TRK PANOROMASI

Yrd.Do.Dr.Erol KILI
Trk Resminin temelleri 250 geriye gider. Bir
bizde sreci i 7()()' lerde hangi
anlamak I700'den nceki siyasi
bir gz atmak yerinde 1638 kadar
devam grlr. 1683 sonra Viya-
na ve bozgunu ile Estergon'un 1687'de 1688'de
Budin'in, daha sonra kaybedilmesi ve ok olan Kar-
bir zlmenin olarak
gryoruz. tarihisi Bernard Grenad, Karlofa ile
ya yazar) I.
i 720 kadar siyasi ve ekonomik alanda
ancak kltrel alanda, Avrupa'dan
kendi kltrel stnlklerine gvendiklerine tarihi kaynaklardan oluyoruz.
O gne kadar eli gnderme duymayan ilk defa 1720
28 elebi Mehmet Avrupa'ya bir heyet gnderir.
hkmdan ise IILAhmed'tir. 28 elebi Mehmet resim
gzlemlerini seyehamanesinde yazar. Bu seyehatnamenin IlLAhmet dneminde
byk etki ve zellikle Fransa'daki saray yan
tarihi kaynaklardan Bu tarihlerde mimari ve bahe
dzenlemesi iin ustalar birlikte

Tabii
bunlar ressamlar da
IILSelim ivme kazanan II.Mahmut dnemi takip
eder. ILMahmut Glhane Humayun-u anlamda bir
dzenlemelere gider.
17()()'lerden itibaren hareketlerin kltr ve sanat
ortaya gryoruz.
ve islam kltr, Hristiyan Kltr
ile yer
-Plastik da buna paralelolarak sanat ile hale
gelecekti
3
.
Bu paralelolarak resim dersleri gir-
meye kez 1793 gzlemine resim dersi mhendishane-i
Berri humayun'da (topu okulu) yer almaya Ancak bu dersin bugnk an-
lamda bir resim dersi topuluk, istihkam ve gibi alanlara
85
de yer bilinmektedu4. Bu dersleri Avrupa'dan
gelen ressamlar veriyordu Bu tarihlerde Avrupa'dan ok ressamlar
tarihi kaynaklardan biliyoruz. Yine ve bu gelen res-
bir duvar resmi ortaya Duvar resimleri
madalyonlar iinde konak ve saraylara Bylece resim
bizde kabUl grmeye minyatr tamamen ortadan
aballim teye ve
gnmze kadar bu devam eder.
1855 itibaren yetcnekli genlerimiz resim iin Avrupa'ya
gnderilir. 1848'de ikinci bir grub Avrupa'ya gnderilir. Bu gnderilenler
"Hsn Yusuf Bey 1868'de gnderilenler Ahmet, Sleyman Seyyit
Bey ve Halil 1868' de gnderilen Cuben'in etkisinde
Bu bu resimleri realist zellik
Avrupa'ya gnderilen ilk henz dnemin kavraya-
Peyzaj resimlerinin etkisi gryoruz. Bunlar
Trk primitleri diye bilinir.
Asker Trk Resminin nemli bir yeri
Ahmet Sleyman Seyyit Bey ve Hseyin Zekai gibi asker ressam-
lar, etkilerini zmsiyen, yeni ve zgn sentezlere Trkiye'de etkinlik
gsteren kkenli ya da birer
Trk resminin byk olarak gsterilmektedir
S
.
zamanda Sleyman Seyyit Bey dneminin gl bir natrmon
1875 itibaren resim dersinin zellikle askeri liselerde
gryoruz. Bu da, genellikle resim ilk dnemlerde askerler
Yine o msy Kes isminde bir
ve uzun Harbiye'de byk
bir kriz iinde son zamanlarda, Ressam Hasan eski dnemlerin
iinde toplumun ve resmet-
deniz olan svari Bey ve Kaymakam
gemilerle gcn yitirmekte olan devletin ve zlemi
iinde bir sunuyordu. Bu deniz resimlerinde, Rus deniz res-
etkileri kabul edilir
7
.
Resmin sergileri gndeme
sergi i 874 Ahmet bunu
1888'de bir sergi takip
lkemizde en byk 1883 Sanayi-i Nefise mekte-
binin Sanayi-i Nefise bir anlam-
da, resim askerlerden sivillcrin eline demckti. nk 1883' e
kadar byk bir asker kkenli idi. Bylece, Gzel
Sanatlar Akademisinde anlamdaki resim filizlenerek yeni bir zemin
Sanayi-i Nefisenin Trk Resim bir meslek olgusuy-
la srecini
86
nemli bir g olarak ve toplum bu
sreci etkenler
Sanayi-i Nefise'nin kurucusu ise Osman Hamde Bey'dir. Osman Hamdi konulu bir
resim lkemizde en iyi temsil eden ilk Paris'te birka res-
olan Osman Hamdi, toplumsal
resimlerinde, tipleri optik bir grntye olarak
Bu optik izlenim bizim minyatrmzde iin zellikle ilgi gryordu.
Osman Hamdi 'nin bu Paris'teki salon resimlerinin paralelinde bir


Trk sadece Osman Hamdi orianlalizm
lkemizdeki tek Trk temsilcisi sylenebilir. Osman Hamdi,
byk lde bilinen meydana orianlal
kompoziyonlardan olan bir
Resimlerini kendisi ya da bizzat giyerek
ektirir, daha sonra bu resimlerini bilinmekte-
dirlO. Bu da Osman Hamdi'nin dnemin Bau resmi ile paralel
nk Avrupa'da empresyonizmin henz
expresyonizmin ve nabizm sanat gndemde Osman
Hamdi dnemi, genel manada, lkemizde henz Avrupa resminin
bir dnemdir.
Hoca Ali ile Halil ilgin bir
Halil 1868'de Avrupa'ya atlyesinde
Halil empresyoniSllarzda srdrrken hi Avrupa'ya git-
olan Hoca Ali gn empresyonist tarzda
ve eserler
1910 tekrar Avrupa'ya gnderilir. Ne varki, I.Dnya
patlak vermesiyle, gnderilen 1914'de tekrar yurda dnmek zorunda

Gnderilen Feyhaman Duran, Nazmi
Ziya da Bu Avrupa'da olan empre-
syonizmle dnerler. empresyonist tarzda resim Ancak
eserlerin Avrupadaki empresyonizmden ok grlmektedir. Bu
bu tarz gereki ve bir izlerini
sanat Trkiye'ye zg bir empresyonizm
sylerler. Nazmi empresyonizme en
Hikmel Onal bu konuda "Trkiye'nin bizi bu gtrd" de-
mekle 1914 dnemi kendilerine izdikleri yol bu keli-
menin ile oluyordu ll. Bu Avrupa resmine bir lde
ve Trk resminde az da olsa
gryoruz.
Hikmet Onat, Avni Lifij, Nazmi Ziya Gran, Fcy-
haman Duran 1908 Ressamlar Cemiyetini" bu gurub
kimi zaman kimi zana "1914 veya "empresyonisL!er" olarak
trk resminde yerlerini Kendinden nceki ince inen
87
resimlerine darbeleri ile tuvale
1908'de kurulan Ressamlar cemiyeti 1921'de "Trk: Ressamlar Cemiyeti"
oldu. 1926'da "Gzel Sanatlar olarak isim
sonra da bir gazete
Yeni Trkiye Cumhuriyeti kurulunca, gen cumhuriyet devleti sanat da
yapma duyuyordu. Daha Yeni Cumhuriyet devletinin dev-
rimleri resim yoluyla Bu amala da Almanya ve Fransa'ya
gnderilir. Avrupa'ya gnderilen bu gen Feyhamen Duran-
Nazmi ve Hikmet olan Akdik, Refik
epikman, Elif Naci, Mahmut Cda, Ali elebi ve Zeki Kocamemidir. Daha sonra
Avrupa'dan dnen bu ressamlar 1928'de mstakil Ressamlar ve
'ni kurarlar
l2
. Bu ressamlar empresyonizm bir yurda
dndler. 1905 Avrupa'da ortaya expresyonizmi, 1906'da
olan Fovizmi ve 1908'de kabul ettiren Kbizmi lkemize getirdiler ve bu
bir grup daha sonra 1933'de D grubunu kurdular. Modern sanaUn
uygun biimleri, trk resim karekteri iinde
bu grubun sanat Grubun yeleri Nu-
rullah Berk, Abidin Dino, Zeki Faik lzer, Elif Naci, Cemal Tollu ve
Zht
"D Grubu" klasik resimlerini kopye etmekle llk
sergileri de bu kopye resimlerden "D Grubu" krkrne tabiau taklit et-
meyi, akadenizmi reddediyor, klasizmi benimsiyordu. Onlara gre byk
klasizmi, modem sanaun ilgiliydi. D grubuna daha
sonra da oldu. Her dzenli olarak sergiler 1944
sergi D grubunun ll.sergisiydi. Bu sergiye Bedri Rahmi Cemal
Tollu, Eren ren, Elif Naci, Nurullah Berk, Sabri Berkel, Zeki Faik
lzer ve Zhtil gibi bildik isimler de ile kurulan ve so-
nunda 14 yeye ykselen D grubu son 1947 sergisinden sonra
nedeni, her kendine has
13. "D Grubunun" modem byk
rol oldu. 1933'te ve onu izleyen sergilerde grlen, kimi zaman yeri-
len etkileri, Trk bile
resmimizin beri dar gerekilik erevesini
nemli bir faktr te yandan, plastik
1910 beri sentezei, yorumcu soyut, sslemeci sh1plar
etkisiyle gsteriyordu. 1933'lerden gnmze Trk resmi-
nin soyut gsterilerdeki ile ilgin sonulara
"D Grubu"yla zgrlkler sayllabilir
14
.
1945 T.C. 'nin ok partili demokratik sisteme gemesi da etki
lkemizde Avrupa'daki yeni gn gnne izleme
Bu tarihten sonra Trkiye'de resim ve heykel soyut
iine Geri soyut taa.. 190'lerin
O tarihlerde henz bizim bunu kavrayacak bir alt
88
gibi, toplumumuzun da soyut kavrayacak alt yoktu. O gnn
toplum manzara resmine bir tutku
Bu arada hemen belirtmeliyim ki, 1937-1944 resim
yurt gezilerine bu gezilerden lke gereklerini resim-
leri bir parti 1945'den sonra da
C.H.P. Halk evleri bu 63 vilayete 58 ressam
gnderilerek ok escrin retilmesi

1950'lere lkemizde resim gibi,

da manada bir alt gryoruz. sa-
dece taklit edereesine obje objeyi sorgu-
layan bir kesimi lkemizde oluyoruz. Bu
ile toplum bir kurulmaya sanata ilginin artmaya
Ne varki, toplumumuz henz modem soyut
ile
Bu Bedri Turgut Zaim, Malik Aksel gibi yresel
folklorik biimleri resimlerine konu etmeye devam ederken, Ali Avni elebi, Mah-
mut Cda gibi ressamlar slup izgilerini Buna
Halil Dikmen ve Cemal Tollu'nun non-figratif resmin eski v.b. gibi ge-
leneksel "dekoratif' sanatlardan ayn ve plastik bir ifadesi
konusunda bir rastlamaktaylZ16.
Bu arada gen resimlerinde, kaynaklara dayanarak,
gerekstc bir hmor fantazisine dikkati eker. Bunlardan en
ise Yksel kabul ediliyor. dnemde
Yksel Arslan'la birlikte kentlerinde Trk
srdrmektedir.
1977 bir sergi, 20 kadar Trk
bir araya gryoruz. Abidin Dino. Selim Turan, Adnan Avni
Yksel Arslan, Burhan Fikret gibi isimler bunlardan
Avrupa'da devam ettiren bu son dnem Trk
resmini ynlendirrnede nemli
1950'lerin ise, soyut sanat zellikle Trk
den (hat hareket eden izgisel bir sponteneyi yenilenme so-
gerek bu ynde, gerekse geleneksel yzey geometrik renk
ve tezyini ynnde zmler

Sabri Berkel, Nurullah
Berk, Bedri Rahmi Adnan Turani'nin bunu grmekteyiz.
1960 ve 1970 Trk Resim figratif ve non-figrauf
olarak ikiye ressamlar figratif resimler
Gnal gibi da tamamen soyut icrikli resimler yaparlar.
Ancak bundan nce akademide Bedri Rahmi
lO'lar grubundan da sz etmek gerekir. lO'lar grubunda Orhan Peker, Nedim Gnsr,
Turan Erol, Nevin okay, Mehmet Pesen gibi gl ressamlar var. Bu
da B.Rahmi 'ndan folklorik etkiler
Srekli bir temposu iine girenler bu ilgiyi ok ve yorum hedeflerine
89
bir figratif etkinlik dil eri 8.
1937'den Gzel Sanatlar Akademisinin resim blm yeleri
Devrim Erbil, zdemir Altan, Diner Erimez, Adnan oker gibi isimlerin zgn
sluplan Trk resminin izgisi .
1980'lerden sonra lkelerine paralelolarak kavramsal nitelikte resim,
da Trk resmine giriyor. Bedri Baykam, Mustafa Ata, Zekai gibi
ressamlar bu tarzda ressamlardan
KAYNAKA: r
Adnan Dnya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, i 993. Anado-
lu C.6, Grsel Yay. 1982.
Halil EDHEM, Koleksiyonu, Milliyet Yay. 1970, s.39.
Gnsel RENDA, Dnemi Trk Resim T.T.K. Ankara
1977.
Gnsel RENDA, Turan EROL, Bugne Trk Resim
Tarihi, C.l, Tiglat Yay.
Kaya Gnmze Trk Resim Tarihi, C.3, Tiglat
Yay. _
Kaya Mustafa ASLIER, Gnmze Trk Resim
Tarihi, CA, Tiglat Yay.,
Nurullah BERK, Adnan Trk Resim Tarihi, C.2; Tiglet
Yay.
NuruIlah BERK, Kaya Cumhuriyet Dnemi Trk Resmi,
Yay. Ankara, 1983.
Sezer TANSUO, Trk Resmi, Remzi Kitabevi, 1993.
Seyfi Ressamlar Cemiyetin Kltr ve Sanat, Yay.
23.
90