Kreselleme ve Mill Devletin Gelecei

Paul Hirst, Grahame Thompson

eviren: A. Seluk Can

Trkiye ve Siyaset., ISSN 1302-9851., Say: 5., Kasm-Aralk 2001, Ankara., s.127-145
Orijinal Metin: Globalization and the Future of the Nation State., Economy and Society., Vol.: 24, Issue: 3, August 1995, pp.408-442

Bibliyografya Knyesi: Hirst, Paul; Thompson, Grahame., Kreselleme ve Mill Devletin Gelecei., eviren: A. Seluk Can., Trkiye ve Siyaset., ISSN 1302-9851., Say: 5., Kasm-Aralk 2001, Ankara., s.127145., Orijinal Metin: Globalization and the Future of the Nation State., Economy and Society., Vol.: 24, Issue: 3, August 1995, pp.408-442

Derginin tam metin pdf nshasndan kesme ile elde ederek mnferit dosya hlinde dzenleyen: Durmu Hocaolu

KRESELLEME VE MLL DEVLETN GELECE*

Paul HIRST - Grahame THOMPSON
ev: A. Seluk CAN

126

Bu dergide (Economy and Society) daha nce yaymlanm bir makalede (Hirst ve Thompson, 1992) yeni moda ekonomik kreselleme kavramnn geerliliini sorguladk. Mill ekonomilere, deiken ve frenlenemez dnya pazar glerince iletilen bir kresel ekonomi tarafndan hkmedildii ve bunlarn bu potada eritilmi olduu iddiasnn durumu yanstmaktan uzak olduunu ileri srdk. Son yirmi ylda mal pazarlarn uluslararaslatrlmasna ve milllararas ticaretin anahtar imalat ve hizmet sektrlerinde artan nemine ramen, dnya ekonomisinin uluslararas bir sistem olarak kaldn ileri srdk. Bu dnya ekonomik sisteminin hibir adan frenlenemez olmadn iddia ettik. Son makalede, kreselleme teorisyenleri tarafndan gndeme getirilen daha geni siyas konular zerinde durmaya yneldik. zellikle, ynetim fonksiyonlarnn nemli bir mevkii olmak eklinde bir gelecee sahip olup olmadn, sahipse bunun hangi yollarla olacan inceledik. Tartmamza, modern devletin nispeten yeni bir fenomen olduu ve egemenliin on yedinci yzyldan bugne kadarki modern eklinin olduka farkl bir siyas iddia olduu hatrlatmasyla balyoruz. Egemenliin geliiminin uluslararas ynlerini, devletler arasnda yaplan birbirinin iilerine karmama anlamalarnn, devletin

toplum zerindeki iktidarnn tesis edilmesi bakmndan nemli olduunu vurguluyoruz. Son yllarda mill devletin ynetim imknlar deitii ve birok bakmdan nemli derecede zayflad (zellikle mill makro-ekonomi ynetimleri gibi) hlde, mill devlet hayat bir kurum olmay srdrmektedir. Bu, zellikle, etkili uluslararas ynetim iin gerekli artlar salamakta geerlidir. Ynetim imknlar ve devletin rolne ilikin tartmamzda aadaki temel noktalara iaret edebiliriz: Daha nceki almalarda iddia ettiimiz gibi, uluslararas ekonominin, otonomlatrlm bir uluslar-st (supranasyonal) kresel ekonomik sistem modeline benzemedii, dolaysyla, mill devletlerin gerek mill gerekse uluslararas sreler dzeyinde ekonomi ynetiminde oynayacak nemli bir role sahip olmasnn muhtemel olduu; Ortaya kan uluslararas pazar hkimiyeti ekilleri ve dier ekonomik srelerin nemli mill hkmetlere yeni bir rol bimekte olduu; devletlerin daha az egemen varlklar, daha ok uluslarararas bir siyasann tamamlayclar olma ilevini kazanmakta olduu ve mill devletin temel fonksiyonlar arasnda, uluslar-st veya ulus-alt ynetim mekanizmalar iin meruluk ve sorumluluk salamann da olaca;

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

Devletlerin, lkeleri zerindeki zel kontrolleri milllararas pazarlar ve yeni iletiim medyas tarafndan snrlanm olduu hlde, nemli derecede lkesel kontrol salayan merkez bir role hl sahip olduklar nfuslarn dzenlenmesi; insanlar paradan, mallardan veya fikirlerden daha az devingendirler ve bir bakma millletirilmi, pasaportlara, vizelere, oturma ve alma izinlerine baml kalmaya devam etmektedirler. inde nfusunu dzenledii bir lkenin mal sahibi olarak demokratik devletin rol, ona, baka hibir kuruluun sahip olamayaca belli bir uluslarararas meruiyet vermektedir ki, bu meruiyet iinde nfusu adna konuabilmektedir. Mill Egemenliin Ykselii Siyaset teorisyenleri ve sosyologlar, Max Weberi takiben, genellikle, modern devletin kendine has zelliinin verili bir alan dahilinde iddet aralar tekeline sahip olmas olduunu ileri srerler. On yedinci yzylda modern devlet sistemi yaratld ve yeleri tarafndan karlkl olarak tannd. Bu tanmann z, her devletin belli bir lkenin mnhasran tek siyas sahibi olmas idi. Devlet, baka bir kurumu rakip kabul etmeyecek biimde, hkmetin hkim ekli hline geldi. Ortaalarda, otorite ve lke arasnda byle tekil bir iliki olmamt. Siyas otoriteler ve dier ilevsel zel ynetim ekilleri (rnein din topluluk ve loncalar) ayn alana ilikin paralel ve ou zaman yaran iddialar yaratan karmak ve birbirine gemi ekillerde mevcut olmutur. Bazlar, mill devletin hkimiyet dneminin imdi sona erdiini ve ynetim ile lke ayrldnda, ynetimin eitli ynlerini farkl kurulularn kontrol edecei, baz nemli faaliyetlerin nne geilemeyecei bir dneme girdiimizi iddia edecektir. Bu phelidir, fakat mill devletin hakimiyette mnhasrlk iddias tarihsel olarak spesifiktir. 1

Modern devlet, ynetme tekelini sadece kendi i abasyla elde etmemitir. 1648 Westphalia Antlamasnda hkmetler, dardaki dindalarn, onlarn devletleriyle aralarndaki atmalarda desteklememeyi taahht etmilerdir. 2 Devletlerin birbirlerinin egemenliklerini an en nemli meselesi olan din inan konusunda karlkl olarak tanmas, devletlerin i kontrol ve istikrar iin baz siyas hedeflerden vazgemek istedikleri anlamna geliyordu. Bu karlkl ve uluslararas anlama ile onaylanan d mdahaleden bamszln kullanlmasyla, devletler, egemenliklerini toplumlarna empoze edebilmilerdir. Devletlerin anlamas, lkesel otorite ve ruhban snflar arasndaki atmann eklini birincisi lehinde deitirdi. Dolaysyla, devletlerin yeni ortaya kan toplumlarnda, egemenlik yetenei nemli lde dardan, devletler arasndaki antlamalarla geldi Modern devletin, lkesel adan kesin ve siyas bakmdan baskn bir g olarak ortaya k da bu sebeple bir lde uluslararas antlamalara baldr. Yeni uluslararas hukukta devletlerin egemenlii doktrini bylelikle g ile mnhasran sahip olunan lke arasnda yeni bir iliki yaratlmasnda nemli bir rol oynad.3 Bu uluslararas anlaylar, devlet iindeki g ve siyasetin dahilletirilmesini mmkn kld. Devletler, meru otorite alannn ada anlayyla uyumlu olan herhangi bir faaliyetin statsn belirleme ve kurallar koyma yeteneiyle birincil siyas toplumlar olarak kabul edildi. Devletler, egemen olduklar iin her devlet kendi iinde kendi i ve d politikalarnn tabiatn belirledi. Devletler toplumu, her biri kendi iradesiyle yaayan, kendi kendine yeten varlklarn bir dnyas oldu. Uluslararas ilikiler, karlkl tanma ve dier devletlerin iilerine karmaktan kanma zorunluluuyla snrlanm olarak, bilardo topu etkileimi eklinde dnlebilir. 4 On dokuzuncu ve yirminci yzyllarda liberal ve

127

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

demokratik rejimler, tutarl ve mnhasran hkmedilen bir lke dahilinde mutlak egemenlik iddialarn miras alarak onlara yeni ve gl meruiyetler getirdiler.

128

daha byk bir etkisi olmad. Demokrasi, yirminci yzyln sonunda genel oy hakk temeline dayanan temsil ynetim anlay iinde, hayat bir evrensel ideoloji ve bOn yedinci yzyl devletleri tarafndan yk bir ama hline geldi. imdi, demokratik olmayan rejimler, siyas baarszlvarsaylan bu kkten egemenlie, ar istisnlar haricinde, modern siyasetin dier n ve kronik ekonomik temelsizliin iaretidirler. Demokrasi ve milliyetilik uyumzelliklerinin birou eklenmelidir. Devletlu hle getirilebilir. Demokrasi, kabul edileler lkelerinin mnhasr sahipleriydiler ve bu gerek; devletlerin hanedan veya mill bilecek derecede salam 6bir kltrel homojenlik gerektirmektedir. Keskin bir bidevlet, otokratik veya demokratik, otoriter veya liberal olup olmamalarna bal ola- imde blnm toplumlar ounluk hkimiyeti mantn veya aznlklarn haklarn rak deimedi. Bir mill devlet fikri, doal hogrmeyi kabul edemezler. Mill self-deolarak, belli bir lke dahilinde ncelik saterminasyon, meruiyetihibi olmakla egemen bir ni, eit llerde demokg olma grn saDemokrasi ve milli- rasi ve kltrel homojenlamlatrmaktadr. Millilik fikrinden alan siyas bir yetilik, znde, siyas yetilik uyumlu iddiadr; z, ayr bir klgcn, milletin tarih olatrel uyum derecesine rak belirlenmi baz ortak hle getirilebilir. sahip olma iddias olan siyas anlaylarna gre bir lkedeki bamszlk kltrel homojenlii yanDemokrasi, kabul plebisitidir. 7 stmas gerektii iddiaModern siyaset sdr. edilebilecek derecede si -ki bu egemen bir teoridevBu sebeple milliyetisalam bir kltrel lette hkmet ve siyas lik, egemenliin alann sorumluluk teorisidir- kitgeniletmekte ve derinhomojenlik gerek- le demokrasisinden nce letirmekte, vatandalk geliti, fakat ona nispeten iin kltrel uyumluluun kolay adapte edildi. Bu, tirmektedir. belli ekillerini gerektirsadece halkn egemenlimektedir.5 Bu bakmdan in kayna olarak hmilliyetiliin geliimi, devletleri egemen kmdarn yerine ikme edilebilir olmasnvarlklar olarak kabul ediimizi deitir- dan kaynaklanmamaktadr. Bu, ayn zamemi, hatta bunu gerektirmitir. Kltrel manda, zgn bir siyas teori imknnn olarak homojen ve bu sebeple meru olan da bal olduu mill devletin kendini yegemen lke kavram, devletlerin oluu- neten siyas toplum fikrinin aka en gemunu ve ortadan kalkn dorulayabile- limi ekli olmas sebebiyle byledir. 8 Decektir. On dokuzuncu yzyldan gnm- mokrasi, kendi kendini belirleyebilen bir ze muhtelif milliyetilik dalgalarnn sonu- varlk bnyesinde ynetim ve karar srecu, egemen devletlerin tabiatn deitir- cinin meruiyetinin bir kaynadr. Yunan mekten ziyade, bunlarn oluturduu a- polisinden talyan ehir devletlerinin sivil narik toplumun nfusunun artmas ol- cumhuriyetiliine, on yedinci yzyldaki mutur. rzaya dayal hkmet fikirlerine, sosyal Demokrasinin, demokrasi ncesi d- dnyasn kolektif seim dorultusunda nemde yaratlm bir siyas varlk olan kontrol eden toplum dncesi, siyaset egemen devletin temel zellikleri zerinde anlaymzn merkezi oldu. Demokratik
Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

egemenlik, vatandalar kapsar ve onlar bakalarndan esirgenen ortak bir yelie balar. Kendini yneten toplum anlaynn kaynaklar eskidir, fakat modern mill devlet formunda farkl ve zgn bir itibar kazanmtr. Birincisi, demokrasi ncesindeki ekliyle devlet, (toplumdan ayr, zgn bir varlk olarak) iddeti tekelletirmi, tek tip ynetimi empoze etmi ve bir eit hukuk dzeni salamtr. Devletler, vatandalarna, d dman ve i kargaalara kar yeterli lde gvenlik salamay taahht etmilerdi. Aydnlanm otokrasinin meruluu olarak gelien bu iddia, sadece devletler temsil demokrasiler olduklarnda, sava ve bar meselelerine asil amalar ve hanedan hesaplarnca belirlenmek zere ara verildiinde tamamen muteber oldular. Kanttan bu yana, liberal devletlerin birbirine saldrmamas teklifi, bir mill devletler dnyasnn bar bir dnya olacana ve demokrasinin kendi iinde devletler arasndaki anarik ilikileri yumuatacana dair umudun temeli olmutur.9 kincisi, temsil olarak ynetilen modern devlet, lkesini, nceki rejimlerde mevcut olmayan derecede bir btnsellik ve kapsamllkla ynetebildi. Temsil hkmet, devletin vergilendirme gcn salamlatrd ve merulatrd; bu mal gle ve yaran otoritelerin ortadan kaldrlmasyla tek tip bir mill ynetim sistemi yaratabildi. Bu temelde, rnein, evrensel mill eitim sistemi veya halk sal lleriyle sosyal ynetimi geniletebildi. ncs, (yalnz yirminci yzylda olmakla beraber) devletler, mill ekonomileri ynetmek veya ynlendirmek iin, hem Birinci ve kinci Dnya Savalarnda ngiltere ve Almanyada szkonusu olan devlet ynlendirmeli ekonomilerde olduu gibi otari ve devlet planlamasyla, hem de ekonomik aktrlerin kararlarn etkinletirerek ekonomik ktlar eitlendirmek iin parasal ve mal politikalar kullanarak Keynezyen nlemlerle orta yolu tutturdu.

Bylece, 1960larla birlikte devlet, baskn sosyal varlk olarak grld: devlet ve toplum fiilen iki balang noktas oldular. Devlet, toplumu gerek komnist dnyada, gerekse Bat dnyasnda ok farkl yollarla da olsa ynetti ve ynlendirdi. Komnist devletler, daim merkez planlama yoluyla ynetilen muhtelif mill ekonomilerdi. 1960larda sosyalist yapnn arlklar bitmeye yz tuttu ve Kruev gibi reformcular Batyla ak atmadan ziyade, daha byk refah ve bar ortam sz vermekteydiler. Gelimi Batl sanayi devletlerinde mill ekonomi ynetimlerinin hem tam istihdam hem de grece istikrarl byme salamay srdrebileceine geni lde inanlmt. Dounun ve Batnn sanayi devletleri, toplumlarnn hayatlarnn her ynn idare etmeye ve gzetmeye yetkili olarak dallanp budaklanm kamu hizmeti kurumlarydlar. Sanayi devrimiyle ekillenmi olan, alan nfusun ounluunun 1960lara kadar bile kol gc iisi olduu Bat toplumlarnda; salk, eitim ve refahta tek tip ve genel mill hizmetler poplaritesini srdrd. Dzensiz kapitalizmin krizinden henz kurtulmu olan kitleler, 1945ten sonraki byk patlama ve tam istihdamla yaratlan yeni kitlesel refah sevmeye balamalarna ramen, kolektif devlet sosyal korumasndan kaynaklanan memnuniyetlerini srdrdler. Bu devlet alglamas, artc bir hzla deiti. Dou Avrupadaki 1989 devrimleri ve bunlarn olumsuz sonular, mill devletlerin ynetim kabiliyetlerini yitirdii ve mill dzeyde srelerin nceliklerini kresel srelere devrettii bir modern dnya alglamasnn yaygnlamasna yol at. 1989un bitirdii Souk Sava, ittifak etmi mill devlet topluluklar arasndaki zel bir atma yapsyd. Her iki tarafta da ideolojik amalar iin kullanlan, fakat ncelikle bir ideolojiler atmas olmayan bu atmann itici gc, iki silhl kamp arasndaki karlkl korkuydu. Souk Sava,

129

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

130

mill devlete, onun asker kapasitesine, bunlar srdrmek iin gereken mill dzeyli ekonomik ve sosyal dzenlemelere olan ihtiyac artrd. Devletler sistemi, merkezde pasif kat ztlama, kenarlarda vekleten atma modeli iinde donduruldu. Devlet, askya alnm atmada glerini yedekte tutsa da, gerekli olmay srdrd. 1989a kadar, iki sper gcn ve onlarn mttefiki olan devletlerin savaa girmesi ihtimali, gerekleme zorluu ve iki tarafl intihar riskine ramen mmkn olageldi. Bu ihtimal, mobilize ve hzl bir dman korkusu, mill devleti gerekli kld. Eer devletler, toplumlarn kontrol etme glerini yitirse veya azaltsayd dman onlarn zerine gelebilir ve bunlardan birinin bak asna bal olarak, sosyalizmin kazanmlarn yok edebilir veya komnist tiranl empoze edebilirdi. Bu bloke edilmi atma, sonradan kendisini gszletirecek olan deiimleri ertelemek veya gizlemek sretiyle mill dzeyli ynetimin nemini korudu. Kreselleme Retorii Mill devlet dneminin sona erdiini, mill dzeyli ynetimin kresellemi ekonomik ve sosyal sre karsnda etkisizletiini iddia etmek imdi moda oldu. 1970lerden gnmze dnya pazar glerinin en gl devletlerden bile daha gl olduu gerekten kresel bir ekonominin yaratlna ahit olduumuz iddia edildi. Mill ekonomiler, uluslararas mal pazarlarn ve ulus-ar irketlerin hakim olduu tek bir kresel ekonomide toplanmaktadr. Sermaye hareketlidir ve ekonomik avantaj nereyi gsterirse oraya yerleecektir, fakat igc hem mill konumlu hem de grece statiktir ve uluslararas rekabetin yeni basklarn karlamak iin siyas beklentilerini ayarlamak zorundadr. Geni ii haklar ve sosyal korumaya dayal zgn mill rejimlerin bylelikle modas gemi oldu. Kresel pazarlarn ve mill

ar irketlerin beklentilerine zt olan parasal ve mal politikalar da yle... Mill devlet, etkili bir ekonomik ynetici olmay brakt. Artk sadece uluslararas sermayenin zorunlu addetmekte olduu sosyal hizmetleri ve kamu hizmetlerini, mmkn olan en az toplam gider maliyetiyle salayabilir. Bu sylem siyasetiler arasnda ve medyada yaygn ve sradandr. 10 Bu yeni perspektifte mill devletler, kresel sistemin yerel yetkilileri hline geldiler. Artk, kendi lkeleri dahilinde bamsz olarak ekonomik faaliyetin veya istihdamn seviyesini etkileyemezler; dahas, byle bir durumu, uluslararas hareketli sermayenin seimleri emretmektedir. Mill devletlerin ii, imdiye kadar devletin iinde olan belediyelerinkine benzedi: iin gerektirdii altyap ve kamu mallarn mmkn olan en dk maliyetle salamak. Bu yeni kreselci sylem anti-politik bir liberalizmle temellendi. Dnya tketicisine en ucuz ve en etkili rnleri salayabilen serbest ticaret, ulus-ar irketler ve dnya sermaye piyasalar; ticareti, siyasetin snrlamalarnn uzanda tutuyor. Kreselleme, 19. yzyl ortalarnn Cobden ve Bright gibi serbest ticaret liberallerinin ideallerini gerekletirdi. Bu da, ticar faaliyetin ncelikli olduu ve siyas gcn dnya serbest ticaret sistemini korumaktan baka grevi olmad, askerden arndrlm bir dnyadr. Gelimi sanay lkelerindeki sa iin kreselleme sylemi Hzr gibi yetimitir. Bu, onlarn 1980lerdeki parasalc ve radikal biimde zel teebbs politika tecrbelerinin fec baarszlndan sonra yeni bir kira szlemesi salyordu. Mill ekonomi ynetimi dneminde uygulanan ii haklar ve sosyal refah, Bat toplumlarn, yeni sanayileen Asya ekonomileriyle rekabet edemez klacak olduundan zorla azaltlmaldr. Radikal sol iin, kreselleme, -bu entelektel kesinlik siyas iktidarszlk pahasna alnm olsa bile- dnya

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

kapitalist sistemi gereini ve mill reformist stratejilerin aldatc yaplarn ispatlamaktadr. Sol ve sadan kresellemeciler, Keynezyen dnemin sona eriini iki tarafl olarak kutlayabilirler. Mill ekonomi ynetimi, tam istihdam ve srdrlebilir byme, geni lde vasfsz ii gcyle yaplan standart seri retim, sanayi, ii rgtleri ve devlet arasndaki anonim ibirlii, rgtl igcnn siyas etkisini lehine olan ve muteber siyas politikalar merkezci ve reformist bir yola balayan artlar yaratt. Deiken uluslararas pazarlarn hkim konumu, esnek retim metotlar ve igcnn radikal biimde yeniden yaplandrlmas ynndeki deiiklik, gelimi lkelerdeki belirsiz byme, rgtl igc ve aracln d gibi btn gelimelerin reformist stratejileri snrlad ve ister rekabeti ister ibirliki olsun mill siyas srelerin merkeziyetini azaltt iddia edildi. Gelimi lkelerdeki mill politikalarn gittike soukkanl politikalar hline geldii iddiasnn gereklik pay vardr. 11 Bu artk bir sava, bar veya snf atmas meselesi deildir. Ortak hayat iin veya l mill abalar iin bir kitle seferberlii me-selesi de deildir. Kreselciler iin mill dzeyli politika daha da az dikkat ekicidir nk, mill rekabet gcnn altn oyan aptalca mdahaleci stratejiler uygulanmad srece ekonomik ve sosyal sonular byk lde deitiremez. Bylece mill politikalar, belediye politikalarna daha ok benzetilmektedir. Bu ekilde enerji geleneksel politikadan kuru lu partilerden boaltlacak ve birinci snf siyas kariyerin ekimine girmeyecektir. Enerji, manev politikalara -krtaj, ecinsel haklar, hayvan haklar, evre, vb. konulara- ynlendirilecektir. Eylemci veya scak politikalar, bunlarn, dikkatleri hayat mill meselelerden baka yne evirecei korkusu olmakszn ncelikli siyaset olarak

uygulanabilirler (nk bunlar artk gnlk ve sradandr). Mill dzeyli siyasetin merkezliindeki azalma, siyas gleri, dmanlara kar ibirlii veya mill serveti korumak iin birlikte alma mecburiyetinden kurtarmtr. Alt milliyetler ve blgeler, otonomilerini daha az korkuyla iddia edebilmektedirler. rnein, Breton kltrnn ve karlarnn aktif bir savunucusu olmak, artk Fransaya, Almanya ile arasndaki yaayan veya l atmalarnda zayflatma etkisini dourmayacaktr. Ayn ekilde mill dzeyde kltrel homojenlik, mill devlet siyas bir varlk olarak daha azn sunabildii iin, dnya piyasalarna bal olan gelimi lkelerde daha az merkezdir. Bu argmanlarn baz gl ynleri vardr. Keynezyen dnemden bugne mill devletlerin nem ve rolnn nemli derecede deitiine phe yoktur. Devletler daha az otonomdurlar, lkelerindeki ekonomik ve sosyal sreler zerindeki mnhasr kontrolleri daha azdr ve mill zgnl ve kltrel homojenlii srdrmeye daha az muktedirdirler. Mill Devletin Deien Yetenekleri Mill devletin rolnn radikal biimde deitii ve sonu olarak halknn ve i sosyal srelerinin zerindeki kontrol yeteneinin azald belli alanlar vardr. Bunlarn ilki savatr. Devlet, bir lkenin kaynaklarn d atma iin daha iyi seferber etme gcn, dahil iddet aralarnda bir tekel konumunu kazanmt. On altnc yzyldan gnmze mill devletin en aklayc yetenei sava yapma gc ve bunu gerekletirmek iin vatandalarnn mal ve hayatlarn alabilmekti. Souk Sava bu gc canl tuttu. Dou ve Bat arasndaki karlkl husumet, muhtemel bir sava tehdidine kar daim seferberlik ihtiyacn glendirdi. Bunun yannda nkleer silhlarn geliimi, nkleer devletler arasnda, geleneksel anlamda belli hedef-

131

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

132

leri gerekletirmek iin g kullanm gsteren bir sivil dnya dzeni kurdular. 1 3 olan savan kmasn imknszlatrd. Devletler imdiye kadar dayanlmaz bir Klsik anlamda sava, bir karar arac, derecede olan birbirlerinin iilerine kadevletler arasnda baka herhangi bir yol- rmay bar muteber klmak iin kabul la zlemeyecek sorunlarn zld etmek zorundaydlar. Nkleer glerin bir zafer olarak grlrd. Clausewitzci vard niha sonu, gcn kullansz olsava maksatl ve o derecede de rasyo- duudur: sava ve siyas dzenleme yaneldi; politikann dier aralarla srdrl- pamaz, eer kurumsallatrlmsa gerekmesi. Yaklak olarak eit gteki muha- siz bir caydrma yapar. ripler arasndaki nkleer sava ancak karNkleer devletler arasnda sava imlkl ykmla ve katlmc devletlerin yetkiknsz hle geldi, ister liberal olsunlar islileri tarafndan izlenecek herhangi bir a- terse olmasnlar, nkleer imknlar, savaklc politikann yokluuyla sonulanabilir. n liderlerini minimal aklcla sahip olBernard Brodienin (Hiroimann hemen maya zorlad. Nkleer olmayan atmalar ardndan) gzlemledii gibi, nkleer silh- ancak periferi blgelerinde ortaya kalarn tek rasyonel fonksibilecek, taraflardan birinin yonu caydrmayd: artk Daha kk devletler yenildii vekleten aten byk asker g bir malar da nkleer sava siyas karara ulamakta birbiriyle savaacaktr. tehdidine yol amayacakkullanlamayacaksa, fakat Gelimi devletler ter- t. Nkleer silhlara sahip sadece ilevini koruyorsa olmak, ayn zamanda ve bylece politikaclara, rizm tarafndan tehdit nkleer devletler arasnbunu, nkleer devletlerin edilecektir. Devrimci daki konvansiyonel sava aralarndaki karlkl anihtimaline de son verdi.1 4 lamalarla siyas kontrol hareketler yoksullam Nkleer silhlar, sava, altna almak iin anlamlar periferide, Chiapastaki gelimi devletler arasntasarlayacak zaman veriZapatistalar gibi, yeni daki uluslararas ilikilerin yorsa, etkili olacakt.1 2 dna itti; bu silhlar, alBrodie, bu, yarm fakat yerel dilenci ordu- ternatif bir karar arac deyzyllk ar risk ve tlarn ykseltmeye il, fakat bertaraf edilmesi kenme tehlikesi dnemi gereken karlkl bir feldevam edecektir. boyunca srse de haklyket tehdidi oldular. d. Souk Sava, siyas Bylece, silhl kuvvetler nde gelen olarak desteklenemez bir durumdayd, tgelimi lkelerin birbirleriyle ilikilerinde myle younlat caydrma istikrarszd ve ykselen silh yarnda nkleer yeni- neredeyse konu d hline geldi. Silhlar, ememe durumu en yksek maliyete yava yava savan modasnn gemi ulat. Sper gler arasnda, silh yar- olduu bir noktaya ulat. Silhl kuvvetler nda teknolojik stnlk arayyla geen varlklarn srdrecekler, fakat daha az youn yar dnemini, detant dnemleri nem tayacaklar ve siyas atmalar ortakip etti. nde gelen nkleer devletler, taya karmakta daha az ara olarak kul15 nemli derecede bir geleneksel egemen- lanlacaklardr. likten vazgetiler; anlamalarla, sadece Bu, bar bir dnyada yaayabilecesavalar snrlandran deil, dier devlet- imiz anlamna gelmemektedir. Daha klerin denetim, gzetim ve etkin asker ha- k devletler birbiriyle savaacaktr. Gelirekt ihtimali douran asker tatbikat, vb.- mi devletler terrizm tarafndan tehdit den haberdar olma yetkilerine de rza edilecektir. Devrimci hareketler yoksullaKasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

m periferide, Chiapastaki Zapatistalar gibi, yeni fakat yerel dilenci ordularn ykseltmeye devam edecektir. Devrimci hareketler, belirli yerel husumetlerle eklemlenecek, fakat artk ortak anti-kapitalist ve anti-emperyalist ideolojiyle birletirilmi bir tek atmann mfrezeleri olarak grlmeyeceklerdir. Fakat bu, en azndan gelimi devletlerde, hkmetlerin, sava iin vatandalarnn can ve mallarna bavurma frsatlarnn uzak olduu anlamna gelir. Artk bu hkmetler, toplumlarn seferber edemeyecek, topyekn savan etkin bir ekilde srdrlmesi iin gerekli olan otoriteyle btnlemeyi ve dayanmay talep edemeyecek, yaratamayacaklardr. Sava tehdidi olmakszn, dmanlar olmakszn devlet, vatandaa daha az nemli gelir. Ne zaman ki halklar dmanlarla, istilclarla ve igalcilerle yzyze geldiler, o zaman devletlerine ve hemehrilerine ihtiya duydular. Komularyla bar bir ekilde yaayacan iddia eden ve kendi halkndan snrl taleplerde bulunan liberal devlet, kendisine saldrldnda halklarn, otoriter devletlerin bile nadiren sahip olabildii ortak aba ve fedakrlk seviyesine kkrtabilir, byk meruiyet talep edebilir. Bu meruiyetler ve bunlarla birlikte sava ihtimaliyle merulatrlan mill ihtiyalar iin her tr hazrlk -mill endstriler, mill verimi tevik edecek salk ve refah ve zenginle fakiri ortak bir mcadelede birletirecek sosyal dayanma- gitti. Sosyal demokrasi, sanayilemi konvansiyonel savatan faydaland, nk ekonomik ve sosyal reformlar pahasna elden gelenin yapld sava abalarna, organize igc salayabilirdi. Artk gelimi dnyadaki devletler egemenliklerinin nemli bir dayana olarak savaa sahip deillerdir. Artk otonom aktrler olarak anarik devletler toplumunda herhangi bir d politika takip etmekte zgr kabul edilemezler. Devletler toplumu, anarik bir durumdan yar sivil

bir hle geti. Dnya devletlerinin nemli bir ksm birbirlerine, bir uluslararas toplum sonucuna gtrecek muhtelif yollarla (ve nde gelen ilerlemi G7, OECD lkelerinde olduu gibi kendi karar prosedrleri ve kurallaryla fiil bir devletler kurumu dahilinde) baldrlar. Bu, mill devletlerin artk tamamen devre d olduu anlamna gelmiyor, ancak mill devletlerin lke dahilinde meru iddet tekelleri artk onlarn varlnn kesin bir sonucu olmayacak. Bu, devletler arasnda g ilikileri olmad eklinde anlalmamaldr. Gelimi sanayi lkeleri arasnda bile diyalog ve ibirlii btnyle atmann yerini alm deildir; dahas, devletler aras yarn konu ve formlar ekonomik meselelerle snrl kalmtr ve artk bir seenek olmayan savala snrlanmtr. Biz, Souk Savan dondurduu bir uluslararas sistemin geiine ahit olduk, fakat, sper gler atmas de gese de, on dokuzuncu yzyln byk glerin g dengesine dayal sistemine benzer bir eylere geri dnmemiz mmkn deil. Devletler artk dnya hegemonyas iin asker anlamda yaramayacaklar ve byk devletler dierlerini g kullanarak igal edemeyecekler. Bu anlamda, ilkel ekilleriyle emperyalist yaylma dnemi bitti. Ancak dnya ne askerden arndrlmtr, ne de post-politiktir, dahas piyasalar henz devletleri devre d brakm deildir. Dnya ticaret sistemi imdiye kadar kendi kurallaryla ynetilen mnhasr sistem, bir ekonomi olmad. Aksine, uluslararas ekonomi terimi ekonomik ilikilerle siyas sreler arasndaki karmak karlkl etkileimi anlatacak bir ifre hline geldi. Uluslararas ekonominin geen yzyldaki stn rejimleri, byk lde byk glerin atmalaryla tekrar tekrar ekillendi. Bugnk mesele odur ki, yeni ortaya kan uluslararas sisteme uyan zorlayc modeller bulunmamaktadr; ne byk

133

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

gler atmas ne de hegemonik istikrar, ilerin son durumunun tam ve doru bir izah deildir. Bununla birlikte, her iki modelin baz unsurlar hl ilgilerini koru maktadr. Ekonomik anlamda, eski byk gler hl iin iindedirler. G7, 1914n byk glerinin ounu kapsamaktadr Britanya ve Kanada, Fransa, Almanya, talya, Japonya ve ABD. Sadece Avusturya-Macaristan ortadan kaybolmutur. Rusya 1914te ne ise, o hline geri dnd; ekonomik bir gerilik ve cidd bir asker g. Bunlara katlacak yeni gler yok in ve Hindistann her ikisi de blgesel asker gce sahipler, fakat hepsi bu kadarsa, bunlarn yakn zamanda en gl ekonomiler kulbne katlmas mmkn grnmemektedir. Gler mevcuttur, fakat Rusya dnda hepsi aralarnda savan neredeyse dnlemez olduu bir devletler birliinin yeleridir.
134

Benzer ekilde, ABD, Pax Americana sresince zevkini kard hegemonyann en azndan nemli bir ksmn elinde tutmaktadr. 1945 sonrasndaki Amerikan hegemonyas, hem ok boyutluydu, hem de rakipsiz deildi. Bu hegemonyann baz boyutlar srmektedir. Asker bakmdan ABD hl rakipsizdir ki, bu da, baka bir gcn, uluslararas ekonomiyi Amerikan karlarnn tersine aksatmak veya yeniden yaplandrmak iin radikal biimde asker g kullanmaya cesaret edemeyecei anlamna gelmektedir. Bylelikle ABD, rutin dnya polisi roln oynamak konusunda isteksiz olsa bile, dnya serbest ticaret sisteminin u itirazlara kar tek muhtemel ve muteber garantr olmaya devam etmektedir. Amerika ayn zamanda hl dnyadaki en byk ekonomidir ve Asyadaki ihra ynelimli baarl devletlerin epeyce baml olduklar dnya talebinin g merkezidir. ABD artk bamsz bir para politikas izleyecei parasal hegemonyaya sahip olmad hlde, dolar hl

dnya ticaretinin aracdr. Ne AB ne de Japonya, Amerikann dnya roln stlenme veya bunu isteme yeteneine sahiptir. Bu belirsiz uluslararas sistemde daha fakir lkelerin sorunlar emperyal smrgecilik veya kaynaklarn igal edilmesi giriimleri deil, ihmal edilme ve darda tutulmadr. Ticaret ve yatrm, gelimi lkelerle az sayda yeni sanayilemi kayrlan lke arasnda akmaktadr. Geriye kalanlar, ekonomik anlamda marjinal ve dolaysyla Batnn gznde siyas olarak nemsiz, urunda kavga edilmeyecek ve asker mdahale riski alnmayacak deere sahip bir hle gelmitir. Modern iletiim sistemleri, snrlarn tesindeki karlar ve ilikileri paylaan insanlarn oluturduu bir uluslararas sivil toplumun temellerini oluturdu. Uluslararas medya, hem elit hem de popler bilimsel ve sanatsal bir kozmopolit kltrler dizisini mmkn kld. Bunlar, mill bir dilden ok, evrensel bir dil olarak ngilizcenin araclyla baland. Kltrel homojenlik giderek problematik hlini almakta, mill kltrler sadece halkn deiik amalarla iinde yer ald bir kltrler btnnn yeleri olmaktadr. Kozmopolit ve mill kltrler karlkl etkileirler. Btnyle kltrel homojenlik ve mnhasrlk ok daha az mmkndr. e dnk milliyetilik ve kltrel fundamentalizm, saknmadan sylemek gerekirse, kaybedenlerin siyasetidir. Muhtelif dnya piyasalarnda alrken ayn zamanda bunlarla birlikte srp giden uluslararaslatrlm kltrleri grmezden gelmek neredeyse imknszdr. Byle ie dnk milliyetilikler varolacak ve gelimeye devam edecektir, fakat bunlarn siyas planlarnn baarlarnn derecesine gre toplumlarn marjinalletirme etkileri olacaktr. Ayns, gelimi lkelerde herkesi kapsayc -etnik, din veya her ne olursa olsunbir kimlik talep eden sosyal gruplarn,

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

mensuplarn sosyal marjinaliteye mahkm etmeleri bakmndan da dorudur. Farkl dillerin ve dinlerin mevcudiyeti, Kantn iddia ettii gibi, hemen hemen kltrel farkll garanti etmektedir. 16 Ayr yerel kltrel gelenekler, kozmopolit kltrel yaantlarla birarada olmaya devam edecektir. Bununla birlikte, tehdit edilen, bireylerin ayn dili, inanlar ve faaliyetleri paylaan basit rnekler olduu mnhasr ve bir anlamda kendi kendine yeten mill kltr fikridir. Gelimi lkelerin ounun nemli kentlerinde dzinelerce dil ve neredeyse akla gelebilecek tm dinler yaygn olarak yaamaktadr. Grebildiimiz kadaryla, devlet, atmalar zerek ve byle paralel toplumlarn birarada yaamasn mmkn klarak bu farkllklar ynetecek yeni bir esas bulacaktr. Yerle kltr arasnda kesin bir iliki yoktur. En azndan gelimi lkelerin byk ehirlerinde dnya kltrleri, az veya ok, rastgele karmtr. Servet ve gelir kresel deildir, daha zengin ve daha fakir devletler arasnda mill ve blgesel olarak datlmtr. nsanlarn byk ounluu iin mill devletler, greli kalite ve maliyetlerine gre seilen hizmetler salayan belediyeler veya yerel ynetimlere benzemezler. Mill devlet, mill kkenli igc kayplarn telfi edecekse, yerel stratejiler ve yerel krlar aramak zorundadr. Uluslararas anlamda ak kltrler ve kkl toplumlar patlamaya hazr bir ztlamay temsil etmektedir. Fakirletirilenler Dallas seyredebilirler. Onlar, baka bir dnyann mmkn olduunu bilirler. Sosyalist devrim ideolojisinin daha az alcs olabilir, fakat dnyann fakirlerinin yldrlabilecei veya fakirliklerini pasif biimde kabul edecekleri hayl edilmemelidir. ster sokak sular, ister Chiapas gibi gerilla atmalar olsun, onlarn tepkileriyle mcadele etmek, eski tip komnist ynelimli isyanlarla mcadele etmekten ok daha zor

olacaktr. Byle tepkiler, yerel olacak, ideolojik ifadelerle dier atmalara daha az eklemlenecektir. Dolaysyla, byle mcadeleler, temelde, kontrol altna almalar iin yerel devletlere ve yerel elitlere braklm olacaktr. Gelimi lkelerdeki sanayi iileri, Tayvan veya Malezya gibi gelimi lkelerin st tabakalarndaki iyi eitilmi ve uzman iilerin ucuz igcnden korkmaktadrlar. nc Dnyann fakirleri, kendilerini, kendileriyle ve az sayda yeni sanayilemi lke (YS) ile ok daha fazla ticaret yapan bir zengin dnya tarafndan terkedilmi grmektedirler. Ynetim ve Dnya Ekonomisi Siyasetin, en azndan makl biimde, mill devletler ve bunlarn dsal bilardo topu etkileimleri sreci eklinde kabul edilebildii dnemlerin yaandna phe yoktur. akan ve ou zaman yaran ynetim aralarnn oluturduu karmak bir sistemde tek seviye olan devletle siyaset, daha fazla ok merkezli hle gelmektedir. Gerek lke gerek ilev bakmndan, akan bu otoritelerin yakn zamanda Ortaadaki kadar karmak bir hl almas muhtemeldir. Fakat ynetim form ve seviyelerindeki bu karmaklk ve eitlilik kreselleme retoriinin im ettiinden olduka farkl bir dnyay; iinde mill devlet iin ayr, nemli ve srekli bir yer bulunan bir dnyay iaret etmektedir. Bu noktada, daha fazla btnlemi, uluslararaslam bir ekonomide, ekonomik faaliyetin kontrol meselesinin sadece bal bana bir ynetim meselesi olduunu aka belirtmeliyiz. Egemen mill devletler, lkelerindeki herhangi bir faaliyetin nasl ynetildiini belirleme hakkn -hem bu ilevi kendileri uygulamak iin, hem de dier birimlerin limitlerini belirlemek iinkendilerinin ayr bir zellikleri olarak talep etmektedirler. Bu, ynetim ilevi tekelinin talep edildii anlamna gelmektedir. Dolaysyla, ynetim terimini, bir lkedeki top-

135

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

lumun hayatn kontrol eden ve dzenleyen devletin kurumlaryla tanmlama eilimi yaygnlamaktadr. Ynetim, kamu veya zel, devlet veya devlet-d, mill veya uluslararas eitli kurulu ve uygulamalar tatbik edilebilecek bir ilevdir. 17 Ortaala bu benzerlik, ynetim ilevinin egemen devletlerce tekelletirilmesi giriiminden nceki dnemi hatrladmzda bunu anlamamza yardm etmektedir. Bu, onun tek ve snrl amacdr. Ortaalardakine benzer bir dnyaya, mill egemenlikin gelimesinden nceki dnyaya geri dnmyoruz. Bu, sadece mill devletler ve halkn srarnn egemen kontrolnden kaynaklanmamaktadr. Ynetim biimlerinin rolleri ve faaliyet alanlar bugn kkl biimde deimitir ve bunun ynetim mimarsi asndan farkl anlamlar vardr. Ortaalarda, eer atmac nitelik tayorsa, paralel, yaran ve akan yetkilerin birarada varolmas mmknd, nk ekonomiler ve toplumlar daha az btnlemiti. gc dalm ve karlkl bamllk derecesi nispeten dkt, oysa bugn toplumlar ayr ve ou zaman uzak faaliyetlerin koordinasyonuyla geinmektedir. Farkl ynetim ilev ve dzeyleri, igc dalmn yaatan bir kontrol dalm dahilinde birbirine balanm olmaldr. Bu gereklemezse, vicdanszlar istismar edebilir, ansszlar ise farkl ynetim ara ve boyutlar arasndaki ukurlara debilirler. Ynetim gleri (uluslararas, mill ve blgesel), nispeten iyi btnlemi bir sisteme dikilmelidir. Bu olmazsa, bu ukurlar btn seviyelerde ynetim anmasna yol aar. nemli olan husus, byle tutarl bir sistemin geliip gelimeyeceidir ve uluslararas ynetimin demokratik olup olamayaca sorusuyla ncelik kazanmaktadr. lk sorunun cevab tartmaldr. Fakat kreselleme tezinin basitletirilmi versiyonlar bunu zmeye yetmemekte-

136

dir; nk bunlar, tutarll salayacak anahtar kurumun, mill devletin yetenekleri konusunda kadercilie ynelmesine sebep olmaktadr. Mill devlet, bu diki srecinin merkezindedir: Devletlerin, gc, yukar doru uluslararas ve aaya doru ulus-alt kurululara datma politika ve uygulamalar, ynetim sistemini birarada tutacak dikilerdir. Ynetimdeki boluklar kapatacak byle politikalar ve dzenlemede bir iblm olmadnda, kontrol iin gereken hayat gler kaybedilecektir. Otorite, bugn, devletlerin iinde ve birbirleri aralarnda mill biimde merkezlemi deil, oul olabilir, fakat etkin olmak iin bunun, nispeten tutarl kurum mimarsini dzenleyecek bir unsurla glendirilmesi gerekir. Bu ok sradan kreselleme teorisyenleri, hem dnya ekonomisinin frenlenemez olduunu, deiken piyasalar ve farkl karlarla baka bir tasar unsurunun mmkn olmadn dndkleri iin, hem de piyasay, kurumsal yaplara mdahale eden bir ibirlii mekanizmas olarak grdkleri iin inkr etmektedirler. Piyasa, hkmetin bir ikamesidir, nk ynetimin tatmin edici bir ekli olarak, dsal kurumsal dzenlemelerle en az seviyede engellendiinde almalarnn optimal sonular rettii kabul edilir. Ohmae (1990) gibi ar kreselleme teorisyenleri, sadece iki gcn, kresel piyasa glerinin ve ulus-ar irketlerin, dnya ekonomisinde nem arz ettiini ve bunlarn etkin kamu ynetimine konu olmadn ve olamayacan iddia ederler. Bunlara gre, kresel sistem piyasa yar mantyla ynetilir ve hibir hkmet kuruluu (mill veya baka trl), dnya piyasa glerinin leini yakalayamad iin, kamu politikas en iyi ihtimalle ikincil olacaktr. Tekrarlamak gerekirse, bu bak mill hkmetleri kresel sistemin belediyeleri olarak grmektedir; bunlarn ekonomileri artk cidd anlamda mill deildir ve ancak kresel ekonominin ihtiya

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

duyduu kamu hizmetlerini yerel lekte salama roln kabul ederlerse hkmet etkinliine sahip olabilirler. Bununla birlikte sorun, byle kresel bir ekonominin hlihazrda mevcut mu yoksa gelmekte mi olduudur. Kat bir kresel ekonomiyle, birok irketin ayr mill ekonomilerdeki slerinden faydalanarak ticaret gerekletirdii olduka uluslararaslatrlm bir ekonomi arasnda byk farkllklar vardr. lkinde, ekonomik sonular tamamen dnya piyasa gleri ve mill-ar irketlerin i kararlar tarafndan belirlendii iin, mill politikalar nemsizdir. kincisinde ise mill politikalar srdrlebilir, hatta, mill ekonomik temellerin ve onunla ticaret yapan irketlerin zgn tarzn ve gcn korumak iin zorunludur. Birincisinde, byyen ve yksek derecede uluslararas ticaret ve yatrma sahip bir dnya ekonomisi muhakkak kresellemi bir ekonomi deildir. Bu noktada, uluslararas dzenleme formlar mill devletler tarafndan yaratlp srdrld iin, mill devletlerin hl ekonominin ynetiminde temel bir rol vardr. Ne Tr Bir Uluslararas Ekonomi? Mesele, ne eit bir uluslararas ekonominin meydana gelmekte olduu sorusu etrafndadr: muhakkak uluslarst bir ekonomi mi, yksek dzeyli uluslararas ticaret ve yatrm aralarna ramen mill konumlu sre ve aktrlerin merkezde olmay srdrd bir ekonomi mi? Bu soruyu deerlendirebilecek eitli deliller ortaya koymak ve bu delilleri toplamaktaki glklerin almas ve bunlarn burada tamamen ele alnmas zordur. Biz, kresellemenin lehine ve aleyhine olan delillere gz atmaya altk ve delil dengesinin farkl mill merkezler arasnda younlaan sermaye ve ticarete dayal bir ekonomi kavram lehine grndn iddia ettik. Aadaki noktalar btnyle kresellemi bir ekonomi tezi aleyhindeki durumu zetlemektedir:

- Gerek uluslar-ar irketlerin says azdr; nemli irketlerin ou, dnya piyasalarnda ticaret yapmasna ve bu piyasalarn dardaki ilemlerinde cidd bir yer igal etmesine ramen, farkl mill temeller zerinden almaya ve ayr bir mill kimlii korumak istemeye devam etmektedir;18 - Gerek uluslarar irketler ender bulunuyorsa, irket dzeyinde tebrz eden balca uluslar-st fenomen, irketler aras ortaklklar, joint-venture birliktelikleri, uluslararas olan fakat mlkiyet birlii ve hiyerarik kontrolden yoksun olma eilimi gsteren faaliyetlerdeki hzl bymedir -geleneksel irketler, irketleriyle dnyann geri kalan arasndaki snrlarn belirsizliiyle kimliklerinin bir ynn yitiriyor olabilirler ve bu bakmdan mill devletin kar karya kaldndan daha byk bir meydan okumayla kar karyadrlar; - Hem d ticaret ak hem de dolaysz yabanc yatrm rnekleri olduka youndur, her ikisi de gelimi sanayi devletleriyle az sayda yeni sanayilemi lkeler arasndadr;19 - Dolaysz yabanc yatrm stok ve aklardaki rakamlar; kreselleme tezinin, sermayeyi deimesi mmkn olmayan biimde, yksek cretli gelimi lkelerle dk cretli gelimekte olan lkeler arasnda hareket ediyor gren felket telll versiyonunun son tahlilde hatal olduunu gstermektedir;20 - Dnya mal piyasalarnn dzenlemelerin tesinde (dzenlenemez) olduunun kant katiyen belli deildir; rnein, deiim oranlarndaki ar deikenlik sadece ksa dnem speklatrlerinin karnadr ve kargaa dnemlerini daima (G7lerin 1980lerdeki Louvre ve Plaza mukavelelerindeki abalaryla veya genel hatlaryla sabit dviz kurlu yeni bir Bretton Woods sistemine olan ihtiya zerindeki son tartmalarda olduu gibi) az veya ok baarl istikrarlatrma ve dzenleme giriimleri takip etmitir;21

137

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

138

- Birok yorumcu, gelimekte olan nn tesine uzanan ortak bir anlaya sadnyadaki (zellikle in ve Gney ve Do- hiptir. ncelikli bir konum veya okuluslu u Asya) hzl byme eilimlerinin, yirmi bir igc olmayan hakik ulus-ar irketotuz yl iinde szkonusu ly alt ede- ler, irket iinde, dier irketlerin neredeyrek retim ve gelirin radikal bir yeniden se mill kurumlardan bamsz olarak edalmyla sonulanacan kabul etmek- dindikleri kimliin kltrel avantaj ve formtedir; larn yaratacaklardr. Bu ulus-arlk, geGelimi lkelerin kamu politikas ile leneksel anlamda, sadece, lkelere ve balca mal piyasalar arasnda srmekte devletlere alternatif bir ballk noktas olan atmalar, kesinlikle zmlenmi olan gl ideolojik misyonlara sahip ekodeildir, fakat piyasa glerinin kanlmaz nomi-d rgtler tarafndan baarlabilolarak dzenleme sistemlerine stn ge- mitir: sa Toplumu (Cizvitler) gibi. Bu, irleceine inanmak iin de hibir sebep ketlerin karlamakta zorlanaca bir eyyoktur. Sebep, uluslararas ekonomi oyun- dir. Bununla birlikte, Cizvitler, zgn bir cularnn ounun mal istikrarda karlar Ltin Katolik ortam ve eitimin okuluslu rnleri olsalar da, kltolmasdr. Ar kreselrel faklla sahiptirler. Bir leme teorisyenleri arairketi bireyin hayatnn snda yaygn olan fikir, - Uluslararas ekonomnhasr kltr oda hnemli irketlerin dzensiz mideki istikrara, line getirmek ve birey iin bir uluslararas ortamdan de, mill balardan btfayda salamalarnn tuancak, devletler nyle ayr olarak bir irhaf olacadr. Hesap edilebilir ticaret kurallar, yer- bunu dzenlemek ve kete teslim olmak zordur. irketi birincil ve devam leik ve milletler arasnda ynetim konusunda eden sosyal bir topluluk yaygn mlkiyet haklar ve dviz kuru istikrar, irortak hedef ve stan- olarak gren Japon yneticiler ve ekirdek alketlerin plnlamak zorunda olduklar bir balang dartlarda anlamak anlar, bunu, mantkl olarak, mill bir balamda gvenlik dzeyi, bir siin birleirlerse yaparlar. rekli yatrm ve byme durumudur. irketler, irketler sadece mill sahip olabilirler. ulus-ar olsalar bile, i kltrlerinden deil, kendileri iin byle artlar mill devletlerden ve sosyaratamazlar. Uluslararas ekonomideki yal rgtler gibi mill topluluklardan da fayistikrara, ancak, devletler bunu dzenle- dalanrlar. 23 Bu mill i sistemleri, baz milmek ve ynetim konusunda ortak hedef liyetilerin vaz ettii homojenlik formlave standartlarda anlamak iin birleirler- rndan olduka farkldr, fakat dier birok se sahip olabilirler. irketler serbest tica- mill kltr biiminin olmad kadar zgn ret ve ticaret rejimlerinde ortak standartlar olmay srarla srdrmektedir. irketler, isteyebilirler, fakat bunlara devletler, an- merkez ve yerel ynetimlerin ilikiler acak ortak uluslararas dzenlemeyi ger- nn dourduu maduriyetten, ticaret birekletirebilmek iin birlikte alrlarsa likleriyle, organize igcyle, yerel irketsahip olabilirler. 2 2 lere ynelmi olan mill finans kurumlaryirketlerin ou, elle tutulamayan fa- la, mill uzman formasyonu ve i motivaskat gerek avantajlar salayan zgn bir yonu sistemleriyle faydalanrlar. Bu alar, mill i kltrne gmlmtr. Yneticiler bilgi salarlar; irketler arasnda, ortak heve ekirdek kadro, resm irket politikalar- deflere ulamak iin ibirlii ve koordinasKasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

yon aracdrlar ve i ortamn daha az belirsiz ve daha fazla istikrarl klmaya yardm ederler -bir mill ekonomik sistem, irketlerin, oklara ve uluslararas ekonominin risklerine kar gvencesini oluturur. Byle, mill ynelimli sistemler, her ikisi de sanayi, ii ve devlet arasnda olduka dayanmac bir ilikiyi barndran Almanya ve Japonyada en aikr biimde olagelmitir. Fakat mill avantajlar, kurumlar, irketler ve nemli sosyal karlar arasndaki ibirlii ve rekabeti dengelemek amacyla dayanmay tevik eden bu toplumlarla snrl deildir. ABD, rekabeti ve giriimci tzel kiiliinin otonomisini vurgulayan bir mill i kltrne sahiptir, fakat ABD irketlerinin, zgn biimde Amerikal kalmakta, mill devletin g ve fonksiyonlarndan kaynaklanan ok gerek karlar vardr. rnein, dolarn uluslararas ticaretin arac olmay srdrmesi, FAA ve FDA gibi dzenleyici ve standart belirleyici yaplarn dnya lideri olmas ve ABD sanayii ile yakn almas, ABD mahkemelerinin dnya apnda ticar ve mlkiyet haklarnn nde gelen koruyucusu olmas, Federal Hkmetin R&Dnin heybetli bir destekleyicisi ve yurtdndaki ABD firmalarnn karlarnn gl bir koruyucusu olmas gibi. Ar kreselleme teorisyenleri, tketicilere iin hizmet etmesi iin azat edilmi bir dnya resmi izerler. Devlet ve asker g, kresel piyasalar karsnda mesele olmaktan kmtr. Bu baka gre, ekonomi ve politika birbirlerinden ayrlmaktadrlar ve politika, ekonominin deeri kadar deer kaybetmektedir. Piyasalarn sonucu serbest rekabet tarafndan belirlendike, piyasalar hkmettike ve mill kontroln tesinde grldke, devletlerin ekonomik sonular kontrol etme veya bunlar g kullanarak deitirme kapasiteleri azalacaktr. Ekonomik hedefler iin dnya piyasalarnn karlarna kar asker g kullanma giriimleri ykc olacandan, dviz

kurlaryla oynamak, borsalar kartrmak, ticareti azaltmak gibi ekonomik yaptrmlar szkonusu olacaktr. Sava ekonomik rasyonaliteyle herhangi bir ekilde bal olma durumuna son verecektir -birok toplum, kanlmaz olarak militan olmaktan ok endstriyel olacaktr. Sava, etnik homojenlik veya din gibi ekonomik anlamda irrasyonel hedeflerle hareket eden baarsz ve ekonomik olarak geri kalm toplumlarn ve siyas glerin bavuru mercii olacaktr. Byle, ticaret iin serbest bir dnya, bandan beri klasik ekonomik liberalizmin hayli olmutur. Bu, ayn zamanda bir illzyondur. Piyasalar ve irketler kamu iradesinin korumas olmakszn varolamazlar. Ak uluslararas ekonomi, eninde sonunda, Bat (zellikle ABD) gcne ve yasal dayanakla desteklenen aktif kamu dzenlemesine baldr. Kamu gcnce irketlere ve piyasalara salanan avantajlar, mill dzeyle snrl deildir. Aslnda, birok hayat hizmet ve irketler arasndaki ibirlii biimleri bakmndan, mill dzeyli kurumlar, yeterli lokal bilgi ve etkin ynetimin olduka uzandadr. Blgesel ynetimler, sanayinin hayat kolektif hizmetlerinin tm gelimi sanayi dnyasndaki salaycsdrlar. Blgesel ynetimler, zellikle, kk ve orta lekli irketlerden oluan endstriyel blgelerin kamu eklemleridirler ve bu durum, byle irketlerin daha byk lekli irketlerin ekonomilerine kyasla avantajl ve uluslararas dzeyde yarabilir olmalarnn nemli bir sebebidir. Blgesel ekonomik ynetimin, byyen sanayi blgelerinin, mill devletlerle blgesel ynetimler arasnda etkin bir ortaklk ve iblmnn varl, mill ekonomilerin dnya piyasalarndaki baarlarnn nemli birer tamamlaycsdrlar. Yukarda belirtilen argmanlar doruysa, byk veya kk, uluslararas piyasalarda aktif olan irketlerin birounun, dnya ekonomisinin mill veya uluslararas kamusal ynetiminin devamndan gl

139

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

140

karlar vardr. Uluslararas anlamda, mal piyasalarda bir gvenlik ve istikrar arac, gvenilir serbest pazar yaps ve ticar haklarn korunmasn ararlar. Mill anlamda, baarl sanayilemi devletlerin kltrel ve kurumsal yaplar tarafndan bahedilen farkl avantajlardan faydalanmaya alrlar. Eer irketlerin byle karlar varsa, gayri nizam piyasalardan olumu frenlenemez bir kresel ekonominin meydana gelmesi olduka uzak bir ihtimaldir. Kreselleme teorisyenleri, ya neo-klasik ekonominin basite bir okunuundan yola kan kayrac kabullere (providentiyalizm) ya da Marksist solun kasvetli varsaymlarna bel balarlar. kinci durumda, siyas otorite, sermayenin iradesine boyun emekte ve mevcut dnya dzeninde bunu karlayacak hibir ey yapamamaktadr. Daha ar kreselleme teorisyenlerinin almalarnda, uluslararas ekonominin hkmedilemez/frenlenemez olduu ve mill devletlerin ekonomik sonular etkileyemeyecei grleri birbirleriyle yakndan balantldr. Muhafazakr politik retorik iin kresellemenin deeri aikrdr. Yerel igc, uluslararas sermaye rekabeti dnya basklarna boyun emelidir. Ayn ekilde, kreselleme geleneksel mill sosyal demokrat stratejilere veya baka aktif makro ekonomik politikalara da hkmedecek gibi grnyor. Fakat durum bu mudur?

grlr. Fakat devletler, mill hkmetlerin talep ynetimini uyguladklar dnemden nce, makro ve mikro ekonomik hedefler balamnda kamu politikalarna sahipti. Hepsinden nemlisi, 1945 sonrasnda mill Keynezyen stratejilerin baarl olma ihtimali temellerini dnya ticaretinin ok tarafl ynetilmesi ve hzl byme dneminden sonra gerekleti. Dnya ticareti, i retimden daha hzl byd ve GATT rejimi tarafndan, tarife liberalizasyonu ve dviz kurlarnn ksmen belirli olduu Bretton Woods rejimi iin uyarld. Mill stratejiler, bylece, anahtar ekonomik deikenlerin uluslararas ynetimi balamnda iledi. 1945 sonras mill ekonomi ynetiminin dier bir zgn yn -ortaklk ibirlii- daha uluslararaslamann dorudan tehdidi altnda gibi grnmektedir. Mill devlet temelli byle sosyal demokrat stratejiler, akn ve ortak bir mill karda snacak yer bularak organize igcne, organize ie dayand. Fakat, potansiyel olarak olduka hareketli sermaye ile yerli kkenli igc arasnda, Almanya gibi bugne kadar mill dayanmac olmu toplumlarda bile byle mill konumlu bir kar ortakl olabilir mi? phesiz iki toplumun semenlerinin mill karlar birbirinden ayrlmaktadr, fakat ikisinin de en azndan uluslararas ekonomik istikrarda snrl ortak karlar vardr. Eer igc kolektif olarak yerelletirilmise, sermayenin imalattaki ve geni hizmet alarndaki nemli Ekonomik Ynetim ve Snrlar yatrmlar orta vadede grece sabittir. ki Uluslararas ekonomiye hkmedile- grubun da uluslararas ekonomik ortammez mi? Mill dzeyde kamu iradesi eko- daki ve zellikle mal piyasalardaki ar nomik sonular deitirmeye muktedir karmaalarn korunmasndan karlar deil midir? Kresellemecilerin ounun, vardr. Eer mill gndemler zerinde dahafzalar kttr: onlar, uluslararas ekono- ha az anlarlarsa, bu gndemler snrl minin bugn, birok bakmdan, 1870-1914 boyutta olsa bile, uluslararas ekonomik arasnda olduu kadar ak olduunu ynetim konusundaki ortak vaatleri payla1918den sonra bunu yeniden yaratmak abilirler. Scharpf (1991) gibi yorumcular iin belirli abalar sarf edildiini unuturlar. tarafndan ngrlen karlardaki keskin Mill ekonomi ynetiminin etkisizlii Key- ayrma, ancak gelimi lkelerdeki organezyen stratejilerin d balamnda nize igc gndemini yar kapal bir ekoKasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

nomide mnhasr hak ve imtiyazlarn savunabilecek gibi davranmaktan ok ak bir ekonomiye uluslararas dzenleme salayacak ekilde deitirirse, daha az cidd olabilir. imdiye kadar sosyal demokrat partiler ve sendika federasyonlar bu dzenlemeyi yapmakta baarsz olmulardr. dnyasnn nemli kesimleri, bu yzden, uluslararas ekonomi ynetimine muhalif olan btn hareketlere kar koymayacaktr. Bundan dolay devletler, her iki nemli ekonomik kar grubunu, igc ve sermayeyi, en azndan prensipte uluslararas ekonominin bir lde yeniden dzenlenmesini desteklemeye muktedir bulacaktr. Bu, igc ve sermaye arasndaki eski mill paktn uluslar-st dzeyde bir yeniden retimi olmayacaktr, fakat bu, gelimi milletler iinde ve bunlar arasnda belirsizliin giderilmesi ve ekonomik istikrar noktasnda baz kar ortaklklar olduunu im eder. Ynetim, uluslararas olandan blgesel olana doru, be dzeyde mmkndr: 1. nde gelen mill devletler, belirginletirecek olursak G3 (Avrupa, Japonya ve Kuzey Amerika) arasndaki anlamayla, geni aralklardaki dviz kurlarn istikrarllatrmak ve belki ksa dnemli speklatif mal ileri James Tobin (1994) tarafndan nerildii gibi sermaye devri vergisiyle snrlamak, ylelikle, mal servetlerin ksa dnem dolamnn speklasyonundan elde edilecek muhtemel kazanlar azaltmak. 2. Ekonomik faaliyetin belli baz boyutlar iin GATT dzenini koruyan Dnya Ticaret rgt (WTO) gibi uluslararas dzenleme kurulularn yaratan yeterli sayda devlet araclyla veya dolaysz yabanc yatrm veya ortak ortam standartlarn kontrol edecek muhtemel otoriteler araclyla.

3. Geni ekonomik alanlarn, her ikisi de orta boy bir mill devletin bamsz olarak gerekletiremeyecei sosyal hedefleri takip edebilecek gte olan, igc piyasalarnda veya sosyal korumada yksek standartlar zorunlu klan AB veya NAFTA gibi ticaret bloklaryla ynetimi araclyla. 4. irketlerle nemli sosyal karlar arasnda ibirlii ve rekabeti dengeleyen, R&D, sanayi finansnn dzenlenmesi, uluslararas pazarlama, enformasyon ve ihra garantisi, eitim. gibi nemli girdilerin salanmasnda yar gnll ekonomik ibirlii ve yardm reten, bylece mill ekonomik performans glendiren ve mill lkede yerlemi olan sanayileri tevik eden mill dzeyde politikalar. 5. Sanayi blgelerine kolektif hizmetler salayan, bunlarn uluslararas rekabet gcn artran ve d oklara kar bir lde koruma salayan blgesel dzeyli politikalar. Byle kurumsal dzenleme ve stratejiler, en azndan nde gelen gelimi sanayi milletlerinin yararna olarak, minimal seviyeli baz uluslararas ekonomik ynetimler temin edebilir. Byle ynetimler bu milletlerle geriye kalanlar arasndaki ticaret ve yatrm, gelir ve servet dengesizliini deitiremezler. Maalesef, kreselleme kavramyla ortaya srlen gerek mesele bu deildir. Mesele, dnya ekonomisine, sosyal adaleti, lkeler arasnda eitlii ve daha fazla demokratik kontrol salamak gibi byk hedeflerle hkmedilip edilemedii deil, btnyle hkmedilip edilemediidir. Bir kreselleme sreci, gelimi lkelerde meslekleri, yatrmlar ve hayat standartlarn tehdit ediyorsa o zaman dnyada bugn grdmz byk eitsizliklere kar herhangi bir tavr ihtimalinin deerini drecektir. nk, o zaman bu sre, (ekonomik iflsla yzyze kalmaktan dolay) gelimi devletler, yeni sanayilemi lkelere kar ticar

141

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

engelleri ykseltecei ve retimi yeniden blgeselletirmeye alaca iin, ksa srecektir. Eer byle uluslararas ynetim ve yeniden dzenleme mekanizmalar balatlrsa, mill devletlerin rol ok nemli olur. Mill devletler, artk, belli bir lkede politikann her boyuttaki sonularn belirlemeye muktedir hkmeden gler olarak deil, fakat ynetim biimlerinin nerilebildii, snrlanabildii ve srdrlebildii bir alan olarak grlebileceklerdir. Mill devletler, bugn, basite, dnyadan yerel dzeylere kadar uzanan karmak bir g sistemi iinde bir gler ve siyas kurumlar snfdrlar, fakat lke nfusuyla olan ilikileri sebebiyle bir merkezlikleri szkonusudur. Yeni Egemenlik Nfuslar hl lkeseldirler ve bir mill devletin vatandalna konudurlar. Devletler, lkelerinin snrlar dahilinde tam gl veya tam yetkili olmak anlamnda deil, fakat bir lkenin snrlarn kontrol ettikleri ve demokrasilerinin itibar lsnde snrlar iindeki vatandalarn temsilcileri olduklar iin egemen olmay srdrmektedirler. Dzenleyici rejimlerin, uluslararas kurulularn, anlamalarla yasaklanan ortak politikalarn hepsi, nde gelen mill devletler, egemenlii birletirerek bunlar yaratmak ve bunlara meruiyet kazandrmak konusunda anlatklar iin vcuda gelmitir. Devletler, gc, uluslarst kurumlara devretmektedirler, fakat bu, belirlenmi bir miktarda deildir. Egemenlik blnebilirdir, fakat devletler g devretseler de yeni roller kazanmaktadrlar. zellikle, egemenlik sunmak sretiyle yarattklar yeni otoriteleri merulatrma ve destekleme fonksiyonuna sahip olacaklardr. Eer bugn egemenlik mill devletin ayrt edici bir vasf olarak kesin nem tayorsa, bu, g aktarmada ve bunun hem zerinde hem de altnda yeni gleri yasaklamakta bir meruiyet kayna-

142

rolne sahip olmasndandr. Mill devletler hl merkez nemdedir, nk ynetim sanatnn temel oyunculardrlar. Mill devletler bunu, baka hibir kuruluun yapamad biimde yaparlar; uluslararas kurulularla ulus-alt faaliyetler arasnda bir mihver ilevine sahiptirler, nk lkesel olarak snrlanm bir nfusun mnhasr sesi olarak meruiyet salarlar. Ynetme sanatn bir g dalm sreci olarak uygularlar. Uluslararas kurulularn ve dzenleme kurumlarnn lek olarak byd ve tamamyla nemli olduu bir ynetim sisteminde, mill devletler kritik temsil mercileridirler. Byle bir ynetim sistemi, kresel bir ynetim ekli anlamna gelir ve bunun iinde de nde gelen mill devletler kresel semenlerdir. Devletler, ok ortalama bir derecede, uluslararas kurulularn dnyadaki anahtar gruplara kar sorumlu olduklarn ve nemli devletlerce desteklenen kararlarn uluslararas kurulularca uygulatlabildiini, zir bunlarn i kanunlarla ve yerel devlet gcyle desteklendiini garanti ederler. Byle bir temsil ok dolayldr, fakat uluslararas ynetimin sahip olabilecei demokrasi ve sorumlulua en yakn olandr. Gelimi demokrasilerdeki anahtar gruplar, devletleri zerinde biraz etkiye sahiptirler ve bu devletler uluslararas politikalar etkileyebilirler. Bu etki, en ok, baz nemli devletlerin nfuslar, ulus-ar NGOlarn (hkmet d rgtler) dnya sivil toplumu tarafndan belli bir konuda bilgilendirilir ve uyarlrsa ortaya kmaktadr. Greenpeace veya Kzlha gibi NGOlar, gerek mill-ar aktrler olmak iin irketlerden daha muteber adaylardr. evre veya insan haklar gibi ortak dnya meseleleri iin bir kozmopolit kurulu yaratmak, bunu kksz bir i iin yapmaktan daha kolaydr. Bunun yannda, hkmet-d kurulular kategorisi bir yanl adlandrmadr. Bunlar hkmetler deildirler, fakat biro-

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

u, ynetimde ok hayat roller oynarlar. Greenpeace, balina avyla ilgili uluslararas anlamalar etkili biimde gzetmekte, kontrol etmektedir. Ayn ekilde kreselleme teorisyenlerinin btn devletler iin geerli varsayd ve Afrikann baz blgelerinde olduu gibi devletlerin gerekten zayf ve etkisiz olduu yerlerde, Oxfam gibi NGOlar ynetimin eitim, alk yardm gibi baz temel fonksiyonlarn salamaktadrlar. Belli temel siyas boyutlarn, uluslararas kurulular, ticaret bloklar ve mill devletler arasnda ortak politikalar garanti eden nemli anlamalar tarafndan kontrol edildii, uluslararas nitelikte ynetilen bir ekonomik sistem de, mill devlete bir rol verecektir. Bu rol, mill devletlerin dier kurumlarda olmayan spesifik zelliklerini vurgular; bunlarn yukarya ve aaya kar pazarlk edebilme gc... Paradoksal olarak, dnya ekonomisinin uluslararaslat (ancak kresellemedii) dzey, mill devlet ihtiyacn geri getirmektedir. Mill Devletler ve Hukukun stnl Buraya kadar, mill devletin ncelikle bir uluslararas ynetim dahilindeki rol bakmndan mevcudiyetinin devamlln tarttk. Bunun yannda, mill devletin nemli bir siyas rgt ekli olarak devam edeceini iddia etmek iin baka bir sebep daha var ve bu, egemenliin en nemli geleneksel unsurlarndan biriyle, kanunlarn belirli bir lkede balayclyla yakndan ilgilidir. Devletin bu yasa yapmadaki tekel rol, iddet aralarndaki tekel konumuyla ve ynetimin temel aralarn salayan tutarl bir ynetim sisteminin gelimesiyle yakndan ilgiliydi. Bugn, bu hukukun stnln koruma rol, modern devletin oluumunun tarih srecindeki dier unsurlarnkine gre bamszdr.

Argman batan toparlamak gerekirse; hukukun stnlnn kayna olarak mill devletler, uluslararas hukuk iin zorunlu nattrlar ve kamu glerinin birletiricileri olarak farkl ynetim ve toplum standard biimleriyle oulcu mill toplumlarn yaamas iin gereklidirler. Devletler, tek ynetim arac olarak btn d varlklara kar durmak mnsna gelen geleneksel anlamda egemen olmakszn hukukun stnlnn temel kayna olabilirler. Devletin her eye yetkili olmas, mnhasrl ve her eye muktedir olmas hukukun stnl iin gerekli deildir; aslnda bunlar, devletin, tarih olarak, portmanto egemenlik teorisinden kaynaklanan ve onun altn oyan vasflardr. Devletler iki tarafl zellie sahiptir: tatmin edici karar alma ve ynetim gleri ve kendilerinin ve vatandalarnn hareketlerini snrlayan kurallarn kayna. Bu iki nitelik birbirinden -byk lde iyi ynde- ayr dyor olabilir. Ynetsel ve politika yapc kurumlar olarak mill devletlerin gc azalmtr. Savan dikkat ekiciliindeki azalmay ve mill ekonomik ynetimin snrlannn devletlerin toplumlar zerindeki hkmn azalttn grdk. Bu, devletlerin kanun yapc ve anayasal emredici olma ilevlerinin ayn lde azalaca anlamna gelmez. Devletin bir yn tatmin edici ve sonu belirleyicidir ki bu, siyas karar alma ve bunlar ynetim vastasyla uygulama meselesidir. Dier yn metotla ilgilidir ve devletin sosyal hareketlerin, en geni anlamda, hareketlere klavuzluk eden kanunlarn ve anayasal emirlerin bir dzenleyicisi olma roln ilgilendirir. Anayasal dzenin kayna olarak kendinin ve bakalarnn glerini snrlayan ve fiillere haklar ve kurallarla klavuzluk eden devlet, hukukun stnlnn merkezindedir. Eer daha karmak ve oulcu bir sosyal ve siyas sisteme doru gidiyorsak, hukukun stnlnn nemi azalmaya-

143

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset

cak, artacaktr. Farkl siyas glerden olumu, hem uluslararas hem de mill dzeyde kurumlara ve rgtlere hkmeden bir devlet, kamu glerini birbirine kenetleyen, asgar yrtme standartlar ve zarardan korunma salamak sretiyle fiil grece tutarl bir yolla dzenleyen bir aa ihtiya duyar. Bu sebeple, anayasal dzeni ve pouvoir neutre (ntr g) ynyle hukukun stnln gznnde bulunduruyoruz. Bu bakmdan balayc kurallarn kayna olarak devlet, uluslararaslam bir ekonomi ve toplumun merkezinde yer alr.
Dipnotlar: * Bu yaz, Economy and Society (Cilt:24, Say:3, Austos 1995, ss. 408-442)de yaymlanm olan Globalization and the Future of the Nation State adl makalenin evirisidir. Paul HIRST: Birkbeck College, University of London. Grahame Thompson Open University
144

siyas otoritenin nasl krlgan olduklarn vurgulamaz. Avrupann siyasasnn ounluu asndan, din savalar snrlanmakszn ne ieride istikrarl otorite, ne de darda uzlalm snrlarn tekili mmkn olmutur. 2) Westphalia Antlamasnn ilgili artlar olarak 5. madde 1. ve 30. paragraflar iin Bkz. P. Limm; The Thirty Years War, London: Longman, 1984. 3) Egemenliin, devletin mnhasr bir vasf hline gelii hakknda Bkz. H. Hinsley; Sovereignity, 2nd Edition, Cambridge: Cambridge University Press, 1986. 4) Bu bilardo topu etkileimleri E. L. Marge; Modernisation and the Transformation of International Relations, New York: Free Press, 1971 iinde vurgulanmtr. Anarik bir devletler toplumu olarak modern uluslararas ilikiler dncesi H. Bull; The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics, London: Macmillan, 1977dan alnmtr. 5) Bu milliyetilik tartmas, olduka zt iki yaklam zerinde seyreder: Benedict Andersonun (Imagined Communities, London: Verso, 1991) kltrel homojenliin karakterini siyas bir proje gibi vurgulayan gr ile Eric Hobsbawmn (Nations and Nationalism Since 1780, Cambridge: Cambridge University Press, 1992) milliyeti politikalar hakkndaki phecilii ve milliyetilerin siyas ve kltrel karmaklklar homojenize etmeye almalarnn salkl bir dzeltme olduu retoriine kar duruu. 6) Bkz. B. Hindess; Power and Rationality: the Western Concept of Political Community, Alternatives, 1992, 17 (2): 63-149. 7) Bkz. Tom Nairnin etkili denemesi All Bosnians Now, Dissent, Fall 1993, 403-10. 8) Bkz: B. Hindess; Imaginary Presuppositions of Democracy, Economy and Society, 1991/20 (2), ss. 95-173. 9) Bkz. I. Kant; Kant-Political Writing, H. Reiss, (derleyen) 2nd edition, Cambridge: Cambridge University Press, 1991 iinde; Perpetual Peace ve ayrca, liberal devletlerin birbirleriyle kavga etmekten kanp kanmadklar sorusu iin, Bkz. M. W. Doyle; Kant, Liberal Legacies and Foreign Affairs, Philosophy and Public Affairs, 12 (1):205-35; (2): 325-53. 1983 10) Bu konudaki entelektel argmanlar iin Bkz. K. Ohmae; The Borderless World, London: Collins, 1990; The Rise of the Region State, Foreign Affairs, 71/2, 1993, ss.78-87; Putting Global Logic First, Harvard Business Review, Jan/Feb 1995, 119-25 ve R. Reich The Work of Nations, New York: Vintage Books, 1992.

1) Bkz: M. Weber; Economy and Society, Vol.1, New York: Bedminister press, ABD, 1969, zellikle s.56. Ortaada siyas otoritenin oulculuu zerine Bkz. O. Von Gierke; Political Theories of the Middle Ages (1900), intro. by F. W. Maitland, Cambridge: Cambridge University Press, 1988 ve zellikle F.W. Maitland tarafndan yazlan giri ksm. Egemen devletlerin oluumu ve modern devletler sistemi ile ilgili olarak uluslararas ilikiler teorisyenleri arasndaki son tartmalar, tartmay baz alardan Weberin tesine tamtr. rnein; J. Ruggie; Continuity and Transformation in the World Polity, R. Keohane (derleyen), Neorealism Its Critics, New York: Columbia University Press, 1986 ; B. Downing; The Military Revolution and Political Change, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1992 ve H. Spruyt; The Sovereign State and its Competitors, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1994. Bunlarn hepsi, erken dnem modern Avrupasnda gerek siyasetin birimlerinin, gerekse bunlar arasndaki ilikilerin tabiatlarnn deitiini vurgular. Downing, asker devrimlerin finanse edilmesi hadisesine, farkl devlet biimlerinin belirlenmesine katkda bulunduklar nazaryla dikkat eker. Spruyt, lkesel egemen devletlerin; msabklarnn -ya da ehir devletleri ve ehir birliklerinin- yerlerini Ortaa sonrasnda alarak hakim biim hline geldikleri artlar inceler. Bununla birlikte, bu almalarn hibiri din atmann roln hesaba katmaz veya din i savalar srasnda Bat ve Orta Avrupada

Kasm/Aralk 2001

Trkiye ve Siyaset 11) Mill politikalarn deien rol hakknda Bkz. G. Mulgan; Politics in an Anti-Political Age, Cambridge: Polity Press, 1994 ve mill devletin azalan rol hakknda Bkz. M. Horsman ve A. Marshall; After the Nation State, London: HarperCollins, 1994. 12) Bkz. B. Brodie; The Absolute Weapon, New York: Harcourt Brace, 1946 ve B. Brodie; Strategy in the Missile Age , Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965. 13) Bu, bir ok ynden, devletlerin bir sivil dzene girmesi ve artk anarinin olmamasdr; bu, uluslararas ilikileri caydrlm devletlerin tesine tamaktadr ve Schell tarafndan savunulan (J. Schell; The Abolition, London: Picador, 1984) nkleer dayankllk zmne yakndr. 14) Silhlanmann bu giriimin altn oymas mmkn grnmemektedir. Hasm blgesel glerin (Hindistan ve Pakistan gibi) karlkl olarak nkleer gce sahip olmalar, bir caydrma aklamasyla ayrca konvansiyonel asker maceralarn frenlenmesiyle sonulanacaktr. nde gelen nkleer gler Irak veya Kuzey Kore gibi parya devletleri silhszlandrmak iin aba harcayacaklar ve muhtemelen bir derece baarl olacaklardr. Asl tehlike, nkleer silh sahibi istikrarsz rejimlerin dalmasndan ve nkleer terrizmden kaynaklanmak tadr. Bunlardan ilki, muhtemelen, byk glerin siyas ve asker yaptrmlarna konu olacaktr, ikincisi ise, gerek bir tehdit olarak, caydrmayla veya konvansiyonel savala snrlanamaz: bu bir istihbarat ve polis iidir. 15) Bu argman zellikle Van Creveld tarafndan ileri srlmektedir. Bkz. M. Van Creveld; On Future War, London: Brasseys, 1991. 16) Kant bu argman gelitirmektedir. I. Kant; a.g.e. , s.16. 17) Ynetim ile hkmet arasndaki farka ve uluslararas alanlarda muhtemel devlet-d dzenleme biimlerine ilikin ilgin bir tartmalar dizisi iin Bkz. J. N. Rosenau ve E. O. Czempiel (derleyen); Governance without Government: Order and Change in World Politics, Cambridge: Cambridge University Press.1992. Ayrca Bkz. iyi ynetim iin devletlerin rollerini tanmlamaya ynelik giriim olarak Dnya Bankasnn 1994 raporu, Governance. 18) Bkz. Paul Hirst ve Grahame Thompson; Globalisation in Question, Cambridge : Polity Press, 1996, Chapter 4. 19) Bkz. Paul Hirst ve Grahame Thompson; Globalisation, Foreign Direct Investment and International Economic Governance, Organisation, 1994, 1(2), ss.277-303, s. 295-6. 20) Bkz. Paul Hirst ve Grahame Thompson; Globalisation..., a.g.e. 21) Bkz. Paul Hirst ve Grahame Thompson; The Problem of Globalisation: International Economic Management and the Formation of Trading Blocs, Economy and Society, 1992, 21/4: 357-96, s.366, 8. 22) Bu durum muhtemelen; Keynesin modern dnyaya brakt temel mirasn, onun The General Theoryde ortaya koyduu, mill ekonomilerin ynetilmesine ynelik hesab deil, belirsizliin yatrm, retim ve ticaret zerindeki andrc etkilerine ve beklentilerin istikrara kavuturulmasnda hesaplanabilir bir uluslararas para iskeletinin deerine ilikin olarak ortaya koyduu uzun vadeli vurgusu olduudur. Skidelskinin biyografisi, (R. Skidelsky; John Maynard Keynes, The Economist a s Saviour 1920-1937, Vol.2, London: Macmillan, 1992) bugn Keynesin fikirlerinin deerini gstermesi bakmndan, onu (zellikle 1920lerde) ar uluslararaslam ve patlamaya hazr bir dnya ekonomisinde mill politikalar meselesiyle bouur gstermesi asndan olaanst deerli ve aktr. 23) Bkz. Mill yenilik sistemlerine (B.A. Ludval; National Systems of Innovations, London, Pinter, 1992; G. Hodgson ve Screpanti (derleyen) Rethinking Economics , Cheltenhem: Edward Elgar iinde M. McKelvey; How Do National Systems of Innovation Differ? A Critical Analysis of Porter, Freeman, Ludvall and Nelson, 1991; R. Nelson; (derleyen) National Systems of Innovation, Oxford: Blackwell, 1993; M. Porter; The Competitive Advantage of Nations, London: Macmillan, 1990.) ve mill i sistemlerine (R. Whitley; Business Systems in East Asia: Firms, Markets in Societies, London: Sage, 1992; R. Whitley; European Business Systems: Firms and Markets in their National Contexts, London: Sage, 1992) ilikin literatr.

145

Kasm/Aralk 2001