UVOD: Klizanje glatkih tokova moe se sprijeiti kada se po njihovom obimu nareu zubci.

Zupani par ine dva nazubljena elementa (zubanika), iji zubci meusobnim naizmjeninim dodirivanjem po bokovima pretvaraju jedno kruno kretanje u drugo ili kruno kretanje u pravolinijsko. Zubci pogonskog zupanika ulaze u meuzublje gonjenog zupanika i vre prinudno obrtno kretanje i prenosi obrtni moment. Zupani parovi primjenjuju se u svim oblastima tehnike: za asovnike i mjerne instrumente, pogonske radne masine, reduktore i druge maine. - Reduktori su mainski elementi koji slue za prenos obrtnog momenta i smanjenja proja obrtaja. Prema vrsti zupanog para reduktora, reduktor moe biti: -sa cilindrinim zupanicima (za paralelna vratila, a mogu biti ravni, kosi i strelasti zupci) -sa hiperboloidnim zupanicima (za mimoilazna vratila) -puni par (za mimoilazna vratila) -sa konusnim zupanicima (za vratila koja se sijeku a mogu biti pravi, kosi i zavojni zupci) Primjenom vie zupanih parova moe se ostvariti stepenasto promjenjlji prenosni odnos.

1.Prenik podeone krunice malog zupanika

d1 = 3

2T1 u +1 2 * 98000 2.3 + 1 * * KH * Z 2 = 3 * * 1.67 * 4632 = 139,7 [mm] 2 2 u 0.5 * 271 2. 3 * d

P 12 = 0.098 kNm = 98000 [ Nmm 121 ,41 = 3.14 * 1160 =121 ,41 s 1 30

gdje je:
T1 =

]
obrtni moment i ugaona brzina

*n
30

[ ]

b = 0.5 do 1.4 za poboljanje elike. S obzirom da je mali ugao bone linije ( =10 o ) i d1 relativno veliki broj zubaca ( Z1 = 21) ,usvaja =0.5 ;

Dinamika izdrljivost bokove zubaca od .1530 poboljano nitriranog prema tablici (4.5 M.E.II str.133) iznosi N H lim = 380 . Stepen sigurnosti protiv razaranja bokova zubaca S=1.4 do 2. Usvaja se S=1.4, mm 2 380 = 271 [N/mm2]; pa je dozvoljeni napon = H lim = S 1.4 u=2,3 -zadata vrijednost prenosnog odnosa; K A =1.3 -zadata vrijednost faktora spoljnih dinamikih sila. Za pretpostavljeni prenik podeona krunica manjeg zupanika d1 = 200 mm i ugaonu brzinu =121 ,41 brzina zupanika na podeonoj krunici v = r1 * = 0.1 * 121 .41 12 [m/s] Z1 21 = 12 * = 2,52 ,pa za kvalitet izrade zupanika IT9 prema dijagramu na slici 100 100 4.47 faktor dinamikih unutranjih sila K v =1,23 Prema tablici 4.4 faktor raspodjele optereenja K H =1.05 Prema tome, K H = K A * K v * K H =1.3 * 1.23 * 1.05 =1.67 . Znaajka v *

Uticaj elastinosti materijala za oba zupanika od elika Z E = 189 zupanike sa kosim zupcima sa x1 + x2 = 0.
Z = 2.5 * Z E * cos = 2.5 *189 * cos* 10 = 463 N mm 2

N ,pa za cilindrine mm 2

Modul zupanika u normalnoj ravni na bok zupca

mn = d1 139,7 * cos = * cos10 = 6,5193 Z1 21

Usvaja se standardna vrijednost modula mn = 8 [mm] (tab. 4.2 M.E.II str 98) eoni modul
mt = mn 8 = = 8,1632 [mm] cos cos 10

2.Stepen sigurnosti protiv loma zubaca y * F lim 1,8 * 205 s = FM = M = = 28,8 F F 12,8 gdje je:
yM = 1,8 za module m > 5mm

F lim = 205

N za .1530 poboljan,nitriran (tab. 4.5 M.E.II str. 133) mm 2

Napon u podnoju zubaca cilindrinih zupanika: Ft 1485 N F = YFa * Ysa * Y * Y * K A * KV * K F = 2.83 * 1.68 * 0.646 * 0.947 * *1.3 *1.23 * 1.04 = 12.8 b * mn 70 * 8 mm gdje je:
y Fa = 2.83 faktor oblika zubaca za Z =

Z = 22 i koeficijent pomjeranja x=o (tab.4.8 M.E.II); cos 3

ysa =1.68 faktor koncentracije napona (sl.4.54 M.E.II str. 137); 0.75 0.75 y = 0.25 + = 0.25 + = 0,646 faktor poloaja gdje je -stepen sprezanja profila; 1.89 10 y = 1 * = 1 0,63 * = 0.947 -uticaj oblika kosozubnih zupanika, =stepen 120 120

sprezanja bonih linija;

K A = 1.3 faktor spoljnih dinamikih sila;
KV =1.23 faktor

unutranjih dinamikih sila; K F =1.04 -faktor raspodjele optereenja. Usvojena je po preporuci neto manja vrijednost u odnosu na faktor K H (t.4.4 MEII) Geometrijske mjere i kinematski odnosi 3

Osnovna zupanica
o Ugao nagiba profila u normalnom prijesjeku n = 20 Ugao nagiba bone linije =10 o

Ugao nagiba profila uglavnom prijesjeka

tg t = tg n tg 20 = = 0,36734 cos cos 10

t = 20 .17 o Brojevi zubaca i njihov odnos

Z1 = 21 zadato .Z 2 = Z1 * i = 21 * 2,3 49;

Kinematski prenosni odnos u =

Z 2 49 = = 2,33 Z1 21

Pomjeranje profila jednako je nuli jer je x1 = x2 = 0 Prenici podeonih krunica:

d1 = Z1 * mt = 21 * 8,1632 = 171 ,5272 mm d 2 = Z 2 * mt = 49 * 8,1632 = 399 ,9968 mm

Usvaja se: d1=172 [mm] d2=400 [mm] Prenici osnovnih krunica :

d b1 = d1 * cos t = 172 * cos 20 .17 = 159 ,96 160 mm d b 2 = d 2 * cos t = 400 * cos 20 .17 = 372 mm rb1 = 80 mm

rb2 = 186 mm

Osno rastojanje zupanika: d + d 2 172 + 400 a= 1 = = 286 [mm] 2 2 Prenici podnonih krunica:
d f 1 = d1 2,4 * mn = 172 2,4 * 8 = 152 ,8[ mm ]

d f 2 = d 2 2,4 * mn = 400 2,4 * 8 = 380 ,8[ mm ]

Prenici tjemenih krunica:

d a1 = d1 + 2mn = 172 + 2 * 8 = 188 [ mm ] d a 2 = d 2 + 2mn = 400 + 16 = 416 [ mm ]

Podeoni koraci

pn = * mn = 3.14 * 8 = 25,12[ mm ]

pt = * mt = 3.14 * 8,1632 = 25,63[ mm ]

pbt = pt * cos t = 25,63 * 0,93 = 23,83[ mm ]

u normalnoj ravni; u eonoj ravni; osnovni korak

irina zupanika: b1 = * d1 = 0,5 * 172 = 86 [ mm ]

b2 = b1 4 = 86 4 = 82[ mm ]

Aktivna duina dodirnice

g = ra1 rb1 + ra 2 rb 2 a * sin t =
2 2 2 2

= 8836 6400 + 43264 34596 286 * 0,34 = = 45 .217 [ mm ]

Stepen sprezanja profila g 45,217 = = = 1,89 pbt 23,83 Stepen sprezanja bonih linija tg tg10 = b * = 86 * = 0,63
pbt 23,83

Ukupan stepen sprezanja

= + = 1,89 + 0,63 = 2,52

Mjere preko zubaca inVt=tgt20 .41 * =0.016 180

Z1 21 (tg t inV t ) + 0,5 = ( 0.36 0.126 ) + 0.5 = 2,06 2 Zw1=

Z2

Zw2=

(tg t inV t ) + 0,5 =

49

( 0.36 0.126 ) + 0.5 = 4,15 4

Usvaja se: Zw1=2 Zw2=4 Mjera preko Zw1=2 zubaca iznosi:

W2 = 127 ,7[ mm ]

W1 = mn * cos n [ ( Z w1 0.5) + Z1 * inV t + 2 x1tg t ] = 66,4[ mm]

Proraun vratila I Obimne sile

Ft1 = Ft 2 = 2 * T1 2 * 98000 * KA = *1,3 = 1485 [ N ] d1 8,1632 * 21

Radijalan sila
Fr1 = Fr 2 = Ft *

tg t 0,36 = 1485 * = 545 [ N ] cos 0,98

Aksijalna sila

Fa1 = Fa 2 = Ft * tg = 1485 * tg10 = 261[ N ]

Otpori oslonaca
FAV = FBV = Ft1 1485 = = 742 ,5[ N ] 2 2

=0

YAH + Fr1 FBH = 0 YAH = Fr1 FBH YAH = 545 + 397 ,2 YAH = 147 ,8 =147 ,8[ N ]

=0

Fr1 *

FBH

l1 d l Fa1 * 1 + FBH * 1 = 0 2 2 2 l1 Fa1 * d1 Fr1 * + 545 * 90 + 261 * 86 2 2 = = = 397 ,2[ N ] l1 180

Moment savijanja
D M SZH = FBH *

M SZV = FAV

l1 = 397 ,2 * 90 = 35748[ Nmm ] 2 l * 1 = 742,5 * 90 = 66825 [ Nmm ] 2

D ( 0 ) = 170 [ N / mm 2 ] ------------ tab 2.3 M.E.II str 45 0 = 1,29

D ( 1) = 220 [ N / mm 2 ]

D ( 1) 220 = = 55[ N / mm 2 ] S 4 D ( 0 ) 170 d = = = 42,5[ N / mm 2 ] S 4 Sd =

M iA = M iS = M SA 2 + (

0 1,29 * T )2 = 0 * T = * 98000 = 61250 [ Nmm ] 2 2 2

2

M iz = M sz

+ o * T = 90648 [ Nmm ] 2 32 * M ic 3 32 * 61250 = = 22,47[ mm ] * sd 3.14 * 55

d iA = d iB = d is = 3 d iz = 3

d A = d B = 35[ mm ] d s = 30[ mm ] d z = 40[ mm ]

32 * M iz 3 32 * 90648 = = 25,61[ mm ] * sd 3.14 * 55

Izbor i provjera leaja na vratilu I Leaj B na vratilu I optereen je sa FrB = 842 [ N ] i Fa = 261 [ N ] , broj obrtaja n = 1160 [min 1 ] , prenik rukavca d B = 35[ mm ] , radna temperature t 100 C . Na osnovu navedenih podataka bira se leaj 322 sa nosivou C = 43[ kN ] I C0 = 36 ,5[ kN ] (tab 2.11)
e = 0,41

v =1

F = x * vFr + Y * Fa = 1 * 1 * 842 = 842 [ N ] ,

Fa 261 = = 0,309 < e pa je x=0 y=0 v * Fr 842

f t =1

m=3,33

Vijek leaja:
8

Lh =

10 6 f t * C 10 6 43 3,33 ( ) = *( ) = 109342 [ h] 60 n F 60 * 1160 0,842

Leaj A na vratilu I optereen je sa FrA = 757 [ N ] i Fa = 261 [ N ] , broj obrtaja n = 1160 [min 1 ] , prenik rukavca d B = 35[ mm ] , radna temperature t 100 C . Na osnovu navedenih podataka bira se leaj 322 sa nosivou C = 43[ kN ] I C0 = 36 ,5[ kN ] (tab 2.11)
Fa 261 = = 0,345 < e pa je x=0 y=0 v * Fr 757
f t =1

F = x * vFr + Y * Fa = 1 * 1 * 757 = 757 [ N ] ,

m=3,33

Vijek leaja:
Lh = 10 6 f t * C 10 6 43 3,33 ( ) = *( ) = 97365 [ h] 60 n F 60 *1160 0,757

Provjera vratila I klina ispod zupanika I Za prenik

d s = 30 [ mm ]

10x8x35

lk = l b = 35 10 = 25 t1 = h t = 8 4,7 = 3,3 Ft = p= 2 * T1 2 * 98000 = = 6533 ds 30 Ft 6533 = = 79 ,19 N / mm 2 lk * t1 25 3,3

Za prenik d z = 40[ mm ]
lk = l b = 50 12 = 38 t1 = h t = 8 4,9 = 3,1 Ft = p= 2 * T1 2 * 98000 = = 4900 ds 40

12x8x50

Ft 4900 = = 76,23 N / mm 2 lk * t1 38 3,3

Proraun vratila II
9

Obimna sila
FCV = FDV =
Y =0

Ft 2 1485 = = 742 ,5[ N ] 2 2

YCH + Fr 2 FDH = 0 YCH = Fr 2 FDH

YAH = 545 +17 ,5 YAH = 527 ,5[ N ]

M
Fr 2 *

=0

FDH

l2 d Fa 2 * 2 FDH * l2 = 0 2 2 l d Fr 2 * 2 + Fa 2 * 2 545 * 90 + 261 * 200 2 2 = = = 17,5[ N ] l2 180

Moment savijanja
L M SZH = YCH * L M SZV

l2 = 527,5 * 90 = 47475[ Nmm ] 2 l = FCV * 2 = 742,5 * 90 = 66825[ Nmm ] 2

T2 = T1 * K A = 98000 * 1,3 = 127400 [ Nmm ]

M iA = M iS = M SA 2 + (

0 1,29 * T ) 2 = 0 * T2 = * 127400 = 82173 [ Nmm ] 2 2 2

2

M iz = M sz

+ o * T2 = 105915 [ Nmm ] 2 32 * M iS 3 32 * 821733 = = 28,78[ mm ] * sd 3.14 * 55

d iS = d iC = 3 d iz = 3

d C = d D = 40[ mm ] d s = 35[ mm ] d z = 45[ mm ]

32 * M iz 3 32 * 105915 = = 32,41[ mm ] * sd 3.14 * 55

Izbor i provjera leaja na vratilu II

10

Leaj C na vratilu II optereen je sa FrC = 911 [ N ] i Fa = 261 [ N ] , broj obrtaja n = 1160 [min 1 ] , prenik rukavca d C = 40 [ mm ] , radna temperature t 100 C . Na osnovu navedenih podataka bira se leaj 302 sa nosivou C = 38 [kN ] I C0 = 31,5[ kN ] (tab 2.11)
Fa 261 = = 0,286 < e pa je x=0 y=0 v * FrC 911
f t =1

F = x * vFrC + Y * Fa = 1 * 1 * 911 = 911[ N ] ,

m=3,33

Vijek leaja:
Lh = 10 6 f t * C 10 6 43 3,33 ( ) = *( ) = 96340 [ h ] 60 n F 60 * 1160 0,911

Kako ne postoji leaj ovog tipa manje nosivosti usvaja se I za oslonac D isti leaj 302. Provjera klina ispod zupanika II Za prenik
d s = 35[ mm ]

10x8x45

lk = l b = 45 10 = 35 t1 = h t = 8 4,7 = 3,3 Ft = p= 2 * T1 2 * 127400 = = 7280 ds 35 Ft 7280 = = 83,30 N / mm 2 lk * t1 35 * 3,3

Za prenik d z = 45[ mm ]
lk = l b = 55 14 = 41 t1 = h t = 9 5,5 = 3,5 Ft = p= 2 * T1 2 * 127400 = = 5662 ds 45

14x9x55

Ft 5662 = = 77 ,11 N / mm 2 lk * t1 41 * 3,5

11

Zakljuak: Jednostepni reduktor sa cilindrinim zupanicima Slue za prenos snage, obrtnog momenta i smanjenje broja obrtaja izmeu vratila cije su ose paralelne. Kod zupanika sa ravnim zupcima javljaju se radijalne sile koje imaju tendenciju da razdvoje vratila. Taj problem se rjesava izradom kosih zubaca. Na kosim zubcima se javljaju aksijalne sile koje se ponistavaju izradom strelasstih zubaca. Primjena im je najcesca u mjenjackoj kutiji motornih vozila.

12

SPISAK LITERATURE Mainski elementi 1- Spasoje Drapi Mainski elementi 2- Spasoje Drapi Strojarski prirunik Bojan Kraut

13

Internet: www.mfkg.kg.ac.rs www.tehnickaskolabl.org

14