T.C.

MLL ETM BAKANLII

ORTARETM PROJES
TARIM TEKNOLOJLER

BAKLA-BRLCE-BEZELYE YETTRCL

Ankara, 2010

Mill Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulunun 04.09.2008 tarih ve 182 sayl Karar ile onaylanan, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan, ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir. Bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir (Yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.). rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireylerin internet zerinden ulaabilecei ekilde hazrlanr. Eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. BAKLA YETTRCL ................................................................................................ 3 1.1. Tanm ........................................................................................................................... 3 1.1.1. nemi .................................................................................................................... 3 1.1.2. Bitkisel zellikleri.................................................................................................. 3 1.1.3. Adaptasyonu .......................................................................................................... 6 1.1.4. Mnavebe .............................................................................................................. 7 1.1.5. Toprak ileme ........................................................................................................ 8 1.1.6. Ekim....................................................................................................................... 8 1.2. Bakm ......................................................................................................................... 10 1.2.1. Sulama ................................................................................................................. 10 1.2.2. Gbreleme ........................................................................................................... 10 1.2.3. Yabanc Otlarla Mcadele ................................................................................... 11 1.2.4. Bakla Hastalk ve Zararllaryla Mcadele .......................................................... 12 1.3. Hasat ve Harman ......................................................................................................... 12 1.3.1. Hasat Zamannn Tespiti ...................................................................................... 12 1.3.2. Hasat .................................................................................................................... 12 1.3.3. Kurutma ............................................................................................................... 13 1.3.4. Harman ................................................................................................................ 13 1.3.5. Depolama ............................................................................................................. 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. BRLCE YETTRME................................................................................................. 18 2.1. Tanm ......................................................................................................................... 18 2.1.1. nemi .................................................................................................................. 18 2.1.2. Bitkisel zellikleri ............................................................................................... 18 2.1.3.Adaptasyonu ......................................................................................................... 20 2.1.4. Mnavebe ............................................................................................................ 21 2.1.5. Toprak leme ...................................................................................................... 21 2.1.6. Ekim..................................................................................................................... 22 2.2. Bakm ......................................................................................................................... 22 2.2.1. Sulama ................................................................................................................. 22 2.2.2. Gbreleme ........................................................................................................... 23 2.2.3. Yabanc Ot Mcadelesi........................................................................................ 23 2.2.4. Brlce Hastalk ve Zararllaryla Mcadele ....................................................... 23 2.3. Hasat ve Harman ......................................................................................................... 24 2.3.1. Hasat Zamannn Tespiti ...................................................................................... 24 2.3.2. Hasat .................................................................................................................... 25 2.3.3. Harman ................................................................................................................ 25 2.3.4. Depolama ............................................................................................................. 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30

3. BEZELYE YETTRME ................................................................................................. 30 3.1. Tanm ......................................................................................................................... 30 3.1.1. nemi .................................................................................................................. 30 3.1.2. Bitkisel zellikleri ............................................................................................... 31 3.1.3. Adaptasyonu ........................................................................................................ 35 3.1.4. Mnavebe ............................................................................................................ 37 3.1.5. Toprak leme ...................................................................................................... 37 3.1.6. Ekim..................................................................................................................... 37 3.2. Bakm ......................................................................................................................... 38 3.2.1. Sulama ................................................................................................................. 39 3.2.2. Gbreleme ........................................................................................................... 39 3.2.3. Yabanc Otlarla Mcadele ................................................................................... 40 3.2.4. Herekleme ............................................................................................................ 40 3.2.5. Bezelye Hastalk ve Zararllaryla Mcadele....................................................... 41 3.3. Hasat, Harman ve Depolama ...................................................................................... 41 3.3.1. Hasat .................................................................................................................... 41 3.3.3. Harman ................................................................................................................ 42 3.3.4. Depolama ............................................................................................................. 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48 KAYNAKA ......................................................................................................................... 49

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK 621EEH141 Tarm Teknolojileri Alan Tarla Bitkileri Yetitiricisi Bakla-Brlce-Bezelye Yetitiricilii Uygun ortam ve artlarda gerekli tarmsal ilemleri uygulayarak bakla, brlce ve bezelye yetitirme becerisi kazandran renme materyalidir. 40/24 Alan ortak derslerini alm olmak Bakla, brlce, bezelye yetitirmek Genel Ama Uygun ortam ve ekolojik artlarda bir dizi tarmsal ilemleri gerekletirerek tarla artlarnda bakla, brlce ve bezelye yetitirebileceksiniz. Amalar 1. Bakla yetitirebileceksiniz. 2. Brlce yetitirebileceksiniz. 3. Bezelye yetitirebileceksiniz. Ortam: Ak arazi ortam Donanm: Traktr, toprak ileme aletleri, tohum, mibzer, gbre, ila, maske, kurutma alan, eldiven, apa ve hasat makinesi Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, Dnyada hzla artan nfusun dengeli beslenmesinde, karbonhidratlarn yannda proteinli besinlerin de nemli lde tketilmesi gerekir. zellikle gelimekte olan lkelerde hayvansal rnlerin maliyetinin yksek olmas sebebiyle bitkilerden protein ihtiyacnn karlanmas son yllarda nem kazanmtr. Dnyada protein ihtiyacnn %70i bitkisel kaynaklardan salanr. Bitkisel proteinlerin yaklak % 20si baklagillerden salanr. Ortalama % 2225 bitkisel protein ieren fosfor, demir, kalsiyum, potasyum, vitaminler (A, B, D vitaminleri) bakmndan zengin olan yemeklik tane baklagiller gelimekte olan lkelerin beslenmesinde nemli yer alr. Yemeklik tane baklagiller tarm ile birim alandan en fazla aminoasit rn elde edilir. Yemeklik tane baklagillerin gerek beslenme deerinin yksek olmas gerekse maliyetinin dk olmas, uzun sre bozulmadan saklanabilmesi nedeni ile yemeklik tane baklagillere olan talep gideren artmaktadr. Yemeklik tane baklagiller, insan beslenmesinin yannda taneli ve saplarnda bulunan yksek hazmolunabilinir protein nedeniyle hayvan beslenmesinden de nemli role sahiptir. Bu modl ile yetitirebileceksiniz. yemeklik tane baklagillerden bakla, brlce ve bezelye

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bakla yetitirebileceksiniz.

ARATIRMA
Baklann kullanm alanlarn aratrarak sonularn snf ortamnda tartnz.

1. BAKLA YETTRCL
1.1. Tanm
Bakla serin iklimde en iyi yetien tek yllk ve uzun gn bitkisi olan bir yemeklik baklagil bitkisidir.

1.1.1. nemi
nsanlarn beslenmesinde nemli bir yeri olan bakla, ierdii bitkisel proteinin zenginlii nedeniyle birok lkede olduu gibi lkemizde de farkl ekillerde tketilmektedir. Taze olarak kullanld gibi kuru bakla olarak da insan beslenmesinde nemli bir yere sahiptir. Kuru bakla % 2036 protein ierii ile hem insan hem de hayvan beslenmesinde byk nemi olan bir sebzedir. Yeil baklada protein miktar % 5-7, st olumundaki yeil tohumlarda ise % 3-10dur. Erken olgunlaan eitlerde protein oran derken ge olgunlaan eitlerde protein oran artmaktadr. Aratrclar, baklann gen merkezinin Dou Akdeniz lkeleri, Trkiye, Suriye ve Filistin olduunu bildirmektedir. Baklann iri ve kk taneli iki formu vardr. Byk taneli baklalar Suriye, Filistin, Tunus, Cezayir, Fas, Yunanistan ve Trkiyenin gney ksmnda, kk taneli baklalar ise ran, Trkmenistan, Afganistan ve Kuzey Hindistanda toplanmtr.

1.1.2. Bitkisel zellikleri

Kk

Bakla kazk kkl bir bitkidir. Kk 2025 cm derinlie kadar indiinde yan kkler meydana gelir. Yan kkler zerinde ok sayda saak kk oluur. Kazk kk 100150 cm derinlie kadar inebilir. Yan kkler de toprak koullarna bal olarak ana kazk kk kadar

uzayabilir. Yan kkler, 80100 cm kadar toprak iinde yaylabilir. Kkler belli bir bykle ulatnda kkler zerinde nodozite bakterilerinin etkisiyle yumrular meydana gelir. Bakla bir dekar alanda 1920 kga yakn saf azot biriktirebilir. Gvde

Bakla otsu bir gvdeye sahiptir. Gvde drt keli 1-2 cm kalnlnda ve ii botur. Otsu bir gvdeye sahip olmasna ramen devrilmeden dikine byyen bir yapya sahiptir. Gvde boyu eitlere gre deiiklik gsterir. Gvde boyu 60-80 cm'den balar 1-2 m'ye kadar ulaabilir. ri tohumlu eitler kk tohumlu eitlere nazaran daha fazla boylanr. Genelde gvde dz ve plaktr. Baz eitlerde hafif tyllk vardr. Gvde boum ve boum aralarndan oluur. Boum aralar 20-30 cm uzunluktadr. Boumlardan yapaklar kar. Dk scaklk koullarnda gvdenin alt yapraklarnn koltuklarndan yan dallar oluur. Yan dallar baz eitlerde 2-12 hatta daha fazla sayda olabilir. Baklada kardelenme de olur. Kardelenme iek ve meyve miktarn olumlu ynde etkileyerek verimi artrr.

Resim 1.1.Baklada yaprak ve gvde

Yaprak

Bakla boumlarndan kan yapraklar bileik yaprak eklindedir. Her boumda bir bileik yaprak bulunur. Bileik yapraklar ana gvde zerinde deiik sayda yapraklarn bir araya gelmesiyle oluur. Bileik yapraktaki yaprak says alttan itibaren yukarya doru artar ve bileik yaprakta 2 ile 6 arasnda yaprak bulunur. Yaprak bykl evre koullarna ve eide gre farkllk gsterir. Yapraklar ortalama 5-9 cm uzunlukta 2-2.5 cm geniliktedir. Yapraklar beyzi veya uzun elips eklindedir. Ular sivri ve yaprak sap zerinde karlkl olarak dizilmitir, zeri tyszdr. Renkleri koyu yeilden balar ak yeile kadar deiir. Bazen mavi yeil, gri yeil renklere de rastlanr. Renk deiimi yapran zerindeki mum tabakas ile yakndan ilgilidir.

iek

Baklada iekler yaprak koltuklarnda meydana gelir ve salkm eklindedir. Bir salkmda 2-12 arasnda iek bulunabilir. iekler kapal an eklindedir. 5 adet anak yaprak iek sapndan sonra alttan birlemi tp eklindedir, st ksmnda ise birbirinden ayrlarak kendini belli eder. Ta yapraklar, beyaz ve meneke rengindedir. anak yapraklar ise yeil ve yer yer antosiyan ierir. Erkek organlar 10 adet olup kaykk iinde yer alr. Erkek organlarn 9 adedi birlemi, bir tanesi serbesttir. Erkek organlar bir boru eklinde olup iinden dii organ kar. Yumurtaln ucu saa doru eri ve u ksm fra gibi tyldr. Baklalarda iek kapal iken dii ve erkek organlar dllenme olgunluundadr. Bu bakmdan iek almadan nce dllenme olur ve daha sonra iek alr. Bu nedenle bakla kendine dllenen bir bitkidir. Baz koullarda eitlere bal olarak yabanc dllenme % 1-2den balayarak % 6070e kadar kabilir. Baklada iekler leden sonra alr. iekler aldktan sonra eer dllenme olmamsa bcekler yardmyla kapal iken dllenemeyen iekler dllenir. Bcek poplasyonu az olduu zaman tohum verimi nemli lde der.

Resim 1.2: Bakla iei

Meyve

Meyve bakla eklindedir. Baklalar 435 cm uzunluunda; dar veya geni, bask veya sarkk durumda gvde zerindeki yaprak koltuklarnda asl olarak bulunur. Bakla renkleri balangta yeildir. Daha sonra sararr, tohumlarn olgunluk dnemine doru koyu kahverengi veya siyah bir renk alr. Balangta baklada meyve dzdr. Tohumlar olgunlatka tohumlarn zerini rten kabuk, tohumlarn ekil ve iriliine gre girintili kntl bir grnm alr. Yaprak koltuklarnda 2-12 arasnda iek olumasna kar, olgunlaan bakla says 2-5 arasnda deiir. Ekolojik koullara ve eit zelliine bal olarak bir bakladaki tohum says 17 arasndadr.

Resim 1.3: Bakla meyvesi

1.1.3. Adaptasyonu
Bakla ksmen uzun gn bitkisidir. Ksa gnde yeil aksam iyi geliir. Generatif gelime iin gnlk klanma sresinin 12 saatin zerinde olmas gerekir. Vejetasyon sresi 120 200 gn gibi uzun olmasna karn fazla scaklk istemez. Ilk iklim bitkisi olup brlce, fasulye ve bezelyeye nazaran souklara biraz daha fazla dayanabilmektedir. Bakla yal ve rutubetli iklimleri sever. Bakla lman yerlerde hem yazlk hem de klk olarak yetitirilebilir. Subtropikal blgelerde klk olarak yetitirilen baklalar dona biraz daha dayankldr.

1.1.3.1. klim stekleri

Vejetasyon dnemi boyunca dzenli ve yeterli miktarda ya alan ya da sulanabilen yerlerde iyi yetiir. Taze bakla retimi kn veya ilkbahar dneminde yapldndan bu dnemde iklim koullarnn ok kurak veya souk olmamas gerekir. Bakla tohumlarnn imlenip bitkinin toprak yzeyine kt ilk dnemde 4 ve 6 C scaklklara dayanabilir. Scakln 10 Cye dmesi bitkilerin lmne neden olur. Toprak scaklnn 9 C hava scaklnn 10-14 C arasnda olmas tohumlarn imlenebilmeleri iin uygun bir scaklktr. Normalde bitki gelimesi iin 10-20C arasnda deien bir scakln olmas gerekir. imlenme zamanndaki fazla ya ve kuraklk bakla verimini nemli lde azaltr. imlenme dnemi boyunca lk bir hava geerse rn miktar artar. Deniz havas baklann en iyi uyum salayabilecei havadr. Klk olarak ekilen bakla iin lman kn ardndan ilkbahar ve yaz aylarnn lk ve kuru gemesi gerekir. ok nemli ve souk k, kar rts de yoksa k azaltr. Gelime devresinde yalarn ok olmas genellikle vejatatif gelimenin fazla olmasna, tohum

balama devresinde kuru ve scak hava olmamas verimin dmesine neden olur. ieklenme devresinde yksek scakla kar hassastr. Yksek scaklk iek dklmesine neden olur. Bakla kuraa dayankl deildir. Yeterli ve dzenli bir ekilde su almas gerekir.

Resim 1.4: Bakla fidesi

1.1.3.2. Toprak stekleri

Bakla; derin, geirgen, organik maddece zengin, su tutma kapasitesi yksek, ar milli -kumlu topraklarda en iyi sonucu verir. Topran kalsiyumca zengin olmasn ister. Hafif topraklarda tane verimi yksek olur fakat daha erken olgunlar. Toprak ntr veya hafif alkali olduu zaman en iyi verim elde edilir. pH 6.77.2 arasnda olan topraklarda bakla yetitiricilii idealdir. Asitli topraklarda baklann bymesi yavalar ve verimi der. Bu tip topraklarda nodozite bakterilerinin bitki kklerini ziyareti ve nodozite meydana getirme oran ok dk olur.

1.1.4. Mnavebe
Bakla st ste ayn tarlaya ekilmemelidir. st ste ayn yere ekim yapldnda hem verim der hem de hastalk ve zararllar oalr. Bakla genellikle apa bitkileri ve tahllarla ekim nbetine girer. zellikle apa bitkileri ile ekim nbetine sokulmas, derin ilenmi ve yabanc otlardan arndrlm bir toprak brakmas iin olduka nemlidir. Bakla, apa bitkileri ile ekim nbetine girdii zaman bu bitkilerden sonra ekilmelidir. Toprakta kalan artk besin maddelerini deerlendirmede bakla olduka etkilidir.

1.1.5. Toprak ileme

Bakla klk ve yazlk olarak yetitirilebilir. Klk ekimlerde anzdan sonra tarla srlr ekime hazrlanr. Yazlk ekimde ise anz bozumundan sonra toprak derince srlr. lkbaharda tohum ekiminden nce tekrar srlerek ekime hazrlanr. Bakla derine ekildii iin toprak derin ilenmeli ve yabanc otlardan temizlenmi olmaldr. Tarla 20-25 cm derinliinde srlr. Tnl yerlerde kn yamurlar takiben don nedeniyle yzeyde meydana gelebilecek buz tabakasnn gen bitkilere zarar vermemesi iin toprak biraz keseli olarak braklr. Tohum yatanda yabanc otlarn yok edilmesi, topran nemli olmas istenir. Tarla hazrl srasnda ekimden nce gbreler tohum yatann altna gelebilecek ekilde verilmelidir.

1.1.6. Ekim
Ekim zaman

Bakla tohumunun iyi bir ekilde imlenebilmesi iin toprak scakl 9 0C, hava scakl 10-15 0C olmaldr. Ilman iklim koullarnda bakla klk olarak ekim, kasm veya uygun hava artlarnda aralk aynda ekilir. ok erken ekimde bitkiler ka fazla gelimi olarak gireceklerinden souktan zarar grebilir. ok ge ekimde toprak scakl dk olduundan imlenme yzdesi dk, fideler zayf olur. Yazlk olarak k sonu ya da ilkbahar balangcnda (ubat- mart) ekim yaplmaldr. Toprak ekimi, klar uygun olan blgelerde ekim ve kasm aylarndan ilkbahara kadar yaplabilir. lkemizde Akdeniz ve Ege blgelerinde, deniz iklimine yakn yetitirme alanlarnda tohum ekimi, klk olarak ekim ay ortalarndan kasm ay sonuna kadar yaplabilir. Orta Anadolu gibi klar souk geen blgelerde tohum ekimi mart ve nisan aylarnda D. Anadolu gibi ilkbahar ge donlarnn daha uzun devam ettii blgelerde ise mays ayndan itibaren yaplmaktadr. Ekim skl

lkemizde genellikle serpme ekim yaygn olmakla beraber tohum retimi iin en uygun ekim ekli sraya ekimdir. Sraya ekimde bitkinin bakm ileri kolay bir ekilde yaplaca gibi tip d olan bitkiler kolaylkla seilerek tarla dna kartlabilir.

Ekim skl tohum iriliine, sra aras ve zerinde braklacak mesafeye ve ocaa atlacak tohum saysna gre deiir. Klk ekimde m2de 35-40 bitki, yazlk ekimden daha fazla olacak ekilde ayarlanmaldr. Ilman blgelerde sra aras 50-60 cm, sra zeri 10-15 cm olmaldr. Kk taneli eitlerde m2de 45-55 bitki, byk taneli eitlerde m2de 20 bitkiye kadar azaltlmaldr. Sk ekimde bitkiler balang devresinde hzl gelieceinden yabanc otlarn ayn devrede gelimesi engellenmi olur. Sra aras zellikle makinal tarmda en iyi bakm yapacak ekilde ayarlanmaldr. Ege tarmsal Aratrma Enstitsnde yaplan almalarda sra aras 30 cm, sra zeri 12-14 cm ve m2de 25 bitki bulunacak ekilde yaplan ekimlerde verim ynnden en iyi sonu alnmtr.

Resim1.5: Bakla fidesi

Ekim derinlii

Tohumun ekiminden kna kadar nemli bir toprak tabakasnn bulunmas gerekir. Ekim derinlii toprak nemine ve tohum iriliine gre ayarlanmaldr. Kk tanelilerde 5-6 cm, iri tanelilerde 7-8 cm ekim derinlii uygundur. Hafif topraklarda ekim derinlii daha fazla, ar topraklarda daha fazla olmaldr. Ekim derinliinde tohumun ku veya kalc etkisi uzun sreli olan herbisitlerin verecei zarar dikkate alnmaldr. zellikle ekilen tohumlarn ilal toprakla direkt temas etmemesine dikkat edilmelidir.

1.2. Bakm
1.2.1. Sulama
Bakla klk ekililerde, yan yeterli olmas hlinde sulamaya gerek yoktur. Ancak yalarn yeterli olmad dnemlerde sulama yaplmaldr. Yazlk olarak ekildiinde ise sulanmaldr. Bakla yetitiriciliinde toprakta yeterli nem olmad zaman ieklenmeden nce ve dane doldurma dneminde mutlaka sulama yaplmaldr. ieklenme dneminde sulama, ieklerin bakla balamasn, dane doldurma dneminde ise danenin bin dane arln artrr. Sulanan bitkiler hzl byr ve zararllara kar daha dayankl olur. Meyve baladktan sonra bitkinin ihtiyacna gre belirli aralklarla sulama tekrarlanr. zellikle ilkbahar retiminde iyi bir rn iin dzenli ve dengeli sulama nemlidir.

1.2.2. Gbreleme
Bakla yetitiriciliinde bakteri alamasnn retime olumlu etkileri vardr. Bunun iin tohumluk rhizobium bakterilerinin bezelye, fi, mercimek hatlaryla inokle edilir veya bir nceki ylda bakla ekimi yaplan tarlalardan alnan toprakla kartrlarak ekim yaplr. lkbaharda tohum ekimi yaplacak ise bir evvelki sonbaharda veya ekimden birka ay evvel dekara 2-3 ton iyi vasfl yanm iftlik gbresi verilmeli ve topraa kartrlmaldr. Bakladan kaliteli ve yksek verim elde etmek iin balangta bitki nodozitelerini oluturuncaya kadar az bir azotlu gbrelemeye ihtiya vardr. Dekara 8-10 kg azotlu gbre yeterlidir. Tane veriminde fosfor olduka nemlidir. Fosforlu gbreler ise ayn zamanda topraktaki bakteriyel flora iin gereklidir. Toprakta yeterli fosfor bulunursa bakteriler bakla kklerine geer ve bitkinin gelimesi hzl olur. Fosfor eksiklii bakladaki protein sentezini yavalatr. Bakla retiminde bir dekar alan iin 10-15 kg fosfor yeterlidir. Fosforlu ve potasyumlu gbre uygulamas ekimle birlikte yaplmaldr. Fosforlu gbre tohum yatandan 7.510 cm derine gelecek ekilde topraa verilmelidir. Potasyum, baklada nodl olumas ve azot tespiti iin gereklidir. Potasyumun yksek dozda verilmesi ise verimi ve kaliteyi drr. Bir dekar alan iin 10-20 kg potasyum yeterlidir. Bakla yetitiriciliinde toprak analizi sonucunda toprakta asit zellii ortaya karsa pH 6,57,0ye karmak iin kire uygulamas yaplmaldr.

10

Resim 1.6: Baklann gelimesi

1.2.3. Yabanc Otlarla Mcadele

Baklada yabanc otlara kar kimyasal ve mekanik mcadele yaplr. Bakla zellikle fide devresinde yabanc otlara kar olduka hassastr. Bu nedenle baklann yabanc ot bakmndan ok temiz bir ortamda yetitirilmesi gerekir. imlenmeden nce ve sonra herbisit kullanlarak dar ve geni yaprakl yabanc otlara kar mcadele edilmelidir. Bakla retimi iin hazrlanm tavl topraklara ekilen tohumlar, 10-15 gn iinde imlenerek toprak yzeyine kar. Toprak yzeyine km bitkiler, 10-15 cm boylannca birinci apa yaplr. Bu dnemde bitkilerin boaz doldurulur. Daha sonra ihtiya duyulursa bitkiye zarar vermeyecek ekilde ikinci apalama yaplr. apalama daha ok yabanc ot kontrol ve toprak tavnn korunmasna ynelik olmaldr. apalama veya sra aralarna trmk ekme ilemi, hastalklarn yaylmasn engellemek iin bitkilerin kuru ve havann scak olduu zamanlarda yaplmaldr.

Resim 1.7: Baklada boaz doldurma ve apalama

11

1.2.4. Bakla Hastalk ve Zararllaryla Mcadele

Hastalk ve zararllar bakla retimini nemli lde etkiler. Baklada zarar yapan hastalklarn banda antraknoz, pas hastal ve kk boaz rkl ile bakla mozaik virs gelmektedir. Bu hastalklara kar mcadele zamannda ve dzenli olarak yaplmaldr. Bakla zararllarn banda ise yaprak bitleri ile tohum bcekleri (brucus) gelir. Bu zararllara kar da zamannda ve dzenli bir mcadele srdrlmelidir. Baklann nemli dmanlar arasnda parazit bitkilerden canavar otu (oroban) ve kskt yer alr.

1.3. Hasat ve Harman

Hasat, harman ve depolama ilemlerini zamannda ve doru olarak yapmas kaliteli rn retimi iin ok nemlidir.

1.3.1. Hasat Zamannn Tespiti

Baklada hasat zaman taze bakla, taze i bakla ve kuru dane olarak deerlendirilme ekline gre deiir. Taze bakla, meyve uzunluu normal iriliinin 1/3 veya en fazla yarsn aldklarnda hasat edilir. Taze i bakla ise meyveler biraz daha irileince tohumlarn tam olarak sertlemedii devrede hasat edilir. Tohum retiminde hasat olgunluuna gelmi baklalar, kolayca atladklarndan dane kaybn engellemek amacyla yapraklarn dkld, gvde zerindeki ilk meyveler kararp st meyveler sararmaya balad zaman hasat edilir. ou bakla eidinde bitki olgunlatnda tohumun baklaya baland hilum ksmen siyah olur. st baklalarn tamamen olgunlamas beklenirse baklalarda atlama grlr. Bu durumda hasatta verim kayb olabilir. Dane bakla olarak deerlendirmede, baklalar biraz daha ge hasat edilerek ilerindeki tohumlarn gelimesi salanr ancak hasat, tohumlarn sertlemesine meydan verilmeden yaplmaldr.

1.3.2. Hasat
Taze bakla hasadnda baklalarn toplanmas geliigzel ekip koparmak suretiyle yaplmamaldr. Bakla hasat edilirken dallar kolaylkla kopabilir. Bitki zarar grdnden rnde verim kaybna neden olur. Bunun iin hasat edilecek baklalar elle tutup aaya doru hafife syrarak gvdeden ayrmaldr. Aksi takdirde birbirine uzunca mddet temas eden baklalar sratle siyahlar. Pazar deerini kaybeder.

12

1.3.3. Kurutma
Makineyle veya elle hasat edilen baklalar, demet hlinde temiz bir yere serilerek kurumaya braklr. Baklalar, kolaylkla atlama ve bakla iindeki tohumlarn rahat bir ekilde kartlabilecek zamana kadar kuruma yerinde tutulur. Kurutma ilemi, baklalardaki nem % 20nin altna indii zamana kadar devam eder.

1.3.4. Harman
Hasat edilen bitkiler bir sre kurumaya brakldktan sonra hasat elle yaplmsa kuruyan bitkiler, sopalar yava yava dvlerek veya harman makinesi ile harman edilir. Ekim zaman, eit retimi, hasat zaman ve deerlendirme ekline bal olarak bir dekar alandan elde edilecek rn miktar deiir. Bir dekar alandan taze bakla olarak 10001500 kg, taze i bakla olarak 700-900 kg bakla hasat edilir. Kuru dane olarak ise dekardan 150-300 kg dane rn elde edilebilir.

Resim 1.8: Bakla taneleri

1.3.5. Depolama
Bakla taze olarak tketildiinden saklanmas ve depolanmas sz konusu deildir. Kuru bakla olarak depolamada tanedeki nem oran %16dan fazla olmamaldr. Depolamada zellikle bcek zararlarna dikkat edilmelidir. Ambar zararllarna kar depolama yapmadan nce mcadele edilmelidir. Depo temiz ve havadar olmaldr.

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bakla yetitiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Anz uzun zaman tarlada bekletmeyiniz. Kaln sapl anzlar nce paralaynz. Derin srmden nce tarlada anz varsa Sonbaharda toprak hazrl yapnz. anz yzeysel srm yaparak topraa kartrnz. Kesek olumamasna dikkat ediniz. Topra devirerek ileyiniz. Taban gbresini ilkbahar srm ile birlikte kltivatr tabanna veriniz. Gbre miktarn, topraktaki miktar ve bitkinin ihtiyacn hesaplayarak veriniz. lkbaharda toprak hazrl ve ilemesi Yzeysel srm yaparken yabanc ot yapnz. mcadelesi yapnz. Toprak tavnda iken srm yapnz. Yzeysel srm ekimden hemen nce yapnz. Ekimi geciktirmeyiniz. Ekimi zamannda yapnz. Ekim zamannda topran tavnda olmasna dikkat ediniz. Ekim yapnz. Ekimi dzgn sralar hlinde yapnz. Ekim srasnda markr ayarna dikkat ediniz. Sulama suyunun uygun olup olmadn ekimden nce kontrol ediniz Sulama yapnz. Bitkinin sulama dnemlerini belirleyiniz. Gereinden fazla sulama yapmaynz. Gbrelemeden nce toprak tahlili Gbreleme yapnz. yapnz. Gereinden fazla gbre kullanmaynz. apalama zamann tespit ediniz. apalama ile birlikte yabanc ot mcadelesi yapnz. apalama ve yabanc ot ilalamas kinci apalama zamann yapnz. geciktirmeyiniz. Sulamadan sonra toprak kaymak balarsa apalama yapnz.

14

 Hastalklarn geliim devrelerini takip ediniz. Hastalk belirtilerine dikkat ediniz. Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz. Hastalk ve zararllarla zamannda mcadele ediniz. Zararllarn zarar eiklerine dikkat ediniz. Bitki olgunluuna dikkat ediniz. Hasat eklini nceden belirleyiniz. Hasat zamann belirleyerek hasat Hasatta danelerin dklmemesine dikkat yapnz. ediniz. Hasat ilemini geciktirmeyiniz. Kurutma yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Kurutma ilemini yapnz. Kurutmada btn bitkilerin eit ekilde kurumasna dikkat ediniz. Harman yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Harmanda tanelerin krlmamasna Harman yapnz. dikkat ediniz. Harman esnasnda tanelerin nem oranna dikkat ediniz. Baklann nem oranna dikkat ediniz. Deponun temiz ve havadar olmasna dikkat ediniz. Uygun ekilde ve artlarda depolama Depo scaklnn depolama sresince yapnz. ayn kalmasna dikkat ediniz. Deponun nemli olmamasna dikkat ediniz.

15

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1.Sonbaharda toprak hazrl yaptnz m? 2.lkbaharda toprak ilemesi ve tohum yata hazrl yaptnz m? 3.Zamannda ve amaca uygun ekim yaptnz m? 4.Sulama dnemlerini belirleyerek bitki ihtiyacna gre sulama yaptnz m? 5.Toprak ve bitkinin ihtiyacn belirleyerek uygun gbrelerle gbreleme yaptnz m? 6.Hastalk ve zararllarla zamannda mcadele ettiniz mi? 7.apalama ve yabanc ot mcadelesi yaptnz m? 8.Hasat zamann belirleyerek hasat yaptnz m? 9.Hasat sonras kurutma yaptnz m? 10.Kurutma ileminden sonra harman yaptnz m? 11.Harman sonras rn uygun ekilde depoladnz m? 12.Tm tarmsal ilemleri yaparken ilemin gerei olan gvenlik tedbirlerinizi aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

16

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerdeki boluklar doru szcklerle doldurunuz. 1. Kuru bakla % ... protein ierii ile hem insan hem de hayvan beslenmesinde byk nemi olan bir sebzedir. Erken olgunlaan bakla eitlerinde protein oran ., ge olgunlaan eitlerinde protein oran ..dr. Bakla kazk kkl bir bitkidir. Kk 20-25 cm derinlie kadar indiinde .. kkler meydana gelir. Baklada iekler yaprak koltuklarnda meydana gelir ve .. eklindedir. Balangta baklada dzdr. Tohumlar olgunlatka tohumlarn zerini rten kabuk, tohumlarn ekil ve iriliine gre girintili kntl bir grnm alr. Bakla ksmen uzun gn bitkisidir. Ksa gnde . aksam iyi geliir. Generatif gelime iin gnlk klanma sresinin .. saatin zerinde olmas gerekir. Bakla lman yerlerde hem hem de olarak yetitirilebilir. Bakla tohumunun iyi bir ekilde imlenebilmesi iin toprak scakl 0C hava scakl ..-0C olmaldr. Tane bakla meyve uzunluu normal iriliinin .../ veya en fazla yarsn aldklarnda hasat edilir. Kuru bakla olarak depolamada tanedeki nem oran %....dan fazla olmamaldr.

2.

3.

4. 5.

6.

7. 8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

17

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Brlce yetitirebileceksiniz.

ARATIRMA
Brlcenin kullanm alanlarn aratrarak sonularn snf ortamnda tartnz.

2. BRLCE YETTRME
2.1. Tanm
nsan beslenmesinin yannda hayvan yemi olarak da deerlendirilen bir baklagil sebzesi olan brlce tek yllk bir ksa gn bitkisidir.

2.1.1. nemi
Taze brlcede % 80-85 su, %15-20 kuru madde bulunur. Ya miktar dktr. Kuru maddenin % 20-30nu proteinler oluturur. Salatas ve yemekleri zellikle Ege Blgesinde sevilerek tketilir. lkemizde insan beslenmesi bakmndan brlcenin nemi tam olarak bilinmemektedir. Brlcenin tarm Ege ve Akdeniz Blgesinde yaplmaktadr. Brlce scak iklim sebzesi olduu iin Afrika, G. Amerika, G. Asya ve Akdeniz blgelerinde yaylmtr.

2.1.2. Bitkisel zellikleri

Kk

Brlce kazk kkl bir baklagil bitkisidir. Brlcede nce 10-15 cm uzunluunda ana kazk kk oluur. Ana kazk kk kalndr ve zerinde yan kazk kkler kar. Ana kazk kk ok derine inemez. Birinci derecede oluan yan kkler ana kkten daha derine iner. kinci derece oluan yan kkler, ana kazk kk ve birinci derecedeki yan kk grubuna oranla daha fazladr. Brlce kklerinde kendine has nodozite bakterileri bulunur. Gvde

Brlcede gvde yumuak otsudur. Gvde, boy, kalnlk, dallanma ve kesit ekli bakmndan eitler arasnda farkllk gstermektedir. Gvdenin dallanmas btn ana gvde

18

boyunca olabilir. Gvde boum ve boum aralarndan oluur. Gvde oluklu yapda olup ii botur. Rengi ak yeilden balayarak koyu yeile kadar deiebilir. Gvde zerinde zellikle boum aralarnda mor antosiyan lekeler bulunur. Gvde boyu 30-150 cm arasnda deiir. Srnc olanlara destek verilerek yetitirilir.

Resim 2.1: Brlce yaprak ve gvdesi

Yaprak

Gvde zerinde oluan ilk yapraklar karlkl olup iki adettir. Yapraklarn yzeyleri parlak ve dzdr. Brlce yapraklar bileik yaprak grnmndedir. Fasulyede olduu gibi orta yaprak ana sapn ucunda, iki yaprak karlkl simetriktir. Yaprak ekilleri oval ve yuvarlaktr. Ucu sivri, dip taraf oval, ters yumurta eklinde yapraklar da grlebilir. iek

Brlce iekleri yaprak koltuklarndan kar. iekler salkm eklindedir. Bir salkmda 6-12 adet iek bulunur. iek saplar ksa, ana salkm sap uzundur. anak yapraklar keli ve yeildir. Bazen anak yapraklar antosiyan nedeniyle mor renkli olabilir. Ta yapraklar boru hlinde altta birlemi, stte hafif an eklindedir. Ta yapraklar ekil byklk ve durumlar itibariyle farkllklar gsterir. Ta yapraklar bayrak, kanatk ve kaykktan oluur, beyaz sar ve hafif mor, hatta mavi renkli olabilir. Bayrak yapra olduka byk ve genitir. iekler evre koullarna bal olarak sabahn erken saatlerinde dllenir. Dllenme dneminde yksek oranda nemin ve scakln byk nemi vardr. iekler almadan 7-8 saat nce dllenme meydana gelir. Bu nedenle yksek oranda kendine dllenme grlr. Bitki zerinde oluan ieklerin % 60-70i amadan dklr. Meyve tutumu srasnda da % 10-20 orannda iek dkm olur. Aan ieklerin ancak % 10-20si meyve oluturabilir.

19

Resim 2.2: Brlce iei

Meyve ve tohum

Brlce meyveleri genellikle dz, ince ve uzundur. Bazen baklalar kvrk ve koboynuzu eklinde oluur. Baklann sap ksmnda hafif ilik grlebilir. Baklann ucu dz, hafif gaga veya sivri gaga eklindedir. Bakla uzunluu genel olarak 8-15 cm arasnda deiir. Baklann meyve rengi yeildir. Kuru dane olgunluunda bakla sararr. Baz eitlerde bakla kahverengi ve morumsu renkte olabilir. Bakla iinde 1-10 arasnda tek sral tohumlar yer alr. Kuru baklalar halk arasnda kapk veya akldak olarak adlandrlr. Bakla iinde yuvarlak veya bbrek eklinde brlce daneleri bulunur. Tohumlarn renkleri beyaz, sar, sar mor, kahverengi morumsudur. Bin dane arl 100-400 gram arasnda deiir. Normal koullarda saklanan tohumlarn imlenme oran % 85-90dr.

Resim 2.3: Brlce danesi

2.1.3.Adaptasyonu
Brlce tek yllk bir ksa gn bitkisidir. Gn uzunluu bakmndan ntr gn bitkisi olan tipleri de vardr. Dk scaklk ve gn ilk ieklenmeyi uyarc etkiye sahiptir.

20

2.1.3.1. klim stekleri

Brlce yar nemli koullara ok iyi uyum salam bir scak iklim bitkisidir. Gelime dneminde yksek scaklk ister. lkbahar ve sonbahar donlarna kar hassastr. Ar scaklk ve kuraklk dllenmeyi olumsuz ynde etkileyerek meyve ve tohum balamasn azaltr. Scak iklimde gece 220 C, gndz 270 Cde maksimum kuru madde retimi salanr. En iyi klanma sresi 8-14 saat arasdr. Tohumlarn imlenmesi iin toprak scakl 8-10 C, hava scakl ise 10-12 C olmaldr. En iyi gelime scakl 20-30 C arasdr. Gndz ve gece scakl arasndaki fark 5-10 C olmaldr.

2.1.3.2. Toprak stekleri

Brlce fazla asitli ve bazik olmayan her tip toprakta rahatlkla yetiebilir. Su tutma kapasitesi yksek nemli yerlerde iyi geliir. yi drene olmu tnl kumlu, pH 5.5-6.5 arasnda olan topraklar brlce yetitiricilii iin uygundur. Verimi iyi olan topraklarda bitkinin vejatatif gelimesi artar, dane tutma oran der. Brlce dier yemeklik dane baklagillerden kt koullara daha iyi adapte olur.

2.1.4. Mnavebe
Brlce de dier baklagiller gibi kendisinden sonra gelen bitkiye temiz ve bitki besin maddelerince zengin toprak brakr. Tahllar, endstri bitkileri ve sebzelerle mnavebeye girer. st ste ekim hastalk ve zararllarn etkinliklerinin artmasna neden olur.

2.1.5. Toprak leme

Brlcede tohum yata sk, keseksiz ve bitki artklardan temizlenmi yeterli miktarda nemli olmaldr. Toprak sonbaharda 25-30 cm derinlikte srlmelidir. Ekolojik koullar elverili ise k aylarnda da toprak ilemesi yaplabilir. Erken toprak ileme, organik maddelerin topraa kararak kolayca ayrmasna ve topraktaki su seviyesinin ykselmesine yardmc olur. lkbaharda tohum ekiminden nce toprak birka defa 10-15 cm derinliinde ilenir. Bu ekilde toprak ileme ile hem yetitirme alanlarndaki yabanc otlar temizlenir hem de iyi bir tohum yata hazrlanm olur. lkbaharda son donlar getikten ve toprak sndktan sonra toprak tekrar ilenir ve brlce tohumlar ekilir.

21

2.1.6. Ekim
Brlce ekimi ilkbahar donlarndan sonra toprak snnca nisan sonu mays ay balarnda yaplr. Erken ekim yapldnda toprak souk ve nemli olduundan tohumlarn ou rr veya toprak kurtlar tarafndan yenir. Ekim, tahl hasadndan sonra yaplacaksa mmkn olan en erken zamanda yaplmaldr. Ekim zamanndaki gecikme verim kaybna neden olur. Brlce yetitiriciliinde serpme ekim, tohumluk kayb ve bakm ilerinin zorluu nedeni ile uygun deildir. Dane retimi iin en uygun yntem sraya ekimdir. Ekim yaplacak toprakta yeterli nem olmaldr. Ekim sravari olarak mibzerle veya elle yaplabilir. Ekim skl 50 cm sra aras ve 25 cm sra zeri eklinde veya sra aras 60-70 cm ve 10-15 cm sra zeri olacak ekilde yaplr. Ekim derinlii toprak zelliine bal olarak 3-6 cm olacak ekilde ekim yaplmaldr. Bir dekar alana 6-8 kg hesab ile tohum kullanlr. Topraktaki fazla nem tohumlarn rmesine neden olur. Yeterli olmayan nem ise tohumlarn kuru da kalp imlenmelerini olumsuz ynde etkiler. Ekim yapmadan nce brlceye uygun rhizobium bakterileriyle alama yaplmaldr.

Resim 2.4: Brlcede ieklenme dnemi

2.2. Bakm
Brlce yetitiriciliinde bakm ileri olduka byk neme sahiptir. Bu iler, aada anlatlmtr.

2.2.1. Sulama
Brlce su istei fazla olan bir bitkidir. Scak ve kurak blgelerde ieklenme devresi ile birlikte sulanmaya balanmaldr. Bitkinin su ihtiyac dikkate alnarak 1012 defa sulama yaplmaldr. ieklenme devresi balangcnda sulama bakla balamaya yardmc olur. Dane doldurma devresinde ise scak ve kuru hava istediinden sulama yaplmaz.

22

k ile ieklenme devresi arasndaki dnemde suyun fazlal da bitkide solgunluk meydana getirir ve verimi olumsuz ynde etkiler. Brlce yetitiricilii iyi drene olan topraklarda yaplmaldr. Drenaj kk blgesinin iyi havalanmasn salar ve rhizobium bakterilerinin daha fazla azot tespit etmelerini tevik eder.

2.2.2. Gbreleme
Brlce bitki besin maddesi olarak fosfora fazla miktarda ihtiya duyar. Bakteri alamas iyi yaplrsa azotlu gbreye fazla ihtiya duymaz. Ancak bakteri alamas yaplmamsa dekara 10-15 kg civarnda azot, 1012 kg fosfor ve potasyumun yeterli olmad topraklarda 8-10 kg potasyumlu gbre saf olarak verilmelidir.

2.2.3. Yabanc Ot Mcadelesi

Brlcede yabanc ot kontrol iin kimyasal mcadelede ktan nce herbisit uygulamas iyi sonu verir. Ekimden 10-15 gn sonra fideler toprak yzeyine kar. Bu devrede apalama ile yabanc ot mcadelesi yaplmaldr. Brlce yetime sresince ieklenmeye kadar en az iki defa apalanmaldr. apalama ile birlikte bitkide boaz doldurmas da yaplmaldr. ieklenmeden sonra iek dklmesine sebep olacandan apalama yaplmamaldr. Baklalar olgunlat zaman tip d bitkiler sklerek atlmaldr.

Resim 2.5: Brlcenin meyve geliim dnemi

2.2.4. Brlce Hastalk ve Zararllaryla Mcadele

Brlceye fusarium trleri, kk rkl, pas ve virs hastalklar nemli oranda zarar vermektedir. Bu hastalklara kar dayankl eitler yetitirilmeli ve kltrel nlemler alnmaldr.

23

Yaprak bitleri ve tohum bcekleri (brucus) ise en byk zararlara sebep olan zararllardr. Nematodlar da brlce yetitiriciliinde nemli zararlara yol aar. Tohum bcekleri (brucus) ve yaprak bitleri ile mcadele yntemleri, zararllarn yaam dnemleri dikkate alnarak dzenli bir ekilde yaplmaldr.

2.3. Hasat ve Harman

Brlce taze ve dane retimi iin hasat edilir.

2.3.1. Hasat Zamannn Tespiti

Taze brlcelerin hasad, bakla iindeki tohumlar st olum dneminde yaplr. Brlcede bakla hasad bakla oluumundan 10-15 gn sonra yaplr. Bu devrede bakla bykl ve dane arl en st dzeydedir. Hasatta gecikme olursa baklalarda klkllk oluur. Bu durumdaki baklalar taze brlce olarak tketilemez. Taze tketim iin evreyle ilgili koullara bal olarak 59 hafta boyunca hasat yaplabilir. Hasatlar haftada 1-2 kez yaplmaldr. Brlcede dane hasad iin baklalarn te ikisi kahverengi olup olgunlat zaman yaplmaldr. Baklalarn tamamnn olgunlamas beklenirse baklalarn bir ksm atlar ve dklmeden dolay tohum kaybna neden olur. Dane iin retim yaplacaksa baklalar hasat edilemez bitki zerinde braklr. Bitki zerindeki baklalarn yeilden sar kahverengiye, mordan koyu mor renge dnmesi ve kurumas beklenir. Baklalar atlamadan nce hasat edilmelidir.

Resim 2.6: Brlce baklalarnn olgunlamas

24

2.3.2. Hasat
Yetitirme koullarna ve eit zelliklerine bal olarak dekardan yaklak 7501000 kg taze brlce hasat edilir. Taze brlce verimine evreyle ilgili koullar da nemli lde etki eder. Hasat lkemizde, Afrika ve Asyada genellikle elle yolunarak ve biilerek yaplr.

2.3.3. Harman
Hasat edilen bitkiler demetler hlinde balanarak tarlada kurumaya braklr. Yeterince kuruyan bitkiler dvenle veya harman makinesi ile harman edilir. Hasat ve harman uygun artlarda kombine makinelerle de yaplr. Harmandan elde edilen saman, ok deerli bir hayvan yemi olarak deerlendirilir.

Resim 2.7: Kuru brlce

2.3.4. Depolama
Yeil olarak hasat edilen brlce, sat merkezlerine 10-15 kg uvallar veya 5-10 kg kasalar iinde gnderilir. Taze brlce depolarla uzun sreli olarak bekletilemez. Dane retimi iin harmanlanan tohumlar ayrlr, temizlenir danedeki nem oran % 1314lere drlr. Kuru ve serin depo artlarnda saklanr. Brlce tohumlar temiz ve serin bir yerde depolanrsa iki yla kadar canllklarn koruyabilir. Bir dekar alandan 100150 kg arasnda tohum elde edilir.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Brlce yetitiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Anz uzun zaman tarlada bekletmeyiniz. Kaln sapl anzlar nce paralaynz. Derin srmden nce tarlada anz varsa Sonbaharda toprak hazrl yapnz. anz yzeysel srm yaparak topraa kartrnz. Kesek olumamasna dikkat ediniz. Topra devirerek ileyiniz. Taban gbresini ilkbahar srm ile birlikte kltivatr tabanna veriniz. Gbre miktarn, topraktaki miktar ve bitkinin ihtiyacn hesaplayarak veriniz. lkbaharda toprak hazrl ve ilemesi Yzeysel srm yaparken yabanc ot yapnz. mcadelesi yapnz. Toprak tavnda iken srm yapnz. Yzeysel srm ekimden hemen nce yapnz. Ekimi geciktirmeyiniz. Ekimi zamannda yapnz. Ekim zamannda topran tavnda olmasna dikkat ediniz. Ekim yapnz. Ekimi dzgn sralar hlinde yapnz. Ekim srasnda markr ayarna dikkat ediniz. Sulama suyunun uygun olup olmadn ekimden nce kontrol ediniz. Sulama yapnz Bitkinin sulama dnemlerini belirleyiniz. Gereinden fazla sulama yapmaynz. Gbrelemeden nce toprak tahlili Gbreleme yapnz. yapnz. Gereinden fazla gbre kullanmaynz. apalama zamann tespit ediniz. apalama ile birlikte yabanc ot mcadelesi yapnz. apalama ve yabanc ot ilalamas kinci apalama zamann yapnz. geciktirmeyiniz. Sulamadan sonra toprak kaymak balarsa apalama yapnz.

26

 Hastalklarn geliim devrelerini takip ediniz. Hastalk belirtilerine dikkat ediniz. Hastalk ve zararllarla zamannda Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz. mcadele ediniz. Zararllarn zarar eiklerine dikkat ediniz. Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz. Bitki olgunluuna dikkat ediniz. Hasat eklini nceden belirleyiniz. Hasat zamann belirleyerek hasat Hasatta danelerin dklmemesine dikkat yapnz. ediniz. Hasat ilemini geciktirmeyiniz. Kurutma yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Kurutma ilemini yapnz. Kurutmada btn bitkilerin eit ekilde kurumasna dikkat ediniz. Harman yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Harmanda danelerin krlmamasna Harman yapnz. dikkat ediniz. Harman esnasnda danelerin nem oranna dikkat ediniz. Brlcenin nem oranna dikkat ediniz. Deponun temiz ve havadar olmasna dikkat ediniz. Uygun ekilde ve artlarda depolama Depo scaklnn depolama sresince yapnz. ayn kalmasna dikkat ediniz. Deponun nemli olmamasna dikkat ediniz.

27

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1.Sonbaharda toprak hazrl yaptnz m? 2.lkbaharda toprak ilemesi ve tohum yata hazrl yaptnz m? 3.Zamannda ve amaca uygun ekim yaptnz m? 4.Sulama dnemlerini belirleyerek bitki ihtiyacna gre sulama yaptnz m? 5.Toprak ve bitkinin ihtiyacn belirleyerek uygun gbrelerle gbreleme yaptnz m? 6.Hastalk ve zararllarla zamannda mcadele ettiniz mi? 7.apalama ve yabanc ot mcadelesi yaptnz m? 8.Hasat zamann belirleyerek hasat yaptnz m? 9.Hasat sonras kurutma yaptnz m? 10.Kurutma ileminden sonra harman yaptnz m? 11.Harman sonras rn uygun ekilde depoladnz m? 12.Tm tarmsal ilemleri yaparken ilemin gerei olan gvenlik tedbirlerinizi aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerdeki boluklar doru szcklerle doldurunuz. 1. 2. Brlcede miktar dktr. Kuru maddenin % .-.nu proteinler oluturur. Brlcede yumuak otsudur. Gvde, boy, kalnlk, dallanma ve kesit ekli bakmndan farkllk gstermektedir. iekler almadan .-.. saat nce dllenme meydana gelir. Bu nedenle yksek oranda kendine dllenme grlr. Scak iklim bitkisi olan brlce .. 220 C . 270 Cde maksimum kuru madde retimi salar. Tohumlarn imlenmesi iin toprak scakl .-. C hava scakl ise .-. C olmaldr. yi drene olmu tnl kumlu, pH . arasnda olan topraklar brlce yetitiricilii iin uygundur. Brlce ekimi ilkbahar donlarndan sonra toprak snnca . sonu . ay balarnda yaplr. Brlce su istei fazla olan bir bitkidir. Scak ve kurak blgelerde . ile birlikte sulanmaya balanmaldr. Brlce yetime sresince ieklenmeye kadar en az . defa apalanmaldr. Taze brlcelerin hasad bakla iindeki tohumlar . olumunda iken yaplr. Brlcede bakla hasad bakla oluumundan ...-. gn sonra yaplr.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9. 10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

29

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bezelye yetitirebileceksiniz.

ARATIRMA
Bezelyenin kullanm alanlarn aratrarak sonularn snf ortamnda tartnz.

3. BEZELYE YETTRME
3.1. Tanm
Bezelye serin ve lman iklim bitkisidir. Ilman kuan hemen her yresinde tarm yaplmaktadr. En fazla retim, en geni ekim alan Asya ktasnda yaplmaktadr. En fazla verim ise Avrupa ktasndan alnmaktadr.

3.1.1. nemi
Bezelye insan beslenmesinde olduka byk bir neme sahiptir. Protein ve karbonhidrat ierii bakmndan zengin olan bu sebze zellikle A, B ve D vitaminlerince de zengindir. Bezelyenin dnyadaki yllk retim miktar 10 milyon ton civarndadr. Bezelye ev ihtiyac iin bahelerde taze baklalar ve olgunlamam yeil daneleri yemeklik olarak deerlendirilmek zere yetitirilir. Pazar ve konservecilik iin bezelye yetitiricilii daha geni alanlarda yaplr. Tarm daha ok gelimi lkelerde yaplmaktadr. Yemeklik dane baklagiller iinde bezelye, dnyada retim bakmndan fasulyeden sonra ikinci srada yer almasna ramen lkemizde 1100 hektar ekim alan, 2272 kg/ha verim ve 2500 tonluk retimi ile nohut, mercimek, fasulye ve bakladan sonra beinci srada yer almaktadr (FAO, 2004). lkemizde en fazla retim Ege ve Marmara blgelerinde yaplmaktadr. Dnyann pek ok lkesinde yl boyunca en fazla tketilen baklagil olmasna karn lkemizde bezelye tketme alkanl yaygn deildir. Bu nedenle ekim alan ve retim ynnden henz beklenen dzeye ulalamamtr. Genelde taze baklalar veya kuru daneleri iin yetitirilen bezelyenin ekili ve retiminde, son yllarda konserve ve dondurulmu gda sanayinin hzla gelimesi nedeniyle nemli artlar salanmtr.

30

Resim 3.1: Bezelye bitkisi

3.1.2. Bitkisel zellikleri

Kk

Bezelyede kkler farkl yapdadr. Balangta ana kazk kk ve daha sonra bu kkten yanlara doru ikincil kazk kkler geliir. Bu kklere bal olarak olduka iyi gelien bol miktarda saak kkler oluur. Kk sisteminin byk bir ounluu toprak yzeyine yakn bulunur. Bezelye yzeysel kk sistemine sahiptir. Kklerin % 70-80i 20 cmlik toprak derinliinde ve 50-80 cm yanlara doru yaylm ekilde bulunur. Toprak yapsna ve rutubet durumuna bal olarak baz durumlarda kazk kklerin bir ksm 150 cm derinlie kadar inebilir. Kklerin byk bir ounluu toprak yzeyine yakn olarak geliir. Bu nedenle kendinden sonra gelecek bitki iin ok iyi bir n bitki olur. Yzeysel olarak gelien bu kkler hemen ryerek paralanr. Gvde

Bezelyede gvde, boum ve boum aralarndan meydana gelir. Gvdenin dallanmas ve kardelenmesi toprak altndaki ilk iki boumdan olmaktadr. Gvdenin ii bo ve dayankszdr. Enine kesiti yuvarlatan keliye kadar deiir. Gvdenin ke ksmlarnda dayankll salayacak sellozik birikimler oluur. Boum aralar gvdenin dip ksmnda ksadr, u ksma doru daha uzun ve ince yapdadr. Bitki gvdesi zikzakl olarak geliir. eitlere gre boum (nodyum) says deiir. 1015 adet boum says olan eitler yannda 6070 adet boum meydana getiren eitler de vardr. Gvde boyu baz eitlerde 15 cmye kadar dmekte, srk eitlerinde ise 200 cm

31

zerine kabilmektedir. Gvde bodur eitlerde dik durur, srk eitlerde yere yatar. Gvde rengi ak sar yeil, yeil ve koyu yeildir. Baz eitlerde gvde zerinde yer yer antosiyan oluumu meydana gelir. Gvdede dallanma eitlerine bal olarak deikendir. Genellikle tarla bezelyelerinde boum aralar ksa, srk bezelyelerinde uzundur.

Resim 3.2: Bezelyede dal ve slk

Yaprak

Bezelyede ilk hakiki yapraklar nc boumdan itibaren oluur. lk iki boum toprak altnda kalr. Bezelyenin imlenmesiyle meydana gelen kotiledon yaprakla dier sebzelerden farkl olup paraldr. Ortada bulunan ince ve sivri ksm asl yapra, yanlarda bulunan ksmlar kulakklar meydana getirir. Bezelye yapra bileik yaprak yapsnda olup yaprak ekseni, kulakklar, yaprakklar ve slklerden oluur. Yaprak ekseni (sap) zerinde kulakk genellikle 2-4 ift karlkl dizilmitir. Yaprakk ve u ksmda saylar 2-7 arasnda deien dallanm slkler bulunur. Kulakklarn ekli ve rengi eitlere gre farkllk gsterir. Yapraklar bykten ke kadar deien yarm kalp, oval, yumurta ve uzun elips eklinde olabilir. Yaprakklar oval veya eliptik olabilir. Renkleri koyu yeilden balayp sar yeil, gri yeil, mavi yeile kadar deiebilir. Yaprakklarn kenarlar dz, dili veya derin dili olabilir. Uzunluklar 46 cm genilikleri ise 25 cm arasndadr.

32

Resim 3.3: Yaprak ve iek

iek

Bezelyede ieklenme boum says ile balantldr. lk ieklenmeler gvdedeki boum saysnn yarsndan sonra balar. iekler yaprak koltuklarndan balar. iekler baz eitlerde gvdenin ikinci yarsnn stnde, baz eitlerde ise srgn ularnda meydana gelir. iekler tek tek oluabilecei gibi salkm eklinde (2-5 iek bir arada) de oluabilir. Salkmlardaki iek says kaltsal bir zellik olduu gibi evre koullarna da baldr. ieklenme erkenci eitlerde 7. boumdan, gei eitlerde ise 50. boumdan itibaren balar. Bezelyede salkm zerindeki iekler olgunluk srasna gre aar. ieklerin alma zaman sabah 8-9dan sonra balar. Akam gne batana kadar devem eder. Bir iek 2-3 gn sre ile ak kalr. ieklerde dllenmeye hazr olma 912 saatleri arasnda en yksek seviyededir. Bezelyede polen keselerinin patlamas iekler almadan nce balar. lk ieklenme ana gvdeden ve birinci dallardan balar. iek almadan nce dllenme olay gereklemi olur. iek dllendikten iki gn sonra ta yapraklar dklr. Bezelyede yksek oranlarda kendine dllenme grlr. Yabanc dllenme en ok % 3 civarnda olabilir. Yabanc dllenme polen yiyen kn kanatllar vastasyla olur ve daha ok kurak artlarda grlr. Meyve

Bezelyede meyveler bakla eklindedir. Dllenmeden sonra ta yapraklarn dklmesi ile meyve zerinde sadece anak yapraklar kalr. Meyve birka gn iinde hzla geliir. Bakla iki paral ve simetriktir. Bezelye meyveleri eitlere bal olarak deiik uzunluklarda deiik geniliklerde dz veya kvrk, kt ulu veya sivri ulu olabilir.

33

Meyvelerin boyu 315 cm eni ise 0.52.5 cm arasnda deiir. eitlere bal olarak baz eitlerde olgunlaan baklalarda atlama grlebilir. Baz srk eitlerde baklalar etli yapdadr. Bu eitlerde baklann etli kabuu bakla daneleri ile beraber yemeklik olarak deerlendirilir. Bezelyede ekolojik koullara bal olarak bitki zerindeki ieklerin % 30-70i meyve balar. Bezelye bitkisinin yapraklarnda olduu gibi meyvelerin zeri de mum tabakas ile kapldr. Meyve rengi de buna bal olarak deiir.

Resim 3.4: Bezelye meyvesi

Tohum ve imlenme zellikleri

Bezelye meyvesinde 1-10 arsnda deien tohum bulunur. Bu tohumlar deiik ekillerde olduklar gibi meyve iindeki dizililerine gre ekil alabilir. Olgunlamam daneleri ile olgunlam daneleri arasnda ekil bakmndan farkllklar vardr. Dik gelien olgunlamam daneler genellikle yuvarlak veya kelidir. Yatk gelien bezelyelerde olgunlamam tohumlar buruuktur. Yuvarlak daneli olanlar konserve sanayinde aranan eitlerdir. Dane irilii ile fiyat arsnda iliki vardr. ri taneliler konserve sanayide tercih edilmez. retimde kullanlacak olgunlam tohumlarn temizlik oran % 95in zerinde olmaldr. imlenme kabiliyetinin de % 70in zerinde olmas istenir. Bin dane arl 100500 gram arasnda deiir. Bir gramnda 2-10 arasnda deien tohum bulunur. Tohumlar normal koullarda imlenme glerini 4-6 yl muhafaza eder. imlenme sresi iklim koullar ve toprak yapsna bal olarak 5-10 gndr. Tarla koullarnda toprak scakl 9C

34

ve hava scakl 10-14C olduunda tohumlar 2-3 hafta iinde imlenerek toprak yzne kar.

Resim 3.5: Bezelye baklas

3.1.3. Adaptasyonu
Bezelye lman iklim kuann serin blgelerinde yetitirilir. Bezelye kuraa dayankl deildir. ieklenme balamadan nceki dnem, ieklenme balang dnemi ve ilk iein gelimesi dnemi kurakla en hassas olduu dnemlerdir.

3.1.3.1. klim stekleri

Bezelye serin iklim bitkisidir. Donma noktasna yakn dk scaklklara dayanan bir sebze trdr. Havalarn serin ve nemli olduu koullarda ok iyi gelime gstermesine karlk scak ve kuru havalardan holanmaz. Yetitirilme dnemi sresince scaklk donma noktasnn zerinde olmaldr. imlenme dneminde topraktaki yksek nem tohumun zarar grmesine sebep olur. Bezelye tohumu 2Cde imlenebilir. Ancak imlenme ok yava olur. Gelime dneminde yksek scaklk ve uzun gnelenmeden holanmaz. Bu dnemde nem ve serin ortam ister. Gelime dneminde meydana gelen yksek scaklk ve kuraklk, bitkinin tm gcn generatif gelimeye harcamasna neden olur. Bitki bodur kalr ve meyveler normal byklkllerine ulaamaz. Hzl ve zoraki olgunlama nedeniyle verim ve kalitede dme olur. Gelime dneminde toprak yzeyine yatan bitkilerde mantari hastalklar grlr ve bitki bundan zarar grr. Bezelye iin ideal imlenme scakl 180Cdir. Gelimesinin ilk devresinde -50Cye kadar dayanabilir. Bezelye fideleri dona olduka dayankldr. Don ana gvdeyi ldrse bile toprak altndaki boumlardan yan dallar kar. imlenme ile ieklenme dnemi arasnda gnlk ortalama scakln 15-180C, ieklenme ile olgunluk devresi arasnda scakln 18-210C olmasn ister.

35

iekler ve olgunlamam baklalar dona kar hassastr. -10C veya daha yksek souklarda iekler ve olgunlamam baklalar dklr. Bezelye yksek scaklklara kar da hassastr. Yksek scaklkta en hassas devre ieklenmeden 511 gn sonraki devredir. Vejatatif devrede lk bahar ve reme devresinde yeterli serinlik olursa verim artar. Bezelye yksek scakla dayankl bir bitki deildir. Danelerin olgunlamas devresinde scakln 30C zerine kmas hlinde tohumlar canllklarn kaybeder. Ik younluu da gelime ve verim zerine etkili olur. Dk k younluunda ise iek salkmlarndaki iek says azalr. Ik younluu artarsa buna bal olarak iek says artar.

Resim 3.6: Bezelyede ieklenme dnemi

3.1.3.2. Toprak stekleri

Toprak istei bakmndan ok seicidir. Serin, nemli, iyi drene edilmi, orta arlkta, yeterli humus ve kireci bulunan, pH 6.5-7.2 arasnda olan topraklarda iyi geliir. Humus oran yksek topraklarda vejatatif aksam iyi geliir ancak kaliteli ve dolgun dane elde edilemez. Hafif, az nemli, kumlu topraklarda boy ve baklalar ksa, verim dk olur. Byk daneli kuru bezelye eitleri kaliteli toprak istedikleri hlde kk taneliler daha az seicidir. Bezelye su tutan topraklar sevmez. Ar nemli topraklarda geliemez ve kk rkl grlr. Topran drenajnn iyi olmas gerekir. Gvdenin ve meyvelerin slak toprakla temasnn nlenmesi iin gerekli tedbirler alnmaldr. Bunun iin ikinci apalamada boaz doldurmas da yaplr. Dk pHl topraklarda azot ve fosfor alnmnn azalmas nedeniyle dane verimi de azalmaktadr. Bu nedenle toprak pHnn 6,5-7.2 civarnda olmas istenir.

36

3.1.4. Mnavebe
Bezelye baklagil bitkisi olduundan kendisinden sonra gelen bitkiye temiz ve bitki besin maddelerince zengin toprak brakr. Tahllarla endstri bitkileriyle ve sebzelerle mnavebeye girer. st ste ekim, hastalk ve zararllarn etkinliklerinin artmasna ve verimin dmesine neden olur. Bezelye baka bir kltr bitkisi iin iyi bir n bitkisi olmasna ramen ayn toprakta ertesi sene tekrar bezelye yetitirilmesi uygun deildir. nk kkleri vastasyla salglad maddeler nedeniyle ikinci ylda nemli lde verim dkl grlr. Kklerinde havann serbest azotunu tutmay salayan rhizobium bakterilerinin oluturduu nodoziteler geliir.

3.1.5. Toprak leme

lkbahar retimlerinde topraktaki azot bakterileri ve mikroorganizmalarn faaliyetlerini kolaylatrmak iin toprak sonbaharda 20-25 cm derinlikte bir iki defa pullukla srlerek havalandrlr. Ekim sonbaharda yaplacak ise tarla anz bozumunu takip eden srmden sonra ekim ncesinde tekrar srlmelidir. Hem sonbahar hem de ilkbahar ekimlerinde ilenen toprak trmkla dzeltilerek ekime hazr hle getirilir. Otlu ve geni alan ekimleri iin toprak ilemesi sonbaharda yaplmaldr. Sonbaharda toprak ilemesi ilkbaharda erken ekim yapma olana salar. Kurak blgelerde ise ilkbaharda fazla nem kayb olmamas iin toprak yzlek ilenmelidir.

3.1.6. Ekim
Tohum ekimi blgenin iklim artlarna baldr. Kasm ayndan mays ayna kadar ekim yaplabilir. Tohum ekimi iin toprak scakl 50Cnin zerinde olmal ve topraktaki nem oran yksek olmamaldr. Tohum ekimi lman iklim blgelerinde sonbahar ve ilkbaharda, souk blgelerde ilkbaharda yaplr. Ekim toprak tavnda iken yaplmaldr. Topraktaki nem oranna dikkat edilmelidir. Erkenci eitlerde ekim ubat bandan 15 marta kadar yar erkenci eitler, nisan bana kadar yar erkenci ve gei eitler, 15 nisandan sonra da scaa dayankl eitlerin ekimi yaplmaldr.

37

Ege ve Akdeniz sahil kuanda klk olarak ekim, kasm veya aralk aynda, Orta Anadolu ve geit blgelerinde k sonu ve erken ilkbaharda ekim yaplabilir. lkbahar ekimlerinde ekim zaman geciktirilmemelidir. lkbaharda ekimin geciktirilmesi verim kayplarna neden olur. Ekim ekli ve ekim aralklar eit zelliine, iletme byklne ve deerlendirilme ekillerine gre deiir. Bodur bezelyeler sravari ekildiinde sra aras 30-40 cm, sra zeri 5-10 cm, yatk ve sarlc tiplerde sra aras ve sra zeri mesafeler daha geni yutulmaldr. Herekleme yaplacak ekimlerde sra aras 50-80 cm, sra zeri ise 15-25 cm olmaldr. Sra alnacak eitler masura eklinde ocakvari ekilir. Bu ekilde ekimde her ocaa 4-5 tohum atlr. Ortalama dekara 10-12 kg arasnda tohum ekilir. Ekilecek tohumluk miktar, eide, tanenin iriliine ve tohumun saflna bal olarak deiir. Dekara ortalama olarak kk tanelilerde 12 kg, orta irilikteki tanelilerde 19-20 kg, iri tanelilerde 24 kg tohumluk ekilir. Ekim derinlii ortalama olarak sonbahar ekimlerinde 7-8 cm, erken ilkbahar ekimlerinde 5-6 cm, ilkbahar ekimlerinde 4-5 cm civarnda olmaldr. Yazlk ekim bezelye fidelerinin knda erkencilik salar. Ku zarar tehlikesi olan yerlerde ekim derin yaplmaldr. Bakteri alanm tohumlar bakterilerin kurumamasn salamak iin yzlek ekilmelidir. Bezelyede azot fiksasiyonunu tevik etmek, daha yksek verim almak ve protein orann artrmak iin ekimden nce tohumluk bezelye, bakteri kltr ile alanmaldr.

Resim 3.7: Meyve geliim dnemi

3.2. Bakm
Bezelye tarmnda bakm; sulama, gbreleme, yabanc ot kontrol, hastalk ve zararllarla mcadele yapmak eklindedir.

38

3.2.1. Sulama
Sonbaharda ekimi yaplan bezelye tarmnda bitkinin gelime dnemi, genellikle yal zamana denk geldiinden yeterli ya olmas durumunda sulamaya ihtiya yoktur. lkbahar ekimlerinde iyi bir gelime salayabilmek iin hava ve toprak artlarna bal olarak dzenli aralklarla sulama yaplmaldr. lkbahar ekimlerinde su eksiklii tane verimine ve tane kalitesi zerine olumsuz ynde etki yapar. Bezelyede sulama ieklenmeden nceki dnemde ve meyve tutumundan sonraki dnemde olmak zere en az iki defa sulama yaplr. ok nadir hllerde havalar ok kurak giderse nc bir sulama yaplabilir. Sulama, kark usul veya yamurlama eklinde yaplr. ieklenme balangcndaki sulama, bakla saysn ve bakladaki tane saysn artrarak verimi ykseltir. kinci sulama tane dolum devresinde yaplrsa verime olumlu ynde etki eder.

Resim 3.8: Bezelye gelime dnemi

3.2.2. Gbreleme
Bitkinin azot ihtiyacn karlamak iin ekim ncesi topraa 2-4 kg/da saf azot verilmelidir. Fazla azot verilmemelidir. Fazla azot bitkinin vejatatif geliimini artrarak bitkinin yatmasna ve generatif gelime dneminin gecikmesine sebep olur. Bezelye fosforlu ve potasl gbrelere iyi yant verir. Ekim ncesi toprak ileme srasnda saf madde olarak dekara 810 kg fosfor ve 20 kg potasyum verilmelidir. Hafifi bnyeli topraklarda veya hasadn elle yapld yetitiricilikte topraa verilen gbre miktar artrlmaldr.

39

Fosforla birlikte potasl gbreler kklerdeki yumru saysn artrr. Fosfor ve potas oran yksek topraklarda yetitirilen bezelyelerin pimesi, potas ve fosfor oran dk olanlardan daha iyidir. Ayrca bezelyede azotlu ve fosforlu gbreler protein orann artrr. Gerek olmadka bezelye iin topraa iftlik gbresi verilmemelidir. Ahr gbresi hem yabanc ot geliimini artrr hem de bitkinin vejatatif olarak fazla bymesine neden olur.

3.2.3. Yabanc Otlarla Mcadele

Tohumlarn imlenip bitkilerin toprak yzne karak gelimeye balad ilk hafta iinde bymeleri ok yavatr. Yabanc otla mcadele, bitkiler 4-5 yaprakl olduu dnemde ilk apalamayla birlikte yaplmaldr. Yabanc ot mcadelesinde tohum yata hazrlama srasnda ekimden nce yabanc ot ilalar (herbisitler) ile ilalanr veya yabanc otlar 24 yaprakl devrede iken herbisitlerle ilalanarak ldrlr. lk apalama yzeysel yaplmal ve kklere zarar verilmemelidir. Birinci apadan yaklak 20 gn sonra bitkilerin 2530 cm boylandklar ve yabanc otlarn fazlalat dnemde ikinci apa yaplr. Bu apa ile bitkilerin boazlar doldurulur. Genellikle ikinci apalama zaman ieklenmeden nceki dnemdir. Genelde iki apa yeterlidir ancak kaymak tabakas ve yabanc otlarn olumas hlinde nc bir apalama yaplabilir.

Resim 3.9: Meyve olgunlama dnemi

3.2.4. Herekleme
Srk bezelyelerde ikinci apa ile birlikte herekleme ilemi de yaplr. Kafes tellerle, zikzakl gergin iplerle, karg veya srklarla bitkilere herek verilir. Herekler bitkilerin rzgrdan ve toprakta bulunan nemden zarar grmemesini salar. Bitkiler, hereklere byme ularndaki slklerle ok salam tutunur. 34 mde bir dikilen kazklara kafes teller meyilli ekilde duvar gibi ekilir. Bezelye bitkileri bu kafes telleri zerinde ok iyi geliir. Dzenli hasat yaplarak kaliteli dzgn

40

meyveler elde edilir. zellikle bu yntem kk aile iletmelerinde, sofralk taze bezelye retiminde nemli lde fayda salar.

3.2.5. Bezelye Hastalk ve Zararllaryla Mcadele

Bezelyeye zarar veren birok hastalk ve zararl bulunur. Bunlarn balcalar; kk rkl, solgunluk, klleme, mildiy, antraknoz ile krmz rmcekler, yaprak bitleri ve tohum bcekleri (brucuslar) dir. Bezelye hastalk ve zararllar ile zamannda ve teknik talimatla uygun ekilde mcadele edilmelidir.

3.3. Hasat, Harman ve Depolama

Hasat, harman ve depolama ilemlerini zamannda ve doru olarak yapmak kaliteli rn elde etmek iin ok nemlidir.

Resim 3.10: Meyvenin olgunlamas

3.3.1. Hasat
Bezelyede hasat; baklalarn ve gvdenin kuruyup kahverengiye dnd, baklalarn sertletii, elle oyulduunda krld devrede yaplr. Ancak baklalar atlamadan nce hasada balanmaldr. Hasat olgunluuna gelmi baklalar en ge iki gn iinde hasat edilmelidir. zellikle kuru ve scak havalarda daneler ok abuk olgunlar. Hasat zamannda yaplmaz ge kalnrsa daneler unlu bir durum alr ve konservecilik kalitesi der. Konservelik bezelyeler genellikle geni alanlarda yetitirilir ve hasat bir seferde ve makineli olarak yaplr.

41

lkbaharda ekilen bezelyeler 12-16 hafta, sonbaharda ekilen bezelyeler 32 hafta sonra hasat edilmeye balanr. Kk iletmelerde bezelye hasad kademeli olarak elle yaplr. Hasat olgunluuna gelmi bezelyeler 3-4 gn ara ile dzenli olarak bitkilere zarar vermeden elle hasat edilir. Genellikle srk bezelyeler kk iletmelerde yetitirilir, hasatlar ise kademeli olarak elle yaplr. Byk iletmelerde ise genellikle yer eitleri yetitirilir. Hasadn kademeli olarak elle yaplmas kalite ve verimi olumlu ynde etkiler. Dane iin yaplacak hasatta gvdenin krlmasn, baklalarn atlamasn en aza indirmek iin bitki nemli iken biilmelidir. Sabah erken saatlerde veya akama doru biim yaplmaldr. Hasat edilen bitkiler tarlada veya harman yerinde kurumaya braklr.

Resim 3.11: Hasat edilmi bezelye

3.3.3. Harman
Taneler, hasat edilen bitkiler yeterince kuruduktan sonra harman yerinde sopalarla dvlerek veya harman makineleri ile baklalardan ayrlr. Harmanlamadan sonra rn yabanc ot tohumlarndan ve olgunlamam bezelye tohumlarndan temizlenir.

3.3.4. Depolama
Harmanlanp temizlenen bezelye tohumlar uygun ortamlarda depolanr. Bezelye tohumlarnn zarar grmeden depolanabilmesi iin tohumlardaki nem orannn %16dan fazla olmamas gerekir. rn depolanmadan nce zellikle tohum bceklerine (bruchuslara) kar fumigasyon yaplmaldr.

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bezelye yetitiriniz. lem Basamaklar neriler

Anz uzun zaman tarlada bekletmeyiniz. Kaln sapl anzlar nce paralaynz. Derin srmden nce tarlada anz varsa Sonbaharda toprak hazrl yapnz. anz yzeysel srm yaparak topraa kartrnz. Kesek olumamasna dikkat ediniz. Topra devirerek ileyiniz. Taban gbresini ilkbahar srm ile birlikte kltivatr tabanna veriniz. Gbre miktarn, topraktaki miktar ve bitkinin ihtiyacn hesaplayarak veriniz. lkbaharda toprak hazrl ve ilemesi Yzeysel srm yaparken yabanc ot yapnz. mcadelesi yapnz. Toprak tavnda iken srm yapnz. Yzeysel srm ekimden hemen nce yapnz. Ekimi geciktirmeyiniz. Ekimi zamannda yapnz. Ekim zamannda topran tavnda olmasna dikkat ediniz. Ekim yapnz. Ekimi dzgn sralar hlinde yapnz. Ekim srasnda markr ayarna dikkat ediniz. Sulama suyunun uygun olup olmadn ekimden nce kontrol ediniz. Sulama yapnz. Bitkinin sulama dnemlerini belirleyiniz. Gereinden fazla sulama yapmaynz. Gbrelemeden nce toprak tahlili Gbreleme yapnz. yapnz. Gereinden fazla gbre kullanmaynz. apalama zamann tespit ediniz apalama ile birlikte yabanc ot mcadelesi yapnz apalama ve yabanc ot ilalamas kinci apalama zamann yapnz. geciktirmeyiniz. Sulamadan sonra toprak kaymak balarsa apalama yapnz.

43

 Hastalklarn geliim devrelerini takip ediniz. Hastalk belirtilerine dikkat ediniz. Hastalk ve zararllarla zamannda Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz. mcadele ediniz. Zararllarn zarar eiklerine dikkat ediniz. Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz. Bitki olgunluuna dikkat ediniz. Hasat eklini nceden belirleyiniz. Hasat zamann belirleyerek hasat Hasatta danelerin dklmemesine dikkat yapnz. ediniz. Hasat ilemini geciktirmeyiniz. Kurutma yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Kurutma ilemini yapnz. Kurutmada btn bitkilerin eit ekilde kurumasna dikkat ediniz. Harman yerinin temiz olmasna dikkat ediniz. Harmanda danelerin krlmamasna Harman yapnz. dikkat ediniz. Harman esnasnda danelerin nem oranna dikkat ediniz. Bezelyenin nem oranna dikkat ediniz. Deponun temiz ve havadar olmasna dikkat ediniz. Uygun ekilde ve artlarda depolama Depo scaklnn depolama sresince yapnz. ayn kalmasna dikkat ediniz. Deponun nemli olmamasna dikkat ediniz.

44

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1.Sonbaharda toprak hazrl yaptnz m? 2.lkbaharda toprak ilemesi ve tohum yata hazrl yaptnz m? 3.Zamannda ve amaca uygun ekim yaptnz m? 4.Sulama dnemlerini belirleyerek bitki ihtiyacna gre sulama yaptnz m? 5.Toprak ve bitkinin ihtiyacn belirleyerek uygun gbrelerle gbreleme yaptnz m? 6.Hastalk ve zararllarla zamannda mcadele ettiniz mi? 7.apalama ve yabanc ot mcadelesi yaptnz m? 8.Hasat zamann belirleyerek hasat yaptnz m? 9.Hasat sonras kurutma yaptnz m? 10.Kurutma ileminden sonra harman yaptnz m? 11.Harman sonras rn uygun ekilde depoladnz m? 12.Tm tarmsal ilemleri yaparken ilemin gerei olan gvenlik tedbirlerinizi aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerdeki boluklar doru szcklerle doldurunuz. 1. 2. Bezelye .. ve .. iklim bitkisidir. Bezelyede .. farkl yapdadr. Balangta ana kazk kk ve daha sonra bu kkten yanlara doru ikincil kazk kkler geliir. Bezelyenin imlenmesiyle meydana gelen kotiledon yaprakla dier sebzelerden farkl olup paraldr. Bezelyede iek almadan nce . olay gereklemi olur. iek dllendikten iki gn sonra ta yapraklar dklr. Toprak istei bakmndan . seicidir. Serin nemli, iyi drene edilmi, orta arlkta, yeterli humus ve kireci bulunan, pH 6.5-7.2 arasnda olan topraklarda iyi geliir. Tohum lman iklim blgelerinde sonbahar ve ilkbaharda, souk blgelerde ilkbaharda yaplr. Ekim derinlii ortalama olarak sonbahar ekimlerinde -. cm, erken ilkbahar ekimlerinde - cm, ilkbahar ekimlerinde .- cm civarnda olmaldr. ieklenme balangcndaki .., bakla saysn ve bakladaki tane saysn artrarak verimi ykseltir. Bezelyede .. baklalarn ve gvdenin kuruyup kahverengiye dnd, baklalarn sertletii, elle oyulduunda krld devrede yaplr. Bezelye tohumlarnn zarar grmeden depolanabilmesi iin tohumlardaki nem orannn %.......dan fazla olmamas gerekir.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

46

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Deerlendirme ltleri 1.Bakla, bezelye ve brlce ekimi iin anz paralayarak topraa kartrdnz m? 2. Sonbaharda topra derin ilediniz mi? 3. Toprak analizi yaparak topraa taban gbresi verdiniz mi? 4. lkbaharda topra yzeysel ilediniz mi? 5. Bakteri alamas yaparak tohum ekimi yaptnz m? 6. Ekim sonras topra sktrdnz m? 7. Kaymak tabakasn krdnz m? 8. apalama ve yabanc ot mcadelesi yaptnz m? 9. Sulama yaptnz m? 10. Hastalk ve zararllarla mcadele ettiniz mi? 11. Hasat ve kurutma yaptnz m? 12.Tohumlar temizlediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

47

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 20-36 derken, artmaktadr yan salkm meyve yeil, 12 yazlk klk 9, 10-15 1/3 16

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ya, 20-30 gvde 7-8 gece, gndz 8-10,10-12 5.5-6.5 nisan, mays ieklenme iki st, 10-15

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 serin, lman kkler dllenme ok ekimi 7-8, 5-6, 4-5 sulama hasat 10-16

48

KAYNAKA KAYNAKA
AKN A., Yemeklik Dane Baklagiller Ders Notlar, Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar, Erzurum, 1981. KARA Kemalettin, Tarla Bitkileri, Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar, No:191, Erzurum. YRR Nevzat, E. AIKGZ, A. ZGM, N. AZKAN, N. ELK, Tarla Bitkileri, Anadolu niversitesi Yaynlar, No: 860, Eskiehir, 1995.

49