Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ANKARA 2007
NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET -1 ................................................................................................3 1. AG DAITIM PANO VE MALZEMELER....................................................................3 1.1. Alak Gerilim Panosu ...............................................................................................3 1.1.1. Tanm ve Grevi ...............................................................................................3 1.1.2. Yapm Malzemesi ..............................................................................................4 1.1.3. Boyutlar............................................................................................................4 1.1.4. zellikleri ..........................................................................................................5 1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri...............................................................................5 1.2.1. Baralar ...............................................................................................................5 1.2.2. alterler .............................................................................................................7 1.2.3. Akm Transformatrleri......................................................................................9 1.2.4. Mesnet zolatrleri ...........................................................................................10 1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas ..........................................................11 1.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................12 1.4. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................12 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................14 RENME FAALYET - 2 .............................................................................................15 2. AG DAITIM PANOSU MALZEME MONTAJI..........................................................15 2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar ..................................15 2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan ............................................15 2.3. Markalama ve Delik Delme.....................................................................................16 2.4. Bara leme .............................................................................................................18 2.5. Alak Gerilim Datm Pano Malzemelerinin Yerlerine Montaj..............................18 2.5.1. Montaj lem Sras ..........................................................................................18 2.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................19 2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................19 2.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................19 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................21 RENME FAALYET- 3 ..............................................................................................22 3. AG DAITIM PANO MALZEMELERNN BALANTILARI....................................22 3.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar ....................................22 3.2. Pano Balant emas..............................................................................................24 3.3. Malzeme Balantlar ..............................................................................................24 3.4. Balant lem Sras ...............................................................................................25 3.5. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar.......................................................................26 3.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................26 3.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................26 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................28 RENME FAALYET- 4 ..............................................................................................29 4. AG DAITIM PANOLARININ YERLERNE MONTAJI ............................................29 i
4.1. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri .........................................................................29 4.1.1. Dhil Tip Montaj.............................................................................................29 4.1.2. Haric Tip Montaj.............................................................................................29 4.2. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii .........................................................30 4.3. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma ............................................................30 4.3.1. Yerine Montaj lem Sras...............................................................................30 4.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................30 4.4. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar ............................................................31 4.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri ...................................................................31 4.4.2. Balant lem Sras ........................................................................................31 4.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................31 4.5. Alak Gerilim Pano Malzeme alma ve Test Ayarlar ..........................................31 4.6. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri...............................................33 4.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................34 4.8. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................34 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................35 LME VE DEERLENDRME .................................................................................36 RENME FAALYET -5 ..............................................................................................37 5. KOMPANZASYON PANO VE MALZEMELER.........................................................37 5.1. Kompanzasyon Panosu............................................................................................37 5.1.1. Tanm ve Grevi .............................................................................................37 5.1.2. Yapm Malzemesi ............................................................................................38 5.1.3. Boyutlar..........................................................................................................38 5.1.4. zellikleri ........................................................................................................38 5.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri.....................................................39 5.2.1. Baralar .............................................................................................................39 5.2.2. letkenler..........................................................................................................39 5.2.3. Akm Transformatrleri....................................................................................40 5.2.4. alterler ...........................................................................................................40 5.2.5. Ampermetre .....................................................................................................42 5.2.6. Kondansatrler.................................................................................................43 5.2.7. Sigortalar .........................................................................................................44 5.2.8. Kontaktr .........................................................................................................45 5.2.9. Voltmetre Komitatr ......................................................................................46 5.2.10. Voltmetre.......................................................................................................47 5.2.11. Kosinsfimetre...............................................................................................48 5.2.12. Reaktif G Rlesi .........................................................................................48 5.2.13. Kablo Pabucu ve Kablo Sipirali......................................................................49 5.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................50 5.4. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................50 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................51 LME VE DEERLENDRME .................................................................................52 RENME FAALYET - 6 .............................................................................................53 6. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN MONTAJI ......................................53 6.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Standart Boyutlar..............................................53 6.2. Kompanzasyon Pano Malzeme Yerleim Plan ........................................................54 6.3. Markalama ve Delik Delme.....................................................................................54 ii
6.4. Bara leme .............................................................................................................55 6.5. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Yerine Montaj ..................................................55 6.5.1. Montaj lem Sras ..........................................................................................55 6.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................56 6.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................56 6.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................56 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................57 LME VE DEERLENDRME .................................................................................58 RENME FAALYET- 7 ..............................................................................................59 7. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN BALANTILARI...........................59 7.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Prensip emalar................................................59 7.2. Pano Balant emas..............................................................................................61 7.3. Malzeme Balantlar ..............................................................................................63 7.3.1. Balant lem Sras ........................................................................................63 7.3.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................63 7.4. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................64 7.5. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................64 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................65 LME VE DEERLENDRME .................................................................................66 RENME FAALYET- 8 ..............................................................................................67 8. KOMPANZASYON PANOSUNUN YERNE MONTAJI .............................................67 8.1. Kompanzasyon Panosu Montaj Yerleri....................................................................67 8.1.1. Dhil Tip Montaj.............................................................................................67 8.1.2. Haric Tip Montaj.............................................................................................67 8.2. Kompanzasyon Pano Montaj Platform zellii .......................................................68 8.3. Kompanzasyon Panosunun Yerine Montajn Yapma...............................................68 8.3.1. Yerine Montaj lem Sras...............................................................................68 8.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................68 8.4. Kompanzasyon Panosunun Giri k Balantlar .................................................69 8.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri ...................................................................69 8.4.2. Balant lem Sras ........................................................................................70 8.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................70 8.5. Kompanzasyon Panosu Malzeme alma ve Test Ayarlar .....................................70 8.6. Kompanzasyon Panosu Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri..........................................72 8.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................72 8.8. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................72 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................73 LME VE DEERLENDRME .................................................................................74 MODL DEERLENDRME...........................................................................................75 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................77 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................79 KAYNAKA ....................................................................................................................80
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0167 Elektrik Elektronik Teknolojisi Yksek Gerilim Sistemleri AG Datm ve Kompanzasyon Panolar Datm ve kompanzasyon panolar ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renim materyalidir. 40/32 Kompanzasyon sistemi, endstriyel sayalar, l transformatrleri ve izolatrler modln alm olmak. Datm ve kompanzasyon panolarn tanmak ve panolar iin gerekli malzemeleri seerek montajn yapmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standartlar, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine uygun ve hatasz olarak AG datm ve kompanzasyon pano ve malzemelerini seebilecek, montaj ve balantlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz. 2. AG datm pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz. 3. MODLN AMACI AG datm pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 4. AG datm panosunun yerine montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 5. Kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz. 6. Kompanzasyon pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz. 7. Kompanzasyon pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 8. Kompanzasyon panosunun yerine montaj ve
iv
LME VE DEERLENDRME
Atlye ortam, AG datm panosu, kompanzasyon panosu, baralar, mesnet izolatr, ana alter, k alteri, pano balant emas, montaj ara gereleri, eldiven, el takmlar, kablo, kablo soyma pensi, kontaktr, kondansatr, voltmetre, ampermetre, kosinsfimetre, akm transformatr, sigorta, i aydnlatma lambas, baret, platform. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
vi
GR GR
Sevgili renci, Bu modlde kazanacanz bilgi ve becerilerle alak gerilim pano ve kompanzasyon pano malzemelerini tanyacak, iletme artlarna gre seecek ve panoyu tesis edebileceksiniz. Panolar, elektrik tesislerine enerjinin datm ve kontrol merkezleridir. Teknolojinin geliimi ile panolarda kullanlan malzemelerin eitleri artp fonksiyonlar gelise de temelde yaptklar i hep ayn kalmtr. Gnmzde elektrik panolarnda kullanlan kontrol ve koruma malzemelerinde analog yapdan dijital sistemlere doru ynelmitir. Bu gelimeler panolarn besledii sistemleri ve insan hayatn korumada daha hassas malzemelerin retilmesine yol amtr. Yenilenen sistemler ile birlikte pano sistemlerini tesis ve kontrol edebilecek, teknolojik gelimeleri takip edebilen ve bunlar becerileri ile birletirip sunabilen teknik elemanlara ihtiya domutur. Bu amaca ynelik hazrlanan AG datm ve kompanzasyon panolar modl sizlere faydal olacaktr.
ARATIRMA
Bu faaliyete balama ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; AG panolarnda kullanlan baralarn grevlerini aratrnz. Baralar panoya tespitte kullanlan mesnet izolatrlerinin grevini aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn, bu konuda yaymlanm olan firma kataloglarn inceleyiniz. Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden n bilgi edinebilirsiniz.
1.1.3. Boyutlar
Panolar, ykseklii 210 cm derinlii 75 cm ve ihtiyaca gre 60-80-90 cm olarak imal edilirler. skelet iin 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demir kullanlr. Panolarda kullanlan DKP sacn kalnl en az 2 mm olmaldr. Pano sac zerine mekaniki etki yapacak alter ve kumanda eleman yerletirilecek ise sac kalnlnn 3 mm seilmesi daha iyi olur. Pano, dz zemin zerine 10 cm yksekliinde beton kaide yaplp, bu kaide zerine balanr. Pano, arkasnda 75 cm geniliinde geit braklarak duvar kenarna yerletirilir. Pano arkasndaki bu geidin iki yanna biri alp kapanabilir kilitli olacak ekilde kap yaplmaldr. Bu kap; alt ksmdan itibaren 100 cm yksekliinde sac yukars ise 3 mm apnda elik telden 30 mm aralklarla rlm koruyucu kafes olarak yaplr.
1.1.4. zellikleri
AG Datm Panolar 1600 kVA ya kadar standart olarak TS 3367 ve IEC 439a uygun olarak imal edilirler. Datm panolar, bir atlyenin veya bir tesisin datm tablolarnn enerji ald ana birimdir. Bu bakmdan; datm panolar tesis veya atlyedeki elektrik enerjisinin tmn kontrol altnda tutar. Herhangi bir blme ait datm tablosunun enerjisisiniz kesilmesi gerektiinde datm panolarnn zerindeki alter kapatlarak bu ilem ksa srede gerekletirilebilir. Tehlikeli bir durumda tm birimin enerjisini buradan kesmek mmkndr. Ayrca zerinde bulunan l aletleriyle akm ve gerilim bilgilerini de okumak mmkndr.
1.2.1. Baralar
Baralar, %99 saf elektrolitik bakrdan yaplrlar. 1.2.1.1. Grevi 100 amperden daha fazla akm eken alter ve sigortalarn balantlarnn kesinlikle baralarla yaplmas gerektii Datm Panolar Teknik artnamesinde belirtilmitir. Bu bakmdan datm panolarnda kullanlmas zorunlu ve gereklidir. 1.2.1.2. Boyutlar Bara lleri; yuvarlak kesitli olanlar iin en az 8 mm apl, dikdrtgen kesitli olanlar iin en az 30x5 mm olmaldr. Bakr baralarn yapmnda kullanlan lamalarn lleri ve tayabilecekleri akm deerleri tablo 1de verilmitir.
12X2 15X2 15X3 20X2 20X3 20X5 25X3 25X5 30X3 30X5 40X3 40X5 40X10 50X5 50X10 60X5 60X10 80X5 80X10 100X5 100X10 120X10 160X10
24 30 45 40 60 100 75 125 90 150 120 200 400 250 500 300 600 400 800 500 1000 1200 1600
0,21 0,27 0,40 0,36 0,54 0,89 0,67 1,12 0,80 1,34 1,07 1,78 3,56 2,23 4,45 2,67 5,34 3,56 7,12 4,45 8,90 10,68 14,24
I 125 155 185 205 245 325 300 385 350 450 460 600 835 600 1025 825 1200 1060 1540 1310 1880 2200 2880
II 250 270 330 350 425 550 510 670 500 780 780 100 1500 1200 1800 1400 2100 1800 2600 2200 3100 3500 4400
III 2060 1750 2450 1980 2800 2450 2450 2950 4000 4600 5800 6
IIII 2800 2300 3330 2650 3800 3300 4600 3800 5400 6100 7800
I 110 140 170 185 220 290 270 350 315 400 420 520 750 630 920 750 1100 950 1400 1100 1700 2000 2500
II 200 240 300 315 380 495 460 600 540 700 710 900 1350 1100 1620 1300 1860 1650 2300 2000 2700 3200 3900
III 1850 1500 200 2800 2500 2200 2100 2600 3600 4200 5200
IIII 2500 2100 3000 2400 3400 2900 4200 3400 4800 5500 7000
1.2.2. alterler
AG datm panosunda kullanlan alterler unlardr: 1.2.2.1. Yk Kesici (Ana alter) Resim 1.3de verilmitir. Tanm ve Grevi
Ana giri ve k devre kesicisi olarak kullanlan bu alterler genellikle datm panosunun ana alteri olarak ve termik manyetik olarak seilirler. Gnmzde termik manyetik alterler ve kompakt zellikteki alterler zengili alterlerin yerini almlardr. Datm panolarnn ana ksmnn enerji giriine balanrlar ve tm sistemi kontrol altnda tutarlar. Standart Akm Deerleri Termik manyetik alterlerin standart akm deerleri;50-63-80-100-160-200-250-315400-500-630-800-1250-1600-2000-2500 Amperdir. Yaps ve alma Prensibi Termik manyetik alterlerin kompakt zellikte olanlar panolarda daha ok kullanlr. Sadece manyetik ve sadece termik atrma zellii olan alterler, kompakt alterlerin retilmesiyle teknolojik mrlerini tamamlayarak piyasadan ekilmilerdir. Genel olarak kompakt alterler normal artlarda devreyi ama kapamaya ksa devre ve ar yk gibi anormal durumlarda da devreyi otomatik olarak aarak devreyi koruyan cihazlardr. Bu alterler akmn ksa devre boyutlarnda olmayan dalgalanmalarna msaade ederler. Termik zellii bimetal malzeme ile salanmtr. Bimetal malzeme sayesinde akmn s etkisini kullanarak devreyi gecikmeli olarak aarlar. 1.2.2.2. Kompakt alterler AG panolarnda giri ve k alteri olarak kullanlr. Tanm ve grevi Kompakt alterler, zerinde termik ve manyetik koruma bulunan alak gerilim devre kesicileri snfna girer. Devre kesiciler normal devre artlarnda devreyi amaya ve kapamaya, normal olmayan devre artlarnda (ksa devre ve ar akm) devreyi kesmeye yarayan mekanik bir koruma dzeneidir. Enerji datm tablolarnn ve bunlarn nakil hatlarnn ar akmlara ve ani ksa devrelere kar korunmasnda kullanlan hzl ve salam alterlerdir. 7
Standart Akm Deerleri retilen kompakt alterlerin anma akm deerleri unlardr: 16-20-25-32-40-50-63-80100-125-160-200-250-400-500-630-800-1000-1250-1600-2000-2500 Amper. Yaps ve alma Prensibi
Devreyi termik ve manyetik olarak korurlar, termik koruma; bimetal ad verilen scaklk karsnda uzama katsaylar farkl iki metalin preslenmesi ile oluur. Uzama katsays fazla olan, uzama katsays az olana doru bklr ve perdeye temas ederek sistem atrlr. Bylece devre korunmu olur. Ksa devre akmlarndan korumak iin manyetik koruma devreye girer. Ksa devre akmna maruz kalnrsa IEC(uluslar aras elektrik komisyonu) 60947-2ye gre alterler 30ms ierisinde devreyi amas gerekir. Kompakt alterler ok ksa bir zamanda aarak devredeki oluacak tahribat minimuma indirir. Kompakt alterlerin ounda snrlama zellii mevcuttur bu zellik; Sabit kontaa yatay U formu verilerek yaplr. Bylece sabit kontan oluturduu manyetik alann yn ile hareketli kontan manyetik alannn yn zt olur. Bylece hareketli kontak sabit kontaktan daha hzl ayrlr. Sonuta kompakt alterler daha hzl zamanda ak devre konumuna gelir. Bylece ksa devre amalarnda devreden en az akm gemi olur. Snlama zellii devreden geen akm %75 orannda snrlar.
Akm transformatrlerinden 200 ampere kadar olan baral olarak retilir 200 amperden daha yksek akml olanlar ise, iinden bara geecek ekilde yaplr.
1.2.3.2. Dntrme Oranlar Akm transformatrlerinin sekonderleri 5 Amper olmak zere primerleri; 30-40-6075-80-100-120-150-200-250-300-400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 Amperdir. rnek: 30/5 akm transformatr 1.2.3.3. Hata Snflar 0,2 snf - 0,5 snf - 1 snf ve 3 snf olarak ayrlrlar. 0,2 snf en hassas olanlardr. Laboratuar lmlerinde 0,2 snf akm transformatrleri kullanlr. Teknik uygulamada lme iin 1 snf akm transformatrleri, koruma iin 3 snf akm transformatrleri kullanlr.
10
1.2.4.2. Yaps ve Boyutlar Mesnet izolatrnn alt ksm metalden yaplmtr. Panoya balant bu ksmdan yaplr. Gvdesinin zeri ise porselen, bakalit veya sertletirilmi PVC den yaplmtr. zolatrlerin zerinde bara tutturmak iin cvatal bir blm bulunur. Mesnet izolatrlerinin bara tutturma yerleri, baralarn boyutlarnda yaplr. Alak gerilimde (1 kVa kadar) kullanlan bara mesnet izolatrleri kk orta ve byk olmak zere ebatta retilir. Cinsi Kk Orta Byk Boyu (mm) 25 25 40 ap (mm) 20 30 40 zolatr Ba cvata ap (mm) 4 6 6
11
12
lem Basamaklar
AG panosunun zelliklerini seiniz. AG pano malzeme zelliklerini seiniz.
neriler
AG pano sac zelliini seiniz. AG pano boyutlarn seiniz. AG pano bakr bara zelliklerini seiniz. AG pano mesnet izolatr zelliklerini seiniz AG pano ana alter zelliklerini seiniz. ( Etiket deerini okuyunuz.) AG pano k alter zelliklerini seiniz. ( Etiket deerini okuyunuz.)
13
DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
14
ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; Pano malzemelerinin boyutlar iin neden bir standarda ihtiya duyulmutur? Pano ii bara ileme yntemi hakknda bilgi edininiz.
Aratrma ilemleri iin; internet ortamn ve AG pano imalat yapan i yerlerini ziyaret ederek bilgi toplaynz. Yaptnz aratrmay arkadalarnza sununuz.
16
a) Markalama gereleri
b) Sac kesme
17
Voltmetre komitatr ve paket alterler, panonun arka ksmndan kumanda ucu n tarafta kalacak ekilde taklr. Pano sacnda bunlar iin milleri geniliine delik almas yeterlidir. Malzemelerin gvdeleri pano nnden taklan iki adet vida ile montaj edilir. Konumlar belirten durum etiketi, plastik muhafazas ve kavrama plastii nden alter mili zerine geirilir. Kavrama plastii alter mili gbeine vidalanr. Enerji giri k ular pano iinde kalr. Kesici alterler kumanda ksm n tarafta kalacak ekilde monte edilirler. NH sigortalarn (bakl) altlklar, pano gvdesinde ray zerine tutturulur.
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Pano iinde, malzemelerin montaj yerini uygun standartlara gre tespit ediniz. Malzemelerin montaj yerlerini dikkat ediniz. Malzeme ederken,
neriler
Proje ve emalar okurken sembollere
montaj
yerlerini
tespit
yerletirilecek
malzemenin
boyutlarn gz nnde bulundurunuz. Montaj yerlerini markalamadan nce llerin tam alndna emin olunuz. Markalanm yerlere delik aarken
uygun lde matkap ucu kullannz. El matkab kullandnz yerlerde; delici ucun malzemeye dik konumda
olursunuz. Malzemeleri yerine monte etmeden nce ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu kontrol ediniz. Montaj srasnda malzemelere zarar verecek darbelerden kannz.
20
( ) Panoya yerletirilecek devre kesici alter kumandalar pano arkasna yerletirilir. ( ( ) Panolarda delinip kesilecek yerlerin iaretlenmesine markalama denir. ) Standartlara gre baralar 45 dereceden daha fazla bklmemelidir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
21
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma unlar olmaldr; rnek bir pano balant emasn snf ortamna getirerek arkadalarnzla malzeme yerletirme dzenini ve balantlarn inceleyiniz. Bu konuda, pano malzeme montaj yapan i yerlerinden ema ve bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanabilirsiniz.
22
Ac 500V 50 HZ 25Amper
23
Enerji girii
klar
24
Malzemelerin balant zellikleri birbirinden farkldr. Bara ve kablo kesitlerinin seimleri belirtilmedii takdirde, kullanlacak alter akm deerlerine gre tespit edilerek, uygulama yaplr. Panoya montaj yaplan malzemelerin iletkenlerinin balanmas 100 amperden byk akml panolarda ve daha kk akml panolarda farkllklar gsterir. Yksek akml panolarda sigorta, ana kesici ve yardmc pano kesici alterlerinin(100 amperden byk ise) balantlar bara ile yaplr. Bu malzemelerin akm deerleri 100 amperden kk ise uygun kesitli kablolarla yaplr. l aletleri, sinyal lambalar gibi yardmc eleman balantlar kablolarla ekil verilerek dzgn bir formda yaplr.
Malzemelere soyulmaldr.
balanacak
kablolarn
yaltkanlar
uygun
boyutta
Malzemelerin kablo balantlar yaplrken vidalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Ar sktrma kablonun kesilmesine neden olabilir.
Gevek balant elektrik akmna kar diren oluturarak veya ark oluumuna sebep olarak malzeme kontaklarnda ar snmalar meydana getir ve sistemin arzalanmasna yol aar. Gevek balant olmamasna dikkat edilmelidir.
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Balant iletkenlerini hazrlaynz. Malzemelerin balantlarn dzgn bir ekilde yapnz. Topraklama balantsn yapnz. Balantlarn kontrol ediniz. doruluunu son defa
neriler
emalar okurken sembollere dikkat ediniz. Akm yollarn takip ediniz. Balant iletkenlerini uygun boyutta kesiniz. Malzemeler arasndaki balant
iletkenlerine ekil verirken 90 dereceden fazla bkmemeye dikkat ediniz. Balantnn doruluunu pano balant emasndan kontrol ediniz. Malzemelerin elektriki olmayan metal ksmlarnn topraklama ilemini
balantlarnda
gevek
27
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
28
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma unlar olmaldr; Panolarda alnan emniyet ve gvenlik tedbirlerini aratrmz. Aratrmanz arkadalarnza sununuz. Bu konuda, pano imalat ve montaj yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanarak pano imalat ve montaj ile ilgili firma sitelerini ziyaret edebilir, firmalarn iletiim adreslerine elektronik posta yollayabilirsiniz.
Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat edilmelidir. Bu hata sacn paslanmasna ve pano balantlarnn daha abuk ypranmasna neden olur.
Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup oturmadna dikkat edilmelidir.
Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte sklmaldr. Tm ilemler iin uygun el takmlar kullanlmaldr.
30
Yaltm test cihaz ile, pano ana alteri zerinden 1kV deerinde gerilim uygulanr ve pano malzemelerinin yaltmnn salaml kontrol edilir. Pano gvdesine gerilim atlamalar olup olmadna baklr. AG datm pano giri ve k alteri ON( ak), OFF( kapal), TRP( ortada durumlarna getirilerek denenir.
32
33
Not: zellikle elik kafes yaplarn tm metal ksmlar iyi bir topraklama etkisi elde edecek ekilde topraklanmaldr.
34
lem Basamaklar
tespit ediniz. Alak gerilim datm panosu kullannz.
neriler
Alak gerilim datm pano montaj yerini Montaj ilemleri sresince i eldiveni
ederken
betondan platform yapnz. Panoyu platforma oturtunuz. Pano giri balantsn yapnz. Pano k balantsn yapnz. Pano topraklamasn yapnz. Pano malzemeleri alma testini yapnz. Pano kapaklarn kilitleyiniz.
gvenlik kurallarn salayacak bir yer olmasna dikkat ediniz. Pano yapnz. Pano montajnda uygun anahtar ve montaj takmlar kullannz. Pano test ve ayarn iletme artlarna uygun yapnz. Elektrik tesislerinde en nemli unsurun insan hayat olduunu unutmayarak; emniyet uyunuz. ve gvenlik tedbirlerine platformunu llere uygun
35
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
36
AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda; kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Kompanzayon pano ve kullanlan malzeme zelliklerini aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortamn, bu konuda yaymlanm olan firma kataloglarn inceleyiniz. Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz.
37
5.1.3. Boyutlar
Kompanzasyon panolar datm panolarnn hemen yannda veya onlarla ayn gvdeyi paylaacak ekilde montaj edildiklerinden genellikle ayn boyda imal edilirler. Kompanzasyon panosu ksa ise montajda datm panosunun st ksmna hizalanarak platforma oturtulur.
5.1.4. zellikleri
Bu panolar ebekenin g katsaysn dzeltmekle grevli kondansatr guruplarnn kontrol edildii birimlerdir. Harici ve dahili tip oluuna gre yapm ekillerinde farkllklar vardr. Harici tipler sadece nden kapakl iken dahili tipler nden ve arkadan kapakldrlar.
38
5.2.1.2. Boyutlar Baralarla balanacak alter ve sigortalarn kontak balant baralar malzeme ile birlikte ilenmi olarak satlr. Dier baralar pano geniliinde ve en az 30x5 mm olmak zere ilenmelidir. Kompanzasyon panolarnda bara seiminde, ekilen akmn %20 fazlasna gre hesaplama yaplmaldr.
5.2.2. letkenler
Dahili ve harici tip kompanzasyon panolarnda, kondansatr ile kontaktr arasndaki balantlar kablolar ile yaplr. Kesiti 1,5-2,5-4-6-10-16 mm2 tek telli imal edilir.16 mm2 den yukars iin baralar kullanlr. Kompanzasyon panosu ile datm panosu arasndaki balant bara veya kablo ile yaplr. Bir veya ok damarl olarak yaplr. V4 plastiiyle yaltlmtr. 1x4mm2 den 1x400mm2 ye, 2x1,5 mm2 den 2x240mm2 ye 3x1,5 mm2 den 3x400mm2 ye 4x1,5 mm2 den 4x240mm2 ye kadar retilirler. 39
5.2.3.2. Hata Snf 0,2 snf 0,5 snf 1 snf ve 3 snf olarak ayrlrlar. 0,2 snf en hassas olanlardr. Laboratuvar lmlerinde 0,2 snf akm transformatrleri kullanlr. Teknik uygulamada lme iin 1 snf akm transformatrleri, koruma iin 3 snf akm transformatrleri kullanlr. 5.2.3.3. Dntrme oran Akm transformatrlerinin sekonderleri 5 amper olmak zere primerleri; 30-40-6075-80-100-120-150-200-250-300-400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 amperdir.
5.2.4. alterler
5.2.4.1. Tanm ve Grevi Kompanzasyon panolarnda alterler, devre kesici olarak kullanlr. Kompanzasyon sisteminde kullanlan alterler kumanda ettikleri kondansatr gurubu toplam akmnn 1,3 kat deerinde seilirler. Kompakt veya yk kesici alterler kullanlr. 40
5.2.4.2. Yaps Kompanzasyon tesislerinde kullanlan otomatik devre kesicilerin termik zellii bimetal ad verilen scaklk karsnda uzama katsaylar farkl iki metalin preslenmesi ile oluur. Uzama katsays fazla olan, uzama katsays az olana doru bklr ve perdeye temas ederek sistem atrlr. Bylece devre korunmu olur. Ksa devrelere kar manyetik koruma dzenei mevcuttur. Bu dzenek ani akm artlarnda devreye girer. Manyetik bobin ve atrma trna bu dzenein ana paralardr. Paket alterler, bir eksen etrafnda dnebilen bir mil zerinde dizilmi ve paketlenmi, birok kontak yuvasndan oluur. Her kontak yuvasnda gm veya kadmiyum kaplanm kontaklar bulunur. 5.2.4.3. alma Prensibi Kompanzasyon panolarnda kullanlan otomatik alterler tembel karakterde ve otomatik amalara kar arka dayankl yapdadr. Kondansatrlerin devreye alnmas srasnda kondansatr, gcne oranla daha fazla akm eker. Bu durum anlktr. alter bu zaman aralna duyarsz davranl, fakat ksa devre akmlarna kar hzl karakterlidir. Bu alterler devreyi hem termik hem de manyetik olarak korurlar. Panolarda kullanlan paket alterlerin ise sadece kontaklayc zellii vardr. Manyetik veya termik zellikte bir koruyucu dzenei yoktur. 5.2.4.4. Standart Akm Deerleri NH sigortal yk ayrclarn akm deerleri; 160-250-400-630 Amperdir. Paket alterlerin akm deerleri; 20-32-40-63-80-125-160 Amperdir. Aadaki tabloda termik manyetik alterlerin akm deerleri ve akm ayar snrlar grlmektedir. 41
Anma akm (A) 80 160 250 400 630 1000 1600 2000
Akm ayar snrlar (A) 63-80 125-160 200-250 300-400 500-630 800-1000 1250-1600 1600-2000
5.2.5. Ampermetre
5.2.5.1. Tanm ve Grevi Her faz iin bir adet olmak zere pano n yzne okunabilecek seviyede, genellikle en ste yerletirilir. Panodan ekilen her faza ait akmn deeri bu ampermetreler ile llr. Ampermetreler sisteme bal akm transformatrlerinin dntrme oranlarn uygun seilmelidir. Ampermetrelerin n alt ksmnda hangi deerdeki akm transformatryle kullanlaca etiketlenmitir (Resim 5.5e baknz.).
5.2.5.2. Standartlar Panoda kullanlan ampermetreler analog ve dijital olabilir. Yuvarlak iseler 130 mm apnda kare kesitli iseler 144x144 boyutlarnda olmaldrlar.(kompanzasyon teknik artnamesi) gnmzde kullanlan dijital ampermetrelerin lleri 96x96 mm ve 72x72mm dir. Ampermetreler, 0-60 Ampere kadar direkt, daha yksek akmllar ise 0-200, 0-500, 01000 ampere kadar akm transformatrleri ile lme yapacak ekilde devreye balanrlar.
42
5.2.6. Kondansatrler
5.2.6.1. Tanm ve grevi Kompanzasyon panolarnda kullanlan kondansatrler, balandklar tesisin g katsaysn dzeltmek amac ile kullanlr. Kondansatrler kompanzasyon panolarnn temel elemandr. Panoda kullanlacak kondansatrler, projeye, yrrlkteki kondansatr teknik artnamesine, TSE ve IEC standartlarna uygun zellikte olmaldr. fazl alternatif akm tesislerinde ebekeye yldz veya gen olarak balanrlar. Bu balantlarda kondansatrlerin gerilimlerine dikkat edilmesi gerekir. Genellikle kompanzasyon panolarnda alminyum kutular iinde gen olarak balanm fazl kondansatrler kullanlr. Bu kutularda patlama riskini nleyen, basnca kar gvenlik sistemi bulunmaktadr. Dearj sitemi, kondansatr devreden knca standartlara gre gerilimi belirlenen seviyeye indirirler. 5.2.6.2. G Deerleri alma gerilimleri; 230-400-415-440-480-525-600-690-760 volttur. AG kompanzasyon tesislerinde 230-400-415 volt. alma gerilimli olanlar daha sk kullanlr. G deerleri; 220 V 50 Hz iin 1-1,67-2-2,5-3,3-5-8,3-10-15-20-25-30-35-40 kVAr 400 V 50 Hz iin; 1-1,5-2-2,5-3-4-5-6-6,25-7,5-8-10-12,5-13,3-15-16,6-20-25-30-4050-60-80-100-120 kVAr olarak retilirler.
43
5.2.7. Sigortalar
5.2.7.1. Tanm ve Grevi Akm yoluna balanan alclar ve yardmc elemanlar ksa devre ve ar akmlara kar koruyan devre elemanlardr. Kompanzasyon panolarnda sigortalar, kondansatrleri ksa devreye kar korurlar. Kondansatrler devreye alnrken, arj olma sresince (ksa bir sre) yksek akm ekerler. Bu gz nnde tutularak kondansatr akmnn 1,7 kat byk deerinde sigortalar seilmeli ve gecikmeli karakterli sigortalar olmaldr. Eriyen telli (NH) sigortalar kondansatrler iin daha uygundur. Son zamanlarda teknolojinin gelimesi ile kondansatrlere uygun otomat tipi gecikmeli sigortalar retilmitir.
a) Otomatik
44
5.2.7.2. Standart Deerleri NH sigorta deerleri tablo 5.2de verilmitir. BOY 00 0 32 36 40 50 63 80 100 125 160 1 80 100 125 160 200 224 250 2 100 125 160 200 224 250 300 315 355 400 3 315 355 400 425 500 630
5.2.8. Kontaktr
5.2.8.1. Tanm ve Grevi Devre ap kapama ilemini elektro manyetik olarak yapan devre elemanlardr. Kompanzasyon panolarnda kullanlan kontaktrler kondansatr guruplarn devreye alp karma ileminde kullanlrlar.
45
5.2.8.2. zellii Ana kontaklar yannda ilave iki ak ve iki de kapal konta bulunmal. Kontaktr bobinlerinin alma gerilimleri 220 Volt olmal ve %10 tolerans bulunmaldr. Kumanda ettii kondansatr devre d kaldnda, iki kapal konta zerinden boaltma direncine balanmal.(kondansatr boaltma direnli deilse) Kontaktrn kontak akm deerleri, kondansatrn nominal akmnn 1,25 katndan byk seilmelidir. lk kademe kondansatrlerini kumanda eden kontaktrlerin daha sk devreye girip ktklar gz nnde bulundurularak kontak akmlar, kondansatr alma akmnn 1,5 kat deerindeki kontaktrler seilmelidir. 5.2.8.3. Standartlar Kontaktr seiminde, kontaktrn kullanlma snflarna dikkat edilmelidir. Kontaktrler iin IEC 158-1 standardna uygunluk aranmaldr.(IEC- International electric comision)
46
5.2.9.2. zellii Panoda hemen voltmetrenin altna pano sacna monte edilir. Aynen paket alterler gibi montaj yaplr. Voltmetreye balanan iki adet konta vardr. Sadece fazlar aras, fazlar ve ntr aras, hem fazlar aras hem de fazlar ve ntr aras kademeli tipleri mevcuttur. 5.2.9.3. Standartlar Fi tipi alterlerden; A004 fazlar aras lmler iin 0+3 kademe A005 faz ntr aras lmler iin 0+3 kademe A007 fazlar ve faz ntr aras lmler iin 0+6 kademe
5.2.10. Voltmetre
5.2.10.1. Tanm ve Grevi Fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri lmek iin panoda bir adet bulundurulur. Panoya gelen gerilimleri voltmetre komitatr yardm ile analog veya dijital olarak gsterir. Yeni teknolojide akmn yannda gerilim ve frekans gibi deerleri de len multimetreler gelitirilmitir.
5.2.10.2. zellii Panoda bulunan voltmetre komitatr ile devreye balanrlar. Dijital veya analog tipte olabilirler. 5.2.10.3. Standartlar 1 veya 1,5 hata snfnda 0-500 Volt lme alanl olarak seilirler. 47
5.2.11. Kosinsfimetre
Bal bulunduu tesisin g katsaysn lmekte kullanlr. Aletin doru lm yapabilmesi iin akm bobini ularnn uygun polaritede balanm olmas gerekir. Alet hata mesaj veriyorsa (analog ise ters sapar); akm bobini giri ularnn yer deitirilmesi sorunu zebilir. Alet srekli 1 deeri lyorsa; akm bobini giri kablolarnn salaml kontrol edilmelidir. Resim 5.11e baknz.
48
5.2.12.2. Yaps ve alma Prensibi Gsterge, kyaslama nitesi ve k role devre katlarndan oluur. Sistemde bulunan gerilim ile ekilen akmn faz farkn alglayarak, k role gurubu aracl ile kondansatrleri kumanda eder. G katsays dnce kondansatrleri sral olarak devreye alr. Bir yandan da deien g katsaysn lerek dngsel kontrol yapar. Ayarlanan g faktrn salayacak kadar kondansatr devrede tutar. Tek fazn akm bilgisi ile ilem yapan rleler yannda fazn da akmna gre ilem yapan rleler mevcuttur. 5.2.12.3. zellii alma gerilimleri 220-230 veya 400 volttur. alma gerilimleri -%20 ile +%19 arasnda toleransldr. Frekans 50 Hz ve akm bobini 5A deerindedir. Role 1,1,1,1 veya 1,2,2,2 ayar dizilerinde kondansatr guruplarn kumanda etmeye elverili olarak panoya taklr. Ar ve dk gerilim koruma sistemleri vardr. Nominal gerilimin %10 orannda deiimi halinde kumanda ettii sistemleri 0,5-3 saniye iinde devre d brakr. Gerilimin ksa sreli kesilmelerinde kondansatrlerin dearj sresi kadar bekleyerek nce sabit gurubu daha sonra ayar gurubu kondansatrleri devreye alr. evredeki elektromanyetik alandan etkilenerek yanl lme kar korumalar vardr. Geici darbelerden etkilenmemesi iin kademeler aras giri ve k zaman aral 7-20 saniyedir.
50
lem Basamaklar
Tesis proje ve emalarn okuyunuz. Tesis kompanzasyon panosu seiniz. Kompanzasyon panosunda kullanlan dikkat ediniz.
neriler
Proje ve emalar okurken sembollere
Malzemeleri tesis edilecek pano gcne ve cinsine gre seiniz. Pano malzemelerini seerken panonun alma kriterlerini gz nnde
51
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
52
ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken aratrma udur; Kompanzasyon panolarnn malzeme montaj hakknda bilgi edininiz. Aratrma ilemleri iin; internet ortamn ve kompanzasyon pano imalat ve montajn yapan i yerlerini ziyaret ederek bilgi toplaynz. Reaktif g rleleri iin eitli firma kataloglarn inceleyiniz.
54
55
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz.
neriler
Proje ve emalar okurken sembollere dikkat ediniz.
Pano iinde, malzemelerin montaj yerini uygun standartlara gre tespit Malzeme montaj yerlerini tespit ederken, ediniz. yerletirilecek malzemenin boyutlarn gznnde bulundurunuz. Malzemelerin montaj yerlerini markalaynz ve deliniz. Montaj yerlerini markalamadan nce llerin tam alndna emin olunuz. Malzemeleri yerine montaj ediniz. Markalanm yerlere delik aarken uygun lde matkap ucu kullannz. El matkab kullandnz yerlerde; delici ucun malzemeye dik konumda almasn salaynz. Ucun kayarak kazaya sebep olmasn engellemi olursunuz. Malzemeleri yerine monte etmeden nce ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu kontrol ediniz. Montaj srasnda malzemelere verecek darbelerden kannz. zarar
57
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
58
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: rnek bir kompanzasyon pano balant emasn snf ortamna getirerek arkadalarnzla malzeme balant ekillerini inceleyiniz. Bu konuda, pano malzeme montaj yapan i yerlerinden ema ve bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanabilirsiniz. Firma kataloglarn inceleyiniz.
59
60
Reaktif g rlesi
I k _
Akm trafolar
Voltmetre komitatr
C tipi otomatlar
Kondansatrler
Ntr
Mesnet izolatr
61
62
Kablo pabularn, kablo kesitlerine uygun seiniz ve kablo pensi ile iyi sktrnz.. Kondansatr ular balantlarnn gevek olmamasna nemle dikkat ediniz. Akm transformatrnn bir ucunu mutlaka topraklaynz.
64
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Balant iletkenlerini hazrlaynz. Malzemelerin balantlarn dzgn bir ekilde yapnz. Topraklama balantsn yapnz. Balantlarn kontrol ediniz. doruluunu son defa
neriler
emalar okurken sembollere dikkat ediniz. Akm yollarn takip ediniz. Balant iletkenlerini uygun boyutta kesiniz. Malzemeler arasndaki balant
iletkenlerine ekil verirken 90 dereceden fazla bkmemeye dikkat ediniz. Balantnn doruluunu pano balant emasndan kontrol ediniz. Malzemelerin elektriki olmayan metal ksmlarnn topraklama ilemini
balantlarnda
gevek
65
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
66
AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda kompanzasyon panosunun yerine montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; Reaktif g rlesinin iletme test ayarlar hakknda bilgi edininiz. Bu konuda, pano imalat ve montaj yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanarak pano imalat ve montaj ile ilgili firma sitelerini ziyaret edebilir, firmalarn iletiim adreslerine elektronik posta yollayabilirsiniz.
67
Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat edilmelidir. Bu hata sacn paslanmasna ve pano balantlarnn daha abuk ypranmasna neden olur.
Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup oturmadna dikkat edilmelidir.
Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte sklmaldr. Panolarn gvdelerinin topraklama ilemleri yaplmaldr. Montaj esnasnda havalandrma panjur deliklerinin kapanmamasna ve hava akmn engelleyecek bir durumun olumamasna dikkat edilmelidir. Harici tip montajlarda kablo giri deliklerinin suya kar yaltmnn iyi olmasna dikkat edilmelidir. Tm ilemler iin uygun el takmlar kullanlmaldr. 68
Resim 8.2: Kompanzasyon panosu barasna AG datm panosundan gelen kablolu balant
Dahili ve harici otomatik kompanzasyon panolarna, AG datm panosuna irtibatlandrlm uygun kesitteki NYY kablosu vastas ile sigorta zerinden ana kesici altere giri yaplr. Sabit kompanzasyon panolarna ise sigorta zerinden kontaktrle giri yaplr. 69
Kompanzasyon panolar ile AG datm panolar arasndaki irtibat kablosu; bina iinde kablo kanalndan, direk tipi transformatrlerde ise gaz borusu iinden yaplr.
Devre d kalan kondansatrlerin; boaltma direnleri zerinden boaldklarn gerilimlerini lerek tespit ediniz. Gerilimin dmemesi halinde boaltma direnlerini ve kontaktr zerinden balantlarn kontrol ediniz.
c/k ayar; gereksiz anahtarlamalar en aza indirmek iin yaplan bir ilemdir. Alak gerilim tesislerinde reaktif g kompanzasyonunda RQ serisi reaktif g rleleri kullanlr. Bu rlelerin c/k ayar 0,05ile 1,2 arasnda ayarlanr. c/k ayarnda c birinci kademedeki kondansatrn kVAr cinsinden deeri; k ise kullanlacak akm transformatrnn dntrme orandr. rnek olarak birinci kademedeki kondansatr gc 5 kVAR, akm transformatrnn dntrme oran ise 100/5 A olsun. C= 5 k=100/5 =20 c/k= 5/20 =0,25 olarak ayarlanacaktr. C/k AYARI N SEM TABLOSU Akm transformatr 50/5 75/5 100/5 150/5 200/5 250/5 300/5 400/5 500/5 600/5 800/5 1000/5 1200/5 1500/5 10 0,20 0,18 0,15 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 15 0,30 0,20 0,15 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 0,01 0,27 0,20 0,13 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 0,25 0,17 0,13 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,02 0,30 0,20 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,02 0,27 0,20 0,16 0,13 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,25 0,20 0,17 0,13 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,30 0,24 0,20 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,25 0,20 0,17 0,13 0,10 0,08 0,07 1. kademe kondansatr gc (kVAr) 20 25 30 40 50 60 100
71
balanacak ve AG datm panosundaki koruma topraklama cvatas ile irtibatlanacaktr. Panolarn zerine lm tehlikesi iareti veya levhas konulacaktr. Panoda kullanlan malzemelerin elektriki olmayan tm metal ksmlar topraklama barasna irtibatlanacaktr. Kondansatrlerin ar slarda patlama riski bulunduundan; pano havalandrma ileminin salkl olmas temin edilecektir. Gerekirse aspiratr taklacaktr. Harici tip kompanzasyon panolarnda, pano malzemelerinin su ile temas etmemeleri iin kablo giri kanallarnn iyi yaltlm olmas gerekir.
lem Basamaklar
Kompanzasyon datm pano yerini tespit ediniz kullannz.
neriler
montaj Montaj ilemleri sresince i eldiveni
Kompanzasyon panosu iin betondan Pano montaj yerini tespit platform yapnz. Panoyu platforma oturtunuz. Pano giri balantsn yapnz. Pano topraklamasn yapnz. Pano malzemeleri alma testini yapnz. Pano kapaklarn kilitleyiniz.
ederken
gvenlik kurallarn salayacak bir yer olmasna dikkat ediniz. Pano yapnz. Pano montajnda uygun anahtar ve montaj takmlar kullannz. Pano test ve ayarn iletme artlarna uygun yapnz. Elektrik tesislerinde en nemli unsurun insan hayat olduunu unutmayarak; emniyet uyunuz. ve gvenlik tedbirlerine platformunu llere uygun
73
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.
74
DEERLENDRME LTLER
AG datm pano ve malzemelerini semek. 1. Tesis proje ve emalarn okuyabildiniz mi? 2. Alak gerilim panosunu seebiliyor musunuz? 3. Alak gerilim panosunda kullanlan malzemeleri seebildiniz mi? AG datm pano malzeme montajn yapmak. 1. Pano balant emasn okuyabildiniz mi? 2. Malzemelerin montaj yerlerini standartlara gre tespit ettiniz mi? 3. Malzeme montaj yerlerini markaladnz m? 4. Malzemeleri yerine montaj yaptnz m? AG datm pano malzeme balantlarn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Balant iletkenlerini hazrladnz m? 3. Malzemelerin balantlarn dzgn yaptnz m? 4. Topraklama balantsn yaptnz m? 5. Balantlarn doruluundan emin oldunuz mu? AG datm panosunun yerine montaj ve balantlarn yapmak. 1. Alak gerilim pano montaj yerini tespit ettiniz mi? 2. Alak gerilim datm panosu iin platform yaptnz m? 3. Panoyu platforma tutturdunuz mu? 4. Pano giri balantsn yaptnz m? 5. Pano k balantsn yaptnz m? 6. Pano topraklamasn yaptnz m? 7. Pano malzemelerinin alma testini yaptnz m? 8. Pano kaplarn kilitlediniz mi? Kompanzasyon pano ve malzemelerini semek. 1. Tesis proje ve emalarn okudunuz mu? 2. Tesis kompanzasyon panosunu setiniz mi? 3. Kompanzasyon panosunda kullanlan malzemeleri setiniz mi? Kompanzasyon pano malzeme montajn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Pano iinde, malzemelerin montaj yerini tespit ettiniz mi? 3. Malzemelerin montaj yerlerini markalayp deldiniz mi? 4. Malzemeleri yerine montaj ettiniz mi?
Evet
Hayr
75
Kompanzasyon pano malzeme balantlarn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Balant iletkenlerini hazrladnz m? 3. Malzemelerin balantlarn dzgn yaptnz m? 4. Topraklama balantsn yaptnz m? 5. Balantlarn doruluundan emin oldunuz mu? Kompanzasyon panosunun yerine montaj ve balantlarn yapmak. 1. Kompanzasyon pano montaj yerini tespit ettiniz mi? 2. Kompanzasyon panosu iin platform yaptnz m? 3. Panoyu platforma tutturdunuz mu? 4. Pano giri balantsn yaptnz m? 5. Pano topraklamasn yaptnz m? 6. Pano malzemelerinin alma testini yaptnz m? 7. Pano kaplarn kilitlediniz mi?
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz.
76
77
78
79
KAYNAKA KAYNAKA
HRER S.Ali, Elektrik Meslek Resmi, MEB Yaynlar, Ankara, 2001. DORU Ali, Elektrik Meslek Resmi, 2004. ALACACI Mahmut, Elektrik Meslek Resmi, 1998. KOAK Mustafa, Ders Notlar, Ankara, 1995. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii 24500 Sayl Resmi Gazete, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii Resmi Gazete: 24.11.2000/24264
80