PROGRAMI HAZIRLAMA TEKNKLER SEMNER NOTLARI

1.GR Planlama, bir iin optimum sre ve maliyetle gerekletirilebilmesi iin, ile ilgili tm birimlerin, sra, sre, yer, kapasite ve maliyet asndan, i ve d snr koullar erevesinde zamana bal olarak koordine edilmesi ilemidir. Ana prensip, insan zekas yardmyla gnlk hayatta yaplan ilerin metodik olarak deerlendirilmesi ve dzenlenmesidir. Belirli bir zaman sresi iinde tamamlamak zorunda olduumuz ileri hangi srayla ve nasl yapacamz dnr karar verir uygularz. Yaplacak iler, az sayda, karmak olmayan, hergn karlalan, standart iler ise kararlar kolaylkla verilebilir. Ancak ilerin says ve aralarndaki ilikiler artarak karmak bir hal almas durumunda bunlar en uygun biimde gerekletirmek zorlar. te bu gibi hallerde, nce szkonusu ilerin bir dkmn yapmak ve bunlar ngrlen hedefe ve mevcut koullara uygun bir biimde planlamak gerekir. Gerekletirilmesi gereken i gnlk yaamdaki iler dnda ekonomik adan nemli boyutlar bulunan bir inaat uygulamas (bina, yol, baraj, fabrika v.s.) bir makine imalat, bir aratrma projesi gibi iler ise planlama ve dolaysyla i program byk bir nem kazanr. nk: a) Bir proje (bina, yol, kpr, baraj, fabrika v.b) iin gerekli olan ana ilemlerin saptanmas ve bu ilemlerin sra, sre, kapasite ve maliyet bakmndan planlanmas, bunlarn uygulama aamasnda yatrm programn ve sonucu nekadar etkileyeceklerinin bilinmesi baar asndan ok nemlidir.

b) Projenin istenen sre iinde ve ekonomik olarak tamamlanabilmesi iin dikkatlerin ncelikle hangi ilemlere (kritik ilemler) yneltilmesinin bilinmesi ve bu ilemlerin daha kontrollu yaplmas gerekir. c) eitli ilemler arasnda egdmn yani koordinasyonun salanmas gerekir. d) Projenin eitli aamalarnda grev ve sorumluluk alanlar, ilerini ksa ve uzun vadeli plan hedeflerine gre yrtmelidirler. te bu zorunluluklar baz i gelitirilmesini gerekli klmtr. program metodlarnn

Bu seminer erevesinde, nemli i program teknikleri hakknda zet bilgi verilecek ve inaat uygulamalarnda yaygn biimde kullanlan CPM (Critical Path Method = Kritik Yol Metodu) daha ayrntl olarak tantlacaktr. 2.UBUK (GANTT) DYAGRAMLARI: Kullanlan ilk metoddur. 1900 ylnda Amerikal bir mhendis olan Henry GANTT tarafndan gelitirilen bu metotta ilemler, zaman leine gre izilen bir dizi yatay ubuk ile gsterilir. Her ubuk, projedeki bir ilemin balang tarihini, sresini ve biti tarihini gsterir. Geleneksel planlama metodu olarak bilinen ubuk (Gantt) diyagramlar uzun yllar yaygn bir biimde kullanlm olup bugn de baz basit ilerde kullanlmaktadr. 0 Kanal Kazs Boru Deme Kaynak Yapm Deneme Dolgu 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 10 . . 11 . Zaman .

ubuk (Gantt) Diyagramlarnn nemli yetersizlikleri yle zetlenebilir: - lemler arasndaki ilikiler gsterilemediinden, ilem srasnn yeniden dzenlenmesi gerektiinde sakncalar ortaya kmaktadr. - Miktarn ilemlere bal olarak gstermezler - Hangi ilemlerin sreleri toplamnn projenin sresini verdiini gstermezler. Baka bir deile kritik ilemler yani kesin olarak ngrlen sresinde bitmesi gereken ilemler belli deildir, byle ilemlerin tamamlanmasndaki gecikme tm proje sresini geciktireceinden, ubuk diyagramlarndaki bu yetersizlik ok nemlidir. -Tamamlanmalar iin fazla zaman (bolluu) olan, yani kritik olmayan ilemleri gstermezler. Oysa bu bolluklarn bilinmesi kaynak dengelemesi asndan ok nemlidir. -Yukardaki yetersizliklere bal olarak proje sresinin ksaltlmas ile maliyet arasndaki bantnn nasl deiecei sorularna cevap alnamamaktadr. -ubuk diyagramlar olaslk arzeden ilerde kullanlamazlar. Sonu olarak ubuk (Gantt) Diyagramlar ancak, basit ve olasl bulunmayan projelerde kullanlabilecek niteliktedir. 3.DEVRE DYAGRAMLARI Tren istasyonlarndaki hareket cetvellerine benzerler. Yatay eksen i sresini gstermektedir. Dey eksen ise mterek bir birimle ifade edilebilecek (uzunluk, hacm, alan) i miktarn gsterir. Yol, demiryol, boru hatlar v.b.projelerinde (i miktar birimi ayn= uzunluk olduundan) baaryla uygulanabilir. Ancak i miktar birimlerinin farkl olmas durumunda devre diyagramlarnn hazrlanmas zordur ve karklklar meydana gelmektedir. Buna karn bina inaat gibi farkl i miktar birimlerinin szkonusu olduu yatrmlarda (V) i miktar yerine her ilemdeki i miktar, kendi toplamnn (%) si olarak alnmak suretiyle devre diyagramlar kullanlabilir.

(V) Miktar Veya (%)

Kanal Kazs Boru Deme Kaynak Deneme Dolgu

. 1

. 2

. 3

. 4

. 5

. 6

. 7

. 8

. 9

. 10

. 11

. 12

zaman (T)

Devre diyagramlarnda, ilemler arasndaki iliki trlerinin ortaya konulabilmesi, iki boyutlu olmas nedeniyle ilem izgisinin eimi (V/T=miktar/zaman) hesaplanarak ilemin gerekleme hznn bulunabilmesi hz deiiminin zaman ve yerlerinin izlenebilmesi bu diyagramlarn avantajl ynleridir. Devre diyagramlarnn yetersizlikleri unlardar: lemlerin iliki tipinde, sra veya srelerinde herhangibir deiiklik olduunda, diyagramn en azndan bir ksmnn yeniden izilmesi gerekmektedir. - Kritik ve kritik olmayan ilemler saptanamamaktadr. zellikle kaynak dengelemesine ve optimum proje sresinin belirlenmesine olanak vermeyen bu yetersizlikler devre diyagramlarnn deerini azaltmaktadr. 4.A (EBEKE) DYAGAMLARI: Matematiksel anlamda a(ebeke) diyagram dm noktalar ve oklardan oluan izelge (grafik) diye tanmlanmaktadr. A diyagramlarna dayal i program teknikleri iki trl gruplandrlabilir: -

A (EBEKE) DYAGRAMLARI

lem Sreleri Asndan

Diyagram Teknii Asndan

Olaslk(ihtimal) Tayan projeler in kullanlan Metodlar rnek: PERT (Probabilistik Projeler)

Kesinlik tayan projeler iin kullanlan metodlar rnek: CPM (Deterministik Projeler)

Ok Diyagramlar r:PERT CPM A B

Kutu Diyag. r:BKN MPM A B

Modern planlama teknikleri olarak da anlan CPM ve PERT metodlar 1957-58 yllarnda ngiltere ve ABDde gelitirilmitir. ABDde ilk kez 1958de Du Pont de Nemours Company adl kimyasal yatrmlar yapan firma, byk bir yatrmn planlanmasnda CPM metodunu kullanm ve byk tasarruf salamay baarmtr. 1959 da Dr.Mauchly CPM metodunu basitletirerek endstri yatrmlarna tatbik edilir hale getirmitir. CPM ayrntl biimde inceleneceinden PERT metodu ile ilgili zet bilgilerin sunulmasnda yarar grlmtr. 5.PERT METODU: PERT : Program Evaluation and Review Technique (Program Deerlendirme ve Denetim Teknii) PERT olaslk arzeden projeler iin kullanlan bir metoddur. Balangc, CPM gibi Du Pont firmasnn almalarna dayanmaktadr. lk nemli uygulama, Polaris fzeleri projesinde (ABD deniz kuvvetleri) olmutur. 3000 den fazla firmann (mteahhit v.s.olarak) alt bu proje PERT metodunun baaryla uygulanmas sonucu tahmin edilen sreden 2 yl nce tamamlanmtr.

PERTi CPM den ayran en nemli zellik, bu metodun sre ve maliyet bakmndan kesinlik arzetmeyen projeler iin hazrlanm olmasdr. rnein, aratrma-gelitirme projeleri, ilk kez gerekletirilen ve zellik tayan yatrmlar v.s. CPMde her ilem iin belli bir sre tahmin edilir. in niteliine gemi deneyimlere, eldeki olanaklara dayanlarak belirenen bu sre kesinmi gibi kabul edilir ve genellikle de yaplan hata sonucu etkilemeyecek dzeyde kalr. PERTte ise her ilem iin: ta tb tm = en iyimser sre = en ktmser sre = en olasl sre te=beklenen(ortalama)sre: te = ta+4tm+tb 6

bulunarak ebeke hesabnda bu (te) deeri esas alnr.

6.CPM METODU: CPM :(Critical Path Method) Kritik Yol (Yrnge) Metodu 6.1.lemlerin Tanm Bir projeyi oluturan elemanlara ilem (faaliyet, aktivite) denir. rnein bir bina inaat szkonusu ise: a- Proje yaplmas, ruhsat alnmas, malzeme siparii gibi sadece insan emeine dayanan ilemler (faaliyetler) bulunduu gibi, kaz yaplmas, kalp kurulmas, beton dkm v.b.gibi hem insan emei, hem malzeme ve hem de gerektiinde makine gcne ihtiya gsteren ilemler szkonusudur.Hangi ilerin veya i gruplarnn bir ilem nitesi olarak alnacan i programnn niteliine gre programc tespit eder. b- Byk yatrmlarda genellikle bir ANA(MASTER) program hazrlanr. Bir byk binann yapm tek bir ilem olarak gsterilebilir. Daha sonra ayrntl (ARA) programlara geildiinde, ana programdaki bir ilem kendi iinde daha ayrntl ksmlara blnerek, ana programa uygun KISM programlar yaplr. d- KISM programlar birletirilerek UYGULAMA PROGRAMI oluturulur.

CPM metodunda (genel olarak ok diyagramlarnda) her ilem bir ok ile gsterilir. Her ilem bir dm noktas ile balar ve dier bir dm noktasnda biter. Balang Dm noktas (lk Aama) A(ilemin ad)
i j

Biti noktas (Son Aama)

tij A i tij j = = = = lemin ilemin ilemin ilemin ad (rnein: beton dkm) balang dm noktas sresi (gn,hafta,ay) biti dm noktas

6.2.CPMdeki lem Trleri: 1) Zaman ve kaynak harcayan GEREK ilemler (kaz ileri, kalp yapm beton dkm v.b) 2) Yalnz zaman harcayan YAPAY (Suni)lemler. (boyann kurumas, betonun sertlemesi v.b.) 3) Ne zaman, ne de kaynak harcayan KUKLA (Gerek d, hayali= dummy) ilemler. lemler arasndaki ilikiyi belirtmek amacyla CPM ebekesine yardmc olarak giren ilemlerdir. Kesikli izgi ile gsterilirler. Gerek ve Yapay lem: KUKLA lem (tij=0):
_

i tij i tij=0

6.3.lemlerin Zaman Birimi ve Tamamlanma Sresi 1- programndaki btn ilemler ayn zaman biriminin kullanlmas zorunludur. 2- Zaman birimi iin belirli bir standart szkonusu olmayp projenin (yatrmn) niteliine i programnn detay derecesine gre farkl zaman birimleri kullanlabilir. a) Bir uzay mekii projesinde bazen saniye ve hatta saniyenin kesirleri bile zaman birimi olarak kullanld gibi, uzun yllar srebilecek bir

yatrm iin zaman birimi olarak ay hatta yl da alnabilir. b) naat uygulamalar iin genellikle kullanlan zaman birimleri gn, hafta ve ay dr. c) nemli olan husus amaca ve planlama detayna uygun zamann seilmesi ve projedeki tm ilemler iin bu birimin kullanlmasdr. 3- Bir ilemin TAMAMLANMA SRES, o ilemin balad andan bitinceye kadar geen zaman demektir. Bu arada ilemin kesintiye uramadan devam ettii kabul yaplr. 4- 1 dm noktasnda balayp j dm noktasnda biten bir ilemin tamamlanma sresi (tij) yle hesaplanr: i-j iinin toplam miktar: V Birim zamanda yaplan i miktar: v ise lemin tamamlanma sresi t= V olur. v - Toplam i miktar (V) nin bulunmas kolaydr. 1000 m hafriyat, 100 m sva, 50m. boru deme v.s.gibi - Birim zamanda yaplabilecek iin (v) hesab ise daha ayrntl olup, bunun salkl bir biimde saptanmas, planlamann baars asndan ok nemlidir. . lemin bnyesine giren insan ve makine gcnn bilinmesi gerekir. . eitli i kalemlerinin, her biriminin ne kadar zamanda yaplabileceini gsteren analizler mevcut olup bunlardan yararlanlr. . nemli bir faktr ise, ii yapan firmann eleman, makine, ara, gere asndan olanaklarnn ne olduu ve szkonusu ii gerekletirmek iin hangi kaynaklar kullanabileceidir. . Dikkate alnmas gereken bir dier faktr LEMin DREKT MALYET dir. lemin tamamlanma sresi olarak hesaplanan (tij) sresi normal sredir. Bu sre iinde, direkt olarak ilemin bnyesine giren insan gc, malzeme, yardmc malzeme, makina-saat miktarlar bu ilemin normal (direkt) maliyetini oluturur. 6.4.lemler Arasndaki likiler CPM metodunda temel iliki, bir ilem bittikten sonra onu izleyen ilemin veya ilemlberin balayabilecei ilikisidir. Bir baka deile SON-BA ilikisi vardr. A(Kalp Yapm) B(Beton Dkm)

A B

A ve B tamamlandktan sonra C balayabilir veya C nin balayabilmesi iin A ve B tamamlanm olmal. A ve B (her ikisi birden) tamamlandktan sonra C ve D ilemleri balayabilir.

A B

C D

A ve B tamamlandktan sonra C balayabilir. B tamamlandktan sonra D balayabilir. A tamamlandktan sonra C balayabilir. A ve B tamamlandktan sonra D balayabilir. A ve B tamamlandktan sonra K balayabilir.

A B C

B ve C tamamlandktan sonra L balayabilir.

K A tamamlandktan sonra K balayabilir.

B C M

A ve B tamamlandktan sonra L balayabilir. B ve C tamamlandktan sonra M balayabilir.

10

A B C

K L M

A tamamlandktan sonra K balayabilir. A ve B tamamlandktan sonra L balayabilir. A, B ve C tamamlandktan sonra M balayabilir.

6.5.A Diyagramnn

Kurulmas

CPM a diyagramnn kurulabilmesi iin, ilemler arasndaki ilikiler gznne alnarak bunlarn mantk kurallarna uygun biimde sralanmas gerekmektedir. Bu konuda en nemli unsun insan zekasdr. Ayrca yaplacak iin ok iyi bilinmesi gerekir. 1) nce yaplacak ilerin neler olduu saptanr. 2) Bu ilerden hangilerinin CPM ebekesinde bir ilem olarak tanmlanaca belirlenir. Gerekiyorsa bir ANA diyagram oluturulur. Bu ana ebekedeki ilemler, alt ilemlere ayrlarak ARA (KISM)diyagram ve bunlar da birbirine balanarak UYGALAM PROGRAMI hazrlanr. 3) lemler arasndaki ilikileri incelemek ve hatasz bir sralama yapabilmek iin her aamada, her ilem iin u sorular sorulur: a)Bu ilemin balayabilmesi iin hangi ilemlerin tamamlanm olmas gerekir? b)Bu ileme paralel olarak hangi ilemler balayabilir? c)Bu ilem bittikten sonra hangi ilemler balayabilir? 4) Dm Noktalarnn Numaralanmas a) Her dm noktasna farkl bir numara verilir. Ayn numaray tayan birden fazla dm noktas olamaz. b) Numaralar balang dm noktasna kadar genellikle artarak devam eder ve yine genel olarak balang dm noktasna en kk numara verilir. Ancak numaralama iin ngrlen kesin bir kural yoktur. c) ebekeye sonradan baz ilemlerin eklenebilecei ihtimali dnlerek dm noktalarna, say atlayarak da numara vermek mmkndr.

11

5) Numaralama yapldktan sonra CPM diyagramndaki her ilem, balad ve bittii dm noktalarnn numaralar ile tanmlanr tablo halinde gsterilir. rnek: 0-1 1-2 2-3
0

temel kazs kalp yaplmas beton dkm

1 2 3

6.6.CPM A Diyagram Kurulurken Dikkate Alnmas Gereken nemli Kurallar: KURAL 1: ki dm noktas arasnda birden fazla ilem varsa, bunlar krk izgi veya eri ile gsterilemezler. lemlerin balang veya biti dm noktalarna kurla ilemler ve yeni dm noktalar eklenir. Zira, kritik yrnge hesabnda ve bilgisayar programlarnda her ilem, balang ve biti dm noktalarnn numaralar ile tanmlanmaktadr. Her ebekede ayn say ifti ile sadece bir ilemin gsterilmesi gerekmektedir. A A B C YANLI D C DORU B D

D DORU

12

KURAL 2: Bir ilem, kendinden noktasna balanamaz. A B nce biten C ilemlerin balang

YANLI Grld gibi, B ilemi D ve Eden sonra balad halde D balamadan nce bitmektedir. Bir mantk hatas szkonusudur. KURAL 3: Bir B ilemi, kendinden evvelki A ileminin yalnz bir ksmna bal ise, A ilemi paralara ayrlarak B ileminin ne zaman balayaca aka belirtilmelidir. A B YANLI KURAL 4: Btn dm noktalar, a diyagramnn biti dm noktalarna balanmaldr. balang ve DORU A1 A2 B

? YANLI KURAL 5: ANA ilemini

? DORU

programda oluturan

bir okla gsterilben herhangibir A DETAY ilemler kapal bir diyagram

13

meydana getirmelidir. Bu detay diyagramn balang ilemleri ana diyagramdaki A ileminin balang dm noktasndan balamal, biti ilemleri A ileminin biti dm noktasnda bitmelidir. A3 A2 A4 A5 A6
2

A1
2

A7 A8
3

3 6

1
4 5

NOTASYON Listesi:
TE i

TG

TE

TG

tij

: i Numaral D.Nok., i-j leminin Balang D.Nok. j : j Numaral D.Nok., i-j leminin Biti D.Nok. i-j : lemin Numaras (0-1 ilemi,7-10 ilemi v.b) : i-j ileminin sresi tij (TE)i: i Dm Noktasnn En Erken Tamamlanma Zaman (TG)i: i Dm Noktasnn En Ge Tamamlanma Zaman (TE)j: j Dm Noktasnn En Erken Tamamlanma Zaman (TG)j: j Dm Noktasnn En Ge Tamamlanma Zaman (tEB)ij: i-j leminin En Erken Balama Zaman (tES)ij: i-j leminin En Erken Bitme Zaman (tGB)ij: 1-j leminin En Ge Balama Zaman (tGS)ij: i-j leminin En Ge Bitme Zaman (TB)i-j: i-j ileminin TOPLAM Bolluu (SB)i-j : i-j ileminin SERBEST Bolluu (BB)i-j : i-j ileminin BAIMSIZ Bolluu (AB)i-j : i-j ileminin ARA Bolluu

14

6.7. CPM A Diyagram Hesaplar BRNC ADIM LER GE yaplarak dm noktalarnn EN ERKEN TAMAMLANMA ZAMANLARI (TE)ler bulunur. a) Balang dm noktasnn, yani CPM ebekesinin ilk dm noktasnn (TE)si sfrdr. lk dm noktasnn st veya alt ksmna izilen dikdrtgen iine yazlr 0 . b) Bir (n) dm noktasnn (TE)n en erken tamamlanma zamann bulmak iin kendinden hemen nceki (j) dm noktasnn (TE)j deerine j-n ileminin (tjn) sresi eklenir.
0 i

TE tij
j

TE tjn
n

TE tnm
m

(TE)n = (TE)j + tjn c) ayet, bir (A) dm noktasna birden fazla ok (ilem) n geliyorsa yani den hemen nce birden fazla dm n noktas varsa, dm noktasna gelen her ilem iin (TE)n deerleri ayr ayr hesap edilir. Bulunan deerlerden en by alnr. TE
j

TE
k

tjn tkn tln

TE
n

TE
l

(TE)n = (TE)j + tjn (TE)n = (TE)k + tkn (TE)n = (TE)l + tln rnek Hesaplama (0) (2) (4) (6) (8) no.lu no.lu no.lu no.lu no.lu dm dm dm dm dm noktas noktas noktas noktas noktas (TE)0 (TE)2 (TE)4 (TE)6 (TE)8 (TE)8 = = = = = = 0 0+4 0+2 4+6 4+3 10+0 = = = = =

Max. olan alnr

4 2 10 7 10

10 max alnd

15

(10)no.lu dm noktas (12)no.lu dm noktas

(TE)10= 2+5 (TE)12= 10+12 (TE)12= 7+6

= 7 = 22 = 13

22

Proje en ge 22 gn sonra bitecektir. KNC ADIM Geri gei yaplarak dm noktalarnn EN GE TAMAMLANMA ZAMANLARI (TG) ler hesaplanr. a) ebekenin son dm noktas iin (TE)son = (TG)son = Proje Sresi iine yazlr. kabul yaplr.

b) Son dm noktasndan bir nceki dm noktasnn en ge tamamlanma zamann bulmak iin bu noktadan balayan ilem (kan ok) dikkate alnr. Son dm noktasnn (TG) deerinden son ilemin sresi karlarak, bir nceki dm noktasnn (TG) deeri bulunur. (TG)n = (TG)m tnm c) ayet herhangibir (n) dm noktasndan birden fazla ok kyorsa, yani bu noktada balayan ilem says birden fazla ise, bu ilemlerin herbirinin biti dm noktasnn ge tamamlanma zamanndan, (TG)sinden o ileme ait sre karlr ve bulunan deerlerin EN K alnr. TE TE
i J n k l

(TG)n (TG)n (TG)n

= (TG)m-tnm = (TG)k-tnk = (TG)l-tnl

min. olan alnr.

16

rnek Hesaplama: rnek olarak izilen ebekede, son dm noktas 12nin TEsi 22 olarak bulunmutu: 12 no.lu dm noktas (TG)12 = (TE)12=22 10 8 6 4 2 (TG)10 = 22-6 = (TG)8 = 22-12= = 10-0 = (TG)6 (TG)4 = 16-5 = = 10-6 = (TG)2 (TG)2 = 10-3 = = 11-2 = 0 no.lu dm noktas (TG)0 (TG)0 = 4-4 = no.lu no.lu no.lu no.lu no.lu dm dm dm dm dm noktas noktas noktas noktas noktas 16 10 10 11 4 7 9 0 son dm noktas olduu iin

4 0

(min.) (min.)

KONTROL Bir CPM ebekesinde: . lk dm noktasnda (TE)ilk = (TG)ilk = 0 . Son dm noktasnda (TE)son = (TG)son olmaldr. NC ADIM: KRTK YOLun (Yrnge, Hat) BULUNMASI CPM ebekesindeki baz ilemlerin, ngrlen sreleri iinde tamamlanmas zorunludur. Bu ilemlerdeki gecikme miktar, dorudan doruya tm projenin gecikmesine neden olur ve projenin biti tarihi gecikme miktar kadar ileriye kayar. Bu zellie sahip ilemlere KRTK LEMLER (FAALYETLER) ad verilir. a) Kritik Dm Noktalarnn Bulunmas Kriter: (TE)n = (TG)n olan dm noktalar kritiktir.

b) Kritik lemlerin Bulunmas 1.Kriter: Kritik ilem, kritik dm noktalar arasnda bulunur: (TE)i = (TG)i = (T)i (TE)j = (TG)j = (T)j 2. Kriter: Kritik ilemin balang dm noktasnn zamanlarna, ilem sresi eklendiinde, biti noktasnn zamanlar bulunmaldr. (T)i + tij = (T)j

17

c) Kritik Yolun (Yrngenin) Bulunmas. Kritik ilemlerin meydana getirdii yrngeye kritik yol veya kritik yrnge denir. . Kritik yol kural olarak a diyagramnn bandan sonuna kadar devam eder.Kollara ayrlp birleebilir. . Dikkatleri zellikle kritik yol zerinde toplamak gerekir. Zira bu kritik ilemlerin tamamlanma zamanlarnda meydana gelebilecek gecikme, tm projenin tamamlanma sresini geciktirir. . Diyagram zerinde, kritik ilemler ift izgi veya renkli kalemle izilerek gsterilir. rnek Hesaplama: rnek olarak alnan CPM ebekesinde: Kritik dm noktalar, (TE)i = (TG)i olanlar: 0,2,6,8,12 no.lu dm noktalardr. Kritik ilem olmann 1.kriterini (koulunu) salayan lemler: 0-2, 2-6, 2-8, 6-8 ve 10-12 dir. 2.Kriterin (koulun) aratrlmas 0-2 ilemi (T)i+tij = (T)j 0+4 = 4 K 2-6 ilemi (T)i+tij = (T)j 4+6 = 10 K 4+3 # 10 2-8 ilemi (T)i+tij = (T)j 6-8 ilemi (T)i+tij = (T)j 10+0 = 10 K 8-n ilemi (T)i+tij = (T)j 10+12= 22 K Kritik Yol (Yrnge): 0-2, 2-6, 6-8, 8-12 dir.

DRDNC ADIM LEMLERN EN ERKEN VE EN GE BALAMA VE BTME ZAMANLARININ BULUNMASI i ve j dm noktalar arasnda bulunan bir i-j ilemi gznne alnrsa, dm noktalarnn en erken (TE) ve en ge(TG) tamamlanma zamanlar ile i-j ileminin balama ve bitme zamanlar arasnda baz ilikilerin bulunduu grlr:

18

TE
i

TG g

TG TE
j

tij (TE)i (TG)i (TE)j (TG)j

tij (tEB)ij (tES)ij (tGB)ij

tij (tGS)ij

i-j ileminin en erken balama zaman:(tEB)ij = (TE)i i-j ileminin en erken bitme zaman: (tES)ij = (tEB)ij+tij= (TE)i+tij i-j ileminin en ge bitme zaman (tGS)ij=(TG)j i-j ileminin en ge balama zaman: (tGB)ij = (tGS)ij-tij=(TF)j-tij rnek ebekede: 4-10 ilemi iin: tEB tES tGS tGB = = = = (TE)4 = 2 tEB+tij = 2+5 = 7 (TG)10 = 16 tGS-tij = 16-5 = 11

BENC ADIM LEMLERN BOLLUKLARININ HESAPLANMASI Bir yatrm (projeyi) oluturan ilemlerden bazlarnn kritik, bazlarnn kritik olmayan ilem olduunu biliyoruz. Kritik olmayan ilemler, belirli zaman aralklar iinde tamamlandklar takdirde projenin toplam sresini etkilemezler. Yani kendi srelerinin dnda belirli bir bo zamana da sahiptirler. Bu nedenle kritik olmayan ilemlere, bollua olan ilemler de denir.

19

Bolluklar iki amala kullanlabilir. 1) lemleri, en erken ve en ge zamanlar arasnda kaydrmak 2) lemlerin srelerini uzatmak Bolluklarn trleri ve ifade ettikleri anlamlar aada aklanmtr. (TE)i (TG)i (TE)j TB (TG)j TOPLAM BOLLUK tij SB BB AB SERBEST BOLLUK BAIMSIZ BOLLUK ARA BOLLUK

- TOPLAM BOLLUK: (TB)ij=(TG)j-(TE)i-tij = (tGS)ij-(tES)ij = (tGB)ij-(tEB)ij

Bir i-j ileminin toplam bolluu bu ilemin en ge bitebilecei zaman ile en erken bitebilecei zaman arasndaki farktr. Veya enge balayabilecei zaman ile en erken balayabilecei zaman arasndaki farktr. . Kritik ilemlerin toplam bolluklar sfrdr. . Toplam bolluu kk olan ilemler kritik olmaya ok uygundur. programndaki kk aksamalar bu ilemleri kritik yapabilir. Dolaysyla bu tr ilemlerin kontrolne zen gsterilmelidir.

20

. Toplam bolluk, bolluk trleri iinde sre bakmndan en uzunudur. rnek Hesaplama: (TB)0-2 = 4-0-4 (TB)2-6 = 10-4-6 (TB)6-8 = 10-10-0 (TB)8-12 = 22-10-12 (TB)2-8 = 10-4-3 (TB)0-4 = 11-0-2 (TB)4-10 = 16-2-5 (TB)10-12= 22-7-6 - SERBEST BOLLUK (SB)ij = (TE)j (TE)i-tij Bir i-j ileminin serbest bolluu, (1-j ilemi en erken konumunda iken) kullanldnda, kendisinden sonra gelen ilemin en erken zamanlarn etkilemeyen bolluk trdr. Bir baka ifadeyle, serbest bolluk, i-j ilemi en erken yerinde iken, kendisinden hemen sonra gelen ilemin erken durumunu bozmayacak ekilde, i-j ileminin geciktirilebilecei (ileriye kaydrlabilecei) maksimum sredir. TB= 0 ise SB= 0 dr TB = 0 ise SB hesaplanr. SB=0 veya SB=0 olabilir.

= = = = = = = =

0 0 0 0 3 9 9 9

K K K K

rnek Hesaplama TB = 0 olan 0-2, 2-6, 6-8, 8-12 (SB)2-8 = 10-4-3 = 3 (SB)0-4 = 2-0-2 = 0 (SB)4-10 = 7-2-5 = 0 (SB)10-12 = 22-7-6 = 9 - BAIMSIZ BOLLUK (BB) (BB)ij = (TE)j-(TG)i-tij Bir i-j ileminin bamsz bolluu, bu ilemden nceki ilem en ge ve sonra gelen ilem en erken durumunda iken, ilemlerinde SB = 0 dr.

21

i-j ilemi iin kullanlabilen bolluk sresidir. Dolaysyla, bamsz bolluk sadece i-j ilemine zel olup, bu ilerden nceki ve sonraki ilemlerin en ge ve en erken konumlarndan bamszdr. Bunlar etkilemez. . TB = 0 SB = 0 ise BB = 0 dr. . Bamsz bolluk (-) kabilir. Bu durum bamsz bolluun bulunmad (yani sfr olduu) anlamna gelir. . Bir i-j ileminin bolluklar arasnda en kk deere sahip olan bamsz bolluktur. rnek Hesaplama: TB ve SB sfr olan ilemlerin bamsz bolluu da sfr olduundan bunlar hesaplamaya gerek yoktur. (BB)2-8 = 10-4-3 = 3 (BB)10-12 = 22-16-6 = 0 - ARA BOLLUK (AB) (AB)i-j = (TG)j(TG)i-tij Bir i-j ileminin ara bolluu, i-j den nce gelen ilem en ge konumunda (yerinde) iken i-j ilemi iin kullanlabilen bolluk sresidir. Veya, i-j ilemi en ge konumunda iken geriye doru kullanldnda, nceki ilemin en ge konumunu (yerini) etkilemeyen bolluk sresidir. . TB = 0 ise AB = 0 dr.

. AB (-) olamaz, zira (TG)j (TG)i+tij bants her ilem iin geerlidir. rnek Hesaplama: TB = 0 AB = 0 olduundan, bolluklar hesaplanmtr. (AB)0-4 (AB)2-8 (AB)4-10 (AB)10-12 = = = = 11-0-2 10-4-3 16-11-5 22-16-6 = = = = 9 3 0 0 dier ilemlerin ara