R VE MANTIK Mustafa Durak

Mantk ve logos: Mantk szc, kaynak bakmndan, yabanc karl logique ile balantl olarak logos szcne dayanr. Bu szck de Heraklite dayandrlr. Heraklitten bu yana logos ile ilgilenen filozoflar arasnda Leibnitz, Hegel, Stuart Mill, Gabriel Tarde, Husserl, Deleuze vd saylabilir. Bu yazda ele almak istediim temel konu logos kavram olmad iin kavramn felsefe iindeki alm ve farkllklaryla ilgilenmeyeceim. Ama yine de konunun nasl dallandn gsterme adna Heraklitte (Paralar adl kitabnda) bu terimin hangi kavramlarla ilikili olduunu belirtmek yeterli olabilir. Logos, Heraklit iin Ebedi gerektir (1. ifadede). Heraklitein notlarn eviren Simon Weil, logosu deer (39. ifadede), dzen (126. ifadede) olarak yorumlamtr. Bu notlarda logos; derin, kulak verilmesi gereken bir ey olarak da sunulur: Ruh derin bir logosa sahip olduka onun snrlar yoktur, tm yol alnsa bile (45. ifade). Beni deil de logosu dinleyenler bilgeliin bir eittir her ey olduunda hem fikirdirler (50. ifade). Her eyi, (tm evreni) yneten logostur. nsanlar srekli en yakn iliki iindedirler, ondan ayrdrlar ve her gn karlatklar eyler onlara yabanc gelir (72. ifade). Ruhun logosu kendiliinden oalan bir eydir (115. ifade) (1). Grld gibi Heraklitte logos, daha sonra anlam deiimi gstererek bilgiye, akla ait olan vb olarak anlalsa da kken olarak ilk ilkeyi ve temel gereklii, insanlara retilmedike farknda olamayacaklar bir gereklii iaret etmektedir. Dorusu bu alntladm ifadelerde logos, bir yandan tanr bir yandan doa (evren) olarak anlalmaya uygun gibi durmaktadr. Ancak 30. ve 67. ifadelere baktmzda Heraklitin baknn metafizik bir bak olmad net olarak anlalr. 30. Hepimiz iin ayni olan bu dnyay (bu dnya dzenini-kozmosu) hibir tanr, hibir insan yapmamtr, O var oldu, var, ve var olacak, her zaman canl ate, lye (kurala) gre yanar, lye gre sner. 67. Tanr: gn ve gecedir, k ve yazdr, doyma ve alktr. Ate, kokulara bulandnda nasl herkesin keyfine gre ad alrsa, Tanr da tpk yle deiir. Tam bu noktada Fazl Hsn Dalarcann iiri geliyor aklma: n Aar. Dalarca ayni gereklii, bir aydnlanma noktas olarak deerlendirir ve iirletirir. Nazmn bak da byledir:

Yok stnde tabiatn tabiattan gayri kuvvet!... Tabiat geni tabiat derin tabiat usuz bucaksz!.. (Berkleyden) 1926 Heraklitin logosu Aristoyla metafizik alana kayar. Ve gariptir Heraklitin fizike dayal evren anlatm metafizikiler tarafndan metafizik olan anlatmak iin kullanlmtr, kullanlr. Yani saptrlmtr (Platon, Aristo, Plotinus vd). Aristonun yorumcusu bn-i Rde gre mantk, doru ile yanl arasndaki ayrma varmak iin aratr. Isaac Wattsa gre gerein peinde akl doru kullanma sanatdr. Pek ok tanm sralanabilir ama varlacak temel nokta bilmek, ayrt etmeyi bilmek, doruluk, gereklik ve insan znellii, akln en iyi kullanlmas yoludur. Heraklitin doac (fizik) bakyla atein hangi lye gre, hangi koullarda yanp hangi koullarda snecei bilgisini edinmek, atei yakp sndrme deneyimi, bu ly grmek, koullarn farkna varmak iin gereklidir ama her ate yakp sndren bunlarn ayrdnda olmayabilir. Burada gereksinim sorunu ortaya kmaktadr. Atei yakp sndrmeye gereksinimi olan biri bu eylemleri pratik olarak gerekletirebilir. Olgular aras ilikiler peinde olan biri ise bu olgularn nasl olutuuna ve buradan hareketle, hava akm, nemlilik, kuruluk, srtnme, srtnen nesneler vbne ve buradan hareketle baka olgu ve oluumlara dikkat kesilebilir. Ve bu gereklik ile dier gereklikler arasnda bir ilikiye, bantya gidebilir. Bu izgi ampirikten deneysele bir bilgi edinim yolu izgisidir. Buradan, u bilinen genel dorulara varmaya alyorum: 01. Bir airin; ilgisi, gereksinimi dolaysyla, d dnyaya, olaylara, dile giderek iire bak farkldr. 02. Bir iir okurunun; ilgisi, gereksinimi dolaysyla, d dnyaya, olaylara, dile giderek iire bak farkldr. 03. Bir eletirmenin; ilgisi, gereksinimi dolaysyla, d dnyaya, olaylara, dile giderek iire bak farkldr. 04. Bir kuramcnn; ilgisi, gereksinimi dolaysyla, d dnyaya, olaylara, dile, giderek iire bak farkldr. Farkl olmaldr. Burada ilgi ve gereksinim kavramlarnn altn bir kez daha izeyim. Bu konuda airin, okurun, eletirmenin, kuramcnn da kendi ulamnda sabit bir kimlik olmadn sylemeye bile gerek yok.

Ksaca: 1. Mantk ve logos, pek ok dnr tarafndan farkl farkl kavramlatrlmtr. 2. Her terimin anlam grelidir. Kiiye, zamana ve mekana gre deiebilir. 3. nsan tekinin bak, ne kadar doru olursa olsun her zaman zneldir, kendine grelidir. Tekil, tikel, genel ve Evrensel: Gerek gemite gerek bugn; insanlar aras ekimeler, didimeler, kavgalar, savalar gsteriyor ki hi kimse btnyle bir dieri gibi dnmyor. Koyun kurt ile gezerdi Fikir baka bakolmasa (Ak Veysel) Zaman zaman ayni dnyormu gibi yapyor insanlar sadece. Ama yle bir noktaya geliyor, getiriliyor ki kendi farklln unutuyor. Elbette bu noktada zgr ve ynlendirilmi dncelerden sz edilebilir. Bir dalga hareketinden. Ama bu da insanln ayr bir gereklii ite. unu dnmeliyiz: Edindiimiz, belletilmi, ya da seilmi bilgilerimizin ne kadar dnda olabilir mantmz? Mantmz, aklmz ve bilgilerimiz. Bilgilerimiz kavramna her trl imgeselimiz, duyusallarmz da dahildir. Ve de inan haline dnen ya da inan olarak sunulan bilgilerimiz, her trl deneyimimiz de dahil. imdi soru u: Mantk, akl ve bilgi arasndaki iliki nedir? Belirlediim snrlar iinde bilgi dediimiz ey, mantmzdan ve aklmzdan ne derece bamszdr? Ve akl ya da mantk, bilgilerimizden ne kadar bamszdr? Akl ve mantk birbirinden ayr eyler midir? Nasl ayrdr? Ayr yetiler midir? Bir de zeka ve giderek bir derecelenme olarak deha sorunu var. Dorusu burada da bir temel ilem girer devreye: karlatrma, karlatrma ilemleri deneyimi olarak bilgisi. Ve her trl bilginin deposu bellek, bir de ilem hz. Karlatrma sreci akl iaret edr. Karlatrma sreci iki ilem barndrr. Karlatrma ilemi ve yarg ilemi. Hem yarg ilemi hem de bu ilem hz (kullanlan mantk yani karlatrma kipi farkllklar) zekay ve giderek greli olarak dehay belirlememizi salar. Mantk; karlatrma srecidir. Bu karlatrma srecine, karlatrma ve karlatrmann sonucu olarak yarg ve eylem, edim, neden sonu ilikisini grebilme, ngr dahildir. Mantk, ilikilendirme bilgisidir. Mantk bu ilikilendirme bilgisine bal karlatrma yollar, karlatrma dzeyleri olarak tanmlanabilir. Mantk, karlatrma sreleri bilgisine dayal olarak, -elbette znedeki olumu sistematii gz ard ediyor deilim- ar ya da hzl geileri, kavraylar ieren taktiklerdir. Yani mantk aslnda biimdir, akl ise o biimi, biimleri kullanma yetisidir. Zeka da bu yetinin ilekliidir. Burada iki eyin altn izmek istiyorum. Birincisi: sonu olarak bakldnda bu terim birbiri yerine gerek -retorik terimiyle-

eretilemeli olarak, gerek -biimbilim terimiyle- ortak-biimbirim (archimorphe) olarak kullanldnda netlemekten uzaklatrr bizi. Dorusu mantn tme varm ve tmden gelim olarak tiplenmesi de benim bu ayrmda mant tanmlaym desteklemektedir. Zira her iki yntemsel de biime dayaldr. Mantk ile karlatrma, ilem dzleminde ayni ey deildir. Mantk bir karm bilgisidir denebilir. Dorudur. Mantn gerek gnlk gerek kuramsal, aritmetik biimleri karm amalar. Ama her karlatrma da bir karma yneliktir. Dolaysyla karlatrma iki ilemli bir sretir. geler aras ilikinin kurulmas ve bu ilikiden bir sonuca gidilmesi ki her sonu bir yarg, yeni bir bilgibirim olarak belirir. Biri iin, ya da bir sz iin mantkl dediimizde bu srecin btn dikkate alnr ama gereke olarak karlatrma ilemine baklr. Burada u sonuca varabiliriz: mantk, karlatrmann sonucu deildir. Mantk, bu sonuca gtren yoldur. Karlatrmada kurulan iliki biimi, iliki tipidir. Sonu, zekann iidir. Deha, sonuca varma hznda, mantk araclyla kullanlan yolun kestirmeliinde ortaya kar. Ayer, Dorulama ilkesinin, bir tmcenin gerekten anlaml olup olmadn belirlemeye yarayan bir lt salad kabul edilmitir () bir tmce eer ve ancak, anlatt nerme ya da deneysel olarak dorulanabilir durumdaysa onun gerek anlam vardr(2), der. Ayer, bir ifadenin, anlaml olmasn, giderek mantkl olmasn, ifadenin dorulanabilir olmasna (doruluk testine) balar ve bu testten gemi ifadeleri gerek anlaml sayar. Yukardaki alntda her ne kadar mantk terimini kullanmasa da kitabn sorunsalndan burada amalanan eyin mantk olduunu karyoruz, biliyoruz. Ayer, gerek anlam ile bir ifadenin (ki ifade trleri konusunda da Ayer kendi iinde netleemediinin ayrdndadr), ykleminin anlatt durum, edim ya da eylemin (olay ya da olgunun) gerek olup olmadn dorulama derdindedir, diyebiliriz. yleyse sorun gereklik, dil ve zne(ler) arasndadr. Diyelim ki: (a) sa, peygamberdir. Tmcesinin gerek bir durumu anlatp anlatmadn test etmek iin, bu nermenin dorulanabilir olmasna bakmamz gerekecektir. Bu dorulanma ya deneysel olacak ya da (Ayer net sylememi ama) kantlanabilir olacaktr. Tarihi kaytlara baktmzda sa ile ilgili, sann yaam ile ilgili hibir belge yok. Anlatlanlar tmyle dini kaynakl. Dolaysyla inan dnyasna ait greli, saymaca bir gereklik. nanmayanlar iin gereklememi bir gereklik.

Ayerin deyiiyle dorulanamayan, dorulanamayacak bir gereklik. Bu durumda gereklikler dorulanabilir ve dorulanamayan gereklikler olarak ayrlr. Bu noktada inanca bal olmakszn baka bir ifadeyi rneklemek istiyorum: (b) Bugn yolda eski bir arkadaa rastladm, bir kahveye gidip eski anlardan sz ettik. Bu ifadenin dorulanabilmesi eer ve ancak tanklarla, gvenilir tanklarla olanakldr. Gvenilirlik de znel bir kavramdr. Bu ifadenin doruluu, onu doru kabul etme durumundakinin ruhsalna, zne(l)liine baldr. Bu rnekler nda dilsel ifadelerin doruluu, ancak o ifadelerin znelliklerinden geerek dorulanabilir. Ama bu znellikler hibir zaman ifadenin gerek olup olmamas bakmndan metafizik deildir. znellik karsnda baka bir znellik ilemektedir. znellik, metafizik ile ayni ey deildir. Ruhsal olanda her zaman metafizik olan yuvalanmaz. Dilsel olann doruluu almlaycya baldr. Dilsel olan her zaman iin grelidir. Bu grelilik ylesine derindir ki, dilsel olan, baka gstergelerle baka dillerle gsterilse, kantlansa bile, herkes iin kabul edilebilir bir gereklie ulalamaz. te bu gereklik evrensel doruyu, evrensel anlam, evrensel akl, evrensel mant; kurgusal, kuramsal, topik klar. Toplumsal gerekliklerden uzak klar. Bu durum sadece dillere, dillerin yapsna, anlatm biimlerine, yaplarna yklenemez. Bu sorunun altnda gemiten aktarlan geleneksel bilgiler (her trl bilgi), yneten gler, toplum ruhsal ve insan teklerinin zihinsel, varlksal, toplumsal durumlar, ilgileri ve yeterlikleri ok nemli etmenler olarak belirmektedir. Yukarda mantk ile anlamn ayni ey olmadn belirtmitim. unu ileri sreceim: anlamsz, sama denebilecek bir ifadenin, mantkklara gre doru olmayan, yalan, ya da normculara (kuralclara) gre yanl bir ifadenin de anlam vardr. nsann iletiim iin kulland her ey anlamldr. Dilsel ifadeler, belirli alardan snflandrlabilir ama asla anlamsz deildir. te tam da bu noktada mantk devreye girmektedir. Mantksz ifadelerden sz edebiliriz. Bu durumda mant snflandrma lt devreye girer. Mantkszlk, tutarszlk olarak ileyebilir. Mantkn lt tutarllktr. Tutarszlklarn ayrdna varmak iin tutarllklarn bilinmesi ve karlatrma yaplmas gerekir. Ayrmlar ancak karlatrma ile llebilir. Bunu lebilecek znenin tutarllk ve tutarszlklar karsnda deneyimli olmas, uyank olmas bir gerekliliktir. imdi mant ilgilendiren greliliklerden ve evrensellikten sz etmek istiyorum. Tutarll test eden zneleri sorgulamamz gerekir. Her zne, dile, bilgisine, inan haline gelmi bilgisine, her znenin, gereksinimleri, arzu

mekanizmas dorultusunda kendisince normalletirilmi, normlatrlm kabullerine gre kendisinde sistemletirdii, gerektiinde kendisince akla yakn nedenlerle sistemine dahil edebilecei bir mant vardr. Bu tekil (singulier) mantktr. Bunun yan sra, her ne kadar herkesin kendi benini, bencilliini doyuran bir mantk sistemi varsa da toplumsal olarak var olan insan, kendisini toplum iinde var olmaya zorlayan, kendisini snrlayan sisteme dahil olur. Bu sistemin mantn farknda olmadan benimser ya da kabullenmek zorunda kalr. Burada tek bir siyasi sistem sz konusu deildir. Zira dnya iinde birbirine eklemlenen (uyarlamalarla) ve kart duran (kalan, kalabilen sistemler, cemaatler; mahalle, ky gelenekleri, ahlak vardr. Kiilerin iinde bulunduklar, iinde yaadklar halkalar, snrlar, topluluk; toplum mantn gelitirir (tikel mantk particulier). Bu iki mantk, g dengesi erevesinde direnme ve kabul seeneklerinde var olur. Gl olan, gsz olan yutmaya, zmsemeye devam eder. Ama bu iki mantk biimi, tikel olann genilemesine karn, gleri orannda varlklarn elden geldiince srdrr. nsan yaam, gler atmasdr. Zihin, zihinseller asla tam olarak sinmez sindirilemez. nsann ve zihnin, varlna ve ruhsalna, iinde var olduu toplumsalna bal var olma koullar, biimleri vardr. Genel manta gelince bu hep bilimsel, evrensel mantk olarak dnlmtr. Ancak burada bu konuda bir ayrm yapacam. Dnya olumsuz kreselleme tehlikesi ile kar karya (burada olumsuz kresellemeye kar olumlu bir kresellemenin varlna iaret ediyorum). Bu yzden bir olaslk olarak da olsa bunu dikkate alarak greli bir genel mantktan sz etmeliyim. Tm insanln tek tip bir siyasal iktidarla ynetilmesi durumunda szde genel bir mantktan sz edilebilecektir. Gerek genel mantk ise tm insanlk tarihi iin kuramsal olarak ortaya konabilecek bir mantk olacaktr, yani evrensel mantk. Ksaca: 3. nsann dncesi, mant; ilgisine, karna, snrlarna (balamna) bal olarak deiir. Yani grelidir. 4. Zeka, akl, mantk, bir btnn paralardr ve bu btn, bilgi ve ilem gc olarak farkllar. 5. Zeka ve deha grelidir. Grelilik derecesine gre vardr. 6. Anlam ve mantk ayni kavramlar deildir. 7. Mantk, genileme ve say bakmndan bireysel (tekil) mantk, topluluksal (tikel) mantk, szde genel mantk ve evrensel mantk olarak snflandrlabilir. 8. Everensel mantk dnda tm mantklar grelidir. 9. Tm bireylerde everensel mantk oluturulmas, en azndan bugn iin bir topyadr. Dil mant: Dil; iletiimsel gereklik, iletiimsel uzla temeline dayanr. Her dil, konuan insanlarca biimlenir. Ve uzun sreli bir gelenein sonucudur. Konuanlar var

olduka bu gelenek srecektir. Dil; bir yandan gelenekle, deimez olanla varln srdrrken, bir yandan da her toplumun yaratc zekas orannda deiimlere aktr. Ancak bu deiimler dilin sistemini deitirmez. Zira sistem bakalatnda artk yeni bir dil sz konusu olacaktr. Her dilin, bir lde konuanlar da etkileyen byk lekli ve kk lekli sistemleri vardr. Yani dil, sistemler toplam bir sistemdir. Bu sistemler dilin dilbilgisel (grammatical) niteliini belirleyen deimez yapl sistemler ve kavramsal yapl deiebilir sistemler olarak ayrmlanabilir. Bir dilin renk sistemi byledir, deiebilir bir sistemdir. Bu noktada gereksinim kavram ne kar. Ve gereksinime uygun olarak yaratm ve deime, genileme kavramlar iler. Kimin neye gereksinimi varsa onu arar bulur. Ve her yeni terim sanatsal, yaratc niteliklerle ortaya kar. rnein yavru az, arabi, ingene pembesi, gl kurusu, turuncu vb. Bir dilin sistemi kendi mantn ikindir. rnein mantk saysal ifadede tekil, tikel ve geneli kullanrken, arapada saysal genel ifade sisteminde tekil, ikili ve oul olarak ayrmlanr. Pek ok dil gibi trke de tekil ve oul olarak. Dikkat edilirse arapadaki ikili tam da tikele denk dmemektedir. Tekil ve oul olarak ayrmlanan dillerde tikel, dilin ulamsalnda (kategorik) yer almaz. Bu, bu dillerde tikel olan ifade edilemez demek deildir. Ama dilin oul sistemi iinde yer almaz. Bylece diller, genel mantktan farkl mantklara sahiptir. Zira her dilin kendine zg bir mant vardr. Baka bir rnei de cins(iyet) kavramna bal olarak verebiliriz. Cins(iyet) olgusu dikkate alndnda er, ara cins ve dii olarak blmlenebilir insan. Hatta ara cins: ne er ne dii ve ne dii ne er olarak da gei yn bakmndan ayrmlanabilir. Ama dil mantna baktmzda trkede tek bir cins vardr. Kii adllarnda bir ayrm sz konusu deildir. Bu, balangta olumlu, herkesi ayni deerde grme olarak grlebilecek bir durumdur, belki de eski trklerde deer asndan durum budur. Demek sonunda egemenliin belirgin biimde erkein eline getii toplumsal dnemlerde, bir rtmeye, bir (insan) saymamaya vardrlan bir deerlendirme gelimi, ve egemenlik basksna gre durum iyice derinlemi, vahim bir hal almtr. Burada vurgulamak istediim, dillerin mantklarnn tikel birer mantk olduu ve genel olgusal dorular, evrensel mant temsil etmekten uzak, greli birer mantk ierdikleridir. Byle olunca bir bakma olumsuz bak asndan insanlarn sakat bir mantk iine doduklar ve bu mantn srekli onlar kstekledii sylenebilir. Ancak ak sistemler ve/ya dilin zenginlemesinde yaratc, deitirici zihinlerin dile katks da dnldnde o kadar ktmser olmaya gerek yok diye dnebiliriz. Hem unutmamal her birey toplumsala yaslansa da, kendi dilini kurabiliyor. Elbette yine toplum iinde (farkl) toplumsallara, medyann sradanlatrc etkisine karn, farkl szlere (Saussuren terimiyle parole) ulama, bireyin farkl sz oluturma olana yine de vardr, (radeye, bilince bal greli bir zgrlk). Dili dikkate alrken, toplumsaln yan sra bireyin (znenin) payn asla unutmamak gerek.

En olumsuz koulda olumsuzluklar bamza aann zne olduunu ve yine zne kavramndan yola karak, dze klabilecei umudunu tamak gerek. Konu ile ilgili asl vurgulamak istediim de, Bir dilin kendi bana normlam bir btn olmaddr. Her dil kendi iinde pek ok dil giderek sz tipi barndrr. Gerek dillerin gerek szlerin kendine zg bir sistematii, mant vardr. Bir dil/sz, ne denli balamllk, anlalabilirlik barndrrsa o derece iletiimsellik edinir. Anlalmayan bir anlatm, iletiime dahil olmaz. Anlalmazlatrlm anlatmlar trensilikler edinerek gizemleebilir, znelerin bakyla, yorumlaryla iirleebilir. Ancak unutmamak gerek bu durumda anlalmayann iirsellii baka sistemlerin varlna gereksinir. Evet dil sradan bir aratr. Ama sradan aralar da ancak ve ancak kt amaca hizmet ettiklerinde insanla zarar verir. Dier aygtlarda, kavramlarda olduu gibi dilin de hangi amaca ynelik kullanldna baklarak deeri ortaya konabilir. Ksaca: 10. Dil, pek ok sistemin, kendine zg bir sistemlemesidir. 11. Diller, greli tikel mantn temsilcileridir. 12. Diller zneye gre deer kazanabilecek sradan birer aratr: Dilin deeri zneye gre deiir. 13. zne, dili kullanrken tpk bir at binicisi gibi hem ynlenen hem ynlendirendir. Dil kullancs da dilin kurallarna, mantna uyar ve dili ynlendirir. 14. fadenin anlamsal deeri, znenin niyeti kavranmadan tamamlanmaz. iir dili mant: iir dili, iletiim dili iinden ayr bir dildir. iir dili; iletiim dili ile mzik dili, resim dili vb arasnda bir dildir. iir dilinin kendine zg bir anlatm, kendine zg bir mant vardr. iir dilinin mant ne kadar aykr, farkl durursa dursun yararland iletiim dilinin snrlayc olanaklarndan yararlanr. Dil ve bireysel sz, airin poetikasnn malzemesidir. Bu malzemeden yararlanarak retir air. iir dili, iletiim dilinden kendine dnk oluuyla ayrlr. Her sanat nesnesi gibi dikkatleri kendi zerinde toplamak, odak olmak ister. Oysa iletiim dilinde arlk iletidedir (mesajdadr). iir dili, bilim dilinden hem logosa hem de patosa yaslanmasyla ayrlr. iir dilinde, birbiriyle sarmallaarak ayni yerde birlemi kaynam grnmek zorunda olan iki ayr dildir logos ve patos. iir ne tam bilgi ve felsefe dilidir ne de tmyle duygulara dayal bir dildir. iir, etik olarak evrensel manta ynelmeye alan bir ekim alan olmak ister. Bu, iirin gizli etii ve dinamiidir. iiri aykr, uzlamsz yapan bu niteliidir. Bu yzden iir, hibir toplumsal iktidarla uzlaamaz. Bu topik durum, ou zaman onun metafizik bir ynelie, dinin mistik grnmyle birlikte ele alnmasna yol aar. Elbette metafizik gre sahip air ve dnrler gereklik olarak da vardr. Bu, znenin dnyay alglay sorunudur.

Ama genel olarak iir dili ele alnrsa, iir dili ancak evrensel manta ynelme ilkesi tabannda buluturulabilir. Ve u unutulmamaldr. iir dili tekil mantktan yola kar. airin mant d grn olarak tekildir. Alg nesnesi olarak kendine ynelik duruuyla tikele giderek genele ynelmek zorundadr. Bu durum evrenselleme, yarnlara kalma biiminde de alglanr. iirin bu topik, idealist grnm en gereki iirler yazan airler iin de, greli olsa da, geerlidir. Hibir iir, insan teki iin (yalnzca airin kendine) zel retilmi deildir, yle kalm olsa da. Bu yzden iir, yneldii zel kiilerde bile geneli yakalama zelliine sahip olmaldr. iir dili, evrensele ynelen bir dildir, bir sestir, bir seslenitir. Kimilerine topik, idealist bir yaklam gibi gelebilir. Ama metafizik bir alglamaya gitmeden, elden geldiince nesnele yerleerek konutuumuzda da iirin, insanln i sesi olduu kolayca grlr. air bu yzden aykrdr. iir bu yzden aykr grnr. Aklma geliveren bir rnek, Ronsardn Hlne iin sonesinde, iir iinde kii olarak Hlne, artk tarih iinde bir varlk olmaktan kmtr. kar. Soyutlar. Aka gereksinimi olan, yaamay bilmeyen, airin sevgisine karlk vermemi biri imgesine dnr. airin temel sorunu da budur. Hlnei Hlne olarak, kii olarak var etmek deildir. air, insann bir yaama kipi, duru kipi olarak bir imgeyi evrenseli gzeterek somutlamak temel grevidir. Ksaca: 14. iir dilinin kendine zg bir anlatm, kendine zg bir mant vardr. 15. iir dili, iletiim dilinden kendine dnk oluuyla ayrlr. 16. iir dili bilim dilinden hem logosa hem de patosa yaslanmasyla ayrlr. 17. iir, yneldii zel kiilerde bile geneli yakalama zelliine sahip olmaldr. 18. iir dili, evrensele ynelen bir dildir, bir sestir, bir seslenitir. Not: 1) Encyclopdie de L'Agora; Heraclite; Les Fragments d'Hraclite traduits et comments par Simone Weil.