Hazrlayanlar ESRA ARSLAN-070501009 ZLEM ASTARCI-070501005 NDEKLER BATTANYE FAKTRLER GR DOKUMACILIK DOKUMACILIIN GEKM BATTANYE RN TANITIMI BATTANYE KULLANIM

ALANLARI TRKYEDE BATTANYE RETM Battaniye Hammaddesi Ve Trleri Battaniye Tezgah Ve Aksamlar UAKTAK BATTANYE RETM BATTANYE LETMESNDE RANDIMANI VE KALTEY ETKLEYEN ANA UNSURLAR PLK TP, KALTES VE PLK KOPULARI LETMESNDE KALTEY VE RANDIMANI ETKLEYEN

1. GR Gnmzde iletmeler verimli ve etken bir yapya kavumak iin kaynaklarn en iyi ekilde kullanmak zorundadrlar. Verimlilik olduka geni bir kavram olup, iletme dzeyinde incelenmesi; ama ve grevlerin belirlenmesini, retim kaynaklarnn salanmasn, bunlarn kullanmna ilikin tm ynetim ilevlerinin olduu kadar btn retim kaynaklar arasndaki etkileim ve sonularn belirlenmesini ve yorumlanmasn gerektirir. eitli tekstil makinelerinin verimliliinin belirlenmesinde genellikle randman deeri esas alnmaktadr. Randman etkileyen en nemli parametrelerden birisi alma esnasnda ortaya kan retim kesintilerdir. Buna yol aan nedenler arasnda malzeme kalitesi, makine hatalar ya da enerji kesintisinden kaynaklanan mekanik durular saylabilir. Bir dokuma makinesi ele alndnda ortaya kan iplik kopular makinenin randmann, rn kalitesini ve maliyetini dorudan etkilemektedir. Ayn zamanda dokumadaki ii saysna ve dolaysyla personel maliyetine de etki eder. plik kopularnn yan sra; plik tipi ve kalitesi, Dokuma hazrlk ilemleri, Dokuma makinesinin teknolojik seviyesi ve ayar, gcnn nitelii ve i yk, Dokuma iletmesinin organizasyonu ve ortam (iklimlendirme, evre temizlii), Dokunan kuma tipi ve eitlilii, retim srasnda uygulanacak kalite kontrol ilemi de randman ve ayrca kuma kalitesini etkileyen faktrler arasndadr. Dokuma kuma kalitesi ile ilgili yaplan deerlendirmeler incelenen tm kuma tiplerinde iplikten gelen hata orannn, dokuma hazrlk/dokuma prosesinden kaynaklanan hata oranndan ok daha yksek olduunu gstermitir. Dokuma iletmelerinde retim kayplarn veya iplik kopularn kabul edilebilecek seviyeye indirilmesi iin yaplan almalar, bu almalarn hzl ve hatasz bir ekilde deerlendirilmesi iletmenin verimliliinde byk rol oynamaktadr. Bu almada dokumaclk, battaniye retimi hakknda bilgi verilmi ve bir battaniye iletmesinde randman ve kaliteyi etkileyen faktrler detayl ekilde incelenmitir.

2. DOKUMACILIK ki iplik grubunun ayn dzlemde belli kurallara bal olarak ve birbirleriyle dik a oluturacak ekilde, birbirlerinin altndan ve stnden geerek balant yapmalaryla bir tekstil yzeyi oluturmalar ilemine dokuma denir. Dokuma ilemi, el dokuma tezgahlarnda veya otomatik dokuma makinelerinde yaplmaktadr. Dokuma kuma oluturan iki iplik sisteminden kuman boyuna doru yani kuman kenarlarna paralel olarak ynlenmi olanlara zg iplikleri ad verilir. Kuman enine doru yani kuma kenarna dik olarak yerlemi olan ve zg iplikleriyle dik al balant yapan ipliklere atk iplikleri denir. zg iplikleri leventlere sarlarak hazrlanr. Bu ekilde hazrlanm zg iplikleri dokuma rgsne bal olarak belli bir srayla gc tellerinin gzlerinden geirilir. Bundan sonra zg iplikleri taraktan geirilir, ardndan atk iplikleriyle balant oluturabilmeleri iin azlk ama tertibatyla iki guruba ayrlrlar. Bu meydana gelen azlktan atk iplii geirilir. Bylece dokuma ilemi gereklemi olur. 3. DOKUMACILIIN GELM nsanlar var olduklarndan beri doal bir igd olarak tabiat artlarndan korunmak iin rtnme gereksinimi duymulardr. Bu nedenle, bu dorultuda srekli bir abalar olmutur. Arkeolojik bulgulardan anlaldna gre M.. 6000-6500 yllarnda bugnk dokuma yaps ile tamamiyle ayn olan dokunmu kumalar kullanlmaktayd. rnein Anadoluda, Msrda, inde yaplan kazlarda gnmz dokuma kuma formundan fark olmayan kuma rneklerine rastlanmtr. Ayrca kabartmalardaki, heykellerdeki resimlerde de dokumacla ilikin ayrntlar gzlenmitir. Tahminlere gre iki iplik sistemiyle dokuma kuma oluturma metodu, M.. 7500-8000 yllarnda da bilinmekteydi. lk dokuma tekniklerinde dokuma ilemi dey olarak yaplmtr. Bu sistemde zg iplikleri dey olarak aslp, atk iplikleri de elle zg ipliklerinin arasndan geirilerek dokuma kuma oluturulur. Dey konumdaki ilkel dokuma metodu M.. 4000 yllarnda yatay dokuma tezgah haline gelmitir. Dokumacln bundan sonraki geliimi tarihi tam tespit edilememekle birlikte azlk oluturma sistemlerinin gelitirilmesine paralel olarak ilerlemitir. Dokumacln gelimesi

12. yzyldan itibaren Avrupada gerekletirilmitir. 1733 ylnda John Kay, mekie kk tekerlekler monte ederek ve dokumac tarafndan ortadan, yukardan sarkan bir iple ekilerek hareket ettirilen basit bir mekanizma gelitirmitir. Bu icat, retimin ok artmasn ve insan gcnden maksimum yararlanlmasn salamtr. El tezgahlarnn, dokuma makinesi statsne geii ise dokuma ilemindeki temel hareketlerin insan gc yerine, mekanize edilerek baka bir gle ( buhar, elektrik vb. ) yaplmas ile gereklemitir. Bu gelime 1700l yllarn sonlarnda ve 1800l yllarn balarnda hzlanm, bu tarihlerden sonra da giderek gelierek gnmze kadar gelmitir. 1950li yllarda ise ilk olarak mekikikli olmak zere mekiksiz dokuma makineleri ticari olarak retilmeye balanmtr. Kancal dokuma makinelerinin de gerek geliimi bu yllarda olmutur. 1970li yllarn banda ise 100 yln bandan beri aratrlan hava jetli dokuma makineleri ticari olarak kullanlmaya balanmtr. Hava jetli dokuma makinelerinden hemen sonra su jetli dokuma makineleri gelitirilmi ve sentetik ipliklerle snrl da olsa ticari olarak nemli lde kullanlmaya balanmtr. Trkler, Anadoluya geldiklerinde dokumaclk gelimi durumdayd. Osmanl Devletinin kurulmasndan sonra, ordu ve saray ihtiyacnn karlanmas iin dokumaclk byk bir gelime gstermitir. Kumalarn kalitesini korumak iin sk kontroller yaplmtr. Bursa dokumacln en gelitii blge olmu ve bu devirde dokunan kumalar Fransa ve talyaya kadar yaylmtr. 18.yy.da siyasal bunalmlarn, kapitlasyonlarn ve Avrupada retimin makinelemesi, dokumaclmzn gerilemesine ve dokuma rnlerinin dardan alnmasna neden olmutur. Tanzimat dneminde ordunun ihtiyalarn karlamak amacyla fabrikalama dnemi balayarak dokumaclk yeniden nem kazanmtr. Eskiden basit tezgahlarda yaplan dokuma, bugn teknolojinin ilerlemesiyle bir endstri haline gelmitir. 4. BATTANYE RN TANITIMI Battaniye, szlk anlamnda Meydan Larousse tarafndan yle tanmlanmaktadr: Yatan stne konulan ve yorgan yerine, bazen de yorgan stnde kullanlabilen yn veya pamuktan yaplm rt, elektrikli battaniye: iine elektrikle ileyen stc bir tertibat yerletirilmi ift katl battaniye. Trk Dil Kurumu ise battaniye iin u aklamay yapmaktadr: (batta:niye) Arapa ; yorgan yerine veya yorgan stnde kullanlan, ou

ynden dokunmu kalnca rt,Siirt battaniyesi: Tiftik keisinin tynden dokunan, uzun tyleri eitli ynlere yatrlarak desenler elde edilen bir tr battaniye. Ticari hayatta ise, battaniye ev tekstili rnleri grubunda, ev, iyeri, bro, otel, lokanta, maaza vs. mekanlarda yaam gzelletirmek, renklendirmek ve ihtiyalar karlamak zere hem fonksiyonel hem de dekoratif amalarla kullanlan tl perde ve brode, dekoratif perdeler, perde aksesuarlar, demelik kumalar ve duvar kaplamalar, havlu-bornoz, banyo takmlar, yer demeleri ve hal, mobilya kaplamalar ve rtleri, yatak ve masa rts, araf, yastk, yorgan ve ilte, nevresim, uyku seti, gnelikler ve glgelikler gibi tekstil rnleri arasnda yer almaktadr. D ticaret asndan battaniye, uluslararas Armonize Gmrk Tarife Sistemine gre G.T..P numaralar kapsamnda ev tekstili rn gruplar tablosunda battaniyeler H.S.No 63.01 olarak temsil edilmektedir. 5. BATTANYENN KULLANIM ALANLARI lkemizde doal afet zamanlarnda insanlarn en zaruri ihtiyalar karlanmak zere, Kzlayn datt eyalar arasnda en bata adr ve battaniyeden sz edildii hemen btn insanlarn hafzasndadr. Benzer amalarla Kzl Ha ve Birlemi Milletler (BM) Mlteciler Yksek Komiserlii gibi uluslararas yardm kurulularnn da ihtiya listelerinde battaniye mutlaka yer almaktadr. Temel kurtarma esaslar arasnda battaniyeden de sz edilerek, sedyenin battaniye ile rtlmesi; yaraly scak tutmak ve yarallara kolay mdahaleyi salad iin battaniye kullanlmas eklinde aklama yaplmaktadr. Bu kapsamda nitelendirilen souktan donmalara kar tedavide, ncelikle tehlikeye maruz kalan kiinin zerindeki slak giysilerin kartlarak, uyku tulumuna ya da kuru bir battaniyeye sarlmas tavsiye edilmektedir. Riskli yaam koullarnda kullanm alan bulan yangn battaniyeleri ise, hastaneler, ambulans ve acil servisleri, itfaiye birimleri, youn alveri ve i merkezleri, fabrikalar ve sanayi tesisleri, akaryakt ve oto-gaz istasyonlar, toplu tama ve tehlikeli madde tama aralar, oteller ve tatil kyleri, konut, yurt ve bakm evleri, dkkan ve lokantalar, okullar, niversite kampsleri, spor salonlar, brolar, her trl yatakl tesis ile deniz, kara ve hava tatlar gibi, hayatn hemen her alannda tercih edilmektedirler. Yangn balanglarnn sndrlmesi, yangn ortamndan gvenle kapkurtulma, hassas cihazlarn kurtarlmas ve Molotof yangnlarnn sndrlmesi gibi aamalarda devreye sokulan yangn battaniyeleri, gnmzde u zellikleri ihtiva etmektedirler: Is yaltkan, tutuma iin gereken minumum oksijen miktar deeri en

yksek elyafl ve evre-kullanc dostu olmak, karbon yaps nedeniyle youn dumanl ortamlarda duman maskesi gibi ve yanc svlarn yol at personel, eya ve ara yangnlarnda gvenle, ayrca acil durumlarda yaralnn tanmasnda sedye gibi ve enfeksiyondan koruyucu (steril) olarak tbbi mdahaleye kadar yaral vcudun sarlp enfeksiyondan korunmas iin ve raf mr snrsz olarak ykanp tekrar kullanlabilmek, asbest, amyant, camyn ve silika gibi kanserojen maddeler iermeyecek ekilde imal edilmek. Gnlk yaamda insanlarca en yaygn kullanm ekli rt ve rtnme olmak zere, st rts, yatak rts, manto, yelek, terlik, yastk gibi ok amal kullanlabilen battaniyelerin, zellikle Batl lkelerdeki modern haralarda atlar iin, ayrca Afrika lkelerinde halkn lleri iin kefen olarak da ska tercih edildii belirlenmitir. Halk arasnda battaniyeler tek ve ift kiilik battaniye, bebek battaniyesi, pel-kadife-fistolu battaniye, mink ve diril battaniyeler, elektrikli battaniye, Siirt, Buca ve Kula battaniyeleri, yazlk battaniye, araba battaniyesi, andorra battaniye, dz-tek veya ift kat battaniye, yangn battaniyesi gibi ok eitli adlarla anlmakta ve kullanm alan bulmaktadr. 6. TRKYEDE BATTANYE RETM 6.1. BATTANYE HAMMADDES VE TRLER Battaniye retiminde kullanlan ana hammaddeler yn, pamuk, akrilik ve polyesterdir. Yn eitleri olarak kuzu, devety, lama, kamir, angora tr ynlerle ok deiik battaniye retimleri yaplmakta ve bu rnler al ve st rts olarak kullanlmaktadr. Pamuk % 100 olabilecei gibi, akrilik elyaf ile birlikte 60/40, 50/50, 70/30 gibi karmlar yaplarak da kullanlmakta, konfeksiyon olarak armr, jakar dokuma ve araf eklinde eitli rtlk malzemeler hazrlanmaktadr. Akrilik de % 100 kullanld gibi, atk zg balantlar iinde pamuk-pamuk, pes-akrilik zg kullanlarak dokuma yaplmaktadr. Sentetik elyaf retiminde, akrilik 0,8 dtex-1,3 dtex Aralklarnda microfiber ile yapl ok yumuak hafif trler dokunduu gibi, 11,7 dtex akrilik ile pamuk karmlarnda 3,3-6,7 dtex aralnda ise yn karakterine en yakn battaniye elde edilmektedir. Anti bakteriyel ve yanmaz tip retimi mmkndr. Polyester elyaf ile retim ise, yuvarlak rg makinelerinde polar battaniye ad altnda retilmektedir. PES elyafn zellikleri arasna katlabilen yanmazlk, anti bakteriyel, yksek sda ykama ve kurutma zellikleri kazandrabilen trleri ile uaklarda ve hijyen arlkl ortamlarda kullanma olana yaratmaktadr. Battaniye retiminde kamgarn, straygarn ve open-end

iplikleri kullanlmaktadr. Open-end iplikler Nm 1 ile Nm 10 arasnda, straygam iplikler Nm 2,5-10 arasnda olmaktadr. Tek, ift ve kat rg teknikleri ile ok deiik battaniyeler elde etmek mmkn olmaktadr. Uygulama ve dokuma trlerine gre deiik isimler verilmitir. Balca retim ekilleri ; armrl, jakarl dokuma sistemi, rael rg sistemi, yuvarlak rg sistemi ve non-woven kee tipi uygulamalardr. Battaniye retimi desenli veya baskl olabilmektedir. Dokuma battaniye, armrl ve jakarl tezgahlarda genelde ekose desenlerde tek kat, ift kat rgl ekilde retilmektedir. Skoc tr olarak bilinen battaniye , tek kat rg sistemi ile ekose deerlendirme zellii ile canl ve pastel renklerde retilmektedir ; kendinden saakl ve overlok konfeksiyonu olarak bilinmektedir. Polar battaniye, yuvarlak rg sistemi ile polyester elyafndan dz olarak retilen, zerine bask da yaplarak cazip hale getirilen yumuak bir rndr. Rael tr, kamgarn iplik ile yzeyi karlkl iki kat tyl olarak retilip ty iplikleri ortasndan kesilerek ekru renkte rlp, tyl yzne bask yapldktan sonra ardon ilemi ile dier arka yzne ty ekilerek retilen battaniye trdr. Kee non-woven battaniye, elyafn keeleme zelliinden istifade edilerek ineleme makinelerinde ineleme teknikleriyle deiik yzey grntleri verilebilen trdr. Battaniyede genellikle u ebatlar kullanlmaktadr: 75x100, 85x110, 100x120, 100x150, 150x200, 160x210, 180x220, 200x240, 220x240, 230x250, 250x280 cmdir. Kullanm arlklar ve ebatlar lkelere ve blgelere gre deimektedir. Orta Dou, Afrika, Asya lkeleri 750 g/m2 ift ve battal lde rn tercih ederken, Avrupa 450 g/m2 tek kiilik ebat kullanmaktadr. 6.2. BATTANYE TEZGAHI AKSAMLARI Dokuma rgs: Dokuma ileminde zg ve atk ipliklerinin deiik ekillerde balantlarna denir. rg Raporu: Atklarn zglerden nasl geirileceinin kareli katlar zerinde belirlenmesidir. Atk Renk Raporu: Atkda kullanlan renklerin st ste diziliindeki bir tekrara denir. zg Renk Raporu: zgde kullanlan renklerin yan yana diziliindeki bir tekrara denir. Desen Raporu: Yaplacak dokumada, rg raporu, atk ve zg renk raporu belirlenmise yaplacak desen rahata izilir. rg emasnda belirlenen zgler ve atklar belirlenen renkte boyanrsa desen raporu belirlenmi olur. Armr: Atk ipliinin atld srada hangi erevenin yukarda, hangisinin aada olmas gerektiini gsteren emalara denir.

Tahar: zg ipliklerinin gc tellerinden ve taraktan geirilmesi iidir. Gc: zg iplerinin aa yukar hareketini salayan paradr. Tarak: Atk iplerinin skmasn salayan paradr. Tezgah: Dokuma ileminin yapld alettir. Mekik: Atk iplerinin zg ipleri arasndan gemesini salayan paradr. Azlk: Alt ve st zglerin arasndan atklarn geirilmesi iin oluturulan boluktur. 7. UAKTAK BATTANYE RETM Dokumaclk tarihi ok eskilere uzanan Uak, battaniyede bir dier nemli ilimiz konumundadr. Osmanl mparatorluu zamannda evlerde dokunmaya balanan dnyaca nl Uak hallar, son yllarda yerini modern tesislerde retilen hal, kilim ve battaniye gibi rnlere brakmtr. Halen Uakta 60 civarnda battaniye retim tesisi faaliyet gstermektedir. Sektrde istihdam edilen kii says, sezona gre deiiklik gstermek zere 2000-4000 arasndadr. Battaniye retimi 1.650.000 adet /ay olup, bu miktar Trkiye retiminin % 95ine tekabl etmektedir. Dnya retiminin ise % 5i Uak tarafndan karlanmaktadr. Uakta battaniye retiminde en bata, dnyaca tannm ynl battaniyeler gelmektedir. lde ayrca, (zellikle Avrupal ve Amerikal mterilerce daha ok tercih edilen) pamuklu battaniye, pamuk- akrilik battaniye, % 100 akrilik battaniye veya ( jakarl ve tek renkli, kedi ve kpekler iin olanlar dahil ) polyester karm battaniyeler retilmektedir. Mink ( vizon ) veya Kore battaniyesi olarak tannan trdeki battaniyeler ile polar battaniyelerin retimi Uakta yaplmamaktadr. reticilerce, bu trde inle rekabetin zor olduu, nk inin iplik fiyatna battaniye satabildii ifade edilmektedir. Ancak, bu konuda nemli bir nokta, polar battaniyelerin, tketici bilincinin gelitii lkelerde, salk asndan fazla elverili olmadklar iin giderek daha az rabet grmeye balad, rnein dev maazalar zincirinden Wal-Mart ve Targetn bu trde battaniyelerin satna artk izin vermedikleridir. Uakta battaniye sektrnde genellikle irket yaps olarak ve profesyonel anlamda fazla gelimemi aile irketleri faaliyet gstermektedir. lin ekonomisini ayakta tutan ve bu ilden yaplan ihracatta en nemli kalemi tekil eden battaniyeden, yurda yllk ortalama 60 milyon dolar dviz girii olmaktadr. hracatn % 40 G. Afrika Cumhuriyetine yaplmaktadr. Geriye kalan miktar ise, yurt ii talebin ve dier lkelerin ihtiyacn karlamak amacyla kullanlmaktadr. Yerli retici, lke/kalite kriterine gre Suudi Arabistan, Irak, Kosova, Makedonya, Rusya ve Bulgaristana ihracat gerekletirmekte, mevsime bal ini-klar satlar etkilemektedir. Talebin

yksek olduu sezonda, ikinci kalite battaniyeler, birinci snf battaniyelerin fiyatnda satlmaktadr. 8. BATTANYE LETMESNDE RANDIMANI VE KALTEY ETKLEYEN ANA UNSURLAR Bir dokuma iletmesinde genel olarak randman ve ortalama kuma kalitesini etkileyen ana unsurlar aadaki balklar altnda toplanabilir. plik tipi ve kalitesi, Dokuma hazrlk ilemleri,

Dokuma makinesinin teknolojik seviyesi ve ayar,

gcnn nitelii ve i yk, Dokuma iletmesinin organizasyonu ve ortam (iklimlendirme, evre temizlii), Dokunan kuma tipi ve eitlilii,

retim srasnda uygulanacak kalite kontrol ilemi,

Makina durular 8.1. PLK TP, KALTES VE PLK KOPULARI Randman etkileyen en nemli parametrelerden birisi alma esnasnda ortaya kan retim kesintilerdir. Buna yol aan nedenler arasnda malzeme kalitesi, makine hatalar ya da enerji kesintisinden kaynaklanan mekanik durular saylabilir. Bir dokuma makinesi ele alndnda ortaya kan iplik kopular makinenin randmann, rn kalitesini ve maliyetini dorudan etkilemektedir. Ayn zamanda dokumadaki ii saysna ve dolaysyla personel maliyetine de etki eder. Dokumada ortaya kan iplik kopular, malzeme kalitesinden, iplik ve bobin hazrlama proseslerinden, dokuma hazrlk ilemlerinden ve dokumadan kaynaklanabilir. Dokuma iletmelerinde retim kayplarn veya iplik kopularn kabul edilebilecek seviyeye indirilmesi iin yaplan almalar, bu almalarn hzl ve hatasz bir ekilde deerlendirilmesi iletmenin verimliliinde byk rol oynamaktadr. 8.1.1. DOKUMA HAZIRLIK LEMLERNDEN KAYNAKLANAN KOPULAR Dokuma hazrlk ilemleri; zg ve atk ipliklerinin verimli bir ekilde dokumaya katlabilmeleri iin yaplan n ilemlerdir. Bu ilemler zg ve atk ipliklerinin dokumaya hazrlanmas olarak iki grupta incelenebilir. Dokuma makinelerinde durulara ounlukla dokuma hazrlk neden olur. Bu nedenle dokuma hazrlk ilemlerinin iyi yaplmas; hem

dokuma makinelerinin randmann artrr hem de dokunan kuman kalitesini ykseltir. hzar srasnda iyi hazrlanmam zg ve atk ipliinin hatalarn dokumada genel olarak mmkn deildir 8.1.1.A. zg ipliklerinin dokumaya hazrlanmas zg iplikleri dokuma ilemine katlm ekilleri nedeniyle en fazla gerilime ve srtnmeye maruz kalan ipliklerdir. zg iplikleri iin dokuma hazrlk ilemleri unlardr: I. pliklerin bobinlenmesi: plikhaneden kops halinde veya bobin halinde gelen ipliklerin hem uygun byklklerde bir araya getirilmesi hem temizleme ve hem de dmlerin, iplik hatalarnn giderilmesi amacyla bobinleme yaplr. Bylece iplik kalitesi ykseltilir. II. zgnn zlmesi ve leventlere sarlmas: Bunun yannda hazrlanan zg levent kalitesinin de dokuma verimlilii ve zellikle zg iplik kopular zerinde byk etkisi vardr. zellikle kt hazrlanm zgler daha fazla iplik kopularna yol aarak dokuma maliyetlerini arttrd gibi, kalitenin de dmesine neden olmaktadr. Bu nedenle dokuma hazrlk ilemleri byk nem tamaktadr. Dokuma hazrlk ilemlerinde zg levent kalitesini etkileyen en nemli faktr iplik gerginlikleridir. zellikle konik zg makinelerinde bantlar arasndaki gerilim farklar dokumada iplik akna olumsuz etki ederek kopulara neden olacaktr. III. zg leventlerindeki ipliklerin hallanmas: Kaliteli mamul ve randmanl bir dokuma gnmz tekstilcilerinin ilk hedefleridir. Dokuma randman ve kaliteli bir mamuln dokunabilmesi iin her ne kadar dokuma salonunun artlar nemli ise de zg hazrlamadan gelen ipliklerin kalitesi de nemlidir. Kaliteli bir zg ve randmanl bir dokuma ilemi iin tm zg iplikleri hallanmaldr. Tekstil sektrmzde ift katl ipliklerin hallanmadan kullanld grlmektedir, fakat bu durum yine de dokumada % 5e varan bir randman kaybna sebep olmaktadr. retim ilemlerinin niteliine gre baz durumlarda kalitenin dorudan ve zamannda saptanmas zor olabilir. zellikle retim birimler halinde deilde, srekli yapld veya birim halinde yaplan retimin uzun sre ald durumlarda retim srasnda kontrol edilmesi, rnein kalite ile dorudan ilikili olan randmanlarn izlenmesi biiminde bir kontrol yaplmas sz konusu olabilir. Yine hal flottesinin konsantrasyonunun ve viskozitesinin kontrollerinin yaplmas, flottenin yaplacak haln ve kullanlan ipliin zelliklerine gre piirilmesi, scaklklarn ayarlanmas, makine ayarlarnn yaplmas vb. gibi ilemler ile hallanacak

levendin kalitesini etkileyecektir. Ksaca hallama srasnda yaplacak kontroller ve ayarlamalar hallanacak levendin kalitesini ve dolaysyla dokumaya sevk edilecek zglerin kalitesini etkileyecektir. Bunun iin hallama srasnda tm parametreler gz nnde tutulmal, hallanacak ipliklerin zellikleri tespit edilerek makine ayarlar iyi yaplmal ve kullanlacak olan hal maddeleri iyi bir ekilde seilmelidir. Makine ayarlar iyi yaplmadan ve kullanlacak hal maddeleri iyi seilmeden yaplan hallama fazladan bir maliyet, dokumada dk bir randman ve sonucunda kalitesi dk bir mamul elde edilmesine neden olur. Hal: Genel olarak hal; zg ipliklerinin dokuma srasnda maruz kalacaklar mekanik hareketlere kar gerekli fiziksel ve kimyasal zelliklerini muhafaza veya daha da arttrmak maksadyla, zg ipliklerindeki elyaf ularn birbirine yaptrmak, ipliin yzeyini bir hal filmi ile kaplamak ve mukavemetini arttrmak iin hazrlanan eitli ve uygun kimyasal tertipte yaptrc zellii bulunan viskoz bir svdr. zg ipliklerinin yukarda tarifi verilen hal ierisinden geirilmesi ilemine hallama denir. Hallama ilemi, iplik kalitesini deitirmez. Fakat hallanan iplikten istenilen kalitede bir dokuma ve dokuma tezgahlarndan yksek bir randman alnmasna yardmc olur. Hallama ileminin amac ve nemi: 1. Dokuma makinelerinde kuma haline getirilmek zere zg ipliklerinin, zedelenmeden, fiziksel zelliklerini kaybetmeden, mukavemetini ve srtnme kabiliyetini arttran, dokuma ileminin kesiksiz, hatasz, kuma kalitesini bozmadan ve istihsal verimini arttran, zg ipliklerindeki elyaf ularn birbirine yaptrc ve ipliin dzgn ve kaygan bir silindir haline getirmek iin gerekli zellikleri bulunan ve dokuma ileminden sonra tatbik edilecek boyama ve hallama ilemlerini engellemeden kumatan kolaylkla giderilebilen ve terbiye ilemlerine menfi tesir yapmayan kimyasal maddelerden hazrlanan viskoz bir svdan geirmek. 2. Dokuma makinesinde allacak mamul iin gereken miktar ve zellikteki zg ipliklerini dokuma levendine aktarmak. a. zg ipliklerini dokuma levendine eit sklkta sarmak, b. zg ipliklerini dokuma levendine homojen sertlikte sarmak c. zg ipliklerini dokuma levendine optimum ve eit gerginlikte sarmak 3- zg ipliklerinin yksek randmanla dokunabilmesi iin gereken zellikleri zg

ipliine kazandrmaktr. a. zg ipliine mukavemet kazandrmak, b. zg ipliine elastikiyet kazandrmak, c. zg ipliine kayganlk kazandrmak, d. zg ipliinin yzeyindeki lifleri iplik gvdesine yaptrmak, e. zg ipliinde dzgn ve esnek bir film tabakas oluturmak, f. zg iplii cinsine gre gereken nemi iplie kazandrmaktr. 4- Dokuma srasnda ipliklerin birbirlerine srtnerek pamuklamasn nlemek, 5- mal edilecek kuman cinsine gre zg makinesinde zgs yaplan zg leventlerinin birletirilerek tek bir levent haline getirilmesi, 6- Dokuma makinesinin randmann ve kuma kalitesini arttrmak iin zg ipliinin zelliklerini iyiletirmek. Gnmzde hzla gelien tekstil sektrnde Trkiyenin nemli bir yeri vardr. Dokumada genellikle hammadde olarak pamuk iplii kullanlmaktadr. Elde edilen kuman kaliteli olmas ve dokuma makinelerinin randmanlarnn yksek olmas nem arz etmektedir. Gnmzdeki dokuma makinelerinin alma hzlar da dnlrse dokuma ileminin sreklilii asndan hallama ilemi nem kazanr. Hallama ve dokuma srasnda toz oluumu: Hallama ve dokuma srasnda toz olumas gerek hallama ileminde gerekse daha sonraki ilem kademelerinde birok hatalara neden olur. Oluan toz sadece insan hayatn tehlikeye sokan bir ey deildir. Ayn zamanda standart d dokunmu bez miktarn yksek oranda arttrr ve dokuma randmannn dmesine sebep olur. Hallama ve dokumada oluan toz incelendiinde iki nedenden olutuu grlr. a) Elyaftan dolay oluan toz: alma srasnda lifler ipliklerden ayrlrlar veya koparlrlar. b) Haldan dolay oluan toz: plik zerine verilmi olan hal maddelerinin bir ksm alma srasnda apraz aralarnda veya dokuma makinesinde serbest kalarak uuur. Toz oluumunun nedenleri unlardr: 1) Hal maddesinin ok fazla kullanlm olmas 2) Hal maddesinin az fazla kullanlm olmas 3) Hal flottesi viskozitesinin ok yksek olmas 4) Skmann yeterli olmay 5) Hal yann ok fazla kullanlm olmas

6) Hal banyosuna ilave olarak konulan dier maddelerin fazla miktarda kullanlmas 7) Hzl alan dokuma makinesi iin gerekli hal maddelerinin kullanlmam olmas 8) ok tyl zg iplikleri 9) Mekiksiz makinelerde atk ipliinden doan uuntular 10) Ksa liflerle yaplan ipliklerden oluan tozlar IV. Dokuma levendindeki zgnn taharlanmas zg ipliklerinin dokuma ileminde kontrol edilmeleri iin taharlama ilemi yaplr. Taharlama ilemi; lamel dizme, gclerden geirme, taraktan geirme ilemlerini kapsar. Taharlama hatalar unlardr: a. apraz hatas b. Lamel dizmede atlama c. Gc tahar hatas d. Hatal tarak tahar e. Tarak izi 8.1.1.B. Atk ipliklerinin dokumaya hazrlanmas Atk ipliklerinin dokumaya hazrlanmas mekikli ve mekiksiz dokuma makineleri iin ayr ayrdr. Mekiksiz dokuma makineleri iin atk ipliklerinin uygun byklkte ve ekilde bobinlenmesi yeterlidir. Mekikli dokuma makineleri iin atk ipliklerinin hazrlanmas ise kullanlan mekiin boyutlarna uygun ekilde atk masuralarnn sarlmasn gerektirir. plikler bobine gelinceye kadar olan ilemlerde genellikle aada belirtilen hatalardan dolay kalite bozulmasna urarlar. Bunlar; 1- plikhanede hatal balama sonucu
2- Elyaf ak srasndaki ekim hatalar 3- Elyaflarn yetimesi esnasndaki olumsuzluklar 4- plikhanede iplik kopuu sonucu iki ipliin birbirine dolamas 5- Kaln yerler.

Yukardaki maddeler ayn zamanda kuma kalitesini de etkiler. Atkda/zgde bkmsz iplik Atkda/zgde ince yer, kaln yer, neps zgde ince yer Atkda/zgde balk

Tablo 1. plikten kaynaklanan duru nedenleri

Atkda/zgde dm Atkda/zgde uuntu Eksik, fazla zg ucu stb Kenar iplii evre ayarszl Bozuk bobin patronu Bobin sarm bozuk Atk ylmas Yarm atk Ulak Ayar Yalama temizlik

Pamuklama Gevek zg iplii apraz zg iplii lave zg iplii Yapk zg iplii Kirli zg iplii Mekanik Kirli/yal atk Bobin deiiminde kopuk Mekikik brakmas Top kesme zg levendi bekleme Tahar kontrol Tahar hatas dzeltme

Tablo. 2. Dokuma hazrlk ve dokumadan kaynaklanan duru nedenleri. Atk ve zg kopularnn azaltlmas: Dokuma makinelerinde randman etkileyen en nemli faktrlerden birisi iplik kopulardr. Dokuma ilemi srasnda ortaya kan kopularn mamul kalitesi zerindeki olumsuz etkisi yannda, iplik kopu says dokumahanenin verimliliini ve dolaysyla iletme masraflarn nemli lde etkileyecektir. Bir dokuma makinesinin bir saatlik alma zaman boyunca 1,5 koputan daha az bir iplik kopu saysyla alt durumda en iyi kalitede kumalarn retilebilecei kabul edilmektedir. Burada ncelikle malzemenin seimi nemli rol oynamaktadr. Yaplan aratrmalarda pahal elyaf karmlar kullanldnda hammadde ve eirme maliyetleri yksek olsa da, dokuma maliyetlerinde iplik kopularnn azald ve bu nedenle ikinci kalite mamul miktarnn yar yarya azald grlmtr. Bunun yannda hazrlanan zg levent kalitesinin de dokuma verimlilii ve zellikle zg iplik kopular zerinde byk etkisi vardr. zellikle kt hazrlanm zgler daha fazla iplik kopularna yol aarak dokuma maliyetlerini arttrd gibi, kalitenin de dmesine neden olmaktadr.

8.2. DOKUMAHANENN ORTAM ARTLARI Dokumahanenin atmosfer artlar yani nem ve scaklk zellikleri randman ve kaliteyi etkileyen faktrlerden birisidir. Havada bulunan nem elyaf yapsn dorudan etkiler. Elyaf, ortamdaki nemi absorbe eder, bu da zelliklerinde deiikliklere sebep olur. 8.3. KALTE KONTROL LEMLER Pazarlamaclar ve mterilere gre kalite, farkna varan kiinin gzndedir. Onlara gre, yksek kalite daha iyi performans, daha ho zellikler ve dier gelimeler (bazen maliyetli olabilir) anlamna gelmektedir. retim yneticilerine gre, kalite retim tabanldr. Bu kiilere gre kalite, standartlara uyulmas ve ilk defada doru yaplmas demektir. Dier bir yaklam ise kaliteyi doru ve llebilen deikenler olarak gren rn tabanl yaklamdr. retilen kuman kullanm amacna uygun performansa sahip olup olmadnn anlalmas iin eitli kontroller yaplr. Bu sayede kuma bir sonraki retim aamasna girmeden kullanma uygunluu kantlanr veya uygunsuzluu halinde oluabilecek zarar minimuma indirilir. 9. BATTANYE KALTESN ETKLEYEN FAKTRLER 9.1.ARDONLAMA LEM ardonlama ilemi, kumalarn iinden liflerin ekilerek kuma yzeyine karlmas ve bylece tylendirilmi yzeyli bir kuma grn oluturmasdr. ardonlama, enlemesine ak durumdaki kuman, dnen doal veya metalik ince teller ya da zmpara kapl dnen silindirler ile aksi ynde geirilirken, iinden liflerin ekilmesiyle gerekletirilen mekanik bir bitim ilemidir. ardon ncesi apre yaplabilir. ardon makinesini oluturan elemanlar: I. II. III. IV. ardonlama tamburu ardonlama silindirleri Fralar Hav toplama blm

ardonlama ilemi zellikle scak tutmas istenilen klk kumalarda uygulanr. Ayrca kuma yumuak tutum kazanr, su ve leke iticilik zellii alr. Ancak fazla ardon yaplrsa kuma zayflar. ardonlama ileminin olumlu etkileri: 1) 2) 3) 4) 1) 2) 3) 4) 5) Hava boluklar oluturarak havay hapseder ve kuman stma zelliini arttrr, Kumaa yumuak tutum verir, Doal su ve leke itici zellik verir, Gevek dokunmu veya seyrek yapl kuma gizler. Fazla ardonlama kuma zayflatr, kopma dayanmlar azalr, Boncuklama yapabilir, Belli bir miktar lif kayb olur. Bu kaybn %10u gememesi gerekir, Giyim esnasnda ve ykamada tyler baka bir kumaa dklr, Tyler uzun sreli kullanmda yasslar,

ardonlama ileminin olumsuz etkileri:

ardonlanacak mamullerde yzeyi parlaklatran, havlar bastran kalandrlama gibi ilemler yaplmaz. ardonlama srasnda kuman hafif nemli olmas ardonlama sresini ksaltr ve lif kaybn azaltr.

9.2. PERFORMANS Dokuma kumalarda performans, gerek retim aamalarnda, gerek bitim ilemleri aamalarnda ve gerekse ilenme, kullanm aamalarnda verimlilii, kaliteyi, dayankll ve estetii etkileyen ok nemli bir konudur. Bu nedenle kumalar kullanm amalarna gre kendilerinden beklenen performanslar asndan nceden belirlenen kriterlere gre retilir ve yine bu kriterlere gre eitli testlerle incelenir. 9.3.DOKUMA BATTANYEDE OLUAN HATALAR Battaniyede iplik, iilik, makine donanm, yardmc madde ve alma ekli yznden oluan gzle grlp deerlendirilebilen kuman grnn bozan ve kalitesini dren kusurlara hata denir.

Dokuma kumalarda kullanlan iplikten, dokuma hazrlk aamasndan, dokuma ileminden kaynaklanan eitli hatalar olabilir. Bu hatalardan nemli olanlar yle sralanabilir: 1. Hatal yollar, hata izgileri, 2. Motifte atlamalar, 3. Kopuk zg teli veya atk iplii, 4. Kaln zg teli veya atk iplii, 5. ift atk iplikleri, 6. Eksik zg telleri, 7. Uzun yzen iplikler, 8. Atkda kllar, 9. Hatal tahar, 10. Delikler, 11. plik dolamalar, 12. Gevek atk iplikleri, 13. Gevek kenarlar, 14. Yanl atk atlmas, 15. Kark atk iplii, 16. Dar en, 17. Ya lekeleri, 18. Eni fazla, gereinden fazla enli, 19. Tarak izleri, 20. Makas izleri, 21. Mekik izleri, 22. ste veya alta dokuma, 23. Gevek dokuma, 24. Hatal ekme, 25. Dzgnsz katlama ve bkm, 26. Gergin dokuma, 27. Gergin kenarlar.

9.3.1. ZG PL HATALARI A. zg Band Hatas Dokuma kumalarda kuman boyuna ynde beliren bir hata eididir. inde hammadde, iplik numaras, filament, bkm, parlaklk, gerginlik, renk veya ton bakmndan dier normal zg ipliklerinden farkl olan birden fazla zg ipliklerinden kaynaklanr ve zg ipliklerine paralel olan bir izgi veya bant halinde grlr. B. zgde Kark plik Hatas zg hazrlama ile ilgili bir dokuma hatasdr. zg iplikleri iine, hammadde, iplik numaras, filament, bkm, parlaklk, renk veya renk tonu bakmndan farkl bir ipliin karmasdr. Bu hata kumata ham haldeyken veya boya ve terbiye ilemlerinden sonra belirginleen uzunlamasna izginin olumasna, zg boyunca btn kuman hatal dokunmasna neden olur. C. zg Kalba(Bant) zleri Hatas zgy zme srasndaki zg kalbalarnn enine eit olan ve zg blmnn iindeki baz ipliklerdeki veya tamamndaki gerginlik farkllklar sonucu meydana gelir. Kuman tm geniliinde veya geniliin bir ksmnda belli aralklarla oluan bireysel veya bant halinde zg izgileri eklinde grlen hatadr.

D. Parlak zg plii Hatas Genellikle devaml filament iplikten olmak zere bitiikte bulunan dier ipliklerden daha parlak ve genellikle daha gergin olan zg ipliidir. Bu tr iplikler dokumada izgisel hatalara yol aar. E. Gergin zg plii Hatas Bitiiindeki normal zg ipliklerinde daha gergin olan bir zg iplii veya bir grup zg ipliinin dokumaya katlmasyla oluur. F. Gevek zg plii Hatas Yanndaki normal zg ipliklerininkinden daha dk bir gerginlikte dokunan zg iplii veya zg iplikleri nedeniyle oluan bir hatadr. G. zg Ka, zg Kopuu Hatas

Dokuma srasnda tezgahta zg ipliinin kopmas durumunda ve bunun balanmas nedeniyle kumada boyuna doru hata oluur. Bu hata zg ipliklerinden birinin veya birkann ksmen ya da tamamen eksikliinden dolay kuman bir blmnde veya tamamnda boyuna ynde bir aralk yapmas eklinde grlr ve rg yaps o blmde kesintiye urar. H. zgde Elyaf Toplanmas Hatas Dokuma esnasnda, zg ipliinde elyaf topaklarnn oluumudur. Dmlemeye veya zg iplii kopmalarna yol aabilir ya da her iki hata birden oluabilir. Atk atma mekanizmasnda toplanan elyaf da, kuma iine geerek balk hatas oluturur veya atk kopuuna neden olabilir. 9.3.2. ATKI PL HATALARI A. Atk Band Hatas Dokuma kumata enine ynde ak koyulu ksmen dzgn bantlar eklinde grlen bir dokuma hatasdr. Kuman btn eni boyunca tekrar eden bir ubuk efekti gibi grnr. Bu hata tezgahn mekanik bir hatasndan ileri gelebilecei gibi, hammadde, iplik numaras, filament, bkm, parlaklk, renk veya renk tonu itibariyle yanndaki normal atkdan farkl atk nedeniyle de olabilir.

B. Atk Yolu Hatas Hammadde, iplik numaras, filament, bkm, parlaklk, gerginlik, kvrm boyutu, renk veya ton bakmndan dier normal atk ipliklerinden farkl olan atk iplikleri nedeniyle oluan ve atk ipliklerine paralel olan, kuma boyunca genellikle periyodik biimde devam eden atk hatasdr. C. Bulutlu Dzgnszlk Dokuma kumata genellikle numara dzgnszl olan atk ipliklerinin kullanlm olmas yznden oluan ve iyi ayrt edilemeyen snrlar bulunan farkl skla sahip blgeler eklinde grlen atk hatas eididir. Bu hata atk ipliinde

ap, bkm, gerginlik, kvrm, renk veya renk nansndaki farkllktan dolay meydana gelir. D. Atk lmei Hatas plikteki fazla bkmden veya mekanik frenleme dzenindeki arzadan atk ipliinin kendi zerinde kvrlarak ufak ilmekler yapmas. E. Atk Atlamas Bir aralk boyunca bir veya birka atk ipliinin ksa ve uzun balant yapmadan zg iplii zerinde atlama yapmas. F. Gergin Atk Dokuma kumata dokunan atk ipliiyle ilgili bir dokuma hatasdr. Bitiiindeki normal atk ipliklerinden daha gergin olan bir atk iplii veya atk iplii grubu eitli ekillerde dokuya yansmalarla kuma grntsn bozar. zellikle kuma kenarlarn deforme eden bir ekilde ortaya kar. G. Gevek Atk Bir veya daha ok atk ipliinin normal atk ipliklerine nazaran daha dk, yetersiz gerginlikte dokunmasndan ileri gelen dokuma hatasdr.

H. Kark plik Dokuma kumata istenmeyerek iki ya da daha fazla atk iplik partilerinin kartrlmas veya atk iplikleri arasna hammadde, bkm, parlaklk veya renk bakmndan farkl bir ipliin karmasdr. . Parlak Atk Genellikle kontin filament atklarda rastlanan normal gergin atk ipliidir. J. Atk zi

Dokuma kumata atk istikametinde olan bir hatadr. Bu hata kuman btn eni boyunca bir ubuk veya izgi halinde oluur. Kuman bu blmnde, deiik numarada atk iplikleri kullanlmtr veya bu blmde atk skl, kuman dier tarafndaki sklktan deiir. Tezgah durduktan sonra yanl bir ekilde balatmak da buna neden olur. K. Atk Aralk izgisi ki atk arasndaki mesafenin normal kumatakinden farkl olmasndan kaynaklanan izgi eklindeki hatadr. L. Atk ubuu Bu izgi genellikle dokunan kumataki veya zg ipliklerindeki blgesel gerginlik farklarndan oluur ve genellikle kuma kenarlarna doru kaybolma eilimi gsterir. Bunun sebebi atk aralklarndaki deiiklik olup olduka nemli bir kuma uzunluu boyunca belli aralklarla hatta bir kuma topunun btnnde olabilir. Bu cins izgi, dokuma makinesinde oluan bir mekanik bozukluun sonucu olarak oluur. M. Atk Ka ki ayaktan daha fazla raporlu dokularda yanl azla atlan atk ipliinin meydana getirdii hatadr. Bu hata atk ipliklerinin kuma eninde tamamen eksikliinden kumata bir aralk olumasdr. Kuma geniliinin tamamna atk yerletirilmemitir. N. Yarm Atk Ka Kuma eninin bir blmnde atk ipliinin eksiklii eklinde grlr ve kopuk atk, kesik atk isimleri de verilir. Dokuma ileminde tefe vuruu esnasnda dokuma tara tarafndan koparlan veya mekikte oluan apaklar ve hatal masura nedeniyle ya da iplik hatalarndan kopan atk iplii nedeniyle meydana gelir. O. Atk Kuyruu Dokuma srasnda istenmeyerek azlk iine kaan bir miktar atk iplii nedeniyle ortaya kan kenar hatas veya kenar erididir.

. ift Atk Dokuma srasnda ayn azla yanllkla tek atk iplii yerine iki atk ipliinin yerlemi olmasdr. Bu hata kuman geniliinde bir izgi gibi grnr. P. Ayak Ka Atknn rg raporundaki sraya uymadan, genellikle bir sra atlayarak atlmasdr. Bu durum, tezgah durduktan sonra, iinin yanl atkda altrmasndan ileri gelir. Atk kesimeyi uygun bir ekilde yapmaz ve rg raporu bozulur. Bu hata kuman yzeyinde ince bir atlak ve izgi gibi grnr. R.Gerginlik izgisi Dokumadan nce veya dokuma srasnda normal atk ipliine gre daha ok veya daha az gerilmi olan atk ipliinden oluan izgidir. S. Kabark Atk, Ribslilik Dokunmu bir kuman atk ynnde belirgin bir rib efektinin grnmesine yol aan bir hattn istenmeden oluturulmasdr. Bu hata ou kez duru yerleri ile ilgili ve dokuma makinesinin durduu srada st ve alt azlktaki zg gruplarnn farkl gerginliklere sahip olmasndan meydana gelir.

T. Mekik zi Mekiin alt ile mekik yolu arasnda meydana gelen srtnme yznden alt azlktaki zglerin zedelenmesidir. Hatal mekik atm veya hatal azlk amadan kaynaklanr. U. Mekik Skmas Dokuma makinesinde mekiin herhangi bir nedenle azlk iinde kalarak tefe vuruu ile skmas sonucu, kumaa vurmasndan oluan ve kuman byk zarar grmesiyle ortaya kan hatadr.

9.3.3. DOKUMA KUMALARDA KENAR HATALARI A. Kopuk Kenar lem srasnda kenar zg iplikleri kopmu olan dokuma kuma kenardr. B. eri ekik Kenar Gergin atk ipliklerinin kenar ieri doru ekmesinden oluur. Kuma eninin daralmasna neden olur. Konfeksiyonda kesimde nemli bir problemdir. C. Gevek Kenar Zeminle kenar arasndaki kuma rgsnn uyumsuz olmas nedeniyle veya kenar ipliklerinin dk gerginlikte dokunmasndan oluan kuman aslndan daha gevek olan kenar olumasdr. D. Sk Kenar Zeminle kenar arasnda kuma yapsnn uygunsuz dengesi dolaysyla veya kenar ipliklerinin fazla gergin olarak dokunmasndan oluan, kuman aslndan daha sk olan kenardr. E. Gergin Kenar Dokuma kumata zg ynnde olan bir hatadr. Zeminle kenar arasnda kuma yapsndaki bir dengesizlik veya kenar ipliklerinin fazla gergin olarak dokunmasndan oluan, kuman aslndan daha sk olan kenardr. Bu durumda kenarda kabark veya dalgal bir grnm oluur. F. arpk Kenar, Erilmi Kenar Kendi genilii deimeyen, ancak kuman tm enindeki farkllklar dolaysyla dzgnln kaybetmi olan deforme olmu kenarlardr. 9.3.4. DOKUMA LEMNDEN KAYNAKLANAN HATALAR A. Balama Hatas, Ayak Arama Hatas Birdenbire balayp yava yava normal kuma grnmne dnen ve atk ipliine paralel olan tek ve dar bir izgi eklinde grlen dokuma kuma hatasdr. Bunun sebebi atk iplikleri arasndaki araln birdenbire deierek sonradan normal atk iplii aralna dnmesidir. Bu izgideki atk iplii aral normal kumatakinden farkl olabilir veya ona benzeyebilir, ancak, dokunup sklmesi ve tekrar dokunmas yznden zgnn maruz kald daha fazla anma dolaysyla iz gene de belirgindir.

B. Cmbar zi ok rahat dnmesi gereken cmbar inelerinin skmas nedeniyle dokuma esnasnda cmbardan geerken kuma kenarnn bozulmasndan kaynaklanr. Cmbar inelerinin rgy bozarak delikli bir yap oluturmas eklinde grlr. C. Cmbar Kesmesi Dokuma srasnda zg veya atk ipliinin veya her ikisinin cmbarn ineleri tarafndan koparlarak kuman yrtlmasna neden olmasdr. D. Dokuma arpkl Bir kuman zg ve atk ipliklerinin kendi ilerinde dz olmalarna ramen birbirlerini 90o lik ayla kesmemesi durumudur. E. Kafes Dokuma kumata zg ve atk ipliklerinin hatal rlmesidir. Bu hata genellikle azln almasna yaplan bir mdahale yznden bir veya birka zg ipliinin onlar tayan gc erevesinin hareketine uymamasndan ileri gelir. F. Kat zi, Buruukluk zi Dokuma ileminin belli bir safhasnda kumata hasl olan istenmeyen bir kat izi veya krklk izidir. Dokuma ilemi srasnda buruukluk ve kat izi genellikle kuma sarma tertibatlarnda, kauuk silindirler arasnda kuman hatal olarak yerletirilmesinden ve silindir ayarlarnn yanl olmasndan kaynaklanr. G. Kavisleme Kavis, zg ipliklerine dik olarak uzanan atk ipliklerinin asal kaymasdr. Bu, kumata zt gerilimler yaratr. 9.3.5. BATTANYEDE PLKTEN KAYNAKLANAN YZYSEL HATALAR A. Dalgal Yzey

Atk veya zg ipliklerinin geveme ya da ekmesiyle kumata buruuk, dalgal yzey grnmnn olumasdr. Bu hata dokuma ilemi srasnda zg veya atk ipliklerinin gerginliklerindeki deiikliklerden veya daha nceki ilemler esnasnda ipliklere verilmi olan germe derecelerindeki deiiklikten veya isteyerek kullanlan bir ya da daha fazla iplikte bzlme farkllklarndan dolay oluabilir. B. Bulut Oluumu Dokuma veya rme kuma a tutulduu zaman grlen deiik sklkta yerlerin olmas ile oluan hatadr. Dokumada uzun iplik dzgnszlnden kaynaklanan doku skln etkileyen ve kuma yzeyinin deiik blgelerinde oluan gzle kolay grlemeyen dokuma hatasdr. C. Filament Kopuklar, Klllk Kontin filament ipliinden yaplm bir kumata blgesel olarak veya dank olarak beliren elyafl grnm oluturan hatadr. Genellikle dokuma ilemi srasndaki srtnmelerden dolay baz filamentlerin kopmas ve ypranmas nedeniyle incelmi olan kontin filament zg ipliklerinden kaynaklanr. D. izilme Kumataki izilme, kuma yzeyinin srtnmeye tabi tutularak renk tonunun deitirilmesi anlamna gelmektedir.

E. Tyllk Kuma yznde elyaflarn da km olmasdr. Bu hata yakma ilemi ya da kesme ilemi ile giderilir. F. Krll Grnm Muntazam olmayan aralklarla noktal ekilde grnen kuma hatasdr. G. Balk

plikte aniden kalnlamayla oluan bir hatadr. plik erilirken, o noktaya uuntu ve telef gelmesiyle kaln yer veya nope oluabilir. 10. SEKTRDE SORUNLAR VE BEKLENTLER Mahalli olarak battaniye sektrndeki sorunlar tartmak ve Siirt battaniyesinin eski gnlerdeki sat kapasitesine ve hareketliliine ulamas iin yaplmas gerekenleri belirlemek amacyla Siirt ilinde yaplan toplantda, ilde hizmete alan sat merkezinin, seilen datm kanal ve pazarlama yntemi yznden, esas battaniye reticilerini madur ettii ifade edilmitir. Tiftii Midyat, irvan ve Konyadan ham olarak alp, uzun uralardan sonra battaniye retimini gerekletiren yerli reticiler, dkkanlarndaki satlarn ok dmesi sonucu, ekonomik ynden ok zorlandklarn ve kepenk kapatmak zorunda kaldklarn belirtmilerdir. reticiler, ayrca sektr iin rak yetitirmelerinin gletiini, bu durumdan battaniye retiminin de olumsuz ynde etkileneceini aklamlardr. Toplantda varlan ortak mutabakatla, datmda byk otellerin ve spermarketlerin devreye sokularak battaniye satnn artrlmas, ayrca battaniye iin pazar yaratlmas gerei zerinde durulmutur. zellikle tekstilde uygulanan kotalar ve anti dampingler yznden, Trk sanayicisinin retimini daha iyi imkanlar bulduu lkelere kaydrmas, ierde yerli sektr de etkilemitir. in ve Hindistan ile balayan kriz, Uak ilini de etkilemitir. Fabrikalarn kapanmaya balamasyla birok kiinin iini kaybettii sektrde, bu durumun katlanarak devam etmesinden endie edilmektedir. Battaniye reticilerinin bir dier endiesi, basnda sklkla yer alan haberlerden 5084 No.lu Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Yasa Tasarsndan reticilerin ancak istihdamda bir art (asgari 30 kii) salayabildikleri takdirde yararlanabilecek olmalardr. reticiler, ayrca yn ve pamuk hammadde almlarnda % 1 olan KDVnin, mamul satlarnda % 18 olarak uygulanmasnn, pazarlamada sorun yaatmasndan ve kayt d ekonomi yznden ortaya kan haksz rekabetten ikayet etmektedirler. Battaniyede nemli pazarlarmzdan biri olan G.Afrikann 2002 yl ubat aynda Trkiye meneli rulo halindeki battaniye kuma ithalatnda damping vergisi uygulamaya balamas zerine, Uak ilinden, bu lkede faaliyet gstermek zere giden be battaniye reticisi, buradaki mevcut yatrmlarn genileterek iplikten retime ynelmilerdir. Gnmzde tekstilde bir tehdit oluturan in, battaniyede Trkiye ile karlatrldnda yle bir tablo ortaya kmaktadr: in, dk miktarda ynl battaniye retmekte, daha ok mink (vizon) olarak tabir edilen baskl battaniyede

tannmaktadr. eitli yollardan Trkiyeye giren, vergi kaaklna neden olan ve yerli sanayinin retimini engelleyen mink battaniye, her ne kadar scak tutmak yerine, daha ok rt amal olarak kullanlsa da, bu trdeki rekabetimizi olumsuz ynde etkilemektedir. inde akrilik, pamuk hammaddesi fiyatlar, Trkiyeden daha yksek seviyelerdedir. lkede, yksek retim seviyesinin devam ettirebilmesi iin byk miktarlarda hammaddeye ve yar-mamule ihtiya duyulduundan retim girdisi fiyatlar yksektir. Enerji fiyatlar Trkiye ile hemen hemen ayn olup, cretler ise inde giderek art gstermektedir. Trkiyenin ine ihra edebilecei retim miktar, ininkinden daha fazladr. Yar-mamul ve hammadde asndan Trkiye, potansiyel asndan da in, sahip olduklar avantajlar birlikte kullanp, bu sektrde ortak yatrma gittiklerinde, sonu her iki taraf iin de yararl olacaktr. Battaniyenin iinde yer ald ev tekstilinden hareketle, tekstil sektrmzn 2005 yl itibariyle in faktr karsndaki durumu incelendiinde, Trkiye pazarnn % 10unu oluturan ABD ile % 75ini tekil eden ABnin ine kar alacaklar tavrn nemli olduu ifade edilmektedir. Trk battaniyecilik sektr gelecek asndan deerlendirildiinde ise, sektrn ok karl bir sektr olmamakla birlikte, yurt ii ekonomideki krizlerden ya da olumlu gelimelerden ok fazla etkilenmedii ortaya kmaktadr. Dnyada, zellikle de Avrupada battaniye retimindeki dn, dolaysyla ortaya kacak an Trkiyeden yaplacak ithalatla kapatlaca tahmin edilmektedir. Sektrde eitimli-kalifiye igcne olan ihtiya devam etmektedir. Yurt dnda eitim grm yeni neslin ynetimde grev almasyla, sektrn her kademesinde eitimin artrlmas ynnde bir zihniyet deiimi izlenmektedir. Bu da doal olarak irketlerin modern bir yapya kavuturulmasnda ve dnya lkeleriyle rekabette etkili olacaktr. Mahalli Odalar da, battaniye retiminde kaliteyi ve rn eidini artrmak amacyla, yerli firmalar yurt dndaki sergi ve fuarlara itirak konusunda tevik etmekte, ayrca reticilere yeni pazarlar bulma konusunda yardmc olmaya almaktadrlar. te yandan, uluslararas rekabette irketleme ve teknolojinin ok etkili olduunun farkna varan Trkiye, son yllarda teknolojide ve tasarmdaki gelimelere paralel olarak, sektrde bir byme trendini yakalamaya balamtr. Bu konuda, lisan bilir, yurt d tecrbesi bulunan yeni nesil tarafndan, teknolojik gelimelerin ve lkelerin kltrel yaplar ierisinde kiisel zevk ve beenileriyle hedef kitlelerin yakndan takip edilmesinin de byk etkisi olmaktadr. Makine parkn yenileyen sektr reticileri, zgn tasarm ve desenlerle bir marka yaratabildikleri takdirde, dnyann nemli tketim toplumlar saylan ABD ve AB (zellikle Almanya) pazarlarnda daha ok pay almay baaracaklardr. Makro dzeyde

tekstil sektrnn de ihtiya duyduu retim girdileri, enerji, kredi, sermaye, rn gelitirme, pazarlama ve markalama, eitim, kresel rekabette bilgi retimi iletiimelektronik ticaret, kalite, salk, evre bilinci ve ekoloji konularnda battaniye sektrne destek salanmakla, retimde dolaysyla ihracatta ok daha fazla art salanmas imkan dahilindedir.