ISSN:1306-3111 e-Journal of New World Sciences Academy 2010, Volume: 5, Number: 4, Article Number: 1A0120

ENGINEERING SCIENCES Received: March 2010 Accepted: October 2010 Series : 1A ISSN : 1308-7231 2010 www.newwsa.com

M.Yaar Sepetiolu Kasm Yenign Reit Gerger Remziye S.Y.Glaac Harran University sepetcioglu_my@yahoo.com Sanliurfa-Turkey

ANLIURFA-SURU OVASI SULAMA PROJES ZET anlurfa-Suru Ovas Sulama Projesi ile 94.814 ha arazinin sulanmas planlanmtr. Suru Ovas Sulama Projesi, GAPta hayata geirilen sulamalarda yaanan sorunlar nda deerlendirilebilecei iin daha ansl bir proje durumundadr. Bu deerlendirmeler iin en nemli doal laboratuar alan anlurfa-Harran Ovas sulamalardr. Sulama ile birlikte Suru Ovasnda kuru tarmdan sulu tarma geilecek, tarmsal retim ve gelir de artacaktr. Bu kazanmlar sosyo-kltrel anlamda da nemli deiikliklere yol aacaktr. Bu almada; Suru Ovas Sulama Projesi ve bu projenin uygulamasnda karlalabilecek sorunlar daha nceki deneyimler gz nne alnarak deerlendirilmi ve baz neriler getirilmitir. Bylece, nemli kaynaklarn aktarlmasyla gerekletirilen bu tr projelerde verimliliin arttrlmas ve muhtemel sorunlarn nne geilmesi iin oluturulan ltlerin belirlenmesine katk salamak hedeflenmitir. Anahtar Kelimeler: Suru Ovas Sulama Projesi, GAP, Sulama Sorunlar, Sulu Tarm, anlurfa-Harran Ovas Sulamalar SANLIURFA-SURUC PLAIN IRRIGATION PROJECT ABSTRACT The irrigation of 94.864 ha land was planned with SanlurfaSuruc Plain Irrigation Project. Due to problems encountered in the irrigations implemented in the GAP, the Sanlurfa-Suruc Plain Project is a luckier project. The best natural laboratory area for these evaluations is Sanlurfa-Harran Plain Irrigations. Thanks to irrigations in Suruc Plain, it will turn into irrigation agriculture from dryland farming, the agricultural yield and income will increase as well. These gains will lead to significant changes in sociocultural sense. In this study; Suruc Plain Irrigation Project and the problems encountered during application were evaluated taking into consideration the past experiences and some suggestions were proposed. Thus, in these projects that are realized with great financial sources it is aimed that yield will be higher and that contribution to the determination of criteria will be provided to prevent possible problems. Keywords: Suruc Plain Irrigation Project, GAP (South Eastern Project in Turkey), Irrigation problems, Irrigated Agriculture, Sanlurfa-Harran Plain Irrigations

1. GR (INTRODUCTION) Trkiye su potansiyelinin nemli bir blmn barndran Frat ve Dicle nehirleri arasnda kalan ve Verimli Hilal veya Yukar Mezopotamya olarak da adlandrlan Gneydou Anadolu Blgesi insanlk tarihinde medeniyetin beii olarak bilinmektedir. Bylesine nemli su kaynaklarna sahip olan Gneydou Anadolu Blgesi karasal ilkim zelliklerine sahip, dier blgelerimize nazaran daha az ya alan bir blgedir. Dolaysyla bu blgede tarmsal retimin gerekletirilmesi iin gereken su ihtiyacnn doal yollarla karlanamayan/yetersiz kalan ksmnn sulama ile karlanmas zorunlu olmaktadr. Ayrca artan dnya nfusu ve snrl toprak kaynaklar, tarmsal retimin arttrlmasn ve toprak kaynaklarnn daha verimli hale getirilmesini zorunlu klmaktadr. Bu da sulu tarm ve ileri tarm teknolojileri ile mmkn olmaktadr. Bu bakmdan lkemiz iin nemli bu iki akarsu-yun sularnn nasl deerlendirilecei belirlenmi ve 1980 ylnda Frat ve Dicle Havzas projeleri Gneydou Anadolu Projesi (GAP) olarak adlandrlmtr. 1983 ylnda temeli atlan Atatrk Baraj ile bir refah ve kalknma projesi olan GAP hayata geirilmeye balanmtr [3]. 75.358 km2 alan ve 9 ili (Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa ve rnak) kapsayan Gneydou Anadolu Projesi; Frat ve Dicle nehirleri havzasnda planlanp hayat geirilen 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ile Trkiye toplam su potansiyelinin %28ini kontrol altna alarak (ekil 1), 7476 MWn zerinde bir kurulu kapasite ile ylda 27 milyar Kw/h bir enerji retecek ve 1.82 milyon hektar ile Trkiyenin ekonomik olarak sulanabilir arazi alannn %25inin sulanmas salanacaktr (ekil 2). 2009 yl sonu itibariyle GAPta nakdi gerekleme oran %62.2, enerji projelerinde gerekleme oran %84.5 ve sulama projelerindeki gerekleme oran %27.1e ulamtr (Tablo 1). Sulama projeleri ise iletme, iletme+ina, ina, proje, kati proje, master plan, planlama ve n inceleme gibi aamalara gelmi bulunmaktadr (Tablo 2).
Frat 17% Dicle 11% Dou Karadeniz 8% Bat Karadeniz 5% D.Akdeniz 6% Antalya 6%

Dier 47%

ekil 1. Trkiyede havzalara gre su potansiyeli (%) (Figure 1. According to basin water potential in Turkey (%))

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

GAP 2,1 mily on ha % 25

Trkiy e 6,4 mily on ha % 75

ekil 2. Trkiyede ekonomik olarak sulanabilir arazi alan(milyon ha) [7] (Figure 2.Economically irrigable land area in Turkey (million ha) [7]) Tablo 1. 2009 yl sonu itibariyle GAPta gerekleme oranlar (Bin TL)[7] (Table 1. Carried out by the end of 2009, realization rates in GAP (Thousand TL)[7]) Toplam Maliyet (htiya) 12.491.358 13.271.014 41.271.361 2007 Sonu Tahmini Harcama (Kmlatif Yatrm) 3.382.054 11.210.718 25.652.381 Nakdi Gerekleme(%) 27.1 84.5 62.2

Tarm Enerji Genel Toplam

ekil 3. GAP Aa Frat Havzasnda yer alan sulamalar[2] (Figure 3. The irrigation areas in the GAP Lower Euphrates River Basin [2])

715

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Tablo 2. GAP Frat Havzasnda 2008 yl itibar ile gerekleme[6] (Table 2. Carried out by the end of 2008, realization in the GAP Euphrates River Basin[6]) Kurulu Enerji Sulama Proje ve niteleri G retimi Alan Proje Durumu (MW) GWh (ha) AAI FIRAT HAVZASI 5.304 20.098 1.127.039 1.KARAKAYA PROJES 1.800 7.354 Karakaya Baraj ve HES 1.800 7.354 - letme 2.AAI FIRAT PROJES 2.450 9.024 719.849 Atatrk Baraj ve HES 2400 8.900 - letme anlurfa HES 50 124 - letme .Urfa Tneli ve Sulamalar - na+letme 136.752 letme A-.Urfa-Harran Ovas Sulamas 14.668 na B-Mardin-Ceylanpnar (Yk. Harran 7.390 na Ov.Sul.) 6.065 letme Cazibe Sulamas 94.929 Kati Proje C-Mardin-Ceylanpnar Pomp.Sul. 118.264 Planlama D-Mardin-Ceylanpnar YAS Sul. 104.589 na Siverek-Hilvan Pom.Sul 188.778 n nceleme 3.SINIR FIRAT PROJES 852 3.168 Birecik Baraj ve HES 672 2.516 - letme Karkam Bar. ve HES 180 652 - letme 4.SURU YAYLAK PROJES 113.136 Yaylak Ova Sul. 18.322 letme Suru Ova Sul. 94.814 Proje 5.ADIYAMAN-KAHTA PROJES 195 509 78.394 amgazi Bar. ve Sul. 3.811 na 4.189 letme Gmikan Bar. ve Sul. 6.868 Master Plan Koali Bar. HES ve Sul. 40 120 21.605 Master Plan Srmta Bar. ve HES 28 87 - Master Plan Fatopaa HES 22 47 - Master Plan Bykay B. HES ve Sul. 30 84 12.322 Master Plan Kahta Bar. ve HES 75 171 - Master Plan Atatrk Baraj Glnden 26.793 Planlama 6.ADIYAMAN-GKSU-ARABAN PROJES 7 43 71.596 ataltepe Bar. - Planlama Glba,Abbasiye,Araban,BesniKeysun-Kzlin,Yavuzeli,ncesu Pazarck Sulamalar 71.596 n nceleme Erkenek HES 7 43 n nceleme 7.GAZANTEP PROJES 144.064 Hancaz Bar. ve HES 6.945 letme Kayack Baraj ve Sul. 18.800 na 1.200 letme Kemlin Baraj ve Sul. 3.088 Planlama Seve Baraj Sulamas 1.400 na Belks-NizipPom. Sul. 11.925 na Birecik B. Gl. Pom. 95.976 Kati Pr. Bayraml Reglatr ve Sul. 4.730 Planlama

716

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

2. ALIMANIN NEM (RESEARCH SIGNIFICANCE) Atatrk Barajndan alnan sularla sulanacak olan ve brt 94.814 ha alana sahip olan Suru Ovas, kuzeydoudan anlurfa, batdan Frat nehri, gneyden Suriye, doudan Harran ovas ve kuzeyden Bozova Yaylak Sulamas ve glnden beslenecei Atatrk Baraj ile snrlanm bir blgede yer almaktadr. Proje ile sulanacak olan alanda anlurfa iline bal Suru ilesi ve bu ileye bal ok sayda ky ve bucak yer almaktadr [3]. Sulama alan, doudan batya ve kuzeyden gneye doru eimlidir. Arazinin toporafik yaps dalgaldr. Ova marn, kireta, kil, silt, kum-akl ve bazalttan oluan bir arazi yapsna sahiptir. Ovann nemli akarsular Kara ve Krmz aylardr. Yzey sular Yaylak Ovas taraflarnda Frat Nehrine ve Atatrk Baraj glne, Suru Ovas blmlerinde gneydeki Suru ovalarna ve Suriye snrna doru dren olmaktadr. Proje alannda devaml akan bir yzey suyu yoktur. Ovada kamu tarafndan ve ahslar tarafndan alm birok yeralt suyu sondaj kuyular mevcuttur. Bu sondaj kuyularnn verileri deerlendirildiinde yer alt su seviyesi ortalama 70-80 m derinliktedir [5]. Blgede yazlarn scak ve kurak, klarn ise souk getii tipik karasal iklim sz konusudur. Mevsimlere gre ortalama scaklklar arasnda ok byk farkllklar grlmektedir. rnein en yksek scaklk deeri anlurfada Temmuz aynda 46.8C iken, en dk scaklk ubat aynda -9.3Cdir. anlurfada ortalama ya 445.1 mm olarak hesaplanmtr. Yaz aylarnda (Haziran, Temmuz ve Austos) ya ortalamas 1.9 mmdir. Scaklklar arasndaki byk farkllklar ve ortalama ya deerlerinin dkl tarm iin sulama ihtiyacn ak bir ekilde gstermektedir [8]. Blge gittike artan bir nfus yapsna sahiptir. 2009 yl sonu itibar ile, Suru ile merkezi nfusu 55.780, belde ve ky nfusu ise 60.000 kiidir. Bugnk koullarda halkn en nemli geim kayna tarmdr. Ovann byk blmnde kuru tarm yaplmaktadr. Yer alt su kuyularndan alnan sularla ksm olarak sulu tarm yaplmaktadr. Kuru tarm yaplan yerlerde buday, arpa, mercimek, nohut, susam ve fstk+ba retimi yaplmaktadr. Sulu tarmn rnleri ise pamuk, msr, nar ve sebzedir. anlurfa-Suru Ovas Sulama Projesi, GAP ierisinde yer alan mevcut sulamalar, sulama baars, karlalan sorunlar ve retilen zmler nda deerlendirilmi, alma alan iin muhtemel problemler bu deerlendirmelerin nda ortaya konmutur. Bunu yaparken mevcut sulamalar iin ortaya konmu olan iletme raporlar ve mali analizlerden yararlanlmtr. Bu alma ile sulu tarma gei iin bir yntem gelitirilmesi gerei, ncelik ve nem srasna gre bir deerlendirme lei oluturulabilecei, bundan sonra yaplacak sulama projelerinde daha verimli sonular iin admlar atlabilecei, hatta mevcut projeler iin bir izleme-deerlendirme mekanizmas oluturulmas gereklilii mevcut sulamalarda grlen sorunlarn nda ortaya konmutur.

717

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

3. BULGULAR (FINDINGS) 3.1. GAPta letmede Olan Sulamalarn Deerlendirilmesi (The Irrigations in Operation in the GAP and Evalutaion of These Irrigations) GAPn enerji ile birlikte en temel amalarndan birisi sulamadr. GAP ile birlikte 1.82 milyon hektar tarm arazisi sulanacaktr. 1992 ylnda Atatrk Barajnn tamamlanmasndan bu yana geen sre ierisinde sulama projelerindeki gerekleme oran %15e ulam, %6lk ksm ina halinde olup, %79luk ksm ise n inceleme, planlama, master plan ve proje gibi aamalarda hayata geirilmeyi beklemektedir (ekil 4). 1989 ylnda master planda yer alan bu projelerin 20.yln doldurduunda inaat aamasnda olanlar katlsa bile ancak %20lik bir gerekleme oranna ulalm olmas daha hzl bir ivmeye ihtiya olduunu gstermektedir.
% 15 letmede Olan % 6 na Halinde Olan

% 79 Kalan

ekil 4. 2008 tibariyle GAPta sulama gerekleme oranlar [7] (Figure 4. Carried out by the end of 2008, irrigation realization rates in the GAP [7]) 3.2. anlurfa-Harran Ovas Sulamalar (Sanlurfa-Harran Plain Irrigations) Blgede hayata geirilen ilk sulama anlurfa-Harran Ovas sulamalardr. Yine Aa Frat Projesi ierisinde yer alan ve Atatrk Baraj glnden alnan sularla sulanan anlurfa-Harran Ovasna ilk olarak 1995 ylnda su verilmi ve ilk olarak 30.000 ha alanda sulu tarm yaplmaya balanmtr. anlurfa-Harran Ovas sulamalar alan her yl daha da artm ve yllara, alana ve kii bana GSD(Gayrisafi Tarmsal retim Deeri) ve Katma Deer artmtr (Tablo 5, ekil 5). Harran Ovasna 1992 ylnda ilk suyun verilmesinden sonra ksa srede ovann mevsime gre tarm uygulamalar da deimitir (ekil6).

718

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Tablo 3. 2009 Yl itibar ile GAPtaki Sulamalar [7] (Table 3. Carried out by the end of 2009, irrigations in the GAP [7]) SULAMALAR SULAMA ALANI ADI (ha) 1 Hancaz Sulamas 6.945 2 anlurfa-Harran Ovalar Sulamas (Ksmi) 145.234 3 Hachdr Sulamas 2.080 4 Derik-Dumluca Sulamas 1.860 5 Silvan I. Ve II. Ksm Sulamas 8.790 6 Nusaybin a-a Sulamas 8.600 7 Silopi-Nerd Sulamas 2.740 8 Akakale Yas Sulamas 10.255 9 Ceylanpnar Yas Sulamas 9.000 10 Devegeidi Sulamas 10.600 11 Yaylak Sulamas 18.322 12 nar-Gksu Sulamas 4.234 13 Garzan-Kozluk Sulamas 3.973 14 Adyaman-amgazi Sulamas (Ksmi) 5.982 15 Yukar Harran Ovas Sulamas (Ksmi) 13.455 16 Kralkz-Dicle Pompaj Sulamas (Ksmi) 6.692 17 X. Blge Kk Su leri 3.258 18 XV. Blge Kk Su leri 900 19 XX. Blge Kk Su leri 4.939 20 Paaba Sulamas 400 21 Bozova Pompaj Sulamas 1. Ksm 8.669 22 Bozova Merkez Pompaj Sulamas 1.080 23 Kayack Sulamas (Ksmi) 5.100 24 Batman Sa Sahil Sulamas (Ksmi) 400 25 Batman Sol Sahil Sulamas (Ksmi) 981 26 Samsat Pompaj Sulamas (Ksmi) 2.806 Toplam 287.295 Aa-Frat II.Merhale 1 Mardin-Ceylanpnar Sulamas I. Ksm naat 23 739 2 Mardin-Ceylanpnar Sulamas II. Ksm naat 20.867 3 Mardin-Ceylanpnar Sulamas III. Ksm naat 22.500 anlurfa-Bozova Sulamalar 4 Bozova Pompaj Sulamas II.-III.Ksm 39.745 anlurfa-Suru sulamlar 5 Suru Ovas Pompaj Sulamas 94.814 Adyaman-Kahta Projesi 6 Samsat Pompaj Sulamas II.Ksm naat 26.793 Kralkz-Dicle I.Merhale 7 Kralkz Cazibe Sulamas II.Ksm naat 18.431 8 Kralkz Cazibe Sulamas III.Ksm naat 16.355 Kralkz-Dicle II.Merhale 9 Kralkz-Dicle PIII Pompaj Sul. I.Ksm naat 16.309 10 Kralkz-Dicle PIII Pompaj Sul. II.Ksm naat 15.000 11 Kralkz-Dicle PIV Pompaj Sulamas naat 13.641 Toplam 308.194

YAPILMASI PLANLANAN

LETMEDE OLAN PROJELER

719

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Tablo 5. rnek Alan Harran Ovasnda Sulama Sonucu Ortaya kan Gayrisafi Tarmsal retim Deeri (GSD) ve Katma Deer [2, 4, 10, 12] (Table 5. Arising as a result of irrigation Gross Output Value of Agricultural and value added in the Harran Plain [2, 4, 10, 12]) Yl Alan (ha) Nfus (Kii) GSD* Milyon $/yl 31,5 $/ha $/Kii Katma Deer** Milyon $/ha $/Kii $/yl 18,0 600 596 49,8 67,4 100,6 148,8 160,1 172,2 113,8 125,1 154,3 138,2 114,2 116,6 1.661 1.685 1.677 1.653 1.554 1.543 981 1.051 1.271 1.120 913 897 1.652 1.717 1.516 1.987 1.747 1.519 1.061 1.116 1.312 1.135 ***888 859

Sulama 30.000 1.050 1.044 ncesi 1995 30.000 30.165 65,4 2.180 2.168 1996 40.000 39.247 87,5 2.187 2.229 1997 60.000 66.360 125,8 2.097 1.896 1998 90.000 74.883 178,8 1.987 2.388 1999 103.000 91.603 199,0 1.932 2.172 2000 111.600 101.733 261,9 2.347 2.574 2001 116.000 107.330 181,3 1.563 1.689 2002 119.000 112.088 180,0 1.512 1.605 2003 121.400 117.665 237,0 1.952 2.014 2004 123.340 121.697 265,0 2.148 2.177 2005 125.000 128.564 250,6 2.005 1.949 2006 130.000 135.712 276,8 2.130 2.040 *GSD: retim Miktar X rn Fiyat **Katma Deer: GSD - retim Masraflar ***rn sat fiyatndan kaynaklanmaktadr.

300.000
261.900

250.000
GSD ( bin $ )

250.600 265.000 237.000 276.800

200.000 150.000 100.000

65.400

199.000 178.800 125.800 87.500

181.300 180.000

50.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Yllar

ekil 5.anlurfa Harran Ovas 1995-2006 aras GSD (Gayri Safi retim Deeri) (bin $)[12] (Figure 5. Gross Production Value of Sanlurfa-Harran Plain between 1995 and 2006 (thousand $ )[[12])

720

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

ekil 6. Landsat uydusundan anlurfa Harran Ovas 1993-2002 arasnda gzlenen deiim [9] (Figure 6. Turn into from dryland farmin to irrigated agriculture in the Sanlurfa-Harran Plain from Landsat satelite between 1993-2002 [9] 3.3. anlurfa Bozova-Yaylak Pompaj Sulamalar (Sanlurfa-Bozova Yaylak Pumping Irrigations) Aa Frat Projesi ierisinde yer alan ve hayata geirilen dier sulamalardan biriside anlurfa Bozova Yaylak Pompaj sulamasdr. Bozova Yaylak Pompaj Sulamas ile anlurfann Bozova lesi Yaylak beldesinde 8.669 ha alan sulanmaktadr. Trkiye spanya ibirlii ile ina edilen Bozova Pompaj Sulamas naat ile Atatrk Barajndan alnan su pompaj, depolama, iletim ve tarla ii modern sulama sistemleri ile anlurfa-Harran Ovas sulamalarnn ilk yllarnda yaplan uygulama hatalarn aza indirmi olan bir sulama modeli olmutur. anlurfa ili Bozova ilesinde 45.488 halk alann sulanmas planlanmtr. Trkiye-spanya ikili ibirlii erevesinde ele alnan 8.669 ha alan sulayacak olan anlurfa-Bozova Pompaj Sulamas I. Ksm inaat 17.09.2001 tarihinde ihale edilmitir. Bu erevede; 4.068 m ana kanal, 263 m sifon, 10 adet ASG 1 adet basma havuzu, 4 adet pompa istasyonu, 3 adet rezervuar, 240.746 m borulu ebeke,

721

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

7 adet filtre istasyonu, 130.329 m servis yolu, 38.149 m tahliye kanal, 4 adet cebri borunun tamam bitirilerek iler tamamlanmtr. Bozova Pompaj Sulamas II. ve III. Ksm inaatlar ise nmzdeki yllarda bte imkanlar dahilinde ele alnacaktr[2]. 3.4. GAPtaki Mevcut Sulamalarda Karlalan Sorunlar (The encountered problems of existing irrigation in the GAP) Planlama ve proje anlamnda uzun bir gemie sahip GAPta, 1992 ylnda Atatrk Barajnn tamamlanmasn takiben sulu tarm uygulamalar balamtr. Blgedeki ilk sulama olan anlurfa- Harran Ovas sulamalarnda karlalan sorunlar projede hayata geirilecek dier sulamalar iinde iyi bir laboratuar alan olmutur. anlurfa-Harran Ovas sulamalarnn hayata geirilmesi esnasnda grlen en nemli problemlerden birisi sulu tarma ilk gei ile tamamlanmas arasnda geen srenin fazla olmasdr. Bugn itibaryla %98lik bir gerekleme oran ile ovann tamamnn sulandn dnsek bile bu sre 15 yldr. anlurfa-Harran Ovas sulamalar bu 15 yllk srete ok eitli deerlendirmelerin merkezi olmutur. Bu deerlendirmelerin nda GAPta bundan sonraki sulu tarm uygulamalarnn planlama, projelendirme ve uygulamalarnda nemli bir belirleyici olacak u sonulara varlmtr. Sulama suyu/sulama alan arasndaki oran, planlama ile uygulamada farkllklar gstermektedir. Sulama metodu seiminin su miktar/sulama alan arasndaki en nemli belirleyicilerden birisi olduu grlmtr. Yllarca kuru tarm yapan iftilerin sulu tarm konusunda ciddi ve kontrol edilebilir bir eitim srecinden gemeleri gerektii belirlenmitir. Arazi koullarnn, toplulatrmann sulama veriminde nemli parametrelerden biri olduu gzlenmitir. Planlanmada dnlen bitki deseni ile uygulamada farkllklar grlmektedir. Bu konuda gerek eitim, gerekse yaptrmlarla planlamann hayata geme-si temin edilmelidir. Sulamann kontrolnn tamamen devredildii 32 adet sulama birlii bulunmaktadr. Sulama birliklerinin sulu tarmn ynetimindeki yetkilerinin yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir. Bitki su ihtiyacnn zerinde su tketimini nlemek iin sulama bedelinin alan zerinden belirlenmesi yerine araziye verilen su miktar zerinden belirlenmesi modeline geilmelidir. Sulama projesi ierisinde yer alan sanat yaplarnn gerek hizmet alanlarnn tahsisinde kamulatrma gerekse imalat sonras iletme ve bakm esnasnda sorunlar yaanmtr. Bu durum uygulamada iftilerin istismarna yola amakta ve haksz uygulamalara neden olmaktadr. Tuzlanma Harran Ovasnda sulamaya alan 136.752 ha alann 61.200 halk ksmnda 2 m ve daha yakn seviyede taban suyu bulunduu, bu alann 5.536 hektarnn orta ve iddetli tuzlu alan olduu ortaya kmtr. Tuzlu alanlarn yaklak 2.000 hektarnn da iinde olduu 9.700 ha alanda kapal drenaj almas tamamlanm olup, 10.390 ha alanda almalar devam

722

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

etmektedir. Yksek taban suyuna ynelik yzey derin drenaj almalar DS tarafndan yrtlmekte olup, 31.369 ha alanda almalar tamamlanm, 34.344 ha alanda da alma yrtlecektir. Kapal drenaj yaplan alanlarda tuzluluk problemi giderek azalmaktadr[5]. Tuzlanma binlerce yl ncesinden beri var olan tarmsal bir sorundur. Tuzlulama, doal olarak o toprakta bulunan fazla tuzla veya sonradan meydana gelebilir. Sorun olan verimli tarm arazilerinde sonradan ortaya kan ve verimi etkileyen tuzlanmadr. Ak, Kaya, Sezerov ve Bakana gre, Salma sulama tekniiyle, sulama yapld zaman tarm arazilerinde gereinden fazla suyla birlikte topraa tuz ilave edilir. Bunun yerine tarm rnnn su istei de gz nne alnarak yamurlama ya da damlama sulama teknii tercih edilip, topraa giren su dolaysyla tuz miktar azaltlabilir. Bu konuda iftiler eitilerek, salma sulama yaplmak durumunda olan arazilerde gerei kadar su ile sulamann yaplmas salanmaldr. nk, sulama sular ile beraber, tarm arazilerinin sulanmas sresince de topraa tuz eklenmektedir. Bu da, topraktaki toplam tuz miktarn arttrr. Bu tuzlar, zamanla topran tuzlulamasna neden olacaktr. Bu durum, bir ok ifti tarafndan yeterince bilinmemektedir. Topran tuzlulamasnda, sulamada kullanlan sularn bazlarnn tuzlu olmas tuzluluun artmasna etken olan en nemli sebeplerden bir baka-sdr. Bir baka syleyile, yeterince kaliteli olmayan sulama sular topran tuzlulamasna neden olur. Kurak ve yar kurak iklim koullarnda gerek bitkilerden olan terleme gerekse toprak yzeyinden meydana gelen buharlama miktarnn yksek oluu, toprak rutubetindeki tuz konsantras-yonunun artmasna ve dolaysyla da topran tuzlulamasna neden olmaktadr [1]. 4. PLANLAMA VE PROJE (THE PLANNING AND PROJECT) Tuzlanma binlerce yl ncesinden beri var olan tarmsal bir sorundur. Tuzlulama doal olarak o toprakta bulunan fazla tuzla veya sonradan meydana gelebilir. Sorun olan tuzlanma, sonradan meydana gelen ve verimi etkileyen tuzlanmadr. Atatrk Barajndan alnan sularla sulanacak olan ve brt 94.814 ha alana sahip olan Suru Ovas, kuzeydoudan anlurfa, batdan Frat nehri, gneyden Suriye, doudan Harran ovas ve kuzeyden Bozova Yaylak Sulamas ve glnden beslenecei Atatrk Baraj ile snrlanm bir blgede yer almaktadr. Proje ile sulanacak olan alanda anlurfa iline bal Suru ilesi ve bu ileye bal ok sayda ky ve bucak yer almaktadr [5]. 4.1. Projede Yer Alan Tesisler (The Facilities in The Project) 4.1.1. Pompa stasyonlar (The Pump Stations ) Sulama suyu Atatrk Baraj glnn iki farkl noktasndan tnel ve pompajla alnacaktr. Projede ikisi ana pompa istasyonu (P1 ve P2), drd tali pompa istasyonu (P3, P4, P5 ve P6) ve yamurlama sulamas iin gerekli (YP1, YP2 ve YP3) olmak zere toplam 9 adet pompa istasyonu yer almaktadr[5].

723

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Tablo 6. Suru Ovas sulamalarnda yer alan ana pompa istasyonlar ve karakteristikleri [5] (Table 6. The main pump stations in the Suruc Plain Irrigation and the charecteristics of them [5])
Karakteristikler Su alma yeri Amac Su alma kotu Su basma kotu Pompaj ykseklii Manometrik ykseklik Toplam Pompaj debisi Aktif pompa says Yedek Pompa says Kurulu g Yllk pompalanan su Yllk enerji tk. Br Ort Min Max m m m m m m m3/s Adet Adet kW hm3/s GWh P1 Atatrk Baraj Gl S 532,50 526,00 542,00 586,00 53,50 55,11 90,00 30 2 60.800 861,99 168,02 P2 S0-P1 kanal 32+500 S 580,80 580,80 580,80 660,00 79,20 82,02 36,00 12 0 33.600 353,88 83,80 P3 S0-P1 kanal 7+100 S 584,66 584,66 584,66 647,00 62,34 66,04 2,12 4 0 1.840 17,31 4,17 P4 S2-P2 kanal 17+300 S 653,14 653,14 653,14 700,00 46,86 49,05 3,72 6 0 2.400 30,73 5,52 P5 S2-P2 kanal 39+300 S 646,32 646,32 646,32 705,00 58,68 65,63 1,24 4 0 1.080 10,17 2,39 P6 S1-P2 kanal 18+000 S 651,90 651,90 651,90 700,00 48,10 55,29 5,28 6 0 3.900 43,54 8,54

S=Sulama Tablo 7. Suru Ovas sulamalarnda yer alan yedek pompa istasyonlar ve karakteristikleri[5] (Table 7. Reserved pump stations in the Suruc Plain Irrigation and the charecteristics of them [5]) Karakteristikler YP1 YP2 YP3 Su alma yeri S1-P1 S2-P1 S1a-P2 kanal kanal kanal 4+800 18+300 9+600 Amac YP(Yam. YP YP Pomp.) Su alma kotu (m) Ort 561,13 563,82 653,51 Min 561,13 563,82 653,51 Max 561,13 563,82 653,51 Su basma kotu m 603,00 603,00 603,00 Pompaj ykseklii m 41,87 39,18 41,49 Manometrik ykseklik m 43,93 43,37 45,08 Toplam Pompaj debisi m3/s 3,420 2,580 3,000 Aktif pompa says Adet 6 6 6 Yedek Pompa says Adet 0 0 0 Kurulu g kW 2.040 1.500 1.800 Yllk pompalanan su hm3/s 27,96 21,22 24,21 Yllk enerji tk. GWh 4,49 3,31 3,95

724

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

ekil 7.Suru Ovas Sulama Alan ve Projede Yer Alan Tesisler [2] (Figure 7. Suruc Plain Irrigation Area and The facilities in project [2]) 4.1.2. Ana letim Sistemleri (The Main Transmission Systems) Atatrk Baraj glnden P1 pompa istasyonu ile alnan su ykleme havuzuna alnr. Suyu ykleme havuzundan alan 1.Kademe Pompaj iletim kanalnn (S0-P1) debisi 90.0 m3/sdir. Ykleme havuzunda su kotu 586.0 mdir. S0-P1 letim kanalnn 7+100 kmsinde P3 pompa istasyonu, 32+500 kmsinde P2 pompa istasyonu yer almaktadr. P2 pompa istasyonunda kanal debisi 55.0 m3/sdir. Kanal taban eimi 0.00015dir. letim kanal zerinde 32+700 ile 33+800 arasnda 1100 m uzunluunda ksa bir tnel (T1-P1) ile; 35+300 ile 47+300 arasnda 12.000 mlik uzun bir tnel (T2-P1) yer almaktadr. Tneller at nal kesitli olup doluluk oranlar 0.80, taban eimleri 0.005 ve aplar 5.80 mdir. Ayrca T2-P1 tneli giriinde 1500 m uzunluunda galeri, knda 4000 m uzunluunda galeri ve galeriden sonra 700 mlik yatak slah yer almaktadr. Galerilerde tneller gibi at nal kesitinde ve 5.80 m apndadr. 52 kmlik iletimi yerine getiren 1.Kademe pompaj iletim kanal (S0-P1), Tabasan depolamas giriinde son bulmaktadr. Kanaln sonunda su kotu 571.50 mdir. 2.Kademe pompaj iletim kanal (S0-P2), P2 pompa istasyonunun ykleme havuzunda balamaktadr. Kanal debisi 36.0 m3/s, taban eimi 0.0002, balang su kotu 660.0 mdir. Kanal 6+800 kmde sa ana kanal (S1-P2) ve sol ana kanal (S2-P2) olarak ikiye ayrlmaktadr[5]. 4.1.3. Depolamalar (The Storages) 1.Kademe pompaj iletim kanal sonunda rezervuar balayan homojen dolgu tipindeki Tabasan depolamas 4.20 hm3 aktif depo-lama

725

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

hacmine sahiptir. Normal su seviyesi 571.50 m, talveg kotu 556.00 m, kret kotu 575.00 m ve depolamann talvegden ykseklii 19.0 mdir. Tabasan depolamas P1 pompa istasyonunun arzalanmas durumunda sulama ebekesinin bir gnlk su ihtiyacn karlayacak ve ayn zamanda gn ierisindeki su taleplerini dengeleyecektir [5]. 4.1.4. Sulama ve Islah Tesisleri (The Irrigation and Correctional Facilities) Tabasan depolamas kndan sonra toplam 57.927 ha arazide 1.Kade-me pompaj sulama tesisleri (S-P1), 2.Kademe pompaj iletim kanalndan sonra 26.357 ha arazide 2.Kademe pompaj sulama ebekesi S1-P1 ve S2-P1 adyla iki ana kanala, 2.Kademe pompaj sulama ebekesi de S1-P2 ve S2-P2 adyla iki ana kanala ayrlmaktadr. Ayrca 1.Kademe pompaj iletim kanalnn (S0-P1) st kotunda yer alan 1.728 ha arazide P3 pompaj sulama tesisleri (S-P3), 2.Kademe pom-paj sol ana kanal (S2-P2) zerinde 3.134 ha arazide 3.kademe P4 pompaj sulama tesisleri (S-P4), 1.025 ha arazide P5 pompaj sulama tesisleri (S-P4), 1.025 ha arazide P5 pompaj sulama tesisleri (S-P5), 2.kademe pompaj sa ana kanal (S1-P2) zerinde ve altnda 4.643 ha arazide P6 pompaj sulama tesisleri yer almaktadr. Bylece proje ile sulanacak toplam alan 94.814 ha olmaktadr. Bu alann 10.391 ha Kaliforniya sistemi (borulu, yzeysel sulama), 84.423 ha ise yamurlama sistemi (borulu, basnl) sulamadr[5]. Tablo 8. Suru Ovas Sulama Projesi Sulama ve Islah Tesisleri[5] (Table 8. The irrigation and correctional facilites in Suruc Plain Irrigation Project [5]) S-P1 S-P2 S-P3 S-P4 S-P5 S-P6 Su Alma Yeri Tabasan S0-P2 Dep.k Kanal Bal.Su Kotu 566.80 m 658.50 m 647.00m Sa Sahil ebeke 18680 ha 27246 ha Sahas Sol Sahil ebeke 39247 ha 7776 ha Sahas Toplam eb. Sah. 57927 ha 35159 ha 1728 ha 3134ha 1025ha 4643 ha Net Sulama Mod. 0.97 l/s/ha 1.01 l/s/ha Ana Kanal Tipi K,BKMK K,BKMK K,BKMK K,BKMK K,BKMK K,BKMK Sa Ana Kan.Uzn. 42+000 km 84+250 km Sol Ana Kan.Uzn. 64+600 km 49+750km Top.Kan.Uzunluu 106+600 km 124+00 25+500 12+000 5+250 22+200 km km km km km Sulama ebe.Tipi BB(ABveCTP) YBB BB BB BB BB Sulama Tipi Ya.veKal. Ya.ve Ya. ve Ya.ve Ya.ve Ya. ve Kal. Kal. Kal. Kal. Kal. Ya. Sul.Al. 52412 ha 30911 ha 1100 ha 2240ha 595 ha 4106 ha Kal.Sul.Al. 5515 ha 4248 ha 628 ha 894 ha 430 ha 537 ha AnaTah.K.(D1)Uz. 24+000 km K, BKMK: Klasik, Beton Kaplamal Mansap Kontroll, BB: Basnl Boru, YBB: Yksek Basnl Boru, Ya.: Yamurlama, Kal.: Kaliforniya

726

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Sulama sisteminde toplam ana kanal uzunluu 340 kmdir. Sulama ebekesi deiik cins ve apta AB ve CTP basnl borulardan meydana gelmektedir. Sulama ebekesinde sulamadan dnen sularn toplanmas iin Trkiye-Suriye snr boyunca 24 km uzunluunda 5.0 m3/s, kapasiteli ana tahliye kanal (D1) planlanmtr. Sulamadan dnen sular, ana tahliye kanal banda (S2-P1 kanal 64+600 kmde ayrlan) S2c-P1 kanalna verilecektir. Bu kesimde toplam dn suyu debisi 2.33 m3/sdir. Dier taraftan Tabasan depolamasna gelen toplam dn suyu debisi de 0.72 m3/sdir. Bylece 3.05 m3/s, dn suyu da sulama ebekesine kartrlacaktr. Tablo 9. Suru Ovas Ana letim Tesisleri ve Karakteristikleri[5] (Table 9. The main transmission facilites in Suruc Plain and the charecteristics of them [5]) S0-P1 S0-P2 letim Kanal Balangc Yeri P1 stasyonu Ykleme P2 stasyonu Havuzu Ykleme Havuzu letim Kanal Ba. Su Kotu 586.00 m 660.00 m letim Kanal Balang Debisi 90.00 m3/s 36.00 m 3 /s Toplam Kanal Uzunluu 32+700 km 6+800 km Tnel Debisi 55.00 m3/s Tnel Tipi At nal,beton kaplama Tnel (ve galeri) ap 5.80 m 1.Tnel (T1-P1) Uzunluu 1+100 Km 2.Tnel (T2-P1) Uzunluu 12+000 Km Toplam Tnel Uzunluu 13+100 Km Toplam letim Sistemi Uzunluu 52+000 Km 6+800 km letim Sistemi Sonu Su Kotu 571.50 m 658.50 m Tablo 10. Tabasan Depolamas Karakteristikleri [5] (Table 10. The charecteristics of Tasbasan Storage [5]) Amac Sulama Ya Alan 108.0 km2 Yllk Ortalama Su 3.80 hm 3 Min./Normal/Maksimum Su Seviyesi 567.00 / 571.50 / 573.50 m Aktif Hazne Hacmi 4.20 hm 3 Maksimum Gl Alan 1.30 km2 Gvde Tipi Homojen dolgu Gvde Kret Kotu 575.0 m Gvde Kret Uzunluu / Genilii 730.0 m / 7.0 m Su Alma Yaps Tipi Otomatik Kapakl Su Alma Yaps Debisi 55.0 m 3 /s Kapak Says 6 Adet Kapak Boyutlar 4.0 x 7.5 m Dolusavak Tipi Serbest, kardan all Projede yer alan tesisler deerlendirildiinde gerek teknik anlamda gerekse maliyet ve iletme giderleri asndan nemli bir uygulama alan olduu grlmektedir. Projede 1.30 km2 gl alanna sahip bir glet oluturulmakta, toplamda 354+ 350 km kanal yer almas bunun en nemli gstergelerinden birisidir.

727

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

4.1.5. Yatrm Bedelleri ve Yllk Giderler (The Investment and Annual Costs) 1999 ylnda yaplan planlamada proje yatrm bedeli toplamda 673,974 milyon USD olarak hesaplanmtr. Bunun 578,536 milyon USDsi tesis bedeli, 86,780 milyon USDsi proje ve kontrollk bedeli ve 8,658 milyon USDsi kamulatrma bedelidir. Yllk giderler ise 71,024 milyon USD olarak hesaplanmtr. Suru Ovas Sulama Projesi iin 1999 ile 2015 yllar arasnda ngrlen sre 16 yldr. 2008 yl denei 1.566 bin TL olarak kullanlmtr. 2009 yl iin ana iletim Kanal I.Ksm ve II.Ksm naat, Sol Sahil ve Sa Sahil Ana Kanal naat ile Tabasan Depolamas inaat iin denekler ayrlm ve ihale edilmitir. 2006 ylnda balayan toplulatrma ilemlerinin 2011 ylnda bitirilmesi planlanmtr [3]. 4.1.6. Suru Pompaj Sulama Alannda Arazi Toplulatrma almalar (The Consolidation Works in The Suruc Pumping Irrigation Area) Suru Ovas Pompaj Sulama Projesi 94.814 ha arazinin sulanmasn amalanmakta olup planlama almalar tamamlanmtr. DS Genel Mdrlnce 1999 ylnda yatrm programna alnm ve d kredi temini ile gerekletirilmesi kararlatrlmtr. Toplulatrma almalarnn proje alan sulamaya almadan nce tamamlanabilmesi amalanmakta ve bunun iin gerekli almalar yaplmtr [7]. 5. SONULAR (CONCLUSIONS) Artan dnya nfusu, azalan toprak kaynaklar ve kstl su kaynaklar, tarmsal retimin arttrlmasn ve bunu yaparken sahip olunan kaynaklar dikkatli ve verimli bir ekilde kullanmay daha da nemli klmaktadr. Bu zorunluluk lkemizin en byk projesi olan GAP daha da nemli hale getirmektedir. GAPn enerji retimi ile birlikte en nemli amalarndan birisi sulamadr. Dolaysyla GAPta yer alan sulama projeleri iyi planlanmal, yeniden deerlendirilmeli ve ksa srede hayata geirilmelidir. Hayata geirilen projeler deerlendirildiinde, daha nce dile getirilmeyen fakat karlalan sorunlarn yeni projelerde yaanmasn nleyecek en nemli yaklamn, bylesi byk projelerin organik bir yapya kavuturulmas gerekliliidir. Bu tecrbelerin nda ana balklar ile grlen sulama sorunlar: Sulamaya verilecek su miktarnn kontrol Sulama metodu seimi Sulu tarm eitimi Toplulatrma Bitki deseninin gereklii Sulama koordinasyonu ve kanunlar Sulama yaplarnn korunmas Tuzlulama Drenaj anlurfa-Harran Ovas sulamalarndan sonra hayata geirilen BozovaYaylak Pompaj Sulamas I.Ksmda bu sorunlarzellikle ebeke tipi, sulama metodu seimi, toplulatrma ve drenaj anlamnda daha aza indirgenmitir. Suru Ovas Sulama Projesi ile dekar bana 364.86 TL art beklenmektedir. Ovann 94.814 ha alan sahip olduu dnlrse

728

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

projenin bir an nce hayata geirilmesi ve bu ekonomik faydann lke ekonomisine katlm salanmaldr. Sulama kanallarndaki suyun kontrol ve iletilmesi ile su tasarrufu salayan sulama metot ve teknolojileri seilmelidir. Bilinli sulama ile nemli bir su tasarrufu salanaca bilindiine gre sulu tarm uygulamalar eitimine daha fazla nem verilmelidir. Bu anlamda Suruta yer alan zellikle gen nfusun bu eitimleri almas salanmaldr. GAP Kalknma daresinin 1998 den beri seilen pilot blgelerde yapt; sulama sistemi demonstrasyonlar, bitki yetitiricilii demon-strasyonlar ve tohumculuk demonstrasyonlar ile ilgili almalar srarla ve artan sayda devam etmelidir. anlurfa-Harran Ovas sulamalarnda grlen en nemli problemlerden biriside tuzlanmadr. Yaplan aratrmalarn sonucunda, Harran Ovas ve yakn evresindeki tuzluluk probleminin sebepleri ksaca u ekildedir[1]. klim koullar (yar kurak iklim) Taban suyunun yksek olmas Yanl ve ar sulama Toprak zellikleri: Toporafik yap Sulamadan artan fazla sularn tahliye edilememesi Arazi kullanm Bu etkenler bakmndan deerlendirildiinde: klim koullar bakmndan her iki ovada tipik karasal iklim kuandadr. Harran ovas topraklar killidir ve pH deeri ntr dzeydedir (7,508,00). Ovada yaplan permeabilite deneylerinin sonularna gre; minimum permeabilite katsays 0,22 m/gn ve maksimum ise 3,51 m/gn dr. Tarmn yapld alanda topraklarn %95 i ar tekstre ve sadece %5i orta dereceli tekstre sahiptir. Ayn zamanda topraklarn alt tabakas da ar tekstrldr. Toprak renkleri genellikle kahverengi ve krmzms kahverengidir [11]. Suru Ovasnda hakim formasyon kalkerdir. Baz ksmlarda bazalta rastlanmaktadr. Genellikle ar bnyeli topraklardr. Suru Ovas topraklar pH ynnden ntr ve hafif alkali topraklardr. Topraklarn pH deerleri 6.1-8.5 arasnda deimektedir. Krmz Kahverengi toprak grubu hakim resudial topraklardr [5]. Her iki ovada da yan dk olduu aylarda scaklk ve buharlama yksek seviyelerde olmaktadr. Tarm alkanlklar bakmndan da deerlendirilirse, birbirine komu iki ovada da sulu tarmdan nce kuru tarm yaplmakta ve ayn rnler yetitirilmektedir. ki ovada da kuyulardan elde edilen sular kullanlarak ksmi olarak sulu tarma geilmi, organize bir gei olmad iin bilinli bir sulu tarm alkanl grlmemektedir. Her iki ovada da sulama suyu Atatrk Barajndan alnmaktadr. Dolaysyla anlurfa- Suru Ovasnda tuzlanma tehdidi altnda yer almaktadr. Bu durum gz nnde bulundurularak; sulama randman, sulu tarm eitimi, bitki deseni ve tuzlanmann periyodik olarak deerlendirilmesi ve bu mekanizmay organik bir srece dntrmek tuzlanmann kontroln mmkn klacaktr. Suru Ovas Sulama Projesi incelendiinde, mevcut sulamalarda grlen sorunlarn nda hayata geirilecek bir proje olduu iin bu sorunlarn grlmesi olasl daha az olacaktr. zellikle sulama metodu olarak klasik-yzeysel-salma sulama metotlar yerine basnl sulama metotlarnn seilmesi srecin doru deerlendirildiini gstermektedir. Sulamadan dnen sularn lkemiz snrlar ierisinde

729

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

deerlendirilmesi gz ard edilmemesi gereken bir durumdur. Dikkat edilmemesi gereken en nemli hususlardan birisi, projenin ksa srede hayata geirilmesi zorunluluudur. Blgenin sosyo-ekonomik yaps da gz nne alndnda bu durum daha byk nem arz etmektedir. Suru Ovas Pompaj Sulamas Projesinde ise 2010 yl itibar ile; 94.814 ha tarm arazisini sulanmas iin gerekli 29.150 m ana iletim kanal ve pompaj binasnn inaatn kapsayan Ana letim Kanal 1.Ksm ve 17.185 m uzunluundaki tnel ve 1.101 m uzunluundaki galeri inaatn kapsayan 2.Ksm inaatlar devam etmekte olup, 1.Ksm inaatn fiziki olarak %28s, 2.Ksm inaatn ise %20si gereklemitir. Sol Sahil ve Sa Sahil Ana Kanal naatlar ise ihale srecindedir [2]. Zamannda tamamlanmayan projelerin gerek ekonomik anlamda gerekse psikolojik anlamda zarara yol at gzlenmi bir durumdur. ekil 3te anlurfa-Harran Ovas Sulamalar iin oluturulmu olan grafikte de grld gibi, olas krizler- 2001 ekonomik krizi gibiyresel sorunlar-terr, eitim vb.olumsuz etkenler projenin tamamlanma sresini uzatmakta, bu da lke ekonomisine byk zarar vermektedir. anlurfa-Harran Ovas rn deseninin kuru tarmdan sulu tarma gei srecindeki deiimi (Tablo 11) incelendiinde, sulu tarmla birlikte zellikle pamuk ekiminin artt bu arttan dolay dier rnlerin desen ierisindeki orannn azald grlmektedir. Master planda ngrlen pamuk ekimi oran %45 iken (Tablo 10), gerekleen pamuk ekimi oran %83 olmutur (Tablo 11). Bu durum su tketiminin ve rn eitliliinin planlanann dna kmasna ve toprak kalitesinin bozulmasna neden olmutur. Suru Ovas ve Harran Ovasnn ayn ehirde, komu ovalar olmalar ve benzer tarm alkanlklarna sahip olmalar ayn sorunlarn yaanmas olasln arttrmaktadr. Bu nedenle ifti eitimlerine nem verilmeli, tarm desteklemeleri yeniden gzden geirilmelidir. Tablo 10. GAP Master Plan rn Deseni [4] (Table 10. GAP Master Plan Yield Pattern [4]) rn % Pamuk 45 Buday 20 Arpa 3-2 Sebze 9.1 Msr II.rn 9.5 Meyve ve Fstk 8.3 Baklagiller 8 Yem Bitkileri 5.1 Toplam 108-107

730

e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciences, 1A0120, 5, (4), 713-731. Sepetciolu, M.Y., Yenign, K., Gerger, R. ve Glaac, R.S.Y.

Tablo 11. 2004 yl itibaryla anlurfa-Harran Ovalar rn Deseni [4] (Table 11. Carried out by the end of 2004, Sanlurfa-Harran Plain Yield Pattern [4]) RN DESEN RN Sulama ncesi 1995 2004 Sulama Sonras Yzde % 49 20 21 8 2 100 Alan ( ha ) 14.700 6.000 6.300 2.400 600 30.000 Yzde % 69,00 66,60 6,67 1 1,50 145,30 Alan ( ha ) 20.700 20.000 2.000 300 400 30.000 Yzde % 13,77 82,88 2,77 6,99 0,15 1,06 0,58 108,20 Alan ( ha ) 16.984 102.224 3.417 8.621 185 1.307 715 123.340

Buday Arpa Pamuk Mercimek Sebze Msr ( II.rn ) Meyve Susam ( II.rn ) Bostan TOPLAM

KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. Ak, A., Kaya, B, Seferov, R. ve Bakan, H.O., (2005), Harran Ovas ve evresindeki Tarm Arazilerinde Tuzluluk Problemi ve Bu Probleminin klim zellikleriyle likisi,Seluk .Sosyal Bilimler Ens.Dergisi,14,21-38 2. Anonymous,(2010). 2011 Yl Program-Bte Takdim Raporu. anlurfa:DS XV.Blge Mdrl Yaynlar. 3. Anonymous,(1991). Frat Havzas Suru-Baziki(Yaylak) Projesi stikaf Raporu.Ankara: DS Genel Mdrl. 4. Anonymous,(1989). GAP Master Plan almas.Ankara:Babakanlk DPT 5. Anonymous,(2000). GAP-Suru Projesi Planlama Raporu. Ankara :Dolsar Mh. Ltd.ti. 6. Anonymous,(2008). Gneydou Anadolu Projesinde Son Durum : 2008. anlurfa:GAP Blge Kalknma daresi Bakanl. 7. Anonymous,(2007). Gneydou Anadolu Projesi Ynetici El Kitab.Ankara:GAP Blge Kalknma daresi Bakanl. 8. Anonymous, http://www.meteor.gov.tr 9. Anonymous, http://www.nasa.com 10. Demir, H., (2005). anlurfa-Harran Ovalar Sulamas 2003-2004 Sulama Yl Sonular. anlurfa:GAP Blge Kalknma daresi Bakanl. 11. zer, N. ve Demirel, A.F., (2005).Ground water and soil salinity problems in operation stage in Sanliurfa-Harran Plain, International Conference on Sustainable Land Use and Management, 332-333, anakkale, Turkey 12. Sepetiolu, M.Y., (2006). anlurfa-Harran Ovas Sulamalar Beklenen / Gerekleen Fayda Analizi. GAP V.Mhendislik Kongresi,anlurfa, Bildiriler Kitab, Cilt:2, ss 867-874.

731