KADRO DERGS

UBAT 1932

SAYI: 2

BAYAZI Alman edebiyatnn temel direklerinden Lessing, Nathan der Weise isminde bir piyes yazmtr. Piyeste Salahattini Eyyubnin hak din hangisidir? sualine ihtiyar ve akll bir bezirgn olan Nathan, u hikye ile cevap verir: Bir baba, lrken, ayn derecede sevdii oluna birer yzk brakr. Yzklerin her de (Yahudilik, Hiristiyanlk ve Mslmanlk..) bir hakiyk yzn farkedilmez taklididirler. Hakiyk yzk ise, hak dini temsil eder. kardein her biri, hakiyk yzn, kendisine verilmi olduu iddiasndadr. , nihayet, hkimin huzuruna kadar intikal eder. Hkim der ki: Hakiyk yzk kaybolmutur. Birinizden birinde olmas da muhtemeldir. Kimde olduunu, iddialarnzdan deil, yzn malm olan vasflarndan anlyacaz. Yzn hepinizce malm olan vasflarna gre, yzk kimde ise, hakiyk dindarlk onda tecelli edecektir. Davay refediyorum. Gidiniz, ve, hakiyk yze malik olduunuzu, iddialarnz ile deil, hareketleriniz ile ispat ediniz!. Mill kurtulu inklbn noksansz ve, btn dier mazlum milletlere rnek bir surette tamamlamaa alan Trkiyede herkes, milliyetilik yznn yalnz kendinde olduu iddiasndadr. Mill Mcadeleden bergzar kalan yzn kymetini, bukadar bile teyit ediyor. Yalnz tarihin hr, mstakl ve msav hakl milletlerin douuna gebe kald o byk gnlerde, yz inhisar altna almak kimsenin aklna gelmez, onu her deerli cephe neferinin parmana, hdisenin kendisi takard. ddia, zaten yoktu. Hareket, zaten esast. Zaten btn inklp cephesi, yapanlardan ibaretti. Cephenin bugnk durgunluu kimseyi aldatmasn. nklap, btn hz ile devam ediyor. Yapnn en etin muvazene hesaplarn tatbik etmek sras gelmitir. nklabn ylece fikriyatn yapmak lzm ki, cihana tezatsz yeni milleti vermek iin canndan kanamaa katlanm olan Trk Milleti, bu ite her hangi bir tai teebbsnn kale duvarna arpan bir zehirli ok gibi ikiye blneceinden emin olsun. * Hakiyk yzk kimdedir? KADRO bu suale, millet davasna bal olmasndaki ileri uur ve ileri iymanla cevap vermei daima tercih edecek ve hakiyk yzn kimde olduunun tayinini, Trk Mnevverliine ve Trk Tarihine brakacaktr. * *

1/31

NKLP HEYECANI evket Sreyya Aydemir / nkilabn Psikolojisi Durgun sular gibi, durgun cemiyetler de vardr. Yeni kaynaklardan yeni dalgalar almyan bu durgun sular iinde hayat, nasl yosunlarsa, yeni kymet hkmlerinden yeni hamleler almyan bir durgun cemiyette de, terakki unsurlar ylece dibe ker, durulur. Toprak stnde durgun sularn ve tarih iinde durgun cemiyetlerin bin bir misalini bulmak kabildir. Durgun cemiyet, kendi hareketsizlii ve heyecanszl iine ekilip, kendi kendine eriyen, eski kymet hkmleri ryen, fakat yeni kymet hkmleri vermiyen, ne sanatkr, ne mtefekkir, ne de kahraman yetitirmiyen, ksr ve nekes bir cemiyettir. Bir durgun cemiyette, btn cemiyet kuvvetlerinin otoritesi perian ve fert ise bezgindir. Bir eye kar mcadele etmenin, bir eye inanmann ve yeni bir ey yapmann heyecan, bir durgun cemiyette yoktur. * * *

nkilp yapan ve bir inklp iinde yayan cemiyet, durgun bir cemiyet deildir. nk bir inklp nizamnda, evvel cemiyetin bnyesi kl halinde bir hareket iindedir. Bu hareket iinde ise fert, ya yklan cemiyetin bir bakiyesi olarak menf, ya kurulan nizamn bir unsuru olarak mspet, fakat, her zaman aktif ve her zaman mteaddidir. te, imdi Trkiye byle bir inklp iindedir. Trk cemiyetinin bnyesi kl halinde bir istihale yayor. Geri teknikten, ileri teknie, geri cemiyet messeselerinden ileri cemiyet messeselerine doru, her gn biraz daha derinleen sert bir cidal, hi durmadan yryor. Bu cidal arasnda, bir taraftan eski yar mstemleke ve kapitlsyon rejiminin bakiyeleri, dier taraftan eski otokratik ve teokratik messeselerin enkaz, psikolojilerile, nazariyelerile, hlsa bir cemiyet mcadelesinin btn vastalariyle, her tarafta Yeniye, yani inklbn getirdiine ve temsil ettiine kar, keskin bir mukavemet iindedir. Hepsi de inklabmzn olduu yerde donmasn ve btn fthatmzn inkr edilerek, inklp nizammzn bir durgun cemiyet gibi durulmasn beklerler. Bunun iindir ki, inklbmzn menfeat, onlarn, istinatghlarn kaybetmedike daima aktif ve mteaddi kalan bu menf kuvvetlerine kar, inklbn madd, manev btn mcadele vastalarnn seferber edilmesindedir. Bu manev mcadele kuvvetlerinin en banda ise, NKILP ANTUZYSMI, yani inklb sevmenin ve ona inanmann yenilmez heyecan gelir. * * *

Kendi inklp heyecann yapan ve kendi antuzyazmn yaratan bir inklp, yaama ve mcadele etme kuvvetlerinin en emin ve messirini artk meydana getirmi demektir. Antuzyazm ne anarik bir ruhun, ne de tekiltsz bir cemaatn kendi insiyaklarna tabi olarak comas ve tamas demek deildir. Merutiyeti mteakip sokaklar dolduran nmayiilerin heyecan bir NKILP EVK=ANTUZYAZMI deildi. Bir takm kahve unsurlar tarafndan srklenen bu avare kalabalklarn sesinde, uzak bir hedef stnde anlam olmann ve bu hedefe doru mterek
2/31

prensiplerle yrmenin, devaml ve emin ruh heyecan yoktu. Bazan bir papasla bir tekke eyhinin, bazan bir asayi adamiyle bir ete reisinin kucak kucaa gezdikleri bu sokak kalabalklarnda coan ey, mtecanis ve kollektif bir ruh disiplinin nmayii deildi. Bu nmayilerin havasnda, her unsuru biribirinden, binbir sebeple ayr, fakat muvakkaten bir araya gelmi geici bir CEMM GAFRN insicamsz ruhu esiyordu. * * *

Fransz ihtilalinde heyecan, sokakta bir sel gibi akard. Fakat bu heyecan selinde de sokan, yani endividalizmin ve insicamszln, silinmez bir damgas vard. Fransz ihtillcisi havada esen ve stlerinde o kadar da mutabk kalnmyan ihtill prensiplerinden ziyade, kendi ruh evkinin, serbest cilvesine esir olarak, mcadelesinde fert kahramanlklarnn aheserini verir, fakat, mahiyeti muayyen hedeflerin arzasz istihsali iin kollektif bir ruh disiplini gstermezdi. Halbuki, harpsonu ihtilllerinde heyecan, kollektif bir ruh disiplinidir. Harpsonu ihtilllerinde sokan ve endividalizmin damgas yoktur. imdi, inklp nesli sokan kalabal iinden kendi kendine ve kendi bana domaz. Muayyen bir inklp terbiyesi iinde, muayyen bir cemiyet kuruluu iin yetitirilir ve hazrlanr. imdi inklb benimseyen ve mukadderatn bu inklbn mukadderatna vakfeden herkes; ocuk, kadn, gen, ihtiyar bu devaml ve prensipli inklp terbiyesinin bir mevzuudur. nkilp nesli, byle kollektif bir yetii, duyu ve hareket edi disiplinine mevzu olan nesildir. Ferd bir ruh maceras deil, toplu aray, ve hareket edi ahlknn, ruha verdii sonsuz tatmin yahut inklp heyecan, ancak byle bir inklp nesli iinde yaar ve kkleebilir. * nk: Antuzyazm bir uur hadisesidir. Mkteseptir. Ve ancak tekiltl bir cemaat iinde doar ve tekml edebilir. Lalettayin bir fert, heyecan duymaz. Lalettayin bir cemmi gafir, heyecan duymaz. Bunlarn zahiren heyecan andran hareketleri bir takm sevkitabilerdir. Bunlar devamszdr. Renksiz ve karaktersizdir. Bunlar bir takm ihtillardr ki, bu ihtillar biribirine zt ilere ve biribirine zt istikametlere kolaylkla sevkolunabilir. Babo ferdin ve avare cemaatn, bazen kendi menfaatleri aleyhine, hatt kendi dostlarn hrpalamak iin harekete gelebildiinin, bizzat kendi tarihimizde binbir misali vardr. Fakat gerek mektep iinde, gerek mektep haricinde, prensipleri muayyen, mtecanis bir terbiye staj altnda kalan bir cemiyet unsurunun, memleket ilerinde rey sahibi olduu zaman, artk kendisinin gerek uurunu, gerek tahteuurunu tekil eden fikr unsurlara muhalif bir ahsiyyet olabilmesi ancak ruh bir galat hilkat eseri olabilir. Ve byle bir tezahr, uurun, kendisini tekileden intibalar ve hkmler haricinde eser vermesi gibi, nadir, hatt ihtimalsiz bir hadise tekileder. * Hulsa;
3/31

nklp nesli, lalettayin bir cemmigafir deildir. Severek inanmann ve inanarak kendini vermenin bir inklp nesline verecei ruh emniyeti ve heyecan, lalettayin bir srlp itilme arasnda doamaz yaayamaz. Ba bo bir kalabalk iinde srlp itilmenin ruha verdii iniks, ancak bir krgnlk ve bezginlik olabilir. Bezginlik ise, sevmenin, inanmann ve inand eye kendini vermenin zttdr. Bezgin, tek kalan, mtteksa kalan, istinatghlar dalan ve yeni istinatghlar bulamyan adamdr. Milletler yaylrken, dinler yaylrken, bir inklp, bir cemiyette bir bnyeyi datp, bir bnyeyi yaparken, yeni ufuklara aamyan, kendi daralm ve akimlemi ufkunda kalan adam, BEZGNdir. Bezginlik, ya durgun cemiyetlerin, ya yklan cemiyetlerin psikolojisidir. Bir ruh hastal, fakat cemiyete sar bir ruh hastaldr. Bezginliin kuyu gibi derinleen ve derinletike susan ve mezarlaan karanlndan, inklbmzn selmetini yarn kendilerine emanet edeceimiz inklp neslinn masun kalmasn istiyorsak, inklp heyecann, hatt sade bir ahlk deil, yeni bir din gibi mukaddesletirelim!

MSTEMLEKE KTISADYATINDAN MLLET KTISADYATINA (2) Dr. Vedat Nedim Tr / Millet ktisadiyat Tarih mstemleke iktisadiyatndan millet iktisadiyatina gemenin ilk rneini Trkiyeden, mill kurtulu hareketinin ileri mmessilinden bekliyor. Onun iin, izeceimiz iktsat riyasetinin tarihte bir nmunesini aryanlara, nceden haber verelim ki, aradklarn bulamyacaklardr. Trkiyenin iktisat riyaseti de Yeni ve orijinal olmak mecburiyetindedir. Klsik yollar bizi istediimiz hedeflere gtrmezler. Trkiye, kendi yolunu kendi bulacaktr. Bu yeni yolu aacak bir tek kuvvet tanyoruz: Devlet. Trkiyenin iktisad talihinin mimar, gerek Trkiye, gerek cihan iktisadiyatnn her gn deien artlarn, adm adm kollyan bir KTISAT DEVLET olacaktr. Fert, bu muazzam inklp iinde Malzemedir. Ve ancak Mill iktsat plnnn tatbik ameliyesinde ie yarar bir malzeme olduka mspet bir kymet ifade edebilir. ktisadiyatmzn talihini tabi tekmln cilvelerine terkedemeyiz. nklp, inklp hamlelerle tekml eder. Her vatanda, apkann lzumuna kani olsun diye beklemedik! Her vatanda, yeni
4/31

harflerimizin zaruretine inansn diye beklemedik! Her vatanda, mecellenin khneliine isyan etsin diye beklemedik! ktisat sahasnda da ayn lnn hkim olmasn istemek hakkmzdr. Ve bu, hdiselerin emrettii bir zarurettir. ktisat sahasnda da ayn hamleyi yapabilmek iin, hereyden evvel, Devletin iktsat hayatndaki roln telkki tarzmz degitirmeliyiz. Memleketin dmanlara kar mdafaas ii devletletirilmitir. Devlet, memleketin dmanlara kar mdafaasn temin iin ferdin hayatna cemiyet namna mdahale edebiliyor. Ve biz, bunu gayet tabi ve zarur buluyoruz. Bu ie Devlet ne karyor? Bir dman tecavz karsnda her fert kendi bann aresine baksn demek akla bile gelemez. yle ise memleketin mdafaas iinde devletin hkim ve nzm rol mnakaa kabul etmez bir mtearifedir. Hukuk mnasebetlerin tanzimi ii de devletletirilmitir. Bu ie Devlet ne karyor? Fertler kendi davalarn kendi aralarnda halletsinler demek te gene kimsenin aklna gelmiyor. yle ise fertler arasndaki hukuk mnasebetlerin tanzimi iinde de Devletin hkim ve nzm rol mnakaa kabuletmez bir mtearifedir. Memleketin Maarif ileri de devletletirilmitir. Bu ie Devlet ne karyor? Her fert, istedii gibi yetitsin, istedii gibi mektep asn, istedii program tatbik etsin diyeni hi kimse ciddiye almaz. O halde maarif ilerinde de Devletin hkim ve nzm rol gene mnakaa kabuletmez bir mtearifedir. Fakat, iktisat sahasnda? te burada i deiiyor! Devlet, memleketin mdafaa kuvvetlerini tanzim edebilir. Devlet, fertlerin hukuk mnasebetlerini tanzimedebilir. Devlet, milletin terbiye sistemini tanzimedebilir. Fakat devlet, memleketin istihsal ve mubadele ilerine elini uzatrsa, o vakit binbir kafadan binbir garip sestir kmaya balar! nk tanzimattan sonra Avrupa sanayi emteasile beraber memleketimize giren fikir emtaas arasnda liberalizma da vardr. Avrupa sanayi emteasnn memleketimize serbeste girebilmesi iin Brakn yapsn! brakn
5/31

gesin! perensibinin de beraber girmesi artt. Fakat imdi gmrk kaplarmz kontrolmz altndadr. Kafalarmzn da gmrk kaplarn yabanc, rk ve zararl fikir emtaasna kar kapatalm. ktsat siyasetimiz, yerli prensipler istiyor! * * *

Trkiye, cihan buhranna ramen, hatt cihan buhran sayesinde inkiaf eden bir memleket olabilir. Muasr iktsat nizamna has buhranlar artk tarihe kart. Bugn buhran dediimiz eyin, klasik iktisadiyatn bize rettii buhran mefhumile hibir alkas ve mnasebeti yoktur. Yedi senede bir gelip geen bir buhran iinde bulunmuyoruz. inde bulunduumuz devir, dorudan doruya buhranlar douran sistemin inhilli devridir. Onun iin, aldmz ve alacamz tedbirlerin gelip geici bir buhrana kar koyabilmek iin alnm ve alnacak muvakkat tedbirler olduunu sanarsak yanlrz. Cihan iktsadiyat dediimiz muvazene sarsld. imdl, yeni bir muvazene teesss etmek zeredir. Bu yeni muvazene eskisinin ayni olmayacak. Eski muvazenede Trkiye, irapta mahalli olmyan bir kemiyetti. Yeni muvazemede Trkiye, mstakil bir czlam mstakil bir keyfiyet olabilir. Cihan iktsadiyatnn muvazenesinde nzm roln dviz oynad zaman Trkiye, dviz hegemonyasna tbi bir memleketti. imdi dviz roln mala terketti. Eskiden beynelmilel muvazene altn veya altn kymetinde dviz mbadelesi veya kredi esast. imdi, mal mubadelesinin tanzimi suretiyle mill ve beynelmilel sahalarda yeni bir muvazene tesisine allyor. Mal devrinde Trkiye, bambaka bir Trkiye olabilir. Muvazenenin mihveri mala inklp edince, btn dnyada kontenjan, gmrk harbi, ayn mubudele, yerli mal davalar ba gsterdi. Hdiselerin inkiaf, btn dnya ile beraber bizi de bu noktaya kadar getirdi. te bu nokta, bizim iin ok mhim bir devrenin balangc olabilir. nk mal bakmndan Trkiye ok msait bir vaziyettedir. Baka memleketlerde fabrikalar kapanp dururken Trkiyede fabrikalar gece, gndz alyor. Ve yeni yeni fabrikalar kurmak ihtiyac iddetle duyuluyor. Baka memleketlerde iba halinde bulunan istihsal ubelerinden bizde eser yok. Mesel, cihan piyasalarndaki fiyat sukutundan mteessir olan pamuklarmz, ynlerimizi pek kolaylkla dahilde istihlk edebiliriz. Pamuklu mensucat sanayiimizi, senede elli drt milyon liray bulan pamuklu mensucat ithaltmzn hatt yarsn dahilden temin edebilecek bir seviyeye ykseltebilsek, pamuk ekim sahasn geniletmek icap edecektir. Bugnk piyasa artlar iinde bile ihracat mallarmza -srm tekniimizi islh ettiimiz takdirde- daha iyi fiyatlar temin edebilmemiz kabildir. Trk emtaas dnya piyasa fiyatlarnn azamsini temin etmekten uzaktr.

6/31

Satlamyan ttnlerimiz beceriksizliimizin haykran kurbanlardr. Dahil istihlk piyasamz tanzim edebilsek zm, incir, fndk, zeytinya gibi ihracat mallarmzn istihsalini artrmak zarureti bile doacaktr. O halde? O halde, Trkiye dnya buhrannn bu safhasndan menf bir surette mteessir olan deil, mspet bir surette istifade etmesi icap eden bir memleket olabilir. Cihanbuhrannn bu safhas, Trkiye iin bulunmaz bir frsattr. Bundan istifade etmesini bilelim. * * *

te, liberal iktsat siyaseti bu frsattan istifade edemez. Brakrsak, ihracat emtiamzn daha ok ve daha deerli bir tarzda dnya piyasalarnda srmn temin iin ihracat tacirlerimiz akllansnlar ve kendiliklerinden tedbirler alsnlar diye; brakrsak, Trkiyede rasyonel bir istihsal hayat tesis edebilmek iin kyllerimiz ve teebbs erbabmz kendiliklerinden tenevvr etsin diye, o vakit bu frsat da karacamz muhakkaktr. Trkiye fert, dnya iktsadiyatnn bugnk artlar iinde yapabileceinin azamsini yapmtr. Ondan daha ok ey beklenemez. Bu, ferdin beceriksizliinden deil, davann mnferit cehitlerle, mnferit teebbslerle hallolunmyacak kadar mrekkep olmasndan ileri gelmektedir. 19-uncu asrn balarnda bulunsaydk, o vakit iktsad inkiafmz ferdin eline brakabilirdik. Halbuki 20-inci asrda fert, bilhassa Trkiye gibi memleketlerde, ancak tekilat iinde ve bir planl faaliyet iinde bir kymet ifade edebiliyor. nk 20-inci asr yksek ve ileri teknik asrdr. Yksek ve ileri teknik ise ancak tekilatlandrlm bir cemiyet ve planl bir iktsat hayat ister. Zira mahsullerimizin maruz kaldklar srm sknts, iktisadiyatmz o derece kuvvetle tehdit etmektedir ki, modern srm artlarnn belli bal zirai istihsal sahalarnda yava, yava teesss iin 10-20 sene, hatta belki de daha fazla beklemee tahammlmz yoktur. Eski zamanlarn braktnz yapsn, braknz gesin prensibinin vatanmz iin bu kadar hayat bir meselede artk yeri olmasa gerektir. Zira mahsullerimize ait btn srm artlarn ihtiva eden vahdetli bir plana ve bu plann srat ve iddetle tatbikna muhtacz.1 Bu szleri biz sylemiyoruz. Bunlar, bir Alman iktsats Almanya iin yazyor. Almanya bile zira istihsal sahasnda Amerika, Danimarka, Hollanda gibi kendisinden daha iyi organize memleketlerin rakabetine kar koyabilmek iin tedric tekml ret ederken ve vahdetli bir plnn srat ve iddetle tatbikine ihtiya gsterirken, bizim, kurunu vusata ziraat, esnaf zihniyetli ticaret, geri ve iptida teknikli sanayi mekanizmamzla tutunabileceimizi sananlarn tahayyl ve avunma kabiliyetlerine gbte ederiz!
1 Planmassige Absatzgestaltung in der Landwirtschaft. Dr. Otto Jngst S. 47-48 7/31

leri teknikli ziraat, rasyonel sanayi, modern ticaret kendiliinden olmaz; uurlu ve sistemli bir faaliyetle yaplr. te bu yapma azminin ifadesi de plandr. Kendiliine terkedilmi bir iktsat bize bugnknn devamndan baka bir ey vermeyecektir. Ziraat sahasnda: en az randman, yksek maliyet fiyat, ve cinsi kark, daima tabiatn cilvelerine esir, rakabet kabiliyeti geri mahsuller. Sanayi sahasnda: Gmrk ve vergi himayesine ramen kk bir sarsntya tahamml olmayan, halinden daima ikyeti, daima daha fazla himaye isteyen bir zanaat zmresi ve gmrk resmi veren ecneb malna kar bile zar zor rekabet edebilen, gerek istihsal, gerekse idare ve srm sahasnda geri ve iptida bir tekniin btn mahzurlarn tayan mamuller. Ticaret sahasnda: yabanc rekabet karsnda daima gerileyen, modern ticaret usullerinin her emrine menfi, her nehyine mspet cephe alan kk tacir zihniyeti.2 Bu rekabet artlarna ayak uyduramyan mal malzemesi ve bu iptida teknik yznden, mal devrinde de kendi millet iktsadiyatmz yapamazsak cihan iinde ebediyen tabi ve geri bir iktsat memleketi olarak kalmya katlanmak icabedecektir. Bilhassa mal devrinde: nk bu devirde her memleket mallarn ancak en iyi, ayn zamanda en ucuz mallarla deimek istiyecektir. Sonra en iyi organize memleketler bu mbadele iine giriebileceklerdir. Ve artk fertler deil, tekiltlar karlaacaktr. Grlyor ki, dnyann yeni mvazenesi daha mterakki, daha mrekkep bir sistem zerine kurulmaa doru gidiyor. Bu sistemin icaplarna kendilerini uydurmyan memleketler ve iktisat bnyeleri, lemin gidiine uzaktan seyirci kalmaa mahkmdurlar. Cihan iktsadiyatnn yeni muvazenesinde uzaktan seyirci kalmak demek, bu muvazenin dna atlmak demektir. Cihan iktsadiyatnn dnda kalmamak iin planllamak lzm!

KY KTISADYATINDA TEKNK NKILP smail Hsrev Tkin / Cihan ktisadiyat Ky iktsadiyatndaki teknik inklplar, itima mnasebetler erevesi haricinde mstakil bir teknik hdise olarak mtalea edemeyiz. Byle bir mtalea usul ancak bir ziraat teknisyeninin ii olabilir. Her teknik tahavvln de cemiyet mnasebetlerine tesir eden ve bu mnasebetleri krp yenisini douran gizli bir kuvveti vardr. Bunun iin teknik inklplarn hakik manasna ancak itima bir gr tarzile varabiliriz. Konkre vakalara ve bunlarn neticelerine bakalm: XIX-uncu asrn balarnda yeni tekniin ziraata tatbiki sanayide olduu kadar sratle cereyan etmedi. Mesel ilk defa 1820 senesinde kullanlan demir pulluk, XIX-uncu asrn ikinci nsfnda taammm etti. 1825 senesile 1855 senesi arasnda beygirle mteharrik harman makinelerinin kullanlmya balad grlr. 1870 senesinden sonra demet yapma makinesinin istimali, ziraatin makinelemesine fevkalde yardm etti. Bu makinelemenin tabi bir neticesi olarak
2 Bu szlerimizden kimse alnmasn. stisnalar olabilir ve vardr. Fakat bir glle bahar olmad gibi, birka nmune sanayici, ziraat ve tacir de bir milletin iktsat hayat iin miyar olamaz .Vaziyetin byle olmasnda hi phesiz ki, kast yoktur. Objektif eraittir ki, bu neticeleri dourmutur. 8/31

1890 senesinde srme, trmklama, ekme ameliyeleri iin akr bana yaplan masraflar, 1830 senesi masraflarnn drtte birine indi. El harman sopalarile bir amele yevmiye 6-12 buel buday harman ederken beygir kuvvetile mteharrik harman makinesi yevmiye 100-160, buharl harman makinesi ise, 2000 buel ve daha fazla buday harmanna balamt. Ky iktsadiyatndaki itima istihsal mnasebetlerinin kucanda inkiaf eden bu yeni teknik kuvvetlerin asrlardanberi messes mnasebetleri ykarak ky iktisadiyatnn itima bnyesine yepyeni bir ehre vermesi tarih bir zaruret halini almt. Nitekim XIX-uncu asrn nihayetinde, istihsal kuvvetlerindeki tekmln neticesi olarak kyde yle bir vaziyet karsnda bulunuruz: 1- Kyde tabi iktsat sistemi (aile ihtiyalar mikyasnda istihsal) kalkm, yerine, (pazar iin istihsal) tarz, yani mbadele nizam gelmi. Ky ehire, ehir kye pazar olmu. 2- Topraklarndaki kylden derebeylik hukukile istifade etmi olan byk toprak sahipleri, yeni mbadele mnasebetleri karsnda maliknelerini byk sermayedar iftliklere tahvil etmilerdir. Makineler, yzlerce amele kullanyorlar. 3- Serbest kyl snf, bir tarafta mteebbis kk ky burjuas, dier tarafta kol kuvvetini satan ky amelesi olmak zere kendi iinde bir itima farkllamya (differansiyasyon) uram. Kyn kurunu vustas mlkiyet mnasebetleri yerini teknik inkilabn icap ettirdii sy ve sermaye mnasebetlerine brakm. 1880-1910 senelerinde yalnz Mttehidei Amerikada ziraat amelesi miktarnn %47, toprak sahiplerile msteciren toprak iletenler miktarnn %28 artm olmas, ky iktisadiyatndaki bu bnye tahavvlne kfi bir misal tekil eder. * * *

XIX-uncu asrn ikinci nsfnda zira teknikteki sy msmiriyetinden mtevellit iktsad buhranlar, kydeki itima farkllamay daha derinletirdi ve mteebbis kyl mlkiyeti, sy ve sermaye mnasebetleri esas zerinde mtemadiyen byd. Bu hadiseyi rakamlarda grelim:
Mttehidei Amerikada 1850-1910 seneleri arasnda ifliklerin (farmlarn) vasat vsat ( aker olarak)

Eyalet Kansas Nebraska imal eyaleti Cenub eyaleti Montana llinois owa Minnesota M. Cumhuriyetler

1850 66.1 55.7 32.1 78.0

1860 39.0 42.6 17.2 91.4 62.0 30.6 79.8

1870 51.6 52.6 24.8 99.5 95.3 80.8 49.9 71.0

1880 79.2 86.8 66.0 172.9 102.1 107.2 78.4 71.0

1890 133.9 134.2 168.7 138.7 163.4 106.7 125.9 95.2 78.3

1900 144.7 151.7 212.8 214.5 139.9 104.9 130.8 119.2 72.2

1910 163.1 188.0 275.1 203.8 138.9 111.9 135.9 125.8 75.2

Mlkiyet hacminin bymesi, istihsal vastalarnn daha mkemmellemesini icap ettirdi. Kk mlkiyetin istihsal vastas olan beygir ve demir pulluk, byk mlkiyetin ihtiyacna kfi gelemezdi. Byk mlkiyete, verimi yksek teknik vastalar lzmd. Tekniin tekml, mlkiyet mnasabetlerinin eklini deitirdii gibi bu deien mnasebetler aynizamanda
9/31

tekniin yerine de messir olmutur. Traktr, byk mlkiyetin arad vastayd. Byk mlkiyet ancak traktr gibi bir teknik vasta ile geni topraklarn pazarn emrine verebilirdi. Eski ileme metodlarile bir akrlk bir buday tarlas 10-16, bir akrlk bir msr tarlas da 40-50 i saatna lzum gsterirken traktr sayesinde i saati budayda akr bana 2-3, msrda 5 saata inmitir. Bir traktr, 10 kadem geniliinde 4 bakl pulluklarla bir insann srme ve trmklama kabiliyetini 25-40 akra karmtr. lk mteharrik traktr, 1901de imal edilmiti. Traktrn geni mkyasta istimali bilhassa harpten sonradr.
Mttehidei Amerikada 1922-1927 senelerinde traktr istihsalt ve ihracat ( bin olarak)

Sene 1922 1923 1924

stihsal 100 135 119

hra 10 17 26

Sene 1925 1926 1927

stihsal 168 182 201

hra 46 48 58

Mttehidei Amerikada, 1925 senesinde 506.745, 1928 senesinde 768.825, 1929 senesinde 852.000 traktr alyordu. Traktrle ziraat usul 1918 senesinden 1930 senesine kadar 8 buuk milyon beygiri istihsal harici brakt. Traktr, pulluklarla trmklarn bilhassa diskli pulluklarn verimini fevkalde ykseltmitir. Amerikada iki beygirle ekilen bir bakl bir pullukla bir akr toprak 3-4 dolara srlrd. Traktrle cerredilen bakl pulluklarla bu masraf 1,5 dolara dmtr. Zira teknikte traktrden sonra byk inklp hamlesinin Kombayn (Combine) makinesi (bime, harman ilh ameliyelerini bir arada yetiren makine) yapmtr. Ziraatta Kombayn devri, devasa makineler devridir. 1920 senesinde imal olunan Kombaynlarn %9.4nun tul 10 kadem iken bugn bu tul Amerikann birok mntakalarnda 40-48 kademdir.
1920-1928 senelerinde Mttehidei Amerikann Kombayn stihsalt ve ihracat:

Sene 1920 1923 1926 1927 1928

stihsal 3.63 4.012 11.760 18.307 27.800

hra 929 2.985 4.707 4.072 6.800

Kombaynn istihsal masraflarna tesiri: Kombayn, demet yapma ve sabit harman makinelerine nazaran akr bana ii ihtiyacn bete bire, hasat masraflarn da drtte ikiye indirmitir. Bunun neticesi olarak budayn belinde istihsal masraf %15-20ye dmtr. Yeni tekniin rakabeti fiat seviyesini ancak byk iftliklerin (Farmlarn) tahamml edebilecei, kklerin ise iflstan baka are bulamyacaklar bir seviyeye drmtr. Nitekim 1920 senesinden 1930 senesine kadar Amerikada 150,000 farm (iftlik) ifls etmi ve yine ayni mddet zarfnda mlkiyetinden tecerrt eden farmer (ifti) adedi 4.400.000i bulmutur. Byk ve motrl traktrlerin, Kombaynlerin ziraatteki eski malzemeyi istihlf etmesi, yeni
10/31

yeni itima balarla karlamtr. Yeni istihsal kuvvetlerinin, iinde bulunduklar mlkiyet mnasebetleri erevesine samyacak derecede inkiaf etmi olduu grlyor. Bugn artk mnferit ahslarn elinde bulunan byk iftlikler yani byk ferd mlkiyet dahi bu kuvvetlere dar gelmektedir. Birka misal verelim: Bir traktrn en yksek rantabilitesini alabilmek iin 300-500 akrlk bir mlkiyet sahasna lzum vardr. 16-20 kadem tulnde olan bir Kombayn ise, rantabilitesini 3000-5000 akrlk bir iftlikte verebilir. Halbuki son bir tahrire nazaran Mttehidei Amerikada ziraatta vasat mlkiyet vsat ancak 78, Kanadada 99,4 akrdr. Her iki memlekette vasat mlkiyet vsat 148-198 akrdr.
Mttehidei Amerikada Montanada 1924-1928 seneleri arasnda vasat farm (iftlik) hacmnn inkiaf

Sene

Farmin genilii (aker olarak)

Beygirlerin

Traktrlerin

Vasat miktar

1924 1925 1926 1927 1928 1929

1045 1130 1254 1626 1903 2445

8.77 8.09 7.24 5.21 2.64

0.52 0.73 0.95 1.29 1.69

Rakamlarda mlkiyet hacmnda yeni teknik vastalarn inkiaf seviyesine intbak edebilmek iin bariz bir genileme temayl grlyor. Kombaynn ve bunun mtemmimi olan malzemenin rantabl olarak istimali iin mlkiyet hacmnn daha 5-10 misli tevess etmesi lzmdr. Ferd byk mlkiyet (vasat vsati yukarda gsterilmi olan tek bir mteebbisin byk iftlii) tekniin inkiaf temposuna yetiip ayak uydurmad iin, yerini tedricen anonim mlkiyete brakmya balamtr. Bugn Amerikada teesss eden cesim zira hisseli irketler byk korporasyonlar, ferd iletmelerin yerine kaim olmiya ve daha imdiden btn Amerika zira istihsaltnn %6sn vermiye balamtr. Bu irketlerden herbirinin sermayesi elli binle beyz bin arasndadr. Modern istihsal vastalar, azm sermayeler, byk iletme ve hudutsuz bir mlkiyet istiyor. Bir iftlik sahibinin, tek bir ferdin elleri bu kadar byk teebbsleri avulyacak kadar geni deildir. * Trkiyeye gelince: Geni bir teknik inklba namzet olan Trkiye ky iktisadiyat, bugn henz istihsal kuvvetleri cihetinden pek iptida bir seviyede bulunuyor. Trkiyede teknik inklba mani olan birok itima engeller vardr. Memleketimizin zira vaziyetini ziraati mterakki memleketlerin 19uncu asrn bandaki vaziyetlerini benzetebiliriz. Makalemizin banda sylediimiz gibi geen asrn ilk nsfnda tekniin ziraata girii, sanayide olduu kadar seri cereyan etmemiti. Bunun balca sebebi ise, kyde tabi iktsat sisteminin ve tabi mbadeleye mstenit derebeylik mlkiyet tarznn mbadele nizamna mukavemet etmi olmasyd. Pazar iin istihsal yapmyan, binnetice pazarn elstik ve mtehavvil taleplerine tabi olmyan bir mstahsl iin teknik terakkiyatn tatbikinde phesiz bir iktsad faide yoktu. Dier taraftan maliknesinde ucuz ii kuvveti bulan ve mahdut piyasalara mahsul veren bir malikne sahibi de ayni derecede teknik terakkiyatla alkadar deildi. Fakat, pazar iin istihsal tarznn ittisaile bu balar birer birer zlerek ziraattaki teknik inklbn seri inkiafna yol alm oldu. Trkiye ky iktisadiyatnn da henz mhim bir ksm mahall ihtiyalar nisbetinde istihsal tarzndan ve derebeylik bakayasndan kurtulamamtr. Mtekmil bir teknie istinat etmiyen
11/31

ticar ziraat (zm, ttn, ilh.) ise muayyen mntakalarda, kasabalarla ehirler etrafnda temerkz etmitir. ehir ve kasabalardan uzaklatka, ziraat, ticar karakterini kaybeder. Mahalli ihtiyalara mnhasr kalr, yahut fazla mahsuln satar. ehir ve kasabalarda grdmz itima farkllama, dahili bir teknik tekmlden deil, haric tesirlerden mtevellittir. Trkiyede kyn hakiki itima ehresi, ark hudutlarmzdan Ege denizi sahillerine kadar kesafeti mntakalara gre deien derebeylik izleri tar. Garba geldike bu izler istihaleye urar, ortaklk eklini alr. Tabi mbadeleye mstenit kurunu vsta mlkiyet mnasebetlerinin bir istihalesi olan ortaklk btn Anadolu kylerine damgasn vurmutur. Ortakln ky iktsadiyatmzdaki mevkiine mutlaka bir misal vermek lazmgelirse mesel yalnz Alaehir kazasnda mstahsil halkn %60nn ortaklk ettiini sylemek kfidir.3 Bu erait dahilinde ziraattaki teknik terakkiyatn tatbikile, ne mahsuln mhim bir ksmn toprak sahibine ortaklama veren mstahsil, ne de byk teknik masraflara girmeden hazr mahsul bulan toprak sahibi alkadar olur. Kurunu vusta istihsal mnasebetlerinin mmeyyiz vasf olan tabi mbadele unsurlarn tayan byle bir itima muhitte modern iktsat sistemine mahsus herhangi bir rasyonel istihsal faaliyeti iin henz zemin mevcut deildir. Teknik vastalarn girdii baz mntakalarda ve ticar ziraat yapan sermayedar ifliklerde makine ile kol kuvvetinin rekabeti vardr. Kol kuvvetinin bu ucuzluu tekniin ziraata giriine mani olan amillerin mhimlerinden biridir. Anadolunun dier mntakalarda kurunu vusta cemiyet mnasebetlerinin unsurlar baki kaldka serbest kol kuvvetinin teknie her zaman rekabet edecei aikrdr. Binaenaleyh Trkiye ky iktisadiyatnda teknik inklp iin evvelemirde itima zemini hazrlamak, yani derebeylii ve bunun istihalesi olan geri itima ekilleri tasfiye suretile toprak meselesini mill inklbn iler menfaatlarna uygun bir ekilde halletmek lzmdr. Bu kurunu vusta cemiyet balar yaadka, umull bir teknik inklbn tahakkukunu beklemek beyhudedir. Trk heyeti itimaiyesinde yaplan inklplarn trk kynn itima bnyesine de inmesi bizzat inklbn selmet ve bakas iin tarih bir zarurettir. Teknik inklp iin yollar temizlendikten sonra kollarmz kavuturup istihsal kuvvetlerinin kendi kendine, tedrici inkiafn beklemek de kfi deildir. Nasl fabrikalarmz iin modern teknii, modern tekilt aynen almak istiyorsak, ziraat iin de derhal ve bir hamlede modern teknii almak ve modern tekniin, iinde iliyebilecei modern tekilt yaratmak lzmdr. Gerek cihan iktisadiyatnn gidii, gerek mill inklbn her sahada byk ve rasyonel tekniin tatbikini icap ettiren inkiaf istikametleri, Trkiye ky iktisadiyatnn inkiaf iin kurunu vusta ve geri istihsal mnasebetlerinde mterakki iletmeye atlamay emrediyor. Teknik inklpta bizi geride brakm olan milletlere ancak byle dev sramalar ile yetiebiliriz.

MERHUMUN DOLAIK LER Burhan Asaf Belge / Cihan inde Trkiye Bir varm bir yokmu. Allahn budala kullar kadar, akgz kullar da okmu. Bir gn bu sonuncular, makina diye bir ey kefetmiler. Bu keifleri sayesinde, kuma gibi, deri gibi, anak-mlek gibi insann nekadar muhta olduu eyler varsa, o zamana kadar insan elinin yapabildii miktardan 10 kere 100 kere daha fazlasn bir rpda yapmaa balamlar. O kadar ok yapmlar ki, btn bu eyay kendi pazarlar almamaa balam. Dnmler: bari bakalarna satp para kazanalm demiler. Yollara revan olmular, o kap senin bu kap benim, o pazar senin bu pazar benim diyerek gnn birinde mal denklerini Osmanl mparatorluunun balca limanlarna karmlar.
3 Ky iktsadiyatmz hakknda fazla malmat almak istiyen Milli iktsat ve tasarruf cemiyetinin 1931 senesi ziraat kongresi raporlarna mracaat edebilir. 12/31

Bu ismi geen mparatorluk, o sralarda, gzleri rmceklenmi, damarlar kemiklemi, sa sakal aarm, bir aya mezarda ve bir gz cennette ihtiyar bir adamm. Fakat elinden tespih, nnden amber hokkas ve harem dairesinden gen kadn kinemeleri eksik olmyan bu bunak, bir hayli zengin ve bir hayli msrif imi. Akgz elebiler, vaktiyle naralar ile Viyana surlarn dven aslann bu hazin disizliini grnce, sevinmiler, araplar sunarak toka etmiler. El outurarak meserreten gz etmiler, Kompas kurmular. Tuza yle tasarlamlar: Buna diyelim ki, ya adam olursun, yahut memleketini aramzda taksim ederiz. Bak u insancklara, senin ve bizim gibi. Ne hakla sen onlara raaya diyip zulmedersin? Hele bakalm onlara bir msav tebea gz ile bak. Hem sonra, senin memleketinde ne mal ne de can emniyeti varm. Olmaz. Malmlk tanyacaksn ve asayi tesis edeceksin. Hem yle bir asayi ki, bizim mallarmz ierilere kadar srecek olan bu raayacklarn burunlar bile kanamyacak. Eer bu ileri yapmazsan, memleketini aramzda taksim ederiz. Aksakall bunak, hr mrnde marazaya girmekten rkm. Raayaya verilmesi mevzuubahs hakkn, yahut denk denk memleket ierlerine girecek mallarn arkasndan ne gelebilir, pek de o kadar fikir yormaa deer mi demez mi demeden, divitle kaleme sarlm ve o mehur Hatt Humayunu tastir etmi. Mallar girdike yerli tezghlar kapanm. Yerli tezghlar kapandka, yerli esnaf a kalm ve her trk kasabacnda, yeni yeni zengin mahalleleri ykselmi. Kimine Ermeni mahallesi kimine Rum mahallesi kimine de Firenk mahallesi denmi. Aksakall bunan vezirleri, bu ilere amlar ve trk mahallelerinin geri ve sefil kalmasn, hep, trk unsurunun tembellii ve beceriksizlii ile izah etmiler. Kr olsunlar, hi akllarna gelmemi ki, Hatt Humayun Trk ktisadiyatnn ve dolays ile Trk milletinin idam kararndan baka bir ey deildir. Gmrk hiylesini ve mal sokup hammadde karma dalaverasn Msrl Mehmet Ali bile anlam da onlar anlyamamlar. Firenklerin, Msrlya kar bize muzaharetinin de sebebini, kendi gzel gzlerimize atfetmiler. Halbuki, elolu, budala Osmanoullar elindeki bir Suriyeyi akll ve sanayilemek kararn vermi bir Mehmet Ali Suriyesine tercih ettii iindir ki, brahim Paay apaltopal geldii yere iade etmi. Hulsa, elebilerin kurduklar tuzak, mkemmel ilemi. Yerli tezghlar lm, zenaat ehli renperlemi, btn ticaret krlar birinci elden firengin, ikinci elden Raayann olmu. Mallar dardan ieriye doru, hammaddeleri de ierden darya doru srp srkledike, tabi, limanlara ve demir yollarna ihtiya olmu. Firenk, bu masraf da Aksakallya daha dorusu zavall Trk renperine detmenin yolunu bulmu. Mau bir kesenin azn am ve: Haydi bakalm, artk sen de medeniyle. Byle limansz, trensiz memleket olur mu imi? Al bakalm sana istediin kadar para. lerde kazanr, geri dersin. Yaz uraya 100 liralk bir senet. Al sana 60 lira. Hem bak fukara olduun iin, fazla faiz de almyorum. Sade sen iini ve hesabn pek bilmezsin. u, u ve u varidatn ben tahsil edeceim. Buna mahsus bir de idare kuracam ki, sen bu hususta hi zahmete girme. te. Adn Dyunu Umumiye koyuyoruz. imdi buna bir takm memurlar lzm. u Rumcuklar ve Ermeniciklerden seersek daha iyi olur, nk onlar iyi hesap bilirler. Hem, sz, aramzda, Trklerden daha alkandrlar. Malm a, siz efendi milletsiniz: sizi daha ziyade devlet kaps paklar. Hiylekr firenk, bir taraftan memleketi soymu. Bir taraftan, memlekette en cz bir mill sermayenin bile terakmne mni olacak bir gmrk ve mal mubadelesi sistemini zorla kabul ettirmi. Bir taraftan da, byle bir memleketin hi bir zaman bor deyemiyeceini bildii halde, para ikraz etmi. Hem nasl bir ikraz. Daha ilk admda, verilenin yarsn bir takm finans dalaveralar ile katklyarak yutmak art ile. Sade bu kadarla kalsa neyse. Hayr, bir taraftan da, Aksakallnn memleketinden her gn bir baka para koparp alm. kide birde, ya Ulah, ya Srb, ya tekini kkrtarak onlar mstakil iln etmi ve hazineyi her gn yeni varidat membandan mahrum brakm.
13/31

Yani, asrlardan beri birikebilmi servetleri, bir takm hokkabazlklarla, gh gzellikle gh zorla kendi cebine aktm; ve hibirisi yetmiyormu gibi, nihayet Sevres muahedesi ile soyup soana evirdii adamn iflsn talep etmi. fls karar km. Maln, yani memleketin haczi lzm gelmi. Firenk, bu karar tatbik iin, yola tahsildarlar ve jandarmalar karm. Gnn birinde, hem tahsildarlar hem de jandarmalar, kafalar ve gzleri patlam bir halde geri gelmiler. Firenk, neye uradn anlamam. Gzlerine inanamam. Ne oldu? demee kalmam, mubair, Lausanne iin bir celpname getirmi. * Hikyeyi, burada keselim. * * * * *

Dava nedr? Osmanl borlar. Davac kim? Hmiller. Borlu kim? Osmanl mparatorluu. yi ya, bulsunlar Osmanl mparatorluunu ve alacaklarn tahsil etsinler. O mparatorluktan ve onun cinayet ortaklarndan, biz de davacyz. Bizim de alacamz var. Bir Fransa ile bir Trkiye arasnda ne kadar servet fark varsa, o hem soyan hem de soyduran bunaktan o kadar matlubumuz var. Bu, bir. kincisi de, ondan alacakl olduklarn iddia edenler, yalan sylyorlar. Alacaklarn, belki 5, belki 50, belki de 500 defa tahsil etmilerdir. Biz, dava ile megul olacak mahkeme heyetine, bu ehadetimizin delillerini birer birer gstermee hazrz. Yalanc alacakllar, ceplerini yoklasnlar. Yelek ceplerinden bile, en aa Msr, yahut Tunus, yahut Kbrz byklnde paralar kar. Bu, iki. ncsne gelince, maktuln hem cesedi, hem katilleri, hem de cihan tarihi gibi vakann bir ahidi meydanda iken, mesele bir bor davas deil, olsa olsa bir cinayet davasdr. Bor tahsilinden hl bkmam gzken Firenkten, talep ediyoruz: evvel, katilin kendi olmadn ispat etsin. Kimin kime borlu olduunun tespitine, ondan sonra geebiliriz. 1918den beri insanln huzurunu, bir bakma gre de, u bor ve borlar mefhumu karmtr. Mehur borlarn hepsini bir gzden geiriniz. lerinde, en hayaszca bir iddia ve esasa dayananlar, hi phe yok ki, Osmanl borlardr. Daha Almanya dipdiri duruyor. Tamirat borlarnn tasfiyesi lzumuna halbuki, artk kargalar bile inanm. Kimin borcunu kimden istiyorlar? Osmanl mparatorluunun varisi addediliyorsak, merhumun mallarn iade etsinler. BN SEKZ YZ N BE teki demirbaa gre, alnan iade etsinler bor senedini tecdit ederiz. Hmiller varm. Hmiller, haklarn isterlermi. Efendim, iki saat sren bir borsa speklsyonu neticesinde, Osmanl borlarnn ka misline varan senedat haklarnn sfra mncer olduunu, daha dnk tarihli bir gazetede takip edebilirler. Cihan Harbi gibi muazzam ve kanl bir politika speklsyonunda kocaman bir Osmanl mparatorluu batm. Bu yzden de, bir takm mevhum hmiller, zarar etmiler. ok mu? * Gsterilen bor, bize ait deildir. * *

14/31

MLL TASARRUF VE HALK EDEBYATI Yakup Kadri Karaosmanolu / Edebiyat Mill tasarruf hareketi halkn yreinde akisler uyandrmaa balad. Anadolunun urasndan burasndan, sadelikleri ve tabilikleriyle insann gzlerini yaartan destanlar, trkler ve komalar geliyor. Bunlar btn eleri gibi her trl sanat ve marifet cilalarndan aridir. Hatt, baz taraflar o kadar bozuk dzen, o kadar ocukadr ki insan gldrebilir. Fakat, bu en gln paralarda bile Yunus Emrenin ulv safiyetinden bir emme var. Bu emme iinde manto, moda, ampanya ve iskarpin gibi mptezel ve baya kelimeler dahi kulaa ho geliyor. u stanbulun baz romanclarnda olduu gibi ruha azap vermiyor. Bir kadn mantosu binlerce lira, Elbette dayanmaz buna hi para, Hangi servetine behey budala, Bir gn olacaksn sersem perian. * Sivri iskarpin, ipekli orap, Her gece iersin ampanya arap. .. .. * * * * *

Trkiyede halk airleri daima devirlerinin heyecanlarn ifade etmilerdir. Fakat, bu, eski devirlerin baz dalkavuk saray airlerinde, yeni devirlerin baz politikac kalem sahiplerinde olduu gibi smarlama bir uysallk eseri deil dorudan doruya mill uurun derinliklerinden kan duygularn yanksdr. Onun iindir ki, baz suni cereyanlarn, resm ve konvansiyonel hareketlerin halk edebiyatnda izi bulunmaz. Hatt, ok defa, resm ve konvansiyonel gidiin tamamiyle zttna bir istikamet alr. Krm muharebesi esnasnda klasik airler nefiyane kasidelerini iirirlerken halkn barndan u yank ses duyulur: Ey gaziler yol grnd gene garip serime * * *

O muazzam anakkale destanndan ttihad ve Terakki muharrirleri tantanal ve atafatl eyler karmaa urarken (Ah, genliim, eyvah) nekaratl halk trks hepsinin elini derin bir hzn raesiyle titretir. * * *

stikll marn yapan air (Hakkdr hakka tapan milletimin istikll) tarznda yani kendi diliyle konuurken Anadolu kasabalarnn dolambal sokaklarndan, halis bir Anadolu bestesiyle, tiz ve canhra, u feryat ykselir: Ankarann tana bak Gzlerimin yana bak Biz Yunana esir olduk u Allahn iine bak * * *

Trk intelekteli, sahte, clz ve orak bir lem iinde, bu lem kadar sahte, clz ve orak bir dille, aldatan kadnn, aldatlm kzn, dar ihtiraslar iinde rpnan delikanlnn, zppe ehir
15/31

beyinin psikolojisiyle megulken, engin deniz gibi uzak, engin deniz gibi yakn halk binbir trl sesle derin ve nihayetsiz istiraplarn terennm ediyor. Ve sesler tpk denizin sesleri gibi beyhude yere havalarda dalp kayboluyor. Halbuki, bunlar, asl hakky ve byk millet edebiyatnn kendi kendine topraktan fkran tabi ve halis malzemeleridir. Lkin, Trk intelekteli bu geni hazineyi brakp kendi yaz odasnn plak duvarlarndan hakikat ve gzellik usaresi karmaa urar. Ve kafasn iki elleri arasnda bir kurumu limon gibi skar, skar. * * *

te, kim bilir, ka yl, kim bilir ka asr var ki bu kafa, bu ellerin arasnda sklp durmadadr. Daima bo yere mi? Hayr, bazan bir damla, tek bir damla akyor. Ve o damlada, kafann sahibi, kendi varlnn hendesesini seyrediyor. Minicik fert minyatr!.. En kuvvetli lupla baklsa bile ne olduu anlalamyacak. Onun iin, bu ey kendi kendini bir muamma sanr. Bakalarna da bu zann vermee alr. * * *

Hem kendini, hem lemi aldatan bu gzbacs, ancak, halk dediimiz byk kitlenin bir cz olduunu hissettii gndr ki, kuru kafasn avular kanayncaya kadar skmaktan kurtulacaktr. Yllardan beri bir trl bulup ifade edemedii hakikati onda kefedecek; syleyemedii dili ondan renecektir. Trk intelekteli ile halk arasnda ne mukadderat, ne snf, ne de irfan fark vardr. Halkn istiraplaryle bizim istiraplarmzn sebebi, menei ve mahiyeti birdir. Ayni iktsad ve itima kanunlar bizim stmzde hkmnu sryor. te, Trk intelektelinin kabul ve tasdik etmedii ey halkla kendi arasndaki bu eliktir. Badndrc bir gurur ona hep gklerde uuyorum hissini veriyor. Trk intelekteli, geri gklerde uuyor. Fakat, sabun kopnden bir balon gibi

ZYA GKALP evket Sreyya Aydemir / Polemik Son aylarda Ali Nzhet Beyin bir kitab kt: Ziya Gklpn hayat ve Malta mektuplar Evvel kitab verelim: Eser ksma ayrlmtr. Birinci ksmda Ziya Gklpn hayat vardr. Diyarbekirde geen ocukluu ve ilk genlii, stanbulda geen tahsil hayat, son istipdat senelerindeki ilk mcadeleleri, siyas ve fikr terbiyesinin ilk unsurlar burada hlsa edilmitir. Filvaki bir byk adamn eserini anlyabilmek iin, onun yetitii muhiti ve ilk hayat artlarn bilmek lzmdr denilir. Vak ben bu fikirde deilim. Bana kalsa, bir milletin tarihine ve uuruna karm bir byk adamn tekevvn edi artlar daima mehul kalacaktr, Bir byk adam nasl doar? Nasl kendini yaratr? Bu yaratta ocukluun, gen an, aile, mektep, ehir muhitinin tesirleri ne kadardr? Zannediyorum ki bu suallerin kat cevaplar hibir zaman bilinmiyecektir. Mamafih, bu ind telkki bittabi bize tesirler yapan byk adamlarn ilk hayatlarn ve yetime devirlerini ihmal edelim demek deildir. Netekim Ziya Gklpin genliine tahsis olunan
16/31

sayfalar da, Ali Nzhet Beyin kitabnn tam alka ile okunan bahislerinden biridir. Bu sayfalarda biz, bir temiz idealistin, nekadar dar bir muhit ve nekadar msaadesiz artlar iinde olsa bile, hem bu dar muhite, hem bu msaadesiz artlara ramen, kendi benliini tehvin ve kendi otoritesini halk edebilmesinin gzel misallerinden birini okuyoruz. kinci ksmda Malta mektuplar vardr. Bu mektuplar, Ziya Gklpn eseri deil, fakat ahlk ve seciyesi hakknda en gzel vesikalardr. Eseri hakknda deil diyoruz. Filhakika Ziya Gklpn telkkilerini, Malta mektuplarile izaha kalkarsak emin neticelere varamayz. nk mahpes veya menfa, idealist bir fikir ve hareket adamnn hrriyetinden ve hrriyetile beraber muhit ve realitesinden tecrit ediliidir. Mahpes veya menfa, realitesinden, yani kendi fikir ve hareketlerine istikamet veren btn objektif artlardan tecerrt eden bir idealistin kendi dimana kapan ve btn hkmlerine artk, kendi sbjektif telkkilerinin hkim oluu demektir. Byle bir devir, bir idealistin hayatnda; deta, kendinden uzaklap hayata karmak iin o gne kadar at yollar, bu defa hayattan uzaklap kendi ruhuna ulamak istikametinde geri geri gemesine benzer. Filhakika olgun bir fikir ve hareket adam, byle bir tecerrtte de, kendi ruhiyle yaar ve kendi ruhunda kendi tatminini bulur. Fakat, realiteden mcerret bu derun yaay iinde vard hkmler artk hi bir zaman, kendi haricinde kalan hayatn aknn tam bir ifadesi olamaz. Ziya Gklpn Malta mektuplarnda da, bu hayattan tecerrt ediin ve hkmlerde sbjektiflemenin saysz misalleri vardr: Maltada Ziya Gkalp, artk kendi ruhunda yaadn ve kendi ruhunun kendini tatmin ediini anlatr. Maltada Ziya Gkalp, artk her eyden evvel bir insaniyetidir. O gne kadar mevcut olann artk doru olmadna, artk ykldna emin olarak, harpsiz, darpsz, istismarsz yeni bir beeriyet hayatnn muhayyele tarikiyle tasvirini yapar. Filhakika Ziya Gklpn o devirde iinde yaad madd ve manev atmosfer dnlnce, onun bu kendi ruhuna dn kendiliinden anlalr: bir taraftan, biraz da kendi eseri olan Gen Trkler Trkiyesinin, iinde yuvarland muzlim hava, dier taraftan harpsonu Avrupasnn karma kark manzaras, nihayet stanbulda, ziyaretleri gnden gne seyrekleen son iki dostun tesellesine emanet ettii masum fakat muztarp ailesini dnerek vard nefis mrakabelerinin iztrab.. v.s. Bir zaman, siyas hudutlarla bile mukayyet olmyarak bir geni rka bir yeni dnyay gr ufku aan bir enerji adamnn, bu artlar altnda, Polveristadaki kale odalarnn mahsur ufku ve bu kaleye srlen (bir vakitki byk) adamlarn mtefessih muhiti iinde kendi ruhuna kapnndan baka nasl bir ilticagh olabilirdi? Bunun iindir ki, Malta mektuplarn, bir byk idealistin ei hakikaten az bulunur bir ahlak ve seciye imtihan gibi alyor, fakat bu mektuplarda varlan ve Ziya Gklpn, normal erait altnda vard btn telkki unsurlar ile de zt olan passif ve topist insaniyetiliini onun fikr ahsiyetile kartrmyoruz. Mamafih, Malta mektuplarnn bir dier ve ok mspet manasn da ayrca iaret etmek lzmdr: Bu vesikalar nerolunmasayd, Ziya Gklpn kendisi hakknda yine kendisinin en sadk ehadetlerinden mahrum kalrdk: Kitaplar ve feylesoflar beni tatmin etmedii zaman kendi kendime dnerim. Mkllerimi kendi kafamla hallettiim iin btn itihatlarm, btn tahkiklerim tamamile ahs oldu.
17/31

Fikirlerim de evltlarm gibi benimdi.! Filhakika mtefekkir, fikri nakleden deil, fikirleri terkip ve iymal eden adamdr. nk, insaniyetin tarihinde fikir hayatnn seyri, bir takm donmu ve tekemml etmi fikirlerin, birbirine karmakszn para para sralanmas demek deildir. Fikrin tekemml denilen ey, biribirinden kan, birbirine balanan ve biribirini tamamlyan fikr unsurlarn btn tarih iinde hi durmadan ak eklinde cereyan eder. Bunun iindirki, kitaplar ve feylesoflar kendini tatmin etmedii zaman kendi mklnn cevabn kendinde bulamyan, kendinin ve cemiyetinin muammalaryle karlat zaman, bu muammalara yalnz yazl kitaplardan hazr kalplar ve cevaplar aryan adam bir mtefekkir deil, ancak bir bedbahttr. nc ksmda Ziya Gklpn sistemi telhis olunuyor. Mellif bu telhiste, sistemin esas prensiplerini aynen nakletmiye, binaenaleyh, bunlar zerinde ind bir takm tahlil ve muhakemelere dmemiye itina etmi ve bunda hakikaten muvaffak olmutur. Binaenaleyh eserin bu ksmnda mellif deil, Ziya Gklpn artk kendisi vardr. Fakat burada, Ziya Gklpn kendisini mtalaya mevzu klarak bahse devam etmeden evvel, iaret edilmesi icap eden bir hazin hakikat vardr. * nk: Ali Nzhet Beyin eseri, eer yanlmyorsam, Ziya Gklp hakknda kitap eklinde kan tetkiklerin henz ilkincisidir! Ben bugnk Trk mnevver neslinin de Ziya Gklp sevdiine eminim. Fakat zannediyorum ki, bir millete tarihinin, en muhta olduu devrinde bir byk irfan borcu deyen bir mtefekkiri sevmek, onu unutmak demek olmasa gerektir! Ziya Gklpn cenazesini geirdikleri gn hatrlyorum. Cenazenin peinde, onun -ksmen kendi bulduu ve yetitirdii- fikir dostlar, daha arkada genler ve ocuklar geliyordu. Onun cenazesinin peinden giden, fakat daha o sa iken onu terkeden bu fikir dostlarnn yznde, bizim tarihimizin bir devrinde kendine bir yer ve bir ad yapm oIan bahtsz adam, daha topraa girmeden unutmu olmann vre mnszl vard. Sert bir fikir adamn sa iken anlyacak ve ldkten sonra duyacak ve tamamlyacak olanlar byle vare bir kafile olamazd. Ognden bu gne geen zaman, bu ilk hissimin bir hazin teyidi oldu. Bizden gelen ve bizim terakki zencirimizin bir noktada kesik kalmamas iin tam vaktinde gelen Ziya Gklpn bu cenazesi peinde gidenler, onun cesedini nakleder, fakat eserini nakledemezdiler! * * * * *

Vaka, Trk milleti nmayili sevgileri sevmez. nanp balandklarna kar en byk hediye diye gnlden teslimiyetini verir. Trk milletinin ruhunu ve ahlakn yapup ta, onun bu gnl teslimiyetinden baka armaann duymayan ve bugn Anadolunun ssz da balarnda, harap dere ilerindeki trbelerinde uyuyan isimsiz halk adamlarnn misali, bu nmayisizlik seciyemizin bin tecellisinden biridir. Bu adamlarn kimisi din, kimisi tarikat, kimi masal, kimi saz, kimi destan diliyle, btn
18/31

hayatlarnda halk iin konumu, halk iinde lm ve yine halkn hafzasnda gmlp kaybolmulardr. Hepsine bir tek isimle Erenler denilenlerin ve halk iinde fenfilhak olup halka erenlerin, ne adlar ne nianlar mevcuttur. Daha dn yaayan ve halka, halk iinde kaybolmann cezbesini bir din gibi brakan Yunus Emrenin, halkn tahteuurunda minneti ve saltanat yaar, fakat toprak stnde mezar hal belli deildir. Fakat i bir gnl bahsndan kp ta bir irfan bahsna dnnce, halkn irfanna hizmet edenlere kar minnetin mahiyeti olduka deiir. nk bir fikir hizmeti, bir doumun, yahut bir gnl heyecannn, bir anana halinde nesilden nesile nakledilii kadar kolay ve basit degildir. Fikrin intikaline benzemez. Bir milletin fikir tarihi, mtemad araylarn, mtemad bulu ve ileyilerin yle bir zencirlenmesidirki, bu zencirin halkalarnda o millet iinden kan mtefekkirlerin ismi ve nianesi ne kadar oksa, o fikir sistemi o kadar milli ve orijinal saylr. Binaenaleyh mnevverlik bahsnda minnet, eski fikir unsurlarnn yeni fikir unsurlariyle tamamlanmas ve devam ettirilmesi eklinde ahlaklar. Mnevverin borcu, memlekette, cihan seviyesinden hi te geri kalmayan ve cihann btn fikr terakkileri ile beslenen bir mnevverlik yaatrken bu seviyeyi, milletin iinden gelmi olan mill fikir unsurlar ile daima zenginletirmeye almaktr. * * *

Ziya Gklp, Trk tarihinde bir devrin ideolojisini en gzel temsil eden adamdr. Bugnk neslin gr ufku normal inkiaf etmi her mnevverinin tahteuurunda, Ziya Gklpten muhakkak bir eser vardr. Devrinde temsilettii ideolojinin btn anasrn, efsanesini, iirini, tarihini, felsefesini ve siyasetini herkese ramen ve yalnz bana yapan ve tesir sahalarnn hududu itibariyle bu kadar verimlilik gsteren bir mtefekkirin tarihimizde misalini bulmak kabil deildir. Filhakika, Harpba Trkiyesile bugnk Trkiye artk iki ayni keyfiyet deildir. Filhakika, bugnk mill hayat artlarmzla, Ziya Gklpn messir olduu devrin hayat artlar ve meseleleri arasnda esasl farklar mevcuttur. O gn gaye olan bir ok eyler bugn tehakkuk etmi, o gn mevcut olmyan yeni gayeler bugn peyd olmutur. Ziya Gklpn ahsiyetini yapan ve ona fikr sisteminin esas unsurlarn veren pekok eniyetler deimi, yahut eskimitir. Mesel aikar bir eydir ki, esasen cihanmul bir hadise olan Trk inklbnn bugn cihan mikyasnda genilettirilmi davalar nnde, artk, medresenin mekteple birleii, kadnn hayata atl, vakflarn milliletirilmesi, yahut mesel devletin her sabah besmeleyle dkknn aan bir kk esnaf, yahut gzlerini kapyan ve vazifesini yapan bir otomatik insanlar devleti oluu gibi, o devr iin cidden manal olan gayeler bugn artk birer gaye unsuru bile deildirler. Fakat, bir fikr gr tarznn, zaman ile anasrn, hatt ksmen tehakkuk ettirerek hareketten kal, o gr tarznn akametinin bir delili olamaz. Bugn bir oklarmza, tehayyl bile cretkrane grnen bir ok millet veya cemiyet telkkileri vardr ki, cihann bugnk seyrine ve mill inkilabmzn bugnk inkiafna baklrsa, bunlarn birer gaye telkki edilii ve sonra birer birer tehakkuk edip hareketten kal, ancak
19/31

ksa bir zaman faslasnn ii olacaktr gibi grnyor. Binaenaleyh, Ziya Gklp da kendi artlar ile mukayyet olarak alnca, onun telkki unsurlarndan bir oklarnn hareketten kaln, bu unsurlarn hayatiyetinin ve eniyete uygunluunun bir delili gibi almak icabeder. Netekim, Ziya Gklp, kendi devrine kadar kozmopolit bir idare altnda tecanssz bir kalabalk gibi yayan bir milletin ham maddesini, dil birlii, din birlii, dilek birlii gibi mterek bir nes iinde birletirdi. Onun devrine kadar adn bile sylemek memnu olan bu camiaya bir ad verdi. Sonra adn bulan bu millet camiasna bir efsane, bir tarih, bir sosyoloji yaparak ona mmetler, medeniyetler, ve milletler arasnda yerini gsterdi. Artk adn ve yerini bulan, mmete islam, medeniyete Garpl ve millete Trk olan bu tarih kategorinin harsn ve ahlkn yapmak iin alt. Filvaki, bugnn gr llerine gre bu tarihi kategori bize ok paral ve tecanssz grnr. Fakat biz, her itima hareketi, o hareketin doduu ve yaad zaman artlar iinde mtaleaya mecburuz. Bunun aksi ok ind ve mcerret bir muhakeme tarz olur. Binaenaleyh eseri bu ekli ile alrsak, aikr bir eydir ki, Ziya Gklp, tarihimizin bir devrinde bir ideolojinin en ileri mmessilidir. Ondan evvel ne ahlk, ne hukuk, ne sanat telkkileri mill idi. lk tasfiye onunla balar. Bir cemiyet hayatnn btn agyarndan tasfiye edilip tecansn alnn ise bir mceddidin hayatna sabilen bir misali yoktur. Hulasa Ziya Gklpn tarihimizde, hibir zaman ihmal olunamaz bir yeri vardr. Fakat, yine aikr bir eydirki bu yer, bize her zaman iin mamulnbih ve deimez naslar getiren klasik bir peygamber yeri deil, devrinden evvel messes btn naslarn tagayyrn ve yeni ahlak, yeni hukuk, yeni siyaset, hulasa yeni cemiyet artlarnn ve kaidelerinin geleceini haber veren bir mbeir yeridir. Ziya Gklp, btn yazlarnda, artlar ve kaideleri deimez l bir hayat deil, daima deien bir yeni hayat arar. Eski hayat deitirmek, iktisad, ahlk, ailevi bedi, felsef, siyas hususiyetlerile yeni bir yaay yaratmaktr. der. Filvaki, yeni Trkiye de yeni bir hayat peindedir. Yeni Trkiye de, yeni iktisat, yeni ahlak, yeni hukuk, yeni siyaset normlarn aryor. Hzn ok evvelden alan ve Ziya Gklple sratlenen bu aray hareketinin durmamas ve arayn hi bir merhalede kesilip tereddi etmemesi iin, daima deien hayat artlarna uygun yeni normlar peinde hi durmadan komak lzm! Bu itibarla Ziya Gklp, Trk fikriyatnn terakki seyri iinde, geri dnlp dayanlacak tefekkr sistemi deil ileri gidip ilenecek ve tamamlanacak bir telakki tarzdr. * * *

Ali Nzhet beyin kitabnn nc ksmna mevzu olup Ziya Gklpn telakk sistemini tekil eden unsurlarn hepsi stnde tevakkufa bittabi imkn yoktur. Ziya beyin, esaslar bilhassa iki brornde hulsa edilen usul ve prensiplerini, bu vesile ile ve dorudan doruya bu brorler zerinden tekrar okuduk. Bu prensiplerden bir ksm, ya zaman ile hallini bulmu, ya tetkik mevzularndan bir ksm (mesel Trk esatiri, Eski Trk hukuku, Sosyolojisi) bizim itigal sahamzn haricinde kalmtr. Mesel, slmclk, Osmanlclk, Trklk teslisi, yahut arkllama ve Garpllama tedahlleri gibi, o zaman mnevver fikirleri derinden igal eden meselelerin ve bu meselelerle beraber, onlar zerinde varlm hkm ve neticelerin, artk hayat ile nasl kat bir tasfiyeye urad
20/31

aikrdr. Artk, dini, din ile beraber de btn din telkki ve vastalarn, devletin itigali sahasndan ayrp, dinin dnya ve fikre mdahalesini -hatt Rus ihtilli de dahil olduu haldebtn inkilplara nmune olabilecek bir mkemmeliyetle halleden inkilbmz iin din ve millet mefhumlarnn ayrl tamamiyle teayyn etmitir. Dnk Kozmopolit Osmanllk bnyesile hi bir itirakimiz yoktur. Bizatihi, ileri teknii ve bu teknik stnde tezatsz bir millet bnyesini istihdaf eden mill inkilbmzn inkiaf bahsinde bir arkllk ve Garpllk davasnn esasndan yeri olmad da ikrdr. Ziya Gklpn (Trkln program)nda tetkik olunan dil aile hukuku, tedrisatn tevhidi, kurann Trke okunmas.. v.s. gibi o devr iin esas olan meselelerin nasl bir tarz halle iktiran ettii de malmdar. Mamafih bu umumi mahedelerden sonra ayrca temas zarur klan bir ka nokta stnde ksaca tevakkuf zarureti vardr: 1 tima hadiselerin tefsir ve izahnda Ziya Gklp bir birine hem yakn hem uzak iki sosyoloji sistemi grr. Bunlardan biri tarih maddeciliktir ve Karl Marks tarafndan ortaya atlmtr. Dieri itima mefkreciliktir ve Drkhaym tarafndan tedvin olunmutur. Ziya Gklp Trkln esaslarnda bu iki telkki sistemini karlatrarak tarih materyalizmay ret ve Drkheimn cemiyeti tetkik tarzn ve bilhassa itima zmrelerin (zmrelerin snflarn, milletlerin) uurlamasn, kendi kymet hkmlerini bulmasn alarak kendi (lmi mefkreciliine) varr. Ziya Gkalpn, itima telkki tarzlarn bu ekilde ikiye ayrarak, Drkheim btn idealist telkkilerin istikamet verici mmessili gibi tarih materyalizmaya kar koymasnn mavakaa uygun olduunu zannetmiyorum. Fakat Trkiyenin gerek dnk gerek bu gnk mnevver nesli iinde Drkheim stnde en ziyade derinlemi bir mtetebbi olan Ziya Gklpa kar Drkheim tenkit aklmdan gemez. Ancak, (Trkln esaslar)nda tarih materyalizmin, yahut Marksizmann baz nazar esaslar stnde varlan mtalealarn, dar sath ve acele olduuna eminim. Ziya Gklpn Marksizm hakkndaki tenkitlerini, imdi hatt daha sakin bir ruhla okuduum halde bile yine kendisinin tasvir ettii Marksizmle, Marksizmin sosyolojisi, yani tarih materyalizma prensipleri arasndaki ayrl, tamamen telifi gayri kabil buluyorum. Ziya Gklpn bahsettii glge hadiseler Tarih materyalizmde yoktur. Filvaki tarih materyalizma, Cemiyet mnasebetlerinin esasnda yatan istihsal mnasebetlerile, bunlara irtikaz eden itima ve fikr mnasebetler arasnda kademe farklar bulmutur. Fakat bu kademelerin biribirlerine kar mtekabil mnasebetleri nazariyesini de tedvin etmek suretile, cemiyet iinde passif, yani sadece mnfail bir takm glge hadiseler tasavvuruna yer brakmamtr. 2 Millet mefhumunun telkki tarz: Trkln esaslarnda Ziya Gklp milletin sadece rk, kavm, coraf, din.. gibi tek cepheli bir kategori eklinde iyzahn reddederek bunlar kl halinde alr ve milleti rk, kavm, cograf, din, irad ve hars bir birlik eklinde tasvir eder. Bu tasvir o devrin edebiyatnda, zannederim, ksaca dilde birlik, dinde birlik, dilekte birlik eklinde ifadesini bulmutu. Bu tasvirin tek cepheli millet iyzahlarna kar mul, fakat bugnk hayat artlar bakmndan isabetsizli aikrdr. Aikr bir eydir ki, bizatih bir tarih kategori olan milletin tarih orijinlerini tarihin derinliklerinde perakende unsurlar eklinde buluruz. Bu unsurlarn, milletin tarih iindeki kdemini ve beer medeniyetinin seyrindeki yerini ve ehemmiyetini gstermek itibarile aranmasnn ve benimsenmesinin bir manas vardr.
21/31

Fakat, modern bnyesile milleti, tarih iinde ve bir kl halinde bulmann imkn yoktur. Mesel bugnn Avrupasndaki byk millet bnyelerinin ancak bir buuk, iki asrlk bir hayat var. Bir buuk, iki asr evvel bu bnyelerin yerinde, rk, lehe ve yaay tarz itibarile gayr mtecanis kalabalklar yayor ve bunlar bugnk manasyle bir rk, lehe ve iktisat vahdeti arzetmiyordu. Bugnk millet vahdeti her eyden evvel bugnk tekniin iidir. Ve en ileri mill birlik, en ileri teknikli memleketlerde bulunur. Teknik, mill hudut iindeki perakende elemanlar, perakende i ve hayat adamlarn biribirine rapteder ve biribirine karlatrr. Bugnk millet birliinin esasnda her eyden evvel iktisad hayat itiraki ve BRL vardr. Bir milli hudut iinde bir i birliini, yahut bir iktisad mkadderat itirakini temsil etmeyen bir mill vahdetin tam ve bakaya namzet olduu iddia olunamaz. Binaenaleyh, baz yazlarnda perakende baz unsurlarna temas edilmi olmakla beraber, bu iktisadi unsurun, yani i birlii ve iktisadi mukadderat itirakinin, Ziya Gklpn milleti tarifinde hi yer almamas, onun telakkilerinin, eksiklii gn getike anlalacak noktalarndan biridir. 3 ktisad Trklk: Ziya Gklp ktisad Trklk hakkndaki telakkilerini, (Trkln esaslar) isimli kitabnda ve drt sayfa halinde telhis etmitir. Bu telhis Ziya Gklpn Maltadaki ruhi mrakebelerinin ve daha sonraki harpsonu hadiselerinin tamamile tesiri altndadr. Binaenaleyh burada tasvir olunan iktisadi Trkl, kendi telkki sisteminin, yahut dier bir tabirle o devirdeki lmi Trkln tagie uramam bir unsuru gibi almakta isabet yoktur. Bu sayfalarda konuan Ziya Gklpa gre Trkler refaha nail olmaldr. Hem de kazanlacak servetler umuma ait olmaldr. Trkler hrriyet ve istiklli sevdikleri iin itirki olamazlar, fakat msavatperver olduklarndan dolay ferti de kalamazlar. Ferd mlkiyet ictimai tesande hdim bulunmak artile merudur. ctima tesande hdim bulunmyan mlkiyetler meru saylamaz. Bundan baka mlkiyet yalnz ferd olmaz. tima mlkiyet te olmaldr. Cemiyetin bir fedakrl, yahut bir zahmeti neticesinde husule gelen ve fertlerin hibir emeiyle hasl olmyan fazla temettler cemiyete aittir. Fazla kymetlerin cemiyet hesabna toplanmasiyle husule gelecek byk meblglar cemiyet hesabna alacak fabrikalarn, tesis olunacak byk iftliklerin sermayesi olur. Hatta bu itima servet kfi miktara bali olunca artk milletten vergi almya da hacet kalmaz. Yahut hi olmazsa vergilerin miktar azaltlr. Demekki Trklerin ictima mefkresi, ferd mlkiyeti kaldrmakszn, ictima servetleri fertlere gaspettirmemek, umumun menfaatna sarfetmektir. Ziya Gklpn harp sonundaki iktsad telakkilerini veren bu solidarist tasvir ile, gnn iktsat edebiyatna mevzu olan Devletilik arasnda byk mabehet vardr. Fakat, Ziya beyde bu devletilik, hibir zaman Trk realitesinin tetkikinden doan ve btn prensipleri bu realitenin cihan iinde seyrinden karlarak tavsiye olunan bir iktisad devletilik deildir. Bu bahiste Ziya Gklp bey, Garpta, bilhassa Fransada ifadesini bulan ve iktsad zaruretlerden ziyade, hiss bir takm esbab mucibe mahsul olan Solidarizmin sadece bir nkili vaziyetindedir. Esasen bunu kendisi de hissettii iindir ki, Ziya Gklp iktsad Trkln, Trk iktsatlarndan, evvel Trkiyenin iktsad eniyetini tetkik ve saniyen bu objektif tetkiklerden, mill iktisadmz iin ilm ve esasl bir program meydana getirmeleri talebiyle bitirir. Aikr bir eydirki Ziya Gklptan kl halinde bir millet iktsad gr beklemek ve onu bu
22/31

gr bize vermemekle itham etmek hakkmz deildir. nk Ziya Gklp, her eyden evvel, harpten evvelki Trkiyenin bir nazariyecisidir. Harpten evvelki Trkiye, iktsad hrriyeti kapitlasyonlar ve mal kontrollarla mukayyet, byk sanayi memleketlerine ham madde menba ve ak pazar olan passif ve iptida bir yar mstemleke idi. Bu iktisaden tbi memleketi, baz bnye deiikliklerine sahne klan Gen Trklerin bu hareketleri, milletin iktisad nizamnda bir istihale ile mterafk olmad iin tabiatiyle sath kalyor ve dilekleri bir kk burjuva iktisatlnn gr ufkunu bir trl aamyordu. Bu devirde iktisad gr sahibi saylanlarn btn cehti; Trkiye ile ecneb pazarlar arasnda, o vakta kadar lvantenler ve akaliyetler elinde kalan tavassut muamelelerini bir takm idar tetbirlerle, hi olmazsa ksmen trkletirmek ve bu suretle, iktisad fonksiyonu mahdut sun bir Trk snf mtavasst yaratmaktan daha ileri gemiyordu. Bu hava, bir mill sanayi, bir milli transport, bir mill kredi, hulasa btn artlaryle bir mill iktisat sistemi yaratmak arzu ve temayllerinin domasna ve yaamasna msait bir hava deildi. Daha henz, mrakabesiz bir idareye, ve taarruzdan masun bir gmrk huduna bile malik olmyan ve binaenaleyh mstakil bir millet iktisadiyatnn en basit artlarndan ve unsurlarndan mahrum bulunan kozmopolit bir Osmanl kalabal iinde mstakil bir mill iktisat grnn taazzuvu esasen imknszd. Binaenaleyh, Ziya Gklpn harpten evvelki itima grlerinde de mill iktisat telkkilerinin hacm, o devirdeki artlarn bu msaadesizliile mukayyettir. Dardr. Tezsizdir. Bizim topraklarmzda da bir mill iktisat mcadelesinin kendi arlarn atmas, bir mstakil millet iktisad grnn kendi ideolojisini yaratmas iin bir zaman faslasnn ve bir takm hadiselerin gemesi lzmd.

TRK TTNCL VE KTSAD DEVLETLK evket Sreyya Aydemir / Kronik Bir tablo: Trkiyede her sene vasat 790.000 dnm toprak, yani btn nebatat snaiye zeriyat sahasnn %24 ttne tahsis edilir. Bu sahada 9.500 ky vardr. Bu kylerde her sene vasat 160.000 kyl fiilen ttn zeriyat yapar. Bunlar aileleri efrad ve yardmclaryle alrsak 1.000.000 Trk kylsnn mukadderatnn ttne bal olduunu grrz. Bu ttn kyllnden sonra ehirlerde ttnn maniplasyon ileriyle geinen, hatt bir aralk saylar stanbul, zmir, Bursada 30.000i bulan bir ii ktlesiyle bunlarn aileleri vardr. Ttn, Trkiyenin btn ihracatnn kymet itibarile %32sini tekileder. Bu nispetin Trk liras olarak ifadesi 45-67 milyon Trk lirasdr. Trk btcesi ise ttn kyl ve iisinin, yahut ttn tccarnn btceye dedii muhtelif vergiler haricinde, yalnz ttnn inhisar dahilindeki iletmesinden senev 32.000.000 lira alr. Hulsa hi mbalasz denebilir ki, Trk millet iktisadiyatnn ve Trk devlet varidatnn mukadderat %30 nispetinde dorudan doruya Trk ttnclnn mukadderatna baldr. te bu Trk ttncldr ki imdi tam bir karklk iindedir! Filvaki, kyl istihsalden henz vaz gememitir. Trk ttnnn ananev hret ve nefaseti hl yerindedir. Cihanda ttn ienlerin says azalmyor, artyor. Ttn piyasasnda Trk ttn iin istediimiz fiyatlar, hatt bizzat Trk ttnnn maliyet fiyatndan aadr! Fakat, buna ramen Trk ttncl, btn btn tarihimizin en elverisiz bir zamann yayor. Bugn Trk ttnne, mesel en eyi ttn mntakalarmzdan biri olan zmir veya Akhisarda teklifolunan fiyat, hem bu ttnn tarihi hretine, hem Trk ttn mstahslnn esiz gayret ve meharetine kar
23/31

adeta bir hakaret ifade edecek kadar dktr! Mesel Urlada bu dknlk ve sat tkankl; her zaman kendi aln terile yayan ve devlet btesine borcunu her zaman yaktinde deyen kyly, vergilerini veremiyecek ve hayr tekiltlarndan yardm isteyecek bir vaziyete drmtr! Vekay sath grenler iin bu vaziyetin izah basittir. Bunlar: Efendim! Ttn ilerinde buhran var! derler ve hadiseyi iyzah ettiklerine kani olarak kendi kendilerini tatmin etmi okurlar. Bu kolay iyzah bakalarn tatmin ededursun. Biz hadiseyi evvel rakamlarn diliyle konuturalm: Cihan Ttnleri. ark ttnleri ve Trkiye: Cihann ttn istihsalt mecmuu her sene vasat (3.000.000.000) kilo olarak hesap olunmaktadr. 1909-1913 vasatisi 1924-1925 senesi 1925-1926 senesi 2.683.000.000 kilo 2.902.000.000 kilo 3.116.000.000 kilo

1926dan itibaren cihan ttn rakkamlar Akvam cemiyeti iktsat brosu tarafndan nerolunur. Bu neriyat ile yukardaki rakkamlar arasnda baz farklar vardr. Fakat Cemiyeti akvam neriyatna istisnasz btn memleketlerin ithali henz kabil olmamaktadr. Maamafih gerek yukarki rakkamlara, gerek Cemiyeti Akvamn istatistik neriyatna gre tahakkuk eden udur ki; cihanda ttn istihsalt daima artmaktadr! Buna mukabil istihlk miktarlarnda da keza bir tezayt mehuttur. nsanlar, her gn daha ziyade ttn iiyorlar! Cihan ttn istihsalt iinde ark ttnclnn, yani Trkiye, Yunanistan ve Bulgaristan ttnclnn mstesna bir mevki vardr. ark ttnleri, dier memleketlerde yetien ttnlere kartrlmak ve onlara nisp bir nefaset vermek iin kullanlr:

ark ttnleri istihsalt ( sfr ilvesile) Sene 1922 1923 1925 1927 1929 1930 Trkiye 20.450 26.090 26.862 59.398 42.000 45.000 Yunanistan 17.661 53.925 60.826 63.215 61.924 50.529 Bulgaristan 26.343 53.955 39.968 31.530 32.592 25.000 Yekn 64.548 133.970 157.656 154.144 136.516 120.523

Bu hesaba gre btn ark ttnleri cihan ttn istihsaltnn %1.3n tekil eder. ark ttnlerinin umum yeknundan vasat 19.500.000 kilosu bu mstahsil memleketler dahilinde sarfolunur: Trkiye Yunanistan Bulgaristan 10.050.000 kilo 3.500.000 kilo 4.000.000 kilo

Binaenaleyh ark memleketlerinin cihana verdikleri harmanlk ttn miktar umum yekn itibarile her sene vasati 100.000.000 kiloya der. Halbuki cihann her sene ark ttnleri ihtiyac vasat, (hatt son senelerin talep darlna ramen) 120-150.000.000 kilo arasndadr.
24/31

En son intiar eden bir mtehasss raporuna gre, hatt bu cihan ihtiyacnn takriben 48.500.000 kilosu Trkiyenin 24 ttn mntakasna rasyonel ekilde tevzi olunduu taktirde her zaman mterisini bulur.4 Halbuki Trkiyenin bugn btn ttn istihsalt ancak (45.000.000) kilodur. Bu miktarn ihracata tahsis ettiimiz ksm ise 32.750.000 kiloyu gemez. Bu bahsin daha iyi tenviri iin btn ark ttnleri ihracati tablusunu verelim: (kilo olarak)
ark ttnleri ihracat ( sfr ilvesile)

Sene 1923 1925 1927 1929 1930

Trkiye 23.400 33.700 29.300 32.600 32.700

Yunanistan 21.300 41.160 54.600 49.000 49.100

Bulgaristan 17.100 33.600 26.900 20.200 22.300

Yekn 61.900 108.500 108.900 111.800 104.200

Ancak unu da iaret etmek lazmdr ki, ark ttnlerinin nefasetine ve cihann bu ttnlere muhta oluuna ramen, sat rasyonel bir ekilde tanzim olunmamakta ve elde her sene bir miktar stok kalmaktadr;
ark ttnleri ihracat ( sfr ilvesiyle)

Sene 1923 1926 1929 1930

hracat 100.200 123.500 102.200 104.200

Dahili Sarfiyat 19.100 18.500 19.800 10.800

Yekun 119.300 142.100 122.000 124.000

stihsalt 133.900 143.400 136.500 120.500

Bakiye +14.500 +1.300 +14.400 -3.500

Hali hazrdaki fiyat tkanklklarnda elde mevcut stoklarn bir hadde kadar messir olduu aikrdr. Fakat bu stoklar cihan piyasasnn istinasndan ziyade, ark ttnleri srmnn teknik itibarile geri ve tekilatsz oluundan douyor. Bu tekniksizlikten ise, enziyade muztarip olan btn ark ttn yetitiren memleketler arasnda, en iyi ttn veren Trkiyedir! Tavzih edelim: ark ttnleri mcadelesinde Trkiye: ark ttnleri alan piyasalarda, bu ttnleri yetitiren memlekette her birinin kendi ttnn plasa etmek iin yaptklar pazar mcadelesi 1923ten itibaren ok dikkate ayan bir seyr arzetmitir. Bu gnk vaziyete nazaran mcadele imdiki halde Yunanistann gerek Bulgaristana gerek Trkiyeye galebesiyle neticelenmi saylmak icap eder.
ark ttn ihracatnda muhtelif memleketlerin hissesi (%)

923 Trkiye Yunanistan Bulgaristan 37 34 20 100

924 27 41 32 100

925 31 38 31 100

926 34 44 22 100

927 27 48 25 100

928 36 44 20 100

929 32 48 20 100

930 32 47 21 100

4 1931 ziraat kongresi htisas raporlar. Cilt 1. Sayfa 14. Trkiye Mill ktisat ve Tasarruf cemiyeti neriyat. 25/31

1923 senesinde ark ttnclnde Trkiyenin hissesi %37 ve Yunanistann %34 iken 1930da Trkiyenin hissesi %32 ve Yunanistann hissesi %47 olmutur. 1923e nazaran Trkiye piyasalarn 32/37 nisbetinde yani %14 kaybetmi Yunanistan piyasalarn 34/37 nisbetinde yani %36 geniletmitir. Fiyat bahsna gelince: Burada i daha dikkata ayan bir vaziyet arzeder. Aadaki cetvel ihrac edilen ark ttnlerinin mukayeseli fiyatlarn gsteriyor:
Ayn senelerin anj farkna nazaran Amerikan senti

Sene 1925 1926 1927 1928 1929 1930

Trkiye (T. Lira) 1.79 1.63 1.49 1.35 1.21 1.31

Yunanistan (Drahmi) 37.4 65.5 80.0 -

Bulgaristan (Leva) 69.2 75.0 77.9 97.9 143.2 114.0

Trk 94.8 85.2 76.4 68.8 58.5 61.7

Yunan 58.0 85.0 103.2 -

Bulgar 50.5 54.0 56.0 70.4 103.0 82.0

Bu tabloya gre, vasat fiyat 1925te 94 sent olan Trk ttnnn bu fiyat 1929da 58 sente dt halde vasati fiyat, 1923te 58 sent olan Yunan ttnnn fiyat 1929da 103 sente frlamtr! Bu mukayeselere unu da ilve edelim: Berlin Trk Ticaret odasnn tetkikatna nazaran Yunanistandan Almanyaya ihrac olunan Yunan ttnlerinin miktar 1926ya nazaran 1930da %60 ve fiyat ise %160 artmtr! Trk ttnclndeki hazin karkl hl Cihanda buhran var! kliesiyle izaha alanlara bu vesikalar stnde dnmeyi tavsiye ederiz! HULASA: Cihan ttnleri stnde ark ttnleri henz kendilerine layk olan mevki alm olmaktan uzak bulunmakta ve ark ttncl iinde ise Trk ttncl gerek piyasa, gerek fiyat seviyesi itibarile dikkata ayan bir rcat halinde grlmektedir. Muhtelif ttnc ehirlerimizde son aylarda kaydedilen ttn fiyatlarnn seviyesi 5 tetkik olununca bu gerilemenin memleket iktsadiyatnda ok ciddi bir takm sarsntlar yapmak istidadnda olduu grlecektir. Bu vaziyet, bu ay iinde Ankarada toplanan ttn kongresinde bahse mevzu olmutur. Burada varlan hkmler ve verilen malmat Trk ttnclnn ok seri, ve ok cezr bir tanzime muhta bulunduunu teyit edecek mahiyettedir. Yukardanberi terih olunan bu vaziyete kar alnmas icabeden tetbirler zerinde henz hkim bir noktai nazar yoktur. Tetbir mevzuubahs olunca gze arpan bu noktai nazar perianl, illetin tehisindeki gr farklarndan geliyor. Bu mesele ile bir ksm alkadar olanlar vardrki, bunlarn davay kl halinde ihata edebilmek iin malzemeleri kttr. Bir ksm alkadarlar da vardr ki bunlarn u veya bu ekildeki hsi menfaatlar keza meseleyi kl halinde mtalea ve tetkik etmelerine manidir. Binaenaleyh her tetbir mevzuu bahs olunca yaplacak ilerin en banda, evvel ii bir mill iktsat meselesi bir devlet davas olarak dar ve ind mtalealar haricinde ele almak gelir. Trk Ttncl artk tam ve etrafl bir tanzim istiyor! Bu ay iinde Ankarada toplanan ttn kongrasnn ruznamesi bu meseleyi ehemmiyetiyle
5 1931 ziraat kongresi htisas raporlar. Cilt 1. Sayfa 14. Trkiye Mill ktisat ve Tasarruf cemiyeti neriyat. 26/31

mtenasip bir ekilde vaz ve ihata edecek mahiyette deildi. Kongradan evvel esasl ihzari tetkikler yaplmam kongra randman verici bir mesai ekline sevkolunmamt. Binaenaleyh, ktisat vekilimizin olduka geni manal nutkiyle tam bir hsn niyetle balayan bu toplu tetkik iini bitmi saymak ve onu iyi bir alma teknii ve yeni kuvvetlerle ilerletmek ve tamamlamak lzmdr. Trk ttncl gibi en mhim bir mill iktisat ubemizi ne unun ne de buhun keyf ve hevesine brakmayacamz aikrdr. Hkmetten koparaca gnlk yardmlarla plenmek isteyerek iin kl halinde vazna mani olanlarn, yahut mesel istihsaltn tahdidi, istihsal ilerinin kltlmesi ve paralanmas gibi menfi ve zararl tetbirlerle sakin bir istikamet stnde yryenlerin iykaz ve irat edilmeleri lzmdr. Trk ttn cihan iin fazla gelen bir meta deildir. Trk ttnnn piyasalarndan oluu ve fiyatlarn kaybedii cihandaki buhrann bir neticesi deildir. Ttnclk mcadelesindeki hezimetimizin btn sebeplerini ve kaybolan siperlerimizin yeniden istirdad ve yeni siperler fethi arelerini hep kendi mill artlarmz iinde aramaya mecburuz! Trk ttncln bugnk noktasndan kmldatacak ve ona yeni bir inkiaf hamlesi verebilecek olanlar artk perakende fertler deildir. Bilkis bu fertlerin kendileri, bulunduklar yerden kmldatlmaya ve yeni bir istikamet stnde yeni direktiflerle ilerletilmeye muhtatrlar. Trkiyede ttnclk meselesi dier birok mill iktsat meselelerimiz gibi artk bir (KTSAD DEVLETLK) meselesidir. Trk ttncl Trk devletine seri, cezr, fakat iktsat devletiliinin btn artlarna uygun yeni bir mdahale vazifesi veriyor.

GM PARA MESELES smail Hsrev Tkin / Kronikler Son gnlerde stanbul gazetelerinde ve baz iktsat mecmualarnda gmn ve gm para tedavlnn ateli mdafilerine tesadf ediliyor. Bunlar, altnn artk, para maddesi olarak hkm srd tahtndan indirilmesini, yahut hi olmazsa bu tahtn kysnda gme de yer ayrlmasn istiyorlar. Altnn yannda gme yer ayrmak, yani Bimetalizm yahut altn tahtndan indirmek, yani kymetlerin umum ll iini mnhasran gme vermek gibi taleplerin bir nazariye teevvnden baka bir ey olmadn zannediyoruz. Paray; kymet ls ve tedavl vastas olarak ikiye ayrmak lzmdr. Bir tedavl vastas teneke parasndan, kttan, gmten, altndan imal edilebilir. Fakat btn bu muhtelif maddelerden mamul paralar, hakikati halde birer remz, birer semboldr. Bunlarn her biri, kymetlerin umumi ls olan, mcerret altn temsil ederler. Her birinin tedavl kymeti, temsil ettikleri mcerret altnla kendi aralarndaki temsil nisbetinin daralp genilemesile taayyn eder. Tedavl vastas altndan da mamul olur dedik. Nitekim harpten evel altn meskkt tedavl ederdi. Fakat meskk altnda, yani tedavl vastas olan altnla mcerret kymet ls olan altn arasnda o zamanlar da fark vard. Bu fark anmadan ve saireden mtevellitti. Sikkenin anmasile para idealize edilmiye balar. Cemiyet paray kymet ls ve tedavl vastas olarak ikiye ayrr. Kymet lln, kafamzda yayan mcerret maden, tedavl vastaln
27/31

da vezni bu mcerret madenden dun olan Sikke ifa eder. Sikke altnn bir sembol haline gelir. Mesel eski Rusyada anm rublenin tedavlnden kymet lln 17.424 ksmlk saf altn, tedavl vastaln da 17.424 ksmdan noksan altn ihtiva eden mtedavil ruble ifa ederdi. Filvaki kafamzda yayan mcerret kymet ls vahidi kyasisile tedavl vastas vahidi kyasisi (sikke) ayni isimleri tar. Mesel her ikisine de lira, ruble, frank ilh deriz. Fakat bunlarn tedavl seyrindeki iktisad halleri arasnda bir mahiyet fark vardr. Binaenaleyh herhangi bir madde, kymetlerin umum ls olan altn temsil etmek artile zaman tedavl vastas olabilir. Bu noktai nazardan gm tpk kt para gibi bir tedavl vastas (altn mmessili) olarak kabul etmekte -teknik mahzurlardan sarf nazar- nazar bir irnknszlk yoktur. Esasen Hindistan uzun seneler altn temsil eden gm para kullanmt. Gm para tedavl meselesi bu ekilede vazedilmi olsayd belki tenkite mevzu olmazd. Fakat gmler altnn atlmasn ve gm altnn yerine kymet ls olarak alnmasn (bimetalizm) teklif ediyorlar. Halbuki gmn yerini kymet ls olarak altna brakmasnn balca tarih sebebi gm kymetinin pek ziyade mtemevvi bir hal almasndan mtevellitti. Teknik tarakkilerinin her sahaya girmesi gm istihsalini de pek ziyade ucuzlatt. Esasen gm dier madenlerle birlikte istihsal edildiinden dier madenlerin istihsali arttka gmn de istihsali artt. Geen asrn balarnda fevkalde genilemee balyan dnya iktisadiyat, kymeti sabit ve yksek kymetlere makes olabilecek bir kymet lsne ihtiya gsterdi. te bu ihtiya ilk defa ngiltereyi 1816da altn Valutarisch Chartale para maddesi olarak kabule sevketti. ngiltereyi takiben dier devletler de tedricen altn esasna getiler. Filvak gm son zamanlara kadar para maddesi olarak uzak arkta kullanlabildi. Fakat bugnk dnya buhran gm bu son ilticaghndan da kouyor. Artk dnya yznde kymet ls olarak tek bir madde kalmtr: Altn. Bir ngiliz mtehasss, gmn borsalarda kymetli maden telkki edilmeyip patates yahut kauuk gibi kote edilecei zaman grmek pek yakndr diyor. Hakikaten gmn bugnk vaziyeti, patatesin, bakrn veya kauuun vaziyetinden, pek de farkl deildir. Hatt Karteller tarafndan sun olarak yksek tutulan baz metalarn fiatlar gm fiatndan daha mstakardr. Mesel harpten evel gmle nikelin nisbeti 1:24.5 iken harpten sonra 1:13.7, bakrn ise 1913te 1:58 iken bugn 1:38 olmutur. Yalnz 1930 senesinde, gmn fiat 1920 senesine nazaran yzde 40 dmtr. 1932 senesinin birinci aynda, gm fiatlarnn 1920 senesindenberi vasl olduu en yksek seviye 89.50 buuk ilin, en dk seviyede 11 ilindir! Son aylarda gmn altnla nisbeti 1:70 olmutur. Halbuki 1910 senesinde muzaaf-para sistemi (Dop-pelwaehrung) iin normal nisbet 1:15 olarak kabul olunuyordu. Btn bunlar gsteriyor ki kymeti bu kadar mtemevvi bir madenin, piyasada kymetlerin umum ls olmasna iktisad imkn yoktur. Hadisat, bir Alman iktisatsnn azle gm hakkndaki son hkmn yle vermitir: Gm, mevcudu byk miktarlara bali olan, ve mtemadiyen byk miktarlarda istihsal edilen ve istihlk miktar ise gittike azalan ve sanayide kabili istimal madde olarak bugne kadar pek az ehemmiyet kazanm olan bir matadr. Gm tedavl lehinde Avrupa ve Amerikada yaplan propagandann arkasnda, ellerinde azim gm stoklar kalm olan trustlarn menfaati gizlidir. Bilhassa arkta gmn idamesi veya ihyas yolunda ortaya atlan fikrin ve her teklifin, gmlerini satmak istiyen trustlarn menfaatna hzmet etmekten baka bir faidesi yoktur. Avrupa ve Amerika sermayedarlar bize gm stoklarn srmek istiyorlar. Dikkat edelim.

28/31

MUTAHASSIS Yakup Kadri Karaosmanolu / Kronikler Edebiyat ve gzel sanatlar gibi ilim de muayyen bir muhitin mahsul ve ifadesidir. Kurunu vustada teknik ve sosiyal seviye itibarile aralarnda hemen hi bir fark olmayan ark ve garp milletlerini, bugn, geilmez uurumlarla biribirinden ayran amiller yle kendiliinden peydah olmu eyler deildir. Trl trl tesirler, Avrupalnn kafasn yeni bir tempoya gre akordetti. Dnyay gr ve anlay tarzn deitirdi. Bu deimede bir ka yl iinde oluvermedi. Sosiyal muhitte her bir hceyrenin istihalesi ve yeni eraite uymas iin kh yzlerce senelik tecrbelerin yn halinden karlp dzene konmas, kh cemiyetlerin bnyesini kknden sarsan kanl ihtilllerin zuhur etmesi lzmgeldi. Bugn garp leminde hayret ve takdir ile seyrettiimiz messeselerin her biri ite bu uzun ve byk hadisatn neticesidir. (Darlfnun) dediimiz messese de byledir. Trkiye Cmhuriyeti Maarif Vekleti byk bir hsnniyetle bizde de bir Darlfnn tesisini istiyor. Ve bunun iin, son gnlerde svireden bir de mutahasss getirtti. Mevcut Darlfnunumuz, pek iyi hatrladmza gre, bundan onbe, onalt yl evel, gene Avrupal mutahassslar tarafndan kurulmutu. Hl bz krsleri ecnebi profesrler igal etmektedir. Stats, Avrupa niversiteleri statlerinden kopye edilmitir. Buna ramen, hl herhangi bir Avrupa Darlfnunu evsafn haiz olmaktan uzaktr. Yeni gelen svireli mutahasss ne yapacak? Eski Bab-Serasker binasnn atsna bir peri asasiyle dokunup iini bir anda garp irfannn aydnlna m garkedecek? yle olsa bile, itiraf edelim ki, bize bu tepeden inme garp ilminin hi bir faydas olmayacaktr. Oradan kacak bir hikmetina, bir kimyaker, bir sosiolog veya bir iktisadiyat, memlekette kendisine mahsus ilm muhiti bulamayaca iin btn mktesebatn fazla bir yk gibi tamak istrarnda kalacaktr. Byle bir adamn bir cemiyette, bir pul koleksiyonu meraklsndan, veya bir satran oyunu ampiyonundan fark nedir? Almanyada arkeologya, Fransada ziraat, ngilterede mensucat mhendislii renmi genlerimizden kendi ihtisaslar sahasnda hangi istifadeleri temin edebildik? Bunlarn byk bir ksm, hemen hepsi diyebilirim, ya hkmet dairelerinde, ya alelde irketlerde birer memurdur. Demek ki, her ilim bir muhitin mahsul olduu gibi, her ilim ubesindeki mutahasss da bir muhitin adamdr. Eer bir memlekette bu meslek muhitler henz tekevvn etmemi ise byk bir ihtisas lboratuvar olan Darlfnunun bize yetitirecei meslek ve ihtisas adamlarna imdiden acmak lzmdr. Trkiyede mr yarm asr geen bir tp mektebi lisi, bir tp fakltesi vardr. Fakat, ortaya henz tek bir Tp limi kmamtr. Belki, Avrupal hekimlerle boy lecek kratta hekimlerimiz vardr. Fakat, yksek ve speklatif manasyle ilm otoriteyi haiz bir tek doktorun adn zikredemeyiz. Hukukcularmz da byle deil mi? stediiniz kadar avukat, istediiniz kadar Adliye memuru Lkin, hani bir tek Trk legisti, kelimenin btn mliyle hani bir tek Trk hukukinas?

29/31

DNYA BUHRANI HAKKINDA BAZI RAKAMLAR smail Hsrev Tkin / Kronikler I Toptan emtia fiatlerinin sukutu. rwing Ficherin endekslerine nazaran (1926=100): 1931 kinci knun M. Amerika Almanya ngiltere talya Fransa 79.3 82.6 73.0 73.9 84.5 1931 Birinci knun 68.1 72.4 70.6 66.1 75.5

II Maden izabesile elik istihsaltnn 1929 senesine nazaran 1931 senesindeki sukut nisbetleri: (%de hesabile) Demir izabesi M. Amerika Almanya Fransa ngiltere Belika Dier memleketler 57 54 21 51 20 45 elik istihsali 53 49 20 48 22 47

III 1931 senesi nihayetinde sna istihsalin 1929 senesinin en yksek seyiyesine nazaran sukut nisbeti: (rakamlar birinci terine aittir.) Almanyada %40, ngilterede %30, Fransada %19, M. Amerikada %42. IV Snai istihsaldeki bu daraln neticesi olarak isiz amele miktar da 1931 senesinin Eyllnde u adetlere bali olmutur: Almanya: Fransa: ngiltere: M. Amerika: 4.3 milyon (1931 birinci knununda bu miktar 5 milyonu bulmutur. 38 bin 3 milyon 7 milyon

V Btn bunlara zamimeten mhim devletler, gmrk duvarlarn u nisbetler dahilinde ykseltmitir:
1927 senesine nazaran 1931 senesinde 1930 senesine nazaran 1931 senesinde

M. Amerika ngiltere Almanya Fransa Bu drt memleketin vasatisi

25 139 83 130 85

19.9 70.6 53.8 63.9 50.0

VI Dnya iktisadiyatnn her sahasndaki bu inhitatlarn dnya ticaretine de tesir etmesi

30/31

gayet tabii idi. Nitekim 48 memleketin ticareti hariciyesi 1925 senesine nazaran 1931 senesinin nc rubunda yzde 40 sukut etmitir. Yine ayni 48 memleketin harici ticareti 1930 senesinin nc rubuna 1931 senesinin nc rubunda da yzde 24.8 dmtr. Bu bir ka rakam, Dnya iktisadiyatnn 1932 senesine hi te yz gldrecek bir hamule ile girmediini gsteriyor. Dk bir sanayi istihsali, gittike kabaran bir isizler kitlesi, pazar arayan memleketlerin biribirlerine pazarlarn kapamas, Dnya ticaretinin snmesi, Aksay arkta harp gibi hadiseler, 1932 senesinde de cihan karklnn durulmak istidadnda olmadna birer delildir. Btn bu tezatlar bir harbin mi, yoksa bir ihtillin mi temizliyecei hakknda kehanette bulunamayz. Fakat muhakkak olan ey udur ki, Dnya iktisadiyatnn 1932 senesile bu seneyi takip edecek senelerdeki vaziyeti pek karanlktr.
mtiyaz Sahibi: Yakup Kadri Neriyat mdr: Dr. Vedat Nedim Milliyet Matbaas

31/31