidir ki atom arasnda yalnz 1 tane sigma ba oluabilir. ki atom arasnda sigma ba olumadan pi ba olumaz. Sigma ba pi bandan daha salamdr. Pi balarnda hibritleme yoktur. Pi balar, sigma bana dik dzlem iinde bulunurlar. ki atom arasnda ba says arttka ba uzunluu ksalr; ba enerjisi ise artar. N2 (N N) moleklnde ; 1 tane , 2 tane ba vardr. CO2 (O = C = O) moleklnde ; 2 tane , 2 tane ba vardr. HC CH moleklnde ; 3 tane , 2 tane ba vardr. RNEK : C2H4, C4H6, C2H2, CO2, HCN, O2 molekllerinde ka sigma ve pi ba bulunur.

ZAYIF ETKLEMLER (FZKSEL BALAR)

b)

yon Dipol Balar

Zayf etkileimler maddelerin fiziksel zelliklerini belirler. Kat ve svlarda molekller birbirine yakn olduu iin; moleklleri bir arada tutan bir kuvvet olmaldr. te bu kuvvete molekller aras ba denir. Dolaysyla zayf etkileimler; iletkenlik, younluk, erime noktas gibi fiziksel zellikleri belirleyen molekller aras etkileimlerdir. Zayf etkileimler arttka, kaynama noktas, buharlama entalpisi, yzey gerilimi ve vizkozite de artar. Kaynama noktas yksek olan svlarn buhar basnlar dktr. Kat haldeyken maddeye enerji verildiinde molekller aras ba krlr ve sv hale geer. Genel olarak molekller aras balar, molekl iindeki balara gre daha zayftr. Atomlar arasndaki gl etkileimler sonucu bir molekl

Bu etkileim trne rnek olarak iyonik kristallerin su gibi polar zclerde znmesi verilebilir. KCl bileii suya atldnda su molekllerinin kart ykl ular bileikteki iyonlar evreleyerek znme olay gerekleir.

RNEK: Aadakilerden hangilerinde iyon-dipol etkileim vardr? Madde HBr ile H2O Cl2 ile H2 H2O ile Cl2 c) Madde HCl ile NaBr CaSO4 ile H2O CH4 ile H2S

oluurken, zayf etkileimler sonucu bir molekl olumaz. Zayf etkileim trleri kimyasal ba tanmna uymaz..

Sonu: Gl balar koptuunda yada olutuunda maddenin zellikleri deiirken (Kimyasal), zayf balarn olumas ya da kopmas da maddenin kimlii deimez(Fiziksel).

ndklenmi Dipol Balar

Bir atom ya da molekln yanna bir iyon ya da polar bir molekl yaklatnda, atom ya da apolar molekln elektron dalm bozulur. Bu ekilde atom yada molekl geici olarak dipollenmesine indklenmi dipol denir. ndklenmi dipol balar u ekilde snflandrlabilir: 1231yon indklenmi dipol balar Dipol indklenmi dipol balar London kuvvetleri yon indklenmi dipol balar

1-

Vander Waals Ba: (VDW)

Dipol-dipol, indklenmi dipol ve London kuvvetleri gibi molekller aras kuvvetler molekln yaps ve geometrisine baldr. VDW balar zayf olduundan; sadece bu baa sahip molekller oda artlarnda gaz halindedir. a) Dipol Dipol Etkileim : (DD) yon bileiklerinin atom yada apolar molekllerle oluturduu balardr. OH Katyon Apolar molekl 2Dipol indklenmi dipol balar H2 Katyon

Polar molekllerde, molekln + ve kutuplar vardr. Bu tr molekller kat ve sv fazlarda birbirine yaklatrldnda (+) ve () kutuplar birbirini elektrostatik ekim etkisinde bulundururlar.

ndklenmi dipol

Molekllerde DD etkileim (ki kutuplu) in olumas iin; Molekllerdeki balar polar olmal Molekllerdeki balarn dalm asimetrik olmaldr. RNEK: Aadakilerden hangilerinde dipol-dipol etkileim vardr? Madde HBr Cl2 H2O BeH2
1

Polar molekllerin, atom yadaapolar molekllerle oluturduu balardr H2O H2

Polar

+
Apolar molekl

Polar

Madde BH3 CO2 CH4 PH3

Madde NH3 SO2 PH5 BF3

ndklenmi dipol

molekl

molekl

Polar olan bir madde, apolar maddelerde ok az znr.

H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O, 15P, 16S S

3- London Kuvvetleri (ndklenmi Dipolindklenmi Dipol ) Atom ve molekllerde hareket halinde olan elektronlarn anlk dzgn olmayan bir dalma sahip olmalar, onlara anlk dipol kazandrr. Bu anlk dipol evredeki molekl veya atomlarda da anlk indklenmi dipol oluturur. Anlk dipol sonucunda atom veya molekller arasnda oluan ekim kuvvetlerine London Kuvvetleri denir. London Kuvvetleri, soygaz atomlarnn ve apolar molekllerin youn fazda bir arada tutan kuvvetlerdir. London Kuvvetleri dier btn etkileim trleri ile birlikte bulunur.

H2O ve Br

-1

: H2O polar bir molekl yani iki kutupludur. Br

-1

iyonu ile

H2O nun pozitif ucu etkileir. Bu bir iyon-kalc dipol etkileimidir. Ayrca London kuvvetleri de mevcuttur. H2O ve CH3OH : Her iki molekl de polar ve H atomu iermektedirler. kisinde de H atomu O atomuna baldr. Dolaysyla bu iki ift arasnda hidrojen ba vardr. Ayrca molekller polar olduundan dipol-dipol etkileimi de mevcuttur. Yine tm trler arasnda var olan London kuvvetleri de bulunur. Br2 apolar bir madde olduu iin kendine benzeyen (apolar) C6H6 iinde znr. H2O moleklleri ile Br2 moleklleri arasnda London kuvvetleri ve dipolindklenmi dipol kuvvetleri meydana gelir Ancak bu etkileimler ok zayf olduu iin Br2 moleklleri, H2O moleklleri iinde olduka az znr. Polar bir maddenin apolar bir zcde znmesi veya apolar bir maddenin polar bir zcde znmesi, dipol-indklenmi dipol etkileimdir

London kuvvetleri aadaki zelliklere baldr. 1Elektron says: Elektron says arttka eit yk dalmnn bozulma olasl artar. Yani elektron says arttka London Kuvvetleri artar. 2Molekl Ktlesi: MA arttka elektron says da artar. Bu durumda London Kuvvetleri de artar. Normal kaynama noktas : F2 < Cl2 < Br2 < I2 RNEK: CH4, CF4, CCl4 bileiklerinin kaynama scaklklarn kyaslaynz. (1H, 9F, 17Cl) 3Molekl ekli: Molekllerin temas yzeyi arttka molekller arasndaki etkileim artar. RNEK :

London kuvvetleri (indklenmi dipol-indklenmi dipol) etkin olan molekller birbiri iinde daha kolay znr. yot, apolar bir maddedir ve CCI4 ierisinde znerek meneke rengi bir zelti oluturur RNEK: Aadaki maddeler birbirleri ierisinde zndklerinde aralarnda oluan ba trn nedeni ile belirtiniz. HBr ile H2O Cl2 ile H2 H2O ile Cl2 HCl ile CH4 OH ile Br2

CO2 ile K

SO2 ile HBr CH4 ile H2S Br2 ile H2S SO2 ile H2O

d)

Hidrojen Balar:

Hidrojen atomunun; elektron alma zellii olan F, O ve N gibi atomlarla yapt molekller aras baa denir. Hidrojen ba yapabilen bileikler suda iyi znr. RNEK: CH3 CH2 CH2 CH3 x CH3 CH2 CH3 y CH3 I CH3 CH CH3 z rnein: Molekl ii: polar kovalent ba Molekller aras : hidrojen ba Hidrojen ba ieren bileiklerin kaynama scaklklar yksektir. Hidrojen ba dipoldipol etkileimin zel bir durumudur.

bileiklerinin kaynama scaklklarn kyaslaynz. F2 ve CBr4 : Her iki molekl de apolardr. O halde aralarnda yalnzca London kuvvetleri vardr. Cl2 ve NO

3 3

: Cl2 apolardr. Apolar molekller indklenebildiinden

aralarnda iyon-indklenmi dipol etkileimi vardr. Ayrca London kuvvetleri de vardr. NH3 ve C6H6 : C6H6 apolardr fakat indklenebilir. NH3 ise polar bir molekldr.

Bu iki molekl arasnda dipol-indklenmi dipol etkileimi vardr. Ayrca London kuvvetleri de mevcuttur. Hidrojen ba sadece ayn cins molekller Arasnda deil, hidrojen ba yapabilen farkl cins molekller arasnda da oluabilir.

RNEK : NH3 ve HClnin sudaki znrlklerini kyaslaynz. H2O HCl NH3

Polardr, H ba ierir Polardr, H ba iermez Polardr, H ba ierir RNEK:Aadaki bileiklerden hangilerinin moleklleri arasnda O halde NH3 n sudaki znrl HClden byktr. CH3COOH, CH4NH2, HCl H2O, CH3F, HF RNEK: Aada verilen bileiklerinin kaynama scaklklarn kyaslaynz.

hidrojen ba grlr?(6C, 7N,8O, 16S) C2H5OH, H2S, CH3 OCH3 NH3 , CH4, CH3 OH

RNEK : NaF, NaCl ve KCl bileiklerinin en larn karlatrnz. (9F, 11Na, 19K, 17Cl) NaF > NaCl > KCl

Uyar : Bir ametalin alabilecei () deerlik, sadece deerlik elektron saysn soygaza tamamlayan kadardr. rnein 16S : 2 deerlik alrken 1 deerlik alamaz. 6A rubu elementlerinin hidrrlerinin kaynama noktas ve mol ktleleri Bi l ei k Noktas RNEK : Aada verilen maddelerin kaynama noktalarn kyaslaynz. I. NH3 ile PH3 II F2 ile Cl2
1
16 19 12

Mo l Ktl esi 18 34 81 130

Ka ynam a 100 59 42 2

H2O H2S H2Se H2Te

H2O hari tutularak yorum yapalm. Bu bileikler polardr ve molekller

14
31

35

aras dipol-dipol ve London kuvvetleri vardr. Grupta yukardan aa doru inildike elektronegatiflik azalacandan bileiklerin polaritesi azalr. Buna bal olarak molekller aras ekim kuvvetleri azalr. Yani H2S in dipol dipol ekimi en fazla, H2Te ninki en azdr. H2S in Dier taraftan aa doru inildike mol ktlesiyle beraber London kuvvetleri de artar ve bu kuvvetler H2Te en fazla, H2S de en azdr. Grupta yukardan aa doru inildike bileiklerin kaynama noktas ykseldiine gre London kuvvetleri daha nem kazanmakta ve polaritenin nne gemektedir. H2O nun kaynama noktasnn dierlerinden yksek olmas ise dipol dipol ve London kuvvetlerinin yannda bunlardan daha gl olan hidrojen balarnn varlyla aklanabilir.

III. N2 ile CO2

(1H 8O 9F 6C

7 N 15 P 17 Cl )

RNEK : Aada verilen maddelerin kaynama noktalarn kyaslaynz. I. NH3

II. H2O III. HF

RNEK:HF, HCl, HBr ve HI bileiklerinin kaynama scaklklarn kyaslaynz. (9F, 17Cl, 35Br, 53I )

Suda znme

Benzer benzeri zer. Yani polar maddeler polar zclerde, apolar maddeler apolar zclerde daha ok znrler. Bir madde, bir zcde zndnde hidrojen ba oluturarak znyorsa bu etki maddenin daha iyi znmesini salar.