NDEKLER

nsz............................................. ............. ....sayfa 4 Bahnameler hakknda bir inceleme...................sayfa 6 Tuhfetl-mteehhiln / Evlilik armaan /sadeletirilmi metin........................................sayfa 28 Drog szl...................................................... sayfa 70 Arlk lleri ve karl............................... sayfa 85 Szlke............................................................. sayfa 86

TUHFETL-MTEEHHLN

Evlilik Armaan
Prof.Dr.lter UZEL

NSZ
Aslnda, Bat dnyasnda M.. 5. yzylda yaayan Hippokratesten ve M.S. 1. yzyl hekimi Bergamal Galenden beri rnekleri bulunan; slam tbbnda ise Bh-nme genel ad ile anlan eserler pornografik kitaplar deildir. Bugnk anlamda Androloji bilim alanna giren almalardr. Bunlarda estetik, zellikle kadn gzellii, e seiminde gz nnde bulundurulmas gereken hususlar, beden temizlii; kozmetikler, deodorantlar ve cinsel iliki kurallar gibi konular ann bilgi dzeyine uygun olarak aklanr. Ortaa slam tbbnda, Antik Yunan ve Roma tbbnn bilgi birikimi nce tercmelerle aktarlm sonra yeniden deerlendirilerek ilenmitir. 9. yzyldan itibaren Arapa, daha sonralar Farsa olarak yazlan bahnamelerin ilk Trke rnekleri 15. yzyl balarna kadar gider. Elinizdeki Evlilik Armaan, temiz bir yazma nsha olarak, bana 1982 ylnda deerli bym Ragp nen (1899-1995) tarafndan armaan edildi. Tezhipli bu gzel nsha ne yazk ki eksikti. Tamamlamak iin Topkap Saray yazma eser kataloglarn taradm ve Sleymaniye Ktphanesinde aratrma yaptm. Ne yazk ki Arapa, Farsa ve Trke yzlerce yazma bahname arasnda bu eserin ikinci bir kopyas yoktu. Aradan yllar geti. ukurova niversitesinde grev aldm zaman bu yazmann transkripsiyonunu yaptm. Bu arada Ankaradaki Milli Ktphane almalarm srasnda eserin ikinci bir kopyasn buldum. Bylece eksikleri tamamlamak ve doru okunamayan baz kelimeleri dzeltme imkan elde ettim. Bu ok nadir eseri Trk okuyucusuna sunmak iin sadeletirdim ve sonuna Trke-Latince drog szl ekledim. Dier gzel bir rastlant da, aslnda bir eviri olan fakat yorumlar ve katklaryla adeta telif eser nitelii kazanan TuhfetlMteehhiliriin yazar Tabip Ebul-Feyz Mustafann biyografisinin tp tarihisi Yrd. Do. Dr. M. B. Zlfikar (Aydn) tarafndan tespit edilmesi oldu. Deerli meslektalarmn bu almasndan byk lde yararlandm. Bugnk dile adn Cinsel Birleme steinde Tabiatn Teviki olarak evirebileceimiz Tuhfet l-Mteehhilini Evlilik Armaan olarak isimlendirmeyi uygun buldum. Bahnamelerle ilgili bir n inceleme diyebileceimiz bilgiler kitabn birinci blmnde yer almtr. kinci blmde eserin sadeletirilmi metni verilmitir. Sayfa kenarlarnda yer alan ahsi ktphanemdeki nsha (A), Milli Ktphane nshas (B) varak numaralar yardmyla orijinal metin izlenebilir. Transkribe metni,

ilgilenenlere zaten nc blmde tpkbasm olarak verildii iin koymadm. Bylece baz musahhihleri yanl bularak tatmin etme zevkinden ve zahmetinden mahrum ettim. Metni Ahmet Yksel batan sona, yeniden yazma nsha ile karlatrd, dzeltmeler yapt ve ayrca bir Szlke ekledi. Eser okunduunda baz bilgilerin elenceli, bazlarnn da yanl olduu grlecektir. Deodorantlar, az-di temizlii, kozmetik formller ise olduka doru, gzel ve hl yararlanlabilecek bilgilerdir. 17. yzylda hazrlanan Evlilik Armaanf m bahname trnn en olgun eseri olarak deerlendirebiliriz. Daha sonralar zellikle 19. yzyldan sonra ak sak yklerin anlatld bahnameler artk pornografik nitelie brnmtr. Szlerimi Trk okuyucusunun ilgisini ekecei midiyle bir dileimi belirterek bitirmek istiyorum. Tm Trke bahnameleri doru deerlendirebilmek iin 15. yzyldan itibaren yazlanlar hem kendi aralarnda ve hem de Arapa ve Farsalaryla karlatrmal ve son sz, o zaman sylenmelidir ki bu da olduka zahmetli ve zaman alc bir itir.

TEEKKR Eseri bana armaan eden Ragp nene, gzden geirerek dzelten ve basmn stlenen Kebike Yaynlar ~ Sanat Kitabevi sahibi sahaf Ahmet Yksele, editr mit Uzmaya ve Adanadan iadamlar deerli dostlarm Sayn Halil Avc, Sayn Haan Basri Akt ve Sayn Adnan Bacakszlara teekkr bor bilirim.

Prof.Dr.lter UZEL Adana-2005

BAHNAMELER HAKKINDA BR NCELEME

Bedi N. ehsuvarolu (1914-1977)nun 1%1de yaynlad bir makale ile slam Ansiklopedilerindeki Bahname maddesi bir yana braklrsa, tp tarihimizin en az ilenmi konulanndan birisinin bahnameler olduu grlr.1 Bahname kelimesi, cinsel arzu, cinsel g, ehvet anlamna gelen Arapa bh ile, Farsa risale veya kitapk anlamndaki nme kelimelerinden oluan bir isimdir. Gnmz tbbndaki cinsel sorunlarla ilgili konular, klasik dnem bilim snflandrmalarnda ayr bir balkta ele alnmtr. Dnemlerinin bilim snflandrmalarn detayl ekilde sunan Takprlzade (1495-1561) ve Katip elebi (1609-1657), ilm-i bh veya ilm-i cim diye nitelenen bu ilmi, tp biliminin dallarndan birisi olarak tantrlar.* lenilen konularn genilii ve bu alann zellii nedeniyle, Arapa ilml-bh, Farsa ilm-i bh gibi balklarla bamsz olarak anlm; kitbl-bh, risle fil-bh veya bhnme gibi isimler bu alanda yazlan eserlerin genel ad olmutur. Kaleme alman Arapa, Farsa ve Trke bahnamelerde dini veya tbbi bakmdan cima (cinsel birleme) adabna yer verilmi, kadn-erkek ilikileri etrafl olarak incelenmi, bu konuda yollar ve yntemler gsterilmi, her trl yetersizlik ve rahatszlklara iyi gelen eitli ilalarn hazrlanmas anlatlm, tenasl hastalklar, hamileliin tehisi, nlenmesi vb. gibi konular yannda, gzeller ve gzellikler de belirtilmitir. Bahnamelerle ilgili vulgarize yaynlan grenler bunlara mstehcen hikayelerin anlatld eserler gzyle bakmlar ve n yarg ile kmsemilerdir. Geri baz bahnamelerde ak sak hikayeler ieren blmlere ok geni yer verilmi, tedavi blmleri daha ksa tutulmutur.3 Hatta bazlarnda pornografik minyatrler yer almtr. Bylece yanl kanaatlere neden olan bu hikayeler yannda, bahnamelerde gze, kulaa hitabeden yntemlerle birlikte, ilalar; hatta bilimsel deeri tartlr by / sihir benzeri telkin tedavilerinden bile yararlanlmtr. ehsuvarolu, B. N., Osmanl Padiahlar ve Bahnameler, Eczaclk Blteni, c. III, S. 9, 1961 (Ayr bask); zcan, A., Bahname, TDV slam Ansiklopedisi, c. IV, stanbul 1991, s.489-490. 2 Takprlzade, Ahmed b. Mustafa, Miflahu's-Se'de ve Misbahu'sSiyde, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1985, c.I, s.326; Katip elebi, Mustafa b. Abdullah, Kefa 'z-Zunn an Esmiyi l-Ktb ve l-Funm, Maarif Matbaas, Ankara 1941, c.I, s. 318-319. 3 Mesela ahsi koleksiyonumda 16 pornografik resim ieren ge dnem (19. yy.?) bir bahnamenin fotokopisi vardr.

slam tp tarihi boyunca bu alanda yazlm ve klasik literatrde kendisine yer bulmu eserlere ve yazarlarna gz atldnda konunun ne derece nemsendii hakknda bir fikir verebilir. ann nl sahhaf bnn-Nedim (.849)in El-Fihrist"inde, hikaye arlkl olmak zere Fars, Hint ve Yunan kaynakl 13 kitabn ad belirtilmektedir.4 Fakat bunlarn ierii hakknda yeterli bilgiye sahip deiliz. Bununla beraber, nl filozof Aristoteles (. M.. 322)'in. Galenos (131*200) ncesi tabiplerden Efesli Rufus ( .ll7 )un makale tarzndaki Kitb I-Bh'\an, Koka Shastrann Lezzet -Nis's, Galenos'un Kitbl-Bh, Risle f i ln Cim\ Esrru'r-Ricl ve Esrrun-Nis's eviriler yoluyla slam dnyasnda bilinmekteydi.5 Bu alanda birou makale ve risale eklinde olmak zere mstakil kitap yazanlar ve eserleri arasnda u isimler saylabilir: [ A: Arapa, F: Farsa, T : Trke] 1. Cbir b. Hayyn (.815), Kitb I-Bh (A) 2. Cebrail b. Buht* (.828), Kitb l-Bh (A) 3. bn Fleyte (.845), Rd l-Lebb il Mu "eret' l-Habb (A) 4. Muhammed b. Hassn en-Nemel (.859), Kitbii l-Bh , Bercn ve Hubhb (A) 5. Ebu tshak el-Kind (.867), Kitbl-Bh (A) 6. Huneyn b. shak (. 873), Esrru I-Felsifefi l-Bh (A) 7. Kuta b. Lk el-Ba'lebekk ( 873te sa), Kitb l-Bh (A) 8. sa bn Msse ( 9. yy.), Kitb l-Cim (A) 9. Muhammed b. Ali el-Hrezm ( 9. yy.), Kitb l-Bh mimm Vada I-Felsifet I-Hukem li-Sdtihim (Y unancadan a eviri) (A) 10. Muhammed b. Eb Bekr er-Rz ( . 932), Kitbl-Bh ve Menfiuh ve Madrruh ve Mdvath (A) (F ve T evirileri var) 11. Yahya b. Adiy el-Mantk (. 975), Kitbfi Menfi 7 l-Bh (A) 12. bnt-Tabb Ali b. Nasr el-Badd ( . 987), Cevmi'u lLezzt (A) 13. bn Sn ( . 1037), Rislefi l-Bh ve rczefi l-Bh (A) 14. bn Mendeveyh Ali el-Isfahn (. 1048), Risle fi'l-Bh ve Esbbih (A) 15. Ali b. Rdvan el-Msr (. 1061), Makale f i I-Bh (A)

4 bnn-Nedm, Muhammed b. shak, el-Fihrist, Drul-Marife, Beyrut 1997, s.381-382. 5 bnn-Nedm, age, s.353; bn Eb Usaybi Usaybi'a, Ahmed b. Kasm, Vyn I-Enbfi Tabakti l-Etbb, Dru Mektebetil-Hayat, Beyrut trz., s. 57,105; Katip elebi, age, c. 11, s. 1401; een, Ramazan ve dierleri, slami Tp Yazmalar Kataloujstem Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi, stanbul 1984, s. 160-161, 164.

16. Yahya b. Cerr et-Tikrt ( 1079da sa), Kitb l-Bh (A) 17. Semel b. Yahya el-Marib (. 1174), Nzhetl-Ashb f i Mu 'ereti l-Ahbb (veya: Nzhetl-Ahbb ve Mu 'ereti Zevi l-Elbb) (A) 18. (Eb) Zeyd Hibetullah et-Taberi (veya; el-Basri) (11. veya 12. yy.), Bhnme - Tuhfet l-Mlk (F) (T evirisi var) 19. Abdurrahman b. Nasr e-eyzer ( . 1193), El-zh fi Esrri n-Nikh (A) (F ve T evirileri var) 20. bn Meymn el-Kurtub (. 1204), Makle fi l-Cim ' (A) 21. Kemlddn Muzaffer el-Humus (. 1215) Makle fi l-Bh (A) 22. Seddddn Mahmud e-eybn (5. 1238) El-Ferdet hiyye ve l-Kasdet l-Bhiyye, erhu l-Ferde ve Muvaddhat l-tibh f i Edviyeti l-Bh (A) 23. erefiddn Ahmed b. Yusuf et-Tf (. 1253), Ruc 'u -eyh il Sbh fi l-Kuvveti ale l-Bh (A) (F ve T evirileri var), Kdimet l-Cenh f i dbi n-Nikh ve Risale fim Yahtcu ileyhi r-Ricl ve n-Nis fi * sti mli l-Bh (A) 24. Nasruddn et-Ts (. 1273), Kitb l-Bhi -hiyye ve tTerkbt s-Sltniyye Bahname-i [PdiJhi (F) (A ve T evirileri var) 25. Yahya b. Sad ( 14. yy.dan nce), Menfi *un-Ns (F) 26. mer b. Muhammed el-Hzel (. 1310), Ahvl n-Nikh (A) 27. Abdullah b. Muhammed et-Tcn ( 131 l de sa), Tuhfetl'Ars ve Nzhet n-Nfs (A) 28. Kemlddn Muhammed b. Ahmed ez-Zemelkn (. 1327), El-Minhc f i Te allukti l-ylc (A) 29. Necmddn Mahmud b. lyas e-rz (. 1330), Risle f i lBh (A) 30. Ali b. shak ( I.Murad dnemi: 1360-1389), Kitb l-Bh (T) 31. Nizm-i Mn el-Fris ( 1423 te sa), Genc-i Esrr (F) 32. Muhammed b. Esenboa el-Argn ( 1492de sa), RdlLebb il Mu ereti l-Habb (A) 33. smail b. ihbddn ed-Dimak ( 15. yy.), Kitb d-Dirye f t-Tevelld ve t-Tensl vel-Bh (F) 34. tbn Kemal Paa ( . 1534), Zherul-Bstn fi Ma'rifeti Ahvli l-Bh mine l-lnsn (A) 35. Takprlzade Ahmed b. Mustafa (. 1561) Mnyet bbn fi Mu4 ereti n-Nisvn (A) 36. Abdullah b. Muhammed ed-Der (. 1572) er-Ravdu l-Yni f i Ahkmi t-Tezvc ve dbi l-Mecmi *(A) 37. Haan b. Abdrrahm (IILMurad dnemi: 1574-1595) Bahname (T) 38. HakmNizmddn Ahmed (17. yy.) Bhiyye (F) 39. Slikddn Muhammed el-Hamev (17. yy.) Hacelet l-Aris (F), Mecmau n-Nefis (A)

40. brahim b. Muhammed el-Marib (. 1658) Kitbl-Bh (A) 41. Ebu Talib el-sferyn ( 17. yy.dan nce) Risle der Bh (F) 42. Ktipzade Mehmed Refi (. 1769) Bahname Risle-i Bh ve Habel (T) 43. Hakm Sret (. 1787) Ferha l-Mir at (F) 44. Rend-Devle Mahzar b. Muzaffer ( 1764te sa) Hulsat 7- Ay-i lemh (F) 45. Meshul-Mlk Feth Ali b. Hakm Hikmetullah Han (. 1890) Risle fi l-Bh (A) 46. Ali Ekber el-Grevn ( 1869da sa) Srr-i Efz (F) 47. Muhammed Sadk Mmtaz rif ( 19. yy.) Kmy-yi ret (F) 48. Muhammed b. Mustafa el-Maadd (?) Kitab- Mcma 1 (T) 49. emsddin Muhammed e-rz (?) Kuwe-i Bh (F) 50. Tabip Muhammed (?) Lezzet 'l-Ay-i Nsrh (F) 51. Mir Muhammed Han Nebr (?) Risle der Kuvve-i Bh (F) Tespit edebildiklerimizin yannda yazar bilinmeyen irili ufakl onlarca eser lkemiz ktphanelerinde aratrmaclar beklemektedir. Metin karlatrmas yoluyla bunlarn bir ounun yazarlarn tespit etmek mmkndr diyebiliriz. Eb Osman el-Chz (. 868)m el- rs ve'l- ris, Muhammed b. A Ubeydullah el-Msebbih (. 1032)nin el-Mftaha ve l-Mnkaha f Env'il-Cim, erefuddn et-Tfa (. 1253)nin Nzhetl-Elbb fm L-Yced f i l-Kitb, brahim b. Abdurrahman el-Ezrak ( 14. yy.)nin Elfyye ve elfiyye, Nefzf (1433te sa)nin er-Ravdul- tr ve Nzhetul-Htr - Tenvrul-Bth f i Marifeti Keyfiyyetin-Nikh, Deli Birader Mehmed Bursevi (. 1535)nin Dfu l-Gumm ve Rfi'ulHmm> Muhammed b. Yusuf ez-Zeccn (. 1634)nin Tuhfet l- rs A ve mt *un-Nfs, Nimetullah b. Abdullah et-Tster (. 1700)nin Kitbl-Eyk, Fazl Hseyin Safed (. 1810)nin Hbnnme ve Zennnme, Keskin Efendizade Resm Osman Efendi (19. yy.)nin Hasil l-Beer adl eserleri gibi, cinsellik konusunu tbbi bir konu olarak incelemekten daha ok edebi, folklorik yahut topik hikayeler veya hatrat tr diyebileceimiz farkl ama ve metotlarla ele alan eserler olduu gibi; bnl-Arab (.1240)nin Kitbl-Bh ilet-Tevelld vetTensl, Kavukcu Mehmed b. Halil (. 1305)in Nzhetul-Ervh f i Esrrin-Nikh gibi tasavvuf; Abdulkadir b. Muhammed e-zil (o. 1539)nin Tenful-Esm bi-erhi Ahkmil-Cim ve Mevidl-Efrh f Fevidi n-Nikh, Ahmed b. mer ed-Dreb (. 1738)nin GyetlMerm fm Yete'allaku bi-Enkihatiy l-Enm gibi hadis ve fkh arlkl inceleyen eserler de olduka yekun tutmaktadr. Gnmze ulaabilen bahnameler arasnda zellikle erefuddn Ahmed b. Yusuf et-Tf (1184-1253)nm Rucuu -eyh il Sbh f lKuvveti * alel-Bh eseriyle Nasruddn et-Ts (1201-1274)ye izafe edilen Bahname-i Padiah memleketimizde ok yaylm ve birok kez dilimize evrilmitir.

TFNN RUCU-EYH L SIBH ADLI ESER Tunus doumlu olup, Msrda renim gren, dini bilimler yannda felsefe, tp, tarih, mineraloji ve zellikle edebiyat alannda uzmanlaan, kadlk grevinde bulunan, Eyyubi sultanlarndan Melik Kmil (. 1238)in tevecchn kazanp Diyarbakra kadar gelen, bir sre kr olmasna neden olan katarakt tedavi edip lmne kadar Msrda eser yazmaya devam eden Tfanin bu nl eserinin stanbul ktphanelerinde bulunan nshalarndan bazlar unlardr: 1.Topkap Saray Mzesi Ktp./Ahmed III, no: 1940 (Msr ii tezhipli bir nshadr ve Seyfddn Kansu Gavr (. 1516) iin istinsah edilmitir, zerinde haremden kma kayd vardr.) ve 2008. 2.Topkap Saray Mzesi Ktp./Revan Kk, no: 1701. 3.Sleymaniye Ktp./Karaelebizade, no: 295. 4.Sleymaniye Ktp./Vehbi Efendi, no: 1652. 5.Sleymaniye Ktp./ehit Ali Paa, no: 2030. 6.Sleymaniye Ktp./Ayasofya, no: 3622. 7.Sleymaniye Ktp./Turhan Valide Sultan, no: 259. 8.Sleymaniye Ktp./Hac Mahmut Efendi, no: 5555. 9.Beyazt Ktp., no: 5451, 5612. 10. Kprl Ktp./Ahmet Paa, no: 189. 11. Nur-i Osmaniye Ktp., no: 3505,3506. 12. Milli Ktp./Arapa, no: 1281. Ayrca eserin ta basma bir nshas Sleymaniye Ktp./Hac Mahmut Efendi, no: 5539da mevcuttur (Bombay 1876). Msr basklarnda (1879, 1880, 1881, 1891, 1898, 1901, 1904, 1917) ve yb -eyh il ebb = b- Zindegn adyla Muhammed b. Said elIsfehn tarafndan yaplan Farsa evirisinde yazar, Kemal Paazade olarak belirtilmitir. Eserin, 1525-1534 yllan arasnda eyhlislam olan bn Kemal Paa (.1534) tarafndan, I.Selim (dnemi: 1512-1520)in emriyle yaplan bir evirisi, Sleymaniye Ktp./Hamidiye, no: 1012dedir. Bu nshann, mtercim nshas olmas muhtemeldir.6 eviri, Muharrem 926/Aralk 1519 tarihinde, yani Yavuz Sultan Selimin vefatndan 10 ay nce tamamlanmtr. Harekeli nesihle istinsah edilmi gzel bir nshadr. Kefu z-Zunrfda bn Kemal evirisinden bahsedilirken mellifin Tf olduu belirtilmese de, Zirikl el-A 7amnda bu eserin Tfaye ait

6 Bkz. ehsuvarolu, s. 3.

10

olduunu kaydeder.7 ehsuvarolu, Tfanin Kitb -if f t-Tbbi 7 Msned * anil-Mustafa adl eserinde Ruc u -eyhin yazar olarak kendisini gsterdiini belirtmi olmakla beraber, sz konusu eserde byle bir ifade tespit edemedik. Fakat bn Kemale ait gsterilen Arapa metin ile Tfye ait gsterilen metin ayn olduu ve bu metni ieren yazma nshalarn bn Kemalin doumundan (1468) nce istinsah edildii (1465te istinsah edilen Milli Ktp./Arapa, no: 1281 nshas gibi) dnlrse, eserin Tfye ait olduu ve bn Kemale ait gsterilemeyecei rahatlkla sylenebilir. Rucu -eyh, II. Selim dneminde (1566-1574) tarihi Gelibolulu Mustafa l (1514-1599) tarafndan ehzade Murad (IILMurad) (1546-1594) adna Saruhan Bozdada 1569da Rhat nNfs adyla evrilmi ve ehzade Murada Manisada takdim edilmitir. Katip elebiye gre ise III.Muradn olu ehzade Mehmede (IILMehmed) (1566-1603) Manisa emiri iken takdim edilmitir.8 Fakat Katip elebinin de belirttii takdim tarihinde (1569) ehzade Mehmed henz yanda olduuna gre, ilk bilginin daha doru olduu anlalmaktadr. Eserin tespit edilen nshalan: Sleymaniye Ktp./Esad Efendi, no: 2475, ehit Ali Paa, no: 2014 (Nefis tezhipli, 109 varak), Cerrahpaa/Tp Tarihi, no: 420, Millet Ktp./Ali Emiri, no: 133, Kayseri Raid Efendi Ktp., no: 1320, Selimiye Ktp., no: 600. Ruc w -eyh eserinin bir dier evirisi Nat mahlasyla mehur Mir Mustafa b. Hseyin Paa (. 1718) tarafndan yaplmtr. Bilinen nshalar: Topkap Mzesi Ktp./Revan Kk, no: 1702 ve Ktp./Trke, no: 9631. ehsuvarolunun bildirdiine gre ayn eserin III. Mustafa zamannda (1757-1774) Mustafa Ebul-Feyz tarafndan Tuhfetl-Mlk adyla yaplan bir dier evirisi, 1771de kaleme alnm, muhtelif ahslarn tashihine arz edilerek 1773te tamamlanmtr. Bir nshas Ktp./Trke, no: 3322de bulunmaktadr. Ktphane tespit filerinde bu evirinin sahibi Ebul-Fazl (Sleymaniye Ktp./Esad Efendi, no: 2474 nshasnda Ebul-Feyz) Mustafa Nzhet olarak belirtilirken, Islami Tp Yazmalar Katalou'nda Esad Efendi, no: 2474 nshas ve Milli Ktp./Arapa, no: 3900, no: 514 nshalan Hayatizade Mustafa Feyzi Efendiye (. 1727) ait gsterilmitir. Eserin Tuhfetl-Mlk adyla Millet Ktp./Ali Emiri/Trke, no: 47 ve no: 69da bulunan evirisinin ise kime ait olduu belirtilmemitir. Ayrca, eserin Trke evirileri hakknda ktphane tespit filerinde evirisi yaplan Arapa metnin bn Kemale ait gsterilmesi ilgintir. Her biri 30 bap ieren iki blmden ibaret olan eserin birinci blm erkeklere, ikinci blm kadnlara ayrlmtr. Yazld alanda 7 Katip elebi, age, c. I, s. 835; Zirikl, Hayruddn, el-A lm, Drul-lm lil-Melyn, Beyrut 1992, c. I, s. 133,274 8 Katip elebi, age, c. I, s. 830.

11

dneminin bilim ve kltr anlayn yanstan eserde ele alnan konular balklar itibariyle yledir: I. BLM 1.BAP: idrar Yolunun Yaps 2.BAP: Teslislerin Yaps 3.BAP: Bahta Arlktan Doan Zararlar 4.BAP: Cimada Arlktan Kaynaklanan Zararn Bymeden Giderilmesi 5.BAP: Cima Sonrasnda Kullanlmas Gerekenler 6.BAP: Bahn Yararlar 7.BAP: Cimaa Uygun Olan ve Olmayan Zamanlar ve ekiller 8.BAP: Bah in Terkip Yapacaklarn Bilmesi Gereken Bilgiler 9.BAP: Bah Artran Yaln lalarn Tantm 10.BAP: Bah Artran Bileik lalar 11.BAP: Bah Artran Yalar 12.BAP: Bah Artran Merhemler 13.BAP: Bah Artran Yaklar 14.BAP: Bah Artran Hazmettiriciler 15.BAP: Bah Artran Reel ve Meyve Suyu Tatllar 16.BAP: Bah Artran Tozlar 17.BAP: Bah Artran Hukneler 18.BAP: Bah Artran Fitiller 19.BAP: Bah Artran Macunlar 20.BAP: Bah Artran Stllerin Terkipleri 21.BAP: Bah Artran Kokular 22.BAP: Bileik Gdalar 23.BAP: Bah Azaltclar 24.BAP: Penisi Uzun ve Kaln Yapanlar 25.BAP: Cima Lezzetli Klan lalarn Terkibi 26*BAP: Gebe Kalmaya Yardmc lalar 27.BAP: Gebelii nleyici lalar 28.BAP: Baha Yardmc Havs Bilgileri 29.BAP: Bah Artrc simlerin (Tlsm, Nsha vb.) Yazlmas 30.BAP; Sevgileri ve Tutkulanndaki Amalar Asndan eitli nsan Tipleri IL BLM 1.BAP: Uzuvlar Asndan Kadnlardaki Gzellik Nitelikleri 2.BAP: ehvet Azl veya okluu Gibi Durumlarnn Tespitini Salayan Belirtiler 3.BAP: Yz ve Ten Rengini Gzelletirici lalar 4.BAP: Sa Bitirici ve Uzatc lalar

12

5.BAP: Dileri Parlatc, Az Kokusunu Giderici ve Gzelletirici lalar 6.BAP: Kilo Aldrc ve Glendirici lalar 7.BAP: Avu ve Parmaklara Yaklan Knalar 8.BAP: Beden ve Elbise Kokusunu Gzelletiren lalar 9.BAP: Rahim Boynu Dudaklarn Glendiren lalar O.BAP: Rahim Boynunun Bir Tarafa Eilmesini nleyen lalar LBAP: Kadn Menisini Artran lalar 12.BAP: Kadnlar Scak Kanl Olmaya Ynlendiren lalar 13JBAP: Rahmi Sklatrc, Istc ve Akntlar Giderici lalar 14.BAP: Rahim Kokusunu Gzelletirici lalar 15.BAP: Kadnlarda Cima Arzusunu Canlandran lalar 16.BAP: Ergenlie Erimeden nce Kullanldnda stenmeyen Tylerin kmasn nleyen lalar 17.BAP: Ergenlie Ulatktan Sonra Kullanldnda stenmeyen Tyleri Gideren lalar 18.BAP: Cima eitleri 19.BAP: Bah Hakkndaki eitli Problemlere zmler 20.BAP: Hikayeler 21.BAP: Anal Seks Yapanlarn Durumu 22.BAP: Kadnlarn Cimaa Ynelik Arzular 23.BAP: Cima in Uygun Olan Durumlar 24.BAP: Kadnlarn Erkeklerde Aradklar Ahlak ve zellikler 25.BAP: Ynlendirme ve Eliler 26.BAP: Cima Adap Kurallan 27.BAP: Sohbet, pck, aka ve Annelerin Kzlarna tleri 28.BAP: Kadnlarn Karakter ve Doas 29.BAP: Nicelik Asndan Ciman ls 30.BAP: Uyutucu ve Geveticiler The Old Man Young Again adyla ngilizceye evirilen (Paris 1898) eserin gnmz Arapa basklarnn okluu da gz nne alnrsa olduka rabet gren bir eser olduunu syleyebiliriz.

TSYE AT GSTERLEN BAHNAME Din bilimleri yannda felsefe ve zellikle Astronomi ve Matematik alanndaki almalaryla nl Trk bilgini Eb Cafer Nasruddn etTsye izafe edilen bu Bahname, Brockelmann (. 1956)rm verdii bilgiye gre, el-Bh(iyyet)-hiyye vet-Terkbs-Sultniyye adl hfzshha alannda yazd eserin son te birlik ksmdr ve Tsnin lmnden sonra bir alim tarafndan Gazan Hann (.1304) hasta olu

13

iin telif edilmitir.9 Mahmud Gazan Hann 33 yanda ld ve iki kz dnda baka bir ocuu olmad bilinmektedir.1 u halde ortada kastl0 kastsz bir yanllk veya karklk olduu anlalmaktadr.tfa/mamenin, orijinal adnn ne olduu, eser blm m yoksa mstakil bir eser mi olduu, yazarnn Ts olup olmad veya niin ona ait gsterildii, asl yazarn kim olduu, kim iin yazld gibi sorularn cevaplandrlmas, eserin yaygnl dikkate alnrsa olduka nem arz etmektedir. Salkl cevaplarn bulunabilmesi asndan en gvenilir metot, bu bahnamenin Farsa yazlm dier bahnamelerden biriyle ayn metine sahip olup olmadn tespit edilmesidir. Emek ve zaman isteyen bu ilemin ilk basama da eserlerin balang ve biti cmleleri eliinde konu balklarnn karlatrlarak aynlk durumunun belirlenmesidir, te bu ilk basamakta elde ettiimiz bilgiler nda unlar syleyebiliriz: Tsye izafe edilen bu eser mstakil bir eser ve asl mellifi de Eb Zeyd el-Muzaffer (b.) Hibetllah b. Muhammed b. Erder b. Keygubd et-Taber (el-Basr) adl bir tabip olmaldr. Bu tabibin Risle der Tb adyla Manisa 1 Halk Ktp., no: 1975te bulunan Farsa bir dier eserinin Ebul-Muzaffer Togan Tigin Memn b. Harun Kadir Han b. Sleyman Arslan Ha(ka)n b. Yusuf b. Kadir Han b. Harun b. Kl Bura Han iin yazld belirtilir.1 simler arasnda, belki de mstensih 1 hatasndan kaynaklanan ilave b.= ibnler karldnda: Togan Tigin Memun (.?) b.Tabga Bura Kara (Kadir) Han Haan Harun Han (.1103) b. Sleyman Arslan Bura Tigin Han (.1057) b. Yusuf Harun Kadir Han (.1032) b. Harun Haan Bura Kl Han (.992) silsilesi karmza kmaktadr.1 Bu isimlerden hareketle tabibin, Karahanllar 2 dneminde, 12. yy.da yaam olduunu syleyebiliriz. Bir dier ifadeyle Tsnin doumundan yaklak 100 sene nce yazlm olan bahname, Tsye izafe edilmi olmaktadr. Bu tespitimiz esnasnda kataloglardaki bilgilere gre ayn bahnamenin Bahnamem Kitbl-Chd adyla Manisa l Halk Ktp., no: 1795 ve 1811, Millet Ktp./Feyzullah Efendi, no: 1323, Milli Ktp./Arapa Yazmalar, no: 97 ve 778, Sleymaniye Ktp./Tire, Necip Paa, no: 333te, Tuhfetl-Mlk adyla Badatl Vehbi, no: 1409 ve Lala smail, no: 382de Farsa, Sleymaniye Ktp./ehit Ali Paa, no: 2068 ve 2069da Arapa nshalarnn bulunduu anlalmtr. Fakat her halkarda metin karlatrmas kanlmazdr.

9 Brockelmann, Cari, Tarhu l-Edebi 7- rab (Geschichte der Arabischen A Litteratur + Supplementband), ev. Mahmud Fehmi Hicazi, el-HeyetlMsriyye, c. V, Msr 1995, s. 398. 1 ztuna, Ylmaz, Devletler ve Hanedanlar/slam Devletleri, Kltr 0 Bakanl Yay., Ankara 1996, c. I, s. 562 1 een ve dierleri, age, s.283 1 1 ztuna, age, c. 1, s. 632 2

14

Sonu itibariyle, Trke evirilerinde de mevcut olan fEbulc Muzaffer Han b. Gazan Han b. Memn Halife ifadesi 4Ebul-Muzaffer Togan Memn-i Halife ifadesinin yanl istinsahndan kaynaklanm olmaldr. Karahanllar, Gazneliler ve Seluklular dneminde adet olduu zere halife kendisine ballk bildiren Trk hkmdarlanna SeyfudDevle, Muind-Devle, Nsirud-Devle gibi lakaplarla taltifte bulunmutur. Benzer ekilde Togann da Memnul-Halife diye anlyor olmas muhtemeldir. Baz nshalarda yazarn soyu, dede Erderi takiben bn (Key)Kubd b. Mihrs b. Hercs b. Cmsb- Hakm eklinde gemekte ve Cmsbm ceddimiz diye nitelendirildii grlmektedir. Bu soy zincirinin gerek d olma ihtimali dnldnde, Firdevs et-Tsnin (.1025) Gazneli Sultan Mahmuda (dnemi: 998-1030) takdim ettii ahnamede belirtilen Cmsb- Hakmle irtibatlandrma amacna matuf olduu aktr. Karahanl hkmdarlarn Efrasyab, Dlkadiroullarnn da Enuirvan- Adili byk atalar olarak kabul etme inanc gz nne alndnda, tabip Tabernin gerek d olsa da o dnemde vn vesilesi olarak bu kayd kullanmasn doal karlamak gerekiyor. Firdevs gibi o da Ts nisbesiyle anlyor idiyse bu nisbe kaydnn eklendii bir nsha, bu eserin yanllkla Nasruddn et-Tsye izafe edilmesine yol am olabilir. Ktphanelerimizde 40n zerinde nshas bulunan Trke evirilerin ise Musa b. Mesud (?) tarafndan baz nshalara gre II.Murad (dnemi: 1421-1451) iin, baz nshalara gre ise Yakup b. Devlet Han (?) iin yapld belirtilmektedir. Eserin ieriine iaret ve dier bahnamelerle karlatrlabilmesi amacyla konu balklar aada sunulmutur: 1.BAP: Beden Mizalar ve Belirtileri 2.BAP: Cimaa Kuvvet Veren Gdalar 3.BAP: Yaln Gdalar 4.BAP: Bileik Gdalar 5.BAP: ecekler 6.BAP: Macunlar 7.BAP: Merhemler 8.BAP: Haplar 9.BAP: Kuak ve Kemerler 10.BAP: Taban Altlarna Srlen lalar 1l.BAP: Cima Lezzetini Artran lalar 12.BAP: Cimaa Kuvvet Veren Hukneler 13.BAP: Tozlar 14.BAP: Cima ekilleri 15.BAP: Zekeri riletiren lalar 16.BAP: Ferci Dar ve Yumuak Klan lalar 17.BAP: Gebelii nleyici lalar

15

eviri nshalarn bazlarnda baplar iinde yer alan baz fasllar mstakil baplar olarak yer ald gibi baz nshalarda da konu yaknlna binaen baz baplar birletirilmitir. Bu ve benzeri deiikliklerin mtercimin veya mstensihin tasarrufundan kaynaklanm olmas muhtemeldir. Osmanl-Trk hekimleri de bu alanda telif eser yazmak iin denemeler yapmlardr. rnein, tabip Ali b. shakm (I.Murad dnemi: 1360-1389) Kitb l-Bh' (Tire le Halk Ktp., no: 259), Haan b. Abdrrahimin (III.Murad dnemi: 1574-1595) Bahname' si (Sleymaniye Ktp./Hasan Hsn Paa, no: 1360), Muhammed b. Mustafa el-Maaddnin (?) Kitb- Mcma'a*s (Milli Ktp./Trke, no: 514), hekimba Ktipzade Mehmed RefTin (.1769), henz hssa hekimi iken I.Mahmud zamannda (1730-1754) yazd Bahname = Risle-i Bh ve Haberi (Sleymaniye Ktp./Esad Efendi, no: 2470, Kasidecizade, no: 656, Ktp./Trke, no: 2706) bunlardan bazlardr. IIl.Ahmedin (. 1736) 4 zaaf -1 bha mptela olmas zerine Mehmed Ref tarafndan kaleme alman blmlk risalede tenasl organlar ve hastalklar, cinsel arzu noksanlnn sebepleri ve ilalan zerinde durulmu, yer yer ehvet arttrc baz hikayeler de yer almtr. EYZER VE EL-ZH F ESRRN-NKH ADLI ESER Cellddn Ebun-Necb Abdurrahman b. Nasr(ullah) el-Adev etTaber e-eyzer ( . 1193) Halepte yaam ve Taberiyyede (Beyrut, Akka sanca dahilinde olan ve adn kysnda bulunduu Taberiyye glnden alan yerleim yeri) kadlk ve tabiplik yapmtr. eyzer nisbesi, amda Maarratn-Numn yaknndaki kalenin ve civanndaki yerleim yerinin ad olan eyzerden gelmektedir. Baz kaynaklarda yanllkla rz diye kaydedilmitir. Selahaddin Eyyubi (. 1193) iin kaleme ald el-Menhec 7Meslk f i Siysetil-Mlk adl eseri ve Nihyetr-Rtbe f Talebi7Hsbe adl eserleri olduka rabet grm, birok kez baslm ve dilimize de evrilmitir. Rya yorumlarna ilikin Hulsatl-Kelm f TevlVlAhlm adl eseri Franszcaya evrilen (Paris 1864) eyzernin edebi bir dille ak konu ald Ravdat'l-Kulb (Sleymaniye Ktp./Esad Efendi, no: 1697) adl kitab da gnmze ulaan almalarndandr. Bah konusunda kendinden sonraki eserlere de kaynaklk eden, Farsa ve Trkeye evrilen el-zh f Esrri n-Nikh eseri tahkikli olarak baslmtr (Beyrut 1986). Ktphanelerimizde 15 yazma nshas bulunan ve ilki erkeklerin, kincisi kadnlarn srlar balyla iki blm (cz) olarak yazlan eserin kendi iinde fasllara ayrlan baplar itibariyle konu balklar yledir: L BLM l.BAP: Bah in Terkip Yapacaklarn Bilmesi Gereken Bilgiler

2.BAP: Bah Artran Yaln lalarn Tantm 3.BAP: Bah Artran Bileik Gdalar 4.BAP: Bah Artran Bileik lalar 5.BAP: Bah Artran Merhemler, Yaklar, Hukneler, Fitiller 6.BAP: Cima Lezzetli Klan lalar 7.BAP: Zekeri Byk ve Sert Klan lalar 8.BAP: Gebe Kalmaya Yardmc lalar 9.BAP: Gebelii nleyici lalar 10.BAP: Bah Azaltan, Cima Arzusunu Gideren Maddeler 11. BLM 1.BAP: Uzuvlar Asndan Kadnlardaki Gzellik Nitelikleri 2.BAP: ehvet Azl veya okluu Gibi Durumlarnn Tespitini Salayan Belirtiler 3.BAP: Yz ve Ten Rengini Gzelletirici lalar 4.BAP: Sa Bitirici ve Uzatc lalar 5.BAP: Dileri Parlatc, Az Kokusunu Giderici ve Gzelletirici lalar 6.BAP: Kilo Aldrc ve Glendirici lalar 7.BAP: Avu ve Parmaklara Yaklan Knalar 8.BAP: Beden ve Elbise Kokusunu Gzelletiren lalar 9.BAP: Rahmi Sklatrc, Istc ve Akntlar Giderici lalar 10.BAP: eitli Srlar ve Denenmi Havs Bilgileri Brockelmann "Viyana, 1468 ve Leipzig, 775 eklinde iaret ettii nshalann eserin sadece ikinci blmnn Trke evirisi olduunu belirtir.1 zel ktphanemde ve Milli Ktp./Arapa, no: 1728de 3 bulunan14, tabip Ebul-Feyz Mustafa evirisi de eserin sadece ikinci blmnn evirisinden ibarettir. Brockelmannm kataloglara dayanarak iaret ettii iki nsha da byk ihtimalle bu evirinin nshalardr.

1 Brockelmann, age, c. V, s. 77-78. 3 1 ahsi ktphanemdeki nsha 23 varak, ince kat, aharl, 260x160 4 mm., yaz 170x80 mm., harekesiz nesih, altn ereveli, 21 satr, bap balar ve reete balar surh, 7., 8. ve 9. baplar noksan, sonradan yaplma ehar kue ebru ciltlidir. Milli Ktp./Arapa, no: 1728/1 (lb-29b) nshas kaim kat, fligransz, 214x150 mm.,23 satr, bap balan ve reete balan surh, talik, krmz mein ciltlidir. Ayn no/2 (37b-51b) Bahname-i Padiah mevcuttur. Yazma, 1975te 600 TL. bedelle Zeki Korucudan satn alnmadr.

16

17

EBUL-FEYZ MUSTAFA VE TUHFETL-MTEEHHLN ilerleyen sayfalarda sadeletirilmi metnini ve tpkbasmn sunacamz eviri, Ebul-Feyz Mustafa tarafndan yaplmtr. Mtercimimiz mukaddimesinde eserin adn Mevvikut-Tb* f Emri'lCim (Beden Tabiatn Cimaa Tevik Eden) olarak belirler, sonunda ise Tuhfet l-Mteehhiln (Evlilere Armaan) adnn da verilebileceini belirtir. zel ktphanemde bulunan ve Bursal Ali b. brahim Efendi adna 1228/1813 tarihli temellk kayd dlen Ecza Mecmuas'nda tabibe lazm olan 11 adet kitap ismi arasnda tabibimize ait olan eviri-i Gyet l-tkn = Nzhet l-Beyn ve Risle-i Feyziyye ad gemektedir ki bu iki eserin o dnemin muteber kitaplarndan ve yazarnn da sahasnda uzman tabiplerden olduu anlalmaktadr. Fakat onun hayat ve eserleri hakknda bilgi veren sadece birka tarihi kaynak mevcuttur ve verdikleri bilgilerde de karklklar grlmektedir. Ebul-Feyzin hayat ve eserleri hakknda gnmze ulaan bilgiler Yrd. Do. Dr. Bedizel Zlfkar (Aydn)m almalaryla aydnlatlmaya allmtr.1 Biz onun 5 verdii bilgileri, dayand kaynaklar ve yazma nshalar da gz nnde tutarak, tabibimizin kimliini ve eserlerini tespit konusunda, ncelikle karkla sebep olan tabiplerin isimlerindeki benzerlikler ve eserlerin yanllkla farkl tabiplere ait gsterilmesi5 problemlerini zmeye alacaz. Ebul-Feyz Mustafann katalog kaytlarna geen Hayatizade lakab, tp tarihimizde nemli bir yer igal eden Hayatizadelere gz atmamz zorunlu klyor. Bunlar arasnda hekimbalk yapm olanlar ve hekimbalk grevinde bulunduklar tarihler unlardr: Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (1) (. 1692), 1669-1692. Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) (. 1738), 1724-1736. Hayatizade Mehmed Emin Efendi (. 1747), 1736-1746 (Hekimbayken eyhlislam olan ilk kii). Hayatizade Mehmed Said Efendi (. 1757), 1746 ve 1748-1755. Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) ve Hayatizade Mehmed Emin Efendi, Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi ( l) nin torunlardr. Babalar mderris Hayatizade Ahmed Efendi olup 1694te lmtr. Hepsi de eser sahibi bu isimlere, batabiplik payesinde bulunmayan Hayatizade Damad Sleyman Efendi (. 1715) ile Sultan Ahmed Darifasnda tabib-i evvel olan Hayatizade akirdi Mustafa b. Mehmed b. Ahmed (. 1744) isimli tabipleri ekleyerek, tabibimiz EbulFeyz Mustafay aradmzda akla en yakn ihtimal olarak Hayatizade 1 Zlfkar (Aydn), Bedizel, Ebul-Feyz Mustafa Efendi ve nl Eseri 5 Risle-i Feyziyyeye Ait Yeni Bilgiler, 3. Trk Ecz. Tarihi Toplants (34 Haziran 1996 Eskiehir).

18

akirdi Mustafa b. Mehmed b. Ahmed karmza kmaktadr. Nitekim, Bursal Mehmed Tahir (.1925), bn Sellm diye mehur Salih b. Nasrullahn (.1670) Gyetl-tkn f i Tedbri Bedeni 1-nsn adl Arapa eserini Nzhetl-Beyn f i Tercemeti Gyeti l-tkn adyla Trkeye eviren Ebul-Feyz Mustafa Efendi ismi ile Hayatizade akirdi Mustafa b. Mehmed b. Ahmed Efendi ismini ayn ahsa ait gsterir.1 6 Katalog kaytlarna baktmzda, lakap ve knyelerde Ebul-Feyz, Ebul-Feyyaz (yanllkla Vatvat ve Vazvaz diye okunup ylece kaytlara gemitir), Feyzi, Hayatizade, Hayatizade akirdi, el-stanbul eklinde farkllklar olsa da Mustafa b. Mehmed b. Ahmed ifadesinin arlk kazandn grmekteyiz. Hayatizade ailesindeki isim zinciri ise Mehmed b. Mustafa b. Ahmed b. Mustafa eklindedir. Dolaysyla, tabibimiz, Hayatizade ailesinden deildir fakat onlardan birinin talebesi olmaldr. Hangisinin talebesi olduunu ve hayatyla ilgili dier bilgileri eserlerindeki ip ularndan hareketle belirlemek mmkndr. Dstrut-Tahb f i meli Mznit-Terkb adl eserini 1136/1723A 1724 ylnda yazmtr. Sultan Ahmed Darifasmda birinci tabip olduunu belirttii bu eserinde, kitabn Reisletbba mer Efendiye (. 1136/1724 ve hekimbalk dnemi 1127-1136/1715-1724) arz ettiini syler. Bu arz etme ifadesi, mer Efendinin onun hocas olmasna iaret kabul edilebilecei gibi, hocas olmayp sadece takriz, takdir veya tashih amal bir takdim olarak da dnlebilir. bn Sellmun torunu kazasker Feyzullah Efendinin (. 1747) ricas zerine yapt Nzhet'l-Beyn adl evirisini 1141/1728-1729 tarihinde tamamlamtr. nsznde .. .tercemesine muvaffak olduum Gayet l-tkn tercemesi k i... ifadesinin yer ald Hulsatt-Tb eserinde bulunan ...tarih-i hicretin 1163 (1750) senesine bali oldukda sinn-i fakir 72ye bali olmu idi... szne dayanlarak 1091/1680 ylnda doduu (hicri sene hesabyla 72, miladi sene hesabyla 70 yanda olduu) belirtilebilir. Fakat bu tarih, Bursal Mehmed Tahirin kaydettii 1157/1744 lm tarihiyle uyumamaktadr.1 7 En eski istinsah tarihi 1144/1731 e ulaan er-Rislet 7Feyziyye'nin istinsah kaytlarna gre o huzzak- etbba-i zemaneden ve Sultan Ahmed Daruifas reisletbbas olarak tantlmaktadr. Bu eserinde tp sanatn nasl rendiini ksaca dile getirir. Genlik yllarndan bugne gelinceye kadar tpla uratn, tbbn btn inceliklerini ve hakikatlerini, btn kaidelerini ve uygulamalarm renmek iin uzun yllar reisletbba hizmetinde altn ve Allahn lutf u keremiyle gc yettiince pratik uygulamalar yaparak hastay tedavi eder hale geldiini anlatr. Hizmetinde bulunduu reisletbba, Mehmed Tahirin de belirttii gibi, Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) 1 Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, Matbaa-i Amire, stanbul 6 1924, c. III, s. 224, 237. 1 Bursal, age, c. III, s. 237. 7

19

olabilir ve eserini ona ithaf amacyla er-Rislet % l-Feyziyye diye isimlendirmitir, denilebilir. Bedizel Zlfkar (Aydn)m tespitine gre bu eser, kazasker payesinde bulunan Feyzullah Efendiye ithaf amacyla bu isimle isimlendirilmitir ve yazar eserin nsznde dertlilerin ve kimsesizlerin sna olan melek tabiatl zatn yce kapsna intisap ve istinad ettiini, fakirlik akrebinin sokmasyla yaral, sknt ateinin iltihabyla hummal iken onun sayesinde kurtulduunu ve bu edviye lgatini onun bol nimetlerine bir teekkr ifadesi olarak tasarladn anlatr, sonunda byle kerem sahibi bir zatn adna yazlan bu risalenin ayn isimle msemma olmas uygun olacandan bu risale onun erefli isimlerine kyasla er-Risletl-Feyziyye fi LgtVUMfredtVt-Tbbiyye ismiyle isimlendirilmitir der. Yine Bedizel Zlfkar (Ayd m)a gre, eserde geen 4.. .rehnma-y tarikat- fenn-i tababet olan vaktinin ferdi ve asrnn vahdi reisletbba-i ehriyari, stadm, velinimetim.,. ifadesi mer Efendi iin kullanlmtr. Kanaatimizce her iki ihtimalde mmkndr. Zira o dnem hekimbalarnn byk ounluu ayn zamanda kazasker payesindedirler. Ayrca mer Efendinin lmn takiben Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2)ye talebe olarak, iki tabibin de gzetiminde yetimi ve alm olmas uzak bir ihtimal deildir. Bu bilgilerden anlalaca zere tabibimiz geleneksel metotla yani usta rak ilikisi iersinde tp eitimi alm, tbbn teorik ve pratik alannda yetkinlik kazanm bir tabiptir. Dnemin gerei olarak Arapaya vakf bulunan ve hem eviri hem de telif eser veren tabiplerimizdendir. Mehmed Tahirin belirttiine gre Yeniehir (Tesalya), Bursa ve Mekke kadlklarnda ifay- hizmette bulunmutur. Mehmed Tahir, tabibin lm tarihini 1157/1744 olarak kaydeder. Ancak, Hulsatt-Tb eserindeki ifadesine gre tabibimiz 1163/1750 tarihinde 72 yandadr. Hadiye Tuncerin Yabani Bitkiler Szl eserinde Yazarn lm tarihini de ok aratrdm. stanbul Ragp Paa Kitapl 945 no kaytl [yazmada] yle bir erh buldum Faziletli tabip ve mtercim Ebul-Feyyaz Mustafa Efendi 1168 senesi Cemaziyelevvelin 26nc Pazartesi gn (9 Mart 1755) ikindi namaznda Hakkn rahmetine kavumutur. Tanr gnahlarn affetsin. 4 eklinde bir bilgi verilmektedir. Zlfkar ise belirtilen yazmada byle bir kayta rastlayamadn bildirmitir. Ragp Paa Ktp., no: 945/1 ve 2de bulunan eserler Hulsatt-Tb' ile Nzhetl-Beyn f Tercemeti Gayeti7tkri*dr. Her iki eseri de istinsah eden kii Tabip Mustafa b. Ahmed (?) olup 1168 Cemaziyelevvelinde yazmtr. Muhtemeldir ki sz edilen tek kayt bu ketebe kayddr. Doruluu tespit edilemediinden kesin bir ey sylenemese de bu tarihin Ebul-Feyzin lm tarihi olarak kabul edilmesi daha uygun grnmektedir. Tuhfet l-Mteehhrfin tantmna gemeden nce, hangi eserlerinin daha ok okunduu hakknda ip ulan vermesi asndan tabibimize ait eserlerin konular ve yazma nshalarna deinmenin yararl olaca kanaatindeyiz.

20

Dstru t-Tabb f i 'Ameli Mzni t-Terkb ila terkipleriyle ilgili kurallar ve kullanlan maddelerin farmakolojik zelliklerini ele alan, risale4 diye nitelenebilecek derecede ufak hacimli bir eserdir. Bir mukaddime ve u makale zere dzenlenmitir. Bilinen 10 nshas mevcuttur. Nzhetl-Beyn (baz kaytlarda: Nzhet l-Ebdn) fi Tercemeti Gayeti l-tkn evirisi, ayn zamanda erh diyebileceimiz ilavelerle geniletilmi bir eviridir, Mehmed Tahirin de belirttii gibi, tabibimizin tp ilmindeki yetkinliinin ispat niteliinde olan bu eserin 24 nshas bulunmaktadr. Kayseri Raid Efendi Ktp., no: 1238deki 9+362 varaklk nsha mtercim nshasdr. Eser 7+703 sayfa olarak 1303/1886 tarihinde stanbul'da baslmtr. Hulsat t-Tb, tp ansiklopedisi niteliinde bir alma olup, dneminin tp anlayn ve bilgilerini iermesi asndan nemlidir. Gnmze sadece iki nshas ulamtr. er-Risletul-Feyziyye f i Lgti l-Mfredti t-Tbbiyye eseri, Risle-i Feyziyye f i Lgti l~Mfredt ve ksa ekliyle, Risle-i Feyziyye ve Mfredt- Feyziyye isimleriyle anlmtr. Trke-Arapa ArapaTrke, alfabetik bir tp szl niteliindedir. Dnemin ihtiyacna cevap vermesi nedeniyle olduka rabet grd sylenebilir. Eserin 20 nshas bulunmaktadr. Son iki eser Mehmed Tahir tarafndan yanllkla hem tabibimize hem de Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2)ye ait gsterilmitir.1 8 simleri Arapa olmakla beraber tabibimizin btn eserleri edebi kaygdan uzak ve anlalabilir sadelikte o dnem Trkesiyle yazlmtr. Yzyllardr yerleiklik kazanm olan tp terimlerinde doal olarak Arapann arl onun dneminde de devam etmektedir. Nakilci ve derlemeci bir slupla kaleme ald eserlerde kendi tecrbelerine ilikin bilgilere rastlanmamaktadr. Tuhfet l-Mteehhiln' gelince, daha nce belirtildii zere bu eser, eyzernin el-zh f i Esrri n-Nikh adl eserinin kadnlarn srlarna ayrlm olan ikinci blmnn evirisinden ibarettir. Arapa aslna sadk kalnarak fasllar ieren 10 bap zere dzenlenmitir. Mtercimin yer yer baz aklamalar ve ilavelerde bulunduu grlmektedir. Metin kenarna dlen aklama notlan da mtercime aittir. Mtercim, kendisi tarafndan yazlan mukaddimede eyzeri (metinde: rz diye geer) tarafndan telif edilen bu eserin, mahbbeyi mzakere etmek tabiata evk verir deyiine uygun olarak gnllere canllk, bedensel g ve duyulara dinlik verecek nitelikte 4 b-nazr (benzersiz) bir kitap olduunu, herkesin yararlanabilmesi iin bu eserin Trkeye evrilmesinin kendisinden istenildiini, yaral gnlnde evk uyandnr dncesiyle eviriye giriip adn Mevviku t-Tb(f i Emri % Cim *olarak belirlediini syler. 1 Bursal, age, c. III, s. 237, 332-333. 8

21

Birinci bapta; kadn gzelliinin ve organlarnda bulunmas gereken gzel niteliklerin nemi anlatlarak yz gzelliinin nemine dikkat ekilir. Buna gre, gzel kadnn salar, kalar, kirpikleri ve gzleri siyah (!) olmaldr. Dili, dudaklar, yanaklar ve ardnn kynaklar (kalalar) krmz olmal, yz, ba, topuklan ve kalalar yuvarlak olmaldr. Gzel kadnn organlar arasnda belirli bir uyum bulunmal ve ayrca, davranlar da latif olmaldr. Konuya ilikin bir hikaye araclyla tantlan ideal gzel yledir: 4fet-i devrn, b-i cihan, servi boylu, srma sal, hilal kal, ahu gzl, ekme burunlu, hokka azl, kiraz dudakl, inci dili, irin szl, pskrme benli, gm gerdanl, yz dolunaya, yanaklar gle, gs ldayan aynaya, kollar dkme balmumuna, elleri penei Hrde benzer.9 kinci bapta; kadnlk organnn zellii (fantezilere dayanlarak) anlatlmaktadr. Mesela, Mahbbenin az kkse ferci dar olur, dilinin krmzl fazla olursa fercinin rutubeti az olur... gibi. Dudaklann ince olmas, ehvet azlnn bir belirtisi olarak gsterilir. Daha sonra kadnlk organnn snflandrmas yaplr. Buna gre sekiz tip kadnlk organ vardr: 1.Mteahhame 2.Lezika 3.Kar 4.Cevf 5.Mtehatteme .efr 7.Mtehakkme 8.Fehv Akdeniz havzas ve Ortadou kadnlar da snflandrlr. Buna gre Diyar- Rum (Anadolu) kadnlarnn ferleri her ynden daha temiz daha paktr. Mekkeli kadnlar cazibeli, ehvet dolu, cimalan da lezzetli olur; ancak bedenlerinin rengi, hsn-i cemal sahibi bedenliler gibi deildir. yi geinmek ve ho sohbet etmek isteyenler, Irakl kadnlarla evlenmelidirler vb. Daha sonra yalara gre snflandrma yaplr; yalara gre cima istekleri yorumlanr. lk adet grme ya 10 olarak kabul edilir. Cima yaplabilecek sre 10-36 ya aras 26 yldr. ehvet fazlal asndan da bir baka snflama yaplr. Bu bapda kadnlar doyuma ulamak bakmndan da abuk, orta ve ar olarak snflandnlr. Cinsel boalmann erkekle ayn anda olmasnn sevgiyi artraca vurgulanr. Ferlerin erkeklik organyla uyumu da nemlidir. Cimam tam lezzeti iin bu uyum arttr. nc bapta; ten gzellii zerinde durulur. Benleri giderme yollar belirtilir. Genellikle bitkisel droglardan yararlanlarak dzgnler (pudralar) hazrlanr. Aynca sabah uykudan kalknca yze srlen ilalar da tarif edilir.

22

Drdnc bapta; kl karan (pilatuvar) ilalarla kllar beslemek iin kullanlan ilalarn formlleri verilir. Aynca kl dkc terkipler de sunulur. Kllarn drt snf olduu belirtilir: 1. Yz ve beden gzelliini artran ve yararl olan kllar (sa, kirpik ve kalar) 2. Yalnz gzellik verenler 3. Yararl kllar (vcut kllar) 4. Fena kllar (koltuk alt ve kask kllar) Beinci bapta; dileri parlatan ve az kokusunu nleyen ilalar anlatlr. Senn ad verilen di parlatc ilalarn yannda az kokusunu gideren ilalar da belirtilir. nk mahbbelerin dileri beyaz ve az kokulan ho olursa bu, onlann gzelliine gzellik katar; dileri siyah olur ve azlar fena kokarsa bu, gzelliklerine halel getirir. Altnc bapta; besleyici ve imanlatc ilalara yer verilmitir. nce, gdalarn besin deerleri belirtilir, sonra dokuz adet imanlatc forml sunulur. Formller genellikle karbonhidrat, ya ve protein ieren kalorijen gdalar ierir. Kadnlk organ, uyluk gibi baz organlan besleyici tedaviler de bu bapta yer alr. Yedinci bapta; ellere ve vcudun dier yerlerine yaklan eitli kma formlleri sunulur. Kna bazen altn sans, bazen kuzguni siyah, yeil ve turkuvaz olarak hazrlanmaktadr. Bu konuda 10 forml verilir. Sekizinci bapta; deodorantlar anlatlr. Verilen 5 formlde kullanlan droglar arasnda nane, merzeng, mersin yapra, sandal, tarn, smbl gibi droglar vardr. Ayrca banyodan sonra misk, kbe fesleeni gibi ilalarla vcudun ovulmas nerilir. Onuncu bapta; garip srlar ad altnda folklorik tp asndan nemli olabilecek u konularda tavsiyeler yer alr: Kadnn bakasyla ilikisi olup olmadm anlamak Kadm kendine balama yollar Kadn kendine ak etmek Kadnn bakire olup olmadn anlamak Kadnn hamile olup olmadn anlamak Doacak ocuun erkek mi dii mi olduunu bilmek Doumdan sonra plasentay karmak Gebelii nleyen ilalar Gebelii salayan ilalar Afrodizyak ilalar Erken boalmay nleyen ilalar Bu forml ve tavsiyeler sadece folklorik tp ve telkin tedavisi psikoterapi asndan bir deer tayabilir. Bunlar antik tp ve ortaa slam tbbnda bulunabileceine gre ikincil kaynak olabilir.1 9 1 Kitapta geen arlk llerinin karl syledir: Miskal = 24 9 Krat (4.807 gr) Dirhem = 9 Krat = Okkann 1/400 (3.207 gr) Denk = 1/6 Dinar veya 1/4 Dirhem (0.801 gr) ekirdek = Buday tanesi miktar Krat =1/2 Danek (0.2004 gr) Dinar = 6 Denk Kist = 4 Ratl

23

Tuhfet l-Mteehhiln'dz afrodizyak macun terkiplerinin yer almamas ilgintir. Konuya btnlk getirmesi iin Dr. Kenan Sveren ile birlikte yaynladmz erefeddin Sabuncuolu (1385-1468?)nun Mcerreb-nme eserinden alman 9 forml aada veriyoruz.20 erefeddin Sabuncuolunun Mcerreb-Nme Adl Eserinde Yeralan Afrodizyak Formller: (Sleymaniye Ktphanesi, Fatih No: 3619) Macun- bellud: (varak 16b) Bu macun reme yollarn aar ve cimaa kuvvet verir. Yapl: Flftil, zencefil, karanfil, darin [Seylan tarn, kurfa], mastika [damla sakz], zire-i mdebbir [yabani keten, gafat], kavrulmu kzbere [kini], her birinden altar dirhem [20.16 gram]. Bellud [palamut, sindiyan] 200 dirhem [672 gram]. Hepsi birlikte dvlr, elenir. kat kadar kp alnm balla macun yaplr. erbeti byklere 10 dirhem [33.6 gram] kklere 5 dirhemdir [16.8 gram]. Macun- bah: (varak 16b) Bu macuna Macun-u hasene de derler. Cima arzusunu ok kuvvetlendirir, mideyi kuvvetlendirir, itah arttrr ve fena yelleri datr ve bara kuvvet verir. Hipokrat der ki: Her kim ki bu macunu yese ve gdasn slah eylese o kiinin tbba ihtiyac olmaz. Yapl: Msr anasonu, kerfis [kereviz] tohumu, kiir [kini] tohumu, algam tohumu her birinden 10 dirhem [33.6 gram], zirrverd [zirvend] 2 dirhem [6.72 gram], mastika [damla sakz] 2 dirhem, karanfil, akrkarha [nezle otu], ud-i Hind [Hint d aac, yalanc d aac] her birinden birer dirhem [3.36 gram]. Bunlar ayr ayr dvlr, elenir, hepsinin 3 kat kp alnm balla macun yaplr. Gnde bir miskal [10 gram] kullanlr. Macun- mtevekkili: (varak 17a) Cima kuvvetlendirir, kuluncu aar ve mide zayfl, ikinlik, ba ars ve mafsal arsn giderir, gut hastalna faydaldr. Yazn, kn; akitli, vakitsiz; perhizli ve perhizsiz kullanlabilir. Yapl: Turbit 8 dirhem [26.9 gram], sakamonya [Mahmudiye otu] 4 dirhem [13.44 gram]; tohum- kerfis [kereviz tohumu], nar- misk[Hint nar], zencefil, aknkarha [nezle otu], hayr- buvva [Afrika kakulesi], kereviya [yabani kimyon] her birinden ikier dirhem [6.72 gram]. eker-i Tebriz [Tebriz ekeri] ve btn ilalarla birlikte bal, sakamonya, benefe [meneke] ya ile eritilir, bala katlr zerine 15 dirhem [50.4 gram] tatl Ratl =10 Ukiyye = Yaklak 1 Litre Ukiyye =10 1/7 Dirhem 20 Uzel, lter-Kenan Suveren, Mcerreb-nme (lk Trke Deneysel Tp Eseri 1468), 1999, Ankara.

24

badem ya dklr. erbeti kklere 2 miskal [20 gram], byklere 3 miskaldir [30 gram]. Macun- mferrih: (varak 25a) Bu da ferahlatc bir macundur. Cinsel gc arttrr. Hazmettiricidir, cildi gzelletirir ve kiiyi rahatlatr. Yapl: Karanfil, besbse [kk Hindistan cevizi], suud [krk boum], habbz-zelm [Abdlaziz, ehvet otu], kebabe [Hint biberi, kebabiye], cevz-i buvva [bir eit kk Hindistan cevizi], mastika [damla sakz], darin [Seylan tarn, kurfa], buzidan [sahlep], anison [anason], iras [su zamba], ancura [srgan otu], helyun [kukonmaz], cevz-i Hindi [Hindistan cevizi, narl], cevz-i Rum [Anadolu cevizi, ceviz], badem-i mukaer [kabuu soyulmu badem], her birinden 3 dirhem [10.1 gram]; ud-i Hindi [Hint d aac, yalanc d aac], kurkum [zerdep, Hint safran], behmen [kuduz otu, krmz behmenjin her birinden 1 dirhem [3.36 gram]; varakl-hayal [kenevir] btn ilalarn toplam miktar kadar, eer varakl-hayal bulunmazsa 5 dirhem [16.8 gram] afyon.Yukarda belirtilen ila toplam kadar kavrulmu buday unu yahut leblebi unu [nohut] ile dvlr. Sonra hepsi tekrar toplamn kat kefi [kp] alnm balla macun yaplr. erbeti salamlara 3 dirhem [10.1 gram] zayflara yeteri kadar. Macun- felsife: ( varak 25b) Bu macun balgam keser, yelleri boaltr, meniyi arttrr ve dili revan eyler [dili aar, akc yapar]. Btn eklemlere fayda eder ve di diplerini salamlatrr. Yapl: Flful [karabiber], dr- fulftil [karabiberin uzunca bir eidi], zencefil, darin [Seylan tarn, kurfa], emlec [amla], balilah [balilac, belile], itarac [circir, yabani eruka, bahe teresi], zeravend-i mdehrec [lousa otu, boru elmas], babunc [papatya], asli kknar [recine], ac cevz-i Hind [Hindistan cevizi, narl], husyets-saleb [sahlep, tilkitaa] Her birinden 10 dirhem (33.6 gram); meviz menak [meviza, bit otu, da zm] 30 dirhem (100.8 gram); bezr-i rziyne [rezene tohumu] 7 dirhem (23.52 gram) bu ilalar ayr ayr dvlr ve elenir, toplam 3 kat kp alnm balla macun yaplr. erbeti 3 dirhemdir (10.1 gram). Macun- bni Sina: (varak 26a) Seilen macunlar arasnda bundan daha iyi macun yoktur, demiler. Az kokusunu giderir, balgam keser, azdan gelen kara suyu keser, gvdedeki yelleri savuturur, bekareti kuvvetlendirir, mesane tan eritir, basura faydaldr ve cimaa kuvvet verir, bel arsn giderir. Yapl: Nnahvah [Msr anasonu], bezr-i cezer [havu tohumu], bezr-i ibit [dere otu tohumu] her birinden 12 dirhem [40.32 gram], besbse [kk Hindistan cevizi], karanfil, mastika [damla sakz], her

25

birinden 12 dirhem [40.32 gram], akrkarha [nezle otu], ud-i hm [ud-i Hind Hint d aac, yalanc d aac], her birinden buuk dirhem [0.84 gram]; Misk 7 ekirdek yahut 9 ekirdek. Bu ilalar 3 yar bal yar ekerle macun yaplr. erbeti her gn 3 dirhemdir [10.1 gram]. Macun- rek otu: (varak 27b) Erken boalmay keser. Bel arsna, ba dnmesine; erliinden kalana [kesilene], olandan ve kzdan kalana; hazmszla, sancya, yrek yeline [kalp arsna] faydaldr. Yapl: Habbets sevda [rek otu, reotu] 20 dirhem [67.2 gram], zencefil 5 dirhem [16.8 gram], karanfil, darin [Seylan tarn* kurfa], her birinden ikier dirhem [6.72 gram]; dr- flful [karabiberin uzunca bir eidi] 3 dirhem [10.1 gram], kebabe [Hint biberi, kebabiye] 3 dirhem [10.1 gram], bezr-i bassal [soan tohumu], zaferan [safran] 2 dirhem [6.72 gram], suud [krk boum] 1 dirhem [3.36 gram], bezr-i incir [incir tohumu] 5 dirhem [16.8 gram], cevz-i buvva [bir eit kk Hindistan cevizi] 5 dirhem [16.8 gram], mastika [damla sakz] 3 dirhem [10.1 gram], kendir [kendir tohumu, kenevir] 1 dirhem [3.36 gram], havlcan 3 dirhem [10.1 gram] bellud [palamut, sindiyan] unu kavrulmu 60 dirhem [201.6 gram], buday unu kavrulmu 120 dirhem [202.2 gram] alnr birlikte dvlr, gerei kadar kp alnm balla macun yaplr. erbeti 2 dirhemden [6.72 gram] 4 dirheme kadardr [13.44 gram]. Denenmi Bah Macunu: (varak 28a) Yapl: Karanfil, dr- flful [karabiberin uzunca bir eidi], zencefil, darin [Seylan tarn, kurfa], zrnbad [yabani zencefil, zemebad], kakule [hamama], smbl, seliha [yaban tarn, saliha], asarun [oban dd, kedi otu], habbl belesn [belesan ya, Mekke pelesengi], zirrverd [zirvend], ud-i Hind [Hint d aac, yalanc d aac] her birinden beer dirhem [16.8 gram]. Mastika [damla sakz], havlcan, cevz-i buvva [bir eit kk Hindistan cevizi], zaferan [safran], bezr-i cezer [havu tohumu], bezr-i re [tere], ekkul [yabani havu], bezr-i fici [turp tohumu, kufak turp], bezr-i algam [algam tohumu], bezr-i bassal [soan tohumu], yonca tohumu, anison [anason], bezr-i kerfis [kereviz tohumu], bezr-i kendena [kandene tohumu, kk prasa], bezr-i kutum [pamuk tohumu], bezr-i kardam [yabani kimyon, kereviya], lbb-i fndk [fndk ii], cevz-i Hind [Hindistan cevizi], bezr-i ibit [dere otu tohumu], bezr-i ancura [srgan otu tohumu], husyets-saleb [sahlep, tilkitaa] her birinden onar dirhem [33.6 gram]. Lisanl asfir [dibudak, asfur] 9 dirhem [30.24 gram], kendir[kendir tohumu, kenevir] 8 dirhem [26.9 gram]. Bezr-i rziyne [rezene tohumu], tuderin [yabani hardal, blbl otu], helyun [kukonmaz] her birinden 7 dirhem [23.5 gram]. Besbse [kk Hindistan cevizi], kebabe [Hint biberi, kebabiye], behmen [kuduz otu, krmz behmen], buzidan [sahlep] her birinden 6 dirhem [20.16 gram], surud [krk boum] 4 dirhem [13.44 gram]. Herbiri

ayr ayn dvlr, elenir ve tatl badem ya ile kartrlr, iki kat balla macun yaplr. Ceviz byklnde alnp erbet yaplr. Macun- Nnahvah: (varak 29b) Bu macun, gerek yallktan ve gerekse zayflktan dolay cima yapamayan kiilere faydaldr. Mideye kuvvet verir, hazmettiricidir, meniyi arttrr, az kokusunu ho eder, di diplerini sklatrr, azdan gelen kara suyu keser, sddeleri aar, kovuktaki ta eritir. Yapl: Nnahvah [Msr anasonu], bezr-i cezer [havu tohumu], bezr-i kerfis [kereviz tohumu], bezr-i ibit [dere otu tohumu], besbse [kk Hindistan cevizi], mastika [damla sakz] her birinden onar dirhem [33.6 gram]. Karanfil karfa, akrkarha [nezle otu], asarun [oban dd, kedi otu], ud-i zaferan [safran] her birinden 1 danek [tane], misk drtte bir danek. Hepsi ayr ayr dvlr, elenir. Toplamnn 3 kat kp alnm balla macun yaplr. 4.5 dirhemi [15 gram] erbet olarak iilir. SONU Grld gibi Trk hekim yazarlar 14.-15. yy.dan beri bahnamelerle ilgilenmiler, ya klasik bahnameleri Trkeye evirmiler, ya da kendileri telif eser yazmlardr. Yaplan incelemeler bu evirilerde, evirenin kiisel eklentiler veya aslndan karmalar yaptn gstermektedir. Edinilen bir dier kan da Trk tabiplerin bahname tr eserlerinin kozmetoloji arlkl cinsel eitimi hedefledii ve fazla pornografik eler iermediidir. Dolaysyla bu alandaki aratrmalar ve almalar devam etmeli, ncelikle Trkiye ktphanelerindeki, hatta zel ktphanelerdeki bahnameler taranmal, kataloglanmal ve snflandrlmaldr. evirilerin Arapa veya Farsa orijinal metinleriyle karlatrlmas ve deerlendirilmesi, bu alanda daha salkl bilgilere ulalmasn temin edecektir.

27

TUHFETL-MTEEHHLN Evlilik Armaan

(Sadeletirilmi metin)

Prof.Dr.lter UZEL

nce Tanrya hamd, Peygambere vgden sonra... Akl sahibi kimselerce bilindii gibi, iyilik ve ihsan pek yce olan, Varlklarn Yaratcs, btn hayvan trlerine zellikle de yaratklarn en ycesi olan insana erkeklik ve diilik vererek birbirleriyle birletirip trlerini devaml klmak istemi; byk bir ltuf olarak da bu birlemeye ok lezzet ve haz vermitir; ta ki insanlar bu lezzetli ii yaparak dnyann sonuna kadar nesillerini srdrebilsinler... Bu bakmdan hekimler cima konusunda, daha bir ok yararlar aklamlardr. Nitekim eyh Davud [el-Antak], ciman pekok hastala ila olduunu; arsnn ise vcuda bitkinlik getireceini, sylemitir. Ciman zararlarndan korunmak iin zellikle gler yzl, tatl dilli, salnarak yryen, sevmeyi, sevilmeyi bilen bir gzel kadn semelidir. Bylece erkekte istek artar ki bu da aletin tam ve hazr olmasn salar. Cima, bedenin gelimesine, zararl fikirlerin yok olmasna; fkenin skunete dnmesine neden olur; bata ve gste olan arl giderir. A2a Cima bunlardan baka birok yarar salad iin basiret sahibi birok byk insan bu amala kitaplar veya risaleler yazmlar; gnl ekici gzellii anlatarak, cimaa uygun olan sevgililerin nasl olacan tarif etmilerdir. Eski hekimlerden Abdurrahman bin Nasr bin e-eyzer; nsan Tabiatna evk; Sevgiliyi Dnmek 21kabilinden benzeri bulunmaz bir eser yazmtr. nsan tabiatn bilenlerin belirttii gibi dnya lezzetlerinin ounda be duyudan ancak birisi zevk duyar. Fakat sevgilinin yzne bakmaktan gzmz, nazikne konumasndan kulaklarmz; amber kokulu salarndan koku alma duyumuz; al dudaklarm imemizden tad duyumuz zevk alr, onu sinemize ekmemiz de temas zevkimizi salar. Bu hisleri tam bilen ve tadan zevk sahipleri, yukarda bahsedilen hekimin kitabnn Trkeye evrilmesini ben aciz Tabip Mustafa EbulFeyzden istemilerdir. Ben fakir de, bunu kabul ederek eserin evirisine baladm ve adn Mevviku 't-Tb fi EmrV-Cim* [Cima steinde Tabiatn Teviki] koydum. Bu kitab on bap olarak dzenledim: Birinci Bap: Mahbbelerin uzuvlarnda olmas gereken en gzel vasflar.

2 Asl; Mzkeret 1 l-Habbe Tevvik t-Taba.

29

kinci Bap: Mahbbelerin ferleri ile ehvetlerinin az veya okluuna karar verdirecek belirtiler. nc Bap: Mahbbelerin yzne gzellik ve renk veren ilalar. A2b Drdnc Bap: Kl karp uzatan ve rengini gzelletiren ilalar. Beinci Bap: Dilere parlaklk verip, kirlenmesini gideren ve az kokusunu ho yapan ilalar. Altnc Bap: Bedeni semirtip, tazelik ve canllk veren ilalar. Yedinci Bap: Ellere ve parmaklara konan ilalar. Sekizinci Bap: Bedenin kokusunu ho klan ilalar. Dokuzuncu Bap: Mahbbenin fercini sk ve scak ederek slaklm [akntsn] gideren ve kokusunu gzel klan ilalar. Onuncu Bap: Nice fenlerden derlenmi garip srlar ve muhabbet byleri.

Birinci Bap
Mahbbelerin Uzuvlarnda, Ho zelliklerden Bulunmas Lazm Olan eyleri Bilmek Beyanmdadr
Mahbbelerin uzuvlarnda bulunmas gereken iyi ve gzel vasflarn bilinmesi gerekir. Ne zaman ki mahbbe gzel yzyle emsalsiz olsa; organlarnn oran kusursuz olsa; btn varl ile hoa gitse; onun letafet saan gl yzne baktka ruhta farkl bir hal ve ehvet gcnde hareket meydana gelir. Ona kavumak, onunla sevimek erkein en candan dilei olur. Bu bapta kadnn gzelliini artran, gzellik vasflarn bildirelim. Bu vasflara sahip olan baz mahbbeler vardr ki her yn ile fet-i cihan, yz gzelliiyle fika-i akran olurlar. Amma bazs da vardr ki aranan vasflarn bazlar onlarda noksan olur.

Ala
Basiret sahipleri demilerdir ki; Siyahlk bakmndan kadnn yzne ziynet ve letafet verici eylerden, grne gzellik verenler drttr: Bunlardan birincisi salar siyah olmak; kincisi kirpikleri siyah olmak; ncs kalar siyah olmak; drdncs gzleri siyah olmaktr. Krmzlk bakmndan gzellik veren eyler de drttr: Birincisi dili krmz olmak; kincisi dudaklar krmz olmak; ncs yanaklar krmz olmak; drdncs dibinin yani ardnn kynaklarmn krmz olmasdr. Zira kynaklarn krmzmtrak olmas fercin kzgnlna iarettir. Yuvarlaklk ynnden gzellik verici eyler de drttr: Birincisi yz deirmi olmak; kincisi ba deirmi olmak; ncs topuklan deirmi olmak; drdncs ardnn kynaklar deirmi olup yuvarlak ekilde olmaktr. Uzunluk ynnden gzellik verici eyler de drttr: Birincisi gerdan uzun olmak; kincisi boyu uzun olmak; ncs kalar uzun olmak; drdncs salar uzun olmaktr. Genilik ynnden gzellik verici eyler de drttr: Birincisi alm geni yani aln ak olmak; kincisi gzleri geni, yani yumuk gzl olmayp ahu gzl olmak; ncs gs geni olmak; drdncs de yz geni, topak ehreli olmaktr. Zira ehresi kk olduunda, deirmi dahi olsa makbul deildir. Sklk ynnden mahbbenin gzelliine mkemmellik veren ancak fercidir. Mtercim fakir der ki: feraset sahipleri, fercin skln mahbbenin aznn kk olmasndan anladlar. Nitekim ikinci bapta bu husus aklanacaktr.

A3b

Kklk ynnden gzellik veren eyler de drttr: Birincisi azdr yani azn kk olmas her bakmndan mahbbenin gzelliine mkemmellik verir; kincisi elleri kk olmaktr; ncs memeleri kk olmaktr; Drdncs ayaklar kk olmaktr. Aklanan bu vasflarla birlikte bamn ve yznn ekli de dzgn ve uyumlu olmal. Yani ba bykken yz kk olmamal; btn beden yaps her ynden uyumlu olmal; ne zayf ne de iman olmaldr. Sk tenli olmal, bedenin rengi krmzmtrak beyaz [pembe] olmal veya krmzmtrak siyah yani buday tenli olmal; elleri ll olup yumuak olmal; sohbeti tatl, kan scak, alml, ehvet-engiz, glmesi latif olmal, nzikane tebessm etmelidir. Kirpikleri siyah ve n dileri inci gibi dzgn dizilmi olmal, kalar siyah ve uzun olmal, bedeni hareket ettike k dahi hareket etmeli, alkalayarak yrmeli, sesi ince olup konumas ho olmal; ark sylemeye istekli tabiat olmal, ufak kemikli olup eklemleri ll ve endam uyumlu olmaldr. Bunu yan [Hikaye] Rivayet ederler ki, Ebul Hakem [Avf bin MuhallemjeeybnFnin mm tys adnda fevkalade gzel bir kz vard. Gzellik ynnden dier hatunlardan daha gzel olup zamannda onun gzelliine edeer hatun bulunmamakla, gzellii dillerde destand. A4a Akl ve feraseti ile de benzersizdi. Gzelliini seyretmek herkeste hayranlk uyandrrd. Mehur Arap airi mrl-Kaysn torunu olan Amr [b.Hicr] el-Kindinin Hris adndaki olu, kz grmeden ak oldu. Bu gen, gerei renmek iin yaknlarndan, bu ilerden anlayan bir hanm kzn tarafna gnderdi. Bu hanm, kz bizzat grerek ve grerek rendiklerini Harise bildirdi ve kz yle tarif etti: Grdm kz bir fet-i devran, b- cihanr servi boylu, srma sal, hill kal, ahu gzl, ekme burunlu, hokka azl, kiraz dudakl, inci dili irin szl, gler yzl, pskrme benli, gm gerdanl bir mahbbedir ki yz dolunaya, yanaklar gle benzer; bir tensbe maliktir ki sinesi ldayan ayna; sinesindeki memeler turun; memeler gmten iki hokka-i beyza gibidir. Kollar dkme balmumuna, eller pene-i Hurde benzer. Beyit: nce bel ayva gbek ard n hep uygun, Grmemi desem olur mislini em-i gerdn. Bu gerei renen Haris, kzn izdivacna talip oldu ve onunla evlenerek muradna erdi...

kinci Bap Mahbbelerin Ferlerinin Vasflar ve ehvetlerinin okluu ya da Azlnn Nasl Anlald ve Belirtileri Beyanndadr
Konuyu bilenler ve kadn gzelliini ineeleyen feraset sahipleri yle demilerdir: Mahbbenin az byk olsa ferci de byk olur. Az kk olsa ferci de dar olur. Dudaklar kaln olursa fercinin etraf da kaln olur. Aznn st duda kaln olursa, ferci yufka olur. Eer alt duda kk olursa ferci de kk olur. Dilinin krmzl fazla olursa fercinin rutubeti az olur, Yani sulu olmayp yal orta halli olur.

A5b Dilinin ucu yass olursa ferci gayet sulu olur. Burnu sivri olursa cima istei az olur. enesi uzun olursa ferci yksek yani yumru olur, kllar az olur, kaz gsne benzer. enesi kk olursa ferci de ukur olur. Yz geni ve boynu kaln olan mahbbenin kalalar kk, ferleri byk ve dar olur. Ellerinin ve ayaklarnn st etli olursa ferleri byk olur ve cimadan zevkleri de fazla olur. Baldrlar kaim ve sk etli olursa ehvetleri fazla olup cimaa istekli olurlar. Bedeni daima scak, dudaklar krmz, memeleri sk ve birbirinden uzak olursa bu, ehvet arlnn ve cimadan fazla zevk almann belirtisidir. Bedenin rengi krmzya yakn olmak, gk el gzl olmak, glmesi ok, hareketleri hafif olmak, msiki dinlemeye merakl olmak, kaim dudakl olmak; cima istei ve ehvet fazlalnn belirtisidir. Dudaklarn kaln olmas fercin etrafnn kaln olmasnn da belirtisidir. Dudaklarn ince olmas ise ehvet azlnn belirtisidir. Doutan srmeli ve iri gzl olmak ehvetin fazlal ve fercin kk ve dar olmasna delildir. Gzleri kafa tarafna meyilli, yani tepegz olmak, fercin ok geni olmasnn belirtisidir.

A6a Bilinmelidir ki mahbbeler bedenlerinin deiik olmasna gre birka smfa ayrlrlar. Her snfn kadnlk organ, mesafesinin yaknl ve uzakl asndan kendisine uygun bir erkeklik aleti bulmadka tam ehvet oluturamaz. imdi nce bu mahbbelerin snflarn belirtip sonra her snf iin uygun olan erkeklik aletini aklayalm. Btn kadnlarn bu konudaki durumlarn bilen tecrbe sahipleri, onlarn sekiz snfa ayrldn bildirmilerdir. Birincisi mteahhime; kincisi lezika; ncs kar; drdncs cevf; beincisi mtehhattime; akncs ekr; yedincisi mtehannika, sekizincisi fehvdr. Bu kadnlar kendilerine uygun erkeklik aleti bulmadka cima lezzetinden holanmazlar. Bunlardan birincisi mteahhime olandr ki fer i ya ile doludur. iman, iri ve kynaklar yumru olurlar ki bunlara tavan ba ad verilir. Byle olanlarda fer rahme kadar uzun aral olduundan zeker uzun olmadka kadn lezzet bulmaz. Hintli hekimler zekeri e ayrrlar: Birincisi uzun, kincisi orta, ncs ksa olandr. Uzunu 12 parmak boyunda; yani tutam; ortas 9 parmak boyunda yani iki tutam bir parmak; ksas da 6 parmak yani bir buuk tutam olur. Bunlara da ayr ayr isimler verilmitir. Ksacas mteahhime olanlar yani lhm ve ahm sahibi olan mahbbeler uzun olan zekere talip olur, ondan zevk alrlar. A6b Lezika; fercin semizken sonra zayflayp i yayla dolu olan yerleri boaldndan kynaklan birbirine yapk olduu halde, slpk olmasdr. Byle olan ferce giren alet ksa ve kaim olmadka mahbbe cimadan zevk bulamaz. Kar; rahim, uzak olup fercin dlyata uzunluu sebebiyle ukur olmasdr. Byle olan ferte bazen birlemeyi terk etmekle rahim bzlerek uzaklar. Byle olan fercin kaln ve kulakl bir zekere ihtiyac vardr ki fercin derinine girip hassas blgesine ulaabilsin. Cevf; fercin i tarafnda iki yanlar birbirinden uzak ve etsiz, yasz ve iinin kof olmasdr. Byle olanlara Trkede fos aml, derler. Ekseriya uzun boylu kadnlar ve ok douranlar byle olur. Bunlar kaim aletten haz duyarlar. Eer mereplerine uygun alet bulamazlarsa yeterli lezzet almadklarndan dargn ve titiz olurlar. Mtehhattime; fercin alt ve st eit olup ehvetin mesafesi yakn ve inzali seri olandr. Byle olan mahbbeler orta boyda aletle abuk doyuma ulamaktan holanrlar. Eer erken boalp fazla hareket edilirse nazikliinden kutusu rselenip fazla ar ve elem duyarlar. A7a ekr; fercin iki yan etsiz ve kurudur. Byle olanlar ince ve uzun aletten holanrlar. Alet ieri girince bilhassa bo olan etsiz yerlere

34

de ynelmeli yani o taraf alkalamaldr. Byle olmazsa mahbbelerde doyum olmaz cimam tadm alamazlar. Miitehannika; fercin d tarafnda iki yanlar, yani iki kynaklan kaln ve youn, ii de rahme kadar dolu ve skdr. Byle olan mahbbeye Htay ad verilir. Bunlarn cimadan holanmas kvam tam ince ve uzun aletle olur, bakas ile doyuma ulamayp zevk alamazlar. Fehv; fercin rutubeti fazla olduundan ii geni ve souk olur. Byle olanlar cimam tadn bilmeyip ehvetleri doyuma ulaamaz, ferlerine scaklk gelince birleirler. Bunlar alet iine gidip gelmektense kask kasa srtmekten holanrlar. Bu nedenle bu cins kadnlar ekseriya erkeklerden holanmayp kendi cinsleriyle srtmeye yatkn olurlar. Bilindii gibi her kavmin ve her yrenin kadnlan birbirine benzemez. Mesela Rum [Anadolulu] olan mahbbelerin rahimleri her ynden daha temiz ve paktr. Endlsl olanlann rengi krmzya yakn, zeklar saf, iyi dnceli ve rahimleri gzel olur. A7b Trk ve Ermeni avratlannm ferleri kirli ve kendileri de sk dourgan olurlar. Hint ve Sind memleketinin hatunlannn ahvalleri kt, yzleri irkin, kskan ve aklsz olur, ferleri de kirli olur. Zenci kadnlar geri ahmak ve kaim olur ama ilerinde yle gzeller bulunur ki deer biilemez. Bedenleri yumuak ve latif olur. Mekkeliler cazibeli, ehvet-engiz ve sevimeleri gayet leziz olur. Lkin bedenlerinin rengi gzellik sahiplerinin rengi gibi deildir. Msrl olanlarn ehvetleri ve cima istekleri oktur. Haleplilerin bedenleri tknaz, ferleri sk olur. amllar gzellikte orta halli olup cimaa istekleri de orta derecededir. Badatl olanlar dierlerine oranla daha cazibeli ve ehvetli olup birlemeleri de lezzetli olur. yi geinmek ve ho sohbet etmek isteyenler rakl kadnlar sesinlersinler ki onlar ok itaatkar olup iyi geimli olurlar. Olgun ve zeki evlat edinmek isteyenler Fars iklimi kadnlarn sesinler* Bilindii gibi mahbbeler ya bakmndan be dneme ayrlrlar. eyh Reis tbn-i Sina,

35

A8a Klliyt- Knun'unda aklad gibi ya devresi drttr. Yani insann doumundan lmne kadar ya asndan drt mertebe dnlmtr: Birinci mertebeye nem ya ve hadset ya derler. Bunun mddeti otuz seneye yakndr. kinci mertebeye vukuf ya ve ebb ya derler. Bunun mddeti krk yama kadardr. nc mertebeye khlet ya derler. Bunun mddeti altm yana kadardr. Drdnc mertebeye inhitat ya ve eyhhet yaderler. Bunun mddeti altm yandan mrn sonuna kadardr. Bilinmelidir ki mahbbelerin cimaa uygun olduklar an balangc dokuz yan bitirip on yama girincedir. nk hekimler hayz grme yann on yandan onbe yama kadar olduunu sylerler. Yani on yanda olan bir kzdan kan gelse hayz saylr. On yandan nce hayz grme bedendeki rutbet stnlnn (arlnn) belirtisidir ve bu hayz olarak dnlemez. Onbe yana gelince hayz grmeseler bu da bedenin kuruluunun ve zayflnn belirtisidir. Ancak sklkla geerli olan on A8b yanda hayz grmeye balayanlardr ki bu da mizacn dengeli olduunu ve beden gcnn yeterliliinin belirtisidir. Bunlara bliga ad verilir. Bedenen verimli yani cimaa uygun olduklar an sonu da ebbetin sonudur ki bu da krk yana kadardr zira tp kitaplarnda aklanmtr ki, otuz alt yan aan kadnlarn bazlarnda hayz kesilir. Bu onlarn yallk balangc olup altma varncaya kadar kalan yirmi drt seneye 4 hadd-i iys ad verilir. Bazlarnn da altm yana dein hayz grmeleri ve gebe kalmalar muhtemeldir. Sonu olarak mahbbelerin verimlilii on yandan otuz alt yana kadar olup bu yirmialt seneyi inceleyen hekimler be mertebe varsayp her birini bir adla isimlendirmilerdir. Nitekim kitabn merhum mellifi bu be mertebenin her birini bildirerek yle der: Birinci mertebeye hadse yani tazelik, denir. Bunlar pek taze olup bulua kadar olanlardr. Bu yata olan mahbbelerin szleri doru olur ve sadk olurlar. Lkin sr tutmayp ne iitirlerse sylerler, erkeklerden ve kadnlardan pek kanmazlar. kinci mertebede olanlara atik yani gen kz, tabir olunur. Bunlar bulua henz erip tazelikleri dahi olgunlamam mahbbelerdir. Yalar

36

A9a onten onbe yana kadar olan sredir. Bu ya mahbbelerin henz geyik etine girdikleri (brndkleri) zamandr ki btn uzuvlarna canllk, ehrelerine pembelik gelir, naz ve edaya balayarak gnl almak ve ivebazlk etmekle hner gsterir, cazibeleri fazla olup gnbegn ehvetleri de fazla olur; lkin hicaplar galip olduundan utanga olurlar. ncye ebabet yani delikanllk devri, denir. Bunlarn gelimeleri tamam, tazelikleri yerinde, dnce ve duygular da kemale ermitir. Akllca, edep ve hay zere lfet etmeye balarlar. Dnemi, onbeinden yirmi yana kadardr. Drdnc mertebeye mtenhiyet- ebb derler ki genliin sonu, demektir. Bunlar tazelikleri son bulup gzelliklerine canllk katmak iin kendilerine eki dzen vermeye balayan mahbbelerdir. Sevimeye dair konulardan haz duyup gzelliklerini bildirmek iin salnarak yrrler, kvrak ve ekici hareketler sergilerler. Onlarn katnda cimadan daha lezzetli bir nesne yoktur ve erkee muhabbetleri ok fazladr. Evlat edinme arzular da fazladr. Bu mahbbelerin ya da yirmisinden otuza kadardr. Beinci mertebeye nasaf yani orta yal, denir. Bunlarn yz gzellikleri gnden gne eksilir ve gl yzlerine hazan eriip ehreleri aarmaya, uzuvlar gevemee balar ve noksan ehvetlerinden dolay fikirleri de fesada urayarak mitsizlie derler. A9b Ancak elerine sevgiye ynelip tm ilerinde dayanma ve gzel davranla iltifat zre olurlar. Bunlarn ya da otuzdan otuz alt yama, nihayet krka kadardr. zetle bu mertebeyi aan kadnlarda bir letafet kalmaz, cima yapmakta da tam lezzet olmaz. Uygun olan bakas ile evlenmektir. Eer bu ya aanlar varsa ve baka are yoksa zorunluluk gerei ve ehveti defetmek iin birlemeye talip olunur. Deilse bunlarla fazla ciman vcuda zarar verdii tp kitaplarnda bildirilmitir. Nitekim bu ya geen yani khlete varm kadnlara, tabipler katnda acz tabir olunup mcmaatlarndan uzak durulsun, diye tenbih olunmutur. Baz mahbbeler azalannn uyumu ve ehvetlerinin bilinmesi ynnden e ksma taksim olunmulardr: Birinci ksm: ehvetlerinin fazlal ynnden cimaa istekli ve evlenmee aday olan mahbbelerdir. Bunlar da be snftr: Birincisi, tazelii kemalini bulmu; kincisi, boyu ksa olup fitne yaratan nzennler; ncs, ince belli nazik ekilli ve zarif grnl olanlar; drdncs, sk tenli olup yumru tavarl olanlar; beincisi, kocasz kalan kadnlar. Bu be snf cimaa gayet arzulu olup istekleri de ok fazladr. ikinci ksm: ehvetlerinde hareket olmayp cima istekleri az olan mahbbelerdir.

37

AlOa Bunlar da be snftr: Birincisi, yeni yetimi mahbbelerdir; kincisi, uzun boylu olan hatunlardr; ncs, pek etli yal ve beyaz tenli olanlardr; drdncs, ok zayf olanlardr; beincisi de, eri tarafndan cimaa zorlananlar gibi. Bu gibi mahbbeleri pp okayarak, sarlp severek ve dudaklarndan ierek ehvetlerini harekete geirip cimaa rabet etmelerini salamak gerekir. Bazlar ise fercin dnda cima yapmakla ehvetleri harekete gelir. Yani ferlerine girmeden nce makat tarafna dayamakla ehvetlenirler. Bu nedenle bu gibiler ou kez domalp cima olmaktan zevk duyarlar. nc ksm: Cima hususunda durumlar eitli olan mahbbelerdir. Yani ehvetleri sknet zre olup kendileri cima grevine talip olmazlar. Bunlar da snftr: Birincisi, kk yata olanlardr ki, ehvetlerini belli edip cima isteklerini yalan gerei aklayamazlar; kincisi, ebb devrinde olanlardr ki, tazelikleri yerini bulmakla kendilerine arballk vermekten tr nazlanarak cimaa meyi etmezler. Amma erkek tarafndan ilan- ak ve sevda gsterilince de istee dizgin germeyip AlOb teslim olurlar; ncs, ehvetlerini tahrike utanmalan engel olup cima yapmaa rabet gstermeyenler ki kendilerine yana gre nazlan kadnm atasz sylenmesin diye naz ve ikayete cesaret edemezler, erkek gler yz gsterse, hemen ukurlan gevemeye balar. unun iyi bilinmesi gerekir ki, avratlar doyuma ulamak bakmndan e ayrlr: Bunlar abuk, orta ve ardr. Mesela uzun boylu ve ince belli olanlar tez doyuma ularlar; ksa boylu ve kaln belli olanlar ge doyuma ularlar ve bedenleri orta olanlann doyumlan da orta olur. nzalin belirtisi udur: Ellerini ayaklarn brakr, gzleri klr ve erkei ile yz yze gelmekten utanp kolunu yzne koyar ve aln terleyip eklemleri gever ve titreme gelip ehvetinden erkeine sanlr. Bunlar doyuma ulamann belirtisidir. Eer erkein ve mahbbenin doyumlan ayn anda oluyorsa, kadna gre ondan yksek zevk ve lezzet bulunmaz ve bu onlann aralanndaki ilgi ve sevginin artmasna neden olur. Amma doyumu birbiriyle ayn zamanda rastlamayp yakn doyum olursa, bu yaknlk ne oranda olursa sevgi de o oranda fazla olur. Erkee layk olan ve yaraan, avradn doyumunu hissetmedike kendisi doyuma ulam olsa bile aletini ekip almamasdr, ta ki avrat da cimandan lezzet duysun. Bazlarna gre kadnlarn ferci tiptir. Biri kebir [byk]; biri mutavasst [orta]; biri de sagir[kk]. Nitekim erkein zeker uzunluunun da tip olduu daha nce aklanmt. Bu tipin

Al l a her biri kinayeli olarak bir isimle adlandrlmtr. Mesela erkein zekeri uzun ve byk olanlarna, filin byklne kinaye olarak fl demilerdir. Trke fil, demektir. Orta boylu olanna, at cismen orta boyda olduundan hsn, Trke kheylan, denilir. Zekeri kk olanlarda da koun kklne dayanarak keb demilerdir, bu da Trkede ko, demektir. Kadnlarda ise ferci byk olana file, ferci orta olana fers-remeke yani ksrak ad verilmi; ferci kk olanlara da nace yani koyun, demilerdir. Bu da biline ki, cime lezzeti ksmdr: Birincisi, cimadan tam lezzet almaktr; kincisi, orta lezzet almaktr; ncs, eksik lezzet almaktr. Dier ifadeyle; tam, orta ve eksik uygunluktur. Lezzetin tam ve olgun olmas aletin ferci eksiksiz doldurmas ve boalmann da ayn anda olmasyla mmkndr. Mesela filin fileye; kheylann ksraa; koun da koyuna kavumas gibi. Amma lezzetin orta olmas; filin ksrakla, kheylanm koyunla kavumas gibidir. Bunlarn uygunluu tam olmadndan lezzetleri de tam olmaz, orta olur. Mtercim fakir der ki, bu ekilde lezzetin orta olmas mahbbeye gredir, yoksa Pazar [alveriin] erkekten yana olduu aktr. Amma kheylan fileye ve ko ksraa varsa, lezzetin tam olmas ya da olmamas Al l b iki tarafn tutumuna baldr. ncs, lezzetin eksik olmasdr ki bu da filin koyun; koun da fille birlemesi gibidir. Bylece durum asla uygun olmadndan iki taraf arasnda dostluk ve muhabbet olmayp birbirlerinden nefret ederler. Mtercim fakir der ki, lezzetin eksiklii koun fille birlemesindedir yoksa filin koyunla birlemesinden lezzet alamamak belki kadnn tahamml edememesinden dolaydr ki, ayrlmadka rahat edemezler. Eer ayrlmazlarsa rahim hastalanarak verem olur. Avratlar bu duruma kask veremi oldu derler. Szn ksas zarfn mazrufa uygun olmas ok nemli olduundan evlenmek isteyenler, e olacak kadnlarn vasflarn gz nne alarak aletlerine uygun olan snftan seim yapmaldrlar ki, aralarnda salkl bir uyum olsun. Kadnlarn gizli srlarndan zikredeceimiz eyler, bu bapta bu kadar yeterlidir.

39

nc Bap
Ten Rengine Gzellik ve Yze Renk Veren lalar Beyanndadr
ncelikle mahbbenin yzne bakmak adet olduuna gre, yze makyaj yapmak da ok nemli bir konudur. Zira yzn al al, beyaz beyaz olsa, mahbbe dier gzelliklerinde eksik bile olsa, o gzel yze bakmakla ehvet uyanr. Bu bapta yz temizleyen ve yze aydnlk veren eyler belirtilecektir. A12a Birinci fasl Gaslat diye yzdeki lekeleri temizleyip yz beyazlatan ilalara denir. Buna Trkede dzgn derler. Lekeleri giderecek ilalar unlardr: Arpa unu, burak unu, pirin unu, tatl badem, kavun, hyar ve kabak ekirdekleri, turp ve tere tohumlan, yumurta kabuu, hardal, pamuk tohumunun ii, zaferan, zmk- ahmer ve zmk- asfar, mazdeki, kitre, incir, gnlk, mrdesenk, anzarut ve mrr-i sf ile iri otu ve bunlara benzeyen ilalar ki bunlar dzgn yapmnda kullanlr. Gasl terkibi: Rengi saflatrr ve cildi temizler; Yapl: Kabuu kartlm bakla ve burak, ac bakla, turp tohumu niasta; eit miktarda alnp dvlr, gerektiinde yze srlr. Dier bir terkip: Bu da yukardakine benzeyen etkiye sahiptir. Yapl: Mercimek unu, nohut unu, niasta, anzarut, mazdeki, bure eit miktarda alnp dvlr; i balla kartrlr, uykudan kalknca yze srlrse yz temizler. ok iyi bir ilatr. Dier bir terkip: Bu da yzdeki benekleri, leke ve illeri yok eder. Yapl: Bir limonun tepesi kesilip iine snn- Msr doldurulur, az kapanp kle gmlr, iyice piince A12b ii karlp alnr ve hamama girince il olan yerlere srlr, birka defa srmekle iller tamamen temizlenir. Dier bir terkip: Bure-i Ermeni 1 cz; tatl badem 2 cz alnr, kantnlr, ince dvlp yze srlr. Dier bir terkip: Mrr-i sf, mercimek, eit miktarda dvlp incir suyu ile kartnlr ve yze srlr.

40

Dier bir terkip: Meyan kk 1 cz; mrr-i sfi 2 cz. Bunlar dvlp bir miktar sirke ve su ile kartrlr, akamdan yze srlr, sabah olunca yz kepekli su ile ykanr. Dier bir terkip: Yzde olan leke ve benekleri giderir. Yapl: Kavun ekirdei ve kam kknn kabuu, herbirinden beer dirhem; turp tohumu, tere tohumu ve knds, herbirinden ikier dirhem. Bunlar ince dvlp turp suyu ile yorulur ve akamdan yze srlp sabah olunca yz kepekli su ile ykanr, ok faydaldr. kinci fasl Tene gzellik veren gumreler anlatlacaktr, gumre Trke kzlca demektir. Yz saf ve berrak yapar. Bu ilalar unlardr: Terkip: Zmk- ahmer ve zmk- asfar, herbirinden eit miktarda alnr, dvlr ve kk ocuun sidii ile slatlp akam yze srlr ve sabah olunca temizlenir. Dier bir terkip: Bure ve taze mersin yapra, burak unu, eit miktarda alnp dvlr, su ile lapa gibi yourulup yze srlr. Dier bir terkip: Beyaz balmumu A13a stbec, buza ya, gl ya, her birinden 1 cz alnr; yalar eritilir, sonra stbec dvlp bu eriyie ilave edilir. Akamdan yze svanr, sabah olunca yz saf su ile ykanr, ok faydaldr. Dier bir terkip: Bu da yz temizlemekte ok yararldr. Bir miktar san zrnk su ile koyulancaya kadar kaynatlr sonra 8 dirhemi alnr, mrr-i sfi, ac bakla unu, nohut unu, kavun ekirdei ii, herbirinden eit miktarda alnp zrnk ile baka bir yerde eritilip kullanlr. Benzeri yoktur. Dier bir terkip: Teni saf ve rengi krmz yapar. Kitre ve ince dvlm billur [beyaz cam]; zaferan, ac bakla, pamuk ekirdei ii, her birinden birer miskal. Bunlar dvlp bir miktar badem ya ile kartrlr, yze srlr. Dier bir terkip: Yz krmzlatrr. Yapl: Hardal- ebyaz, zmk- ahmer, bure. Her birinden eit miktarda alnr dvlr, yumurta sans ile kartrlp yze srlr. Dier bir terkip: Vcudun beyazn beyaz, krmzsn krmz yapar, yaralarn eserlerini ve yzdeki leke, benek ve illeri tamamen yok eder. Eer bir kimse buna yedign ara vermeden devam ederse bu terkip o kimsenin yzne yle bir parlt ve canllk verir ki kardei bile grse onu tanyamaz.

41

Yapl: Kabuu km mahlep 10 miskal; pimi ada soan 5 miskal, dvlp inceltilmi besbayec, 5 miskal, zaferan 1 miskal, nbet ekeri A 13b 8 miskal, mmirn, nane, nohut unu, kitre ve pirin unu, her birinden ikier miskal; glnar 6 miskal, verd-i ahmer 4 miskal, iri 10 miskal, hurma 20 miskal; suruncan, mevzek ve mazdeki, her birinden 10ar miskal; asl- lye 8 miskal; pimi soan, hardal- ebyaz, her birinden beer miskal; kepek suyu 20 miskal; incir bal 20 miskal Btn bunlar dvlp hepsi kepek suyu ile yourulur ve bir miktar glya ve yumurta sars konup hap yaplr, gerektiinde akam yze srlp sabah olunca yz lk su ile ykanr ve yanm en suyu ile kaynatlp buharna yz tutulur. Sonra bir miktar gl ya srlr. ok yararldr, bu ilacn benzeri yoktur.

Drdnc Bap
Kl karan, Uzatan ve Kln Rengine Gzellik Veren lalar Beyanndadr
Birinci fasl nsan bedenindeki kllar drde ayrlr: Birincisi; yz gzelliine ziynet ve bedene yarar veren kllardr. Mesela bata olan salar, kalar ve kirpikler gibi. Bunlarn gzellik verici ve yararl olduu bilinir. kincisi; yalnz gzellik vermek iindir. Mesela erkeklerin sakallan gibi. ncs; yararl olanlardr. Mesela vcudun sair yerlerinde olan kllar gibi. Drdncs; fena kllardr. Mesela koltukta ve kaskta olan kllar gibi. A14a Bu kllan gidermek iin ayva ekirdei suyu srlmeli, ilem ayda defa tekrar edilmelidir. Kllar temizlenir. Kl karmak iin: Bir miktar zac ve safran, ok ince dvlp zambak ya ile birletirilir, istenen yere srlrse kl kanr. Dier terkip: Yanm fndk ii 20 adet, ayvadne gl, lden, zrnk, knds, her birinden birer cz. Bunlar bir demir kap iinde ban ya ile siyahlancaya kadar kaynatlr, sonra kl bitmesi istenen yere srlr. kinci fasl Kl karartc ve kzartc ilalar: Salar siyahlatrmak iin: Bir miktar knay eit miktarda ivitle yeteri kadar sumak suyu ve eki nar suyu ile yourup salara srmelidir. Dier terkip: Mrdesenk, bure eit miktarda alnr, bir kaba konup zeri drt parmak artacak kadar su doldurulur, gnee konur. Bu suyun iine batrlan yn paras siyahlancaya kadar kanm gnete braklr, sonra szlr ve bu su ile kna ve ivit her birinden onikier cz alnp yorulur, adet olduu gibi kullanlr. Dhn- akyk, yani gelincik iei ya kllar siyahlatrr: Yapl: Gelincik iei alnr, glgede kurutulur, sonra iyice dvlp elekten geirilir. Daha sonra 16 dirhemine 100 dirhem mersin ya katlp gnee konur, yirmi gn durduktan sonra alnp kullanlr.

43

Dier terkip: stenilen miktarda maz, zeyt ya ile yalanr, bir mlek iine konulup siyahlancaya kadar A14b yaklr sonra ince dvlp 20 dirhemi alnr; 10 dirhem rastk ta, 2 dirhem ap, 1 dirhem Hac Bekta tuzu, hepsi dvlp sumak suyu ile slatlr ve kullanlrsa salar siyahlatrr. Dier bir terkip: Kna 1 cz, vesme 2 cz, mrdesenk, bure, zeyt ya ile kavrulmu maz, rastk ta, ap, kesira, karanfil, her birinden eit miktarda alnr yorulur, salara srlr. Dier terkip: Kna 1 cz, semed 2 cz, mrdesenk, ap, milh-i enderan, kavrulmu maz, herbirinden eit miktarda alnp dvlr, sirkeyle youndur, kzmcaya kadar braklr, sonra kullanlr. Ya terkibi: Bu ya kllara srlrse kllan siyahlatrr, kklerini kuvvetlendirir. Yapl: Defne tohumu, lden ve efsentinden birer cz; servi kozas 2 cz. Bunlar iyice dvlp bir beze balanp kn yaplr, yeteri miktarda mersin yann iine konur ve scak bir yerde bir hafta braklr, sonra kn outurulup sklarak ya kanlr gerektiinde saa ve sakala srlrse onlan siyahlatrr. Galenos boyas: ok tavsiye edilen bir boyadr. Yapl: Taze ceviz iei alnr bir miktar zeyt, bir miktar zift bunun drtte biri kadar kei ya ile dvlp ba boyanr. Dier boya, yapl: stenildii kadar kuru zm ekirdei iyice ykanr, sonra ince dvlp az dar bir ieye konur ve zerine tancaya kadar rugun konup at fksna gmlr, bir ay olgunlamaya braklr, A15a sonra karlp kullanlrsa ok faydal olur. Dier bir boya: Bu boyann yapmna zen gsterilirse bir yl bozulmaz. Boyay ele veya baka yere dokundurmamaldr; zira dokunduu yeri siyahlatrr, salara srlrken ellere deriden eldiven giymeli, boyay yze damlatmamaya almaldr. Yapl: Zeyt-i infak 100 dirhem, gelincik iei 50 dirhem. Bunlar ie iine konur, az yapkan amurla iyice kapatlr, scak bir yere konup onbe gn orada braklr; sonra az alp iyice szlr, sonra zerine zeyt miktar kadar sirke konur, 11 adet maz, zeyt ile kavurulur, iyice dvlr ve mrdesenk 14 miskal, zac- Kbrs 5 miskal, kna 9 miskal, nar kabuu 10 miskal, vesme 5 miskal, ades 2 miskal. Bunlar ince dvlp hepsi ienin iine konur ve hafif atete sirke uup ya kalncaya kadar kaynatlr, sonra szlr ve saklanr. Salara srlp zerine asma yapra veya hatmi yapra vesaire konur ve balanr. Sabah olunca

44

banyoya girilip ykanlr ve kokulu yalardan srlr, bir seneye kadar rengi deimeden kalr. Bu boya srldkten sonra eer onbe gnde A15b bir defa salarda aarm kllar olursa misvak eklinde bir aac bu boyaya batrarak aaran yerlerin dibine srmelidir, yararl olur. Dier terkip: Bu da iyi gelir. Yapl: Bir Ebu Cehil karpuzu alnp tepesi delinir, ii boaltlp yeteri kadar defne ya ve gelincik iei ile doldurulur, az kapanr, st hamurlanp bir frnda bir saat kadar kaynatlp sonra karlr, ya szlr, saklanr, stendii zaman saa ve sakala srlr, ok yararldr. Dier terkip: Hintli bilgin ve hekimlere gre siyah eein trna alnp yaklr, mersin ya iinde kartrlp boya yaplrsa salar siyahlatrr. Dier terkip: Bir meta yani yz yazcsndan nakl olunmutur ki bu boya ok denenmi olup ok iyidir. Yapl: Gelincik iei, brtlen usaresi, kurutulmu maz, hubslhadd, her birinden 1 cz, ap drtte bir cz, bunlar sirkeyle kaynatlr, szlr, gerektiinde kullanlr. Dier terkip: Bazlar, bir miktar karanfil dvlp kna ile kartrlp salar boyansa ok siyah olur derler. Dier terkip: Bu terkip bulua ermeden kullanlrsa o kimse ihtiyarlamaz yani sa, sakal aarmaz. Yapl: Krlang kan 1 habb-i misk bir miktar, zibak- rsssi. Bunlar bir yerde toplanr ve koklanr. eyh bn-i Sina, Knun'unda rutubetli mizac olup bnyesi gl olan kimse bir dirhem krmz zac kullansa beyaz kllar dklr, yerine krmz kllar kar der. A16a Gene bn-i Sin, Knun'unda Bir kimse her gn bir tane kabliyi aznda ineyip yutsa, buna bir yl devam etse o kimsenin genlii srekli olur ve ihtiyarlamaz, yani sa sakal aarmaz der. Terkip: Salan krmzya eviren boya. Yapl: Topalak ve knds eit miktarda alnp suyla kaynatlr, sonra szlp salara srlr. Dier bir terkip: arap tortusundan [yanm olan veya olmayan] alp balk ya ile kartrlr sonra srlr. Dier Terkip: Salar kzllatrr ve gzelletirir.

45

Yapl: Bir miktar eki nar kabuu yeteri kadar su ile bir gn bir gece slatlr. Sonra iine 1 cz demir tala 1 cz tuz konup kaynatlr ve szlr. Sonra su ile kna birka defa slatlp boya yaplr. Salar kzartan boya, yapl: Kna, ivit ve mukl. Her birinden 1 cz. Bunlar bir miktar dvlm hatmi kk ve yeteri kadar su ile yourulup boya yaplr. Dier terkip, yapl: Kna ve ivit. Bunlar sumak suyu ile yourulup boya yaplr. Bu boyay ekseriya aml kadnlar kullanrlar, salar siyah olur. Birka kez srlr ki etkili olsun. Dier terkip, yapl: Az dar kurun bardan iine 41 tane slk konur. Slkler nce bir yaraya yapm olmaldr. Sonra zerine zeytin ya konup az kapanr A16b ve at fksna gmlr, 40 gn yle braklr, sonra karlp saklanr. Saa srmek istenirse ellere bir miktar rugun srlr, sonra o ya salara srlrse benzeri yoktur. Bu boya ok iyidir ve denenmitir. Salar siyahlatran boya, yapl: Nure ve mrdesenk ve emlec ve scak kil, Arap zamk, her birinden 3 dirhem, zac 2 dirhem. Bunlar ayn ayr dvlp sirkeyle yourulur, sonra, ba hatmi ile yalanp kuruduktan sonra bu ila srlr, bir gece braklp ertesi gn hatmi ile tekrar ykanr, ok iyi olur. Bazlar, zeytin yapran kaynatp suyu ile ba ykasalar salar kvrcklatrr, derler. Dier terkip: Salar kvrcklatrr. Yapl: Boy tohumu unu, sedir, mrr-i sfi, maz, nura ve mrdesenk, eit miktarda alnr, bir arada dvlp su ile yourulur, salara srlr, salar kvrck ve gzel yapar. Terkip: Fazla kvrck ve dolak salar amak iin: Yapl: Bezr-i katuna z suyu, hatmi z suyu, eit miktarda alnp toplanr, salara srlrse salarn dolan ap gzellik verir. nc fasl Kl karc ilalar: Mesela ka, sa sakal gibi. Bu ila kalar karmakta ok denenmi ve etkilidir. Baa srlrse bataki zayf kllar dkp yerine kuvvetli kl karr. A17a Yapl: Bir miktar taze vezarih, Trke kuduz bcei denir, alnp kanad ve kuyruu kesilir, sonra glgede kurutulup dvlr, yeteri kadar meneke ya ve zeytin ya ile koyulamcaya kadar kaynatlr ve bu sv istenilen yere srlr.

46

Dier terkip: Bir miktar knds dvlp yumurta ak ile yourulur ve istenen yere srlrse kl karmada ok etkilidir. Dier terkip, yapl: Yanm eek trna ve yanm boynuz rugun ile dvlp srlrse kl kar. Dier terkip: Cade ve lden eit miktarda alnr, kvama gelmi pekmezle kartrlp istenen yere srlr. Birka kez kullanmak gerekir ki etkili olsun. Dier terkip, yapl: Yanm inci sedefi 1 cz, filful 2 cz, kna tohumu yarm cz, dvlr 3 cz zeytin ya ile kartrlp istenilen yere srlrse kl karr, denenmitir. Drdnc fasl Kl kmasn nleyen ilalar: eyh bn-i Sin, btn uyuturucu ve souk tabiatl ilalarn kl kmasn nlediini, yazar. Koltukta ve kaskta olan kllar yolduktan sonra bu ilalardan srseler bir sre kl kmaz. Terkip: Ban otu, afyon ve baldran tohumu. Her birinden birer miktar alnp sirkeyle kaynatlr ve birka defa srlrse kl karmaz. Dier terkip, yapl: Glgede kurumu kurbaa eti, tatl su kaplumbaasnn kan, bure-i ahmer, mrdesenk, yanm sedef. Her birinden eit miktarda A17b alnp su ile yourulur, kaskta olan kllar yolunduktan sonra srlrse bir daha kl kmaz. Dier terkip, yapl: Iklimiy ve isfidacdan birer cz, ap yarm cz. Bunlar taze ban otu suyu ile eritilip bir nceki gibi srlr. Dier terkip, yapl: ncir st, karnca yumurtas, zebedl-bahr, turun ekisinden birer cz; dvlecekler bir yere toplanr ve dvlr, istendiinde kasklara defa srlr. Bu ilatan bulua ermemi kzlarn kasklarna srseler asla kl kmaz. Dier terkip, yapl: Bir miktar zrnk, taze ban otu usaresi ile dvlp srlse yararldr. Dier terkip, Galenosdan alnmtr; Yapl: Mer mhz, ebhul, servi yapra, incir yapra, bunlar kurumu olmal, ferbiyn, ancudan kk ve azeryun, nehir yengeci, her birinden 1 cz. Bunlar dvlp elenir, prasa, taze kini veya kereviz suyu ile yourulup kurutulur. Sonra koltuunda veya kasnda olan kllar yolunur, bu ilatan geceleyin kl yeri kzarana kadar srlr. Bu ilem defa tekrarlanr, bir daha asla kl kmaz.

47

eyh bn-i Sin der ki kirpi ya iinde iyice kaynatlp szlr ve saklanr. Sonra istenilen yere srlrse bu da kl kmasn nler. Dier terkip: Kllar yolmak iin. Yapl: Bure ve zrnk, eit miktarda alnr ve bir miktar sabr katlp su ile bulama gibi oluncaya kadar yourulur, A l 8a sonra kasklara ve koltuklara srlp kllar yolup temizler. Bazlar bure ile zrnn zerine 4 parmak miktar kncaya kadar su koyup kaynatrlar. Tamamen kaynamas bir tavuk ty batrnca tyleri dklnce anlalr. Sonra ateten indirilir, szlr, gnee konur birka gn durduktan sonra katlar, saklanr. Kullanmak istenince bir miktar alnp ok az su ile eritilir, istenen yere srlr. Bazlar bu suyun iine drtte bir miktar rlagun koyup sabah olunca kaynatr, sonra ya saklarlar. Gerektiinde pamukla istenen yere srlrse ok yararldr, kllar hemen dker. Dier terkip, yapl: Kalye ta 2 cz, bure 1 cz, zrnk 10 cz. Bunlar bir yerde toplanr, zerini rtecek kadar su konur, gn ylece braklr, sonra szlp suyu alnr ve rlagun ile suyunun yars azalncaya kadar kaynatlp saklanr, gerektiinde kullanlr. Eer kokusunun gzel olmas isteniyorsa iine eftali yapra, topalak, snbl-i Hindi ve dhir gibi ilalar koymaldr.

48

Beinci Bap
Dileri Parlatan, Paslanmasn Gideren ve Az Kokusunu Ho Eden lalar Beyamndadr
Bilindii gibi mahbbelerin dileri Al 8b beyaz ve az kokular ho olursa, bu onlarn gzelliine gzellik katar. Eer diler; siyah olur ve azlan fena kokarsa, bu da onlarn gzelliine halel getirir ve nefrete neden olur. Bu nedenle bu bapta dilere parlaklk veren ve az kokusunu gideren ilalar anlatld. Dilere parlaklk veren ilalara senn ad verilir. Senn: Kavrulmu arpa unu ve kavrulmu incir birer dirhem, zbedlbahr 3 dirhem, yanm sedef, nehir yengeci ve yanm yumurta kabuu her birinden ikier dirhem. Bunlar ince dvlp dilere srlr. Dier senn: Bu da dilere cila verir. Yapl: Yanm geyik boynuzu, Hac Bekta tuzu, zbedl-bahr, herbirinden 1 cz, yanm kam kk 2 cz, sadic, ini paras drte bir cz. Hepsi birlkte iyici dvlp dilere srlr. Dier senn: Nar kabuu 2 cz, urkus-sufr, glnar, sumak, ap ve maz, her birinden birer cz. Bunlar dvlp yukardaki gibi kullanlr. Dier senn: Oynam dilere kuvvet verir ve parlatr. Yapl: Bir miktar Hac Bekta tuzu, bir kada konup atee tutulur. Ismncaya kadar braklr. Sonra katrana batrlr ve 1 cz alnr, zbedl-bahr, tarn, mrr-i sfi, topalak, yanm sedefin her birinden birer cz, eker 3 cz; kfur yanm cz. Hepsi dvlp kullanlr. Dier senn: Dileri A l 9a temizleyip parlatr. Bir miktar nbet ekeri ezilip parmak, sekencebine batrlr, toz edilmi ekere bulanarak tekrar tekrar dilere srlr. Sonra az su ile alkalanr. Haftada bir kez uygulamaya devam edilirse diler ok temiz olur. Hap terkibi: Bu hap nekhe yani az kokusunu iyiletirmekte ok yararldr. Yapl: yice ayklanm krmz gl, ak sandal, sar sandal ve sad. Her birinden 10ar dirhem, seliha, snbl, krfe ve karanfil, cevz-i bevv, her birinden 4 dirhem, kfur yanm dirhem. Bunlar iyice dvlr, iek suyu ile yourulup nohut byklnde hap yaplr. Bir tanesi aza atlp inenir.

49

Terkip: Bahr dedikleri illete gayet yararldr. Yapl: Sabr 3 dirhem, fUlfUl. karanfil, havlican, udUl-kahr, her birinden birer dirhem, misk ve kfur birer dirhem. Bunlar iyice dvlp arab- reyhan ile yorulup nohut byklnde hap yaplr. Dier terkip: Bu da az kokusuna yararldr. Yapl: Kkule-i kebir ve sagir, cevz-i bevva, karanfil, tarn, havlican ve fillftll, her birinden 3 er dirhem. Krmz gl, ak sandal 5 'e r dirhem; misk yarm denk, bunlar ince dvlp gl suyu ile yourulup, hap yaplr. SenAn terkibi: Az kokusunu gzelletirir. A 19b Dilere parlaklk ve di etlerine kuvvet verir. Yapl: Balla kavrulmu arpa unu, zbed'l-bahr, yanm kam kk 8 er dirhem, kkule-i kebir ve sagir, kebbe, besbse, akrkarha 3 er dirhem, tebir-i-Hind, gl, yanm sedef birer dirhem, ince dvlp dilere srlr. SenAn terkibi: Bu da az kokusunu giderir, dilere parlaklk verir. Yapl: Kabuu km beyaz topalak ince dvlp eski araba slatlr, sonra yeteri kadar bal ile yourulup hap yaplr, bir tepsiye dizilip frnda kzarncaya kadar kurutulur. Souduktan sonra 10ar dirhem alnr, milh-i enderan, zbedl-bahr 3 er dirhem, ud 4 dirhem. Hepsi ince dvlp dilere srlr. Dier senAn terkibi, yapl: Ak sandal, krmz gl her birinden S dirhem, ak topalak, aa kavunu kabuu, dhir, rmek, her birinden 3 dirhem; kkle, kebbe, besbse, karanfil, misk, ud, sek, her birinden 2 er dirhem. Bunlar ince dvlp ila yaplr. Dier terkip: Aza ho bir koku verir. Yapl: Seliha, tarn, rmek, kkule-i kebir, meyan kk, kebbe, ne, her birinden eit miktarda alnp dvlr. Gl suyu ile yourulur, mangr byklnde hap yaplr. Her gece bir tane alp azda tutulur.

50

Altnc Bap Bedeni Semirtip Tarvet Veren lalar Beyanndadr

Mahbbelerin bedenleri orta semizlik ve yumuaklkta olursa, onlarn bu zenginliinden oluan lezzet, bedenleri zayf ve kuru olanlara eit olamaz. Bu nedenle bu bapta semirtici ila ve gdalar anlattk, ta ki B17a bedeni az youn olan mahbbeler bu ilalan srekli kullansnlar ve bunlarla bedenlerine canllk, renklerine gzellik gelsin. Bu bap iki fasla ayrlmtr. Birinci fasl Tm vcudu semiz eden gda ve ilalan bildirir. Burada ilalar anlatlmadan nce gdalar anlatlacaktr. la kullanmadan nce bu gdalar kullanmal, ila kullandktan sonra da bir sre devam etmelidir. Bunlarla iyi kan hasl olur. Sindirimi kolay olan tavuk gs veya kekek denilen nefis yemekler, stl aure, taze kuzu, gen kvrck koyun eti ile yaplm kebaplar, semiz tavuklar, kaz dolmas, Msr tavuu gibi... Bunlar ve yemekleri yedikten sonra hamama girmek gibi... Btn bunlann bedeni semirtip canllk verdii ok denenmitir. Bu terkiplerden bedeni semirtip canllk verenler unlardr: Kabuu km badem, fndk, habbet'l-hazr, ahdnec, am fst, am st, her birinden eit miktarda alnp bal ile yorulur, ceviz byklnde haplar yaplr ve her gn be on tanesi yenir. ici takmndan ise zerine arap iilir veya bir bardak taze inek st iilir, bu minval zere devam olunursa beden semirir, ok denenmitir. Terkip, yapl: Semd 4 lek, dvlm anzarut 40 dirhem. Bunlar yetecek kadar inek st ile yourulup hap yaplr, sabah akam devam edilirse ok fayda grlr. Dier terkip, yapl: Kabuu km ve ince dvlm habb- hrva, eit miktarda semd, bunlar yeteri kadar taze stle B18a koyuca yourulur, sonra 12 dirhem byklnde hap yaplp kurutulur ve bunlardan gnde ikier tane kullanlr. Bu ila da bedeni semirtmekte denenmitir. Yapl: Bir miktar nohut, taze inek st ile bir gn bir gece slatlr, ertesi gn gene taze st konup bu ekilde birka defa tekrar edilirse daha iyi olur; dvlm ak haha tohumu pirin ve buday unu. arpa unu 30

51

dirhemi ayrlp stle bulama oluncaya kadar piirilir. Sonra bir miktar taze tereya veya sadeya konup kullanlr. Daha sonra hamama gidilir ve halvete girilip bir sre oturmak daha iyidir. Bedeni semirtmek iin ok iyi bir uygulamadr. Dier terkip: Bu da bedeni semirtir. Yapl: Bakla unu, arpa unu, pirin unu, her birinden birer cz, kabuu km mercimek ve m, ak haha tohumu, her birinden yanm cz bunlar tek tek kartrlp korunur, yeteri kadar koyun st ile bulama yaplp her gn devaml kullanlr. Dier terkip: eyh bn-i Sindan alnmtr ki bu ilacn bedeni stc etkisi denenmitir. Yapl: Bir miktar benc alnp bir gn bir gece suda slatlr, sonra ykanp kurutulur ve sadeyala birlikte iyice ovulur, bir miktar atee konup kavurulur ve sonra 4 kat kadar kabuu km badem ve eker konur, yatarken 5 dirhem kadar kullanlr. Dier terkip: Bir miktar h alnr, suyla birlikte kaynatlr, sonra glgede kurutulur ve hamur iine konup frnda kzarncaya kadar piirilir, sonra karlp dvlr, her 100 dirhemine ikier miskal susam ve ak haha tohumu konur, B18b sabah akam er kak kadar kullanlr, ok yararldr. Kilo aldran macun, yapl: Habbuz-zelem, hamub- berr ve nohut, nar- mk[eki ufak nar], akakil, kkle, gl, kitre ve Arap zamk, her birinden 3er miskal Bunlar ince dvlr, yeteri kadar kp alnm balla macun yaplr. 1 dirhem kadar kullanlmas, sabah ve akam birer miskal ve buna ilave olarak nohut suyu ve bgrlce a, kuzu kebab, semiz tavuk yenir ve bu ekilde devam edilirse bedeni semirtip yumuatmada benzeri olmaz. Terkip: Eski hekimler bunun sala iyi geldiinde birlemilerdir. Bedeni semirtmede denenmitir. Yapl: Ak haha tohumu, nohut unu, bakla unu, her birinden 1 cz, ak selince, bazlar semizlik otu derler, 2 cz, Kirman kimyonu ve flful her birinden yarm cz alnr, dvlr, hepsinin toplam kadar semd, yeteri kadar inek st ile yourulup biraz piirilir, sonra yetecek kadar st veya tavuk suyu ile slatlp yemeklerden nce yenir, ok yararldr. Terkip: Bu ila bedeni zellikle semirtir. Yapl: Ddl-nahl ki, henz kanatlan kmam bal arsnn yavrular, glgede kurutulur, sonra bundan macun yaplp kavrulmu un ile bulama yaplr, kullanlr, ok yararldr.

52

ikinci fasl Baz organlar semirtici ilalar. Bilindii gibi baz organlar mesela ferci uyluklar ve baldrlar B19a veya dier organlardan birisini semirtmek veya bytmek istense, yiyecekler ve iecekler yoluyla deil de gday yani kan ve kandaki ruhlar [hcre besleyici ve gelitiricileri] o organa ila araclyla hapsetmekle olur. Galenos, bir organ byltlmek istense; Hemen o organ pek kzarmcaya kadar ovulmal, sonra zerine yumuak zift yaptrlmal ki kolay ovulsun, zift tam kuruyunca ekilir, byle yaplrsa o organ kan eker ve byr. demitir. Bu ilem yazn gnde bir, kn gnde iki defa yaplmaldr. Baz hekimler demitir ki Bir organ kzarmcaya kadar ovulduktan sonra uygun olan, zerine scaka su dkp gene ovulmasdr. Sonra zift bir bezin zerine yaylp atee tutulur, yumuaynca organa yaptrlr, bir sre durduktan sonra zift abucak ekilir; bylece gdann o blgeye ekilmesi kolaylar, [organn da] bymesi gerekleir. Hatta Galenos der ki; Bir esirci, gen esirlerine bu ilemi yapmay alkanlk edinmiti. Bu nlem ile gulamlarn klar kresel, topuklan yuvarlak olur; mterinin gzne gzel grnr, satn almaya talip olurlard. eyh Ibn-i Sin; Eer zift soalgan ya ile kullanlsa gdalar iine almakla daha gl olur demitir. Bu kitabn mellifi der ki; Bir kimse bu ilemi zekerine uyguladn, syledi. O kiinin zekeri o kadar kaln ve uzun olmu ki, kendisi bile grnce arm, ancak byklne nispetle kuvvet ve sertlii kalmam.

53

B17b

Yedinci Bap
Ellere ve Parmak Ularna Konacak Knalar Beyanmdadr
Kna, mahbbelerin parmaklarna yzk gibi ziynettir. Einin sevgi ve mrvvetine de ziynet verip ehveti tahrik edici eylerdendir. Bu nedenle bu bapta trl knalar anlatmaya balyoruz, ta ki mahbbeler miza ve mereplerine gre diledikleri knadan kullansnlar ve bu yzden hsn cemallerine olgunluk eritirsinler. Zeheb terkibi: Bu kna, parmak ularna konulursa tpk altn yzk gibi, gne gibi parmaklar sarartr. Yapl: Bir miktar gme bal eit miktarda su ile ezilip kar ve imbikle damtlr ve bir ieye konup iine 8 dirhem zac- asfar ve 5 dirhem demir tozu konur, kararmcaya kadar gnete tutulur. Kullanlmak istendiinde nce parmaklar niadr suyu ile slatlr sonra o suya batrlr ve gnee tutulursa eller altn gibi sar olur. Dier terkip: Bu da zeheb gibidir. Yapl: Kna, vesme, zac- asfar her birinden 1 cz, zaferan eyrek cz, bunlarn toplam kadar niadr. Hepsi ince dvlp bir kavunun veya barsan iine konur, rutubetli bir yere aslr ve altna bir kse konur ki znp aknca kseye gelsin. lem yazn byle yaplmaldr, kn ise hayvan gbresine gmlp braklr. Gerektiinde bu mahlul arpa unu ile yourulur ve bir gece yle durur, sonra istenen yere konursa o yer altn gibi sar olur, denenmitir. Dier terkip, yapl: Kna ve zac- asfar her birinden 1 cz, ivit 2 cz, dem-i ahaveyn bunlarn toplam kadar. Bunlar ince dvlp keskin sirke ile yourulur. B17a ve parmaklara srlrse altn gibi yapar. Dier terkip: Bu da denenmitir. Yapl: Zmk- ahmer 5 dirhem, kibrit-i zeheb 2 dirhem. Bunlar bir potaya konup zeri balkla svanr ve ila sararncaya kadar atete durur, sonra souyunca potadan karlp ince dvlr, daha sonra tamam kadar halis kna alnp keskin sirke ile yourulur ve kuruduktan sonra dvlp hepsi eker erbeti ile yourulur ve mayalanncaya kadar bekletilir. Bir miktar parmaklara srlp zerine paz yapra sarlp balanr, bir gn bir gece durursa eller altn gibi sar olur.

Bu kitabn mellifi Abdurrahman eyzer der ki Ben bu knay baz mahbbelere vdmde onlar da bunu uygulamlar, elleri o kadar gzel renk alm ki baka kadnlar grnce parmaklarna altn yaptrlm sanp aknlklarndan parmaklarn srmlar. Dier terkip: Bu kna parmaklar zmrt gibi yeil yapar. Yapl: Bir miktar demir tozu alp zeri rtlnceye kadar keskin sirke konur, scak gnee konup sirkenin zerine geleni alnr, sonra gene zerine sirke konur; bu yntem zere istedikleri miktar toplanr, sonra bir miktar dehnec [zeberced rengi yeil ta] veya 3 dirhem zrnkla eritilip korunur. Sonra niadr sirkede slatlp iine bir para krmz bakr konur ve yeil oluncaya kadar bylece durur ve sonra parmaklara normal kna konur. Sonra niadr sirkesi ile nceden hazrlanan ila kartrlp knann zerine srlrse yeil zmrt gibi olur, bir sre ylece kalr. Kitabn mellifi der ki Bu knay baz mahbbelerde denedim, parmaklan zmrt yeili oldu. Dier Terkip: Bu da nceki gibidir. B20b Yapl: Zac ve ap her birinden 1 cz. Bunlar ayr ayr dvlp bir kseye konur. zerine tancaya kadar sirke ilave edilir, bir saat kadar durduktan sonra sirke szlp kse gnee konur. Kuruyunca kseden alnp dvlr ve yumurta ak te kartrlr, ellere kna srldkten sonra zerine bu ilatan srlp paz yapra ile rtlr, ala renginde gzel bir renk elde edilir. Dier terkip: Bu kna lcivert olur. Yapl: Lcivert ve zerdep, ivit ve zencefre. Her birinden 1 cz. Bunlar ince dvlr, Arap zamk ile yourulup parmaklara srlr, ok gzel bir renk olur. Dier terkip: Siyah kma, kmr gibi siyah olur. Yapl: Kurumu ve dvlm muz kabuu 1 cz, ayn miktarda kma ile kartrlr, ince dvlm 3 adet maz ve 3 dirhem zac ve 2 dirhem tuz ve yarm dirhem mazdeki. Bunlarn hepsi dvlm olmal, sonra lk su ile yourulup srlrse parmaklar kuzgun siyah olur. Dier terkip, yapl: Kna 20 miskal, mrdesenk 3 miskal, zac, Arap zamk, kesira, her birinden birer miskal. Bunlar dvldkten sonra yumurta ak ile yourulup kullanlr, gayet ho bir renk olur. Hizb- Tavus: Bu kma tavus [kuu] renginde olur, ok gzeldir. Yapl: ap ve zac. Her birinden 3er miskal, habbl-eedd ve eki nar kabuu, her birinden 5 miskal, kna, zencefre her birinden 1 miskal. Bunlar dvlp bol rugun ile yourulup srlse, parmaklar ebru renk olur.

55

Hizb- Firze: Bu kna frze renginde olur. Yapl: Reyhan 5 miskal, zac ve abb- yeman, her B21a birinden 1 miskal, zrnk ve rastk ta ve zac- asfar ve Arap zamk, her birinden 1 miskal, zaferan 3 habbe, bunlar ince dvlr, 10 miskal kna ile kartnlp keskin sirke ile yourulup kullanlmaldr, Hizb- Halveti, yapl: Dem-i ahaveyn 2 cz, semed, zaferan ve zencefre her birinden birer cz, mazdeki yarm cz. Bunlar ince dvlp zamk suyu ile yourularak kullanlrsa gayet latif bir renk olur.

Sekizinci Bap
Bedene Ho Koku Veren lalar Beyanndadr
Bilinmelidir ki mahbbelerin bedenleri temiz ve kokulan ho olursa vasflan iyi olur ve bu durum ehvetin artmasna neden olur; amma mahbbelerin derisi ar kokup bedenlerinin rayihas ho olmazsa, ne tr ziynetlerle donanm olurlarsa olsunlar bu vasflar olumsuz etkiler. Byle mahbbeler, bu bapta vereceimiz ilalarla nlem almaldr ki beden kokulan ho olup aradaki sevginin artmasna neden olsunlar. Merhem terkibi: Prasa, nane ve merzeng ve elma kabuu. Her birinden birer tutam. Bunlar bir kap iine konur zerine drt parmak kncaya kadar su ilave edilir, sonra su te biri eksilinceye kadar kaynatlr, szlr ve bedene srlrse fena kokular gider ve bedenin kokusu ho olur. Dier terkip: Bedene srlrse kokuyu ok ho yapar. Yapl: Mersin, merzeng, mia ve aa kavunu kabuu rendesi, ine, sandal; herbirinden eit miktarda alnp kantmlr, saklanr. Gerektiinde bir miktar mersin ya, gl ya veya gl suyu ile ezilip bedene srlr. Dier terkip: Koltukta ve kaskta olan kt kokular giderir, ok faydaldr. Yapl: Sandal, seliha, misk, snbl, ap, mrr-i sfi B21b her birinden eit miktarda alnr, kantrlp glab ile slatlr ve isteniler yerlere srlrse kt kokular kaybolur. Dier terkip: Sunn denilen koltuk alt kokusu, meme altlar ile kaskta olan kt kokuyu gidermek iin gayet denenmitir. Yapl: Kurumu ve yanm rasen, kurumu nar yapra, yanm zeytin ekirdei, yanm zac ve zaferan her birinden 1 cz alnr, toz gibi ince dvlr sonra mersin yapra zsuyu ile yourularak hap yaplr ve glgede kuruduktan sonra koltua biraz hacamat yaplp, haplar yeteri kadar dvlerek zerine ekilir, Kan knca ovulur ve ylece bir gece braklr ve gusl edilir, bylece nlem alnrsa baka ilaca gerek kalmayp sunn illetinden, kt kokulardan kurtulunur. Terkib-i zerr: Bedeni ho klar, mizac scak olanlara yararldr. Yapl: Sad ve sadic, dhirin iekleri, sv mia, her birinden 10ar miskal, gl kurusu ve mersin yapra her birinden 2 miskal. Bunlar dvlp arab- reyhan ile yourularak hap yaplr, glgede kurutulur,

57

istenildii zaman yeteri kadar dvlp hamamdan ktktan sonra bedene ekilirse ter kokusu kesilir. Beden ok gzel kokar.

Dier terkip:Bu da nceki gibidir. Yapl: Tarm, snbl, ezfr-i tayyib, kust; her birinden 2 cz; tn-i mahtm, ykanm isfdac, her birinden yanm cz; zaferan, gl, her birinden te bir cz. Hepsi ince dvlr, nceki ila gibi kullanlr. Bu kitabn mtercimi der ki Sunn ki Trkede koltuk alt kokusu denir; bunun nedeni hekimlerce bozulmu hlt ve kokumu l deriolarak bildirilmitir. Ekseriya B22a cnupluk ve hayzdan gusl etmeyen kokmulara arz olur. Eer bedende bozulmu hlt var ise beden tenkye edilir. Cnple bal ise tenkye edilmez, hamama girmee devam edilir. zellikle hatunlarn ska hamama girmesi bedenlerinin canllna ve vcutlarnn letafetine sebep olur. Sonra eer gerekirse belirtilen ilalardan uygulanr ve ho kokulu, mesela ard ve sandal ya gibi, yalar srlr ve giysilere misk, Kbe fesleeni konur, ta ki temizlik ve ho koku nedeniyle ekicilikleri ok fazla olsun, erlerinin sevgisine neden olsun. Amma ol mahbbeler ki vcutlar zaten temizlik zere olur, onlarn ho kokular gzel koku srnmeye gerek brakmaz. Belki de onlarn kokular, salarnn kokulan miskten daha hotur. Ho deyili air yle demi: Nfe-i in Hotan turreye olmaz hem-b Snbl-i cennet eger olsa gd-y h[ J

[*] O ahu gzl, ho kokulu sevgilinin gdas, gzel kokulu cennet smblleri olduundan; in ve Trkistann en gzel kokular, sann gzel kokusunun yerini tutamaz. <58

Dokuzuncu Bap
Kadnlarn Ferlerini Sk ve Scak Yapan, Ar Yaln Gideren, Kokusunu Ho Yapan lalar Beyanmdadr
Daha nceki baplarda mahbbelere ziynet veren eyler anlatlmt. Burada da ferlerini slah edip iine lezzet veren ilalan belirtmek gerekmitir. Bilindii gibi erkek iin ciman lezzeti mahbbelerin fercinde u sfat bulunmadka tam olmaz: Birisi, dar olmak, birisi, harareti fazla olmak; birisi de yal orta karar olmaktr. Bu vasflarndan birisi eksik olursa ciman lezzeti de eksik olur. Bu kitabn mtercimi der ki; hekimlerin gnl ehli olanlarndan bazlar, zikrolunan sfatlarn ounun gulamlarda olduunu da sylemiler ve B21a baka bir letafet beyan eylemilerdir. Onlann bu szlerinden anlaldna gre gulamlarm bahse konu organlar deirmi ve pek beyaz olduu iin birleme esnasnda baka bir lezzet ve cima yannda; kynaklar kasklara gerei gibi temas ettiinden temas duygusuna ok holuk verir. Byle olmu olsa bile boalmasnn mmkn olduu da bilinir. Fakat ekim yokluundan dolay meni maddesi tamamen boalamaz, yollarda kalnt brakr, ok kt koku karr. zetle doru olan udur ki, fercin mecras gulamnkine tercih edilir, bu tabiat erbabndan gizli bir ey deildir. Halbuki mahbbelerde bu [kt] vasflar yoktur, [varsa da] baz nlemlerle de gidermek mmkndr. Bu bap be fasla ayrlmtr: Birinci fasl Mahbbelerin fercini daraltan ilalar ve ferzeceleri bildirir. Bilinmelidir ki kadnlarn dourmalar ve ok fazla cima yapmalar ferlerini geniletir. Bu faslda terkibini vereceimiz ilalar yaplrsa ferleri eski durumuna dner ve lezzet tam olur. B23a Ferzece diye bir miktar fitil haline getirmeye veya yn parasna bulayp yerletirmeye derler. yi yaplrsa ferci boaltp kz olan kz gibi yapar.

59

Yapl: akal derisi, yanm olmal; yanm kei trna ve kavrulmu udl-kahr, kavrulmu cevz-i msl ve yaban arpas her birinden birer dirhem. Bunlar iyici dvlp ban ya ile yourulur ve saklanr. Sonra her on gnde bir kere bu ilatan 1 denk kadar ferce itilir; ancak hayz vaktinde kullanmamaldr. Dier terkip: Efsentin, hamme, maz, termenti, glnar, kaysum, dar- eyen, her birinden 2er dirhem. Bunlar ince dvlp zeytin ya ile kartrlr sonra bir para yne bulatrlp yedi gn kadar tutulur sonra cima edilirse kadnn bakireden farkl olmad grlr. Dier terkip: Bu yle bir ilatr ki, hekimler onda yedi trl yarar grmlerdir. Birincisi: Ferci daraltp bakire gibi eder. kincisi: Fercin iini scak yapar. ncs: Rahme kuvvet verir. Drdncs: Fercin rayihasn ho eder. Beincisi: Erkee sratle idrar karttrr. Yani cimadan sonra arndrc idrar sktrp mecrada bir ey brakmaz. Altncs: Erkein menisini artrr yani lezzet ok olmakla beraber tabiat, meninin olumasna yardmc olur ve ok meni hasl eder. Yedincisi: Rahmin cazibesine kuvvet vermekle, bedenine cezbedip tam lezzet oluturur. Ksacas Galenos bu ilac ok methetmitir. Yapl: Snbl, besbse, merzeng, zater-i berr, kendir kabuu, dhir, krmz gl, nar kabuu, kendir kabuu, andz; her birinden birer miskal. Bunlar dvlp B23b ban ya ile yorulur bir para yne bulanarak gndzleri tutunulur, gece olduunda karlr ve karp cimaa balanrsa fail ve m ef ule yle bir lezzet verir ki tabir olunmaz. Dier terkip:Bu da ferci daraltp kokusunu ho eder. Yapl: Misk, zaferan, her birinden eit miktarda alnr, arap ile ezilip bir para yne bulatrlr ve saklanr. stendiinde o ynden bir para kesilip cimadan bir gn nce tutunulur, bu da denenmitir. Dier terkip: Rmek, akakiya, snbl, topalak, her birinden eit miktarda alnp dvlr, arapla slatlr, bu da yukardaki terkipte olduu gibi yne bulanr ve onun gibi kullanlr. Dier terkip: Mrdesenk, esmed, zac- firavn, bunlar ince dvlp koruk suyu ile yourulur ve hurma ekirdei gibi hap yaplr ve cimadan bir saat nce kullanlrsa bakireden fark kalmaz. Dier terkip: ap, maz, zac- asfar. Her birinden eit miktarda alnp dvlr glab ile hap yaplr ve bir nceki gibi tutunulur. Dier terkip: ap, maz, topalak, dhir iekleri ve susam yapra alnr, her birinden eit miktarda alnp dvlp nceki gibi glab ile kullanlr veya bu lalar yeterli su ile kaynatlarak da kullanlabilir, ferci daraltc etkisi denenmitir.

60

Dier terkip: Misk, karanfil, esmed, afes, yanm kemik, eit miktarda alnp ince dvlr, mersin suyu ile yourulup keten bezine bulanr, istendiinde bir para kesilip tutunulur, ok yararldr. kinci fasl Ferce scaklk veren ilalar anlatlacaktr. Bilinmelidir ki scak mizal olan mahbbeler hararet zredirler ve bunlann rahmi scak olup, cima ettiklerinde o derece fazla lezzet hasl olur ki, tabir olunmaz. Bu tr ferci olanlarn rahmini ilalarla stmaya gerek yoktur. Amma, mizalar rutubetli olup souk tenli olanlann

B24a rahimleri de souk olduundan cimalannda kusur olur, bu durum terkibini vereceimiz ilalarla giderilip scaklk verilir. Bu da bilindii gibi mahbbelerin bedenine hararet nz olduu zaman, mesela gerekten hararet [humm] olduunda veya hareket nedeniyle [beden] kzardnda, ya da hamamdan henz ktklarnda, ya da k gnlerinde tandr banda zellikle fercini ap, kamn, kasn bir sre tandrda sttklarnda, cimaa varrlarsa lezzetlinin lezzetlisi olaca da bunu deneyenler katnda grlmtr. Scaklk veren ila: Bu da rahmi souk olanlarn fercine scaklk verir. Tavuk ya, kaz ya, tereya, hindistan cevizi ya, badem zamk 1 cz, zaferan ve her birinden drte bir cz. Yalar eritilip ilalar dvldkten sonra bir yerde kartrlr, sonra yne bulanp lk olarak ferce itilir. Dier terkip: Pelin, snbl, tarm, kurumu sr d, sabr, her birinden eit miktarda dvlp arapla har yaplarak ferzece yaplr. Ferci hem str, hem de kokusunu gzelletirir. Dier terkip: Merzeng, kendir kabuu, zater-i berr, besbse. Her birinden eit miktarda dvlp cevz-i bevv yayla veya ban yayla kartrlp nceki ila gibi kullanlr. nc fasl Rahmin rutubetini hafifleten ilalar, fercin sululuu fazla olursa hafifletip itidale getirirler. Terkip: ap, esmed, her birinden eit miktarda alnr, ince dvlr, ferce zerr edilir, yani ekilir. Dier terkip, yapl: Fstk kabuu, ap, sad, her birinden eit miktarda alnp dvlr, arapla kaynatlr, sonra bir keten bezine emdirilir ve nce anlatld gibi tutulur. Dier terkip: Maz, palamut, glnar, her birinden bir tutam. Bunlar su ile

61

B24b

kaynatlp cimadan nce bu su ile istinc edilir, yani fere [bununla] ykanrsa sululuu gider, kuru olur. Dier terkip: Bu da ok denenmitir. Yaban hurmas, bal, sadeya, anason, her birinden 1 cz. Bunlar bir mlee konup zerine drt parmak tancaya kadar su konur ve koyulancaya kadar kaynatlr, saklanr, istendiinde ferzece yaplr.
Yapl:

Huneyn bin shak der ki; uygun olan, bu ilalara su koymadan ylece kvam verip fitil yaplmasdr. Bu fercin rutubetini keser ve hamilelikten sonra rahimde olan arlar teskin eder, lousaya da gayet yararldr. Dier terkip: Fercin yaln giderip kokusunu ho eder. Yapl: Snbl-i Rum, ap ve sad, brtlen yapra, maz, her birinden eit miktarda alnr, dvlr, sirke veya arapla yourulur, bu da ferce itilir.Onuncu Bap Nice Fenlerden Derlenmi Garip Srlar ve Acayip Havslar Beyanndadr Kitabn mellifi der ki; Ne zaman bir mahbbenin fercini senden bakas ile cima yapmamas iin balamak istersen, kurt dn zekere srp sonra cima yaparsan bir daha senden bakas ile cima yapamaz. Hikaye Bir Hintli bana anlatt: Genken Musul ehrinde bir engi kzna gnl verip onu kendime balamtm. Benden baka aklar da olup gm ve altn teklif etmeleriyle onlara meyleder; bana vefaszlk ederdi. Onlarla birlemesine engel olamamtm, akndan halim periand. aresiz kaldmdan akll bir hekime bavurarak halimi ona aklayp bu vefasz sevgili elinden ektiim skntlar anlatm ve bir are bulmasn dilemitim. Hekim B25a derdimi hemen anlad ve dedi ki: Ey zavall ak ve ey sevgilinin derdi ile serseri gezen, yarin zlf gibi perian olup ii d gzelin ak ile dopdolu olan kimse; ak sende yle yer etmi iken bunun giderilmesi mkldr. Lkin sana bir ila vereyim onu cima vaktinde kullanasn, ondan sonra senden baka kimse onunla cima yapmaya kadir olamaz ve o yalnz senin olur, dedi ve bana bir miktar kurt d verdi. Nasl kullanacam anlatt ve ben de anlatt gibi kullandm, yani zekerime srp onunla cima eyledikten sonra kimse onunla cimaa muvaffak olamad. Hatta bu hikaye ehirde, her tarafta duyuldu. Kendi aletine gvenenler bir kere denemeye kalkt. Hemen yaklatklarnda elik gibi aletleri cin arplma dner, o an geveyip snerdi. Bylece kimse onunla cimaa kdir olamayp; ugaliba nigrn delikanls onu bizden nce elde etmitir diyerek herkes ondan yz evirmeye baladlar.

62

Nigr, kendisi bile neye uradm arp bakalaryla grmekten kanarak benimle grmeye balad. Daha sonra byle ilerden pimanlk duyarak tvbe istifar etti, ben de onu kendime e alp am- erife doru yola koyuldum, nice zaman onunla vakit geirdik. Terkip: CevmiI-Lezzt adndaki eserin mellifi der ki; Ne zaman ki bir mahbbeyi kendine balamay aklna koyar, senden baka kimse ile gerek nikah gerekse zina ile cima edemesin istiyorsan; kurdun zekerini alp fulneyi baladm diyerek zekere bir dm yaparsan, o dm bir daha zlmedike onun yanma kimse varmaya kdir olamaz. Dier terkip: Bir kimse horoz ibiini ineleyip B25b kann zekerine srp cima etse o hatunla daha sonra kimse cima yapmaya kdir olamaz. Dier terkip: Srtlan d veya kuzgun kam zekere srlp kiminle cima edilirse bir daha onun yanma kimse varamaz. Dier terkip: Cevami l-Lezzt adl kitapta yazlmtr, bir kimse kendi menisini ekere bulayp ana haberi yokken bir para yedirirse daha fazla sevgi olup ona rm olur. Dier terkip: Cevami 1-Lezzt mellifi der ki; Kurdun hayalar kurutulup zeytin ya ile dvlse, zekere srlp onunla cima eylense, o hatunun yanma baka kimse varamaz. Dier terkip: n- HindVvm srlarndandr. Bir kimse kara kargann beynini karp mahbbenin oturduu veya gezindii yerden bir miktar toprak alp biraz gvercin tersiyle birlikte yedi adet arpa da koyarak kargann bann iini doldurarak yere gmse, arpa bitip drt parmak kadar olduktan sonra alp elleriyle ovsa, yzne, kollarna srse, maukasna doru varsa ve hi sylemese maukas yle muhabbet eyler ki, bir an ondan ayr olmaya sabr karar takati kalmaz. cabnda kullanmak zere bilinmesinde yarar vardr. Dier sr: Bu da Hind9 srlarndandr. Bir kimse htht trna ile nin kendi trnan alp yaksa, sonra ince dvp bir kseye koyarak suyla veya erbetle ezse ve arzu ettii mahbbeye iirse o da ok muhabbet eyleyip sabr takati kalmaz. Bir kimse yznn veyahut enesinin alt kllarn makasla kesip bulamala kartrp kime B26a yedirse ona meyli ok olur. Dier sr: Cfer-i Tsnn srlarndandr. Bir kimse yeil kurbaann dilini uyuyan avretin zerine koysa, kadn o gn ne yapmsa uykusu arasnda haber verir.

63

Dier sr: Cfer-i Tus der ki; Bir kimse avretin yataca deine habersizce yeil kurbaadan tts eylese sonra avret o dee yatp uyuduunda uykusu arasnda ne yaptysa haber verir. Bir kimse kartal gzn, lm it gzn alp bir miktar erik kabuuyla bir para keten iine sarar ve uyurken mahbbenin gbei stne koyarsa uyurken yaptklarn syler. Faydal bilgi: Huneyn bin shak der ki; bir cariyenin bekreti muayene edilmek istense; bir sanmsak soyulup inelenir, gece yatarken fercine konursa sabah olunca aznda sarmsak kokusu hissedilirse seyyibtir, his olunmazsa bakiredir* Dier faydal bilgi: Bir kadn hamile midir, deil midir? bilmek istenirse yine yukardaki gibi hareket edilir; aznda ve burnunda sanmsak kokusu varsa hamile deildir; yoksa hamiledir. A20a Dier faydal bilgi: Zervend-i mudahrac dvlp sr d ile birlikte gece yatakta ferce itilir. Eer zervend tohumunun kokusu az ve burunda hissedilirse [kadn] hamile deildir, hissedilmezse hamiledir. Ancak btn bu ilemlerin mide bo iken yaplmas gerekir. Doacak ocuun erkek mi kz m? olacan bilmek; Eer hamilenin erkek mi, kz m? douracan bilmek istiyorsan topuklarna bakman gerekir; yeile alyorsa gebelii kzdr; eer yumuak ve beyaz olursa erkektir; sol taraf ar olursa bu da kz olmasnn belirtisidir. Faydal bilgi: Firdevs, kitabnda; Bir kadn hamileliini anladnda bakla kadar ay d ise; eer dii aynn dn ierse kz, erkek aynn dn ierse erkek olur der. Eer tavan mayas arapla kartrlp iirilirse ocuk, erkek tavansa erkek; dii tavansa kz olur, derler. Faydal bilgi: Calinus; hatunlarn dourmalar glese, u ilac kullansalar kolay dourup ar ekmezler der. Yapl: Siyavuan, fitenec-i berr, kardamanadan birer miktar alnr, zambak ya ile kartrlr; 2 dirhem kadar su ile karm arapla veya eker erbeti ile kantnlp iilir. Faydal bilgi: Doumdan sonra meime denilen ey kmazsa [e dmezse] u ila kullanlr: Yapl: Lahana tohumu, hyar ekirdei, ak hardal, mukl, eit miktarda alnp dvlr; katranla yourulup ferce sokulur, faydaldr. Dier ila: At trna, eek trna ve katr trna; bunlardan hangisi olursa tts yapmak ei drr.

64

A20b Bunlardan birini cimadan sonra zerinde tarsa hamile kalmaz; Eer bir kimse siyah horozun dn zekerine srp avretiyle cima etse kadn bir daha hamile kalamaz, ayrca o cima da ok lezzetli olur. Dier faydal bilgi: ocuu ve ei drmekte denenmitir. Yapl: Zervend-i mudahrac, ard tohumu, tere tohumu, her birinden eit miktarda alnp dvlr, sr d ile hap yaplr, gerektiinde avretler tutunurlar, yani ferce iterler. Eer cima vaktinde avret bir miktar Hac Bekta tuzu ile tts yapsa veya erkek zekerine srerek cima yapsa kadn hamile olmaz. Eer avret marsma veya sedef tutunursa bunlar da ayn etkiyi gsterir. Faydal bilgi: Doururken ar eken kadna bir miktar krlang yuvasndan alp scak su ile ezip 40 dirhem kadar iirseler kadn kolaylkla dourur. Faydal bilgi: Deve sidiini bal ile yne bulayp hayzdan temizlendikten sonra tutunulsa, yani ferce itilse kadn gebe olur. Faydal bilgi: Tavan tersi tereyanda eritilip cimadan nce ferce itilse kadn hamile olur. Faydal bilgi: Kitb l-Havss 'da denilmitir ki, Bir avret hayz vaktinde erkek dem kln gne dein tts eyleyip hayz bittikten, gusl ettikten sonra bir daha tts eylese ve eri ile A21a cima eylese annda hamile olur. Calinus Tabip der ki, Bir ksr kadna bu ilac iirseler gayet faydaldr. Terkip: Sabr, mukl, ahm- hanzal, garikon, mahmude, her birinden eit miktarda alnp dvlr, hap yaplr, iim miktar yarm miskaldir. Bu hap ksrla neden olan koyu ahlat giderir ve hamilelie sebep olur. Dier terkip: abb- Yeman 2 dirhem, sumak, zaferan, ud, her birinden birer dirhem; bunlar ince dvlr, sonra bir para yn gl yama batnlr, sklr ve bir miktar bala batrlp dvlen ilaca bulanr. Avretler hayzdan temizlendikten sonra erleri ile cima yapsalar hamile olurlar. Dier terkip: Balk dn, biraz belesan ya, cevz-i bevv ya, ban ya ile (veya hangisi olursa) kartrlp bir para yne bulayp ferce itseler hamilelie neden olur. Dier terkip: Tavan mayas, tavan tersi, bal, her birinden eit miktarda alnp hap yaplr ve ezilir. Yne bulanp gn ferce gtrlr ve her gn fildii tozundan 2 er dirhem kullanlrsa ksr kadn bile gebe kalr.

65

Dier terkip: Zaferan, mia, mazdeki, her birinden 2er dirhem, sadic-i Hind 1 dirhem, balmumu 3 B21b dirhem. Bunlar dvldkten sonra yeteri kadar cevz-i bevv ya ve gl ya ile bir yerde kartrp ferce itilmelidir. Dier terkip: Dr- eyen, tavan pislii, kuru sedef, eit miktarda alnr, dvlr, hap yaplr, cimadan nce kadn kullanrsa bir daha hamile olmaz. Dier terkip: Zmk- ahmer, mrr-i sf, servi kozala, mia, bdverd, defne tohumu, her birinden eit miktarda alnr, dvlp arapla hap yaplr, hayzdan temizlendikten sonra tts edilirse hamilelie yardmc olur. Dier terkip: Cbir b.Hayyan der ki; bir kadm gebe kalmamak iin, bir para demiri su ile bileyi tama srp kan tozu bir miktar nane suyu ile kartrr ayda bir defa ierse gebe kalmaz. Dier terkip: Bir kadm dii kasniden bir miktarn avret sidii ile ezip ayda bir kere ise (yourt sedef suyu veya nane suyu da byledir) gebe kalmaz. Garip bir hassa: Eer bir kadm habb- hrvadan bir tane alp gzlerini yumarak yutsa, bir seneye dein hamile olmaz; iki tane yutarsa iki; tane yutarsa ; bu minval zere ka tane yutarsa o kadar sene hamile olmaz. Dier terkip: Huffa dedikleri hayvan ki Trke yarasa derler, ban alp kadn cima vaktinde bann altna koysa, hamile olmaz. Dier terkip: Seykran ki Trkede benc derler, ondan bir miktar alp ksrak 22a sdyle ezip bir kma koyarak kadnlarn sol pazularna balayp yle braksalar hamile olmaz, denenmitir. Dier terkip: Bir kadna ko sidii iirseler, bir daha gebe kalmaz. Dier terkip: Devenin aznda olan kpkten alp iirseler [kadm] gebe kalmaz. Dier terkip: Bir miktar kfuru glab ile ezip pamukla ferce itseler kadm hamile olmaz. Dier terkip: Soan suyu, belesan ya ile zekere srlp cima edilse kadm hamile olmaz. Dier terkip: Kadnlar fil tersini ferce itseler gebe kalmazlar.

66

Dier terkip: Bir kadn, krk gn bakla yemeye devam etse hamile olmaz. Denenmitir ki, tavua dahi bakla yedirilse yumurtlamaz. Dier terkip: Bir miktar sakmunya tutunmak veya zekere srerek cima etmek gebe kalmay nler. Dier terkip: Nar kabuunu turak otu ile ezip ferce itmek gebe kalmay nler. Dier terkip: Ard tohumu ile zervendi dvp imek gebe kalmay nler. Dier bir fayda: nk- Hindde; Eer bir kadnn kskanmasn gidererek baka bir kadn daha almak istiyorsan, gcenmemesi iin haberi olmadan tavan beynini ezip iirmelisin. Deniz yengeci yedirmek de ayn ie yarar diye yazlmtr. Dier bir fayda: Arpa ekilen deirmenin tozundan alp yamur suyu ile [kartrp] kskan kadna iirseler, o alkanlndan vazgeer, stne evlenseler tahamml eder, gcenmez. Denenmitir. Dier fayda: Kitab- Havss 'da belirtildii gibi, kadnn bana A22b balad rtye haberi olmadan bir krmz kurtuk balasalar ehveti tahrik olup cimaa talip olur. Dier terkip: Bir kadnn tahret suyuna haberi yokken bir cz jengr ve yarm cz niadr konsa, [kadn] onunla taharetlense, sabr kalmayp erkeinin zerine atlr. Dier terkip: Akhuvn, ebhel, yeil snn. Her birinden eit miktarda alnp dvlr, ban ya ile ferzece edilirse ehveti artar, [kadn] cimaa talip olur. Dier fayda: Eer srn kadibini alp glgede kurutsalar; sonra 1 miskalini zm suyu ile ezip kadna iirseler ehveti kalmayp cimaa yanamaz. Dier fayda: Kurdun kadibini gne domadan nce veya batarken alp glgede kurutsalar, sonra dvp kadna iirseler erkekten uzaklar ve cimadan nefret eder. Dier terkip: ecer-i Meryem ki Trkede Meryem Eli denilen ottur, dvlp nane suyu ile hap yaplr. Her biri 1 denk arlnda olmaldr. Bunlardan bir tanesi yedirilse, kadn bir seneye kadar cimaa rabet etmez, ka hap yedirseler o kadar sene cimaa rabet etmez.

67

Talarn Faydalar Hacer-i zerka denilen ta ki kazldnda rengi ivit mavisi rengine dner, bir kimse sevgilisinin gzlerine bakmadan onu srme gibi ekse, ismini ansa, sonra sevgilisine bakp gz gze gelse, hemen emrine rm olur, arzusunu yerine getirin Dier fayda: Bir siyah ta ki kazldnda A23a beyaz olur. Bu ta kadnn ismini anarak ve ondan ne istediini syleyerek gzne srme ekse, o kadnn yzne baktnda kadn o anda muvafakat edip isteine uyar. Bu kitabn mellifi Abdurrahman eyzer der ki: Ben bir defasnda am kentinde o ta grdm. Husumetim olan bir kimsede onu denedim. Yukardaki gibi kullanp o ahsn yanna gittiimde aramzdaki husumet yok oldu. Dier fayda: Bir kimse, kadm ile erkek arasnda haberleri yokken srgan kkn tts yapsa, birbirlerine sevgileri artar ve iyi geinirler. Dier fayda: Adam tmama benzer bir nebat vardr. Ben o nebat Semn danda grmtm. Attarlarn azfrl-tayyib [gzel trnaklar] dedikleri deildir. Belki ekli ondan krektir. Trkede..... [okunayacak derecede silinti var] otu denir.. Bu nebattan 1 denk alnp serkelik eden kadna yedirilse, sabr takati kalmayp yle yaklar ki kendisi teklif eder. Dier fayda: Hi su dememi bir bardaa kadm sa tts yaplr sonra su konup iirilir. O su kadnn grt erkee bilmeden iirilirse aralarna soukluk girer bir daha grmezler.

Tlsmat [kitabndan]; Utrid [b.Muhammed] el-Hsibin havslarndandr: Bir kimse lciverd-i zehebden bir yzk ta yaptrp burcunda iken cuma gn Zhre saatinde A23b bu taa Zhre [Vens] suretini kazdrsn. Zhrenin tasviri ayakta duran bir kadm tasviridir ki elinde elma bulunur. O tasvirin [bulunduu yzk tann] avu iine [bakan arka yzne] u be harfi u ekilde naketmelidir: L he la heme l ay, Terazi

Sonra o ta yeil bakr ile mhr yaptrmaldr. Bu yz taknp serkelik eden mahbbeye ynelirse asla dizgin germeyip teslim olur. Belki de [bu tala] btn kadnlar elde edilebilir, hangi kadm isteniyorsa kadm ona itaat eder ve sevgi gsterir.

68

Dier terkip: Utrid |b.Muhammedi ei-Hsib der ki, Bir kimse lcivert tana Zhre tasvirini yle kaztsn; salar ikiye ayrk yukar yana doru bal ve kucanda bir gulam, kendisi kanatl; sonra bunu yzk yaptrp parmana taksa, kadn katnda [kadnlarn nezdinde] ok sevgili olur, cin ve eytan erlerinden emin olur. Terkip: Erken boalmaya mptela olanlarda yararldr. Yapl: Tebir-i Hind 1 miskal, ak haha 10 dirhem, anason, cevz-i bevv birer dirhem, gnlk yarm dirhem. Bunlar toz haline getirilip gnde 2er dirhem haha arab ile kullanlrsa erken boalmay nler. Kitabn mellifi der ki, bu deva ile kitabmz sona erdi. Bu kitaba Tuhfet l'Mteehhiln diye ad verilse dahi uygun der evlenmek ve sevimek isteyenlere bir yadigr olsun diye, kadnlarla ilgili nice garip srlar burada aklanmtr. Vallahu l-9 lem bil-sevb Ve ileyhil-merci* vel-meb.[*]

[*] Allah, dorusunu en iyi bilendir, Dn ve var yalnz Onadr.

69

DROG SZL
(Drog adlanndan sonra, mevcut nshalarda getii sayfa numaralan belirtilmitir. Sayfa numaras banda byk harf bulunmayanlar; lter Uzel Ktphanesi nshadr, (B) Milli Ktphane nshasdr.)

A
Ac bakla 12a, 13a, (Lupinus termi) ac bakla, yabani bakla, Yahudi baklas, termiye, tarmus. Ada soan 13a, (Scilla maritima) ada soan. Ades 15a, Bkz. Mercimek. Afes B23b, (Quassia lusitanica) maz meesi. Afsentin Bkz. Efsentin. Afyon tohumu 17a, (Papaver somniferum) haha. Aa kavunu (kabuu) 19a, 19b, (Citrus medica) aa kavunu, turun. Aa kavunu (yapra) 19a, 21a, (Citrus medica) aa kavunu. Ak hardal Bkz. Hardal. Ak haha (tohumu) B18a, B18b, B22b, (Papaver somniferum) Bkz. Haha. Akhuvn (?) 22b, ancudan ? Akrkarha 19b, (Anacyclus pyrethrum) Nezle otu. Ak sandal (tohumu) 19a, 19b, (Santalum albm) ak sandal. Ak topalak 19b, (Cyperuus rotundus) topalak. Akakiya B23b, (Acacia arabica) Akasya aac. Anason 22b, B24b, (Pimpinella anisum) anason. Ancudan 17b, (Ferula assa toetita) eytan boku, hiltit. Andz B23a, (Juniperus drupacea) andz. Anzarut 12a, B17b, (Astragalus sarcocolla) sankokola, enzerut, gz otu. Arap zamk 16b, B17b, B20b, B21a (Acacia arabica) Arap zamk. Arpa unu 12a, 18b, 19b, B18a, B18b, B19b, (Hordeum Vulgare) arpa unu.

70

Ard B22a, (Juniper sp .) ard. Ard tohumu 20b, 22a, ard. Asel B24b (Mel) bal. Asl- lye (Stleen kk) 13b, (Euphorbia sp.) hibema-stleen. Ases (?) B23, Asfur 12a, 12b, (Carthamus tinctoris) asfur, kuyemi, yalanc safran. Asma yapra 15a, (Vitis vinifra) asma. At trna (?) 20a, Ayvadne iei 14a, (Artemisia absinthium) pelin. Avret sidii 20b, (Urine femine ?) kadn idrar. Azeryun 17b, (Amaryllis Belledonna) nergiz zamba, Hint karanfili.

B
Babr (?) 20a, (Tigris regalis) kaplan. Bdverd B21b, (Onoporden Macracanthum) badavart. Badem (tatl) 12a, 12b, B18a, (Amygdalus communis) tatl badem. Badem ya 13a, (Oleum amygdale) badem ya. Badem zamk B24a, (Gummi amygdali). Bal 12a, B 18b, 19a, 20a, Bkz. Asel. Bal arsnn yavrusu B18b, Balk d 21a, (Piscis saburra) kefal safras? Balk ya 16a- (oleum...). Baldran 17a, (Conium maculatum) baldran. Balmumu 12b, 20a, (Ceratum) balmumu. Bakr (krmz) B20a, (Cuprium) bakr. Bakla 12a, 21a, (Vicia faba) bakla. Bakla unu Bl8a, Bkz. Bakla. Ban otu 17a, (Hyoscyamus niger) ban otu, batbat otu, bengilik otu, dadaan. Ban otu suyu 17b, (Hyoscyamus) ban otu usaresi. Ban ya 14a, 20a, 21a, 22b, B23a, B24a, (Hyoscyamus) ban otu. Belsan ya 20a, 21a, (Comniphora opobalsamum) belesan, pelesenk.

71

Bellut 13a, (Quercus ilex) palamut, mee. Benc 20b, B18a, (Datura fastuoza) krmz tatula. Besbse B23a, B24a, (Myristica fragrans) kk Hindistan cevizi. Besbyec (polypodium vulgare) besfayic. Bezr-i katuna 16b, (plantago psyllium) pireotu. Boy tohuma 16b, (Trigonelle foenum graecum) emen otu. Boynuz 17a, (Comus) boynuz. Bgrlce B18b, (Vigna sinensis) brlce, fink baklas. Brtlen usaresi 15b, (Rubus caesus). Brtlenin sklmasyle elde edilen zsuyu. Burak unu 12a, 12b, (Vicia ervilia). Buday B18a, (Triticum vulgare) buday. Bure 12a, 12b, 13a, 14a, 17a (Natrii boras) boraks. Bure-i Ermeni 12b, (Natrii boras) boraks. Buza ya 13a, (Batyrum) tereya, buza ya?

C
Cevz-i bevv B19a, B24a, 22b Bkz.besbse. Cevz-i bevv ya 20a, 21a, 20b, Bkz. Besbse. Ceviz iei 14b, (Juglans regid) ceviz. Cevz-i msl B23a, (Datura metal) tatula, boru iei. Ciilnar 18b, B23a, (Punica granatum) nar, glnar, yaban nar.

Cade 17a, (Teucrium Polium) Coda, koyun yavan. akal derisi (yanm) (?) B23a, ene kl B25b, (Pilmentum). nar yapra 21b, (Platanus orientalis). iri 13b, (Gummi asphodelus). iri otu 12a, (Asphodelus aestivus) iriotu.

72

ivit 14a, 14b, 16a, 19b, B17b, B20b, ven 13b (Gypsophilia), ven.

D
Dr- eyen 21b, (Calycoto me spinosa) imak aac, culak aac. Defne tohumu 14b, 20b, (Laurus nobilis). Defne ya 15b, (Laurus nobilis). Deirmen tozu (arpa deirmeni) 21a, Dem-i ahaveyn B17b, B 19b, B21a (Calamus drago) iki karde kan. Demir tozu 20b, (Ferrum) demir. Deve sidii 19b, (lirine camel). Dii kasni B21b, (Galbanum officinale). Dii ay d 19a, (Ursae saburra feminae).

E
Ebhel 22a, Bkz. Ebhul. Ebhul 17b, (Junisperus sabina) kara ardc, ebhel, ard yemii. Efsentin 14b, B23a, (Artemisia absinthium) afsentin, pelin otu, yavan. Ebu Cehil karpuzu 15b, (Citrullus colocynthis). Eir B23b, (Acorus calamus) eir otu. Eki nar kabuu B20b, (Cortex punica granatum). Eki nar suyu 14a, (Aqua punica granatum). Elma kabuu 21a (Pirus malus) elma. Emlec 16b, (Phyllonthas emblica) emlec. Esmed smed B23b, B24a, (Stibium-Antimon) srme ta. Eek trna, 15b, 17a, 20a, Ezfr-i tayyib 22a, (Trifolium spp.) gzel gl.

73

Fafur kr 18b, porselen kr. Ferbiyn 17a, stleen. Fezah 19b, Gri duman rengi. Ferdinhar (?) B23b, Gne. Fstk kabuu B24a, (Arachis hypogea) fstk. Fndk ii (yanm) 14a, (Corylus sp.) fndk. Ftenec-i berr yabani nane. 20a, (Mentha pulegium) yarpuz, avan otu, habak,

Flfl 7a, 19a, B18b, (Piper) biber.

G
Garikon 21a, (Polyporus spp.) mantar trleri. Gelincik iei 15a, 15b, (Papaver rhoeas) gelincik. Geyik boynuzu 18b, (Comu cervus elephi) gelincik boynuzu. Gl 19b, B18b, B21b, (Rose) gl. Gl kurusu B21b, (Rose) gl. Gl ya 13a, 13b, B21a, 20a, 20b, (Oleum rosa) gl ya. Glab B23b, 21a, 22a, (Aqua rosa) gl suyu. Glnar 13b, B24a, Bkz.Clnar. Gnlk 12a, 22b, (Styrax officinalis) gnlk, asilbend. Gvercin tersi B25b, (Columba fimus). Gvercin dks.

H
Habbetl-hazr B17b, (Pistacia terebinthus) menevi, menengi, itlenbik. Habbe-i misk 15b, (Hibiscus Abelmoschus) anber iei. Habb-hrva B17a, B21b, (Ricinus communis) keme tohumu, gene otu, harva. Habbuz-zelem ehvetotu. B18b, (Cyperus esculentus) abdlleziz, habblleziz,

Habsl-hadd 15b, B20b, (Ferrum) demir tozu. Hacer-i zerka 22b, Mavi ta. Hac Bekta tuzu 19b, (NaCl.Natrii chloridi) tuz. Hardal 12a, 13a, 13b, 19a, (Sinapis alba) hardal.

74

Hardal- ebyaz Bkz. Hardal. Hamme B23b, (Amomum racemosum) hamama. Harnub B17b, B18b, (Ceratonia siliqua) kei boynuzu. Haha tohumu B18a, Bkz. Afyon. Haha arab 22b, Bkz afyon. Hatmi yapra 15a, 16b, (Althea offieinaiis) hatmi. Hmna B20a, Bkz. Kma. Hyar ekirdei 19a, (Cucumis) hyar. Hindistan cevizi ya B24a, (Oleum coco). Horoz kan B25a, alkes. Horoz d (Siyah horozun) 19b, (Gallis sabuma) horoz d. Huff (yarasa ba) 20b, (Vespertilio) yarasa, Bkz.hurah. Hurma 13b, (Phoenix dactylfera) hurma. Htht trna B25b, avukuu trna.

I
Idhir 17b, 19a, 19b, (Androgan schoenanthus) sakal otu, tibni. Isrgan dikeni kk 22a, (Urtica spp.) srgan. klimiy 17b, 19b, Mrdesenk (Altn, gm, demir gibi madenlerin eritildikten sonra kpk ve knt gibi, yzeyinde ve dibinde oluan artklar iin kullanlan genel ad.) inek st B17b, (Milk pecari) inek st. nci 17b, (Mangarita) inci. nci sedefi 17a, (Pearl) sedef. ncir 12a, 12b, 18b, (Ficus cariea) incir. ncir bal 13b (Ficus) incir. ncir yapra 17b (Ficus) incir. truk-i safer 18b, (Chelidonium maju) krlang otu. sfdac 17b, B21b, (Plumbum carbonicum) stbec. Ine 21a, (Muscus arboreus) yosun.

75

It gz (?) B26a,

J
Jengr 22b, (Carbonas cupricus) bakr al, bakr karbonat.

K
Kabak ekirdei 12a, (Cucurbita pepo) kabak ekirdei. Kabak kk 13a, (Radix cucurbita) kabak kk. Kbe fesleini B22a, (Ocimum basilicum) fesleen. Kabli 16a, (Terminalis myrobalanus) Kbil, Kbil helilesi. Kadn sa (sevgilinin sa), 22a, Kfur 18b, 19a, 21a, 22a, (Artemisia spp.) kafur, yavan. Kkle 18b, Bkz. Hamame. Kkule-i kebir 19b, Hamame (byk). Kkule- sagir 19b, Hamame (kk). Kam kk 12b, 19b, (Pragmites communis) kam kk. Kaysum B23a, (Artemisia abretanum) kara pelin, zivan iei. Kara karga beyni B25b, Karanfil 14b, 15b, 19a, 19b, 23b, (Caryophyllus aromaticus) karanfil. Kardamana karaviya. 20a, (Lagoecia eumonides) yabani kimyon, yabani

Kasn B23b (Cichorium intibus) yaban marulu, hindiba, gneyik. Katrtrna 20a, Katran 18b, 19a, (Pistacia terebinthus) katran. Kavun 12a, (Cucumis melo) kavun. Kavun ekirdei 12b, 13a, (Cucumis melo) kavun. Kaz ya B24a, Anser. Kebabe 19b, (Pepper cubabe) kebabe. Kebir kabuu B23a, (Capparis spinosa) kebre, kebir. Kereviz suyu 17b, (Apium graveolens) kereviz. Kei trna B23a... (Hircus). Kei ya 14b, (Batyrum hircus) kei ya.

76

Kendir B24b, (Cannabis sativa) kenevir. Kepek suyu 12b, 13b, (Aqua teiticum vulgare). Kesira 14b, B17b, B20b, (Astragalus gummifer) kitre zamk. Keme bal B19b, (Mel) gme bal. Keskin sirke B17b, B20a, (Acetum) sirke. Keten bezi B26a, (Linum) keten bezi. Kna 14a, 14b, 15a, 16a, 17a, B17b, B19b, B20a, B20b, (Lawsonia sp.) kma, hnna. Krfe 19a, (Innamomum Zeylanicum) kurfa aac, tarn aac. Krmz gl 19a, 19b, B23a, (Rosa gallica). Krmz kurtuk (?) 21b, Krlang kan 15b, Hirundo, krlang kan. Krlang yuvas 20b, Hirundo. Kimyon (kirmani) B18b, (Carum Carv.) kimyon. Kirpi ya 17b, (Erinaccus europaeus). Kitre 12a, 13a, 13b, B18b, Bkz. Kesira. Ko sidii (?) 22a, Kuduz bcei 17a, (Cantharis vesicatoria). Kurbaa eti (?) 17a, Kurbaa kan (tatl su) (?) 17a, Kurd hayas B25b, (Canis eupii testis). Kurd kadibi 21b, (Canis eupii fmus). Kurt zekeri. Kurd kan B25b, (Carcis eupii). Kurd d B24b, (Canis eupii saburra). Kurd zekeri B25b, (Canis eupii fimus). Kurun 17b, (Plumb) kurun. Kuru zm ekirdei 14b, (Vitis vinifera). Kust B21b, (Costus speciosus) kist. Kuzgun kan B25b, (Corvus corax). Knds 14a, 16a, (Gypsophila struthium) Voynik otu.

L
Lcivert (?) B20b, (Lapis lazuli) lacivert.

Lciverd-i zeheb 22a, (Lapis lazuli ?) lacivert. Lden 14a, 14b, (Cistus sp.) laden, pamukotu. Lahana tohumu 19a, (Semen brossica) lahana tohmu. Limon 12a, (Citrus) limon.

M
Mmirn 13b, (Ranunculus fcaria) basur otu. Mahmude 21a, (Convolvulus scammonia) mahmude, sakamunya, yer pelidi. Mahlep 13a, (Prunus mahaleb) idris aac. Marsma 20b, (Thymus spp.) yabani kekik. M B18a, (Vigna sinensis) brce. Mazdeki 12a, 13b, B20b, B21a, 20a, (Resina lentisci) damla sakz. Maz 14a, 14b, 15a, 15b, 18b, B18b, B20b, B23a, B24b, (Thuza) maz. Mercimek 12b, B18b, (Lens culinaris) ades. Mercimek unu 12a, Bkz: mercimek. Mersin 21a, (Myrtus communis) mersin. Mersin yapra 12b, B21b, (Myrtus communis folia) mersin. Mersin ya 14b, 15b, 21a, 17a, (Myrtus communis oleum) mersin. Mersin yapra usaresi 21b, (Myrtus Communis ?) mersin yaprann sklmasyla elde edilen zsuyu. Mersin suyu B23b, (Myrtus communis) mersin. Meryem eli 22b, (Artemisia absinthium) pelin, ac yavan, Meryem otu. Merzeng B21a, B23a, B24a, (Majorana hortensis) mercan kk. Mevzek 13b, (Delphinium staphysagrioa) bit otu. Meyan kk 12b, 19b, (Glycyrrhiza glabra) meyan kk. Mia B21a, B21b, 21a, abher. (Styrax officinale) kara buhur, kara gnlk,

Milh-i enderan 14b, 19b, Bkz. Hac Bekta tuzu. Mer mahuz 17b, (Origanum spp.) k mercan kk, meyhane ba. Misk 15b, 19a, 19b, B21a, B21b, B22a, B23b (Moschus) misk. Mukl 16a, 20a, 21a, (Comniphora opobalsamum) belesan, mukl. Muz kabuu B20b, (Corteks musa sapienti) muz kabuu.

78

Mrr-i sfi 12a, 12b, 13a, 18b, 21a, (Comniphore) mrr. Arabistanda yetien mirra aac. Mrdesenk 12a, 14a, 14b, 15a, 17a, 16b, B17b, B20b, B23b, (Lythargyrum) kurun dioksit. N Nane 13b, B21a, B21b, B22b, (Mentha spp.) nane. Nar kabuu 15a, 18b, B20b, 23a, (Cortex punica granati) nar kabuu. Nar suyu (eki) 14a, (Aqua punica granati) nar suyu. Niadr B17b, B20a, 21b, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr. Niadr suyu B19b, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr. Niadr sirkesi B20a, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr. Nohut B18a, (Cicer arientium) nohut. Nohut unu 12a, 13a, 13b, B18a, (Cicer arientium) nohut. Nbet ekeri 19a, (Succer) eker. Nura 14b, 16b, B20b, (Calcium) kire, snmemi kire.

P
Palamut B24a, Bkz. Bellut. Pamuk 18a, (Gossypium spp.) pamuk. Pamuk ekirdei ii 13a, (Semen gosypii) pamuk ekirdei. Pamuk tohum ii 12a, 13a, (Semen gosypii) pamuk ekirdei. Paz yapra B17a, B20a, B20b, (Beta vulgaris) paz. Prasa 17b, B21a, (Allium porrum) prasa. Pirin unu 12a, 13b, (Oryza sativa) pirin. Pelin B18a, (Artemisia herba alba) pelin otu.

R
Rmek 19b, B23b, Eki ve buruk meyvalardan hazrlanan tabletler. Rasen 21b, (nula helenium) anduz otu. Rastk ta 14b, B21a, (Sulphurum cupricum) bakr slfat, rastkta. Reyhan B21a, (Ocimum basilicum) reyhan, fesleen.

S
Sabr 17b, 19a, 21a, B24a, (Aleo vera) san sabr, sabrlk otu.

79

Sadeya B18a, B24b, (Butyrum) tereya. Sadic 18b, (Cinnamomum citrioderum) sadk, malabar. Sadic-i Hindi 21a, (Melastoma) kara az. Safran 14a, B19b, (Crocus sativus) safran. Sakmunya 22a, (Convolvulus scammonia) mahmude, sakamonya. Sandal ya B22a, (Oeum pterocarpii) sandal ya. Sar sandal 19b, (Pterocarpus santalinus) sandal. Sanmsak B26a, (Allium sativum) sanmsak. Sater B24a, (Thymus spp.) kekik, zatren. Sad 19a, B24a, B24b, B21b, (Cyperus longus) krk boum, uzun sd. Sebestan B23a, (Cordia myxa) sebestan. Sedef otu (Ruta graveolens) sedef otu. Sek (?) 19b, B18a ?, Parfm tableti ?, kpek ?. Sekencebin Acetum + mel-sirke + bal kanm.
S eli h a

19a, (Cinnamomum cassia) saliha. Yalan tarn, dr- sus.

Semed 14b, B21a, (Indigo) ivit. Semd B17a, B18b, (Triticum vulgare) un, buday. Semizlik 18b, 21a, (Portulacca oleracea) selince, semiz otu, hurfah. Servi kozas (kozala) (Cupressus) servi. Servi yapra (Cupressus sempervirens) servi. Seykran B21b, (Hyoschyamus niger) ban otu, benc. Sr kadibi 22b, (Pecoris fmus) sr zekeri. Sr d 19b, B24a, (Pecoris sabuma) sr d. Srtlan d B25a, (Hyena saburra) srtlan d. Sidik (Kk ocuk sidii) 2b, (rine) sidik. Sirke 12b, 14b, 15a, 15b, 16b, B20a, B21a, B24b (Acetum) sirke. Siyavuan 20a, (Adianthum capillus veneris) atma sa, ishal otu. Soalgan B19a (Lumbricus terrestire) solucan. Soan (Pimi) 13b, (Allium cepa) soan. Soan Suyu 21a, (Allium cepa) soan. Su 12b, (Aqua) su.

80

Sumak 20a, (Rhus coriaria) sumak. Sumak suyu 14a, 16a, 18b, sumak. Snbl-i Rum B24b, (Hyacinthus orientalis) smbl. Snbl-i Hind 18a, (Nardostachys jatamansi) Hind snbl, izhir-i Mekk, snbl-i tb. Suruncan 12b, 13b, (Colchium autumnale) idem. Susam ya B23b, (Oleum sesami) susam ya, rugun. Slk 16a, (Hirudo medicinalis) slk. St B17b, B18a, (Lac) st. St (inek) B18a, (Lac pecorii) inek st. Stleen kk 13b, (Euphorbia peplis) stleen kk.,

abb- Yeman 21a, B20b, (Sulphurum cupricum) ap, bakr slfat. ahdnec B17b, (Cannabis sativa) ah-dne, kenevir tohumu. ahm- hanzal 21a, (Citrullus colocynthis) ebucehil karpuzu. akakil B18b, (Scorzonera hispanica) yabani havu, iskorciha. ap 18b, B20a, B20b, B23b, Bkz. abb- Yemani. arap B23b, (Vinum) arap. arap tortusu (Vinum) arap. ecer-i Meryem 22b, Bkz. Meryem eli. h (Pelin otu) B18a, Bkz. Pelin. rlagun 18a rlaan, susam ya, Bkz. rugun. rugun 16b, B20b, (Oleum sesamii) susam ya.

T
Tarn 19b, (Cinnamomun seylanicum) tarn. Tatl badem B18a, (Puinus amygdalus v.dulcis) tatl badem. Tarn B21b, Bkz.Tarn. Tavan beyni 21a, (Lepus timudus). Tavan boku 20b, (Lepus fmus). Tavan tersi 20b, 21a, Tavan dks. Tavan mayas 20a, 21a, (Lepus urinea).

81

Tavuk ya, B24a, (Gallinaceous olea). Tebir-i Hind 19b, 23b, (Bambusa amndinaceae) tebeir. Tere tohumu 12a, 12b, 19b, Tereya B18a, B24a, (Butyrum) tereya. Termenti B23a, (Pistaeia terebinthus) reine, terebent. Tn-i mahtm amur. B21b, (Terra sigillata) tini mahtum, sktrlm kil,

Topalak 16a, 18b, B23b, (Rhamnus spp.) diken trleri. Toprak B25b, (Humus) toprak. Turak otu 21a, (Anethum graveolens) dere otu, dorak. Turp tohumu 12a, 12b, (Raphanus sativus) turp. Turp suyu 12b (Raphanus sativus) turp. Tuz B20b, (Natrii chloridii) tuz. Tuz (Hac Bekta) 14b, 18b, Bkz.Hac Bekta tuzu.

U d 19b, 20a, (Arundo donax) kam. Udl-kahr 19a, B18b, B23a, (Anthemis spp.). bir eit d aac. UrkuVsufr 18b, (Chelidonium majus) krlang otu, byk helile.

stbe 13a, Bkz, sfidac. snn 12a, 22b, (Anabasis aphilla) zm suyu 21b, (Aqua vine) ra. V Verd-i ahmer 13b, (Rosa gallica) krmz gl. Vesme 14b, 15a, 17b, B17b, (satis tinctoria) yabani ivit otu, mavi boya kk, nl-i b en i Vezarih 17a, Bkz. Kuduz bcei.

Y
Yaban erbesi B23a ,(Teuerium polium) yabani mee. Yaban hurmas B24b, (Hypheane thebacica).

82

Yamur suyu 20b, (Aqua distillata) saf su, yamur suyu. Yarasa ba 20b, (Vespertilio) yarasa. Yenge (tatl su) 18b, Bkz.Seretan- nehr. Yeil kurbaa B26a, (Hyla arborea) yeil kurbaa, aa kurbaas. Yeil kurbaa dili B26a, (Hyla arborea) yeil kurbaa, aa kurbaas. Yumurta ak 17a, B20b, (Ovum) yumurta ak. Yumurta sars 13a, 13b, (Ovum) yumurta sars. Yumurta kabuu 12a, 18b, (Ovum cortex) yumurta kabuu.

Z
Zac 14a, 15b, B20a, B21a, (Cupri sulfas) bakr slfat. Zac- asfar B17b, B19b, B21a, B23b, (Cupri sulfas) bakr slfat. Zac- firavn B23b, (Cupri sulfas) bakr slfat. Zac- Kbrs 15a, (Cupri sulfas) bakr slfat. Zac- Parisi 15a, (Cupri sulfas) bakr slfat. Zaferan 12a, 13a, BTb, B20b, B21b, B24b, 20a, B21a, B23b, (Crocus sativus) safran. Zambak ya 14a, 19a, (Oleum). Zamk suyu B21a, (Aqua resine) zamkl su. Zater-i berr! B23a, B24a, (Satureia hortensis) kekik otu, geyik otu, sater. Zencefre B20b, B21a, (Hydrarium sulphuretum) civa slfr. Zervend-i mudahrac lousa otu, boru iei. 20a, 20b, (Aristolochia longa) dii zeravend,

Zerdep B20b, (Cureuma sp.) zerdep, zerdeal. Zeyt ya 14a, 14b, 16a, 17a, B23a, B25b, (Oleum olea) zeytin ya, Zeyt-i infak 15a, (Olea) ham zeytinden karlan ya. Zeytin ekirdei 21b, (Semen olea). Zeytin ya 16b, Bkz. Zeyt ya. Zrnk 12a, 12b, 13a, 14a, 17b, B17a, 18a, (Arsenicum) Arsenik slfr. Zrnk- ahmer Krmz zrnk. Zrnk- asfar San zrnk. 21a, B21a, B21b,

83

Zibak 15a, Civa Zift 14b, B19a, (Resinum) katran, zift. Zbediil-bahr 18b, 19b, (Ossa sepia-decapodea) deniz kp.

84

AIRLIK LLER VE KARILII Miskal = 24 Krat (4.807 gr) Dirhem = 9 Krat = Okkann 1/400 (3.207 gr) Denk =1/6 Dinar veya 1/4 Dirhem (0.801 gr) ekirdek = Buday tanesi miktar Krat =1/2 Danek (0.2004 gr) Dinar = 6 Denk

SZLKE (T. : Trke, A r.: Arapa, Far.: Farsa) A acz, acze Ar. Kocakar, mec. Cad kar. fet Ar. Ba kadn gvdesi arslan eklinde, fevkalade gzel yzne bir defa bakmak gafletinde bulunanlar mahveden efsanevi yaratk. Yine ba kadn gvdesi balk eklinde olan denizkz(mlik-i derya, fet-i b) adl hayalin karada yaayan trdr. lk bakta ak belasna dren, uruna lnecek gzellikteki kadn iin kullanlr. fet-i devrn (Zamann felaketi), fet-i cihan(Dnyann felaketi), en ok kullanlan tabirlerdir. ahlat Ar. Hltlar. bkz. hlt. ahmer Ar. Krmz. ahu (h) Far. Ceylan, karaca, mec. Ceylan gzne benzeterek gzel gz iin kullanlr. rz ol- Ar. T. Sonradan ortaya kmak. nceden bilinmeden baa gelmek (hastalk gibi). b- cihan Far. Dnyann kartrcs, dnyay kartran, mec. Son derece gzel kadn. atik (atk) Ar. evik. Gen kz. attar Ar. (trlar yani gzel kokular satandan) Aktar. ifal bitki, baharat vb. satan. avret Ar. Avrat, kadn, zevce. Ut yeri, edep yeri.

B
bliga Ar. Bulua ermi* Yetikin, bap Ar. Blm. bah Ar. cinsel arzu, cinsel g, ehvet, bahr Ar. Kokmu nefes, az kokusu. basiret Ar. nden gr, sezgi. Bahnamemizde geen basiret sahipleri ya da feraset sahipleri ifadeleri ile yazar; cinsellik konusunda bilgili hekimleri, kadndan anlayan, cinsellii iyi bilen, tecrbeli kiileri

86

kastetmektedir. Anadoluda halen grlen, damat adaylarna, gerdek ncesinde yol yntem reten, tecrbelerini aktaran, bilik eden, akl danesi olarak sfatlandrlan kiiler de bu kategoriye girer. bakire Ar. Cinsel ilikide bulunmam dii. bekret Ar. Kz olan kz olma durumu. beyan Ar. Anlatma, bildirme. c cima (eim) Ar. iftleme. nsanlar iin iftleme, (cemden) cem olma, birleme, toplanma, biraraya gelme, mticmaat cima etme, cevf Ar. Boluk. Oyuk, Kof. cnup Ar. Cinsel temastan sonra dinin emrettii yolda henz ykanmad iin temiz saylmayan kimse. cz Ar. Ksm. l. lek.

engi Far. eng denilen bir tr saz alan. alg eliinde oynamay meslek edinmi kadm. em-i gerdn Far. Dnya gz [dnyada grlen]

D
deirmi T. Yuvarlak. denk Far. Dirhemin drtte biri (0.801 gr) deva Ar. ila. dirhem Ar. Okkann drtyzde biri. (3.207 gr) dizgin germek T. Direnmek. Cinsel birleme talebini reddetmek/ dhn- akyk (Dhn- akik) Ar. akayk ya, gelincik iei ya. dzgn T Yz przsz gstermesi, gergin tutmas ve renk vermesi iin srlen sv ya da krem. Fondten. Allk. Gaslat

F
fika-i akran Ar. Yatlarn stn. Benzerlerinden stn, fil Ar. Etken, yapan, mec. Erkek. Fars iklimi ran lkesi, fehv Ar. Anlam. Kavram, felsife Ar. Filozoflar, bilginler, feraset (firset) Ar. Anlay, sezgi. fers-remeke Ar. At srs. Ilg halinde yaayan ya da yetitirilen atlar. Buradan hareketle dii at, yani ksrak anlamnda. fer Ar. (aralk, yark, atlak) diilik organ, utyeri. Diilik organnn d blm, vulva. fesat (fesd) A r. bozukluk. fk (phuski) Yun. At, eek gibi hayvanlarn taze gbresi. Far. pigi. fitne Ar. Ayartma. Fesat, arabozma. Gzel gz, gzel yz; gzel kadn, flne Ar. Herhangi bir kadn, filancann diisi

G
gaslat Ar. Ykama. Ykanma. Dzgn gerdan Far. Vcudun omuzlarla ba arasnda kalan blm. Boyun. Szcn kk Farsada dnen anlamndadr. gulam Ar. Ty, by kmam delikanl. Olan. Kle, esir. oulu; glman. gusl Ar. Cnplk, hayz ve lousalk vb. hallerinden sonra din gereince ykanma, arnma. gme bal T. Petekli bal, szlmemi bal.

H
habbe Ar. Tane. ekirdek.

88

hacamat (hicmet) Ar. Vcudun bir organna kan topladktan sonra hafife izip bardak, boynuz veya ie oturtarak kan alma. hadse Ar. Yeni olan ey. Tazelik. Hadiselik bir durum. hadset Ar. Evvel, balang. Tazelik, genlik. halel Ar. Boluk. Bozukluk, eksiklik, halel getirmek9 Zarar vermek, engel olmak. halvet Ar. Tenhalk. Hamamn en scak odas, hararet Ar. Scaklk. Hastalkta ate. Humma. hassa Ar. zel bir nitelik. Bir eyde bulunup dierlerinde bulunmayan kuvvet. havs (havss) Ar. Hassalar, duyumlar. By, sihir, hay Ar. Utanma, sklma. Namus, edep. haya Far. Yumurta (yumurtaya benzetildiinden dolay) Erbezi. Husye. Testis. hayz Ar. Kadnlarda Ayba. Adet grme. Menstrasyon. Regl, hazan (hazn) Far. Sonbahar, gz. hlt Ar. Eski tpta insan vcudunda bulunduu var saylan drt unsurdan her biri: kan, balgam, sevd, safra. hsn (hsn) Ar. Aygr. hiisn cemal (hsn ceml ya da hsn-i ceml) Ar. Gzellik ve yz gzellii. Bu kalp sz; her adan yz, vcudu, ruhuyla gzel; ii d tam manasyla gzel5 anlamna geldii gibi, yz gzelliinin son haddinde olduunu da anlatmakta kullanlr. Evvel eski, kadn ve erkek gzelliinden kastedilen ncelikle yz gzellii, yani cemal olduundan; gzellik hissi nce yzden alnr, daha sonra dier ksmlara baklr, zira yz, gzelliin aynasdr. Htay Ar. inli gibi olan. inli. inin kuzeyindeki Trk ve Tatar kavimlerinden olan kimse. hicap (hicb) Ar. Utanma, sklma.

89

hizb Ar. Kna. Boya. hokka Ar. ine mrekkep konan kk kap. hokka-i beyza Bembeyaz hokka, mec. Gzel memeler. hukne Ar. Tenkye aleti. nnga. husumet Ar. Hasmlk, dmanlk, i illet Ar. Hastalk, iltifat (iltifat) Ar. Yzn evirip bakma. Gler yz gsterme. Gnl alma. mbik (Ar. inbik, Yun. damtc. Szge. ambikos) Damtma ilemini yapan cihaz, Ar.

inhitat Ar. Dme, aa inme. Yallk, inzal Ar. ndirme, indirilme. Boalma. Orgazm. stinc Ar. Necasetten, yani pislikten arnma, istinsah Ar. Nshasn karma, kopya etme, ivebaz (ive-bz) Far. Naz edici, cilveli. Gnl elen, itidal Ar, Ar olmama durumu. lllk. Ilmllk, izafe (izfe) Ar. Balama. Mal etme. izdiva Ar. Evlenme. zdivacna talip olma9 evlenme teklifinde bulunma.

K
kadip (kadb) Ar. nce fidan, dal. Erkeklik aleti, zeker. kdir Ar. G, kudret, yeterlilik, kdir olmak9gc yetmek. kalye ta Far. T. Bir tr deniz bitkilerinin yaklmasndan meydana gelen tuz. Ta halinde soda. Sabun ve cam imalinde de kullanlr.

90

kar Ar. Su kaba, kar Ar. ukur. keba (keb) Ar. Erkek koyun, ko. Trkedeki ebi / cebi buradan gelmektedir. kemal Ar. Olgunluk, erginlik, olgunlamak. 'kemale ermek, kemalini bulmak

kynak T. Kn her iki taraf, kynak sz, ceviz yans ya da yrtc ku ve hayvanlann perdeli ya da blml trnaklar yani pene anlamna gelmektir, mecazen kn iki taraf, ak anlamnda kullanlmtr. Bahnamemizde kn ucuna ve yumuak yerine kynak; st tarafna p denmektedir. Bugn de halk aznda kullanlmaktadr. kovuk T. kavuk ya da kovuk; ii bo ey anlamna gelir. Mesane, sidik torbas demektir. kulun Ar. Barsak ars. Omuz ars. Barsakta peyda olup omuz balanna vuran iddetli ar. krek T. Az kk, kke. Ufarak. khlet Ar. Olgunluk a. Kemale erme.

L
lhm Ar. Et.

letafet (letfet) Ar. Holuk. Gzellik. ncelik, lezika Ar. Gevek, bkz. Slpk

M
mahbbe Ar. Muhabbet olunmu, sevilmi, sevilen kadn. Sevgili. mahlul Ar. Hallolmu, zlm. Eriyik. makat Ar. Oturak yeri. K. Ans. mauka (maka) Ar. Ak olunan, sevilen. Sevgili. mazruf (mazruf) Ar. Zarflanm. Zarfn iine konan ey.

91

merul Ar. Edilgen.Yaplm, mec. Kadm. mertebe Ar. Aama. Basamak. Derece. meme Ar. Dlei, son. merep Ar. Yaradl. Miza. Tabiat. Huy. Ahlak. meta ( mta) Ar. Kadnlar ssleyen kadm. Gelin ssleyicisi. Tabip Mustafa Ebul-Feyzin aklad gibi, Trkede yz yazcs demektir. Eski Trkede ve bugn de halk aznda kullanld ekliyle; [yz] naketmek, bezemek, sslemek anlamlarna gelmektedir. minval Ar. Tarz. Yol. ekil. miskal Ar. 24 kratlk bir arlk ls. (4.807 gr) misi Ar. Benzer, e. miza Ar. salk. Huy. Tabiat. Merep. nsan vcudunun fizyolojik yaps,

mukaddime Ar. Giri. nsz, muvafakat Ar. Uygun grme, raz olma, mellif Ar. Telif eden, yazar, eser sahibi. mptela (mbtel) Ar. Dkn. Tutkun, mptela olmak9 alkn olmak, dkn olmak. mreffih Ar. Rahata kavuan, rahatlatc. mrvvet Ar. Aile saadeti. Mertlik, yiitlik, nsaniyetlik. mstensih Ar. stinsah eden, kopyasn karan. El yazmas kitaplar oaltan kii. mtercim Ar. Tercme eden, evirmen. Tabip Mustafa Ebul-Feyz, metinde araya girip saplama yapaca zaman, eski yazarlk adabnn gerei tevazu gsterip kendinden mtercim fakir olarak sz etmektedir. mtehannika Ar. Sk. Dolu. Youn. mtehhattime Ar. Gerekli, yeterli. Yeteri kadar.

92

mteahhime Ar. yayla dolu. Yal. Ya balam. mtevekkili Ar. Tevekkle ait. i Allaha havale etmekle ilgili. Oluruna braklm.

N
nasaf Ar. Hizmeti, uak. Bahnamemizdenasaf ( nun, sad,fe) eklinde yazlm ve peinden orta yalu dimektir eklinde bir aklama da getirilmi olmakla birlikte (Tpkbasm 9a) bu szck, Arapada hizmeti demektir. Buradan orta yaa gelmi kadnlarn, artk kocasmndek yolda olmaktan kp ancak hizmetiyle ilgilenebilecekleri anlam kmakla birlikte; n-sf (nun, elif, sad, elif, fe) eklinde Farsa saf olmayan, safln kaybetmi, mecazen orta yal anlamna da, bir gnderme vardr. nzenn Far. ok nazl yetitirilmi, mark. Cilveli, oynak. nebat Ar. Bitki. nem Ar. Artma. Byme. nigr Far. [Resim gibi, put gibi gzel] sevgili. nkbe Ar. Pas. Az kokusu.

P
pene-i Hrd Far. Hrdin penesi. Hrdin eli. Bahnamemizde; eyolu Mustafann 14. yyda yazd, Hrd Ferahd adl manzum eserindeki kadn kahraman Hrdin elinin gzelliine gnderme yaplyor. Yrtc hayvanlarn n ayaklarna, kuvvetli ele de pene denir. Yine ayn benzetmeden dolay turaya da pene denilmitir. pskrme benli T. Benlerin tek tek ve gzel bir grnmde olmas durumu.

R
rahim Ar. Dlyata. Uterus. rayiha Ar. Koku. rm Far. taat eden, boyun een, balanan, rm olmak: sdk ile balanmak.

93

reisletbba (resl-etbb) Ar. Hekimba. Sarayn ve memleketin salk hizmetlerinin banda bulunan hekim.

S
sabr karar takat Ar. Sabr, karar ve takat. Dayanma, durma ve g. semd Hint. Beyaz un, has un.

semirmek T. rilemek, besili olmak, semiz iri , byk, besili. serke Far. Baeken. Bakaldran. Dikbal. seyyib Ar. Dul kadm. Bekareti bozulmu kz. senn Ar. Di ilac. slpk T. Gevek. Prk. Sarkk. sdde Ar. Vcudun bir yerinde grlen tutukluk. sknet Ar. Dinginlik. Huzur. ahm Ar. Ya. ya. Don ya. ebb, ebbet Ar. Tazelik. Genlik. ekr Ar. Kuru. Bo. ehvet Ar. Ar istek. Cinsel arzu, ksn. ehvet-engiz Ar. Far. ehvet uyandran. stek uyandran. eyhhet Ar. eyhlik. htiyarlk. ol T. u, ol, o.

T
tahret Ar. temizlik. Byk aptes yaptktan sonra slam dini emirlerine gre yaplan temizlik.

takriz Ar. dn verme. Bir kitabn bana konulan takdim yazs, talip (tlib) Ar. Talep eden. steyen. stekli.

94

tarvet Ar. Tazelik. tashih Ar. Shhatlendirme. Dzeltme. temellk kayd Ar. Mlk edinme kayd. Bir maln kime ait olduunu gsterir ibare. tenasl Ar. reme. tenkye Ar. Ayklayp temizleme. Ansten kaln barsaa su vererek iini temizleme. Bu ii yapmaya yarayan alete verilen isim. Hukne, rnga. tensb Ar. Uygunluk. Yakma. terkip Ar. Bileim. Sentez. Bahnamemizde reete ya da forml anlamnda kullanlmakta; terkib% hir terkib 6 terklb-i hir (dier terkip, sonraki terkip), ou zaman sadece hir olarak gemektedir. teskin Ar. Sakinletirme. Yattrma. tezhip Ar. Ssleme. Yaldzlama. tvbe istifar Ar. (tevbe istifar) iddetli pimanlk ve balanma arzusu. (Yakn anlaml iki szckle ikileme yaplm, anlam kuvvet kazanmtr.)

U-
usare (usre) Ar. zsu. Sklan bitkilerden kan su. uzuv Ar. Organ. Vcut organ. lfet Ar. Alma, kaynama, grme. Dostluk, ahbaplk.

V
vasf Ar. Nitelik. vukuf Ar. Anlama, bilme. Olgunluk haddi.

Y
yumru tavarl T. yumru ilik, kabarklk . 4 tavar bugn davar biimine dnm, eski Trkede mal, mlk anlamnda kullanlmtr.

95

Daha sonra anlam daralmasna urayarak kkba hayvanlarn genel ad olmutur. Bahnamemizde arkaik biimi, mecazi anlam ykl eski bir argo sz olarak karmza kmaktadr; kabark ferli, cinsel organ belirgin anlamna gelmektedir.

Z
zeheb Ar. Altma ait, altnla ilgili. zeker Ar. Erkeklik organ. Penis. zerr Ar. Ekilen, salan eyler. Toz. ziynet Ar. Ss. Bezek.

"'v