1

Analitik Dnce
Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi Magna Carta1 ile balayp, Fransz Devrimi2 ile gelitirilen ve zamanmzda da yaygnlatrlan demokrasi, zgrlk ve laiklik kavramlar ile insan soyunun tarihinde, ilk defa bir insann dier insan zerindeki yasal tahakkm (basks) kaldrlyor ve bir insann yasal haklarnn kstlanmas, bir zmreden ya da kiiden alnarak toplumun ortak ynetimi olan devletle veriliyordu. nsan, insan oluyor, zgrleiyordu. Hlbuki Magna Carta ve Fransz Devriminden nce de insanlk tarihinin en nemli unsuru, yani dinler mevcuttu. Akam sabah kalkp, insan sevgisinin, adalettin, hakkn, hukukun kayna olarak gsterdiini sylediimiz dinler ve bu dinlerin Tanr tarafndan insanlara armaan olarak sunulduunu syledii kutsal kitaplar ne diyor? Tevrata bakyorsunuz, klelii neredeyse toplumun bir deeri olarak gsteriyor; ncile bakyorsunuz klelik var; Kurana bakyorsunuz klelikle ilgili ayetler var. nsan, Tanrdan daha insafl ya da daha ileri grl m ki, kutsal kitaplarda deil de insann kitaplarnda ilk defa zgrl tattk? Ancak, dogmatiklerin her zaman savunacaklar bir ifade ekli vardr. Toplumlarn ayana pranga olan tarz da bu ifade eklidir. Byle bir kmaz karsnda sze: Amma diye balarlar. Amma, szc, lakaln, bilim dln, gerekleri gizlemenin ve anti analitik dncenin giri ifadesidir. Arkasndan gelen szckler zaten olay ve dnceyi sulandrmak iin gelen szlerdir. ounluk, o dnemde yleydi, o dnemin koullarn dnmek gerekir gibi bir bahane bulunur ve hibir k yolu bulunmad zaman da Takdiri lahi szckleriyle bu analitik dncenin bitirilmesi iin nokta konur. Hi kimse kalkp

diyemiyor ki, zavall bir insann grdklerini Yce Tanr yllar nce gremedi mi? Bunca kuluna hi suu yokken- ikence ektirdi. znde bu itikada sk skya bal olan toplumlar, bilinaltnda hala biat yerine gre klelik kltrn srdrmektedir. Kleliin en ok kutsand din Museviliktir ve onun kutsal kitab Tevrattr. Yahudiler, genetik olarak ayn insan rklarndan gelmezler. Esas Yahudiler Sudan kkenlidir ve saylar ok azdr. Dnyadaki dier Yahudiler farkl rklardandr ve byk bir ksmnn da Trk kkenli olma olasl vardr. Her rktan Musevi olan vardr. Ancak, dikkat edin, dnyada birbirine en sk ekilde (politik ve kar asndan) bal olan topluluk Musevilerdir. yle bir yargya sosyal olaylarla ilgilenen herkesin katlaca aktr: Dnyada en iyi eitilmi cemaat Musevilerdir. ou birka dil bilir; birka niversite bitirir ve ou bulunduu kurumda en yetkili grevi yrtr. Bugn dnyann hibir milleti Musevi Cemaati kadar iyi eitilmi deildir. Byle bir topluluun dnyann en insancl, en deerli topluluu olmas beklenir. stelik 2.500 yllk srgn ve cefa ekme servenleri olan; ilk olarak ngiltereden, sonra Fransadan ve daha sonra da spanyadan kovulan ve 1940l yllarda da 6 milyon insann gaz frnlarnda yitiren bir cemaatin, empati (duygudalk)yi ve insan sevgisini en ok gelitirmesi beklenir. yle mi? Bu kadar iyi eitilmi ve bu denli cefa ekmi bir cemaatin (milletin diyemiyorum; nk ayn genetik soydan gelmemilerdir; birbirlerine inanlar ile balanmlardr) para kazanmak iin her yolu mubah saymasn, geleceini garantiye almak iin oluk ocuk demeden herkesi en acmasz silahlar kullanarak ldrmesini neye balayacaksnz? Belli ki bir eksiklik ya da yanl giden bir ey var. Dogmanzdan arnarak bu eksiklii analiz etmeye var msnz? Kendinize gvenemiyorsanz, benim kemiklemi bir inancm var, onu yitirmek istemiyorum derseniz, okumay burada kesiniz ve Kle zora dizisini

izlemeye kaldnz yerden devam ediniz. lk olarak evreyi deil, kendinizi tanmak iin dogmalarnzn zerindeki yorgan kaldrmaya ne dersiniz? Belli ki bir eyler arpk gidiyor; nedenini renmek istiyor musunuz? Bunun iin gnlk yaammzdan bir kesit verdikten sonra, yllarca sren ve son ylda da en kanl olaylara tank olan Filistin (Hamas)-srail atmasn dogma penceresinden bakarak analitik bir incelemeye ne dersiniz? Bakalm! lk olarak gnlk yaammzdan bir kesit.

Benimki ile tekini birbirine kartrma Anadolu insan bir eyi ok iyi rendi bir eyi de hi renemedi. Kendi tapusundaki ya da elindeki malna sahip kmay, korumay ok iyi rendi. Ancak dolayl olarak ortak olduu mallar korumay hi renemedi. rnein, evinde halsnn zerine bir p brakldnda dnyay ayaa kaldranlar, birka adm tede sokakta ekirdei tlayp kabuunu yollara dkmeyi ya da ocuk bezini arabasnn camndan asfaltn ortasna frlatmay ftursuzca yapabilmektedir. Ancak temiz ve dzenli bir ortamda temiz ve dzenli adam yetitirirsiniz. Bir yere bir duvar rlyor, aradan 24 saat gemeden, ya bir partinin ya da parti bakannn ya o anda ynetimde olan birini ya bir sevgilinin en ok da bir futbol takmnn adnn akan boyalarla irkin bir ekilde yazldn gryorsunuz. Kamuya ak olup da duvarna (niversiteler de dhil) slogan ya da benzer eyler yazlmam bir yer gremiyorsunuz. Bu, her eyden nce insana, vatandana, mahallelisine ve hatta kendine saygszlktr. Bu satrlarn yazar bile, ocukluunda, arkadalar ile telgraf direklerindeki fincanlar krma ve yeni dikilen trafik iaretlerini tahrip

etmek iin toplu tahribatlara katlmtr. Niye? Tapusu benim olmayan benim olmadna inandrldmz iin Toplum, kendisinin deil de bakasnn tapusunda olan bir maln zerinde, dolayl da olsa 70 milyonda bir hak sahibi olduunun bilincinde deil. lkemizdeki tm varlklar u ya da bu ekilde yasal olarak birilerinin zerinde grlse de, geni zaman dilimi ierisinde ona bu lkenin nfusu orannda ortak olduunun bilincinde deildir. Byle bir varln getirisinden er ya da ge kendisinin de yararlanacann farknda deildir. Ancak dinde paylalacak bir mal olmad zaman insanlar bir araya geliyor; topyekn hareket ediyor. Ancak, dini kar iin kullanma balaynca o zaman senin-benim malm (oyum ya da yolunacak kazm misali) blnmeler ortaya kyor; mezhepler douyor. Ne yaz ki, geleneimiz ve reti biimimiz, sadece benim olanlar koruma bilincini alamtr. Niye? nk analitik dnceye geememitir de ondan

Geleceimizi etkileyecek gelime: Filistindeki kavgaya taraf olma srail 2009un banda Gazzeye saldrd ve yakn tarihimizin en acmasz katliamn yapt. oluk ocuk, kadn, yal demeden bomba yadrd; bu zavall insanlara yardm edilmesini byk lde nledi. Hibir lkenin parlamentosundan ve Birlemi Milletlerin Gvenlik Konseyinden tek bir knama bile kmad. ou Mslman olan onlarca milyon insan sokaklara dkld, srail Bayran ve Babakanlar Olmertin fotoraflarn yakt; srail eliliklerine ve konsolosluklarna saldrdlar. Birka milyonluk srail hi oral olmad, ne istediyse onu yapt; 300 milyonluk Araplar ve 1.5 milyar Mslman karsna alarak, herkesin gznn iine baka baka katliamn yapt. Kendisi iin terrist olanlar ldrmesini diyelim ki anlad; oluk ocuk,

kadn ve yallarn sular neydi. Her eye kadir olan yce ve kutsal bir varln insani bir terimle gz nnde byle bir katliam hakl olarak lanetledik; ama neden analitik bir yoruma tabii tutmadk. Yetmedi, srail Gazzeye ambargosunu srdrd. Brakalm

olmazsa da olur niteliindeki mallar, en yaamsal neme sahip malzemelerin giriine bile ambargo uygulad. Bu ambargoya Arap dnyasnn en gl ve saygn lkesi olan Msr tm etkinliiyle ve kararlyla katld (06.06.2010 tarihinde itibaren ne kadar srecei bilinmeyen zaman dilimi iin kamuoyundan gelen bask nedeniyle gevetmesini bir yana brakrsak). Gazzenin nefes alabilecei tek kapy (Refah Kapsn) sonuna kadar kapatt. Haziran 2010un ilk haftasnda belli ki Trkiyenin ban ektii, ismi cismi ok iyi bilinmeyen (Hamas ile ilikili olduu varsaylan dinci bir rgt olduu ou evrelerce bilinen) ve uluslar aras kurulular tarafndan niyetleri ve statleri onaylanmam baz yardm kurulularnn organizasyonu ile bir yardm konvoyu Gazzeye hareket etti. Gemilerde nceden kimlii sraile verilmemi, vize almam, kim olduklar bilinmeyen 600 kadar insann olduu bildiriliyor. srail, bu gemilerin izinsiz olarak gireme durumunda askeri mdahalede bulunacan ak ak deklere ediyor ve sonuta bir anlamda amiral gemisi kimlii tayan ve son kn Trk limanndan yapan (buna ramen gemideki kiilerin says ve nitelii uzun zaman karanlkta kalmas yadrganan) Mavi Marmaris gemisine hcum ederek birka on sayda insan ldryor ve onun iki kat kadar insan da yaralyor. znde bu gemi Trk gemisi (nk saldr olduunda Trk bayra ekilmi durumda, yani Trk yasalarnn geerli olduu bir konumda), son k noktas Trkiye, iindekilerin ok nemli bir ksm yabanc lke uyruuna gemi olsa bile Trk ve Mslman kkenli ve en nemlisi aka olmasa bile byle bir

hareketin patronu ve destekleyicisi u andaki Trk Hkmeti. Saldrlan gemide devletin resmi yayn organ olan TRTnin ok sayda elamannn bulunmas bile, bu organizasyonun ardnda Trk Devletinin hami olarak bulunduunu artrmaktadr. Yani yaplan saldr Trk milletine yaplm bir saldr nitelii tayor. Ne gariptir ki, lenler (Mslman olan da olmayan da) fetva verme yetkisi olmayan Babakanmz tarafndan Cihad ve Gaza yapmtr gerekeleri ile gazi ve ehit ilan ediliyor. Cihad, dini yayma iin yaplan seferlere verilen ad olduu iin, o zaman bu yardm konvoyunun amac yardm olmaktan, bizzat babakanmz tarafndan karlp cihad (yani dini sava) niteliini brndrlyor ve Mslman olmayan lkelerden de yardm bekleniyor. Bu oyuna ancak bizim fanatikler kanar. Mslman olmayan lkelerin bu tuzaa decek kadar aptal olduklarn zannetmiyorum. srailin uyarsna karn, bunca adam bir anlamda cepheye srp lmlerine ve yaralanmalarna neden olan szm ona yardm kurulular ilk olarak yarg sandalyelerine oturtulmal. Gvenlik kuvvetlerinin haricinde hi kimse zellikle oy toplayacam diye- birilerini cepheye srme hakkna sahip deildir. Mlakatlar srasnda srailin kendini mazur gstermek iin kullanabilecei szler de syleniyor: ocuuyla harekete katlan bir bayan srail askerlerini grnce gaz ve oksijen maskelerimizi taktk (insan merak ediyor yardm gemisinde gaz maskeleri ne aryor diye); hareketin lideri ise srailliler gemiye knca onlarla savatk, 10 srail komandosunun silahn alp, denize attk gibi askeri hareketi artran laflar ediliyor. Herhalde bir telefon grmesinden dolay nemli yerlerde bulunan insanlarn peine den Trk Adaleti, bu lml olaya suskun kalmayacaktr. Allagelen hamasi nutuk ve kabaday sylemlerinin yan sra, yine allagelen, parmak ve el kol iaretli mitingler ve bayrak yakmalarla

gya bu zorbalk knanyor. Tehditlerin bini bir paraya gidiyor. Trkiye cumhuriyet tarihinin en ar darbesini yemek zorunda kalyor. Mslman lkeler nemli hibir adm atmyor; sadece sokakta babo gezenlerin babakanmza dizdikleri vgler ekranlara yansyor. Trkiyedeki fanatik dinciler bitti, imdi Araplara oynamaya allyor. Irak, Afganistan, Sudan, eenistandaki zulm knamak yrek ister. Kan yerde kalmayacak sz yalama edildii iin kimse artk bu sylemleri ciddiye almyor. Her gn ehit gmen bir lkenin tehdidini kimse ciddiye almayacaktr. Bu gidile, Trkiye ite ve dtaki llerinin trenlerine bakanlar dzeyinde katlmann zor olduunu anlayarak, belki Ba Sal Dileme Bakanl diye yeni bir bakanlk kurarak daha etkin bir yara sarma politikas uygulayabilir. Analitik dnce, aklla, beceriyle, binlerce namenin iinde doruyu bulabilmenin addr. Bir buuk milyon Mslman, bilmem ne milletinin bireyleri, Trk milletinin byk bir ksm barsa ve telin etse bile, bu doruyu buluyorsunuz, doru yoldasnz anlamna gelmez. Dnyann gnein evresinde dnp dnmediini sorgulayan bir ankette halkn %99u dnmyor derse, bu, doruyu bulduk anlamna gelmez ve gerei deitirmez. Nitekim Galileo Galilei de fikrini akladnda sadece ona 3 kii inanmt. Devletlerin politikasnda alnacak kararlar zellikle duygusal dnmeye altrlm halkn barmalar ile olursa, banz dertten kurtulmaz. yi bir devlet adam ya da baarl bir ynetici analitik dnen insanlar evresine toplayan, onlardan fikir alan ve bu kadar vaveylann iinde doruyu ayrt ederek ona kulak veren insandr. Bu yaz da bu amala kaleme alnmtr. Eski berbere tra olmak isteyenlere, halk nerede toplanrsa doru oradadr, bir lkenin ynlendirilmesinde adamn nitelii deil says nemlidir diyenlere syleyecek bir ey yok

sterseniz gelin geleceinizi ve gemiinizi de anlayabilmek iinsizinle analitik bir yorumlamaya girelim:

Bilinen gzlemler: 1. Kutsal kitabmz Kurann Maide sresinde, Yahudilerle ve

Hristiyanlarla dost olmayn diye ok ak bir ayet vardr. Demek ki Allah, Mslmanlara daha ok deer veriyor. 2. Allah mazlumun yanndadr, zalimin karsndadr diye birok yerde vurgu vardr. 3. Bir besmele, tekbir, kelime-i ahadet getirme ve dini vecibeleri eksiksiz yapma Allahn ihsann ve korumasn salar. Bu nedenle 100 milyonlarca Mslman, Gazze katliamn lanetlemek ve nlemek iin, Allahn vaat ettii himayeyi salamak iin, dini dualar en kalpten seslendirerek sokaklara dkldler. 4. Hibir yerden yardm gelmedi; hatta kendi dindalarndan bile ve binlerce insan Allahm Allahm yakarlar ile en kt ekilde fosfor bombalar ile ocuklar kucaklarnda ldler. Mavi Marmaris gemisi delik deik edildi. Kana buland. 5. Hamas, kurulacak devletin eriat devleti olacan deklere etmi durumda. Yani, Hamas, Allahn buyurduu dzende bir devlet kurmak istiyor. Bu, Kurann uygulanabilecei en nemli giriim olarak deerlendiriliyor. 6. Hamas, Mslman dininin en doru ekli olduuna inanlan (Trkiyenin de byk bir ksm bu fikirde) Snni inanca sahip olduunu beyan etmi durumda. 7. Hamas, Allahn klc olduunu ve Mslman (Snni) inanc dnyaya egemen klacan beyan etmi durumda.

8. Kurandaki ve dini sylemdeki Dnyadaki Mslmanlar kardetir ibaresine karn, Araplarn ve Mslmanlarn en nemli lideri Msr bile Gazzeye ayn katlkta yllarca ambargo uyguluyor. 9. Yardm gemileri olarak tantlan gemilere yaplan hukuk d saldrlar hibir Mslman lke tarafndan ciddi ve sonu douracak ekilde knanmyor; ya da caydrc olabilecek nemlere bavurulmuyor. 10. Yapt hukuka aykr, insanlk d olsa bile, srail, dediini yapan bir lke olarak hafzalara kaznyor ve ciddi bir lke olma kimliini srdryor. 11. Yaklak bir buuk milyon Mslman, Trkiyenin hkmet yetkililerinin sylemleri ile yapacaklar uygulamalarn arasndaki ciddiyeti beklemeye koyuluyor. Her zamanki hayal krkln bir daha yaamak istemiyorlar. 12. Duygusallktan uzak, bilimsel verilere gre dnce beyan eden dnyann saygn strateji kurumlar, askeri ibirliine nemli destek salad sylenen, Trk devletinin istihbaratnn bir ksmn salayan, bor batanda kvranan ekonomisine destek salayan uluslar aras finans evresindeki 500 nemli kuruluun 300n elinde bulunduran, Trkiyenin yine ynetimimizin hatalar nedeniyle- korkulu ryas haline dntrlen Ermeni szde soykrmnn Amerika meclislerinden gemesini, geerse de nlenmesini salayan Yahudi Lobisini ve srailin koruyucusu Amerika Birleik Devletleri ve ngiltere bata olmak zere nemli bat lkelerini nasl karsna alacan merak ediyorlar. Kasmpaada geerli olan sylemlerin dnya politikasna nasl uygulanacan herkes merakla bekliyor.

Analitik yaklamla karlabilecek yorumlar. 1. Tanr, Kurandaki amir ayetine ramen, Mslmanlar sevmiyor. 2. Tanr, Mslmanlarn yakarlarna kulaklarn tkyor

10

3. Tanr, bana dua edin, tekbir getirin, kelimei aadet getirin demesine karn, bu szckleri duymazlktan geliyor 4. Tanr duymuyor 5. Tanrya yaplan dua ve saygnn, dnyadaki durumumuza hibir katks olmuyor 6. Tanr dnya ilerine hibir suretle karmyor. Onlar kendi kaderine terk etmi durumda; bu nedenle Tanrya yakarn bu dnyadaki ilere hibir yarar olmuyor. Bugne kadar dua et ki ilerin iyi gide retisi tmyle yanltmaya ynelik oluyor 7. Tanrnn Mslmanlar itibarl mminler olarak gsteren ayetlerin ve hadislerin bu durumda geerlilii olmuyor. 8. Dini kitaplarda yazl olanlarn hi biri Tanrsal bir buyruu tamyor; nk sonucu grlmyor. 9. Tanrnn en muteber mminleri Musevilerdir; en acmasz katliamlarna bile gz yumuyor. 10. Tanr diye bir ey olmad iin, bu yakarlarn hibir etkisi olmuyor. 11. Din ilerini n plana alanlarn ve mucizeye inanlarn sonu felaketle sonlanyor. 12. Tanr u dinden bu dinden diye insanlar ayrmyor; bilimi kim yanna alm ise, Tanrda onun yannda yer alyor. Bakn 6 geminin de telsizleri, iindekilerin cep telefonlar, uydu haberlemeleri bir iki dakika iinde denizin ortasnda bloke edildi. Koca Trkiye, gemilerine ve bu 600 kiiden hi birine balanamad. Eer analitik bir kafa yapnz varsa, yukardaki klar bir bir gzden geirin, her kkn doru olma olasl var; yok diyorsanz hayal kurmadan- kendi kknz ekleyin.

11

Belki merak etmi olabilirsiniz. Niye bu konuyu dini uygulama ve elerle birletiriyor diye. nk dogmaya saplanmlar, eitimi, stats, mevkisi, rk, dini, mezhebi ne olursa olsun analitik dnemiyor da onun iin (srailin kurtulamamasnn nedeni de budur).

Analitik dncede sylenenler ve dnlenler yaplr; hayal ve duygusallk yoktur Gazzedeki insanlarn durumu iler acsdr. Yaplanlarn onaylanacak bir taraf yoktur. Ancak analitik dnmeye devam edersek. yle bir senaryoyu da kurgulamamz gerekebilir. Diyelim ki bizim srekli aleyhimizde olan, hatta uluslar aras bir toplantda cumhurbakanmz azarlam bir babakan olan bir lkenin desteinde, dnya kamuoyunca ok da itibar grmemi hatta baz aibeli ilere kart sylenen baz yardm kurulularnn araclyla, iinde insani yardm malzemesi olduu sylenen 6 gemi, bizim uyarlarmza karn, zmir ya da skenderun limanna yanaarak bu yardm malzemesini hibir denetime sokmadan, gemilerdeki 600 kadar kiiyle birlikte, uzun yllardr silahl mcadele yapan bir gruba ulatraca syleniyor. Byle bir durumda Trkiye nasl davranacakt? Nasl davranmaldr? Dinimizde bile kendine yaplmasn istemediin eyi bakasndan isteme diye bir meal vardr. Bu nedenle Amerika Birleik Devletlerinin, dileri bakanmzn btn apalarna karn, bu yardm srail Devleti araclyla olmas ve gereken yollarla yaplmaldr; terrle bouan bir lkenin yapaca baka bir yol yoktur eklindeki aklamas duygusallkla gerekleri birbirinden ayrmann yolunu gstermektedir. Kald ki Trkiye bunlar en ac ekilde yaayan bir lkedir. lkemizdeki hava alanlarndan kalkan stratejik ortaklarmza ait uaklar, yardm malzemesi gtryoruz diyerek dadaki terristlere silah attklar

12

birok yerde yazld, grntlendi. Siz dtnz batakln ve gafletin farkna varamam olabilirsiniz; ancak baka bir lkenin ciddi bir devlet anlay gstererek, gelecei iin, olas tehlikeyi nceden gidermesini de grmemezlikten gelemezsiniz. Kald ki, nceden uyarsn yapm, askeri mdahale edeceini beyan etmi bir devleti sulamadan nce, hibir nlem almadan bile bile- vatandalarn tehlikeye sren bir hkmetin nce kendisini yarglamas gerekir. Hayranlk duyduunuz bat dnyas hatta dnyadaki lkelerin hemen tm devletlerini korumak iin her eyi yapabilecek dncede olduklarn; bunun iin insan haklarn bile gz ard ettiklerini renmi olmamz gerekir (batnn en saygn lkelerinin Iraktaki ve Afganistandaki yllar sren mezalimini niye grmemezlikten geliyorsunuz). Amerika, brakn yanaan gemiyi, olabilecek tehlikeyi 10.000 kilometre uzaktan algladn syleyerek halka bomba yadrrken, silahlanyor yalan ile Irak yneticilerin daraacna ekerken, silahlanacak diye rana mdahale planlarn aklarken neredeydiniz? Analitik dnce bunu gerektirir. Eer byle bir alkanlk edinmemi iseniz, bu gaflarn biri biter brs balar Cezasn da halknz eker Hamas rgt, ok koyu Snni bir anlaya sahiptir ve kuraca devletin temellerini de Snni-eri kurallara gre kuracan beyan etmi durumdadr. Ancak, Snni ve eri yasalarla idare edilen Suudi Arabistan ve Msr, bu katliama hi tepki gstermiyor. Hatta Msrda Hamas lehine gsteri yapanlarn tutuklanarak cezalandrlacana ilikin yasa karlyor. Dier Snni Arap lkelerin hi birinden ses kmyor. Hatta tam bir srail dman olan ran bile tmyle sessiz kalyor. Daha da tesi, ayn milletten ayn dinden olan, bir devletin iki paras olan El Fetih bile sraili bun nedenle knamyor. Btn bu anti laik lkeler er-i kanunlar uygulayacan beyan eden Hamas deil, laik sistemi getireceini beyan eden El Fetih rgtn destekliyor. Pekl, Hamas

13

destekleyen Allahn kulu bir slam lkesi yok mu? Var. slam dnyasnn tek laik lkesi olarak bilinen Trkiye. Acaba Mslman lkelerin tmnde insani deerler yitirilmi de sadece bizde mi kalm dersiniz? Yoksa arkadan syle ben sana kim olduunu syleyeyim atasznn tam yeri buras m? Acaba u anda Trk yneticilerinin kafasnda bizim bilmediimiz zlem duyulan bir devlet ynetimi ekli mi bulunuyor? Bize bat dnyasnda lobileriyle her zaman siyasi olarak destek olduu, askeri teknoloji aktard sylenen sraili baka hangi nedenle karmza almaya cesaret edebilirdik? Kald ki Orta Dou politikalarnn tezghland iren plann e bakan bizim babakanmzm (bu arada aklma gelmiken syleyeyim Yalovann vilayet olmas iyi oldu); katlediliyor olursunuz; teranesi nk ile konumaya girmeye alrsanz, katliamna gln zemin Iraktaki milyonlarca insann

hazrlayan, destek salayan lkelerin banda Trkiye gelmektedir. Niye parlamentonuzdan bu gne kadar bir knama karamadnz diye sorarlar. Kald ki bu katliama ortak olacak sonular douraca bilinen, Iraka asker gnderme yasasnn meclisten kmas iin alan bir hkmetin sicili de temiz saylmaz. Kin ve nefretten kurtularak iyilik yapmaya alanlar tarihe geen iyi insanlardr. Ama yine de, Birinci Dnya Savanda ngilizlerle, Franszlarla, talyanlarla ibirlii yaparak on binlerce askerimizin ln kumlarna gmlmesine neden olan, Beka ve eria Vadisi yoluyla geriye ekilmeye alan askerlerimizi satan, onlarca elimizi ldren kanl terr rgt ASALAy Adan Zye eiten, 1980 yllarda Beka ve eria Vadisinde terrist ba Abdullah calan ve arkadalarna, sada ve soldaki fraksiyonlarn hepsine Trk Devletine kar askeri eitim veren, koruyan, yllarca barnda saklayan; Kbrs davasnda hibir zaman bize destek vermeyen Filistin rgt ve onun ncleri analitik

14

dncesizliklerinin bedelini demektedirler. Analitik dnceye dayal olmadan alnan bir kararn acs, belli ki yllar gese de ortaya kyor. Dilerim ki Trk hkmetleri duygusal sylemlerden kanarak ve kararlar almaktan kanarak, bedelini bu millet detmek zorunda kalmaz Eitimin ve dinin insan doru yola soktuuna ilikin uygulamalarla yllardr insanlar gdlmt. Al sana en eitilmi toplum. Al sana en dindar toplum; yle ki yaamlarnn her evresinde, her yaplan ite dini eilimlerin ve figrlerin elik ettii bir yaam tarz. En eitilmi birini bile cumartesi gnleri teknik bir cihaza el srdremezsiniz. En iyi eitilmi biri bile alama duvarnn dibinde elinde bir kitapk saatlerce sallanmaktan geri kalmaz. En gelimii bile en nemli toplantda bana kep takar (bizim turban gibi). Hi taviz vermez. Bu inancn doru olup olmadn bir an bile tartmaya amaz; iman btndr. te bu nedenle empati (duygudalk)yi gelitiremez; insan sevemez; doru yolu bulamaz; zgr dnemez. Biz onlara benzemeyiz gibi bir ifadeyle kendimizi kurtarmaya alrsak hata yaparz. Kuran temel dnya gr bakmndan Tevratn ieriine sahiptir. nsana bak tarz ayndr. Daha sonraki iki dinin de temelini oluturur. Tutuculuk ve koyu iman her ikisinde de ayndr. Taviz sz konusu deildir. Birisi 2.500 yldan beri; dieri 1.400 yldan beri tartmaya almamtr; alamamtr; dolays ile radikallikten (kktencilikten) kurtulamamtr. Ancak Mslmanlarn eitimi yok ya da ok zayf olduu iin trnaklar yer tutmamaktadr; bu nedenle bugn mazlum roln oynamaktadr. Ayn hamurdan pien bu topluluklardan biri olan Mslmanlar da teknik olanaklara kavuursa ve ayn iman btnl ile devam ederlerse; hi kukunuz olmasn bu corafya tarihinde hi grlmeyecek ekilde kana bulanacaktr. Bu didime sadece Museviler ile Mslmanlar arasnda olmayacaktr. Bu didime

15

bizatihi Mslmanlarn kendi aralarnda da en kanl ekilde- olacaktr. Dnyada ikinci bir Musevi devleti olmad iin Museviler arasnda bir btnlk grlmektedir. kinci bir Musevi devlet olsayd; bu ngrmz kantlanabilirdi. Dogma kart bir dman bulamad srece- kendi iinde didime demektir. Hristiyanlk bu banazl 1.500 yl yaam ve sununda ksmen de olsa inan sistemini tartmaya amtr, ksmi olarak zgrlemitir; ancak semi olduu ekonomik model, yani vahi kapitalizm, bu sefer baka bir smr dzenini gndeme getirmitir. Kitabnda klelik olan cemaatlerin hi birinden insan sevgisi ve empati (duygudalk) bekleyemezsiniz. Bu nedenle Ortadounun ii gelecekte de ok zor grlyor.

Analitik dnce eksiklii bize zg deil! Kan aktan ve kan aktana seyirci kalan herkesin ortak hastaldr srail-Batnn ifte Standard 04.01.2009 tarihinde srail, Gazzeye saldrd ve birka hafta iinde ldrd insan, ou kadn ve ocuk olmak zere 1000e, yaralad insan says 3.000e ulat; evlerini yerle bir etti; alt yaplarn tmyle tahrip etti; ok snrl bir ekilde tbbi ve insani yardma izin verdi. Bu katliam grenlerin aklamalar ilgin oldu. Amerika bakan Bush, barn salanmas iin Hamasa (yani lenlere) bask yaplmas iin dnya devletlerine arda bulundu. AB dnem bakan ek Cumhuriyeti yetkilisi, sraili meru mdafaa yapt iin knamayacan beyan etti. Trkiye ve slam lkeleri, her gn lenler iin gyabi cenaze namaz kld, srail bayra yakt, tekbir getirdi, kelimei ahadet getirdi.

16

Hkmetimiz ne yapt. Bu saldrlar balamadan 3 gn nce srail Babakan Olmert Trkiyeye geldi, babakanmz Tayip Erdoan ile 5 saat grt; Trkiyenin neminden, dostluktan vs bahsederek ayrld. gn sonra Gazzeye saldrd ve 1.5 milyon insan perian etti. Olmert, Tel Avivde bir basn toplantsnda, yapacaklarn daha nce Tayip ve Msra akladn beyan etti. Byle bir saldr n hazrlk olmadan yaplamazd. Tayip Erdoan Olmertin aklamasndan nce benim kesinlikle byle bir saldrdan haberim yok diye beyanat verdi. Birinden biri yalan sylyor, belli. Diyelim ki gerekten sylemedi; bu Trkiye iin gerekten ho bir durum deil. nk babakanmla 5 saat gr, ona bir ey syleme, daha sonra da dalga geer gibi Gazzeye saldr. Bu Trkiyeyi hafife alma demektir. Diyelim ki syledi. O zaman babakanmz hemen diplomatik ataa geerek Gazze halkn kurtarmak iin elinden geleni yapmalyd. Ne mi yaptk? Saldr balad, yzlerce insan ld. st dzey yneticilerimiz kprdler, astlar, kestiler. Hzlarn alamadlar, bat ua olan ou Arap komu lkelerin yneticilerini ziyarete gittiler; sanki saldranlar onlarm gibi, Anadolu zdeyii ile kendi kendilerine gelin gveyi oldular. Bir de babakanmz bu giriimleri yaparken (sonradan gvenlik nedeniyle denerek sudan bir mazeret bulundu), birka milyon nfuslu srail, koskoca Trkiyenin babakann galiba gmrk kapsnda hibir aklama yapmadan 40 dakika bekletmi. Daha sonra Amerika dileri bakan ya da yetkilisi srail Sorunu ile ilgili blgedeki irili ufakl lkelerin hepsini arayarak fikir al veriinde bulundu; tek danmad lke bizim lkenin yneticileri olmu. Bunu da iki ekilde yorumlamak mmkn: Ya bizi ciddiye almyorlar ya da bizim ne diyeceimizi biliyorlar. Koca Atatrk Trkiyesi nelere muhatap olmaya baladn

17

Prof. Dr. Ali Demirsoy Hacettepe niversitesi

Sayn Kardeim Hem gemite yaadmz olumsuzluklarn hem de hem gnmzde

yaadmz

olumsuzluklarn

gelecekte

yaayacamz

olumsuzluklarn kknde analitik dnce yoksunluu bulunmaktadr. Eer analitik dnme yetisini yeterince kazanamamsanz, doru ile yanl ayrma gl yaar; ok defa da dorularnz yanllarnzn zerine oturtursunuz. Karnzdakini gerek yzyle tanmakta baarl olamazsnz. Hep hata yapar, sonunda da hep kaybedersiniz Zamannz varsa son birka yl birlikte analiz edelim

18

lgi duyanlarn okumas iin: 1) Magna Carta Vikipedi, zgr ansiklopedi

Magna Carta. Bildirgenin ngiltere kral John tarafndan imzalanm orijinali kaybolsa da drt kopyas varln srdrmtr. Resimdeki, arivlerce saklanm olan, 1225 ylnda kral III. Henry tarafndan yaptrlm nshasdr. Magna Carta (Latince "Byk Szleme") veya Magna Carta

Libertatum (Latince "Byk zgrlkler Szlemesi") 1215 ylnda imzalanm bir ngiliz belgesidir. Gnmzdeki anayasal dzene ulaana kadar yaanlan tarihi srecin en nemli basamaklarndan birisidir. Aslen, Papa III. Innocent, Kral John ve baronlar arasnda, kraln yetkileri hususunu karara balamak amacyla imzalanmtr. Kraln baz yetkilerinden feragat etmesini, kanunlara uygun davranmasn ve hukukun kraln arzu ve isteklerinden daha stn olduunu kabul etmesini zorunlu klyordu. Vatandalarn zgrlklerini belirlemekten ok, toplum gleri arasnda bir denge kuran Magna Carta, kraln sonsuz olan yetkilerini din adamlar ve halk adna snrlamtr. Magna Cartann 39. maddesinde yer alan;

19

zgr hi kimse kendi benzerleri tarafndan lke kanunlarna gre yasal bir ekilde muhakeme edilip hkm giymeden tutuklanmayacak, hapsedilmeyecek, mal ve mlknden yoksun braklmayacak, kanun d ilan edilmeyecek, srgn edilmeyecek veya hangi ekilde olursa olsun zarara uratlmayacaktr hkm, vatandalarn haklar ve zgrlkleri asndan ok nemli kurallar getirmi olup, hukukun stnl ilkesinin birok lkede yerlemesine neden olmutur.

Magna Carta Libertatum Yasalar [deitir] magna carta nn 39. maddesinde yer alan"zgr hi kimse kendi benzerleri tarafndan lke kanunlarna gre yasal bir ekilde muhakeme edilip hkm giymeden tutuklanmayacak veya hapsedilmeyecek mal ve mlknden yoksun braklmayacak veya kanun d ilan edilmeyecek veya srgn edilmeyecek veya hangi ekilde olursa zarara uratlmayacaktr"demitir. 1. Her eyden nce, Enesin nnde diz ktk ve bizim ve varislerimiz iin ngiliz Kilisesinin sonsuza dek zgr olduunu, haklarna eksiksiz bir ekilde, zgrlklerine de kstlanmadan sahip olmas gerektiini bu szleme ile teyit ettik. ngiliz Kilisesi iin ok nemli ve gerekli grlen seim zgrln, baronlarla aramzda kan ihtilaftan nce, tamamen kendi irademize dayanarak kabul etmemizden ve efendimiz Papa III. Innocent tarafndan da tasdiklerini aradmz bu szlemeyi onaylamamzdan doacak her eyin, aynen korunmasn diliyoruz. Bu szlemeye biz uyacaz; varislerimizin de sonsuza kadar samimiyetle bu szlemeye uyacaklardr. Aada sralanan tm zgrlklere bizim ve varislerimizin sahip olmasn ve olmaya devam etmesini krallmzn

20

btn zgr insanlarna kabul ettirdik. Bu bizim ve varislerimiz tarafndan onlara ve onlarn varislerine de kabul ettirilmi saylmaldr. 12. Krallmzda, lkemizin Genel Meclisinin izni olmadka zorla, askerlik hizmeti karl olarak vergi ya da yardm paras alnamaz. Fiziksel varlmzn diyet verilerek esaretten kurtarlmas, en yal olumuzun valyelie kabul treni veya en byk kzmzn ilk evlilii durumlar bunun dndadr. Bu ama iin makul bir yardm talep edilebilir. Londra kentinin yardm paralar da benzer bir biimde ayarlanacaktr. 13. Londra kenti, eskiden sahip olduu tm zgrlklerini ve

geleneklerini hem karada hem de denizde koruyacaktr. Ayrca, tm kentlerin, arazilerin, iftliklerin ve limanlarn da kendi ayrcalklarn korumalarn istiyor ve onlara bu hakk bahediyoruz. 14. Eer yukarda bahsedilen o durumun dnda yardm parasnn ya da askerlik yapmama karlnda alnacak verginin miktarn belirlemek szkonusu olursa, Krallmzn Genel Meclisinin toplanmas amacyla, en az 40 gn nceden olmas kouluyla, belirli bir gn ve yerde toplanabilmeleri iin, tm bapiskoposlar, piskoposlar, manastr enes barahiplerini, memurlarmz kontlar ve byk toplant baronlar iin mhrl mektuplarla Tm ar aracaz. Ayrca, en yksek mevkideki tm kiileri erifler ve grevli vastasyla aracaz. mektuplarnda toplantnn enes gerekesini de aklayacaz. Ve bylece baaryla yerine getirilen bir ardan sonra, szkonusu olan i, arlanlarn tm gelmemi olsa bile, sadece katlanlardan oluan meclis tarafndan kararlatrlan gnde yerine getirilecektir. 16. Enes, asilzadelerin enes creti iin ya da dier herhangi bir kiralk arazi iin gerekli olandan daha fazla hizmet vermeye zorlanamaz.

21

20. zgr bir enes suun derecesine gre kk bir su iin yalnzca para cezasna arptrlabilir. Byk apl bir su, suun byklne gre para cezasna arptrlabilir ve bir tccar da enes mallar korunarak ayn ekilde cezalandrlabilir. Ayn ekilde, bir cani, eer bizim merhametimize mazhar olursa, para cezasna arptrlabilir.... 38. Bundan byle hibir hakim her hangi bir kimseyi ilgili olayda doru ve gvenilir deliller ortaya koymadan dava edemez. 39. Kendi zmresinden olanlar ya da lkenin ilgili yasalarna uygun olarak verilen bir karar olmadka hibir zgr kii tutuklanamaz, hapse atlamaz, mal ve mlk elinden alnamaz, srgne yollanamaz ya da herhangi bir biimde kt muameleye maruz braklamaz. 40. Kimseye hakk ya da adaleti satmayacaz, menetmeyeceiz ya da geciktirmeyeceiz. 41. Btn tccarlar, kadim ve yerlemi geleneklere tabi olmak kouluyla btn kt vergilerden muaf olarak alveri yapmak amacyla kara veya deniz yoluyla emniyetli bir ekilde ngiltere'nin dna kabilirler, ngiltere'ye girebilirler, ngiltere'de oyalanabilirler ya da transit gei yapabilirler. Bu olanaklar bize kar savaan bir lkenin tccarlar olma durumu hari sava zamannda da gvence altndadr. Bize kar savaan lkenin tccarlar savan balangcnda lkemizde bulunurlarsa biz ya da ba yargcmz, bize kar savaan lkedeki tccarlarmzn nasl muamele grdklerini tamamyla renene dein, mallarna ve canlarna zarar vermeksizin, gzaltna alnacaklar ve eer bizim tccarlarmz orada bir zarar grmemilerse onlar da lkemizde emniyet iinde olacaklardr.

22

45. Kralln yasalarn bilmeyen ve bu yasalara tmyle uyacana kanaat getirmediimiz kiileri hakim, vali, erif ya da snrl yetkili hakim olarak atamayacaz. 51. Atl ve silahl olarak lkemize zarar vermek iin gelmi olan tm yabanc kkenli valyeleri, okular, kiralk askerleri ve vasalleri bar salanr salanmaz snrd edeceiz. 61. Krallmzda eskiden beri varolan koullarn daha iyi bir hale getirmek, baronlarla aramzda mevcut olan ihtilafn en hayrl bir biimde sonulandrmak ve Tanr'nn rzasn kazanmak iin yukarda saylan maddeleri onayladktan sonra, imdi de kapsaml ve srekli bir istikrardan yararlansnlar diye aadaki gvenceyi veriyoruz. Krallmzn snrlar ierisinde bulunan baronlar kendi aralarndan diledikleri 25 kiiyi seecekler ve bu 25 kii tm gleriyle, halihazrdaki bu fermanla kendilerine baladmz ve teyit ettiimiz bar ve zgrlkleri uygulayacaklar, bunlara uyacaklar ve kar tarafn da uymasn salayacaklardr. Bu u ekilde olacaktr: Eer biz ya da bayargcmz veya memurlarmz ya da emrimizdeki herhangi bir kimse, herhangi bir durumda, herhangi birine kar su iler, gvenlik ve bar kararlarndan herhangi birini ihlal ederse ve eer bu hareket ad geen 25 barondan sadece drd tarafndan renilirse, bunlar bize gelerek veya yurtdnda isek bayargcmza giderek, ilenen suu bildirecekler ve bu hakszl hibir gecikme olmakszn gidermemizi talep edeceklerdir. Bu hatay, biz ya da yurtdnda isek bayargcmz dzeltmezse, drt baron olay geri kalan 21 baronun nne gtrecek ve btn lkeyi de arkalarna alarak , kalelerimizin, topraklarmzn ve mlkmzn elimizden alnmas yoluyla, olay kendi isteklerine uygun bir biimde yeniden yoluna girene dek, bize uygun bir biimde bask yapacaklar, haciz uygulayacaklar ve ellerinden baka ne geliyorsa onu

23

yapacaklardr. Ama bu arada bizim, kralienin ve ocuklarmzn ahslar dokunulmadan korunacaktr. Ve eer bir deiiklik yaplrsa daha nceden sz konusu olan uygulamaya uygun bir ekilde yaplacaktr... 63. Bundan dolay, ngiliz kilisesinin zgr olacan, lkemizdeki tebaann belirtilen btn yerlerde ve btn konularda yukarda bahsedilen btn zgrlklere, haklara ve imtiyazlara hem kendileri iin hem de varisleri iin tam olarak ve serbest bir biimde sahip olmalarna karar verdik. Ayrca hem kendi admza hem de baronlarn adna, yukarda bahsedilen btn hkmlere her hangi bir kt niyet olmakszn iyi niyetle uyulaca zerine yemin edildi. Saltanatmzn on yedinci ylnda, Hazirann on beinci gnnde Windsor ve Stanes arasndaki dzlkte tarafmza tevdi edildi.

Vikipedi, zgr ansiklopedi 2) Fransz Devrimi veya Fransz htilali (1789-1799), Fransa'daki mutlak monarinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulmas ve Roma Katolik Kilisesi'nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasdr. Avrupa ve Bat dnyas tarihinde bir dnm noktasdr. Devrim ncesi [deitir] Fransa, Kuzey Amerikadaki tm kolonilerini 1763 tarihinde, Yedi Yl Savalar sonunda imzalanan Paris Antlamas bu durum ile ngiltereye Amerika kaptrmt. ngiltere, Yedi Yl Savalarnn mali ykn, yeni vergilerle kolonilerden kartmaya kalknca; Kuzey kolonilerinde huzursuzluk yaratmt. 1774 ylnda On Koloni'nin balatt Amerikan Bamszlk Sava 1776 ylnda bamszlk ilanyla

24

srmt. Fransa ise bu atmalara byk boyutlarda mali destek vererek dolayl olarak katlmtr. Bu sava harcamalar ve giderek artan saray masraflar dolaysyla Fransz monarisi de mali ynden tkenmiti. 1789 ylnda 16. Louis, soylular toplayp toprak mlkiyeti zerinden vergi alnmasn istediinde; soylular, parlamentonun toplanmasn istediler. 1614 ylndan beri toplanmam olan parlamento, soylular, din adamlar ve halktan seilen kamaradan oluuyordu. Parlamentonun toplanmas, toplumsal yapdaki elikilerin de ortaya kmasna neden oldu. Bir yanda soylularn ve din adamlarnn ayrcalkl durumu dier yanda da burjuvazi ve halktan temsilcilerin arasnda parlamentoda ciddi sorunlar ortaya kt. 18. yzyln balarndan beri Fransa d ticaretinin kat kat artmas, varlkl bir burjuvazi oluturmutu. Bu snflar, artk sahip olduklar ekonomik gce karlk gelecek bir politik g istiyorlard. Feodal yapnn ve monarinin kanlmaz sonucu olan sosyoekonomik snrlamalarn kaldrlmasndan yanaydlar. Parlamentonun toplanmasyla orta snftan halk, zellikle varlkl snflar, monariye kar sava atlar. Bir anayasayla monarinin yetkilerinin snrlandrlmasn, i gmrk duvarlarnn kaldrlarak i ticaretin serbestletirilmesi, vergilerin yeniden dzenlenmesi ve ynetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular. Kukusuz bu talepleri 16. Louis kabul etmedi. Orta snf, peine dier halktan unsurlar da katarak 14 Temmuz 1789 gn Bastille hapishanesine saldrd. Hapishane ele geirilip mahkmlar salnd. Fransz Devrimi 1789-1815 yllar arasnda be farkl dnem yaayarak devam etti.

25

Ayrca

Fransz

Devrimi'nde

rol

oynayanlar

'JACQUES'

olarak

adlandrlrlard. Merutiyet Devri (1789-1792) [deitir]

Bastille Hapishanesi'ne hcum, 14 Temmuz 1789 Bu genel ayaklanmann ardndan 1791 ylnda bir kurucu meclis topland ve bir nsan ve Yurtda Haklar Bildirisi yaynlad. Ardndan da ulusal egemenlie dayanan bir anayasa hazrlayarak monarinin yetkilerini snrlandrd. Bu anayasa, halk tarafndan seilecek bir parlamentonun yasama ve yrtme yetkilerini kralla paylamasn ngrmekteydi. Kanunlar hazrlamak, bteyi tasdik etmek ve hkmetin icraatn kontrol etmek grevleri meclise verildi. Ayrca "nsan Hukuku Beyannamesinin esaslar uygulamaya konuldu. nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin uygulamaya konulmas ve bir halk meclisinin yrtme erkini ele almas, Fransada feodal kurumlar ykt. Zaten halk ynlarndaki soylulara kar gelien fke, pek ok soylunun topraklarn brakarak dier Avrupa lkelerine kamalarna yol at. Fransadaki tm bu gelimeler, tm Avrupa asndan ok nemli sonular douracak, sadece gelecek yllarn deil, yzyllarn da isel dinamiklerini kkten deitirecekti.

26

Avrupada

herkes,

feodal

snrlamalardan

kurtulan

bir

Fransa

ekonomisinin byk bir gelime gstereceini, bunu ise Fransay, uluslararas ticaret alannda rekabet edilmesi ok zor bir g haline getireceini ngrebiliyordu. stelik bylesi bir ekonomik bymenin, eskisinden ok daha gl bir Fransz askeri gcn besleyebilecek durumda olmas, kuvvetle muhtemeldi. te yandan Fransada ortaya kan, insan haklarndan, eitlikten ve zgrlkten yana bu dnce hareketinin tm Avrupaya yaylmas, mevcut monarilerin geleceini tehdit etmesi de, kanlmazd. Balarda burjuvazi, kral ve liberal grl soylular safna ekerek Fransann toplumsal ve ekonomik yapsnda, her tarafn da karlarna olan dzenlemeleri yapmak hesabndayd. Ama bylesi mttefikler bulamad karsnda. 16. Louis, yetkilerinin snrlanmasna raz olmamakta direndi. Ayrca o tarihlerde Fransada liberal aristokratlar yoktu, hepsi tutucuydu ve eski dzenin geri gelmesini istiyorlard. Bu durumda hem kral hem de soylular, Habsburg hanedanndan imparator II. Leopolde gveniyorlard. II. Leopold, 1791 ylnda, dier Avrupa devletlerince de desteklenecek olursa, Fransa Devrimine kar askeri g kullanlabileceini duyurdu. II. Leopold, ayn zamanda Fransa kraliesi Mari Antoniettenin kardeiydi. Kraln mutlakyet idaresini yeniden kurmak iin ierde isyan kartmas, darda ise Fransa'nn dmanlaryla ibirliine gitmesi sonucu, 1792'de cumhuriyet ilan edildi. Fransz devrimi dnyada cumhuriyetini ilan etmek isteyen bir ok lkeye rnek olmutur. Cumhuriyet Devri (1792-1795) [deitir]

27

Giyotin: Sadece 1793 ile 1794 yllar arasnda (Jakoben devrimci diktatrl) 18000 ile 40000 arasnda kii idam edildi Cumhuriyet ynetimi milli birlii salad ve d tehdidi etkisiz hale getirdi. 1793'te d glerle ittifak yapt iin kral idam edildi. 1793-1794 yllar arasnda kalan bu dneme Terr Dnemi de denmektedir. Cumhuriyet esaslarna gre yeni bir anayasa hazrland. Fakat yasann gerekleri yeterince ve arlaan artlar sebebiyle tatbik edilemedi. Zamanla ekonomik durumlar normale dnen ve mali adan glenen halk temsilcileri, parlamentoda ounluk saladlar ve ar tedbirlerin kaldrlmasn istediler. Bylece 1795'te muhafazakr "Direktuvar" idaresi yapld. Bu dnemde icra kuvveti Beyzler ve htiyarlar Meclisi tarafndan seilecek be direktuvara brakld. Yasama yetkisi Beyzler Meclisi'ne verildi. Milli hkimiyet esaslarnn kullanlmas cumhuriyet dnemine gre daha azaltld. Millet Meclisi seimlerine katlmak zengin olmay gerektirdi. Sonuta: Devlet ynetimi gleti; meclisler arasndaki

28

dmanlk duygular artt; ordu, meclis kavgalarna ve siyasete girdi. Neticede konsllk idaresine geilmesine karar verildi. Fransz Devrimin Sonular [deitir] htillin Sonular

Yklmaz diye dnlen, hatta egemenlik hakkn Tanr'dan ald iddia edilen mutlak krallklarn yklabilecei ortaya kt.

lkel ekli Yunan ehir devletlerinde, gelimi ekli ngiltere ve ABD'de grlen demokrasi, Kta Avrupas'nda da gelimeye balad ve Bat medeniyetinin vazgeilmez unsurlarndan biri haline geldi.

Egemenliin halka ait olduu kabul edildi. Milliyetilik ilkesi, siyasi bir karakter kazanarak, ok uluslu devletlerin paralanmasnda etkili oldu.

Eitlik, zgrlk ve adalet ilkeleri yaygnlamaya balad. ahsi glere, zekya ve giriim yeteneine ortam hazrlad. Fransz htilli, sonular bakmndan evrensel olduundan

Yenia'n sonu, Yakna'n balangc kabul edildi.

Dank

halde

bulunan

milletler,

siyasi

birliklerini

kurmaya

baladlar.

nsan Haklar Bildirisi, Franszlar tarafndan dnya apnda bir bildiriye dntrld.

Fransz htilli'nin yayd fikirlere kar htill Savalar (17921815) balad. nce Fransa ile Avusturya ve Prusya arasnda balayan bu savalara ngiltere ve Rusya'da katldlar. Savalar Napolyon'un yenilgisiyle sonuland. Viyana Kongresi ile Avrupa'nn siyasi durumu yeniden dzenlenmitir (1815).

29

Konsllk Devri (1799-1804) [deitir] 1799'da konsllk idaresi kuruldu. Bu idarede be direktuvarn yetkileri konsle devredildi ve tm yetkiler biriinci konslde topland. Birinci konsl de General Napolyon Bonapart oldu. Bu idare 1804 ylna kadar devam etti. Bundan sonra imparatorluk idaresi balad.... mparatorluk daresi (1804-1815) [deitir] Konsllk dneminde byk zaferler kazanlm, ziraat, ticaret ve sanayi gelimi, fakat buna karlk millet meclisi etkinliini kaybederek devrim hedefinden uzaklamt. lke tekrar ferdi otorite ile ynetilmeye balanmt. Bu durum ve General Bonapart'n mparatorluk idaresi 1815 ylna kadar devam etti. Fransz Devriminin Etkileri ve Sonular 'Fransz ihtilali, ulusal bilinlenmenin ve ynetim kart tepkilerin nasl ortaya konulabileceinin en baarl ve kanl rneklerinden biridir. Bu ynyle, kendinden sonraki devrimlere de esin kayna olmutur ve hl olmaktadr. Fransz Devrimi, Yeni a bitiren, Yakn a balatan olay olarak kabul edilir. nk bu devrim sonucunda tm dnyada milliyetilik kavram nem kazanmaya balad. Ezilen halklar haklarn aramay rendiler. Halklarn ynetim zerindeki glerini fark etmesi, Fransa'da monarik rejimin yklp, yerine cumhuriyetin kurulmasna neden oldu. Roma Katolik Kilisesini de ciddi reformlar yapmak zorunda brakt. Milliyetik akmnn yaylmas, gcn emperyalist rejimden alan imparatorluklarn aleyhine oldu; imparatorluk ats altndaki farkl milletlere mensup halklar ayaklanmaya baladlar. Bu durum, imparatorluklar blmeye alan kesimlerin de iine geldi, isyan eden halklar provoke ettiler. Bunun sonucunda da imparatorluklar zayflamaya ve paralanmaya baladlar. Rusya'daki Dekabrist Ayaklanmas'nn (26

30

Aralk

1825)

nedenleri

arasnda

Fransz

Devriminin

etkileri

de

saylmaktadr. Fransz devrimi, sonular ve ideolojisiyle, Yakn a dnya savalarna -I. Dnya Sava ve II. Dnya Sava- yn verdi ve bugnn dnyasnn olumasnda da son derece etkili oldu. Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi [deitir] Ana madde: nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi 28 Austos 1789'da Fransz Devriminden sonra, Fransz Ulusal Meclisi tarafndan, Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi kabul ve beyan olundu. Bildirge; insanlarn eit doduunu ve eit yaamalar gerektiini, insanlarn zulme kar direnme hakk olduunu, her trl egemenliin esasnn millete dayal olduunu ve mutlak egemenliin bir kii ya da grubun elinde bulunamayacan, devleti idare edenlerin esas olarak millete kar sorumlu olduunu, hi kimsenin dini ve sosyal inanlar yznden knanamayacan ortaya koyuyordu..