HARRAN NVERSTES BLGSAYAR MHENDSL BLM

ELEKTRK DEVRE LABORATUARI DENEY FYLER KTAPII

Sayfa | 0

indekiler
Laboratuarda Uyulmas Gereken Kurallar ...................................................................................... 2 Deneylerde Kullanlacak Ekipmanlarn Tantlmas ......................................................................... 3 Deney 1 : Ohm ve Kirchoff Kanunlarnn ncelenmesi ....................................................................11 Deney 2 : Electronic Workbench Kullanm ...................................................................................15 Deney 3 : Sperpozisyon Teoreminin ncelenmesi ........................................................................28 Deney 4 : Thevenin Teoreminin ncelenmesi ................................................................................32 Deney 5 : Maksimum G Transferi ..............................................................................................35 Deney 6 : Zaman Sabitesi,Akm ve Gerilim .......................................................................................... 39 Deney 7 : RC Devresinin AC Analizi ...................................................................................................... 41 Deney 8 : Yarm ve Tam Dalga Dorultma Uygulamas ....................................................................... 45

Sayfa | 1

Deneylerde Uyulmas Gereken Kurallar n hazrlk ve Sonu Raporlar kiisel olarak hazrlanacaktr. Ayn olan raporlar kopya saylacak ve ona gre ilem yaplacaktr. Deneye mazeretsiz ge kalan renciler devamsz saylrlar. rencinin gelmedii deneyde alaca not 0dr. Verimli bir alma ortam salamak amacyla alak sesle konuunuz. Gruplar arasnda malzeme alverii yaplmamaldr. Deney sresince deneyden klamaz. Gerektiinde grevliden izin isteyerek kabilirsiniz. Deneyde kullanlacak olan l aleti, kablolar, kaynaklar, deney setleri gibi ekipmanlar her masada sayl datlmtr. Dolaysyla masalar aras kablo veya l aleti tamak kesinlikle yasaktr. Deney bitiminde grevli tarafndan saylacaktr ve salamlklar kontrol edilecektir. Salam olmayan veya eksik braklan malzemeden ilgili masadaki renci grubu sorumludur. Deney sonunda deney masasndaki btn elektriksel cihazlarn elektrik balants kesilmeli, kablolar sklerek ilgili cihazn zerine konulmal, tabureler ve masa dzenli bir ekilde braklmaldr. Aksi takdirde deney sonular imzalanmayacaktr. Deneye gelmeden nce n hazrlk raporu hazrlanmal deney fyndeki n hazrlk sorular bu raporda cevaplandrlmaldr. Bu raporu hazrlamayanlar deneye alnmayacaktr ve devamsz saylacaktr. Deney sonu raporu ise deneyden bir sonraki hafta deneye gelirken getirilecektir. Deney sonu raporunda deney sonu sorular mutlaka cevaplandrlmaldr. Deneyde yaplan lmler grevli retim elemanna imzalatlacaktr. mzal belge her bir kiisel sonu raporuna eklenecektir. Teknik Olarak Deneylerde Dikkat Edilmesi Gereken Konular Deneylerde dikkat edilmesi gereken konular aada sralanmtr. Bu konulara dikkat edilmemesi durumunda deneyi bitirebilmek iin daha ok vakit harcamanz gerekecektir. Bread boardlarn altnda ve stndeki yatay bloklar besleme ve toprak iin kullanrsanz, devreyi kurmanz ve gerektiinde kontrol etmeniz kolaylar. Balant tellerinin ularn fazla syrmamalyz. Aksi takdirde yanndaki elemanla ksa devre yapma ihtimali olabilir. Balant tellerinin ularnn bkk olmadna dikkat edilmesi gerekir. Devreleri kurarken gerilim kayna mutlaka kapal olmaldr. Devre zerinde deiiklik yaplrken (eleman ekleme/karma, balant deitirme) gerilim kayna mutlaka kapal olmaldr. Eer bu konularda hassasiyet gsterilmise ve yine de devrede bir hata var ise; kontrol aadaki sraya gre yapmalyz. Yanl Balant Elemanlarn bozuk olmas Kopuk Tel Deney seti cihazlarnn bozuk olmas Elemanlarn yanl deerde l aletlerinin bozuk olmas seilmesi
Sayfa | 2

Deneylerde Kullanlacak Ekipmanlarn Tantlmas a) Bread Board Bread board, elektrik devrelerinin zerine kurulmasn salayan en temel deney ekipmandr. Bread board un zerinde dikey ve yatay olmak zere ksa devre edilmi, elektrik devre elemanlarnn kolayca monte edilip sklmesi iin dizayn edilmi olan delikler bulunur. Bu deliklerin aselerinin nasl olduu ekil 1.1de gsterilmitir.

ekil 1.1 Bread Boardun Ksa Devre emas

Bread board kullanlrken yatay ksa devre edilmi bloklardan biri (+) dieri ( ) eklinde balantlar yaplp devre kurulur. Bu ekilde devreyi kurmak karmak devrelerde ok byk kolaylk salar. b) DC G Kayna Elektronik devrelerinin altrlmas iin gerekli olan, regleli doru akm beslemesini salayan kaynaklara DC g kaynaklar denir. DC g kaynaklarnda Dijital ekranda gzken ve ayar dmesi ile ayarlayabildiimiz gerilim deerini ayn ayar dmesinin altndaki klara veren bir deney ekipmandr. G kaynann sabit gerilimi (+ 5 V) TTL devre tasarmlarnda kullanlr. Ayarlanabilir gerilimi (-30 V - +30 V) ise analog devre tasarmlarnda kullanlr. c) Sinyal Jeneratr Sinyal jeneratr genellikle alclarn testinde, amplifikatrlerin testinde ve bu cihazlarn onarmnda kullanlr. Sinyal kayna olarak kullanlr. Dalga dedektr, radyo frekans kprleri gibi yerlerde kullanlr.

Sayfa | 3

 eit modlasyon vardr; 1-) Kare dalga 2-) Sins dalga 3-) gen dalga G kayna devresi AC 110 V / 220 V ile beslenmitir.

Sinyal Jeneratrndeki tular ve fonksiyonlar

1. Frekans Displayi: 8 dijitli bir likit kristal ekrandr. Frekans deerlerinin azalp artmasn gsterir. Maksimum Megahertze kadar gsterebilir. Ayn zamanda cihazn ak olup olmadn hata vererek gsterir. Tularn test edilmesinde de bu ekrandan yaralanlr. 2. Genlik Displayi: 3 dijitli likit kristal ekrandr. RF k seviyesini veya genlik deimelerini gstermektedir. 3. RF OFF / ON Anahtar: ki pozisyonlu bu anahtar RF sinyalinin kn kontrol eder. On konumunda RF sinyali ka iletilir. OFF konumunda ise RF sinyalinin kn keser. 4. Bilgi Giri Tular: Frekans, genlik deerlerinin seildii tu takmlardr (rnek: 1KHz, 10 KHz,.....) 5. Deer Arttrma Anahtar: Frekans ve genlik arttrmamz salayan kalibrasyon tulardr. 6. Modlasyon Tular: stediimiz modlasyonu sememizi salar: kare, sinsoidal veya gen modlasyon. Ayrca LEVEL, WIDE gibi tular istediimiz sinyali elde etmemizi salayan hassas ayarlar yapabiliriz. d) Osiloskop Osiloskop, devre elemanlarnn karakteristiklerinin kartlmasnda ve zamana bal olarak deien gerilimlerin incelenmesinde kullanlan bir l aleti olup, ok hzl deien bir veya birden fazla sinyalin ayn anda incelenmesinde, genlik, frekans ve faz lmlerinde kullanlr. Zamana bal olarak deien bir akm veya gerilim fonksiyonu, ibreli (analog) veya saysal (digital) bir lme aleti ile llebilmektedir. Fakat bu aletler fonksiyonun gerek deiimi hakknda bilgi verememektedirler. Ancak deiim, ksa aralklarla okunan deerlerin (zamanda kaydederek) bir eksen takm zerinde gsterilmesi ile grlebilir ise de bu olduka zor bir itir. Bu nedenle, iareti zaman dzleminde gsteren bir lm aleti olan osiloskoplar imal edilmitir.

Sayfa | 4

ncelenecek iaretlerin osiloskop cihazna aktarlmas iin kullanlan bir eit kablodur. Bir ucu osiloskoba balanrken sivri olan dier ucu devredeki incelenecek iaretin bulunduu dme temas ettirilerek kullanlr. Probun bu ucunda genellikle krokodil konnektr eklinde bir de toprak balants bulunur. Osiloskop problar x1 ve x10 eklinde ayarlanabilirler: x1 : izlenen sinyali bozmadan ve deitirmeden osiloskoba ulatrr. x10 : izlenen sinyal onda birine zayflatlarak osiloskoba ulatrlr. Bu takdirde, sinyalin gerek genlik deeri ekranda grnen deerlerin 10 katdr. Osiloskobun nasl kullanlaca ile ilgili bilgiler aada verilmitir. Dikey Kontrol Dikey kontrol seilmi olan dalga (CH1,CH2) iin geerli olacaktr.

VOLTS/DIV ayar dmesi ile dikey koordinatn skalas ayarlanr. POSITION ayar dmesi ile ekranda grlen dalgann (CH1 veya CH2) dikey pozisyonu ayarlanabilir. Sadece gsterim olarak sinyal yukar kar, deer olarak hibir deiiklik olmaz. Ekrann solundaki F serisi tularnn CH1 veya CH2 gsterilirken stlendii fonksiyonlar aada gsterilmitir. Baz durumlarda bu tular deiik grevler alr. Genel olarak bizim iin geerli olan kullanmlardan bahsedilecektir. llen sinyalin AC-DC-Toprak olduu konusunda ayarlama yapmaya yarayan butondur. (F1)

llen sinyalin invertini almaya yarayan ayar butonudur. ON olarak ayarlandnda llen sinyalin tersi gsterilir. (F2) Probun elektronik ortamda ayarlanmasn salar. Eer llen sinyalin 10 veya 100 kat byk bi sinyal grmek isterseniz bu ayar ksmn 10 veya 100e ayarlayarak istediinizi yapabilirsiniz. (F4)
Sayfa | 5

Yatay Kontrol Yatay kontrol mensne girebilmek iin ncelikle Menu butonuna baslmas gerekir.

POSITION ayar dmesi ile giriteki sinyal yatay olarak pozisyon deitirir. TIME/DIV ayar dmesi ile yatay koordinatta skalandrlm olan eksenin skadas deitirilebilir. Sinyal Giri Balantlar

1) CH1 ve CH2 girileri 2) Topraklama girii 3) Harici bir sinyal girii

e) Multimetre Laboratuar ortamnda birok elektronik devrenin istenilen biimde almas iin gerekli lmlerin yaplmas gerekir. Bu lmler multimetre olarak adlandrlan cihazla yaplr. Multimetrenin kulanm ksaca anlatlacaktr. llmesi istenen zellik fonksiyon seim dmesi ile seilir ve dijital ekrandan lm sonucu okunur.

Sayfa | 6

1) OFF konumu Cihaz kapatmak iin kullanlr. 2) V konumu 1.Fonksiyon: AC gerilimi ler 2.Fonksiyon: DC gerilimi ler. 3) /Buzzer konumu 1.Fonksiyon: Diren lmek iin kullanlr. 2.Fonksiyon: Ksa devre testi (Buzzer). 4) Diyot/C konumu 1.Fonksiyon: Diyot eik gerilim deerini ler. 2.Fonksiyon: Kondansatr kapasite deerini ler. 5) mA konumu 1.Fonksiyon: AC akm (mili amper mertebesinde) lmek iin kullanlr. 2.Fonksiyon: DC akm (mili amper mertebesinde) lmek iin kullanlr. 6) 20A konumu 1.Fonksiyon: AC akm (amper mertebesinde) lmek iin kullanlr. 2.Fonksiyon: DC akm (amper mertebesinde) lmek iin kullanlr. 7) Hz konumu Frekans lmek iin kullanlr. Ayrca multimetrelerin genellikle alt ksmlarnda lm problarnn baland ksm bulunur.

Sayfa | 7

Referans ucu (Siyah Kablo) her zaman 3 numaral girie taklr. Akm amper mertebesinde llrken krmz kablo 1 numaral girie taklr. Akm miliamper mertebesinde llrken krmz kablo 2 numaral girie taklr. Gerilim, diren gibi geri kalan zellikler llrken krmz kablo 4 numaral girie taklr. f) Direnler v(t)=Ri(t) ya da i(t)=Gv(t) bants ile tanmlanan 2-ulu elemana lineer zamanla deimeyen diren eleman denir. Yukardaki tanm bantlarnda R reel katsays diren elemannn direnci (rezistans), G reel katsays da iletkenlii (kondktans)dir. Universal birim sisteminde R' nin birimi ohm (), G'nin birimi ise siemens (S) dir. Diren ile iletkenlik arasnda GR=1 bants vardr. Direnler, elektrik veya elektronik devrelerinde akm kontrol etmek amacyla olduka yaygn olarak kullanlan elemanlardr. Direnler, kullanlacak yere ve amaca gre eitli ekillerde retilirler. Bunlardan balcalar: a) Sabit direnler b) Deiken direnler c) Foto rezistif direnler d) Isya duyarl direnler a) Sabit Direnler: Fiziksel olarak bir bozulmaya uramad srece diren deeri (rezistans) deimeyen yani ayn kalan direnlerdir. Bunlarn boyutu ve yapl iinden geen akma dolaysyla zerinde harcanan gce gre deiir. Direnlerin deerleri ve toleranslar renk kodu denilen iaretleme ile belirtilir.

Sayfa | 8

b) Deiken Direnler: Diren deeri, 0 ile retici firma tarafndan belirlenmi bir st snr aralnda deien direnlerdir. rnein 10 k'luk bir deiken direncin deeri 0-10 k arasnda deitirilebilir. Deiken direnler bir devrede diren deerinin sk sk deimesi istendii zaman kullanlrlar. Deiken direnler istenen gce gre karbonlu veya tel sargl olurlar. c)Foto Rezistif Direnler: Bunlarn isminden de anlalaca gibi diren deeri, zerine den n iddetine gre deien zel direnlerdir. Bu tip direnler endstriyel uygulamalarda olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. d)Isya Duyarl Direnler: Direnci sya bal olarak deien nonlineer direnlerdir (PTC, NTC). g) Kapasitanslar Kondansatr iki levha arasna konmu bir dielektrik maddeden ibarettir. Elektrik ve elektronik devreler iin temel devre elemanlarndan biridir. Elektronikte iki kat arasnda kuplaj, by pass, dekuplaj, bloklama, ayar ve filtre eleman olarak kullanlr. Elektrik devrelerinde, g katsaysnn dzeltilmesinde, bir fazl motorlarda ilk hareketi salamada ve kalknma momentini artrmada kullanlr. Kapasitansn deeri zerinde yazldr. 2) n Deney Raporu ve Deney Sonu Raporunun Hazrlanmas Bu raporlar kiisel olarak hazrlanacaktr. a) n Deney Raporu n deney raporu ile rencilerin deney konularna nceden almas hedeflenmektedir. Dolaysyla n deney raporu hazrlanmadan nce deney fynn deneyle ilgili teorik bilgiler ksm iyice okunmaldr. Daha sonra n hazrlk sorular zmeli ve bir rapor halinde deneye gelirken getirilmelidir.

Sayfa | 9

b) Deney Sonu Raporu

Deney sonu raporu ile rencilerin deneyde grlmesi hedeflenen sonulara ulalp ulalmad kontrol edilmektedir. Deney sonu raporunda; deney ad, deneyin amac ,deneyin yapl,deney sonular,deney sonu sorular, deneyle ilgili kiinin yorumu ve sonu ksmlar bulunmaldr. mzal belge veya kopyas eklenmelidir.

Sayfa | 10

DENEY #1 OHM VE KIRCHOFF KANUNLARININ NCELENMES Deneyin Amac : Ohm ve Kirchoff kanunlarnn geerliliinin deneysel olarak gzlemlenmesi Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) DC G Kayna 2) Avometre 3) eitli Deerlerde Direnler ve balant kablolar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: Bir doru akm devresinde, bir diren zerinden akan akm, elemann ularna uygulanan gerilimle doru, elemann direnci ile ters orantldr. Buna ohm kanunu denir.

Dm : ki veya daha ok elektronik devre elemannn birbirleri ile balandklar balant noktalarna dm ad verilir. Dm, akmn kollara ayrld yollarn birleme noktalar olarak da tarif edilebilir. Gz : Bir dmden balayarak, bu dme tekrar gelinceye dek elektriksel yollar zerinden sadece bir kez gemek art ile oluturulan kapal devreye gz (evre) ismi verilir. Kirchoff Akm Kanunu : Bir elektriksel yzeye veya bir dm noktasna giren (dm besleyen) akmlar ile bu dm noktasndan kan (dm tarafndan beslenen) akmlarn cebirsel toplam sfrdr. 6 7 1 2 3 5 4

Dm noktasn besleyen akmlar (giren akmlar) : i1 , i3 , i4 , i7 Dm noktasndan beslenen akmlar (kan akmlar) : i2 , i5 , i6

Sayfa | 11

Bu durumda;

Kirchoff Gerilim Kanunu : Bir elektronik devrenin sahip olduu evrelerdeki gerilim dmelerinin cebirsel toplam sfra eittir.

+ + VS -

VR1

- +
1

VR2

VR4

+ VR5 -

VR3 -

1 akmnn dolat kapal evre iin ;

2 akmnn dolat kapal evre iin ;

n Hazrlk Sorular : 1 k 1 3.3 k 4.7 k

B

A 3

+
5V I

2 II 2.2 k

5 4.7 k

6 10 k

S.1. Yukardaki devredeki tm dallardaki akmlar istediiniz bir yntemle bulunuz. S.2. 1 kluk direncin zerindeki gerilimi bulunuz. S.3. I ve II nolu gzler iin Kirchoffun Gerilim Kanununun ispatn yapnz. S.4. A ve B dmleri iin Kirchoffun Akm Kanununun ispatn yapnz.
Sayfa | 12

Deneyin Yapl : 1) ekil 1de verilen devreyi kurunuz. 2) R1 direnci zerindeki gerilimi ve zerinden akan akm lerek Ohm Kanunun geerliliini gzleyiniz. 3) I ve II nolu gzlerdeki elemanlar zerindeki gerilimleri lerek Kirchoffun Gerilim Kanunu geerliliini gzleyiniz. 4) A ve B dm noktalarna gelen ve giden akmlar lerek Kirchoffun Akm Kanunu geerliliini gzleyiniz. 5)lmeleri yaparken paralel kollardaki gerilimlerin ve seri kol zerindeki akmlarn birbirine eit olduunu kontrol ediniz. 6)lme sonularn Tablo 1.1 e kaydediniz. R1 R3
4

A 3

R4
B

+
Vs I

2 II R2 R5

6 R6

ekil 1

Vs = 5 V R1 = 1 k R2 = 2.2 k R3 = 3.3 k R4 = 4.7 k R5 = 4.7 k R6 = 10 k

I1 (mA) lme Hesap VR1 (V) lme Hesap

I2 (mA)

I3 (mA)

I4 (mA)

I5 (mA)

I6 (mA)

VR2 (V)

VR3 (V)

VR4 (V)

VR5(V)

VR6(V)

Tablo 1.1

Sayfa | 13

Deney Sonu Sorular S.1. n hazrlk sorularnda bulduunuz akm ve gerilim deerleriyle, deneyde ltnz deerleri karlatrnz. Eer fark var ise sebebini belirtiniz ? S.2. VA - VB = i3. (R3 + R4) ifadesini ltnz deerlerle hesaplayarak doruluunu gsteriniz.

Sayfa | 14

DENEY #2 ELEKTRONC WORKBENCH KULLANIMI Deneyin Amac : Electronic Workbench simulasyon programnn kullanmasn renmek ve rnek deneylerle pratik yapmak Deneyle lgili Teorik Bilgiler: 1. Giri: Gnmzde her trl elektronik devrenin tasarm ve analizinde artk simlasyon (benzetim) programlar yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu programlar sayesinde zamandan ve paradan tasarruf salanarak bilgisayar banda devre tasarm ve analizi kolayca yaplabilmektedir. Elektronik devre izimi iin kullanlan pek ok program bulunmaktadr. Ancak izimle birlikte devre analizi de yapan program says fazla deildir. Burada EWB programnn 5.12 versiyonu anlatlacaktr. Ama, programn temel dzeyde nasl kullanlacan gstermektir. Programn eski versiyonlarnda bulunmayan baz gelimi zelliklerin nasl kullanlacan renmek iin programn help (yardm) mensnden yararlanlmaldr. Programn doru bir ekilde kullanlabilmesi iin elektroteknik, analog ve dijital elektronik, kontrol teorisi, sinyaller ve sistemler gibi alanlarda belirli bir dzeyde bilgi sahibi olunmas gereklidir.Workbench simlasyon programnn al ekran ekil 1deki gibidir.

ekil 1 2. TEST CHAZLARI Bu blmde, analiz edilecek bir devrede kullanlacak l aletleri ve sinyal kaynaklar tantlacaktr. ekil 2nin st ksmnda grlen butona baslmasyla Instruments mens alr. Burada, test cihazlar programdaki ekil 2
Sayfa | 15

grn srasna gre toplu halde verilmitir. Aada her birinin grevi ve alma ekli ksaca anlatlmaktadr. 2.1. AVO Metre (Multimeter) ekil 2nin ilk srasnda yer alan kk kutu AVOmetredir. Bu eleman mouse ile alma sayfasna tanp ift tklanrsa ekil 3deki byk kutu alr. ki ulu bu eleman sayesinde doru ve alternatif akm artlarnda akm(A), gerilim(V), diren() llebilmektedir. Ayrca logaritmik kazan da dB (desibel) cinsinden ekil 3 hesaplanabilmektedir. 2.2. Sinyal reteci ( Function Generator) ekil 4de grlen sinyal reteci ile dalga ekli farkl 3 sinyal retilebilmektedir. Bunlar sinsoidal, gen ve kare dalgadr. Sinyal reteci zerindeki ayar butonlar yardmyla sinyalin frekans (frequency) ve genlii (amplitude) deitirilebilmektedir. Duty cycle ve offset adl butonlar ile srasyla iaretin grev periyodu ve kayma miktar ayarlanmaktadr. Sinyal kayna zerinde grnen genlik deeri maksimum ekil 4 deerdir. rnein efektif deeri 220 V olan ebeke gerilimini elde etmek iin genlik 311V seilmelidir. 2.3. Osiloskop (Oscilloscope) Osiloskop zerindeki butonlar gerek osiloskoptaki ile ayndr. Grnty bytmek iin expand butonuna baslr. 2.4. Bode izici (Bode Plotter) ekil 6da grlen test cihaz bir devrenin bode diyagramn izmek iin kullanlr. Bu sayede bir devrenin frekans cevab (genlik-frekans ve faz-frekans erileri) elde edilir.

ekil 6

Sayfa | 16

2.5. Kelime reteci (Word Generator) Kelime reteci sayesinde dijital (saysal) bir elektronik devreye 16 bitlik lojik sinyaller gnderilebilir. Frekans ayarlamas yaplarak bilgi aktarm hz istenildii gibi seilebilir. Sol ksmda, gnderilen bilginin heksadesimal (16lk taban) karl grlmektedir. Ayrca ikili (binary) veya ASCII kodu da grlebilir. 2.6. Lojik analizr Lojik analizr yardmyla bir dijital devrenin herhangi bir noktasndaki zamana bal dalga ekli grlebilir. Zaman ekseni uygun ekilde seilerek ekrandaki dalga skl artrlabilir. Ayrca girie uygulanan sinyalin heksadesimal karl da okunabilir. 2.7. Lojik evirici (Logic Converter) Lojik evirici yardmyla bir lojik devrenin doruluk tablosu elde edilir. Bu test cihaz ile doruluk tablosuna gre otomatik lojik devre izimi de yaptrlabilir. Ayn zamanda cihazn alt ksmnda doruluk tablosuna gre otomatik olarak elde edilmi lojik ifadeler de grlebilir. 3. MALZEME KUTULARI 3.1. Kaynaklar (Sources) ekil 7nin st ksmnda grlen kutucua mouse ile tklandnda kaynaklar penceresi alr. ekilden de grld gibi pek ok kaynak tr bulunmaktadr. Bunlarn ne ie yarad aada srasyla verilmitir.

ekil 7 Ground : Toprak balants Battery : Doru gerilim kayna DC Current Source : Doru akm kayna AC Voltage Source : Alternatif gerilim kayna (Gerilim deerini efektif deer olarak gsterir). AC Current Source : Alternatif akm kayna Voltage-Controlled Voltage Source : Gerilim kontroll gerilim kayna Voltage-Controlled Current Source : Gerilim kontroll akm kayna Current-Controlled Voltage Source : Akm kontroll gerilim kayna Current-Controlled Current Source : Akm kontroll akm kayna
Sayfa | 17

 +Vcc Voltage Source : +Vcc gerilim kayna (5 volt) +Vdd Voltage Source : +Vdd gerilim kayna (15 volt) Clock : Saat (Kare dalga reteci) AM Source : Genlik modlasyonu (Amplitude modulation) kayna FM Source : Frekans modlasyonu (Frequency modulation) kayna Voltage-Controlled Sine Wave Oscillator : Gerilim kontroll sins dalga osilatr Voltage-Controlled Triangle Wave Oscillator : Gerilim kontroll gen dalga osilatr Voltage-Controlled Square Wave Oscillator : Gerilim kontroll kare dalga osilatr Controlled One-Shot : Kontroll tek darbe (Darbe genilii ayarlanabilen darbe reteci) Piecewise Linear Source : Para para lineer (dorusal) kaynak (Bir txt uzantl dosyadan alaca zaman ve gerilim deerlerine gre sinyal retir). Voltage-Controlled Piecewise Linear Source : Gerilim kontroll para para dorusal kaynak Frequecy-Shift-Keying Source : Frekans kaydrmal anahtarlama kayna Polynomial Source : okterimli (polinom) kaynak Nonlinear Dependent Source : Dorusal olmayan baml kaynak 3.2. Basic (Temel) ekil 8de grlen malzeme kutusunda temel elektriksel devre elemanlar bulunur. Aada bu elemanlarn srasyla aklamas verilmitir.

ekil 8 Connector : Balayc Resistor : Diren Capacitor : Kondansatr, kapasitr Inductor : Bobin, indktr Transformer : Transformatr, trafo Relay : Rle Switch : Anahtar Time-Delay Switch : Zaman gecikmeli anahtar Voltage-Controlled Switch : Gerilim kontroll anahtar Current- Controlled Switch : Akm kontroll anahtar Pull-Up Resistor : Yukar ekme direnci (Bir ucu pozitif kaynaa bal olan diren)
Sayfa | 18

 Potentiometer : Potansiyometre, ayarl diren Resistor Pack : Diren kutusu (Eit deerde 8 bamsz diren ierir) Voltage Controlled Analog Switch : Gerilim kontroll analog anahtar Polarized Capacitor : Kutuplu kondansatr Variable Capacitor : Deiken (ayarl) kondansatr Variable Inductor : Ayarl bobin Coreless Coil : ekirdeksiz bobin Magnetic Core : Manyetik ekirdek Nonlinear Transformer : Dorusal olmayan transformatr 3.3. Diodes (Diyotlar) ekil 9da grlen kutuda eitli yariletken elemanlar bulunmaktadr.

ekil 9 Diode : Diyot Zener Diode : Zener diyot LED : LED (Light Emitting Diode), k yayan diyot Full-Wave Bridge Rectifier : Tam dalga kpr dorultucu Shockley Diode : otki diyot Silicon Controlled Rectifier : Silikon kontroll dorultucu, tristr Diac : Diyak Triac : Triyak 3.4. Transistors (Transistrler) ekil 10de grlen malzeme kutusunda eitli transistr trleri bulunur.

ekil 10
Sayfa | 19

 NPN Transistor : NPN transistr PNP Transistor : PNP transistr N-Channel JFET : N kanall JFET P-Channel JFET : P kanall JFET 3-Terminal Depletion N-MOSFET : 3 ulu kanal ayarlamal N-MOSFET 3-Terminal Depletion P-MOSFET : 3 ulu kanal ayarlamal P-MOSFET 4-Terminal Depletion N-MOSFET : 4 ulu kanal ayarlamal N-MOSFET 4-Terminal Depletion P-MOSFET : 4 ulu kanal ayarlamal P-MOSFET 3-Terminal Enhancement N-MOSFET : 3 ulu kanal oluturmal N-MOSFET 3-Terminal Enhancement P-MOSFET : 3 ulu kanal oluturmal P-MOSFET 4-Terminal Enhancement N-MOSFET : 4 ulu kanal oluturmal N-MOSFET 4-Terminal Enhancement P-MOSFET : 4 ulu kanal oluturmal P-MOSFET 3.4. Analog ICs (Analog ICler) ekil 11de eitli analog entegre devreler grlmektedir.

ekil 11 3-Terminal Opamp : 3 ulu Opamp (lemsel kuvvetlendirici) 5-Terminal Opamp : 5 ulu Opamp 7-Terminal Opamp : 7 ulu Opamp 9-Terminal Opamp : 9 ulu Opamp Comparator : Karlatrc Phase-Locked Loop : Faz kilitlemeli evrim 3.5. Mixed ICs (Kark ICler) ekil 12de eitli entegre devreler grlmektedir.

ekil 12 Analog-to-Digital Converter : Analog-dijital dntrc (ADC) Digital-to-Analog Converter (I) : Dijital-analog dntrc (I) (DAC)
Sayfa | 20

 Digital-to-Analog Converter (V) : Dijital-analog dntrc (V) (DAC) Monostable Multivibrator : Tek kararl multivibratr 555 Timer : 555 zamanlayc 3.6. Digital ICs (Dijital ICler) ekil 13da eitli dijital entegre ablonlar bulunur. Bunlar yardmyla 7447, 74145, 74240 gibi entegreler seilebilir.

ekil 13 74XX Template : 74XX ablonu 741XX Template : 741XX ablonu 742XX Template : 742XX ablonu 743XX Template : 743XX ablonu 744XX Template : 744XX ablonu 4XXX Template : 4XXX ablonu 3.7. Logic Gates (Lojik Kaplar) ekil 14de lojik devrelerde kullanlan lojik kaplarn sembolleri grlmektedir.

ekil 14 2-Input AND Gate : 2 girili VE kaps 2-Input OR Gate : 2 girili VEYA kaps NOT Gate : DEL kaps 2-Input NOR Gate : 2 girili VEYA DEL kaps 2-Input NAND Gate : 2 girili VE DEL kaps 2-Input XOR Gate : 2 girili ZEL VEYA kaps 2-Input XNOR Gate : 2 girili ZEL VEYA DEL kaps Tristate Buffer : 3 durumlu tampon
Sayfa | 21

 Buffer : Tampon Schmitt Triggered Inverter : Schmitt tetiklemeli tersleyen AND Gates : VE kaplar OR Gates : VEYA kaplar NAND Gates : VE DEL kaplar NOR Gates : VEYA DEL kaplar NOT Gates : DEL kaplar XOR Gates : ZEL VEYA kaplar XNOR Gates : ZEL VEYA DEL kaplar BUFFERS : Tamponlar 3.8. Digital (Dijital) ekil 15de eitli dijital entegre devre elemanlar grlmektedir.

ekil 15 Half-Adder : Yarm toplayc Full-Adder : Tam toplayc RS Flip-Flop : RS flip flop JK Flip-Flop with Active High Asynch Inputs : Aktif yksek asenkron girili JK flip flop JK Flip-Flop with Active Low Asynch Inputs : Aktif dk asenkron girili JK flip flop D Flip-Flop : D flip flop D Flip-Flop with Active Low Asynch Inputs : Aktif dk asenkron girili D flip flop Multiplexers : Bilgi seiciler, oullayclar (Mux) Demultiplexers : Bilgi datclar, Yol oklayclar (Demux) Encoders : Kodlayclar Arithmetic : Aritmetik Counters : Sayclar Shift Registers : Kaydrmal kaydediciler Flip-Flops : Flip floplar

Sayfa | 22

3.9. Indicators (Gstergeler) ekil 16da, elektronik devrelerde kullanlan baz sesli ve kl gstergeler grlmektedir.

ekil 16 Voltmeter : Voltmetre Ammeter : Ampermetre Bulb : Ampul Red Probe : Krmz prob, lojik sinyal seviye gsterici Seven-Segment Display : Yedi segmentli display Decoded Seven-Segment Display : Kod zcl yedi segmentli display Buzzer : Buzer, belirli frekansta ses reten devre eleman Bargraph Display : ubukgrafik display Decoded Bargraph Display : Kod zcl ubukgrafik display 3.10. Controls (Kontroller) ekil 17de grlen kontrol elemanlarnn adlar aadaki verilmitir.

ekil 17 Voltage Differentiator : Gerilim trev alc Voltage Integrator : Gerilim integral alc Voltage Gain Block : Gerilim kazan blou Transfer Function Block : Transfer fonksiyon blou Multiplier : arpc Divider : Blc Three-Way Voltage Summer : 3 yollu gerilim toplayc Voltage Limiter : Gerilim snrlandrc Voltage Controlled Limiter : Gerilim kontroll snrlandrc Current Limiter Block : Akm snrlandrc blok Voltage Hysteresis Block : Gerilim histeresiz blou
Sayfa | 23

 Voltage Slew Rate Block : Gerilim eim oran blou (Sinyalin ykselme ve dme hzn ayarlar) 3.11. Miscellaneous (eitli) ekil 18de simlasyon srasnda kullanlacak eitli elemanlar grlmektedir.

ekil 18 Fuse : Sigorta Write Data : Veri yazma (Simlasyon sonularn ASCII dosyaya yazar) Netlist Component : Netlist eleman (reteci firmann eleman modelini .CIR uzantl bir dosya araclyla devreye eklemek iin kullanlr) Lossy Transmission Line : Kaypl iletim hatt Lossles Transmission Line : Kaypsz iletim hatt Crystal : Kristal DC Motor : Doru akm motoru Triode Vacuum Tube : Triyod vakum tp Boost (Step-Up) Converter : Ykseltici konvertr Buck (Step-Down) Converter : Drc konvertr Buck-Boost Converter : Drc-ykseltici konvertr Textbox : Metin kutusu Title Block : Balk blou (Balk, tarih, isim yazmak iin kullanlr)

4. ELEKTRONK DEVRE ZM N N BLGLER Bu blmde, devre izimi srasnda yaplan hatal balantlardan, ayarl elemanlardan ve eleman modellerinin nasl seileceinden bahsedilecektir.

4.1. Hatal Balantlar Aada, devre izimi srasnda yaplan yanl balantlarn birka tanesi verilmitir. Bu tip hatal balantlar yapldnda simlasyon balatlamaz ve ekranda hata yapldna dair bir uyar mesaj grlr.

Sayfa | 24

Gerilim kayna ksa devre yaplmaz.

Akm kayna ak devre yaplmaz.

Kondansatr ak devre yaplmaz.

Bobin ksa devre yaplmaz.

Farkl deerli gerilim kaynaklar paralel balanmaz. Ayn deerli olanlar kk deerli seri bir direnle birlikte paralel balanabilir.

Bir devrede birden fazla toprak balants bulunmamaldr. Aksi taktirde toprak noktalar birbirine fiziksel olarak bal duruma gelir. Buna gre alttaki iki devre de ayndr.

Osiloskop balants iin devrede mutlaka bir toprak balants olmaldr. Devrenin bir ucuna veya osiloskobun sa st kesindeki uca toprak balants yaplmadan simlasyon

Sayfa | 25

balatlrsa hata oluur. Bunun iin her zaman alttaki eklin sandaki gibi bir balant ekli oluturulmaldr.

n Hazrlk Sorular : S.1. Elektronic Workbench program hangi amala kullanlr ?

Deneyin Yapl : 1) ekil 1deki devreyi Elektronic Workbench programnda simle ediniz. 2) Elektronic Workbench te okuduunuz akmlar ve gerilimleri Tablo 1 e kaydediniz.

ekil 1

Sayfa | 26

V9 = 5 V V10 = 12 V R1 = 100 R2 = 470 R3 = 180 R4 = 1 k R5 = 680 R6 = 1 k R7 = 2.2 k R8 = 330 Diren R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 Akm (I) Gerilimi (V)

Sayfa | 27

DENEY #3 SPERPOZSYON TEOREMNN NCELENMES Deneyin Amac : Sperpozisyon teoreminin geerliliinin deneysel olarak gzlemlenmesi Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) DC G Kayna 2) Avometre 3) eitli Deerlerde Direnler ve balant kablolar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: Birden fazla kaynak ieren bir devre gz nne alndnda; bu kaynaklarn devre zerindeki toplam etkisi her bir kaynan tek bana meydana getirdii etkilerin toplamna eittir. Buna sperpozisyon teoremi denir. Tek bir kaynan etkisi incelenirken, o kaynan dndaki kaynaklar etkisiz hale getirilir. (Akm kaynaklar ak devre, gerilim kaynaklar ise ksa devre). Tek tek her bir kaynan etkisi elde edildikten sonra bu etkiler toplanarak tm kaynaklarn toplam etkisi elde edilir.

R1 + VS1 R2

R3 + VS2 -

Yukardaki devrede gerilim kaynaklar ve direnlerin edeer olduunu varsayarsak; R1 = R2 = R3 = R ve VS1 = VS2 = V olur. R2 zerindeki gerilim, olur.

Sperpozisyon tekniini inceleyebilmek iin ncelikle ilk kaynan devre zerinde etkisini grelim. kinci kaynak bamsz bir gerilim kayna olduundan bu durumda ksa devre olacaktr.

Sayfa | 28

R1 + VS1 R2

R3
Devre analiz edilirse ;

imdi ise ilk bamsz gerilim kayna ksa devre edilip ikinci kaynan etkisi incelenecek olursa;

R1

R3 + R2 VS2 Devre analiz edilecek olursa;

Sperpozisyon teoremine gre toplam gerilim 2 gerilimin toplam olduundan;

sonucuna ulalr. n Hazrlk Sorular : 1 k 1 3.3 k

5

A 3

4.7 k

+
12 V

2 2.2 k

4 5 k

+
5V

S.1. 12 V deerindeki kayna ksa devre varsayp dallardaki akmlar ve direnlerdeki gerilimleri hesaplaynz. S.2. 5 V deerindeki kayna ksa devre varsayp dallardaki akmlar ve direnlerdeki gerilimleri hesaplaynz.
Sayfa | 29

S.3. Sperpozisyon yntemi ile tm dallardaki akmlar ve direnlerdeki gerilimleri bulunuz. S.4. Yukardaki devreyi Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp, .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz. Deneyin Yapl : 1) ekil 1de verilen devreyi kurunuz. 2) VS1 aktif iken (VS2 devrede deil ve ular ksa devre iken) akm ve gerilim deerlerini lp Tablo 1 ve Tablo 2ye kaydediniz. 3) VS2 aktif iken (VS1 devrede deil ve ular ksa devre iken) akm ve gerilim deerlerini lp Tablo 1 ve Tablo 2ye kaydediniz. 4) VS1 ve VS2 aktif iken akm ve gerilimleri lp Tablo 3ye kaydediniz. 5) 2. ve 3.klarda elde edilen deerlerin toplamlarnn 4.kta elde edilen deerleri verip vermediini kontrol ediniz. 1 R1
A 3

R3
5

R5

+
VS1

2 R2 R4

+
VS2

ekil 1

VS1 = 12 V VS2 =5 V R1 = 1 k R2 = 2.2 k R3 = 3.3 k R4 = 5 k R5 = 4.7 k 1 (mA) VS1 aktif iken VS2 aktif iken Toplam
Tablo 1

2 (mA)

3 (mA)

4 (mA)

5 (mA)

VR1 (V) VS1 aktif iken VS2 aktif iken Toplam

VR2 (V)

VR3 (V)

VR4 (V)

VR5 (V)

Tablo 2

Sayfa | 30

1 (mA) VS1+ VS2 aktif VR1 (V) VS1+ VS2 aktif

2 (mA) VR2 (V)

Tablo 3

3 (mA) VR3 (V)

4 (mA) VR4 (V)

5 (mA) VR5 (V)

Deney Sonu Sorular S.1. n hazrlk sorularnda bulduunuz akm ve gerilim deerleriyle, deneyde ltnz deerleri karlatrnz. S.2. Tablo 3deki deerlerin Tablo 1 ve Tablo 2deki toplam deerleri ile karlatrnz.

Sayfa | 31

DENEY #4 THEVENN TEOREMNN NCELENMES Deneyin Amac : Thevenin teoreminin geerliliinin deneysel olarak gzlemlenmesi Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) DC G Kayna 2) Avometre 3) Potansiyometre, eitli Deerlerde Direnler ve balant kablolar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: ok sayda eleman bulunan herhangi bir devrenin bir elemann veya sadece bir ksmnn incelenmesi gerektiinde, tm devreyi gz nne almak yerine, incelenecek eleman yada devre parasn btn olan devreden ayrp geriye kalan devre parasn bir kaynak ve buna seri bal bir empedans ile temsil etmek suretiyle, inceleme basite indirgenebilir. Bu ilemde kullanlan teoreme Thevenin teoremi denir ve elde edilen edeer devreye Thevenin edeer devresi ad verilir.

R1

R2

R3 + Vs -

RL

R4 R5

ekil 1

Edeer devre oluturulurken ilgili eleman veya devre paras devreden karlr ve geriye kalan ksmn ayrlma noktalar arasndaki ak devre gerilim belirlenip bu gerilim Thevenin edeer devresinin kaynak gerilimi olarak kullanlr.

Sayfa | 32

R1 a R3 + Vs ekil 2

R2

R4 R5

Daha sonra edeeri elde edilecek devre parasndaki kaynaklar etkisiz hale getirilerek devrenin blnd noktalardan bakldnda grlen empedans hesaplanr ve thevenin edeer empedans olarak isimlendirilen bu empedans daha nce belirlenen kaynaa seri olarak balanr.

R1 a R3 b

R2

R4 R5

ekil 3

Bir kaynaktan ve ona seri bal bir empedanstan oluan bu edeer devre, incelenecek ksmn devreden sklmesi durumunda geriye kalan ksmn Thevenin edeeridir. ekil 1de verilen devre gz nne alndnda, a-b ularndan grlen Thevenin edeer devresini oluturmak iin Vab (Vth) ak devre gerilimi ekil 2den, a-b ularndan grlen edeer dirente (Rth) ekil 3den belirlenerek ekil 4deki edeer devre elde edilir.

Rth

+ Vth ekil 4

RL

Sayfa | 33

n Hazrlk Sorular : S.1. VTH deneysel olarak nasl bulunur? S.2. RTH deneysel olarak nasl bulunur? S.3. ekil 1deki devreyi Vs = 12 V R1 = 1 k R2 = 3.3 k R3 = 330 R4 = 220 R5 = 100 RL = 2 k deerlerini gz nnde bulundurarak Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp, .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz. Deneyin Yapl : 1) ekil 1de verilen devreyi aadaki elemanlarla kurunuz. Vs = 12 V R1 = 1 k R2 = 3.3 k R3 = 330 R4 = 220 R5 = 100 RL = 2 k 2) RL direnci zerinden akan akm ve bu diren zerindeki gerilimi lerek Tablo 1e kaydediniz. 3) RL direncini devreden kartarak a-b ularndaki ak devre gerilimini lp Tablo 2ye kaydediniz. 4) Kayna kapatp kaynaa bal ular ksa devre ederek a-b ularndan grlen direnci ohmmetre yardmyla lp Tablo 2ye kaydediniz. 5) ekil 4teki devreyi kurunuz. 6) RTH direncini potansiyometre yardmyla ayarlaynz. 7) RL direnci zerinden akan akm ve bu diren zerindeki gerilimi lerek kaydediniz.

VRL (V) Normal Devre in

Tablo 1

IRL (mA)

VAB (V) Normal Devre in

Tablo 2

RAB (ohm)

VRL (V) Thevenin Edeer Devre in

Tablo 3

IRL (mA)

Deney Sonu Sorular S.1. 2.kta llen deerlerle 7.kta llen deerleri karlatrnz.

Sayfa | 34

DENEY #5 MAKSMUM G TRANSFER Deneyin Amac : Maksimum g transferi teoreminin geerliliinin deneysel olarak gzlemlenmesi Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) DC G Kayna 2) Avometre 3) Potansiyometre, eitli Deerlerde Direnler ve balant kablolar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: dirence sahip herhangi bir kaynaktan bir yke maksimum g transferi yaplabilmesi iin yk empedans, kaynak i empedansnn kompleks elenlii olmaldr. Buna maksimum g transferi teoremi denir.

Rs

+ Vs ekil 1

RL

Devre ara balam yani devrede yer alan ara balantlar arasnda sinyal gcnn istenilen ekilde kontrol edilebilmesi elektronikte yer alan nemli hususlardan birisidir. ekil 1deki devrede RL zerindeki gerilim;

olarak elde edilir. Sabit bir kaynak ve deiken bir yk gz nne alnrsa, yk direnci, RS direncine gre ne kadar byk olursa yk direnci zerindeki gerilim o derece yksek olacaktr. dealde yk direncinin sonsuz deerde olmas yani bir ak devrenin yer almas istenir. Bu durumda;

olacaktr.
Sayfa | 35

Yk zerinde oluan akm ise;

eklindedir. Yeniden sabit bir kaynak ve deiken bir yk direnci gz nne alnrsa, yk direnci RS direncine gre ne derece kk deerlikli olursa burada akacak akm o derece byk olacaktr. Dolaysyla maksimum akm akmas iin ykn bir ksa devre olmas istenir. Bu durumda;

olacaktr. Yk zerinde oluacak g

olarak ifade edileceinden elde edilecek g;

eklinde ifade edilebilir. Verilen kaynak iin RS ve VS deerleri sabit olacandan elde edilebilecek g sadece yk direncinin deiimine bal olarak deiecektir. Gerek maksimum gerilim (RL = olmal) gerekse de maksimum akm (RL=0 olmal) retebilmesi iin gerekli artlar altnda edilebilecek g sfr olmaktadr. Dolaysyla yk direncinin bu iki deeri altnda gc maksimum deerine getirebilecei sylenebilir. Bu yk direnci deerinin bulunabilmesi iin gcn yk direncine gre trevi alnp sfra eitlenirse;

ifadesi elde edilir. Dolaysyla bu eitlikten de aka grlecei zere yk direnci, kaynan direnci Rs direncine eit olduunda trev ifadesi sfr olmaktadr. Dolaysyla maksimum g art altnda gereklemektedir. Bu durumda maksimum g;

olarak elde edilir.

Sayfa | 36

n Hazrlk Sorular : S.1. ekil 1deki devrede RL zerindeki gerilimin maksimum olmas iin RL direncinin deeri ne olmaldr? S.2. ekil 1deki devrede RL zerindeki akmn maksimum olmas iin RL direncinin deeri ne olmaldr? S.3. ekil 1deki devrede RL zerindeki gcn maksimum olmas iin RL direncinin deeri ne olmaldr? S.4. Deneyin btn basamaklarn Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp sonular tablo 2ye kaydediniz, ayrca .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz. Deneyin Yapl : 1) Kaynak kna iki deiik diren balayp bunlarn zerinden akan akmlar okuyarak kaynak i direncini belirleyin. 2) ekil 1deki devreyi kurunuz. ( VS =5 V ) 3)RL direncini Tablo 1deki deerlere ayarlayp her bir RL deeri iin okuyacanz akm ve gerilim deerlerini lp Tablo 1e kaydediniz. 4) Her bir RL deeri iin bu dirente harcanan gc hesaplayarak, diren deerine bal olarak yke aktarlan gcn deiimini gsteren grafii iziniz. Yk direnci Yk akm Yk gerilimi G RL (ohm) (mA) (V) (mW) 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
Tablo 1 Sayfa | 37

Yk direnci RL (ohm) 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

Yk akm (mA)

Yk gerilimi (V)

G (mW)

Tablo 2

Deney Sonu Sorular S.1. Deney srasnda RL zerinde en yksek gc hangi RL yk direnci zerinde ltnz ? S.2. RL zerinde en yksek gc ltnz RL diren deerini, RS kaynak direnci ile kyaslaynz. S.3. RL diren deerine bal olarak yke aktarlan gcn deiimini gsteren grafii yorumlaynz.

Sayfa | 38

DENEY #6 ZAMAN SABTES,AKIM VE GERLM Deneyin Amac : Kondansatrn bir gerilim kaynana balanarak kondansatr zerinden bir akm geilerek bu akm yolu ile dolarak elektrii depo ettiini grmesini salamaktr. Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) DC G Kayna 2) Avometre 3) eitli Deerlerde Direnler ve eitli Deerlerde Kapasitanslar 4) Anahtar 5) Saniyeyi gsteren bir saat Deneyle lgili Teorik Bilgiler: Zaman sabiti forml;

eklinde ifade edilir. Bu formldeki R diren deeri, C kondansatrn kapasitesi olarak ifade edilebilir. Zaman sabiti bo bir kondansatrn tam gerilimin %63 deerine kncaya kadar veya dolu bir kondansatrn sahip olduu gerilim deerinin %37sine dnceye kadar geen zamana denir. Kondansatrlerin %100 ise 5 zamanda dolar veya boalr. rnek olarak 220Cluk bir kondansatr 10k dirence seri balayp ularna bir gerilim uygulandnda bu kondansatrn zaman sabiti, arj ve dearj zamann hesaplarsak;

Bir kondansatr 5 zaman ile dolup boalacandan dolar veya boalr. n Hazrlk Sorular : S.1. ekil 1deki devre iin sresini bulunuz. (R=10 k C=470C) S.2. ekil 1deki devrede bo olan kondansatr ka sn. sonra dolar?

de bu kondansatr

S.3. Deneyin btn basamaklarn Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz.

Sayfa | 39

Deneyin Yapl : 1) ekil 1deki devreyi kurunuz. 2) Devreye g kaynanzn anahtarn aarak gerilim uygulaynz. Tablo 1deki zaman deerlerinde voltmetrenin ve ampermetrenin gsterdii deerleri kaydediniz. 3) Daha sonra S anahtarn b konumuna alarak Tablo 2deki zaman dilimindeki akm ve gerilim deerlerini lerek Tablo 2deki yerine kaydediniz.

S +
12 V

a b

R A C V

ekil 1

C = 470F R=10k S anahtar (A konumundayken)

t (saniye) I (mA) U (V)

10

15

20

25

Tablo 1 C = 470F R=10k S anahtar (B konumundayken)

t (saniye) I (mA) U (V)

10

15

20

25

Tablo 2

Deney Sonu Sorular S.1. n hazrlk sorular ksmnda bulunan 5 deeri ile, deneyde bulunan 5 deerini karlatrnz. S.2. Kondansatrn arj ve dearj durumunda ularndaki gerilim ve akmn grafiini iziniz.
Sayfa | 40

DENEY #7 RC DEVRESNN AC ANALZ Deneyin Amac : Kondansatrn bir AC gerilim kaynana balandnda gerilim ve akm arasnda nasl farkllklar olutuunu uygulamal ekilde grmek. Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) Sinyal Jeneratr 2) Osiloskop 3) eitli Deerlerde Direnler ve eitli Deerlerde Kapasitanslar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: Kapasitansn Sinzoidal Akma Tepkisi
i C U

gerilimi C kapasitansnn ularna uygulansn.

R-C Devresinin Sinzoidal Akma Tepkisi

i U r Ur C UC

Fazr diyagramlarn izecek olursak;

+j UR UC Z U -jXC I r +1

+1

-j Sayfa | 41

n Hazrlk Sorular : S.1. AC kaynaa bal RC devresinin akm denklemi nasl ifade edilir ? S.4. Deneyin btn basamaklarn Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz. Deneyin Yapl : 1) ekil 1deki devreyi kurunuz. (Vpp = 10 V ve f = 1 kHz olacak.) 2) Osiloskopile hem giri sinyalini hem de kapasitansn zerindeki gerilimi gzlemleyin ve tabloya kaydedin. 3) Giri ve k sinyalleri arasndaki fark gzlemleyin. 4) Ayn ilemi (R = 1 k , C = 2.2 F) , (R = 1 k , C = 6.8 F) , (R = 10 k , C = 2.2 F) ve (R = 10 k , C = 6.8 F) durumlar iin tekrarlaynz.

ekil 1

Sayfa | 42

RC devresinin AC analizi
V VC

R1 = 1 k C1 = 2.2 F
t

V VC

R1 = 1 k C1 = 6.8 F
t

V VC

R1 = 10 k C1 = 2.2 F
t

Sayfa | 43

V VC

R1 = 10 k C1 = 6.8 F
t

Deney Sonu Sorular S.1. k gerilim sinyalleri ile giri gerilim sinyallerini kyaslayarak yorumlaynz. S.2. Deien diren ve deien kapasitans deerlerine karlk k sinyali nasl deiti ? Yorumlaynz.

Sayfa | 44

DENEY #8 YARIM VE TAM DALGA DORULTMA UYGULAMASI Deneyin Amac : Yarm ve tam dalga dorultma ilemlerinin uygulamasnn incelenmesi. Kullanlan Alet ve Malzemeler: 1) 4 adet diyot 2) Sinyal Jeneratr 3) Osiloskop 4) eitli Deerlerde Direnler ve eitli Deerlerde Kapasitanslar Deneyle lgili Teorik Bilgiler: DC ve AC gerilim ve akmlar elektronik elemanlara g salamaktadrlar. Gnmzde tanma ekonomiklii ve etkinlii nedeniyle AC g nakil hatlar kullanlmaktadr. Elektronik elemanlarnn pek ounun almas iin gerekli DC g ACden DCye dorultma ile mmkn olmaktadr. Doru akm tek ynldr. Diyotun tek ynl iletim karakteristii dorultma ilemi iin en uygun eleman olmasn salar. Gnmz elektroniinin en yaygn kulland dorultucu Silikon tabanldr. 200 mA ile 1000 A arasnda yk akm iletebilen, 1000 V tan daha yksek ters tepe gerilimlerine dayanabilen ok eitli Silikon dorultucular mevcuttur. Temelde iki eit dorultma devresi mevcuttur. Bunlar yarm dalga ve tam dalga dorultuculardr. Yarm dalga dorultmay tek yollu dorultucu devresi, tam dalga dorultmay kpr tipi dorultucu ile gereklemek mmkndr. 1) Yarm Dalga Dorultucu ekil 1de tek yollu dorultucu devresi grlmektedir. Diyot tek ynde akm geiren bir devre elemandr. Anodu (+), katodu (-) yapan alternans (pozitif alternans) uygulandnda diyot iletken olur. Bu alternansta, C kondansatr gerilimin maksimum deerine arj olur. Bu andan itibaren bir sonraki pozitif alternans gelene kadar C kondansatr diren (devre) zerinden dearj olarak akm devam ettirir.

ekil 1
Sayfa | 45

2) Kpr Tipi Dorultucu ekil 2de kpr tipi dorultucu devresi grlmektedir. Kullanlan transformatrde orta uca gerek olmakszn tek alak gerilim sargs varsa tam dalga dorultma yaplmak isteniyorsa kpr tipi dorultucu kullanlr. Bir alternansta D1 ile D3 iletimdeyse dier alternansta D2 ile D4 iletimdedir ve kta yine tam dalga iaret gzlenir.

ekil 2

n Hazrlk Sorular : S.1. Bir dorultma devresinin kndaki kapasitrn fonksiyonu nedir? S.2. Kpr diyotla AC sinyalin nasl dorultulduunu aklaynz. S.4. Deneyin btn basamaklarn Electronics Workbench Multisim 9 program ile simlasyonunu yapp .ms9 uzantl dosyay deneyin yaplaca gn getiriniz.

Deneyin Yapl : 1) ekil 1deki devreyi kurunuz. (Vpp = 10 V f = 1 kHz) 2) Balangta RY direncini 1 k ve kapasitans olmadan devreyi altrn ve k sinyalini gzlemleyin ve aadaki tablolara iziniz. 3) RY 1 k C 2.2 F ve RY 100 k C 47 F durumlar iin tek tek k sinyalini tablolara kaydediniz. 4) ekil 2deki devreyi kurunuz. (Vpp = 10 V f = 1 kHz) 5)Balangta RY direncini 1 k ve kapasitans olmadan devreyi altrn ve k sinyalini gzlemleyin ve aadaki tablolara iziniz. 6) RY 1 k C 2.2 F ve RY 100 k C 47 F durumlar iin tek tek k sinyalini tablolara kaydediniz.
Sayfa | 46

Yarm Dalga Dorultucu

VY

RY = 1 k C yok

VY

RY = 1 k C = 2.2 F

VY

RY = 100 k C = 47 F

Sayfa | 47

Tam Dalga Dorultucu

VY

RY = 1 k C yok

VY

RY = 1 k C = 2.2 F

VY

RY = 100 k C = 47 F

Sayfa | 48

Deney Sonu Sorular S.1. Deney sonularn gz nnde bulundurarak kapasitanslarn klara nasl etki gsterdiini aklaynz. S.2. Dorultma devrelerinin farklarn sonular gz nnde bulundurarak aklaynz. S.3. k sinyalleri yorulmaynz.

Sayfa | 49