I

EGE NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS (YKSEK LSANS TEZ)

ALKAL - SLS REAKSYONUNUN FARKLI YNLERNN ARATIRILMASI Fulya GLEN naat Mhendislii Anabilim Dal Bilim Dal Kodu: 624.05.00 Sunu Tarihi: 12.09.2007

Tez Danman: Prof. Dr. Kambiz RAMYAR

II

III

Fulya GLEN tarafndan yksek lisans tezi olarak sunulan AlkaliSilis Reaksiyonunun Farkl Ynlerinin Aratrlmas balkl bu alma E.. Lisansst Eitim ve retim Ynetmelii ile E.. Fen Bilimleri Enstits Eitim ve retim Ynergesinin ilgili hkmleri uyarnca tarafmzdan deerlendirilerek savunmaya deer bulunmu ve 12/09/2007 tarihinde yaplan tez savunma snavnda aday oybirlii/oyokluu ile baarl bulunmutur.

Jri yeleri:

mza

Jri Bakan: Prof. Dr. Kambiz RAMYAR Raportr ye: Yrd. Do. Dr. zge AND AKIR ye: Yrd. Do. Dr. Halit YAZICI

IV

ZET ALKAL-SLS REAKSYONUNUN FARKLI YNLERNN ARATIRILMASI GLEN, Fulya Yksek Lisans Tezi, naat Mhendislii Blm Tez Yneticisi: Prof. Dr. Kambiz RAMYAR Eyll 2007, 116 sayfa

Tez kapsamnda, ncelikle zmir yresinden temin edilen drt adet agregann reaktiviteleri ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Yntemi ve Beton Mikrobar Yntemi ile belirlenmitir. Bununla birlikte, alkali-silis reaktivitesi tespitinde kullanlan hzlandrlm deneylerin kr yntemlerinde uygulanan bir takm deiikliklerin deney sonularna etkisi incelenmitir. Buna ek olarak, iki tip silis dumannn farkl oranlarda imento yerine kullanmnn alkali-silis reaksiyonu genlemelerine etkisi aratrlmtr. Tezin birinci blmnde almann amac ve kapsam verilmitir. kinci blmnde literatr taramasna yer verilmitir. nc blmde ASRnun tespit yntemleri ve konu ile ilgili mevcut standartlar aklanmtr. Drdnc blmde mineral katklarn ASRna etkisi incelenmitir. Beinci blmde deneysel alma detaylar verilmitir. Altnc blmde deneysel alma sonular tartlmtr. Son blmde ise aratrmada elde edilen sonulara ve nerilere yer verilmitir. Anahtar kelimeler: Alkali-silis reaksiyonu, hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260), beton mikrobar deneyi, silis duman.

VI

VII

ABSTRACT VARIOUS ASPECTS OF ALKALI-SILICA REACTIVITY GLEN, Fulya MSc in Civil Engineering Supervisor: Prof. Dr. Kambiz RAMYAR September 2007, 116 pages

In this thesis, the reactivities of four types of reactive aggregate obtained from Izmir region were determined by using ASTM C1260 Accelerated Mortar Bar Test Method and Microbar Test Method. Besides, the effect of some alterations in the curing period of accelerated test methods for the determination of alkali-silica reactivity were investigated. In addition, the effect of replacing different amounts of two types of silica fume with cement on the expansions caused by alkalisilica reaction was investigated. The object and scope of the study is explained in the first chapter. In the second chapter, literature research is given. In the third chapter, methods of determination of alkali-silica reaction (ASR) and related standards are explained. The fourth chapter is devoted to the effects of mineral admixtures on ASR. The details of experimental study are given in chapter five. The results of the experimental are discussed in chapter six. Finally, the conclusions and recommendations are presented in last chapter. Keywords: Alkali-silica reaction, accelerated mortar bar test method (ASTM C1260), Microbar test method, silica fume.

VIII

IX

TEEKKR Bu alma sresince gerekli malzemelerin salanmasnda ve zelliklerinin belirlenmesinde kolaylk gsteren imentaa,; tez aamasnda desteklerini esirgemeyen bata Sayn Prof. Dr. Kambiz RAMYAR ve Yrd. Do. Dr. zge AND AKIR olmak zere E.. naat Mhendislii Blmnn tm personeline teekkr ederim. Ayrca, maddi destekleri ve ibirlikleri iin Trkiye imento Mstahsilleri Birliine teekkr bir bor bilirim.

XI

NDEKLER ZET.........................................................................................................V ABSTRACT...........................................................................................VII TEEKKR ............................................................................................IX EKLLER DZN...............................................................................XIII TABLOLAR DZN ..........................................................................XVII KISALTMALAR DZN .................................................................XVIII 1.GR.. 1 1.1.Ama ve Kapsam. 2 2.LTERATR TARAMASI. 3 2.1.Alkali-Silis Reaksiyonunun Kimyas ile lgili almalar.. 3 2.2.ASR Deney Metotlarnn Deerlendirilmesi ile lgili almalar... 10 2.2.1.Hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260) ile ilgili literatr. 10 2.2.2.Mikrobar deneyi ile ilgili literatr... 14 2.3.Silis Dumannn ASR'nu nlemede Kullanm ile lgili almalar.. 22 3.ALKAL-SLS REAKSYONU TESPTNDE SIKLIKLA KULLANILAN DENEY YNTEMLER.. 3.1.Hzlandrlm Har ubuu Deneyi (ASTM C1260)... 3.2.Mikrobar Deneyi.... 3.3.Beton Prizma Deneyi (C1293)... 3.4.Har ubuu Deneyi (C227). 3.5.Dier Yntemler.... 3.5.1.Kimyasal metod (ASTM C289).. 3.5.2.Agregann petrografik analizi (ASTM C295). 31 32 33 35 36 37 37 38

XII

4.MNERAL KATKILARIN ASR GENLEMELERNE ETKS.... 4.1.Silis Dumannn ASRna Etkisi. 4.2.Uucu Kln ASRna Etkisi.. 4.3.Yksek Frn Crufunun (YCF) ASR'na Etkisi. 4.4.Doal Puzolanlarn ASR'na Etkisi. 5.DENEYSEL ALIMA... 5.1.Kullanlan Malzeme... 5.1.1.imentonun zelikleri. 5.1.2.Agregalarn zelikleri. 5.1.3.Silis dumannn zelikleri... 5.1.4.Kimyasal katk zelikleri 5.2.Numunenin Hazrlanmas ve Deneysel alma... 5.3.Deneysel almada Uygulanan Yntemler.. 5.3.1.Hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260).. 5.3.2.Mikrobar deneyi. 6.BULGULAR VE TARTIMA.... 6.1.lk Kr Sresinin Deney Sonularna Etkisi.. 6.1.1.ASTM C1260 metodu deney verileri. 6.1.2.Beton mikrobar deney verileri 6.2.Farkl lk Kr Koulunun Deney Sonularna Etkisi. 6.2.1.ASTM C1260 metodu deney verileri. 6.2.2.Beton mikrobar deney verileri.... 6.3.Silis Dumannn Alkali-Silis Reaksiyonu Genlemelerine Etkisi. 6.3.1.ASTM C1260 metodu deney verileri. 6.3.2.Beton mikrobar deney verileri 6.4. Agrega Tipine Gre Deney Sonularnn ncelenmesi. 6.4.1.ASTM C1260 metodu deney verileri. 6.4.2.Beton mikrobar deney verileri 6.5.Uygulanan ki Deney Ynteminin Karlatrlmas.. 6.6.Hazrlanan Har Karmlarnn Yaylma Deerleri.. 7.SONULAR VE NERLER..

40 45 46 53 57 61 61 61 63 64 64 65 66 66 68 70 70 70 76 80 80 81 82 83 88 90 90 99 102 103 105

XIII

EKLLER DZN ekil 2.1 ASR kaynakl hasarn ematik gsterimi 2.2 Matris iinde ASR kaynakl agrega atlann SEM mikrograf 2.3 ASRnun ematik gsterimi (1.Aama).. 2.4 C snf uucu kl ve yksek alkali ierikli imento ieren har ubuklarnn genleme erileri. 2.5 Kingston alkali-karbonat agrega, Ottawa Spratt silisli kireta, Nova Scotia reaktif grovak ve reaktif olmayan kireta beton mikrobarlarn genlemeleri... 2.6 Beton prizmalarn genlemeleri ile beton mikrobarlarn genlemelerinin karlatrlmas . 2.7 Beton mikrobarlarda agrega gradasyonunun Kingston ACR agregas genlemelerine etkisi.. 2.8 Beton mikrobar numunelerinin genlemeleri. 2.9 Beton mikrobar ve har ubuklarnn genlemelerinin karlatrlmas 2.10 %0.04 beton prizma genleme limitinden %0.14 silisli kireta ve %0.04 dier agregalar iin beton mikrobar limitlerini oluturma.. 2.11 Hzlandrlm har ubuu yntemi ile incelenen zamana bal genlemeler zerinde farkl seviyelerde SiO2 ieren silis dumanlarnn etkisi... 2.12 Farkl seviyelerde kullanlan silis dumannn SiO2 ieriinin boluk zeltisi alkalinitesi zerinde zamanla etkisi 2.13 Hvalfjordur agregas ve zlanda imentosu ile ASTM C1260 sonular 2.14 Silis duman topa ve alkali-silis jelinin hava boluunda mikroskop ile bytlm fotoraf. 2.15 Silis duman ieren karmlarn ASTM C227 ile genlemelerin 14 yla kadar lm. 2.16 1 M NaOH, 80Cde har ubuklarnn genlemesi. 2.17 Har numunelerin 39 gn 80C 1 M NaOHden sonra optik mikroskop grntleri: (a) ve (b) topaklanm silis duman (c) sinterlenmi silis duman.. 2.18 Beton prizma deney sonular...... 2.19 Har ubuu deney sonular................................................... Sayfa 4 7 9 13 15 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

XIV

ekil 3.1 Alkalinitedeki azalma-znm silis grafii 4.1 ki reaktif agrega ve farkl oranlarda yksek frn crufu ile beton prizma genlemeleri 4.2 ki reaktif agrega ve iki farkl oranlarda silis duman ile beton prizma genlemeleri.. 4.3 ki reaktif agrega ve farkl oranlarda uucu kl ile beton prizma genlemeleri.. 4.4 1M NaOH, 80Cde tutulmu portland imentosu (OPC) betonunun genlemesinde kirecin etkisi... 4.5 1M NaOH, 80Cde tutulmu %25 akmakta kumu ieren uucu kll betonun genlemesi... 4.6 rnek L1b (1M Na/KOH 38Cde 0% uucu kl) BSE grnt; atlam akmakta taneleri ve jel dolu atlaklar.. 4.7 rnek L1a (1M NaOH 80Cde 0% uucu kl) BSE grnt; byk jel dolu atlaklar 4.8 rnek L9a (1M NaOH 80Cde %40 uucu kl) BSE grnt; ksmi tepkimede bulunmu akmakta taneleri... 4.9 rnek L9a (1M NaOH 80Cde 40% uucu kl). BSE grnt; kalsiyum reaksiyon snr bulunmayan, reaksiyona uram akmakta ve yksek sodyum jelinin evre imento matrisine doru dalmas 4.10 Uucu kompozisyonu ve imento yerine kullanma orannn ASR genlemeleri zerine etkisi.. 4.11 Sudbury agregas ve imento yerine farkl oranlarda YCF ieren beton numunelerin genleme-zaman grafii.. 4.12 Spratt agregas ve imento yerine farkl oranlarda YFC ieren beton numunelerin genleme-zaman grafii.. 4.13 Beton numunelerin genleme/efektif alkali ierii grafii... 4.14 Puzolanlarn ASR'na etkisi... 4.15 Doal zeolit tozu katksnn ASRnu nleyici etkisi 6.1 lk kr sresi 4 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri 6.2 Numunelerde oluan ASR atlaklar.. 6.3 lk kr sresi 8 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri 6.4 lk kr sresi 12 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

Sayfa 38 43 43 44 47 48 49 50 50

51 52 54 54 56 58 60 71 71 72 73

XV

ekil 6.5 lk kr sresi 16 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri............................................................................ 6.6 Kontrol har numunelerinin zamana bal genleme deerleri.. 6.7 lk kr sresi 48 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri 6.8 lk kr sresi 4 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.9 lk kr sresi 8 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.10 lk kr sresi 12 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.11 lk kr sresi 16 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.12 Kontrol mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri 6.13 lk kr sresi 48 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.14 lk kr koulu deitirilen har numunelerinin zamana bal genleme deerleri 6.15 lk kr koulu deitirilen mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri... 6.16 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %5 orannda kullanmnn etkisi. 6.17 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %10 orannda kullanmnn etkisi. 6.18 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %15 orannda kullanmnn etkisi. 6.19 Har numunelerinde SD2nin imento yerine arlka %5 orannda kullanmnn etkisi. 6.20 Har numunelerinde SD2in imento yerine arlka %10 orannda kullanmnn etkisi. 6.21 Har numunelerinde SD2in imento yerine arlka %15 orannda kullanmnn etkisi. 6.22 Aliaa agregas ieren mikrobar numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi 6.23 Altnoluk agregas mikrobar numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi..

Sayfa 74 75 76 77 78 78 79 79 80 81 82 84 85 85 86 87 88 89 89

XVI

ekil 6.24 Uak agregas har numunelerinin farkl ilk koullarnda genleme deerleri........ 6.25 Aliaa agregas ieren har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri....................................................... 6.26 Altnoluk agregas har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri... 6.27 Ahmetli agregas har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri... 6.28 Har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri 6.29 Uak agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi.. 6.30 Aliaa agregas ieren har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi.. 6.31 Altnoluk agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi.. 6.32 Ahmetli agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi.. 6.33 Har numunelerinde silis duman kullanmnn genleme deerlerine etkisi.. 6.34 Mikrobar numunelerinde ilk kr koulunun genleme deerlerine etkisi.. 6.35 Mikrobar numunelerinde silis duman kullanmnn etkisi.. 6.36 Farkl ilk kr srelerinde iki deney ynteminin karlatrlmas. 6.37 Silis duman etkinlii tespitinde iki deney ynteminin karlatrlmas. 6.38 Akkanlatrc katk kullanmadan hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri.. 6.39 Akkanlatrc katk kullanlarak hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri.. 6.40 Hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri...

Sayfa 91 92 93 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 103 104 104

XVII

TABLOLAR DZN Tablo 2.1 Agregalarn ASTM C1293, C1260 ve Beton Mikrobar deneyleri genlemeleri.. 4.1 Yksek frn crufu alkali ve efektif alkali ierikleri. 4.2 Puzolan reaktivitesi ve miktarnn ASR genlemelerine etkisi.. 5.1 Kullanlan imentonun kimyasal zelikleri 5.2 Aratrlan agregalarn elek analizi sonular. 5.3 Aratrlan agregalarn baz fiziksel zelikleri 5.4 Silis dumannn kimyasal zelikleri... 5.5 Kimyasal katknn zelikleri... 5.6 Hazrlanan karmlar. 5.7 ASTM C1260 agrega gradasyonu.. 6.1 Har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri 6.2 Silis duman kullanlan har numunelerinde genleme deerleri 6.3 Mikrobar numunelerinde farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri 6.4 Silis duman kullanlan mikrobar numunelerinde genleme deerleri 6.5 Karmlarn ierdii akkanlatrc katknn balayc maddenin %si olarak deerleri Sayfa 16 55 58 62 63 63 64 64 66 66 94 98 100 101 104

XVIII

KISALTMALAR DZN ASR TS Alkali-Silis Reaksiyonu Trk Standard

ASTM Amerikan Test ve Materyaller Topluluu ACR Alkali-Karbonat Reaksiyonu CSA Kanada Standartlar Birlii SD Silis Duman

1.

GR

Genelde, beton agregalar kimyasal olarak etkisiz malzemeler olarak kabul edilmektedir. Ancak, 1940larda Stanton tarafndan nclk edilen aratrmalar, alkali-silis reaksiyonundan dolay oluan yap hasarlarn tehis etmitir. Bu ilk aratrmalar, betonda oluan genlemelerin ve atlamalarn imentonun alkali ieriine bal olduunu saptamtr. Reaktif silis ieren baz agregalar, zamanla, beton ierisindeki alkalilerle reaksiyona girebilmekte ve ok byk genlemelere yol aabilmektedir. Reaktif silis ieren agregalarla alkaliler arasndaki reaksiyon alkali silis reaksiyonu (ASR) olarak adlandrlmaktadr. Bu reaksiyon, betonda nem etkisiyle genleen ve atlamalara yol aan bir jelin olumasna neden olur. Jelin kompozisyonu; reaksiyona giren malzeme konsantrasyonuna, ortam scaklna, reaktif silisin yapsna ve boluk zeltisindeki alkali bileenlerine baldr. ASR jeli 10 MPa aan ozmotik basn yaratabilir (Andi akr, 2007). Alkalilerle agrega arasnda yer alan reaksiyonlar, bazen, beton yapmndan aylar, hatta yllar sonra olumaktadr (Hansen, 1967). ASR genlemelerine etki eden faktrler; reaktif silisin tipi, reaktif silisin miktar, reaktif malzemenin boyutu, betonun alkali ierii, ortamn nem ve scakldr. ASRnun kontrol; reaktif silis iermeyen agregalarn tercih edilmesi, betonun alkali ieriinin snrlanmas, boluk zeltisi pHnn azaltlmas, nem miktarnn kontrol ve katk malzemesi kullanm ile salanmaktadr. ASRnun belirtileri; kola ayrlan ve yaylan harita biimli atlaklar, bu atlaklardan szan reinemsi jel ve para atma eklindedir (Andi akr, 2007). lkemizde ASR'nun ilk tehisi, 1995 ylnda zmir yresinde hasar gren 5 kprnn (Naldken, Turgutlu, Buca, Hilal II ve Turan) inceleme almalar sonucunda ortaya konulmutur. Bu almalar sonucunda, zellikle Gediz ve Nif nehri yatak ve teraslarndaki doal kumlarn ierdii reaktif silislerin ASR'na yol at anlalmtr. Bu nedenle, Gediz ve Nif yatak ve teraslarndaki doal kumun kullanlmamas prensibi benimsenmitir (Katayama, 1996).

Trk standartlarnda yer alan ve ASTM C289un benzeri olan TS 2517 Alkali Agrega Reaktivitesinin Kimyasal Yolla Tayini isimli standarda gre yaplan incelemeler, bu kumlarn reaktivitesini belirlemede yetersiz kalmaktadr. ASRnu belirlemede etkin olan ve har ile beton rnekleri genlemelerinin llmesine dayanan deney metotlar lkemizde henz standartlamamtr. Agregalarn ve agrega-balayc madde kombinasyonlarnn reaktivitesinin tespitinde kullanlan deneyler olduka fazladr. Bunlar iinde en salkl sonu verenler belli scaklk ve nemde krlenen har ve betonlarn genlemelerinin lmlerine dayal deney metotlardr. 1.1. Ama ve Kapsam zmir yresinde kullanlan doal agrega trlerinin ounun alkalisilis reaksiyonuna yatkn olmas, alkali-silis reaksiyonu konusundaki aratrmalarn nemini arttrmaktadr. Bu amala, almada ncelikle zmir yresinden temin edilen drt farkl agregann reaktiviteleri ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Yntemi ve Beton Mikrobar Yntemi ile belirlenmitir. Buna ek olarak, alma kapsamnda alkalisilis reaktivitesi tespitinde kullanlan hzlandrlm deneylerin kr yntemlerinde uygulanan bir takm deiikliklerin deney sonularna etkisi incelenmitir. Bununla ilgili iki farkl silis dumannn imento yerine kullanmnn reaktif agregann imento alkalileri ile reaksiyonu sonucu oluan genlemeleri azaltmadaki etkisi incelenmitir. Bu amala ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Standard kullanlarak 4, 8, 12, 16, 24 ve 48 saat olmak zere alt farkl ilk kr sresi uygulanm ve drt farkl agregann reaktivitesi llmtr. Yine ilk kr koulunu deitirip deerlendirmeye bal 80C suda bekletmek yerine dorudan 80C NaOH zeltisinde krlenen rneklerin reaktiviteleri incelenmitir. Mineral katk olarak iki eit silis dumannn etkisi incelenmitir. Silis duman, imento arlnn %5, %10 ve %15i kadar imento yerine kullanlmtr. Kullanlan agregann reaktivitesinin ve katklarn etkinliinin tespitinde ayrca Mikrobar Metodu kullanlmtr. Bu metotta, ASTM C1260 Standardna gre hazrlanan deney program ayn ekilde uygulanmtr. Ancak iki agrega tr incelenmitir.

2.

LTERATR TARAMASI

2.1. Alkali-Silis Reaksiyonunun Kimyas ile lgili almalar 1920li ve 1930lu yllarda ABD, Kaliforniyadaki beton yaplarda nedeni belirsiz atlak oluumlar rapor edilmitir. Beton malzemelerin standartlara uygun olmasna ramen, yapm yln takiben birka yl iinde atlaklar olumutur. Genellikle harita atla eklinde grlen sorun bazen de atlaklardan jel k, betonun para atmas gibi belirtiler de gstermitir. Stanton, 1940 ylnda atlamann (daha sonra Alkali-Silis Reaksiyonu olarak adlandrlan) kimyasal bir reaksiyonun sonucu olduunu aklamtr (Bekta, 2002). Alkali agrega reaksiyonu, betonda kullanlan imentodan veya d kaynaklardan gelen alkali hidroksitlerle, beton iindeki agregalarn ierdii reaktif bileenler arasnda meydana gelen bir kimyasal reaksiyondur (Swamy, 1990). Alkali agrega reaksiyonunun bilinen oluum ekli vardr: Alkalikarbonat reaksiyonu (ACR), alkali-silikat reaksiyonu (yava ilerleyen alkali silis reaksiyonu) ve alkali-silis reaksiyonu (ASR) (Swamy, 1992). Alkali karbonat reaksiyonu, dolomit ve/veya kil mineralli ve ince taneli kireta ieren agregalardan imal edilmi betonlarda meydana gelmektedir. Alkali silikat reaksiyonu ise fillosilikat grubu minerallerden olumu agrega ieren betonlarda grlmektedir (West, 1996). Bu tip reaksiyon iinde en yaygn gzleneni bu deneysel almann inceleme konusunu da oluturan alkali-silis reaksiyonudur. ASR, portland imentosu hidratasyon rn olan alkali ve hidroksit iyonlar ile agregada bulunan reaktif silis arasnda oluan bir kimyasal reaksiyondur. Hidrate olmu imento hamuru boluk zeltisindeki alkali ve hidroksil iyonlar, agrega ierisindeki amorf veya dk kristalin yapdaki silis ile reaksiyona girerek alkali-silis jelini oluturmaktadr. Oluan ASR jeli su emerek genleir ve har matrisi evresinde oluan basn, geni atlaklara ve dayanm kaybna sebep olur (Bekta, 2005). ASR kaynakl zarara neden olan aamalarn ematik gsterimi ekil 2.1de verilmitir.

ekil 2.1 ASR kaynakl hasarn ematik gsterimi (Bekta vd., 2005)

Alkali silis reaksiyonunun rn, yksek oranda su tutabilen alkali silis jelidir (Taylor, 1991). Alkali silis jelinin, evrenin nemini iine almas ile betonda hacimce %2-3 seviyesine kadar genleme meydana gelebilmektedir. Genleme sonucu, donatsz ktle betonlar ve kaplama betonlarnda ekme dayanmnn almas sonucu beton iinde ve yzeyinde krklar ve atlaklar geliebilmektedir. Beton bnyesinde oluan ve genlemeye neden olan bir reaksiyon olmas nedeniyle, ASRnun grnr d belirtisi haritaya benzer atlaklardr (Wen, 1998). Ancak, betonun baz fiziksel ve mikroyapsal zelliklerinin de ASRdan etkilendii petrografik incelemelerle ortaya konulmutur. Bu etkiler agrega taneleri yzeyince reaksiyon blgeleri oluumu, reaksiyon rnleri ile doldurulmu boluklar, agrega tanelerinde atlaklar ve agrega ile imento hamuru arasndaki ba kayb eklinde ortaya kar. Baz zel durumlarda, alkali silis jeli, hafif lekeler veya patlamalar eklinde atlaklardan dar szar ve betondaki fazla kire ile reaksiyona girerek beyaz veya opak renginde beton yzeyinde belirginleir. Darya jel knn olmad durumlara da rastlanabilinir. Bu nedenle, beton yzeyinde herhangi bir belirtinin grlmemesi, beton iinde meydana gelen atlaklarn ASR sebebiyle olmas ihtimalini ortadan kaldrmaz (Tordoff, 1990).

ASRnun oluabilmesi iin agregada reaktif silis formlar, yeterli miktarda alkali ve ortamda nem bulunmaldr. Bu koullardan herhangi biri olmazsa, ASR nedeniyle bir genleme de olmayacaktr. Reaksiyonun oluabilmesi iin imento alkali ieriinin edeer Na2O deeri olarak % 0.6 deerini amas gerekir. Portland imentosunun toplam alkali ierii sodyum oksit edeeri olarak Denklem 1deki ifade ile hesaplanmaktadr; ( Na2O)e = Na2O + 0.658 K2O (Denklem 1)

imentoda bulunan sodyum ve potasyum oksitler imentonun hammaddelerinden (kil, kireta, eyl vb) kaynaklanr.Ayrca alkaliler, imento dnda; agrega, karm suyu, beton katk maddeleri, buz zc tuzlar, yeralt suyu, beton kr suyu ve endstriyel atk sular araclyla beton bnyesine girebilir (Neville, 1995). Belirli kkenli agregalar, reaksiyona urayabilen silisli bileenleri ierebilir. Bu cins bileenler, betonun boluk suyunda znen alkali hidroksit ile kuvvetli kimyasal reaksiyona girer ve nce berrak, ounlukla yksek konsantrasyonlu ve sonra yksek viskoziteli alkali silikat zeltisini meydana getirmektedir. Agregann alkaliye duyarl bileenleri bu srada yumuar ve znr. Reaksiyon sresi ve iddeti; zellikle agregann alkaliye duyarl bileenlerinin cins ve miktarna, tane byklne ve dalna, beton boluk zeltisindeki alkali hidroksit miktarna ve betonun bulunduu evre koullarna baldr. Bu nedenle, alkaliye duyarl tanelerin tek bana deerlendirilmesi yeterli deildir (Fookes, 1980). Agregalarn reaktiviteleri, ierdikleri kristal yapdaki silis minerali miktarna baldr. Opalin kristal yaps dzensizdir. Bu nedenle alkalinitesi yksek zeltilerden dier silis ieren agregalara gre daha fazla etkileneceinden en yksek reaktiviteye sahip agrega tr olarak tanmlanr. Dier taraftan doal halde (dengede-gerilmesiz) bulunan kuvars, ok dzenli bir kristal yapsna sahiptir ve normal olarak alkali reaktif deildir. Volkanik camlar, mikro ve kriptokristalin kuvars, kalsedon, tridimit ve kristobalit ise orta derecede reaktif mineral olarak tanmlanmtr (Diamond, 1976; Ineson, 1990; Al-Dabbagh, 1986; Michel vd., 2000). Andezitte ise reaktif zellie sahip volkan cam

bulunmaktadr (McConnel, vd., 1947; Mizumoto vd., 1986; French, 1992). Marfil ve Maiza (2001), bazaltlarda aktif silis ve volkan cam ieriinin fazla olmas nedeniyle tehlikeli reaksiyonlarn gelitiini belirtmilerdir. Genelde bazaltlar silise doygun (toleyit veya toleyitik bazalt) ve silise doygun olmayan (alkali bazalt) bazaltlar olmak zere iki gruba ayrlmaktadr (Erkan, 1999). Toleyitik bazaltlarn hamuru ounlukla volkan camndan olumas nedeni ile literatrde reaktif agrega olarak tanmlanmaktadr (Katayama ve Kaneshige, 1986; Shrimer vd., 2000). Wakizaka (2000), sakncal reaksiyon oluturan rnler arasnda; andezit, riyolit, tf, dasit, bazalt, eyl, rt ve baz kumtalarnn olduklarn belirtmitir. Volkanik kayalardaki reaktiviteyi; kristobalit, tridimit ve volkanik camn kontrol ettii, sedimanter ve metamorfik kayalarda ise, kristalizasyon ve kuvars ieriinin etkili olduu ortaya koyulmutur. Fookes (1980), imento iindeki alkalilerle reaksiyona girerek betonun genlemesine ve atlamasna neden olan agregalara rnek olarak; rtl veya silisli kireta ve amurtalar ile baz asit veya asit-orta (orta derece asit ieren) karakterli volkanik kayalar gstermitir. Aratrmac ayrca, arlka %0.25inden fazla opal, %5inden fazla kalsedon, %3nden fazla cams maddeler ieren agregalar, kriptokristalin asidik-orta volkanik kayalar veya tflerin betonda dk alkali ierikli imento kullanlmam ise zararl reaksiyonlara neden olabileceini ifade etmitir. Wakizaka (1998) ise, volkanik kayalarda bulunan volkan camn alkali-silis reaksiyonunun oluumunda olduka etkili olduunu belirtmitir. Agrega bileiminin yansra alkali-silis reaksiyonunun meydana gelmesinde evre artlarnn da nemli etkileri bulunmaktadr. Zararl alkali-silis reaksiyonu, ortam scaklnn yaklak +10C ile +60C arasnda bulunmas halinde meydana gelmektedir. Bunun dnda, ortamn porozitesi ve nemin yeterli bulunmas halinde alkali-silis reaksiyonundan dolay hasar meydana gelebilmektedir (Smith ve Collis, 2001). ASRnu nlemede genel yaklam, ASRnun olutuu kimyasal

evre etkilerini deitirerek ASRnu durdurma veya genlemeleri azaltmaya dayanmaktadr. Bunlara rnek; reaktif agregalardan saknma, dk alkali ierikli imento kullanm, mineral katk veya lityum tuzlar kullanmdr. Reaktif agregalardan saknmak ve imentonun alkali ieriini snrlandrmak, ASRnun neden olduu hasar nlemede en kolay yol olarak grnmektedir. Fakat, maliyetler, yredeki imento ve agrega kullanmn zorluyorsa, bu basit zm kabul grmemektedir. Ayrca, uygun ta oca tkenmi ise ideal olmayan agrega kullanm gerekli olabilir. Betona mineral katk eklenmesinin reaksiyon kimyasna tesiri, genlemeyi azaltarak ASR kaynakl hasar nleme etkisi yaratmaktadr. Reaktif agrega trleri ve byklkleri, imento tr eitlilii, mineral katklarn topaklamas ve kimyasal kompozisyonundaki deiikliklerden dolay sonular farkl olabilmektedir (Bekta vd., 2005). Bekta vd.nin (2005) deneylerinde volkanik esasl reaktif dere agregas kullanlmtr. atlamalarn agregalarla snrl kalmad grlmtr. Haritams atlaklar reaktif agregay evreleyen matriste balayp agregadan har matrisine doru yaylmtr (ekil 2.2).

ekil 2.2 Matris iinde ASR kaynakl agrega atlann SEM mikrograf (Bekta vd., 2005)

ASR kimyas ile ilgili ok sayda aratrma bulunmaktadr.

Ortamda hidroksil (OH ) iyonlar yoksa reaktif silis, iine ok az miktarda su molekl alabilmektedir. Ortamda ar oranda hidroksil iyonu bulunmas durumunda ise reaktif silis, d ve i yzey geniliine ve atom yapsndaki btnlne bal olarak znmeye ve imeye balar. Silis iindeki silisyum atomu drt oksijen atomuyla veya 3,2,1 adet oksijen atomuyla baldr. Analizlerde -kuvars, kristobalit ve tridimitin asal spin-manyetik rezonans (MAS-NMR) spektrumlar, silisyum iin, Q4 pikini ve tamamen polimerlemeyi gstermitir. Fakat opalin spektrumlarnda ise silisyum Q3 pikini vermi, yalnzca adet oksijen atomu balants ve ok az polimerleme belirlenmitir. Ksaca, reaktif rneklerin spektrumlarnda Q4 piki azalmakta Q3 ve Q2 pikleri artmaktadr (Helmuth ve Stark, 1993).

zelti iinde yeterli miktarda potasyum veya sodyum hidroksit bulunduunda, yksek reaktiviteye sahip silis jeli iki aamada znmeye balar. lk aamada, asidik zellie sahip silanol (Si-OH) OH iyonlarnca ntralize edilir (Denklem 2, ekil 2.3). O iyonun yk pozitif iyonlar eker (Helmuth ve Stark, 1993, Poole, 1992).

H0.38SiO2.19+0.38 NaOH => Na0.38SiO2.19+0.38 H2O Silis + Alkali => Alkali Silis Jeli + Su

(Denklem 2)

Reaksiyonun ikinci aamas, alkalin zelti iinde ar oranda hidroksil iyonlar varsa gerekleir. Hidroksil iyonlar silikon kprlerini bozarak, yeni oksijen-alkali yzeylerini ortaya karr. Agregann bozulmu kesimleri osmoz davran gstererek iine su alr. Bu yap, neme bal olarak alkali-silikat zeltisine veya alkali-silikat-hidrat jeline (N+K-S-H) dnr. znen silis miktar arttka zeltinin OH konsantrasyonu ve pH deeri der. kinci aamann reaksiyon eitlii Denklem 3te verilmitir (Helmuth ve Stark, 1993). Na0.38 SiO2.19+1.62 NaOH+0.38 H2O => 2 Na++H2SiO2-4 (Denklem 3) Alkali Silis Jeli+Alkali+ Su => Alkali Silikat Hidrat Jel ASRnun belirlenmesi amacyla ok sayda standart gelitirilmitir. Bunlardan bazlar; 1. Alkali-silis reaktivitesi iin petrografik analiz, BS 7943 (1999)

2. Alkali-silis reaktivitesinin saptanmasna ynelik beton prizma metodu, BS 812: Part 123 (1999) 3. Alkali agrega reaktivitesinin kimyasal yolla tayini, TS 2517 (1977) 4. imento-agrega kombinasyonu potansiyel alkali reaktivitesinin saptanmasna ynelik har ubuu yntemi, ASTM C227 (2003) 5. Kimyasal metot, ASTM C289 (1994) 6. Agregann petrografik analizi, ASTM C295 (1994) 7. Hzlandrlm har ubuu deneyi, ASTM C1260 (1994) 8. Har ubuklarnn hzlandrlm genlemeleri ile alkali-silis reaktif agregalarn bulunmasna ynelik deney metodu, CSA A23.2-94 (1994)dir.

ekil 2.3 ASRnun ematik gsterimi (1.Aama) (Glasser, 1992)

10

2.2. ASR Deney Metotlarnn Deerlendirilmesi ile lgili almalar 2.2.1. Hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260) ile ilgili literatr ASR tespiti iin ounlukla kullanlan hzlandrlm deney Hzlandrlm Har ubuu Metodu ASTM C1260-94 ilk olarak 1986da Oberholster ve Davies tarafndan nerilmitir. Bu metot ayrca Kanada Standardlar Birlii tarafndan A23.2-25A Test Metodu, 2000 olarak uyarlanm ve RILEM tarafndan ileri derece hzlandrlm har ubuu testi olarak gelitirilmitir. Bu metodun kullanm, 16 gnde agregalarn potansiyel alkali-silis reaktivitesini belirlemede olanak salamaktadr. Ancak, bu metot alkali-karbonat reaktif agregalarda etkili deildir (Grattan-Bellew, 2003). Bu deney ynteminin kr koullar olduka ar olduundan tatmin edici antiye performans gsteren baz agregalarn da reaktif olarak tanmlanabilmesi gibi bir probleme yol aabilmektedir. Bu sebeple agregalarn reddine karar verirken bu olasln gz nnde tutulmasnda fayda vardr. Yine de, deneyin sresinin olduka ksa olmas ve pratiklii sebebiyle aratrmalarda kullanlmas tercih sebebi olmaktadr (GrattanBellew, 1989). Hzl deney metotlar arasnda istatistiksel olarak en gvenilir ve rutin bir test olarak en ok tavsiye edilen metot ASTM C1260 hzlandrlm har ubuu metodudur. Bu yntem, iddetli artlar iermesi sebebiyle baz zararsz agregalarda negatif sonular verdiinden malzemeleri reddetmede kullanlmamaldr. Ancak, zararl agregalarn ok az bir miktarnda yanl deerlendirmelere yol amas sebebiyle emniyetli tarafta kalmay salamaktadr (Brub ve Fournier, 1992). 16 gnlk periyot sonunda %0.10 gibi bir genleme deeri baz alndnda, hzlandrlm har ubuu metodunun mineral katklarn etkinlii konusunda beton prizma metodu ile benzer sonular verdii farkl aratrmaclar tarafndan belirlenmitir. Bu sebeple, 2 yl gibi bir bekleme sresinin olmad durumlarda bu metodun kullanlmas tavsiye edilmektedir. Bu deney, beton prizma ynteminden daha iddetli koullara maruz braklan numuneler zerinde uygulandndan mineral

11

katklarn kullanm oranlar hakknda daha konservatif deerler verebilmektedir (Brub ve Duchesne, 1992; Fournier ve Malhotra, 1999; Barringer, 1999; Thomas ve Innis, 1999). Mineral katklarla ilgili Kanada standard CAN/CSA A23.5, mineral katklarn etkinliini lmek zere hzlandrlm har ubuu metodunu modifiye etmitir. Standart, mineral katk kullanlmadan hazrlanacak kontrol karmnda agregann en az %0.30 gibi bir genleme deeri vermesini art komaktadr. Buna gre, deney sresi sonunda kontrol numunesi genlemelerini %0.1 deerinin altna dren minimum katk miktar, kullanlabilecek emniyetli miktar olmaktadr. Aratrmaclar, mineral katk kullanlrken yaylma deeri yerine su/imento orannn sabit tutulmas gerektiini belirtmektedir (Ramlochan vd., 2000). Hzlandrlm har ubuu metodu, kimyasal katklarn etkinliini lmek amacyla da kullanlmaktadr. Stark vd. (1993), bu metodun uygulan esnasnda lityum tuzlarnn har ubuklarnn dna szdn belirlemitir. Bu sebeple, kr suyuna da ayn miktarda lityum tuzu katmtr. Ancak, Barringer (1999), pratikte lityum tuzunu d koruyucu olarak kullanmann mmkn olmadn belirleyerek deneylerini sadece 1 M NaOH zeltili ortamda gerekletirmitir. Tm aratrmaclar, genleme limit deerini %0.1 olarak tanmlamtr. Alkali-silis reaktivitesi tayininde ngrlen bir ok deneyin arasnda ASTM C1260, deney prosedrnn hzllndan dolay tercih edilen bir deney metodu haline gelmitir. Ancak, deney koullarnn arl bu metodun sakncal yndr. Shon vd. (2002) ASTM C1260 deneyini inceledikleri almada, su/imento oran, deney zeltisi konsantrasyonu, kr sresinin uzunluu gibi bir takm nemli deney parametrelerini deitirdikten sonra metodun fonksiyonelliini deerlendirmitir. Katk iermeyen kontrol karm yan sra, yksek ve dk alkali ieren imentoyu C ve F snf uucu kl ile farkl oranlarda yer deitirerek performanslarn karlatrmtr. Kr koullarn incelerken bir deney setini 24 saat, dier setini ise 28 gn boyunca 23C nemli ortamda bekletildikten sonra standart ASTM C1260 kr uygulanmtr. Ancak, 80Cde bekletilen numuneler 0.25, 0.5 ve 1

12

M NaOH zeltilerinde ayr ayr deneye tabi tutulmutur. ekil 2.4de farkl koullarda krlenen C snf uucu kl ve yksek alkalin imento ieren har ubuklarnn genleme-zaman grafikleri grlmektedir. Shon vd.nin (2002) deneylerindeki sonular, imentonun alkali ieriinin yksek ve dk olmas arasndaki farkn har ubuklarnn genleme miktar ve hz zerine kabul edilebilir etkisi olduunu gstermektedir. imentonun alkali ierii, uucu kln snf ve miktarna baklmakszn nem krn 28 gne uzatma, genleme miktarn arttrmaktadr. Har ubuklarnn 28 gnlk 0.5 M NaOH solsyonda genlemeleri, 14 gnlk 1 M NaOHdaki ile karlatrlabilmekte veya biraz yksek kmaktadr. Bu almada kullanlan reaktif agrega 28 gnde, 14 gnde oluan genlemenin 2.5 kat kadar genleme gstermektedir. Bu sebeple, deney sresini 28 gne uzatmak tekrarlanlabilir genleme grafikleri elde edebilmek iin daha uygun olmaktadr. Bununla birlikte, NaOH zeltisi konsantrasyonunu 0.5 Mye drerek saha koullarna daha da yaklalmaktadr. Thomas ve Innisin (1999) yaptklar deneysel alma, laboratuar almalar verilerine dayanarak, mineral katklarn ASR zerine etkisini belirleyen bir metot olarak, hzlandrlm har ubuu deneyinin (CSA A23.2-25A ve ASTM C1260) uygunluunu tayin etmektedir. Silisli kireta, grovak, granit ve kum ta ieren farkl reaktif agregalarla, uucu kl, cruf, silis duman ve doal puzolanlar gibi eitli malzemeler, imento yerine farkl oranlarda kullanlmtr. Hzlandrlm deney ve Kanada Standardlar Birlii beton prizma deneyi (CSA A23.214A ve ASTM C1293) ile 70 farkl malzeme kombinasyonu incelenmitir. Her iki deney metodu ile agregalar zarar verici reaktif grlmtr. 14 gnde %0.10un zerinde har ubuu ve 2 ylda %0.04n zerinde beton prizma genlemesi kriter olarak kullanld zaman deney sonular arasnda uygunluk grlmtr. 70 karmn sadece 5i har ubuu deneyinden gemi ve beton prizma deneyinde yetersiz grlmtr. Bu 5 durumun ikisinde bozulma derecesi nemsiz mertebededir (her iki durumda 2 ylda %0.042 genleme). Puzolanlar ve reaktif agrega kombinasyonlar, hzlandrlm har ubuu deneyini gemitir. Bu karmlarn, dk riskte ASR genlemeleri ile sahada uygulanabilir olduu sonucuna varlmtr. 14 gnde 80C 1 M NaOH

13

ekil 2.4 C snf uucu kl ve yksek alkali ierikli imento ieren har ubuklarnn genleme erileri (Shon vd., 2002)

14

krnden sonra bir ok sayda har ubuunun boluk suyu analizi yaplmtr. Deney sonunda boluk suyu alkalinitesi ile genlemeler arasnda geni bir korelasyon grlmtr. Mineral katklarn numunede boluk suyu alkalinitesini ve solsyondan numuneye alkali yaylmn drerek genlemeleri nledii belirlenmitir. 2.2.2. Mikrobar deneyi ile ilgili literatr Xu vd. (2000), alkali-karbonat reaktif agregalar iin tane bykl 10 ve 5 mm arasnda deien agregalar ieren beton mikrobar rnekleri kullanlarak 80 Cde 1M NaOH zeltisinde bekletildii yeni bir hzlandrlm deney nermektedir. zeltide bekletme sreleri 25 haftaya kadar varmaktadr. Xu vd. (2000)nin deney prosedr modifikasyonu Beton Mikrobar Deneyinin temelini oluturmaktadr. Metot hem karbonat hem silis reaktif agregalar iin uygulanabilmektedir. nerilen deney protokol, kullanlan kalp kesitinin daha byk olmas, agrega gradasyonu ve karm oranlarnn farkl olmas ve daha uzun deney sresi haricinde ASTM C1260a benzerdir. Grattan-Bellew vd. (2003) metodun hem alkali-karbonat hem alkali-silis reaktif agregalar iin uygulanabilir olduunu belirlemitir. Bu deneyde llen 30 gnlk genlemeler ile 1 yllk beton prizma deneyi (CSA A23.2-14A) genlemeleri arasnda uygun bir korelasyon bulunmaktadr. Beton prizma deneyi ve beton mikrobar deneyi genlemeleri bir grafik zerinde iaretlendii zaman silisli kiretann, Kingston alkali-karbonat reaktif agregas dahil dier tm agregalarn oluturduu dorudan farkl bir doru oluturduu grlmektedir. Baz deneyler 4040300 mm llerinde kalplarla yrtlmtr. Uzun kalplar ortalama %22 daha fazla genleme vermektedir. Bu deneyde, alkali-karbonat reaktif agregalar, alkali-silis reaktif agregalardan bir blm portland imentosu yerine katk yerletirilerek ayrt edilebilmektedir. Alkali-silis reaktif agregalarn genlemeleri ilave katk malzemesi varlnda yeterli derecede drlebilmektedir. Fakat, alkali-karbonat reaktif agregalar bundan fazla etkilenmemektedir. Bu deneyde, opal pesimum etki gstermemektedir. Belli srelerde deneyleri yaplan snrl sayda agregalara dayanarak genleme limitlerinin

15

saptanmas tam olarak uygun grlmemitir. Ancak, alkali-silis reaktif silisli kireta iin genleme limiti 30 gnde yaklak %0.13; bu limit dier agregalar iin yaklak %0.06 olarak belirlenmitir. Reaktif olmayan kireta ve yksek reaktivitede Kanada agregas; alkali-karbonat reaktif Kingston kireta, alkali-silis reaktif Ottawa Spratt kireta, alkali-silis reaktif Halifax meta-grovak kullanlan beton mikrobarlarn genlemeleri ekil 2.5de verilmitir. Deney sonularndan genleme gsteren ve gstermeyen agregalarn ayrm yaplabilecei grlmektedir. Bu deney metodu, ACR ve ASR kiretalarnn her ikisinde ve grovakta etkilidir.

ekil 2.5 Kingston alkali-karbonat agrega, Ottawa Spratt silisli kireta, Nova Scotia reaktif grovak ve reaktif olmayan kireta beton mikrobarlarn genlemeleri (GrattanBellew vd., 2003)

Beton mikrobar ynteminin avantajl yan, bir ok agrega iin, en azndan 30-gnlk periyotta genlemelerin dorusal ilerlemesidir. Esas itibariyle, genlemelerin dorusall 15-gnlk genlemelere dayanarak 30-gnlk genlemelerin tahminine izin vermektedir. Kanada, Amerika ve Avustralyadan temin edilmi farkl trlerde

16

agregalar beton mikrobar deneyi ile incelenmitir. Elde edilen 80C, 1 M NaOHde 30 gnlk beton mikrobar genlemeleri, ayn agregalarla yaplm beton prizmalarn 38C ve % 100 bal nemde 1 yllk genlemeleri ile karlatrlmtr (Tablo 2.1 ve ekil 2.6). ekil 2.6da grlen deney sonular silisli kireta dier agregalardan ayr bir eride ilerledii grlmektedir. Farkl bir sonu da, Kingston ACR agrega noktalamalarnn kireta eim izgisi yerine dier lineer eride yer almasdr. Kingston rneinin ve dier agregalarn noktalamalarn gsteren eim izgisi korelasyon katsaysnn (R2) 0.79, kireta eim izgisininki ise 0.70dur. Beton prizma deneyi ile beton mikrobar deneyi genlemeleri arasnda makul bir korelasyon bulunduu grlmektedir.
Tablo 2.1 Agregalarn ASTM C1293, C1260 ve Beton Mikrobar deneyleri genlemeleri (Grattan-Bellew vd., 2003)
ekil Agrega Tr 2.6da Numaras Spratt Virginia A Virginia B Bernier Nelson Sudbury Edmonton Queensland Potsdam Conrad New Mexico Springhill Kingston kireta kireta kireta kireta dolota akl akl grovak kumta grovak akl grovak dolomitik kireta (ACR) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Genleme (%) Beton Prizma ASTM C1293 0.184 0.12 0.065 0.069 0.025 0.075 0.094 0.12 0.13 0.196 0.212 0.217 0.307 ASTM C1260 0.391 0.22 0.21 0.173 n.d. 0.278 0.209 0.342 0.093 0.419 0.854 0.463 0.124 Beton Mikrobar 0.333 0.34 0.25 0.170 0.12 0.1 0.052 0.11 0.10 0.153 0.18 0.14 0.193

17

ekil 2.6 Beton prizmalarn genlemeleri ile beton mikrobarlarn genlemelerinin karlatrlmas (Grattan-Bellew vd., 2003)

Kingston agregas zerinde bu aratrmann dnda, Xu vd. (2000)in deneyleri gibi bir ok sayda deney yrtlmtr. Kingston ACR agregas gradasyonunun genlemeye olan etkisi ekil 2.7de gsterilmektedir. Agrega gradasyon aralklar; Kingston A 9.5-4.75 mm, Kingston B 12.5-4.75 mm, Kingston MTO 9.5-4.75 mm, Xu vd. 10-5 mm eklindedir. Deney sonular ilk 15 gn iin yakndr. Fakat daha sonra numunelerin genlemeleri deiik gradasyonlarda farkllk gstermektedir. Deneylerde kullanlan A ve B agregasnn, MTO referans agregasndan Kingston ta ocann farkl blmlerinden alnd gz nnde tutulmaldr. Ancak, ayn gradasyonlu deney numuneleri yaklak ayn sonular vermektedir. Kanadada deneyleri yaplan btn numunelerin genlemeleri 40 gne kadar dorusal gitmektedir. Fakat inde deneyleri yaplanlar yaklak 15 gnden sonra dorusallktan

18

ayrlmaktadr. Daha kaba taneli Kingston agregas ile yaplan beton daha ok genleme vermitir. Bu sonu Xu ve dierlerinin almalarna uymaktadr.12.5-9.5 mm aralnda agrega ile hazrlanan betonun ilenebilirlii dktr. Bylece, 12.5 mm elekten geen ve 4.75 mm elein zeri kalan agrega gradasyonunu standart hale getirilmesi dnlmektedir.

ekil 2.7 Beton mikrobarlarda agrega gradasyonunun Kingston ACR agregas genlemelerine etkisi (Grattan-Bellew vd., 2003)

Beton mikrobarlarn yapm ve lmnde birka uygulamadan sonra 3 takm numunenin arasnda benzerlik grlmtr. ekil 2.8de silisli kireta ile hazrlanm numuneler grlmektedir. leriki yalarda ayrlmann artmas beton mikrobarlardaki atlamalarn ilerlemesi etkisinden kaynakldr. Daha ok genleme olduunu gsteren atlaklar ilk olarak 2 nolu numunede gzlemlenmektedir.

19

ekil 2.8 Beton mikrobar numunelerinin genlemeleri (Grattan-Bellew vd., 2003)

Genlemeleri ekil 2.6de gsterilen farkl agregalar, 40 x 40 x 286 mm kalplar kullanlarak aratrmaclardan biri olan G. Cybanski tarafndan deerlendirilmitir. Kullanlan agrega gradasyonu 13-4.75 mm aralnda biraz daha kaba seilmitir. Karm oranlar ksa numunelere ayn alnmtr. Fakat 3 kalba gerekli olan karm iin agrega miktar 1650 g olarak belirlenmitir. Uzun numuneler, 160 mm numunelere kyasla ortalama olarak %22 daha fazla genleme vermitir. Ayn almada 80C 1 M NaOHde tutulan beton mikrobar ve har ubuklarnn genlemeleri karlatrlmtr. Kingston ACR ve Spratt ASR referans agregalarnn kullanld beton mikrobarlarn ve har ubuklarnn 80 C 1 M NaOHde bekletilerek llen genlemelerinin sonucu ekil 2.9de gsterilmektedir. ASR silisli kireta (Spratt) ile hazrlanan har ubuklar beton mikrobarlara nazaran daha fazla genleme gstermitir. ASR agregalaryla yaplan deney numunelerinin tane byklnn azalmasyla genlemelerinin artmas beklenen bir sonutur. Buna karn, ACR agregalar ile, genleme tane bykl arttka artmaktadr. Beton prizmalara gre har

20

ubuklar daha az genleme yapt grlmtr (Grattan-Bellew vd., 2003).

ekil 2.9 Beton mikrobar ve har ubuklarnn genlemelerinin karlatrlmas (Grattan-Bellew vd., 2003)

Uygun oranlarda portland imentosu yerine mineral katk kullanmnn, beton mikrobar deneylerinde, ASR genlemelerini azaltmada etkili olduu bilinmektedir. Buna bal olarak mikrobar deneyi, mineral katklarn etkisini deerlendirme amal reaktif agregalar ile hazrlanm betonun zararl genlemelerini nlemede gelitirilmelidir. CSA A23.2-14Aya gre 1 ylda beton prizmalarn genleme limitleri %0.04tr. Beton prizma deneyinde sz konusu olan %0.04 limit deeri kullanlarak ekil 2.10da grld gibi beton mikrobar deneyi iin snr deerleri elde edilir. Bu aratrmada, 30 gnde geerli grnen genleme limitleri eitli alkali-silis reaktif agregalar iin %0.05, silisli kireta iin %0.14 olarak elde edilmitir. nerilen bu limitler daha geni deneysel programla dorulanmaldr. 30 gnde genleme limiti ACR agregalar iin kesin deildir.

21

ekil 2.10 %0.04 beton prizma genleme limitinden %0.14 silisli kireta ve %0.04 dier agregalar iin beton mikrobar limitlerini oluturma (Grattan-Bellew vd., 2003)

Pesimum etki, reaktif olmayan agrega yerine kk oranlarda silisli ist veya opal gibi yksek reaktivitede agrega yerletirilmesiyle beton veya har numunelerde maksimum genlemeyle sonulanmaktadr (Hobbs, 1988). Silisli ist ve opaln pesimum oran %5 veya daha az olabilmektedir. Reaktif olmayan dolomit kireta agregann %5, 25, 50 oranlarnda opal ile kartrlmasyla yaplan deneylerin sonularna gre, kullanlan oranlarda opal pesimum etki gstermemektedir. %50 opal ieren beton, dier rneklere gre az miktarda daha fazla genleme gstermektedir (Grattan-Bellew vd., 2003).

22

2.3. Silis Dumannn ASRnu nlemede Kullanm ile lgili almalar Silis duman kullanm, yksek performansl beton retiminde gerekmektedir. Ancak silis dumannn SiO2 ierii %85in altnda olduunda ekonomiklii ile ilgili sorunlar olumaktadr (Boddy, Hooton ve Thomas, 2003). Boddy vd. (2003), gerekletirdikleri almada, ayn yerden alnm fakat farkl silis ieriinde (LS; 68% ve NS; 88% SiO2) iki silis dumannn performansn, alkali-silis reaksiyonu ve boluk zeltisi kompozisyonuna bal olarak, malzemelerin genlemede sonular incelenerek karlatrlmaktadr. ekil 2.11de imento yerine ktlece %0, 4, 8 ve 12 silis duman ieren karmlarn hzlandrlm har ubuu deneyi genlemeleri grlmektedir. LS (68% SiO2) silis duman ieren har ubuu karmlarnda %12 seviyesine kadar imento yerine kullanldnda Spratt agregasnn ASR genlemeleri kontrolnde yetersiz kalmaktadr. NS (88% SiO2) silis duman %12 imento yerine kullanmda etkili olduu, ve %8 imento yerine kullanldnda %0.10 genleme limiti kriterinin hemen altnda kald grlmektedir.

ekil 2.11 Hzlandrlm har ubuu yntemi ile incelenen zamana bal genlemeler zerinde farkl seviyelerde SiO2 ieren silis dumanlarnn etkisi (Boddy vd., 2003)

23

Boddy vd. (2003), farkl oranlarda silis duman ieren hamur rneklerinin boluk zeltisi kompozisyonlarn incelemitir. %4 LS silis duman ieren hamur rneklerinin boluk suyu alkalinitesi, portland imentosu hamuru rnekleriyle 1 yla kadar srede karlatrlabilmektedir. Buna kar, NS silis duman %4 orannda kullanldnda dk boluk suyu alkalinitesiyle sonulanmaktadr (ekil 2.12). Buna gre, farkl oranlarda imento yerine kullanlan, standardn altnda silis ieriinde olan silis dumannn ASRnu kontrol edemedii belirlenmitir.

ekil 2.12 Farkl seviyelerde kullanlan silis dumannn SiO2 ieriinin boluk zeltisi alkalinitesi zerinde zamanla etkisi (Boddy vd., 2003)

Gudmundsson ve Olafsson (1998), yaptklar almada alkali-silis reaksiyonu ve silis dumannn zlandada 20 yllk deneyimini gzlemlemilerdir. zlanda imentosu, farkl alardan zeldir. imento retimi iin uygun hammadde fazla bulunmamaktadr. Sonu olarak, cruflu imentonun alkali ierii olduka yksektir. Alkali-silis reaktif agregalarn olduka yaygn ve ASR ortam koullarna uygun olmas

24

sebebiyle 1979da zlandada ASR ciddi problem haline gelmitir. Bu sre iinde ASRna nlem olarak puzolanik malzemelerin incelenmesine ynelik aratrmalar balamtr. Ferrosilikon retimi ile birlikte 1979da zlandada, silis duman btn betonlarda puzolanik malzeme olarak kullanlmaya balanlmtr. Sonular, standart ASR deney metotlar, ve saha gzlemleriyle desteklenmektedir. Gudmundsson ve Olafsson (1998), almasnda, katksz, %7.5 silis duman ve %25 doal puzolan ile birlikte %10 silis duman ieren numunelerin ASTM C1260 deney sonularn incelemitir (ekil 2.13). Puzolan-imento karmnn genlemeleri azaltt grlmektedir.

ekil 2.13 Hvalfjordur agregas ve zlanda imentosu ile ASTM C1260 sonular (Gudmundsson ve Olafsson, 1998)

imento ierisindeki silis duman her zaman homojen dalamamaktadr. Buna bal olarak, sertlemi beton ierisinde kk silis duman kmeleri bulunabilmektedir. Bu kmeler beton ierisindeki silis dumannn ASRna kar yararl etkisini azaltabilmektedir. Bu byk paracklarn amorf silis agregalar gibi davrand sanlmaktadr. Bu ekilde, imento hamuru boluk suyundaki mevcut alkalilerle genleme

25

reaksiyonuna katlmaktadrlar. Byle bir durumda, baz silis duman partiklleri ASRdan kaynakl genlemeleri nlemek yerine aslnda arttrabilmektedir. ekil 2.14de, silis duman topann sertlemi betonda paralanarak alkali ile reaksiyona girdii grlmektedir (Gudmundsson ve Olafsson, 1998).

ekil 2.14 Silis duman topa ve alkali-silis jelinin hava boluunda mikroskop ile bytlm fotoraf (Gudmundsson ve Olafsson, 1998)

ekil 2.15de Gudmundsson ve Olafsson (1998)in farkl denemelerde %7.5 silis duman kullanarak gerekletirdikleri ASTM C227 deney sonular grlmektedir. Aratrmaclar, uzun sreli performanslar gzlemlemek amacyla 14 yla kadar genlemeleri lmtr. Genleme hz ilk 2 yl boyunca en yksek deerde olup, sonra bir sre azalmaktadr. 4-6 yl sonunda genlemenin birka yllk periyotta ykseldii daha sonra eitlendii grlmektedir. 4-6 yl sonunda genlemede bu artn aklamas, bu sre iinde silis dumannn tkenip, bundan sonra ASRnu sadece geciktirip tamamen engelleyemedii olabilir. zlanda imentosu ierisinde silis duman kullanmnn amac, betonda ASR hasarn azaltmak veya yok etmektir. 20 yl sonunda gzlemlerle bu amacn saland grlmtr.

26

ekil 2.15 Silis duman ieren karmlarn ASTM C227 ile genlemelerin 14 yla kadar lm (Gudmundsson ve Olafsson, 1998)

Juenger ve Ostertag, (2004) yaptklar aratrmada, topaklanm ve sinterlenmi silis duman partikllerinin mikroyapsal analizi ile morfolojisini tanmlam ve ASR genlemelerine etkisini karlatrmtr. Ksmi reaktif kum yerine %5 sinterlenmi silis duman agregalar yerletirilmesiyle hzlandrlm deney koullar (ASTM C1260) altnda nemli derecede genlemeler grlmektedir. Byk topaklar ieren youn silis duman katlmas ile sadece kum ieren kontrol har ubuklaryla karlatrldnda genlemede azalma grlmektedir. Sinterlenmi agrega ve topaklarn her ikisi de boluk suyu ile reaksiyona girmekte, ancak bir reaksiyon genleme yaratrken, dierinde olmamaktadr. Silis dumannn byk partiklleri har ierisinde alkali-silis reaksiyonu kaynakl genlemeleri kimi durumda azaltp kimi durumda arttrabilmektedir. ekil 2.16de, hzlandrlm deney koullar altnda topaklanm silis duman %5 reaktif kumun yerine kullanldnda genlemeleri azaltt, ayn kum yerine %5 sinterlenmi silis duman agregalar kullanldnda genlemeleri arttrd grlmtr. Her iki tip partikl de har ierisinde boluk suyu ile reaksiyona girmektedir. Davranlarda fark, alkalin boluk suyu ve bu iki tip partikl arasndaki kimyasal reaksiyonun yapsyla ilgili

27

olabilmektedir. Genleme deneyleri bitiminden sonra, karmlarda byk agrega topaklar kalmtr (ekil 2.17 a ve b). Byk topaklarn merkezleri, NaOHa maruz kaldktan sonra daha koyulam, bazs oyuk kalm ve kimi yerlerde atlak olumutur. Kk silis duman topaklarnda grnr bir deiim olmamtr (ekil 2.17b). Sinterlenmi silis duman agregalar, deney koullar altnda aka reaksiyona girmitir (ekil 2.17c). Bu agrega, oyuk bir merkez ve hamur/agrega ara yzeyinde youn bir kenara sahiptir. Bu youn kenarlar, baz doal agregalarda alkali-silis jelinin karakteristik bir zelliidir.

ekil 2.16 1 M NaOH, 80Cde har ubuklarnn genlemesi (Juenger ve Ostertag, 2004)

Boddy vd. (2000), edeer alkali ierii %0.98 olan normal portland imentosu ile orijini silisli kireta olan Spratt agregas kullanm ve Kuzey Amerikada sklkla kullanlan be eit silis dumann, Kanada standardnda yer alan beton prizma ve hzlandrlm har ubuu yntemleri ile incelemitir. Kullanlan silis duman eitleri, bir tip younlatrlmam silis duman (UND), iki tip younlatrlm silis duman (DEN1 ve DEN2), bir tip peletletirilmi silis duman (PEL)

28

ile bir tip sulandrlm silis duman (SLU) rnekleridir. Her bir silis duman %4, %8 ve %12 orannda imento yerine kullanlmtr (ekil 2.18 ve 2.19).

ekil 2.17 Har numunelerin 39 gn 80C 1 M NaOHden sonra optik mikroskop grntleri: (a) ve (b) topaklanm silis duman (c) sinterlenmi silis duman (Juenger ve Ostertag, 2004)

29

Silis dumanlar arasnda en iyi etkiyi UND ve SLU rnekleri gstermitir. Dier rneklerin betonda ince toz halinde yaylmalarnn zorluu sebebiyle beklenen etkiyi gstermedikleri dnlmektedir. Silis dumannn betonda kullanm yzdesi arttka genlemeleri azaltmadaki etkisi de artmaktadr. Beton prizma deneyinde %12lik kullanm orannda genlemeleri kritik seviyenin altna dren PEL ve DEN1 numunelerinin hzlandrlm har ubuunda genlemeleri kritik seviyenin altna drmemesi deney koullarnn iddetli oluuna balanabilir. DEN ve PEL numunelerinin %4 gibi dk kullanm orannda beton prizma genlemelerini arttrmas, silis dumannn beton numunede iyi dalmayarak topaklamas sebebiyle olabilir.

1 yllk beton prizma genlemesi (%)

DEN2

DEN1

PEL

UND

0,24 0,2 0,16 0,12 0,08 0,04 0 0 2 4 6 8 10 12 14

SD yer deitirme oran (%)

ekil 2.18 Beton prizma deney sonular (Boddy vd., 2000)

30

PEL
0,6

DEN1

DEN2

SLU

UND

14 Gnlk har ubuu genlemesi (%)

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 2

SD Yer deitirme oran (%)

10

12

14

ekil 2.19 Har ubuu deney sonular (Boddy vd., 2000)

31

3.

ALKAL-SLS REAKSYONU TESPTNDE SIKLIKLA

KULLANILAN DENEY YNTEMLER Agregalarn iyi bir antiye performans gsterdiine dair uzun sreli gzlemler varsa deney yapmaya gerek yoktur (Hobbs, 1988). Ancak gzlemlerde, istenilen yata ve belli iddette etkiye maruz kalm yeterince yap olmamas, imento alkalinitesi, miktar ve kr sresi hakknda yeterli bilgi olmamas, d etkilerde farkllk olmas, agrega kaynanda deiiklik olumas gibi olaslklar dnlmelidir. ASR tespitinde kullanlan deney metotlar lkeden lkeye deiiklik gstermektedir. Bunun nedeni, ASRnun lokal bir problem olmas ve kullanlan agregalarn petrografik zeliklerinin blgeden blgeye farkllk gstermesidir. Bu ekilde, lkeler, kendilerine zg deney metotlar gelitirmitir. Son yllarda zellikle har ve beton numunelerinin hzlandrlm koullarda krlenmesi ve belirli bir periyot sonunda genleme deerlerinin llmesine ynelik deney metotlarnn standartlatrlmas konusunda bir eilim vardr. Yine de bu deneylerin deerlendirilmesinde kullanlan genleme limitleri yap tipine ve/veya agrega tipine gre deiebilmektedir. Hzlandrlm deneylerde reaksiyon, anormal yksek imento ierii, alkali ekleme ve yksek scak uygulayarak hzlandrlmaktadr. Ancak, bu tr anormal koullarda baz silisli bileenler normal koullarda olduundan farkl hzlarda reaksiyona girebilir. Bu ekilde, reaksiyonun fiziksel etkileri farkl olabilir. lkemizde durum; 1995 ylnda ASR hasarlar ilk defa zmir yresindeki karayolu kprlerinde tespit edilmi ve TC Karayollar II. Blge Mdrlnce rapor edilmitir. Trk standartlarnda ASR ile ilgili tek standart olan TS-2517 Alkali Agrega Reaktivitesinin Kimyasal Yolla Tayini isimli standart zmir yresindeki agregalarn reaktivitesini lmede yetersiz kalmtr (Katayama, 1996, 2000). Bu almada, ncelikli olarak ASTM tarafndan kabul grm metotlara daha sonra literatre girmi baz dier metotlara deinilecektir.

32

3.1. Hzlandrlm Har ubuu Deneyi (ASTM C1260) Agregann potansiyel alkali reaktivitesinin belirlenmesi iin uygulanan standart deney metodudur. Kr artlarn arlatrarak (80oC, 1 M NaOH zeltisinde) reaksiyonu hzlandrmakta ve agregalarn reaktivitesinin 16 gn iinde tespitine olanak vermektedir. Mineral katklarn etkinliini lmede konservatif deerler verdii bilinmektedir. Kimyasal katklarn etkinliinin llmesinde kullanlsa da darya szan katknn sorun yaratt dnlmektedir. Standartta belirtilen gradasyondaki agrega, ktlece imentonun 2.25 kat kadar kullanlarak su/imento oran 0.47 olan har karm hazrlanr. 2525285 mm boyutlarndaki kalplara dklen har numuneleri 24 saat sonra kalplardan alnarak ilk boylar llr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kalplarda numune zerine yaparak suyun difzyonunu nleyebilen standart kalp yalar yerine teflon sprey gibi artk brakmayan tipte kayganlatrc materyal kullanlmasdr. Kalp skmnden itibaren 1 gn sreyle 80oC suda bekletilerek boy lmleri alnan numuneler, takip eden 14 gn boyunca 80oC 1 M NaOH zeltisinde bekletilir ve periyodik lmleri alnr. Standart, imentonun alkali miktar hakknda bir deer vermemektedir, bunun sebebi ise kr koullarndan dolay numunelerin boluk zeltisi alkalinitesinin artmasdr. Toplam 16 gn sren deney sonucunda, genleme yzdeleri aadaki ekilde deerlendirilir: 16 gn sonundaki genlemeler, %0.10 deerinin altndaysa agregalar zararsz davran gstermektedir. 16 gn sonundaki genlemeler, %0.20 deerinin stndeyse agregalar potansiyel olarak zararl genleme gsterirler. 16 gn sonundaki genlemeler, %0.10 ile %0.20 deerinin arasndaysa agregalar, antiye koullarnda hem zararl hem de zararsz davran gsterebilir. Bu sebeple, agregalar hakknda karara varmadan nce ek deneyler yardmyla genlemelerin sebebinin aratrlmas ve lmlerin 28 gne kadar uzatlmas nerilmektedir.

33

3.2. Mikrobar Deneyi Beton mikrobar deneyi, alkali-agrega reaksiyonu iin niversal hzlandrlm deney metodu nerisidir. Yeni gelitirilen standartlamam bir yntemdir. Deneyin ileri aratrmaya ihtiyac vardr. Alkali-karbonat reaktif agregalar iin Xu vd. (2000)den tanmlanan Chinese deneyinden sonra dzenlenmitir. Deneyin kr esas ASTM C1260, hzlandrlm har ubuu deneyi ile ayndr. Ancak, kalplarn boyutlar, agrega gradasyonu, su imento oran ve deney sresi farkldr. Beton mikrobar boyutlar 4040160 mmdir. Agrega gradasyonu 12.5 mm elei geen ve 4.75 mm elek zeri kalan olarak seilir. Su/imento oran 0.33tr. Deneyin sresi 1 M NaOH zeltisinde 80Cde 30 gn olarak belirlenmitir. Deney sonular metodun hem alkali-karbonat hem alkali-silis reaktif agregalar iin uygulanabilir olduunu gstermektedir (Grattan-Bellew vd., 2003). Deneyde kullanlan aletler, kalplarn uzunluk lsnn 160 2.5 mm ve kesit geniliklerinin ve 40 x 40 mm olmas haricinde ASTM C490a uygundur (Grattan-Bellew vd., 2003). Agregalar, gerekirse krlmal, elenmeli ve 12.5 mm elei geecek ve 4.75 mm elek zeri kalacak ekilde seilmelidir. Bu gradasyon geerli sonular vermektedir. Ancak, standart bir deney iin 4.75 mm elek zeri kalan miktara ek olarak, orta elek 9.5 mm zerinin de belirtilmesi uygun olmaktadr. Sadece bir agrega bykl kullanlmas, farkl krma makinesi kullanlan laboratuarlarda gradasyonlarda farklla neden olabilir. Bu da laboratuarlar aras varyasyon katsaysn arttrabilir. Byle bir durumda, bunu belirlemede ilave deneyler gerekecektir. Beton mikrobarlar iin kuru malzemeler, agrega ve Tip 10 portland imentosu (normal portland imentosu) 1/1 eklinde oranlanmaktadr. beton mikrobar yapm iin 900 g imento ve 900 g kuru agrega gerekmektedir. Su/imento oran 0.33, ilenebilirlie gre ayarlanmtr. Kullanlan imentonun alkali ierii %0.9 Na2O edeer olmaldr. Numunelerin bekletildii sodyum hidroksit zeltisi fazla alkali ierdiinden dolay imentonun alkali ierii fazla nemli deildir. Bunun iin ileri bir aratrma yaplabilir.

34

imento ve suyun ou (290 ml) Hobart har kartrcsna koyulup 60 saniye yava hzda kartrlr. Karmdan sonra kasenin kenarlar syrlr ve 90 saniye bekletilir. Daha sonra 60 saniye daha kartrlr. ASTM C305de belirtilen standart mikser krei spiral ekilli kanca tiple deitirilir, agrega eklenir ve karm bir dakika sre iinde yava hzda tekrar kartrlr. Gerekirse, az miktarda su istenilen kvam elde etme amal eklenebilmektedir. Karm bir tokmakla kalplara sk ekilde yerletirilir. Kalplar dolduktan sonra karmn ierisindeki havay karmak iin bir ka saniye sarsma tablasna yerletirilir. Plastik rtl kalplar kr odasnda, veya nem dolabnda 23Cde 24 2 saat tutulur. Beton mikrobarlar kalplardan alnp uygun plastik kaplarda suya daldrlr. Kaplar 24 saat 80Cde frnda bekletilir. Saklama kaplar frndan alnp uzunluk ve ktle lm yaplr. Bu lmler, sonradan gelen lmler iin sfr uzunluk ve ktleyi tekil etmektedir. Kalplar 80Cde 1 M NaOH zeltisine aktarlp, uzunluk ve ktle deiimi periyodik olarak 30 gnde gzlemlenmektedir. Mikrobarlarn uzunluunu deerlendirmede, 160 mm kalplarn avantaj, bu uzunluun in ve Japon aratrma laboratuarlar tarafndan ve Avrupada RILEM tarafndan kabul edilmi olmasdr. 160 mm kalplarn uygun grlmesi dnyann her yerinde bu deney metodunda tek dzen yaratmasna dayanmaktadr. Ancak bunun tam salanmas iin 286 mm numunelerle lm yapan Kuzey Amerika laboratuarlarnn 160 mm kalplarda lm iin aparatlarn salamas veya deitirmesi gerekmektedir. Deerlendirmeler, daha uzun numunelerde daha fazla genleme oluturduunu doruluyor ise, 286 mm kalplar iin bu ek bir avantajdr. Daha uzun numunelerle yaplan lmler duyarll daha fazla salamaktadr. Ancak bu ekilde RILEMe kyasla farkl genleme limitleri kabul edilmi olunacaktr. lm srasnda numunelerin scaklk deiimi nemlidir. Kaplardaki numunelerin her zaman ayn dzende lmn salamak gerekir. nk lmlerin yapld srada numunelerin scakl deiebilir. Raporlanan genlemeler, 80 Ci salama ve muhafaza etme amal scak levhada bekletilen plastik kaplardan alnarak llmektedir. Scak levha zerinde olmasna ramen sodyum hidroksit solsyonunun scakl 1.4/dk hzda dmektedir. Bu plastik kabn dk termal

35

iletkenliinden kaynaklanmaktadr. Numunelerin scaklndaki d solsyonun scaklndan daha az olabilir. Fakat kapta az sayda numune varsa, bu etki gz nne alnacak bir deer tekil etmez. Bu nedenle, kaptaki numunelerin says veya en fazla alt olarak snrlandrlmas uygun grlmektedir. Deneylerde numunelerin ktle deiiminin llmesi, sonular deerlendirmede ve numunelerin durumunu izlemede faydal grlmektedir. rnein, l takmdan bir numune anormal genleme gsteriyorsa, ktle deiiminin kontrol bu anormallii anlamada yararl olmaktadr. 3.3. Beton Prizma Deneyi (ASTM C1293) ASRdan dolay betonda meydana gelen uzunluk deiimlerini belirleyen standart deney metodudur. Beton prizmalarnn boy deiimi ile agregalarn alkali reaktivitesi ve katklarn etkinliini lmede kullanlr. ACRnu tespitte de kullanlabilir. Deney uygulanacak agrega ince agrega ise reaktif olmayan kaba agrega ile kartrlarak kullanlr. Kaba agregann reaktivitesi llecek ise reaktif olmayan ince agrega ile kartrlp belli gradasyona getirilen malzeme 7575285 mm kalplara dklr. Numunelerin imento ierii 420 kg/m3 olup su/imento oran 0.42 ile 0.45 arasnda ilenebilirlii salayacak ekilde ayarlanmaldr. Kullanlan imentonun edeer Na2O ierii, karm suyuna NaOH eklenerek imentonun ktlece %1.25ine ykseltilir. 24 saat sonra kalptan karlan numunelerin ilk boy lmleri alndktan sonra 38oC scaklkta, su zerinde (nemli ortamda) standartta belirtilen ekilde saklanr ve periyodik olarak lmleri alnr. 1 yllk genleme lmleri deerlendirilir, ancak mineral katklar sz konusu olduunda lmler 2 yla kadar uzatlmaldr. Genleme limitleri numunenin ortalamas alnarak, 1 yllk periyot sonunda %0.04 olarak belirlenmitir. Bu metot, mineral ve kimyasal katklarn ASR genlemelerine etkisi hakknda en gereki sonular vermektedir. Mineral katklarn etkinlii deerlendirilirken, 2 yllk genleme deerinin %0.04 olarak alnmas ve karmn alkali ieriinin imentonun ktlece %1.25i

36

deerine arttrlmas nerilmektedir (Brub ve Duchesne, 1992; Thomas vd., 1997; Lane ve Ozyildirim, 1999). Bu metot, beton zerinde uygulandndan geree daha yakn sonular vermekte ve bu sebeple dier deney metotlar yetersiz kaldnda kullanlmaktadr. Uzun sreli metotlar arasnda ise 38oCde uygulanan ASTM C1293 beton prizma metodu en gereki sonular vermektedir (Brub ve Fournier, 1992). Ancak, deneyin uzun srmesi metodun dezavantajdr. Fournier ve Brub (2000), hzlandrlm har ubuu deneyi ile beton prizma deneyi, genlemeleri arasnda yetersiz bir korelasyon bulmutur. eitli agregalarla yaplan son deneylerde aratrmaclar, hzlandrlm har ubuu deneyi ve beton prizma deneyi ile elde edilen genlemeler arasnda da bir korelasyon bulamamtr. 3.4. Har ubuu Deneyi (ASTM C227) imento-agrega kombinasyonlar potansiyel alkali reaktiflii iin standart deney metodudur. Numunelerden alkalilerin ayrlmas ve deney sresinin minimum alt ay olmas en byk sorunudur. 3, 6 ve 12 aylk sonulara gre yorum yaplabilmektedir. ACRnu lmede etkili deildir. Bu metot, belirli artlarda krlenen har numunelerinin belirtilen sre sonucundaki boy deiimlerinin (genleme yzdesi) llerek imento-agrega kombinasyonlarnn reaktivitesinin belirlenmesi esasna dayanr. Agregalarn antiye performans, petrografik incelemeleri ve kimyasal metot uygulanarak elde edilen veriler nda bu deneyin verilerinin deerlendirilmesi ve yorumlanmas imento-agrega kombinasyonlarnn reaktivitesi hakknda daha salkl sonular vermektedir. Deney sonucunda belirtilen snr deerin zerinde genlemeler elde edilmesi halinde genlemelerin alkali reaktivitesi sonucu olutuunun tespiti iin deney numuneleri veya agregalar zerinde petrografik analiz uygulanmas veya kimyasal metot ile inceleme yaplmas nerilmektedir. Bu deneyde, belirtilen gradasyonda agrega elenerek agrega/imento oran 2.25 ve yaylma deeri %105-120 arasnda olacak ekilde bir har karm hazrlanarak 2525285 mm boyutundaki prizmatik kalplara

37

dklr. Genellikle, alkali ierii ktlece %1.0 ile %1.2 edeer Na2O olan imento kullanlr. 24 saat sonunda kalplardan karlan numunelerin boylar llr. Numuneler, 38oC scaklkta ve kenarlarnda ortam nemli tutan fitil grevi gren kurutma kadnn bulunduu kapal kaplarda su zerinde (nemli ortamda) saklanr ve periyodik olarak lmleri alnr. Genleme limitleri, numunenin ortalamas alnarak, 6 ayda %0.10 veya 3 ayda %0.05tir. 6 aylk sonularn bulunmamas halinde 3 aylk genleme limitleri esas alnabilmektedir. 6 aylk genleme limitlerinin snr deeri amas halinde oluan genlemenin ASR sebebiyle olduunun kesin deerlendirilmesinin yaplabilmesi iin ek deneyler yaplmas nerilmektedir. Grattan-Bellew (1989)a gre 12 ve 6 aylk sonular rapor edilmelidir. Pek ok aratrma kurumu, 12 aylk genleme sonularna gre deerlendirme yapmaktadr. Hatta, Oberholster ve Davies (1986), 12 aylk genleme limitini %0.05 gibi ok konservatif bir deerle snrlandrmaktadr. Bu metot, ayn zamanda mineral ve kimyasal katklarn ASR genlemesindeki azalmalar lmede kullanlmaktadr. 3.5. Dier Yntemler 3.5.1. Kimyasal metod (ASTM C289) Agregalarn potansiyel alkali-silis reaktiflii iin standart deney metodudur. 150-300 mye tlen agregalarn 1M NaOH zeltisinde bekletildikten sonra alkalinite ve znm silis miktarlarn analiz eden agrega deneyidir. Agregadaki dier bileenler silisin znrln etkilemektedir. Bu yntemde, agregay temsil eden 25 g arlnda 150-300 mye krlm numune, 25 ml 1M sodyum hidroksit zeltisinde 80oCde 24 saat boyunca bekletilir. Bu zelti daha sonra filtre edilir ve asitte titre yntemiyle zlm silis ile alkalinitedeki azalma analiz edilir. Deney kere tekrar edilir. Sonular daha sonra ekil 3.1deki eride iaretlenerek kontrol edilir. Bu ekilde, Rc alkalinitedeki azalmay, Sc ise znm silisi simgelemektedir. Eer tm sonular erinin sol tarafndaki blgede ise agrega zararsz olarak adlandrlabilir. Eer

38

sonulardan bir tanesi bile erinin sandaki blgede yer alrsa agregann yksek alkali ierikli betonda kullanmnn zararl genlemelere yol aabilecei sylenebilir. Bu eri, yksek alkali ierikli har ubuu genlemeleri, agregalarn petrografik analizi ve betonda kullanlan agregalarn saha performanslar dikkate alnarak izilmitir. Deney sonular, kalsit, dolomit, magnezit, siderit gibi kalsiyum, magnezyum veya demirli karbonatlar ile antigorit (serpentin) gibi magnezyum silikatlar ieren agregalar iin doru sonular vermeyebilir. Ayrca, bu deney, zorlanm veya mikro-granle kuvars ieren veya meta-grovak, metasiltta, metakuvars ve benzeri kayalardan oluan yava ve ge silis-silikat reaktivitesi olan agregalarn davranlarn belirlemede kullanlamaz.

60 50

Zararsz Potansiyel zararl

Rc (mmol/lt)

40 30 20 10 0

Zararl

10
Sc (mmol/lt)

100

ekil 3.1 Alkalinitedeki azalma-znm silis grafii

3.5.2. Agregann petrografik analizi (ASTM C295) Agregalarn petrografik adan incelenmesi iin standart metottur. Agrega bnyesindeki reaktif bileenlerin belirlenmesinde olduka kullanldr. ncelenmenin gvenirlii, petrograflarn bilgi ve deneyimine bal olmaktadr. Petrografik inceleme, minerallerin cins ve yzdelerine gre kayacn

39

adlandrlmas ilemidir. Agregalardan alnan ince kesitlerin optik mikroskop yardmyla incelenmesi sonucu ieriklerinde bulunan potansiyel reaktif mineral fazlarn (reaktif silis) tehisi mmkndr. Xn yaylm ve tarayc elektron mikroskobu gibi yntemler de reaktif silisin saptanmasnda faydaldr. Agregalarn yan sra, zarar gren beton ve har numunelerden alnan ince kesitler zerindeki almalar sonucu meydana gelen etkinin ASR sebebi ile olup olmadn tanmlayabilmek mmkndr. Petrografik incelemeyi uygulayan kiinin bu konudaki deneyimi nemli bir faktrdr. Grattan-Bellew (1990), belirli bir agregaimento kombinasyonunun reaktiflii hakknda petrografik analizin tek bana sonu veremeyeceini; ancak deneyimli petrograflarn agregalarn davran hakknda bir fikir ne srebileceklerini belirtmitir. Agregalarn gemi performanslar ile ilgili veriler bulunduu takdirde bunlarn kullanm veya reddi konusunda deneyimli petrograflarn karar vermesi mmkn olabilmektedir. ASR zerinde kimyasal metotlar, beton veya har numuneleri ile deneyler uygulanmadan nce petrografik analizin uygulanmas hem zaman kazandrmak asndan hem de uygulanacak metodun agrega tipine gre seimini kolaylatrmak asndan nerilmektedir (Brub ve Fournier, 1992; Hobbs, 1988). Agregalarn reaktivitesinin tespitinde nemle vurgulamak gereken nokta ilk nce yaplacak iin petrografik analiz olduudur. Petrografik analiz, agregalarn seimi ve reddinde kullanlaca gibi, ilemin devamnda uygulanacak deney metotlarnn seimi hakknda fikir vererek zaman kayb ve bo uralardan korunmay salar. Gerekten de, baz deney metotlar baz tip agregalarn reaktivitesini saptayamazken baz deney metotlar ise belirli tipte agregalar iin fazla iddetli artlar oluturabilir (Brub ve Fournier, 1992).

40

4.

MNERAL KATKILARIN ASR GENLEMELERNE

ETKS Mineral katklar, kendi bana balayc zelik tamayan, ince tldnde ve nemli ortamda imento hidratasyonu sonucu aa kan kire ile reaksiyona girerek balayc zelie sahip bileenler oluturan silisli veya silisli-almnli malzemelerdir. Gnmzde, sertlemi betonda ASR sebebiyle meydana gelebilecek zararl genlemeleri kontrol etmesi mmkn olan tm metodlar arasnda puzolanik veya mineral katklarn kullanlmasnn betonun durabilitesini ve ASR etkilerine kar direncini arttrmas bakmndan avantajlara sahip olduu kabul edilmitir. Beton imalatnda mineral katklarn ana malzemelerden biri olarak kullanm, kar salamasnn yansra teknik, enerji tasarrufu ve evrenin korunumu asndan da fayda salamaktadr (Swamy,1992). Mineral katklarn ASR genlemesini azaltmasnda hangi mekanizmann baskn olduu konusunda tam bir fikir birliine varlamamtr. Glasser, (1992) aadaki ana teorileri gzden geirmitir: Katk maddeleri, portland imentosundan daha az reaktif olduklar ve daha dk oranlarda alkali aa kardklar iin seyreltici grevi grrler. Katk ieren karmlar, sadece imento ieren karmlara nazaran daha yksek efektif su/imento oranna sahiptir ve bu da alkali ieriinin daha da seyrelmesine yol aar. Baz mineral katklarda ise imentodan daha fazla znebilen alkali bulunmaktadr. Bu tr katklar kullanldnda yararl etki grlmeyebilir. Mineral katklar, boluk ve agrega-matris arayeri iyiletirmesi yaparak daha dk geirimlilie yol amaktadr. Bu sayede, alkalilerin reaktif agregaya g yavalamaktadr. Katk maddeleri, imento hamurundaki Ca(OH)2 ieriini azaltarak pHn drmektedir. Ancak Glasser, pHn Ca(OH)2, C-S-H ve boluk zeltisi arasndaki denge ile belirlendiini ve bunlarn tek balarna miktarlarndan bamsz olduunu belirtmitir.

41

Katk maddesi ieren sistemler, alkalileri sadece portland imentosu ile hazrlanan karmlardan daha gl bir ekilde balarlar. Portland imentosu hamurunda C-S-Hn tipik Ca/Si oran 1.8 iken mineral katk kullanldnda bu oran dmektedir. C-S-Hn yzeyindeki yk, Ca/Si oranna baldr; Ca/Si oran yksek olduu takdirde C-S-Hn yzey yk pozitif olmakta ve C-S-H liflerinde anyonlar emilmektedir. Bu durumda, Na+ ve K+ gibi katyonlar boluk suyunda kalr. Ca/Si oran 1.2-1.3den dk olduu durumlarda C-S-Hn yzey yk negatif olur ve C-S-H ile alkali katyonlar birleir. Mineral katklarn genlemeyi nleme mekanizmalar byk oranda, reaktif agregann tipine, kullanlan katklarn tipine, inceliine ve kullanm oranna bal olarak deimektedir. ASR genlemesini azaltmada mineral katklarn etkisi ile ilgili bir ok deneysel aratrma bulunmaktadr. Bununla ilgili, Xu vd. (1995) bir almasnda, imento harcnn alkali silis reaktivitesini drmede sekiz mineral katknn etkisi incelenmitir. Katklar, F snf uucu kl, younlatrlm silis duman, tlm cam elyaf, atk ieren farkl cams malzeme, ve iki adet kimyasal etkisi olmayan filler malzemedir (karbon ve kalsiyum karbonat). Buharlaabilen su ierii, reaksiyonun oluumu ve reaksiyon rnlerinin kompozisyonundaki deiim ile har ubuu genlemeleri incelenmitir. ist, kum ierisinde bulunan tek reaktif bileen olup, katklarn alkali-silis reaksiyonunu azaltmada etkisi karmlarn kimyasal kompozisyonuna bal olmaktadr. Kimyasal etkisi olmayan dolgu malzemesi sadece seyreltme etkisi yaratrken, cam elyaf alkali-silis kontrolnde yeterince etkili olmaktadr. Bu karmlarn ASR genlemesini iki reaksiyonla azaltt dnlmektedir: (1) betonun geirimliliini dren ve alkali iyonlarnn bir ksmn hapseden puzolanik reaksiyon; (2) alkali iyonlarnn ounun tketilmesi ile alkaliler ile agrega arasndaki reaksiyonun engellenmesi. Dier bir aratrmada, alt farkl mineral katk ilavesinin ASRna kar uzun sreli etkisi, iki farkl alkali silis reaktif agrega kullanlarak CSA-A23.2-14A metoduyla incelenmitir (Duchesne ve Brub, 2001). Mineral katk olarak farkl kompozisyonlarda uucu kl, iki silis duman, ve bir tlm granle yksek frn crufu seilmitir. ASR genlemelerini durdurma amal kullanlan mineral katklarn

42

performans, dk alkali ierikli imento kullanmyla karlatrlmtr. Boluk zeltisinin hidroksit iyon konsantrasyonunu belirlemek amacyla farkl mineral katklarla hazrlanan hamur rnekleri zerinde yksek basn boluk zeltisi karma yntemi uygulanmtr. Duchesne ve Brub (2001)in 9 yllk beton prizma deneyi lmleri sonucunda, dk alkalili imento ile hazrlanm kontrol rneklerinin genlemelerinin yaklak %0.04 olduunu belirlemitir. Genlemeleri dk alkali-imento ile hazrlananlarn altna kadar dren %40 uucu kl-A ve uucu kl-B kullanm %50 yksek frn crufu kadar etkili olmutur (ekil 4.1 - 4.3). Yeterli oranlarda iyi mineral katk kullanlm olsa bile alkali iyon ieriinin arttrlmas zararl genlemelere sebep olmaktadr. Uucu kl-C gibi alkali ierii yksek uucu kller, betonda ASR azaltmada kullanlmamaldr (ekil 4.3). %5 silis duman kullanm beton genlemelerini nlemede yeterli grlmemektedir. Hatta, riyolitik tf ile hazrlanan yksek-alkali kontrol rneinden daha yksek genleme vermektedir (ekil 4.2). almann sonular, tm karmlarn deneyi iin yaklak 2 yllk krden sonra genleme erilerinin yasslatn gstermektedir. Bu fenomen, kapal fitilli plastik kaplarda su zerinde krlenen beton prizmalarndan darya alkali szlmesi ve ASR reaksiyon rnlerinin bnyelerine alkali balamas sebebiyle oluur. Reaktivitesi fazla olan agregalar, dk alkali iyon konsantresinde llen beton rnekleriyle belirlenmitir. Mineral katk ieren karmlar deerlendirmede CAN/CSA-A23.2-14A metodu kullanm ile 2 yllk genleme limiti nerilmitir. Deneyi daha uzun bir periyoda ekmek uygun deildir. Mineral katk oran ve betonun toplam alkali ierii betonun genlemesini kontrol eden nemli faktrlerdir (Duchesne ve Brub, 2001).

43

ekil 4.1 ki reaktif agrega ve farkl oranlarda yksek frn crufu ile beton prizma genlemeleri (%0-yksek alkali kontrol rnei, %LA-dk alkali kontrol rnei) (Duchesne ve Brub, 2001)

ekil 4.2 ki reaktif agrega ve iki farkl oranlarda silis duman ile beton prizma genlemeleri (%0-yksek alkali kontrol rnei, %LA-dk alkali kontrol rnei) (Duchesne ve Brub, 2001)

44

ekil 4.3 ki reaktif agrega ve farkl oranlarda uucu kl ile beton prizma genlemeleri (%0-yksek alkali kontrol rnei, %LA-dk alkali kontrol rnei) (Duchesne ve Brub, 2001)

Mineral katklarn etkinlikleri aada ayr ayr ele alnmtr:

45

4.1. Silis Dumannn ASRna Etkisi Silis duman, silikon metalinin veya silikonlu metal alamlarnn retimi esnasnda ortaya kan gazn hzl souyarak younlamas sonucunda elde edilen ve %85-%98 kadar silis ieren amorf yapya sahip yksek incelikte bir rndr. Ortalama tanecik ap 0.1 m den az, yaklak imentonun inceliinin yzde biri kadardr. Silis duman, yapsnda fazla miktarda SiO2 bulundurmas ve ok ince partikller halinde olmas sebebiyle stn puzolanik zeliklere sahiptir. Youn bir yap oluturarak betonun geirimliliini azaltr, geni zgl yzeyi ile alkalileri balayarak boluk zeltisinin alkali konsantrasyonunu drr. Ayrca silis dumannn amorf halde bulunan silis ierii, beton henz taze haldeyken imentonun alkalileriyle reaksiyona girer. Bu reaksiyonun beton taze iken hzla olumasnn sebebi, silis dumannn inceliinin ok yksek olmasdr. Yeterli miktarda silis duman kullanldnda, beton gerekli dayanm kazanmadan nce imento ve silis duman tarafndan ortama salverilen sodyum ve potasyum iyonlarnn byk ksm reaksiyon esnasnda tkenir. Betonun dayanm kazanmasndan nce gelien bu reaksiyon zararl genlemeler ve atlaklara yol amaz. imento arlnn %5-%15i kadar silis duman kullanlmasyla retilen betonlarda, betondaki alkali miktarnn azalmasyla, alkali-silis reaksiyonlar daha az miktarda olumaktadr (Metha, 1985). Silis dumannn ASR zerindeki etkisi, kimyasal kompozisyonuna (SiO2 ve alkali ieriine), kullanm yzdesine, imentonun tipi, alkali ierii ve inceliine baldr. Silis dumannn kimyasal yapsndaki ikincil bileenler, karbon, (yanmam kmr art), demir oksit (Fe2O3), almin (Al2O3), magnezyum oksit (MgO) ve alkaliler (Na2O ve K2O)dir. Silis duman toz halinde, younlatrlarak, sktrlarak, su-azaltc kimyasal katklarla ilem grerek veya sulandrlarak piyasaya sunulur. Betonda kullanm, basn dayanmn arttrr, kanama, ayrma, geirimlilik ve hidratasyon ssn azaltr, ayrca buz zc tuzlar, slfatlar gibi eitli d etkilere ve alkali-agrega reaksiyonuna kar durabiliteyi arttrr. Ancak, incelii sebebiyle betonun su isteini arttrmas, silis dumanl

46

betonun plastik bzlme sebebiyle atlamaya yatkn olmas gibi etkiler kullanm esnasnda gz nnde bulundurulmal ve gerekli nlemler alnmaldr. Silis dumannn ASR genlemelerine etkisi ile ilgili nemli almalar bu tezin 2. blmnde derlenmitir. 4.2. Uucu Kln ASRna Etkisi Termik santrallerde, elektrik enerjisinin retimi iin toz haline getirilmi kmr yaklmaktadr. Kmrn yaklmas sonucu eitli gazlar ve yanmam kat atklar ortaya kar. Aa kan kln yaklak %80i baca gazyla beraber dar uar. Bu kller, atmosfere salverilmeden bacalardaki filtreler tarafndan tutulur. Bunlar literatrde uucu kl olarak adlandrlr. Uucu kllerin ana kimyasal bileenleri; silis (SiO2), almin (Al2O3) ve demir oksit (Fe2O3)tr. Uucu kller, eitlerine gre farkl miktarlarda kalsiyum oksit (CaO), magnezyum oksit (MgO), slfrtrioksit (SO3) ve yanmam kmr paracklar (karbon, (C)) ierirler. Uucu kl puzolanik zellik gsterir. Yksek oranda (%10dan fazla) CaO ieren uucu kl puzolanik zelliin yansra balayc zellik de gsterir. ASTM C618e gre uucu kl, C snf ve F snf olmak zere ikiye ayrlr. F snf uucu kln SiO2+Al2O3+Fe2O3 ierii %70den fazladr. Antrasit veya bitmlu kmrden elde edilir. Sadece puzolanik zellik gsterir. C snf uucu kln SiO2+Al2O3+Fe2O3 ierii %50den fazladr. Linyit veya subbitmlu kmrden retilir. Kire ierii %10dan yksek olabilir. Puzolanik ve balayc zellik tar. Uucu kln kire ierii %10un altndaysa dk-kireli uucu kl, %10un stndeyse yksek-kireli uucu kl olarak adlandrlr. Uucu kl, katkl imento retiminde kullanld gibi betonda belirli oranlarda imento veya ince agrega yerine de kullanlmaktadr. uucu kl, taze betonda sabit su/imento orannda ilenebilirlii arttrr. Sertlemi betonda ise dayanm kazanma hzn yavalattndan erken yalardaki dayanm drrken ileri yalardaki dayanm arttrr. Ayrca, puzolanik zelii sayesinde oluturduu ikincil C-S-Hlarla yapy daha

47

youn hale getirir, agrega-har arayerini iyiletirir ve bu sayede betonun geirimliliini azaltr. Bu sebeple, eitli kimyasal ve fiziksel etkilere kar betonun durabilitesi artar. Bleszynski ve Thomas (1998) yapt deneysel almada, farkl oranlarda uucu kl ile reaktif akmakta agrega ieren beton karmlarnn, eitli alkalin tuz zeltisine maruz braklmasyla genlemelerini ve mikroyapsn incelemitir. almada, boluk zeltisi kimyasndaki deiikliklerin dnda uucu kln alkali-agrega reaksiyonu zerindeki etkisinin belirlenmesi amalanmtr. ekil 4.4te 80Cde 1M NaOH zeltisinde krlenen portland imentosu betonunda kireta agregasnn etkisi grlmektedir.

ekil 4.4 1M NaOH, 80Cde tutulmu portland imentosu (OPC) betonunun genlemesinde kirecin etkisi (Bleszynski ve Thomas,1998)

Uucu kl, genlemeleri azaltmada 1M NaOHde, 80Cye maruz brakldnda uzun periyotta dahi (3 yl) etkili bulunmutur. Yksek oranlarda uucu kl (%40), beton ierisinde akmakta paralarnn nemli derecede reaksiyon belirtisine ramen, genleme hasar ve

48

atlaklar nlemektedir (ekil 4.5).

ekil 4.5 1M NaOH, 80Cde tutulmu %25 akmakta kumu ieren uucu kll betonun genlemesi (Bleszynski ve Thomas,1998)

Uucu kl iermeyen bozulmaya uram kontrol numuneleri ile %40 orannda uucu kl ieren beton arasndaki en belirgin fark, uucu kl kullanlmam karmda agrega taneleri kenarnda kalsiyum-alkalisilis oluumudur. Kalsiyum-alkali-silis reaksiyon hatt, portland imentosu betonunda baz reaktif akmakta taneciklerinin etrafnda olutuu gzlemlenmektedir. Bu durum, %40 uucu kl ieren betonda imento-agrega birleiminde muhtemelen Ca(OH)2 azalmasndan dolay gzlenmemektedir. Bu reaksiyon, muhtemelen kendisi genleme kuvvetleri oluturur veya alkali silikat solsyonunun reaksiyon blgesinden difzyonunu nleyen yar geirgen membran gibi davranr ve bu sayede ozmotik basn yaratmaktadr. Reaksiyon rn alkalilerin erit halinde yaylmalar dikkat ekicidir. Portland imentosu beton rneklerinde jel dalm, agrega-imento birleimi snrnda yksekkalsiyum reaksiyonu, bununla birlikte bitiiinde yksek-sodyum silis jeli ve bunu takip eden yksek-potasyum silis jelinden meydana

49

gelmektedir. Yksek-potasyum silis jeli kristalin, inemsi bir yap gstermektedir. Yksek-sodyum silis jeli ise ekilsiz, amorf bir yap gstermektedir. Yksek-kalsiyum ieren jelin bulunmas halinde reaksiyonunun nlendii, uucu kl ieren beton rneklerinde ykseksodyum jeli evresindeki imento matrisi ierisine dalmakta, yksekpotasyum jeli ise orijinal agrega snrnda kalmaktadr. Dk kalsiyum alkali-silis jeli dalm rnei uucu kl betonlarna kyasla portland imentosu betonlarnda fark edilmektedir. Bu jel ierisinde, amorf yapda yksek sodyum jeli ve kristalin inemsi yksek potasyum jeli ile karakterize edilen ayrc evreleme olutuu grlmektedir. Uucu kll betonda yksek kalsiyum snr reaksiyonu yokluunda, yksek sodyum jelinin, i basncn azalmasyla imento matrisinin gzenek yapsna doru kolaylkla dald grlmektedir. (ekil 4.6, ekil 4.7, ekil 4.8, ekil 4.9)

ekil 4.6 rnek L1b (1M Na/KOH 38Cde %0 uucu kl) BSE grnt; atlam akmakta taneleri ve jel dolu atlaklar F=akmakta, G=jel (Bleszynski ve Thomas,1998)

50

ekil 4.7 rnek L1a (1M NaOH 80Cde %0 uucu kl) BSE grnt; byk jel dolu atlaklar C=atlak; F=akmakta; G=jel; L=kireta (Bleszynski ve Thomas,1998)

ekil 4.8 rnek L9a (1M NaOH 80Cde %40 uucu kl) BSE grnt; ksmi tepkimede bulunmu akmakta taneleri F=akmakta G=gel, L=kireta (Bleszynski ve Thomas,1998)

51

ekil 4.9 rnek L9a (1M NaOH 80Cde %40 uucu kl). BSE grnt; kalsiyum reaksiyon snr bulunmayan, reaksiyona uram akmakta ve yksek sodyum jelinin evre imento matrisine doru dalmas (Bleszynski ve Thomas,1998)

Shehata ve Thomas (2000), uucu kl kompozisyonunun ASR genlemeleri zerindeki etkisini incelemitir. alma, reaktif agrega, farkl tip ve oranlarda uucu kl ieren beton prizma ve har ubuklar zerinde yaplan deneylerin sonularn kapsamaktadr. Sonular, uucu kl kimyasal kompozisyonunun genlemelerde etkili olduunu gstermektedir. Ancak, veriler, genleme derecesini tahmin etmede veya genlemeyi uygun limitte durdurmada gerekli minimum uucu kl seviyesini belirlemede kullanlamamaktadr. Btn uucu kller, beton prizmalarnn genlemelerini katksz kontrol numunelerine kyasla drmektedir (ekil 4.10). Belli bir uucu kl orannda, kln kalsiyum veya alkali ierii arttka veya silis ierii dtke genleme artmaktadr. Minimum yer deitirme oran, genlemeyi iki ylda %0.04 snrnda tutarak belirlenmektedir. Farkl uucu kllerin performanslar boluk suyu kompozisyonuna dayanarak aklanabilmektedir. Uucu kllerin imento hamuru rneklerindeki boluk suyu alkalinitesini drmede ve buna bal olarak genlemeleri kontrol etmede etkili olduu bulunmutur. Numunelerin boluk suyu alkalinitesini drmede

52

daha etkili bulunan uucu kller, ASR genlemeleri kontrolnde daha yararl bulunmaktadr. almadaki veriler, ASR kaynakl genleme kontrolnde puzolanlarn yararn deerlendirme anlamnda hzlandrlm har ubuu deneyi kullanmn desteklemektedir.

ekil 4.10 Uucu kompozisyonu ve imento yerine kullanma orannn ASR genlemeleri zerine etkisi (Shehata ve Thomas, 2000)

Shon vd. (2002), yksek su/imento oranna sahip ve kuvvetli alkali zeltisinde tutulan har ubuklarn kullanarak yaptklar deneysel almada, uucu kln snfndan bamsz olarak byk genleme oluturduunu belirlemitir. Genelde, uucu kl ieren har ubuklarnda genlemeler daha dktr, ancak S/ oran 0.47 olduunda, %20 uucu kl kullanm genlemeleri azaltmada yeterli olmamtr. Deneyler, F snf uucu kln, C snf uucu kle gre genlemelerde daha ok azalma saladn gstermitir. Ancak, yer deitirme oran imento arlnn %35ine ykseltildiinde ve S/ oran 0.47 olduunda C snf uucu kln de genleme azaltmada yeterince etkili olduu grlmtr.

53

%20 C snf uucu kl ieren ve S/ oran 0.47 olan har ubuklar, yksek alkali imento varlnda, genlemesinde yeterli azalma grlmemitir. Uucu kllerin eitlilii sebebiyle aratrmaclar ASRna olan etkileri hakknda ou zaman elikili grler ne srmtr. elikilerin sebebi, aratrmalarda kullanlan uucu kllerin ve imentolarn kimyasal ve mineralojik zeliklerinin ve agregalarn reaktivitelerinin farkl olmasdr. 4.3. Yksek Frn Crufunun (YFC) ASRna Etkisi Demir cevherinden demir retimi esnasnda yksek frnda kireta veya dolomit varlnda erimi cruf oluur. Bu cruf, erimi haldeki demirin zerinden akar ve ayrk halde depolanabilir. 15001600OC scaklndaki eriyik cruf yaklak olarak, %30-40 orannda SiO2 ve %40 orannda CaO ierir, ki bu portland imentosunun kompozisyonuna benzemektedir. Cruflar yavaa soutulursa yapsnda melilit veya mervinit minerallerini kristalleir. Bu mineraller ok az balayc deer tadndan bu gibi cruflar beton agregas veya yol temel tabakas olarak kullanlabilir. Suda granle edilerek (peletleme yntemi ile) hzlca soutulduunda cams bir yap oluur. Cams yapdaki cruf kurutularak tldnde hidrolik balayc zelik gsterir. Bu yap, hidrate olmak iin alkalin bir ortama ihtiya duyar, ancak silis duman ve F snf uucu kl gibi kirece ihtiya duymaz (Hooton vd., 2000). Kanada Standard CSA 23.1 Ek B, ASRnun kontrol iin %50 orannda yksek frn crufunun imento yerine kullanmnn gerekli olduunu vurgulamaktadr. Ancak yaplan aratrmalar, az reaktif agregalarda daha az miktarda yksek frn crufunun etkili olabildiini gstermektedir. Thomas ve Innis (1998) reaktif silisli kireta ile beton prizma deneyi (CSA A23.2-14A) uygulam ve %50 orannda cruf kullanm, genlemeyi standarttaki 24 aylk snr deeri olan %0.04n altna drdn belirtmitir. Daha az reaktif agrega olan grovak ieren akl ile %35 orannda yksek frn crufu kullanm halinde genleme kritik snrn altna dmektedir. Her iki agrega iin de kullanlan imentonun edeer Na2O miktar ktlece %1.25tir (ekil

54

4.11 ve 4.12).

0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 1 2 3 4 6 9 12 18 24 Ya (ay)

Genleme (%)

Kontrol % 25 Y FC % 35 Y FC % 65 Y FC

ekil 4.11 Sudbury agregas ve imento yerine farkl oranlarda YFC ieren beton numunelerin genleme-zaman grafii (Thomas ve Innis, 1998)

0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 1 2 3 4 6 9 12 18 24 Ya (ay)

Genleme (%)

Kontrol % 25 Y FC % 35 Y FC % 65 Y FC

ekil 4.12 Spratt agregas ve imento yerine farkl oranlarda YFC ieren beton numunelerin genleme-zaman grafii (Thomas ve Innis, 1998)

55

En kritik silis/alkali orannda, ASR sebebiyle oluabilecek genlemelerin, betonun birim hacminde bulunan toplam hidroksil iyonu konsantrasyonuna bal olduundan nceki blmlerde bahsedilmiti. Bu sebeple yksek alkalin portland imentosunun bir ksmnn yksek frn crufu ile yer deiimi sonucu betonda mevcut alkali iyon konsantrasyonundaki deiimler genlemeleri de etkilemektedir. Yksek frn crufunun incelii, karmn priz sresi, kt sktrlma sebebiyle hapsolan hava miktar ve dayanm kazanma hz gibi dier parametreler de yksek frn crufu kullanlan betonlarda ASR genlemelerini etkiler. Yksek frn crufundaki alkaliler cams fazlarda bal bulunmakta ve portland imentosuna nazaran daha yava bir ekilde ortama salverilmektedir. Yksek frn crufunun toplam alkali ierii (asitte znebilir alkali) ktlece %0.3 ile %2.6 edeer sodyum oksit deerleri arasnda deimektedir. Barlow ve Jackson (1988), adet yksek frn crufu zerinde yaptklar aratrmada yksek frn crufu efektif alkali ieriklerinin toplam (asitte znebilir) alkali ieriklerinin ktlece %39u ile %63 arasnda olduunu bulmutur. Hobbsun derledii verilerde grld zere (Tablo 4.1), yksek frn crufu efektif alkali ierikleri toplam (asitte znebilir) alkali ieriklerinin %50si kadardr. ekil 4.13de bu yaklam gz nne alnarak izilmi genleme/efektif alkali ierii diyagram grlmektedir. ekilde, cAc imentonun, gAg ise crufun efektif alkali ieriini ifade etmektedir. Betonlar iin efektif alkali ierii snr deeri 4 kg/m3 olarak belirlenmitir.
Tablo 4.1 Yksek frn crufu alkali ve efektif alkali ierikleri (Hobbs, 1988)
Tablo YFC A B C D Asitte znebilir Na2O: % 0.31 0.27 0.28 0.52 Asitte znebilir K2O: % 0.40 0.44 0.54 0.68 Edeer Na2O ierii: % 0.57 0.56 0.64 0.97 Efektif edeer Na2O ierii: % 0.25 0.30 0.40-0.45 0.50

56

ekil 4.13 Beton numunelerin genleme/efektif alkali ierii grafii (Hobbs, 1988)

57

4.4. Doal Puzolanlarn ASRna Etkisi Puzolan terimi aslnda iddetli yanarda patlamalar sonucu oluan cams piroklastik malzemeler iin kullanlmaktadr. Literatrde uucu kl, yksek frn crufu, silis duman gibi yapay malzemeler iin de yapay puzolan terimi zaman zaman kullanlmaktadr. Kil, eyl ve zeolit gibi betonda kullanlan doal malzemeleri de doal puzolanlar olarak gruplandrmak mmkndr. Puzolanlarn, betonda genleme yaratan reaksiyonlara kar etkili olduklar bilinmektedir. Kire-puzolan reaksiyonu sonucu boluk zeltisi pHnn dmesi neticesinde puzolanlar etkili olur. Ayrca, puzolanlar alkalilerle reaksiyona girerek alkalileri tketir ve genleme yaratmayan rnler oluturur. Puzolanlarn ASRunu azaltmadaki etkisi, puzolanlarn reaktivitesine baldr ve bu etki imento yerine kullanlabilecek miktar belirler. Bir portland imentosu ve puzolan karm reaksiyona girdii zaman, bu reaksiyon, snm kirecin ve alkalilerin, (SiO2 + Al2O3 + Fe2O3) oksitleri ile asit-baz reaksiyonu biiminde tepkimeye girmesiyle meydana gelir. Bu balamda iki olay gerekleir: birincisinde, serbest snm kire miktar zamanla azalr, ikincisinde de, portland imentosunun hidratasyonu esnasnda ortaya kanlara benzer biimde, C-S-H (kalsiyum-silikat-hidrat) ve kalsiyum-almino-silikat miktarlarnda art olur. imento hamurunda gzenek yapsndaki iyileme (azalma) biiminde fiziksel olarak kendini gsteren puzolanik reaksiyon, kimyasal dayankllk ve mekanik dayanmdaki artn esas nedeni olduu belirtilmektedir. Ekonomik kazan salamak veya erken hidratasyon ssn azaltmak, ileri yalardaki dayanm arttrmak, alkaliagrega reaksiyonu tahribatna veya slfat tahribatna direnci arttrmak, su szdrmasn azaltmak, ve zararl zeltilerin beton iine szmasna kar direnci arttrmak amalar iin portland imentosuna veya katkl portland imentosuna, uucu kl, doal puzolanlar, tlm yksek frn crufu, ve silis duman gibi maddeler belirli oranlarda kartrlabilecei belirtilmektedir (Karahan vd., 2005). ekil 4.14de Mehtann Santorin topra kullanarak elde ettii genleme sonularn grmekteyiz. Tablo 4.2de doal puzolan olan

58

riyolitik sngerta ile silis dumannn farkl oranlarda kullanmnn ASR genlemelerine olan etkisi grlmektedir.

imento
0,7 0,6

%10 puz

%20 puz

%30 puz

Genleme (%)

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 1 2 3 4 5 6

Kr sresi (ay)

ekil 4.14 Puzolanlarn ASR'na etkisi (Mehta, 1981)

Tablo 4.2 Puzolan tr ve miktarnn ASR genlemelerine etkisi (Mehta, 1981)

Mineral Katk Ktlece imento yerine kullanm oran (%) 10 15 25 5 7.5 10 Genleme (%) 1 Ay 0.042 0.026 0.005 0.009 0.014 0.002 0.002 3 Ay 0.150 0.049 0.020 0.017 0.021 0.017 0.012 6 Ay 0.260 0.090 0.025 0.017 0.028 0.023 0.014 12 Ay 0.320 0.150 0.044 0.026 0.062 0.035 0.021

Kontrol Riyolitik Sngerta Riyolitik Sngerta Riyolitik Sngerta Silis Duman Silis Duman Silis Duman

Yunanistan, talya, Fransa, Almanya, Trkiye, spanya, A.B.D., Rusya, in, Meksika, Japonya, ve Hindistan, doal puzolan

59

kaynaklarnn bulunduu lkelerdir. Rusya ve Japonyada 1930lardan beri doal puzolanlar, portland imentosu ile kartrlarak kullanlmaktadr. in, Hindistan, Trkiye, Brezilya, ve Meksika, nemli miktarlarda doal puzolan katkl-imento kullanan lkelerdir. A.B.D.de ilk puzolanl portland imentosu 1912de Los Angeles su kemeri inaatnda kullanlmtr. O yllardan gnmze kadar, zellikle hidrolik yaplarda ve ktle yaplarnda puzolan-katkl portland imentosu A.B.D.de yaygnlkla kullanlagelmitir. Doal kaynakl puzolanlarn bu tr kullanmlar Avrupada, Amerikada olduundan daha yaygndr (ACI 232.1R-94, 1994). Son yllarda har ve betonda puzolanik malzeme olarak metakaolin (MK) formunda kalsine kilin kullanm olduka yaygnlamaktadr. Bunun yaygnlamasnn nedeni, atk ve endstriyel yan rnlerinin kullanmnn, portland imentosu tketimini minimize etmesi ve evresel zararlar azaltmasndan kaynaklanmaktadr. Dier bir neden ise, puzolanik malzeme ieren har ve betonun durabilite zelliklerinde nemli derecede gelime grlmesidir. Sabir vd., (2001) yapt alma, uygulamada MKin har ve imento ierisinde ve ayrca zararl atklar varlnda ksmi puzolanik katk olarak kullanmn incelemitir. Gzenek yapsnda byk gelime gsteren ve bylece zararl zeltilerin betona etkisine kar diren salayan MK etkili bir puzolan olarak grlmtr. Walters vd. (1991), kimyasal etkisi olmayan kireta agrega ve silisli ist reaktif kum ieren karmlar kullanarak ASRnu engellemede MK etkisini belirlemitir. ASR deneyleri ngiliz Standart artname Tasars 812ye gre 75 mm75 mm220 mm beton prizmalar ile yaplmtr. Aratrmaclar, MK iermeyen beton numunelerinin 6-9 ay sonra %0.45 genleme gsterdiini belirmitir. Standart P yerine %1015 orannda MK yerletirildiinde genlemelerin %0.01den daha aza dt grlmtr. Kontrol numunelerinde oluan atlaklar ve yzey bozulmas MK kullanlmasyla elimine edilmitir. Bir baka almada, Kostuch vd. (1993), portland imentosu yerine %15 MK kullanmnn, betonda ASRdan kaynakl genlemeleri byk oranda azaltt grlmtr. MK iermeyen betondaki genleen

60

rnn yksek Ca2+ jeli olduu, az miktarda Na+ ve K+ ierdii ve bunlarn miktarlarnn mevcut CH ve aktif silis miktarna bal olduu belirlenmitir. MKnin genleme indirgemedeki rol, serbest bulunan CH miktarn ve CH/SiO2 (aktif) orann azaltarak ien jelin oluumunu nlemektir. Mielenz vd.(1950), piirilmi kil ve eyllerin ASR zerindeki etkilerini incelemitir. Kaolinit kili iin yaplan deney sonularna gre, 587-810oC aras piirme en iyi sonucu vermitir. 800oCde piirilen sodyum montmorillonit tipi killerin ASRnu azaltmada etkili sonu vermedii belirlenmitir. Benzer ekilde, 1032 oCde piirilen illit ve vermikllit tipi killer de ASR zerinde etkili olamamtr (Cook, 1986). Naiqian vd. (1998), doal zeolitin ASR genlemesi zerindeki etkisini incelemitir. Aratrmada, iki eit reaktif sentetik agrega ve bir eit potansiyel reaktif doal agrega kullanlmtr. Zeolitler, zgl yzey alanlar 2510, 5280, 6860 ve 8820 cm2/g olan drt farkl incelikte tlmtr. Kullanlan tek tip imentonun alkali ierii NaOH zeltisi yardmyla ayarlanm ve dklen har ubuklar 38oCde krlenerek 180 gnlk genleme lmleri alnmtr. Deneyler sonucunda ASR sebebiyle oluan genlemenin toplam alkali miktar ve agrega reaktivite seviyesinin yansra katk maddesinin dozajna ve inceliine bal olduu belirlenmitir. Doal agrega ile zgl yzey alan 7000 cm2/g olan doal zeolitin %10 orannda kullanldnda zararl genlemeleri nleyebildii ekil 4.15de grlmektedir.
0.3 0.25 Genleme (x0.01) 0.2 0.15 0.1 0.05 0 -0.05 0 50 100 150 Ya (gn) 200 250 300 0% 5% 10% 20% 30%

ekil 4.15 Doal zeolit tozu katksnn ASRnu nleyici etkisi (Naiqian vd., 1998)

61

5.

DENEYSEL ALIMA

Tez kapsamnda yaplan deneysel alma, iki farkl amala gerekletirilmitir. Bunlarn birincisi, ilk kr sresinin (80C suda) deitirilmesinin ASTM C1260 ve beton mikrobar deneyi sonularna etkisinin incelenmesidir. lk krn 80Cde suda yaplmasnn asl amac numunelerin alkali olmayan ortamda termik genlemesinin oluturulmasdr. Bylece ileriki lmler, numuneler 80C alkalin zeltisinden karlr karlmaz soutulmadan yaplr. Genleme deerleri, 80oC sudan karld gn alnan boy lm (alkaliden nce ilk boy) sfrnc gn kabul edilerek hesaplanr. Bu amala, farkl reaktivitelere sahip drt ayr agrega zerinde normalde 24 saat olan ilk kr sresi 4, 8, 12, 16, 24 (kontrol) ve 48 saat olacak ekilde deitirilerek ASTM C1260 deneyi uygulanmtr. Yine ilk kr koulunu deitirip deerlendirmeye bal 80C suda bekletmek yerine dorudan 80C NaOH zeltisinde krlenen rneklerin reaktiviteleri incelenmitir. Beton mikrobar deneyi ise yine ayn koullarda, seilen iki tip agregayla uygulanmtr. almann dier bir aamasnda ise iki farkl silis dumannn ASR genlemeleri zerindeki etkisi incelenmitir. Bu amala, 2 tip silis duman, imento yerine %5, 10 ve 15 oranlarnda kullanlarak ASTM C1260 deneyi uygulanmtr. Bu deneylerde 4 farkl reaktif agrega kullanlmtr. ki farkl agrega ile hazrlanan ve benzer oranlarda iki tip silis duman ieren karmlara ise beton mikrobar deneyi uygulanmtr. ncelikle agrega, imento, ve mineral katklar salanmtr. Agrega numunelerinin fiziksel zelikleri belirlenmi ve deney yntemlerinde belirtilen ekilde ykanp kurutularak deneysel almaya uygun hale getirilmitir. imento ve mineral katklarn kimyasal zelikleri belirlenmitir. 5.1. Kullanlan malzeme 5.1.1. imentonun zelikleri Deneysel almada bir adet CEM I 42.5 imento kullanlm olup zmir imenta imento fabrikasnda belirlenen kimyasal zellikleri ile standart snr deerleri Tablo 5.1te verilmitir. Kimyasal analiz

62

sonularndan grld gibi imentonun edeer Na2O yzdesi 1.09dur. ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Yntemi imentonun alkalinitesi ile ilgili herhangi bir snrlama getirmemitir. Bunun sebebi ise har ubuklarnn 14 gn boyunca 1 M NaOH zeltisi iinde beklemesiyle zaten alkalinitesi yksek bir etkiye maruz kalmalardr. Buna ramen, gvenli tarafta kalabilmek iin aratrmada alkalinitesi yksek bir imento seilmitir. Beton mikrobar ynteminde ise, kullanlan imentonun edeer Na2O ierii ile ilgili %0.9 deeri verilmektedir. Buna ek bu yntemde de, kr esnasnda dardan yeterince NaOH eklendii iin imentonun alkali ieriinin nemli olmad belirtilmektedir.
Tablo 5.1 Kullanlan imentonun kimyasal zelikleri
Kimyasal erii SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 Serbest CaO Na2O K2O Na2O (edeer) znmeyen Kalnt Kzdrma Kayb Klorr Miktar (%) 20.18 5.70 3.27 62.64 2.05 2.11 0.89 0.36 1.11 1.09 0.51 1.23 Belirtilmedi TS EN 197 Snrlar (%) En ok 5 en ok 3.5 en ok 1.5 En ok 4 en ok 0.1

Kullanlan imentonun ana bileenleri Bogue formlleriyle aadaki ekilde hesaplanmtr: C3S: %52.58, C2S: %18.68, C3A: %9.58, C4AF: %9.94

63

5.1.2. Agregalarn zelikleri Deneysel almada, ncelikle reaktivite potansiyeli olabilecek yresel agrega numuneleri incelenmitir. Har karmlarnda 0/5 mm, beton mikrobar karmlarnda 5/15 mm olmak zere iki farkl boy snfnda agrega kullanlmtr. Agregalarn tane bykl dalm TS EN 933-1 standard, gevek birim hacim arl (BHA) TS EN 1097-3, doygun yzey kuru zgl arl ve su emme oran TS EN 1097-6 standardna gre belirtilmitir. Agregalarn elek analizi sonular ile su emme kapasitesi, doygun yzey kuru zgl arl, gevek ve sktrlm birim hacim arlk zelikleri Tablo 5.2 ve 5.3de zetlenmitir.
Tablo 5.2 Aratrlan agregalarn elek analizi sonular
Elek Boyutu (mm) 31,5 16 8 4 2 1 0,5 0,25 ncelik Modl Yzde Geen (%) Aliaa Altnoluk (5/15 mm) (0/5 mm) 100 99 100 34,5 99,9 1,2 94,4 74,5 57,6 25,6 8,8 5,65 2,39

Ahmetli

Aliaa (0/5 mm)

100 77,6 55,8 21,0 5,4 2,4

100 73 36 26,5 18,1 12,4 3,34

Altnoluk (5/15 mm) 100 95,6 35,3 1,2 0,5 0,5 0,3 0,3 5,66

Uak

100 97,6 92,5 68,7 54,4 33 11,9 2,42

Tablo 5.3 Aratrlan agregalarn baz fiziksel zelikleri

Fiziksel zelik DYK zgl Arlk Su Emme Kapasitesi (%) Gevek BHA (kg/m3) Sktrlm BHA (kg/m3) Ahmetli 2,60 0,67 1655 1770 Aliaa (0/5 mm) 2,79 0,65 1630 1770 Aliaa (5/15 mm) 2,81 0.45 1380 1590 Altnoluk (0/5 mm) 2,47 2,25 1285 1465 Altnoluk (5/15 mm) 2,57 3,03 1335 1465 Uak 2,55 1,85 1545 1675

64

5.1.3. Silis dumannn zelikleri Deneysel almada iki tip silis duman kullanlmtr. Deneysel almada kullanlan iki tip silis dumannn imenta imento fabrikasnda belirlenen kimyasal zelikleri Tablo 5.4de verilmitir.
Tablo 5.4 Silis dumannn kimyasal zelikleri
Kimyasal erii SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O K2O SO3 Kzdrma Kayb Cl Silis Duman-1 (%) 71,44 0,68 0,98 1,32 7,89 belirlenmedi 6,42 0,86 4,88 0,015 Silis Duman-2 (%) 92,52 0,52 1,53 0,53 1,11 belirlenmedi 0,92 0,12 2,57 0,000

5.1.4. Kimyasal katk zelikleri Beton ve har karmlarnda RHEOBUILD 181 R marka bir eit su azaltc katk kullanlmtr. retici firma, katknn naftalin sulfonat esasl olduunu belirtmitir. Katknn retici firma tarafndan bildirilen dier zelikleri Tablo 5.5da verilmitir.
Tablo 5.5 Kimyasal katknn zelikleri
zellik Younluk (20C) (g/ml) Suda znen klorr (%) Alkali ierii (edeer Na2O, %) pH Kullanm oran Deeri 1,136 0,0087 0,635 6,98 imento arlnn %0,8-%1,4

65

5.2. Numunenin Hazrlanmas ve Deneysel alma Deneysel almada agregalarn reaktivite tespitinde, ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Deneyi uygulanarak 4 tip agrega; Ahmetli, Aliaa, Altnoluk ve Uak agregas, Beton Mikrobar Deneyi uygulanarak 2 tip agrega; Aliaa ve Altnoluk agregas ile karmlar hazrlanmtr. Ahmetli, Altnoluk ve Uak agregas silis kkenli doal agrega olup, Aliaa agregas krma andezittir. ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Standard kullanlarak 4, 8, 12, 16, 24 ve 48 saat olmak zere alt farkl ilk kr sresinde drt farkl agregann reaktivitesi llmtr. Yine ilk kr koulunu deitirip deerlendirmeye bal 80C NaOH zeltisinde bekletmek yerine direkt 80C suda kr koullarnda reaktiviteleri incelenmitir. Mineral katk olarak iki eit silis dumannn etkisi incelenmitir. Bunlar SD1 ve SD2 olarak adlandrlmtr. Silis duman, imento arlnn %5, %10 ve %15i olarak farkl oranda imento yerine kullanlmtr. Kullanlan agregann reaktivitesinin ve katklarn etkinliinin tespitinde ayrca Mikrobar Deney Metodu kullanlmtr. Bu metotta, ASTM C1260 Standardna gre hazrlanan deney program ayn ekilde uygulanmtr. Ancak, Aliaa ve Altnoluk agregas olmak zere sadece iki agrega tr incelenmitir. Tablo 5.6de grld zere, ASTM C1260 Standard ile kontrol numuneleri ve deitirilmi ilk kr koullar iin 28 farkl karm, SDnin etkinliinin tespitinde ise 24 farkl karm hazrlanmtr. Beton Mikrobar Yntemi ile ise, kontrol numuneleri ve deitirilmi ilk kr koullar iin 14 farkl karm, SDnin etkinliinin tespitinde ise 12 farkl karm hazrlanmtr. Her karm rnei iin en az numune hazrlanmtr.

66

Tablo 5.6 Hazrlanan karmlar

Agrega Tipi 4 4 4 2 2 2 lk Kr Sresi 6 2 6 2 3 1 3 1 Silis Duman Silis Duman Oran Farkl lk Kr Deney Says 24 24 4 12 12 2 78

Karm Hzlandrlm Har ubuu Deneyi Beton Mikrobar Deneyi Toplam

5.3. Deneysel almada Uygulanan Yntemler ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Deneyi ve henz standartlamam Mikrobar Deneyi, ksa sreli iki farkl metot olarak zmir yresindeki agregalarn reaktivitesini tanmlamada ve katklarn etkinliini kyaslamada kullanlmtr. 5.3.1. Hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260) Agregalar, laboratuarda ykanarak sabit arla kadar kurutulmu ve No.4-No.100 aras ASTM E11e uygun eleklerle elenerek standartta verilen gradasyonda kartrlmtr. Bu gradasyon deerleri Tablo 5.7de verilmektedir. ASTM C150 ve TS EN 197 standardna uygun olan bir tip CEM I 42.5 imentosu 850 m (No.20) elekten elenmitir.
Tablo 5.7 ASTM C1260 agrega gradasyonu
Elek boyutu Geen Kalan 4.75 mm (No.4) 2.36 mm (No.8) 2.36 mm (No.8) 1.18 mm (No.16) 1.18 mm (No.16) 600 m (No.30) 600 m (No.30) 300 m (No.50) 300 m (No.50) 150 m (No.100) Ktlece % 10 25 25 25 15 990 g agrega iin (g) 99 247.5 247.5 247.5 148.5

67

Her imento agrega kombinasyonu iin deney numuneleri hazrlanrken 440 g imento, 990 g agrega ve 207 g su (ktlece imento/agrega oran, 1/2.25; ktlece su/imento oran, 0.47) kullanlmtr. Bu miktar, her karm iin adet 2525285 mm boyutlarnda har ubuu hazrlamaya olanak vermektedir. Standarda gre har hazrlama ve kuru malzeme depolama odas 20-27.5C arasnda olmaldr. Har hazrlama odas bal nemi %50den az olmamaldr. Harlar ASTM C305e gre standarda uygun har mikseri (kartrc ile kap arasndaki mesafe 5.10.3 mm) ile kartrlmtr. Kartrma prosedr u ekildedir: su kartrma kabna eklenir, zerine imento eklenerek 1405 dev./dkde 30 s sreyle kartrlr, bu srede agrega yavaa eklenir, mikser 28510 dev./dk hznda 30 s daha kartrlr, 90 s boyunca beklemeye alnr, bu srenin ilk 15 saniyesinde kabn kenarndaki har temizlenir, 28510 dev./dk hznda 1 dakika daha kartrlarak sonlandrlr. Hazrlanan karmlarn yaylma deerleri de belirlenmitir. Yaylma lm prosedr aadaki gibi zetlenebilir. Yaylma tablas temizlenerek kalb tam ortaya yerletirilir, kalp 25 mm kalnlnda bir har tabakasyla doldurup 20 defada sktrlr, ikinci tabaka da yerletirilip ayn ekilde sktrlp zeri dzeltilir. 15 sn ierisinde 25 d gerekletirilir, yaylan harcn 4 farkl ksmdan taban ap lm alnr. Karmn bitmesinden itibaren 2 dakika 15 sn ierisinde karm kalplara yerletirilmelidir. Numunelerin u blmlerinin sktrlmasna zen gsterilerek iki katman halinde ubuk yardmyla sktrlp yzeyleri perdahlanmaldr. Standart koullarda hazrlanan har, ASTM C490a uygun 2525285 mm boyutlarnda ve ularnda boy lmeye olanak salayan pimlerin bulunduu 250 mm net aklk bulunan kalplara yerletirilmitir. Standartta belirtildii zere, numunelerin kalplara yapmasn nlemek amacyla numune zerinde tortu brakmayan ve su giriine imkan veren kayganlatrc malzeme olarak Teflon sprey kullanlmtr.

68

Numunelerin 24 saat 80oC suda geri kalan deney sresince 80oC 1 M NaOH zeltisinde krlenmesini salamak amacyla 802C scaklkta kr yapabilen zel dolaplardan faydalanlmtr. lmler ASTM C490a uygun 0.002 mm hassasiyetli komparatrle alnmtr. Nem kabini veya nem odas scakl 231.7C olmaldr. Nem odas ASTM C511 standardna uygun olmaldr. Numuneler, 242 saat nem odasnda bekletilip kalplardan alnmtr. lk okumalar 0.002 mm duyarlkta alnarak 802C scaklkta suya konulmutur. Her rnek teker teker karlarak silip, 155 s iinde lm tamamlanmtr. Har ubuklarnn tmn su veya zelti iinde tutabilecek 80C scakla ve NaOH zeltisine dayankl olacak kaplar kullanlmtr. Sodyum hidroksit, Na+ ve OH- konsantrasyonu 0.99 ile 1.01 M arasnda olacak ekilde hazrlanmtr. 1 M NaOH zeltisi, 40 g NaOH/900 ml H2O ve toplam 1 lt olacak ekilde ekstra su eklenerek yaplmtr. NaOH zeltisinin hacmi, ubuklarn hacminin 40.5 kat olacak ekilde hazrlanmtr. rnekler 1 M NaOH zeltisi ieren 802C scaklkta muhafaza edilip en az 3 gnde bir olmak zere 14 gne kadar llmtr. Genleme deerleri, 80oC sudan karld gn alnan boy lm (alkaliden nce ilk boy) sfrnc gn kabul edilerek hesaplanmtr. Genleme(%) = (Son Boy Alkaliden nce lk Boy) / Efektif Boy (250 mm) Standart 14 gnlk genleme limitini %0.10 olarak vermektedir. lmler, uzun sreli etkiyi incelemek iin yaklak 8 haftaya kadar uzatlmtr. 5.3.2.Mikrobar deneyi ASTM C490a uygun gereler kullanlr, ancak kalplarn net akl 1602.5 mm ve kesiti 4040 mmdir. 4.75 mm ile 12.5 mm arasndaki agrega kullanlr, agregalar gerekiyorsa krlarak istenilen boyuta getirilir. Ancak, standart bir deney iin 9.5 mm elek zerinde kalan ksmn da belirtilmesi uygun olur. almada uygulanan deneyde 4.75 mm ile 9.5 mm elek aras %40, 9.5 mm ile 12.5 mm elek aras malzeme de %60 olarak oranlanmtr.

69

900 g imento ile 900 g agregann kullanm ile (ktlece /A=1/1) 3er adet mikrobar rnek retilmitir. Su/imento oran 0.33 olup ilenebilirlik iin ayarlama yaplabilir. Karmlarda 300 g su kullanlmtr. ASTM C230a gre yaylma deeri llerek gerekli ayarlamalar yapldnda su miktarndaki kk deiimlerin genlemeleri fazla etkimedii belirlenmitir. Kullanlan imentonun edeer Na2O ierii en az %0.9 olmaldr. Kr esnasnda dardan NaOH eklendii iin imentonun alkali ieriinin ok nemli olmad dnlse de bu konunun aratrlmas gerekmektedir. Kartrma prosedr ise aadaki gibi zetlenebilir. imento ve suyun byk bir blm (290 g) kartrc kabn iine konularak dk hzda 60 sn altrlr, kabn kenarlar syrlarak har 90 sn bekletilir, daha sonra 60 sn daha kartrlr, ASTM C305e uygun standart har kartrma aparat spiral ekilli olanla deitirilerek agrega eklenir ve dk hzda 1 dakika boyunca kartrlr. Gerekirse istenilen ilenebilirliin salanmas iin kalan su eklenir. Har karm kaplara iki seferde ubukla sktrlarak yerletirilmitir. Segregasyona uramamas iin en son kalplar doldurulduktan sonra birka saniye kadar vibrasyona tabi tutularak hava baloncuklarnn kmas salanmtr. Plastik filmle kaplanan kalplar 23Clik nem odasnda 242 saat bekletilmitir. ubuklar kalplardan karlarak uygun plastik kaplar ierisindeki suya daldrlmtr. Kaplarn kapaklar kapatlarak 80Clik frnda 24 saat boyunca bekletilmitir. Kalplar frndan karlarak ilk okumalar alp 1 M NaOH zeltisi ierisine konularak tekrar frna alnmtr. Genleme deerleri, 80oC sudan karld gn alnan boy lm sfrnc gn kabul edilerek hesaplanmtr. Genleme(%) = (Son Boy Alkaliden nce lk Boy) / Efektif Boy (160 mm) Boy lmleri 30 gn boyunca alnarak rnein ortalamas kaydedilmitir. Etkiyi net inceleyebilmek iin baz numunelerin boy lmleri 8 haftaya kadar uzatlmtr.

70

6.

BULGULAR VE TARTIMA

6.1. lk Kr Sresinin Deney Sonularna Etkisi Hzlandrlm har ubuu deneyi (ASTM C1260) ve deney prosedr benzer olan beton mikrobar deneyinde, numuneler kalp almndan sonra 80C suda 24 saatlik srede ilk kre tabi tutulmaktadr. Deneysel almann bu ksmnda, hzlandrlm metot erevesinde yksek scaklkta ar alkalin ortama (80Cde 1 M NaOH) maruz braklan numuneler iin ilk kr sresi deiiminin etkisi irdelenmitir. lk krn 80Cde suda yaplmasnn amac numunelerin alkali olmayan ortamda termik genlemesinin oluturulmasdr. Bylece tm lmler (ileriki) 80C alkalin zeltisinden karlr karlmaz soutulmadan yaplr. 4, 8, 12, 16, 24 (kontrol) ve 48 saat olmak zere alt farkl ilk kr sresinde deney sonular incelenmitir. 6.1.1. ASTM C1260 metodu deney verileri ASTM C1260 metoduna gre hazrlanan numuneler, toplam 8 hafta NaOH zeltisinde krlenmitir. Ancak, 80C scaklkta suda bekletilme ile uygulanan 24 saatlik ilk kr sresi, bu rneklerde 4 saat tutulmutur. rneklerin kr sresi-genleme grafikleri ekil 6.1de verilmitir. 1 M NaOH zeltisinde bekletilerek 14 gn kr sresinde belirlenen genleme deerleri, standardn belirledii %0.1 genleme limitinin zerinde kalmaktadr. Buna gre, agregalarn tm reaktif zellik gstermektedir. En yksek genlemeler Aliaa agregas ieren numunelerde kaydedilmitir. Bunu srasyla, Ahmetli, Uak ve Altnoluk agregas ieren rnekler izlemektedir. Uygulanan kr boyunca Ahmetli ve Uak agregas ieren rneklerin genleme deerlerinin birbirine ok yakn gittii grlmektedir. ekil 6.2de srasyla Aliaa, Ahmetli, Uak agregas kullanlan numunelerde ASRnu belirtisi olarak harita biimli atlaklar gsterilmitir. atlaklarn younluu, zaman iinde genleme ile beraber artmaktadr.

71

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Uak 4sa. Aliaa 4sa. Altnoluk 4sa. Ahmetli 4sa.

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn) ekil 6.1 lk kr sresi 4 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

ekil 6.2 Numunelerde oluan ASR atlaklar

72

ekil 6.3de ilk kr sresi 8 saat olan rneklerin genleme erileri sunulmutur. Yine, tm numunelerin 14 gn NaOH kr sonras genleme deerleri ASTM C1260 standardnn belirledii %0.1 genleme limitinin zerindedir. Bu ilk kr sresinde, llen genlemelere gre reaktivite sralamas Aliaa, Uak, Ahmetli ve Altnoluk agregas eklindedir. lk kr sresi 4 saatten 8 saate karldnda, Aliaa ve Uak agregas ieren numunelerin genlemeleri artarken, Ahmetli agregas ieren numunelerin genlemesinin azald belirlenmitir. Altnoluk agregas ieren numunelerin genlemeleri dier rneklere gre daha azdr.

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Uak 8sa. Aliaa 8sa. Altnoluk 8sa. Ahmetli 8sa.

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.3 lk kr sresi 8 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

73

ekil 6.4 ilk kr sresi 12 saat olan numunelerin genlemesini gstermektedir. ASTM C1260a gre 14 gn NaOH kr sonras genleme deerleri tm numunelerde %0.1 genleme limitinin zerindedir. Bu ilk kr sresinde, llen genlemelere gre reaktiviteleri sralamas Aliaa, Ahmetli, Uak ve Altnoluk agregas ieren numuneler eklindedir.

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Uak 12sa. Aliaa 12sa. Altnoluk 12sa. Ahmetli 12sa.

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn) ekil 6.4 lk kr sresi 12 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

Ahmetli ile Uak agregas ieren rneklerin farkl ilk kr srelerinde genleme erilerinin yer deitirdii ve 12 saatlik ilk kr sresi sonucunda birbirine ok yaklat grlmektedir. ekil 6.5deki rneklerin 80C scaklkta suda ilk kr sresi 16 saat

74

olarak deitirilmitir. Yine, ASTM C1260a gre 14 gn NaOH kr sonras genleme deerleri tm numunelerde %0.1 genleme limitinin zerindedir. Bu ilk kr sresinde, llen genlemelere gre reaktivite sralamas Aliaa, Uak, Ahmetli ve Altnoluk agregas eklindedir.

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Uak 16sa. Aliaa 16sa. Altnoluk 16sa. Ahmetli 16sa.

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.5 lk kr sresi 16 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

ekil 6.6da ilk kr sresi 24 saat olan, yani ASTM C1260 metoduna tamamen uygun krlenen rneklerin genleme grafikleri grlmektedir. ASTM C1260 Hzlandrlm Har ubuu Deneyi kontrol numunelerinin 14 gn NaOH kr sonras genleme deerleri standartta belirtilen %0.1 genleme limitinin zerindedir. ekil 6.6da

75

grld gibi reaktivite sralamas Aliaa, Ahmetli, Uak ve Altnoluk agregasdr. Genleme eilimleri, ilk kr sresi 12 saat olan rneklerin genleme eilimlerine benzemektedir.

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Uak kontrol Aliaa kontrol Altnoluk kontrol Ahmetli kontrol

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn) ekil 6.6 Kontrol har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

ekil 6.7de genleme deerleri verilen rneklerin, 80C scaklkta suda ilk kr sresi 48 saat olarak deitirilmitir. ASTM C1260a gre tm numunelerin 14 gn NaOH kr sonras genleme deerleri %0.1 genleme limitinin zerindedir. Bu serinin 14 gnlk genleme deerleri, kontrol numunelerinin 14 gnlk genleme deerlerinden yksektir. Bu ilk kr sresinde, llen genlemelere gre reaktivite sralamas Aliaa, Uak, Ahmetli ve Altnoluk agregas eklindedir.

76

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Uak 48sa. Aliaa 48sa. Altnoluk 48sa. Ahmetli 48sa.

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.7 lk kr sresi 48 saat olan har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

6.1.2. Beton mikrobar deney verileri Bu deneyde yksek reaktiviteli Aliaa agregas ve orta derecede reaktivite gsteren Altnoluk agregalar seilmitir. Numuneler, kr prosedr ASTM C1260a benzer beton mikrobar yntemine gre hazrlanmtr. ekil 6.8de 80C scaklkta suda ilk kr sresi 4 saat olarak deitirilen numunelerin genlemeleri grlmektedir. ASTM C1260 hzlandrlm har ubuu metodunda da grld gibi Aliaa agregas, Altnoluk agregasna kyasla daha reaktif bir agregadr.

77

0,4 Aliaa 4sa. 0,3 Genleme (%) Altnoluk 4sa.

y = 0,0113x R2 = 0,9614

0,2

0,1

y = 0,0018x R2 = 0,8703

0,0 0 7 14 21 Kr Sresi (Gn) 28 35

ekil 6.8 lk kr sresi 4 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

Aliaa ve Altnoluk agregalaryla beton mikrobar yntemine gre hazrlanan numunelerin 80C scaklkta suda ilk kr sresi 8 saat olarak deitirilmitir. lk kr sresinin 4 saatten 8 saate karlmas genlemeleri azaltmtr (ekil 6.9). ekil 6.10da 80C scaklkta suda ilk kr sresi 12 saat olarak deitirilen numunelerin genlemeleri grlmektedir. ekil 6.11de 80C scaklkta suda ilk kr sresi 16 saat olarak deitirilen numunelerin genleme dorular verilmitir. Buna gre, her iki agrega iin genleme deerleri 4, 8 ve 12 saat krlenen rneklerden fazladr. ekil 6.12de 80C suda ilk kr sresi 24 saat olan, dolaysyla beton mikrobar deneyine uygun krlenen kontrol numunelerinin genleme deerleri verilmitir. 80C scaklkta suda ilk kr sresi 48 saat olarak deitirilen numunelerin genleme dorular ekil 6.13de verilmitir. 48 saat krlenen beton mikrobar deneyi rnekleri, dierlerine benzer veya az miktarda yksek genleme gstermitir.

78

0,4 Aliaa 8sa. 0,3 Genleme (%) Altnoluk 8sa.

y = 0,0104x R2 = 0,9931 y = 0,0015x R2 = 0,7559

0,2

0,1

0,0 0 -0,1 Kr Sresi (Gn) ekil 6.9 lk kr sresi 8 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri 7 14 21 28 35

0,4 Aliaa 12sa. 0,3 Genleme (%) Altnoluk 12sa.

y = 0,0113x R2 = 0,8656

0,2
y = 0,0019x R2 = 0,6205

0,1

0,0 0 7 14 21 Kr Sresi (Gn) 28 35

ekil 6.10 lk kr sresi 12 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

79

0,4 Aliaa 16sa. 0,3 Genleme (%) Altnoluk 16sa.

y = 0,0113x R2 = 0,9804

0,2

y = 0,0027x R2 = 0,6603

0,1

0,0 0 7 14 21 28 35 Kr Sresi (Gn) ekil 6.11 lk kr sresi 16 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

0,4 Aliaa=kontrol y 0,0119x 0,3 Genleme (%)

R = kontrol Altnoluk 0,8736
2

0,2

y = 0,0023x R2 = 0,9389

0,1

0,0
0 7 14 21 28 35

-0,1

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.12 Kontrol mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

80

0,4 Aliaa 48sa. Altnoluk 48sa. 0,3 Genleme (%)

y = 0,0114x R2 = 0,9637

0,2

y = 0,0028x R2 = 0,9899

0,1

0,0 0 7 14 21 Kr Sresi (Gn) 28 35

ekil 6.13 lk kr sresi 48 saat olan mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

Beton mikrobar deneyinde yaklak 30 gnden sonra zamana bal genleme diyagramlarnda eri eilim deitirdii iin, deney metodunun nerdii 30 gnlk lmleri incelemek yeterli grnmektedir. 6.2. Farkl lk Kr Koulunun Deney Sonularna Etkisi 6.2.1. ASTM C1260 metodu deney verileri ASTM C1260 standardna gre hazrlanan numuneler, 80C scaklkta suda ilk kr yerine, dorudan 1 M NaOH zeltisinde krlenmitir. Drt farkl agrega tipine uygulanan bu kr koulunun etkisi ekil 6.14de grlmektedir. Bu ekilde krlenen rneklerin ilk birka gndeki genlemeleri ilk kr 80C suda yaplan numunelere kyasla yksek olmasna ramen, 14 gnlk genlemeleri ilk kr 80C suda yaplan numunelerle benzer deerdedir.

81

1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Uak NaOH Aliaa NaOH Altnoluk NaOH Ahmetli NaOH

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn) ekil 6.14 lk kr koulu deitirilen har numunelerinin zamana bal genleme deerleri

6.2.2. Beton mikrobar deney verileri Beton mikrobar yntemine gre hazrlanan kontrol numunelerinden farkl olarak 80C scaklkta suda yaplan ilk kr yerine, numuneler dorudan 1 M NaOH zeltisinde krlenmitir. Bu rneklerin genlemeleri ekil 6.15de verilmektedir. Bu kr kouluna tabi tutulan numunelerin genlemeleri, ilk kr 80C scaklkta suda yaplan numunelere gre daha yksek deer vermitir. Bu davran, mikrobar rneklerinin dk S/ oranndan dolay dk ilenebilirliinden kaynakl olabilir. Bu numunelerin yeterli miktarda sktrlamamasndan dolay daha fazla boluk ierdii dnlmektedir. lk gnde 80C suda bekletildiinde gzenekler su ile dolmaktadr. Byk olaslkla yksek scaklktaki su kr hidratasyonun geliimi ile geirimlilii azaltmaktadr.

82

0,7 0,6 0,5 Genleme (%) 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 -0,1 7 14 21 28 35 Kr Sresi (Gn)
y = 0,0119x R2 = 0,8716 y = 0,0218x R2 = 0,9279

Aliaa NaOH Altnoluk NaOH

ekil 6.15 lk kr koulu deitirilen mikrobar numunelerinin zamana bal genleme deerleri

6.3. Silis Dumannn Alkali-Silis Reaksiyonu Genlemelerine Etkisi Deneysel almann bu aamasnda, reaktivite potansiyeli bulunan Aliaa, Ahmetli, Uak ve Altnoluk agregas ile hazrlanan numunelerin silis duman yardm ile zararl genlemelerinin azaltlmasna allmtr. Bu etkileri gzlemlemek amacyla, ASTM C1260hzlandrlm har ubuu ve beton mikrobar deney yntemi kullanlmtr. Silis duman (SD1 ve SD2) imentonun ktlece %5, %10 ve %15i kadar kullanlmtr. Katk kullanm ile birlikte katknn inceliine ve su ihtiyac zelliine bal olarak harlarn yaylma deerleri d gstermitir. Pek ok aratrmac ASTM C1260da olduu gibi, harcn geirimlilik ve dayanm gibi dier etkilerini gz nnde tutarak sabit su/imento orannda allmasn nermektedir. Bu sebeple yaylma deerini dzeltmek iin SD katkl harlarda herhangi bir dzeltme yaplmam fakat kalplara yerletirme esnasnda sktrmaya zen gsterilmi ve baz beton ve har karmlarnda RHEOBUILD 181 R

83

marka bir eit su azaltc katk kullanlmtr. lmler 14 gn sonrasnda da yaklak 8 hafta devam ettirilmitir. 6.3.1. ASTM C1260 metodu deney verileri ekil 6.16da SD1in %5 orannda kullanmnn genlemelere etkisi grlmektedir. Reaktif agregalarla birlikte imentonun ktlece %5 orannda SD1 kullanm ASTM C1260 standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altna indirememitir. Aliaa agregasyla hazrlanan harlarn genlemelerinin dier agregann genlemelerine kyasla daha fazla olduu ve zamanla aradaki farkn artt grlmektedir. Uak, Altnoluk ve Ahmetli agregalaryla %5 SD1 ieren rneklerin genleme eilimleri olduka benzerdir. Bu karmlarn yaylma deerleri silis duman iermeyen kontrol numunelerine yakndr. imentonun ktlece %10 orannda SD1 kullanm sonular ekil 6.17de verilmektedir. %10 SD1 kullanm, Aliaa agregas ieren numunelerde standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altna indirememitir. Ahmetli, Uak, Altnoluk agregas ieren rneklerde bu oranda SD1 silis duman kullanmnn ASR genlemelerini azaltmada etkili olduu grlmektedir. Burada Uak ve Ahmetli agregalarnn ileriki zamanlardaki genleme eilimleri benzer ekilde devam etmitir. Kontrol rneklerinde olduu gibi %10 SD1 ieren rneklerde de Aliaa agregas dierlerine kyasla daha yksek genleme gsterirken en dk genlemeyi Altnoluk agregas ieren rnekler gstermitir. imento yerine %15 orannda SD1 kullanm genlemelere etkisi ekil 6.18de verilmitir. Buna gre, Aliaa agregas ieren numunelerin genlemeleri standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altna dmemitir. Ahmetli, Uak, Altnoluk agregas ieren rneklerde bu oranda SD1 silis dumannn ASR genlemelerini azaltmada etkili olduu grlmektedir. %15 SD1 ieren rneklerin genleme eilimleri incelendiinde, Uak agregas ieren har genlemelerinin ilk zamanlarda dk olmasna karn ileri zamanlarda Ahmetli agregas genlemelerine olduka yaklat grlmektedir. Bu da hzlandrlm metotlar ile mineral katk etkisi deerlendirilirken 14 gnlk genleme deerinin kstas alnmasnn sorun yaratabileceini gstermektedir. SD1 ieren har

84

numunelerinin hi birinde akkanlatrc katk kullanmna gerek grlmemitir.

1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 Genleme (%) 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 42 49 56 63 Kr Sresi (Gn)
ASTM C1260 genleme limiti

Uak+%5SD1 Aliaa+%5SD1 Altnoluk+%5SD1 Ahmetli+%5SD1

ekil 6.16 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %5 orannda kullanmnn etkisi

imentonun ktlece %5 orannda SD2 katks kullanm, tm agregalar iin 14 gnlk genlemeleri %0.1 genleme limitinin altna drememitir (ekil 6.19). Burada en yksek genlemeleri Aliaa agregas, en dk genlemeleri ise Altnoluk agregas vermektedir. Uak ve Ahmetli agregalarnn genleme eilimleri ise birbirine olduka benzerdir. Bu karmlarda akkanlatrc katk kullanlmamtr.

85

0,9 0,8 0,7 Genleme (%) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 42 Kr Sresi (Gn) 49 56 63
ASTM C1260 genleme limiti

Uak+%10SD1 Aliaa+%10SD1 Altnoluk+%10SD1 Ahmetli+%10SD1

ekil 6.17 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %10 orannda kullanmnn etkisi

0,5 0,4 Genleme (%) 0,3 0,2

ASTM C1260 genleme limiti

Uak+%15SD1 Aliaa+%15SD1 Altnoluk+%15SD1 Ahmetli+%15SD1

0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 42 Kr Sresi (Gn) 49 56 63

ekil 6.18 Har numunelerinde SD1in imento yerine arlka %15 orannda kullanmnn etkisi

86

1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 Genleme (%) 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 42 49 56 63 Kr Sresi (Gn)
ASTM C1260 genleme limiti

Uak+%5SD2 Aliaa+%5SD2 Altnoluk+%5SD2 Ahmetli+%5SD2

ekil 6.19 Har numunelerinde SD2nin imento yerine arlka %5 orannda kullanmnn etkisi

imentonun ktlece %10 orannda SD2 kullanm Aliaa, Ahmetli ve Uak agregas ieren numunelerde genlemeyi standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altna indirememitir (ekil 6.20). Altnoluk agregas ieren rneklerde bu oranda SD2 silis duman kullanmnn ASR genlemelerini azaltmada yeterli mertebede etkili olduu grlmektedir. Genleme eilimleri kyaslandnda uzun vadede de Aliaa agregas ieren rneklerin genlemelerinin dierlerine kyasla yksek olduu, Uak ve Ahmetli agregas ieren rneklerin genleme eilimlerinin olduka benzer olduu grlmektedir. %10 SD2 ieren har numunelerinde ilenebilirlii arttrmak iin Aliaa agregas ieren numunelerde ktlece %1.14, Ahmetli agregas ieren numunelerde

87

ktlece %0.55, Altnoluk agregas ieren numunelerde ktlece %0.77 ve Uak agregas ieren numunelerde ise ktlece %0.77 balayc madde oranlarnda akkanlatrc katk kullanlmtr. imentonun ktlece %15 orannda SD2 kullanm Aliaa, Ahmetli, Uak ve Altnoluk agregas ieren numunelerin 14 gnlk genlemesini standardnn ngrd %0.1 genleme limitinin altna indirip ASR genlemelerini azaltmada etkili olduu grlmektedir (ekil 6.21). 28 gnden sonra Aliaa agregas ieren rneklerin genlemeleri hzla artmtr. %15 SD2 ieren har numunelerinde ilenebilirlii arttrmak iin Aliaa agregas ieren numunelerde ktlece %1.75, Ahmetli agregas ieren numunelerde ktlece %0.82, Altnoluk agregas ieren numunelerde ktlece %0.98 ve Uak agregas ieren numunelerde ise ktlece %1.02 balayc madde orannda akkanlatrc katk kullanlmtr.
1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7 Uak+%10SD2 Aliaa+%10SD2 Altnoluk+%10SD2 Ahmetli+%10SD2

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28 35 42 Kr Sresi (Gn)

49

56

63

ekil 6.20 Har numunelerinde SD2in imento yerine arlka %10 orannda kullanmnn etkisi

88

0,7 0,6 Genleme (%) 0,5 0,4 0,3 0,2

ASTM C1260 genleme limiti

Uak+%15SD2 Aliaa+%15SD2 Altnoluk+%15SD2 Ahmetli+%15SD2

0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 42 Kr Sresi (Gn) 49 56 63

ekil 6.21 Har numunelerinde SD2in imento yerine arlka %15 orannda kullanmnn etkisi

6.3.2. Beton mikrobar deney verileri SD1 ve SD2 iki tip silis dumannn farkl oranlarda kullanmnn Aliaa agregas ieren beton mikrobar rneklerinin genlemelerine etkisi ekil 6.22de verilmitir. SD1 ve SD2 kullanmnn genlemeleri azaltmada etkili olduu grlmektedir. Farkl oranlarda ve trde silis duman kullanmnn genlemeleri azaltmada etkisi 30 gnlk deerlere gre srasyla %5 SD1, %5 SD2, %10 SD1, %15 SD1, %10 SD2, %15 SD2 olarak artmaktadr. SD1 ve SD2 iki tip silis dumannn farkl oranlarnda Altnoluk agregas ieren beton mikrobar numunelerine etkisi ekil 6.23de verilmitir. Farkl oranlarda ve trde silis duman kullanmnn genlemeleri azaltmada etkisi 30 gnlk deerlere gre %5 SD2, %5 SD1, %10 SD1, %10 SD2, %15 SD1, %15 SD2 olarak artmaktadr. SD2 tr silis duman, beton mikrobar genlemelerini azaltmada daha etkili grnmtr. rnekleri ASR

89

0,4 Aliaa+%5SD1 Aliaa+%10SD1 Aliaa+%15SD1 Aliaa+%5SD2 Aliaa+%10SD2 Aliaa+%15SD2 Aliaa kontrol

0,3 Genleme (%)

0,2

0,1

0,0 0 -0,1 Kr Sresi (Gn) 7 14 21 28 35

ekil 6.22 Aliaa agregas ieren mikrobar numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

0,2

Genleme (%)

0,1

Altnoluk+%5SD1 Altnoluk+%10SD1 Altnoluk+%15SD1 Altnoluk+%5SD2 Altnoluk+%10SD2 Altnoluk+%15SD2 Altnoluk kontrol

0,0

14

21

28

35

-0,1

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.23 Altnoluk agregas mikrobar numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

90

6.4 Agrega Tipine Gre Deney Sonularnn ncelenmesi 6.4.1. ASTM C1260 metodu deney verileri Uak agregas ieren ve farkl srelerde ilk su krne tabi tutulan numunelerin, 14 gnlk genlemeleri; 48sa: %0.543, 8sa: %0.469, 16sa: %0.461, 4sa: %0.436, dorudan NaOH zeltisinde: %0.434, 12sa: %0.373, kontrol: %0.355 eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr (ekil 6.24). Farkl ilk kr sreleri sonularnn aralarnda incelenmesinde bu zamana bal genleme erilerinin ylma eklinde birbirine ok yakn olduu grlmektedir. Aliaa agregas ieren ASTM C1260 harlarnn farkl ilk kr koullarnda genlemeleri ekil 6.25de verilmitir. Bu numunelerin 14 gnlk genlemeleri; 8sa: %1.020, 16sa: %0.927, 48sa: %0.804, NaOH: %0.790, 4sa: %0.734, 12sa: %0.725, kontrol: %0.693 eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr. 80C suda 8sa ve 16sa ilk kr srelerinde numuneler daha fazla genleme art gstermitir. Genel olarak zamana bal genleme erilerinin ylma eklinde birbirine ok yakn gittii grlmektedir. Altnoluk agregas ieren ASTM C1260 har numunelerinin 14 gnlk genlemeleri; 48sa: %0.324, 16sa: %0.306, 12sa: %0.257, kontrol: %0.246, 4sa: %0.234, 8sa: %0.222 NaOH: %0.109 eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr. Dorudan NaOHde krlenen numunelerin genleme artlar dier numunelere gre dk deerde kalmtr (ekil 6.26). Ahmetli agregas ieren ASTM C1260 harlarnn 14 gnlk genlemeleri ekil 6.27de verilmitir. Buna gre; 48sa: %0.476, 12sa: %0.464, 4sa: %0.436, 16sa: %0.425, NaOH: %0.411, kontrol: %0.403, 8sa: %0.298 eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr. 8sa 80C suda ilk kr uygulanan numunenin genleme erisi ilk haftadan sonra dier erilere gre azalarak art gstermitir. 4sa 80C suda ilk kr uygulanan numune ise ileri yalarda dier numunelere kyasla fazla genleme gstermitir.

91

1,1 1,0 0,9 0,8 Genleme (%) 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Uak Uak Uak Uak Uak Uak Uak

4sa. 8sa. 12sa. 16sa. kontrol 48sa. NaOH

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28 35 42 Kr Sresi (Gn)

49

56

63

ekil 6.24 Uak agregas har numunelerinin farkl ilk koullarnda genleme deerleri

Kontrol numunelerine gre farkl ilk kr koullarnn yksek deerde olmasa da genlemeleri deitirdii grlmektedir (ekil 6.28, Tablo 6.1). Ancak, suda kr sresi ile 14 gnlk genlemeler arasnda anlaml bir iliki bulunamamtr. Drt tip agrega, farkl ilk kr koullarndan ayn ekilde etkilenmemitir. SD1 ve SD2 iki tip silis dumannn farkl oranlarnda kullanmnn Uak agregas ile dklen harlarn genlemelerine etkisi ekil 6.29da grlmektedir. imentonun ktlece %10 ve %15 orannda SD1 ve %15 orannda SD2 kullanmnn Uak agregas ieren numunelerde genleme artn standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altnda tutup ASR genlemelerini azaltmada yeterli mertebede etkili olduu grlmektedir.

92

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Genleme (%)

Aliaa 4sa. Aliaa 8sa. Aliaa 12sa. Aliaa 16sa. Aliaa kontrol Aliaa 48sa. Aliaa NaOH

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn)

ekil 6.25 Aliaa agregas ieren har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

ekil 6.30da Aliaa agregas ile farkl oranlarda imento yerine SD1 veya SD2 ieren ASTM C1260 harlarnn genlemeleri grlmektedir. Buna gre, imentonun ktlece %15 orannda SD2 kullanmnn Aliaa agregas ieren numunelerin genlemelerini standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altnda tutup ASR genlemelerini azaltmada yeterli derecede etkili olduu grlmektedir.

93

0,7 0,6 Genleme (%) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 7

Altnoluk 4sa. Altnoluk 8sa. Altnoluk 12sa. Altnoluk 16sa. Altnoluk kontrol Altnoluk 48sa. Altnoluk NaOH

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28 35 42 Kr Sresi (Gn)

49

56

63

ekil 6.26 Altnoluk agregas har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Genleme (%)

Ahmetli 4sa. Ahmetli 8sa. Ahmetli 12sa. Ahmetli 16sa. Ahmetli kontrol Ahmetli 48sa. Ahmetli NaOH

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28 35 42 Kr Sresi (Gn)

49

56

63

ekil 6.27 Ahmetli agregas har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

94

1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Aliaa Ahmetli Uak Altnoluk ASTM C1260 (14-gnlk genlemeler) 4sa 8sa 12sa 16sa Kontrol 48sa NaOH

ekil 6.28 Har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

Tablo 6.1 Har numunelerinin farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

ASTM C1260 (14-gnlk genlemeler, %) Aliaa Ahmetli Uak Altnoluk 0.734 0.436 0.436 0.234 1.020 0.298 0.469 0.222 0.725 0.464 0.373 0.257 0.927 0.425 0.461 0.306 0.693 0.403 0.355 0.246 0.804 0.476 0.543 0.324 0.790 0.411 0.434 0.109

4sa 8sa 12sa 16sa Kontrol 48sa NaOH

95

0,9 0,8 0,7 Genleme (%) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Uak+%5SD1 Uak+%10SD1 Uak+%15SD1 Uak+%5SD2 Uak+%10SD2 Uak+%15SD2 Uak kontrol

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn)
ekil 6.29 Uak agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

ekil 6.31de SD1 ve SD2 iki tip silis dumannn farkl oranlarnda Altnoluk agregas ieren ASTM C1260 harlarnn genlemelerine etkisi incelenmitir. imentonun ktlece %10, %15 orannda SD1 ve %10, %15 orannda SD2 kullanmnn Altnoluk agregas numunelerinde genlemelerini standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altnda tutup ASR genlemelerini azaltmada yeterli mertebede etkili olduu grlmektedir. SD1 ve SD2 iki tip silis dumannn farkl oranlarnda kullanmnn Ahmetli agregas ieren ASTM C1260 harlarna etkisi ekil 6.32de incelenmitir. imentonun ktlece %10, %15 orannda SD1 ve %15 orannda SD2 kullanmnn Ahmetli agregas numunelerinde genlemeleri standardnn ngrd 14 gnde %0.1 genleme limitinin altnda tutup ASR genlemelerini azaltmada yeterli lde etkili olduu grlmektedir.

96

2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0

Aliaa+%5SD1 Aliaa+%10SD1 Aliaa+%15SD1 Aliaa+%5SD2 Aliaa+%10SD2 Aliaa+%15SD2 Aliaa kontrol

Genleme (%)

ASTM C1260 genleme limiti

14

21

28

35

42

49

56

63

Kr Sresi (Gn) ekil 6.30 Aliaa agregas ieren har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

97

0,5 Altnoluk+%5SD1 Altnoluk+%10SD1 Altnoluk+%15SD1 Altnoluk+%5SD2 Altnoluk+%10SD2 Altnoluk+%15SD2 Altnoluk kontrol

0,4 Genleme (%)

0,3

0,2
ASTM C1260 genleme limiti

0,1

0,0 0 7 14 21 28 35 Kr Sresi (Gn) 42 49 56 63

ekil 6.31 Altnoluk agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

ekil 6.33 ve Tablo 6.2de grld zere 4 tip agrega iin de SD1 silis duman kullanm %5 ve %10 oranlarnda genlemeleri azaltmada SD2 silis dumanndan daha etkilidir. Ancak, %15 orannda silis duman kullanmnda SD2 silis duman SD1 silis dumanna kyasla genlemeleri indirgemede daha etkilidir. Silis duman kullanm har ilenebilirliini etkimektedir. Hazrlanan karmlarda sadece %10 ve %15 SD2 silis duman katkl numunelerinde akkanlatrc katk kullanlmtr. SD2 silis duman, yapsnda daha fazla miktarda SiO2 bulundurmas, dolaysyla imentonun alkalileriyle daha abuk reaksiyona girmesi sebebiyle genlemeleri indirgemede daha etkili olabilir. Ayrca, hazrlanan karmlarn ilenebilirlii gz nne alndnda SD2 silis dumannn muhtemelen daha ince partikller halinde olmas genlemeleri indirgemede yine etkili olmu olabilir.

98

1,0 Ahmetli+%5SD1 0,9 0,8 0,7 Genleme (%) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2
ASTM C1260 genleme limiti

Ahmetli+%10SD1 Ahmetli+%15SD1 Ahmetli+%5SD2 Ahmetli+%10SD2 Ahmetli+%15SD2 Ahmetli kontrol

0,1 0,0 0 7 14 21 28 35 Kr Sresi (Gn) 42 49 56 63

ekil 6.32 Ahmetli agregas har numunelerinde silis dumannn genleme deerlerine etkisi

Tablo 6.2 Silis duman kullanlan har numunelerinde genleme deerleri

ASTM C1260 (14-gnlk genlemeler) Aliaa Ahmetli Uak Altnoluk 0.693 0.403 0.355 0.246 0.384 0.173 0.131 0.154 0.186 0.059 0.083 0.012 0.145 0.107 0.027 0.023 0.407 0.310 0.243 0.117 0.358 0.174 0.176 0.038 0.031 0.011 0.007 0.011

Kontrol 5SD1 10SD1 15SD1 5SD2 10SD2 15SD2

99

0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Aliaa Ahmetli Uak Altnoluk ASTM C1260 (14-gnlk genlemeler) Kontrol 5SD1 10SD1 15SD1 5SD2 10SD2 15SD2

ekil 6.33 Har numunelerinde silis duman kullanmnn genleme deerlerine etkisi

6.4.2. Beton mikrobar deney verileri ekil 6.34 ve Tablo 6.3de beton mikrobar numunelerinde ilk kr koulunun genleme deerlerine etkisi grlmektedir. Aliaa agregas ieren mikrobar numunelerinin 30 gnlk genlemeleri, 16saat, 4saat, 48saat, 8saat, kontrol, 12saat ilk kr sresinde hazrlanan eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr. Altnoluk agregas ieren beton mikrobarlarn 30 gnlk genlemeleri, 48saat, 16saat, kontrol, 4saat, 12saat, 8saat ilk kr sresinde hazrlanan eklinde byk deerden aza doru sralanmaktadr. ASTM C1260 hzlandrlm har ubuu yntemi ile de deneyleri yaplan Aliaa ve Altnoluk agregas, iki yntem arasnda farkl ilk kr srelerine gre deerlendirmede benzerlik gstermemitir. 80C suda yerine dorudan NaOHda krlenen numuneler fazla genleme art gstermitir. Grattan-Bellewin nerdii, 30 gnlk, %0.05 genleme limiti gz nne alndnda Altnoluk agregas ieren numunelerin genlemelerinin limite yakn ve zerinde olduu, Aliaa agregas ieren numunelerin ise limitin olduka zerinde olduu grlmektedir.

100

0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Aliaa Altnoluk BMD (30-gnlk genlemeler)

4sa 8sa 12sa 16sa Kontrol 48sa NaOH

ekil 6.34 Mikrobar numunelerinde ilk kr koulunun genleme deerlerine etkisi

Tablo 6.3 Mikrobar numunelerinde farkl ilk kr koullarnda genleme deerleri

BMD (30-gnlk genlemeler) Aliaa Altnoluk 0.322 0.060 0.314 0.046 0.289 0.049 0.326 0.074 0.300 0.066 0.320 0.076 0.626 0.337

4sa 8sa 12sa 16sa Kontrol 48sa NaOH

imentonun ktlece %5, 10, 15 oranlarnda SD1 ve SD2 silis duman kullanm ile hazrlanan beton mikrobar rneklerinin 30 gnlk genleme deerleri ekil 6.35 ve Tablo 6.4de grlmektedir. Silis duman kullanm Aliaa ve Altnoluk agregas ieren numunelerde genlemeyi azaltmada etkili olmaktadr. Bu etki silis duman miktar arttka artmtr. Daha az reaktif olan Altnoluk agregas ieren karmlarda %10-15 silis duman kullanm genlemeleri GrattanBellewin nerdii, 30 gnlk, %0.05 limitinin altna drmtr.

101

Ancak, ok reaktif olan Aliaa agregasndan kaynaklanan genlemeler, kullanlan tm silis duman oranlarnda limitin altna drlememitir. SD2 silis duman ierdii fazla silisten ve muhtemelen daha ince olduundan SD1e kyasla genlemeleri azaltmada daha etkin olduu grlmektedir.

0,4 Kontrol 0,3 5SD1 10SD1 0,2 0,1 0,0 Aliaa Altnoluk 15SD1 5SD2 10SD2 15SD2

BMD (30-gnlk genlemeler)

ekil 6.35 Mikrobar numunelerinde silis duman kullanmnn etkisi

Tablo 6.4 Silis duman kullanlan mikrobar numunelerinde genleme deerleri

BMD (30-gnlk genlemeler) Aliaa Altnoluk 0.300 0.066 0.285 0.062 0.229 0.042 0.166 0.034 0.240 0.064 0.112 0.035 0.058 0.015

Kontrol 5SD1 10SD1 15SD1 5SD2 10SD2 15SD2

102

6.5. Uygulanan ki Deney Ynteminin Karlatrlmas ekil 6.36da farkl ilk kr srelerinde iki deney ynteminin karlatrlmas verilmektedir. Daha dk genleme deerleri gsteren Altnoluk agregas ile hazrlanan numunelerin sonular eim izgisinin sol ksmnda, daha yksek genleme deerleri gsteren Aliaa agregas ile hazrlanan numunelerin sonular eim izgisinin sa ksmnda toplanmtr. ASTM C1260 deneyleri genleme deerlerinin daha yksek olmasnn nedeni, ASTM C1260 numune boyutlarnn daha ince ve daha uzun olmas, dolaysyla, reaksiyonda hzlandrc etken oluturmasdr. Ayrca, ASTM C1260 deneylerinde kullanlan agregalarn daha ince olmas reaksiyonu hzlandrp daha yksek genleme veren dier bir faktrdr.

0,5 Beton Mikrobar Deneyi Genlemesi (%) 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 ASTM C1260 Deneyi Genlemesi (%) ekil 6.36 Farkl ilk kr srelerinde iki deney ynteminin karlatrlmas
y = 0,4188x - 0,0401 R = 0,9637

ekil 6.37de silis duman etkinliinde kullanlan iki deney ynteminin karlatrlmas verilmektedir. Silis duman kullanmyla azalan genleme deerleriyle ekil 6.36 sonularna kyasla iki farkl agrega ile hazrlanan numunelerin genleme deerleri birbirine yaklamtr. Silis duman etkinlii lmnde bu iki deney sonular arasnda korelasyonun daha dk olduu grlmektedir.

103

0,3 Beton Mikrobar Deneyi Genlemesi (%)

y = 0,5131x + 0,032 R = 0,8186

0,2

0,1

0,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 ASTM C1260 Deneyi Genlemesi (%)

ekil 6.37 Silis duman etkinlii tespitinde iki deney ynteminin karlatrlmas

6.6. Hazrlanan Har Karmlarnn Yaylma Deerleri ASTM C1260 kapsamnda hazrlanan har karmlarnn kimyasal katk iermeyen (ekil 6.38) ve ieren (ekil 6.39) yaylma deerleri sunulmutur. ekil 6.40da tm har numunelerinin yaylma deerleri birlikte verilmektedir.
200 Yaylma Deeri (mm) 150 100 50 0 Aliaa Ahmetli Altnoluk Uak Kontrol %5 SD1 %10 SD1 %15 SD1 %5 SD2

ekil 6.38 Akkanlatrc katk kullanmadan hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri

104

200 Yaylma Deeri (mm) 150 100 50 0 Aliaa Ahmetli Altnoluk Uak ekil 6.39 Akkanlatrc katk kullanlarak hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri %10 SD2 %15 SD2

Yaylma Deeri (mm)

200 150 100 50 0 Aliaa Ahmetli Altnoluk Uak

Kontrol %5 SD1 %10 SD1 %15 SD1 %5 SD2 %10 SD2 %15SD2

ekil 6.40 Hazrlanan har karmlarn yaylma deerleri

Tablo 6.5de karmlarda kullanlan Rheobuilt 181 R akkanlatrc katknn balayc madde %si olarak miktarlar verilmitir.
Tablo 6.5 Karmlarn ierdii akkanlatrc katk oranlar
SD ierii %10 SD2 %15 SD2 Aliaa 1.14 1.75 Ahmetli 0.55 0.82 Altnoluk 0.77 0.98 Uak 0.77 1.02

105

7.

SONULAR VE NERLER

Bu aratrmada elde edilen deney verilerinden aadaki sonular karlmaktadr: Deneysel almada kullanlan Aliaa, Uak, Ahmetli ve Altnoluk agregalar ile hazrlanan kontrol numunelerinin 14 gn sonundaki genlemeleri ASTM C1260 standardnn genleme limiti olan %0,1in zerinde kaldndan dolay agregalarn potansiyel olarak zararl genleme gsterdii belirlenmitir. ASTM C1260 har numuneleri arasnda en yksek genlemeler, Aliaa agregas ieren numunelerde kaydedilmitir. ASTM C1260a gre agregalar, farkl ilk kr srelerinde (4, 8, 12, 16 ve 48 saat) yine reaktivite potansiyeli gstermektedirler. Bunlar arasnda Aliaa agregas en reaktif agregadr. Ahmetli ve Uak agregas, Aliaa agregasna gre daha az reaktif olup reaktivite olarak aralarnda yer deitirmektedir. Bunlarn arasnda en az reaktivite gsteren Altnoluk agregasdr. lk kr sresinin deiimi, agregalarn ASR genlemelerini deitirmektedir. Ancak, suda kr sresi ile 14 gnlk genlemeler arasnda anlaml bir iliki bulunamamtr. Bu nedenle, ilk kr sresinin standart bir deer olarak sabit olmas gerektii grlmtr. Aksi taktirde deney sonular nemli mertebede deikenlik gsterir ve agregalarn kyaslanmas mmkn olmaz. Sonuta, 80C suda ilk kr sresinin ASR genlemeleri zerinde agrega trne bal olarak tutarsz bir etki yaratt anlalmtr. Silis duman kullanm oranlar deerlendirildiinde, ASTM C1260 deney metoduna gre, Aliaa agregas ieren numunelerde %15 SD2, Uak ve Ahmetli kumu ieren numunelerde %10 SD1, %15 SD1 ve %15 SD2, Altnoluk agregas ieren numunelerde ise %10 SD1, %15 SD1, %10 SD2 ve %15 SD2 imento yerine kullanmnn genlemeleri %0.1in altna indirdii grlmektedir. Kullanlan silis dumanlar arasnda gzken farkl performans silis dumanlarnn farkl silis ierii ve farkl inceliinden kaynaklanabilir. ASTM C1260 deney metoduna gre hazrlanan numunelerde SD1

106

silis duman kullanm %5 ve %10 oranlarnda genlemeleri azaltmada SD2 silis dumanndan daha etkilidir. Ancak, %15 orannda silis duman kullanmnda SD2 silis duman SD1 silis dumanna kyasla genlemeleri indirgemede daha etkilidir. ASTM C1260 standardna gre 80C suda ilk kr yerine, dorudan 1 M NaOH zeltisinde krlenen numunelerin ilk birka gndeki genlemeleri ilk kr 80C suda yaplan numunelere kyasla yksek olmasna ramen, 14 gnlk genlemeleri ilk kr 80C suda yaplan numunelerle benzer deerdedir. Beton mikrobar deney sonularna gre ASTM C1260 deney metodunda da grld gibi Aliaa agregas, Altnoluk agregasna kyasla daha reaktif bir agregadr. Beton mikrobar deney sonularnda yaklak 30 gnden sonra zamana bal genleme diyagramlarnda eri eilim deitirdii iin, deney metodunun nerdii 30 gnlk lmleri incelemek yeterli grnmektedir. lk kr sresinin deiimi beton mikrobar deneyi, ASTM C1260 ile yaplan deneyi sonularn farkl ekilde etkilemektedir. Dorudan 1 M NaOH zeltisi krnde tutulan Aliaa ve Altnoluk agregas beton mikrobar rnekleri ilk kr 80C suda yaplan numunelere gre daha fazla genleme art gstermektedir. Bu davran, mikrobar rneklerinin dk S/ oranndan dolay dk ilenebilirliinden kaynakl olabilir. Bu numunelerin yeterli miktarda sktrlamamasndan dolay daha fazla boluk ierdii dnlmektedir. lk gnde 80C suda bekletildiinde gzenekler su ile dolmaktadr. Byk olaslkla yksek scaklktaki su kr hidratasyonun geliimi ile geirimlilii azaltmaktadr. Beton mikrobar deneyinde silis duman kullanm genlemeleri azaltmada etkin olmutur. Bu etki silis duman miktar arttka artmtr. Daha az reaktif olan Altnoluk agregas ieren karmlarda %10-15 silis duman kullanm genlemeleri %0.05 limitinin altna drmtr. Ancak, ok reaktif olan Aliaa agregasndan kaynaklanan genlemeler, kullanlan tm silis duman oranlarnda limitin altna drlememitir.

107

Kullanlan her iki silis duman kullandklar oranlarda ASR genlemelerine azaltmaktadr. Ancak, SD2 silis duman ierdii fazla silisten ve muhtemelen daha ince olduundan SD1e kyasla genlemeleri azaltmada daha etkin olmaktadr. Aratrmada elde edilen deney sonularna dayanarak ileriki almalar iin aadaki neriler sunulmaktadr: ster ilk kr scakl isterse NaOH zeltisi scakl 80Cnin dnda deerlerle deitirilerek, bu scakln her iki hzlandrlm deney yntemi sonularna etkisi incelenebilir. Farkl olgunluk srelerinde test edilen ve sonular incelenen numunelerin dayanmlar da kyaslanabilir. Benzer deneyler KOH kullanlarak yaplabilir.

108

9. REFERANSLAR ACI 232.1R-94, 1994, Use of Natural Pozzolans in Concrete, American Concrete Institute Al-Dabbagh, I., 1986, Flint Characteristics and Alkali-Silica Reactivity, Proceedings of the 7th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction in Concrete, Grattan-Bellew, P.E. (ed.), Ottawa, Canada, pp.413-417 Andi, ., 2002, Alkali-Silis Reaksiyonunun Mineral ve Kimyasal Katklar Yardm ile Kontrol Altna Alnmas, E.. Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 90s. Andi akr, ., 2007, Alkali-Agrega Reaktivitesinin Tespitinde Kullanlan Deney Metotlarnn ncelenmesi, E.. Fen Bilimleri Enstits Doktora Tezi, zmir ASTM C1260; Standard Test Method for Potential Alkali Reactivity of Aggregates (Mortar-Bar Method) ASTM C1293; Standard Test Method for Determination of Length Change of Concrete Due to Alkali-Silica Reaction ASTM C227; Standard Test Method for Potential Alkali Reactivity of Cement-Aggregate ASTM C230; Standard Specification for Flow Table for Use in Tests of Hydraulic Cement ASTM C289; Test for Potential Alkali-Silica Reactivity of Aggregates (Chemical Method) ASTM C295; Standard Test Method for Petrographic Examination of Aggregates for Concrete ASTM C305; Standard Practice for Mechanical Mixing of Hydraulic Cement Pastes and Mortars of Plastic Consistency ASTM C490: Standard Practice for Use of Apparatus for the Determination of Length Change of Hardened Cement Paste, Mortar, and Concrete

109

ASTM C618; Standard Test Method for Coal Fly Ash and Raw or Calcined Natural Puzzolan for Use as Mineral Admixture in Concrete ASTM E11; Standard Specification for Wire Cloth and Sieves for Testing Purposes Barlow, D.F., Jackson, P.J., 1988, Available Alkalis in Pulverised FuelAsh and in Ground Granulated Slag Using ASTM C-311 Method, Cement and Concrete Research, 18, pp.235-248 Barringer, W.L., 1999, Using Accelerated Test Methods to Specify Admixtures to Mitigate Alkali-Silica Reactivity, Cement, Concrete and Aggregates, CCAGDP, Vol.21, No.2, pp. 165-172 Bekta, F., 2002, Preventive Measures Against Alkali-Silica Reaction (MS Thesis), Middle East Technical University, Ankara Bekta, F., Turanl L., 2002, Effects of Fibers on Cracking Due to AlkaliSilica Reaction, Cement and Concrete World 7, pp.56-61 Bekta, F., Turanl, L., Ostertag, C. P., 2005, New Approach in Mitigating Damage Caused by AlkaliSilica Reaction, http://www.ingentaconnect.com/content/klu/jmsc/2006/00000041/00000 017/00000108?crawler=true, Springer Science+Business Media Berube, M.A., Duchesne, J., 1992, Evaluation of Test Methods Used for Assesing the Effectiveness of Mineral Admixtures in Suppressing Expansion Due to Alkali-Aggregate Reaction, Proceedings, 4th International Conference on Fly Ash, Silica Fume, Slag and Natural Pozzolans in Concrete, Istanbul, Turkey, ACI SP-132, American Concrete Institute Detroit, pp.549-575 Berube, M.A., Fournier, B., 1992 Accelerated Test Methods for AlkaliAggregate Reactivity, Advances in Concrete Technology, ed. Malhotra, V.M., Energy, Mines and Resources, Ottowa, Canada Binal A., 2004, Pesimum Reaktif Agrega eriinin Alkali-Silika Reaksiyonuna Etkisinin Deneysel Yntemlerle Aratrlmas, stanbul niv. Mh. Fak. Yerbilimleri Dergisi C. 17, S.2, ss.119-128 Bleszynski, R.F., Thomas, M. D. A., 1998, Microstructural Studies of Alkali-Silica Reaction in Fly Ash Concrete Immersed in Alkaline

110

Solutions, Advanced Cement Based Materials, Volume 7, Issue 2, pp.6678 Boddy A. M., Hooton R. D., Thomas M.D.A., 2000, The Effect of Product Form of Silica Fume on its Ability to Control Alkali-Silica Reaction, Cement and Concrete Research, 30, pp.1139-1150 Boddy, A. M., Hooton, R. D., Thomas, M. D. A., 2003, The Effect of the Silica Content of Silica Fume on its Ability to Control AlkaliSilica Reaction, Cement and Concrete Research, Volume 33, Issue 8, pp.12631268 BS 812 Part 123, 1999, Method for the Determination of Alkali-Silica Reactivity: Concrete Prism Method, British Standards Institution BS 7943, 1999, Guide to the Interpretation of Petrographical Examinations for Alkali-Silica Reactivity, British Standards Institution Cook D.J., 1986, Natural Pozzolanas, Calcined Clay, Shale and Other Soils, Rice Husk Ash, Cement Replacement Materials, R.N. Swamy(ed), pp.1-70, Surrey University Pres CSA, A23.2-94, 1994, Test Method for Detection of Alkali-Silica Reactive Aggregate by Accelerated Expansion of Mortar Bars, Methods of Test for Concrete, Canadian Standards Association, Ontario, Canada. pp.236-242 CSA International, 2000, A23.1-00/A23.2-00 Concrete Materials and Methods of Concrete Construction/Methods of Test for Concrete, CSA International, 178 Rexdale Boulevard, Toronto, Ontario M9W 1R3 CSA A23.2-14A Potential Expansivity of Aggregates (Procedure for Length Change Due to Alkali-Aggregate Reaction in Concrete Prisms), pp.207-216 CSA A23.2-25A Test Method for Detection of Alkali-Silica Reactive Aggregate by Accelerated Expansion of Mortar Bars, pp.240-245 Diamond, S., 1976, A Review of Alkali-Silica Reaction and Expansion Mechanisms, Reactive Aggregates, Cement and Concrete Research, 6, pp.549-560

111

Duchesne, J., Brub, M., 2001, Long-Term Effectiveness of Supplementary Cementing Materials Against Alkali-Silica Reaction, Cement and Concrete Research, Volume 31, Issue 7, pp.1057-1063 Erdoan T. Y., Beton, Orta Dou Teknik niversitesi Yaynlar, 2003 Erkan, Y., 1999, Mamatik Petrografi, Hacettepe niversitesi, Mhendislik Fakltesi Yaynlar, Yayn No:40, Ankara, 183s. Fookes, P. G., 1980, An Introduction to the Influence of Natural Aggregates on the Performance and Durability of Concrete, Quarterly Journal of Engineering Geology, 123, pp.207-229 Fournier, B., Brub, M-A., Frenette, J., 2000, Laboratory Investigations for Evaluating Potential Alkali-Reactivity of Aggregates and Selecting Preventive Measures Against Alkali-Aggregate Reaction, Proc. 11th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, Quebec, pp. 287-296 Fournier, B., Malhotra, V.M., 1999, Evaluation of Laboratory Test Methods for Alkali-Silica Reactivity, Cement, Concrete and Aggregates, CCAGDP, Vol.21, No.2, pp.173-184 French, W.J., 1992, The Characterization of Potentially Reactive Aggregates, Proceedings of the 9th Intenational Conference on AlkaliAggregate Reaction in Concrete, pp.338-346 Glasser, F. P., 1992, Chemistry of Alkali-Aggregate Reaction - The Alkali-Silica Reaction in Concrete, R. N. Swamy (ed), pp.30-53, Van Nostrand Reinhold, New York Grattan-Bellew, P.E., 1989, Test Methods and Criteria for Evaluating the Potential Reactivity of Aggregates, Proceedinghs of the 8th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction Held in Kyoto, Japan, ed. Okada, K., Nishibayashi, S., Kawamura, M., pp.279-294 Grattan-Bellew, P.E., 1990, Synopsis of Current Research on AlkaliAggregate Reactivity with Emphasis on Papers Presented at the 8th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction Held in Kyoto, Japan 1989, Proceedings of the CANMET International Workshop on Alkali-Aggregate Reactions in Concrete: Occurences, Testing and

112

Control, Halifax, Canada, 25 pp. Grattan-Bellew, P.E., Cybanski, G., Fournier, B., Mitchell, L., 2003, Proposed Universal Accelerated Test for Alkali-Aggregate Reaction; The Concrete Microbar Test, Cement, Concrete, and Aggregates. Vol. 25, No. 2, pp.29-34 Gudmundsson, G., Olafsson, H., 1998, Alkali-Silica Reactions and Silica Fume 20 years of Experience in Iceland, Cement and Concrete Research, Volume 29, Issue 8, pp.1289-1297 Hansen, W. C., 1967, Basic Chemistry of Reactions of Aggregates in Portland Cement Concrete, J. of Materials, Vol. 2, No.2, pp.408-431 Helmuth, R., Stark D., Diamond, S., 1993, Alkali-Silica Reactivity: An Overview of Research, Strategic Highway Research Program, http://onlinepubs.trb.org/onlinepubs/shrp/SHRP-C-342.pdf, National Research Council, Washington Hobbs, D. W., 1988, Alkali-Silica Reaction in Concrete, Thomas Telford, London Hooton, R.D., 2000, Canadian Use of Ground Granulated Blast-Furnace Slag as a Supplement Cementing Material for Enhanced Performance of Concrete, Canadian Journal of Civil Engineering, Ottowa Ineson, P.R., 1990, Siliceous Components in Aggregates, Cement and Concrete Composites, 12(3), pp.185-190 Juenger, M. C. G., Ostertag, C. P., 2004, AlkaliSilica Reactivity of Large Silica Fume-Derived Particles, Cement and Concrete Research, Volume 34, Issue 8, pp.1389-1402 Karahan O., Ar K., Haktanr T., Ati C. D., 2005, ki Farkl Portland imentolu Betonlarn Dayanmna Zaman ve Kr Etkisinin Aratrlmas, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, 21 (1-2), ss.62-68 Katayama, T., 1996, Characteristics of Alkali Aggregate Reaction, The Study on the Maintenance and Rehabilitation of Highway Bridges in the Republic of Turkey, 11p, unpublished. Katayama, T., Kaneshige, Y., 1986, Diagenetic Changes in Potential

113

Alkali-Aggregate Reactivity of Volcanic Rocks in Japan - A Geological Interpretation, Proceedings of the 7Th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, P.E., Grattan-Bellew (ed.), Ottawa, Canada, pp.489-493 Korkan M., Turul A., 2004, Beton Agregas Olarak Kullanlacak Bazaltlarn Alkali-Silis Reaksiyonu Ynnden ncelenmesi, stanbul niv. Mh. Fak. Yerbilimleri Dergisi, C. 17, S. 2, ss.161-169 Kostuch, J. A, Walters, G. V., Jones, T. R., 1993, High Performance Concrete Incorporating Metakaolin - A Review, Concrete 2000. University of Dundee, pp.1799-1811 Marfil S. A., and Maiza, P. J., 2001, Deteriorated Pavements Due to the Alkali-Silica Reaction: A Petrographic Study of Three Cases in Argentina, Cem. Concr. Res. 31 (7) pp.1017-1021 McConnel, D., Mielenz, R.C., Holland, W.Y., Greene, K.T., 1947, Cement-Aggregate Reaction in Concrete, Proceedings American Society for Testing Materials, 44, pp.93-128 Mehta, P.K., 1981, Studies on Blended Portland Cements Containing Santorin Earth, Cement and Concrete Research, 11, pp.507-518 Michel, B., Gnagne, C., Thiebaut, J., Wackenheim, C., Maurin, B., 2000, Flint reactivity, 11th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, Brub, M.A., Fournier, B., Durand, B.(eds.), Ottawa, Canada, pp.71-80 Mielenz, R.C., Witte, L.P., Glantz, O.J., 1950, Effect of Calcination on Natural Pozzolana, Symposium on Use of Pozzolanic Materials in Mortars and Concretes, STP-99, American Society for Testing and Materials, Philedelphia, pp.43-91 Mizumoto, Y., Kosa, K., Ono, K., Nakano, K., 1986, Study on Cracking Damage of a Concrete Structure Due to Alkali-Silica Reaction, Proceedings of the 7th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, P.E., Grettan-Bellew (ed.), Ottawa, Canada, pp.204-209 Naiqian F., Tingyu, H., 1998, Mechanism of Natural Zeolite Powder in Preventing Alkali-Silica Reaction in Concrete, Advances in Cement

114

Research, 10, No.3, pp.101-108 Neville A. M., Properties of Concrete, Longman Group Limited, 1995 Oberholster, R.E., Davies, G., 1986, An Accelerated Method for Testing the Potential Alkali-Reactivity of Siliceous Aggregates, Cement and Concrete Research, Vol.16, pp.181-189 Poole, A.B., 1992, Introduction to Alkali-Aggregate Reaction Concrete, Congress on Alkali-Silica Reaction in Concrete, Swamy, R.N. (eds.), New York, USA, pp.1-29 Ramlochan, T., Thomas, M., Gruber K.A., 2000, The Effect of Metakaolin on Alkali-Silica Reaction in Concrete, Cement and Concrete Research, 30, pp.339-344 Ramyar K., Andi ., 2002, Alkali-Silis Reaksiyonunun Mineral ve Kimyasal Katklar Yardm ile Kontrol Altna Alnmas, TMB, TBTAK ve EBLTEM Destei ile Hazrlanan Rapor, 90s. Sabir, B. B., Wild, S., Bai J., 2001, Metakaolin and Calcined Clays as Pozzolans for Concrete: A Review, Cement and Concrete Composites, Volume 23, Issue 6, pp.441-454 Shehata, M. H., Thomas, M. D.A., 2000, The Effect of Fly Ash Composition on the Expansion of Concrete Due to Alkali-Silica Reaction, Cement and Concrete Research 30, pp.1063-1072 Shrimer, F. H., Ooi, O., Gerry, W. J., 2000, Control of Alkali-Aggregate Reactivity, Pointe Seraphine Berth Improvements, St. Lucia, , 11Th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, Brub, M.A., Fournier, B., Durand, B. (eds.), Quebec, Canada, pp.473-482 Shon, C., Zollinger, D. G., Sarkar, S. L., 2002, Evaluation of Modified ASTM C1260 Accelerated Mortar Bar Test for AlkaliSilica Reactivity, Cement and Concrete Research, Vol. 32, Issue 12, pp.1981-1987 Smith, M. R., and Collis, L., 2001, (eds.), Agregates: Sand, Gravel and Crushed Rock Aggregates for Construction purposes, Geological Society, Engineering Geology Special Publication 17, London Stark, D., Morgan, B., Okamoto, P., 1993, Eliminating or Minimizing

115

Alkali-Silica Reactivity, Strategic Highway Research Program, National Research Council, Washington, DC, pp.266 Swamy, R. N., 1990, The Alkali-Silica Reaction in Concrete, Thomson Litho Ltd., Scotland, UK Swamy, R.N., 1992, Alkali-Aggregate Reactions in Concrete: Material and Structural Implications, Sciences in Concrete Technology, Malhotra, V.M. (eds.), Ottawa, Canada, pp.533-581 Swamy, R. N., 1992, Role and Effectiveness of Mineral Admixtures in Relation to Alkali Silica Reaction The Alkali-Silica Reaction in Concrete, R. N. Swamy (ed), pp.96-121, Van Nostrand Reinhold, New York Swamy, R. N., 1992, Testing for Alkali Silica Reaction - The AlkaliSilica Reaction in Concrete, R. N. Swamy (ed), pp.54-95, Van Nostrand Reinhold, New York Taylor, G.D., 1991, Construction Materials, Longman Scientific & Technical Publications, London, Great Britain, 527s. Thomas, M. D. A., Innis, F. A., 1999, Use of the Accelerated Mortar Bar Test for Evaluating the Efficiency of Mineral Admixtures for Controlling Expansion Due to Alkali-Silica Reaction, Cement, Concrete and Aggregates (USA), Vol.21, No.2, pp.157-164 Thomas, M.D.A., Hooton, R.D., Rogers, C.A., 1997, Prevention of Damage Due to Alkali-Aggregate Reaction (AAR) in Concrete Construction-Canadian Approach, Cement, Concrete and Aggregates, vol.19, No.1,pp.26-30 Thomas, M.D.A., Innis, F.A., 1998, Effect of Slag on Expansion Due to Alkali-Aggregate Reaction in Concrete, ACI Materials Journal, 95, pp.716-724 Tordoff, M.A., 1990, Assesment of Prestressed Concrete Bridges Suffering from Alkali-Silica Reaction, Cement and Concrete Composites, 12(3), pp.203-210 TS 2517, 1977, Alkali Agrega Reaktivitesinin Kimyasal Yolla Tayini, Trk Standartlar Enst.

116

TS EN 1097-3, Agregalarn Fiziksel ve Mekanik zellikleri iin Deneyler-Blm 3: Gevek Yn Younluunun ve Boluk Hacminin Tayini TS EN 1097-6, Agregalarn Mekanik ve Fiziksel zellikleri iin Deneyler-Blm 6: Tane Younluu ve Su Emme Oran TS EN 197-1, Mart 2002, imento-Blm1: Genel imentolar, Birleim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri TS EN 933-1 Agregalarn Geometrik zellikleri iin Deneyler-Blm 1: Tane Bykl Dalm Tayini-Eleme Metodu Uur L. O., 2002, Alkali-Silika Reaksiyonu, Ankara, http://ebilgi.imoankara.org.tr/karma/bilgi/1.pdf Wakizaka, Y., 1998, Reactivity of Rocks and Minerals in Alkaline Solution. J. Res., Public Works Res. Inst. pp.34-146 Wakizaka, Y., 2000, AlkaliSilica Reactivity of Japanese Rocks, Engineering Geology, 56 (1-2) pp.211-221 Walters, G. V., Jones, T. R., 1991, Effect of Metakaolin on Alkali-SilicaReactions in Concrete Manufactured with Reactive Aggregates. In: Malhotra VM, editor. Proceedings of the Second International Conference on the Durability of Concrete, Montreal, Vol. II., pp.941-947 Wen, H.X., 1998, Alkali Aggregate Reaction in Concrete, Lecture Notes, Civil Engng. Dept., Hong Kong Unv, 20s. West, G., 1996, Alkali Aggregate Reaction in Concrete Roads and Bridges, Thomas Telford, UK, 163s. Xu, G. J. Z., Watt, D. F., Hudec, P. P., 1995, Effectiveness of Mineral Admixtures in Reducing ASR Expansion, Cement and Concrete Research, Vol. 25, Issue 6, pp.1225-1236 Xu, Z., Lan, X., Deng, M., and Tang, M., 2000, A New Accelerated Method for Determining the Potential Alkali-Carbonate Reactivity, Proc. 11th International Conference on Alkali-Aggregate Reaction, Quebec, pp.129-138