1.

GR
Mhendislik biliminin temelini malzemeler oluturmaktadr. lk alardan beri insanolu doada karlat maddeleri yaam kolaylatrma adna ekillendirmek suretiyle kullanmaktadr. lerleyen teknoloji ile birlikte ihtiyalarn artmas ve yeryznde kefedilen malzeme eidinin artk snrlara ulamas sonucu malzeme bilimi ve mhendislii, eldeki malzemeleri eitli takviyelerle glendirerek yeni zelliklere sahip malzemeler oluturma yoluna gitmitir. Bylece kompozit malzemeler domu ve gnmzde birok alanda yaammzdaki yerlerini almtr. Kompozit malzemelerin gemii ok eskilere dayanmaktadr. lk kompozit malzeme rnei olarak kerpi verilebilir. Eski Msr'da ve in'de kerpi iine saman kartrarak malzeme dayanm arttrma yoluna gidilmitir. Cam liflerinin yapm eski Msr'a kadar tarihlendirilmektedir. Daha M. 1600 yllarnda Msr'da ince cam liflerinin yapmnn bilindii, XVI. Hanedan devrinden kalan, eitli karanlk ve renkte cam lifleriyle bezenmi amforalarn mevcudiyetinden anlalmaktadr. Cam liflerinin sanayide kullanmyla ilgili ilk kayt, 1877 tarihlidir. Hidrolik balayclar ve elyaf malzeme kullanlarak yapay ta plakalarn retilmesi yntemi hakknda bu yz yln banda alnm patentlere rastlanmaktadr. Demir takviyeli beton kullanm 19.yy.a kadar uzanmaktadr. Fenolik reinelerin asbest elyaflar ile takviye edilmesi 20.yy.n balarna rastlamaktadr. Elyaf sarg tekniin gemii 1946 yllarna dayanmaktadr. 195 O'li yllarda zellikle roket uygulamalarnda kullanlmaya balanmtr. Liflerle donatl sentetik reineler 1950'li yllarn ortalarndan itibaren endstride kullanlmaya balanmtr. Bu malzemenin en tannm grubunu "cam lifi donatl polyester reinesi kompoziti" oluturmaktadr. lkemizde "fiberglas" diye tannan bu malzeme 1960'l yllarn bandan itibaren Trkiye'de sv depolar, at levhalar, kk boyda deniz teknelerinin yapm gibi alanlarda kullanlmtr.

2.KOMPOZT MALZEMELER
Mhendislik malzemeleri genellikle metaller, seramikler ve plastikler olmak zere ana gruba ayrlr. Bunlarn yannda iki veya daha ok malzemenin uygun zelliklerini bir araya getirmek, ya da yeni bir zellik ortaya karmak amacyla makro dzeyde birletirilmeleriyle oluturulan malzemeler karma (kompozit) malzemeler olarak adlandrlrlar. Baka bir deyile kompozit malzeme; kimyasal bileimleri farkl iki veya daha fazla malzemenin, kullanm yerindeki aranan zellikleri verebilecek daha uygun malzeme oluumu iin birbiri ierisinde znmeden makro seviyede birletirilmesi sonucu meydana gelen malzemelerdir. Burada kastedilen zellikler; mukavemet, hafiflik, scaklk ve korozyon direnci, sl ve elektriksel iletkenlik gibi farkl zellikler olabilmektedir. Kompozit

malzemelerin zellikleri byk lde bileenlerin zelliklerine, geometrisine ve bunlarn dalmna baldr. Kompozit malzemeler genellikle matris dediimiz ana faz ile takviye verici malzemeden oluurlar. Burada takviye veri malzeme genellikle fiber olarak adlandrlr. Matris fazn ve ikincil fazn (takviye fiber) istenilen zellikleri verecek oranda fiziksel karm ile kompozit malzeme retilir.Kompozit malzemenin zelliini belirleyen en nemli parametrelerden birisi de takviye ve balayc malzemelerin orandr. Matris olarak kullanlan malzemenin amac fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutmak ve yk lifler arasnda homojen olarak datmaktr. Takviye malzemeleri ise; gelen ykleri karlayarak kompozitin dayanmn ve rijitliini olutururlar. Kompozit malzemenin zelliini belirleyen en nemli parametrelerden birisi de takviye ve balayc malzemelerin orandr. Matris olarak kullanlan malzemenin amac fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutmak ve yk lifler arasnda homojen olarak datmaktr. Takviye malzemeleri ise; gelen ykleri karlayarak kompozitin dayanmn ve rijitliini olutururlar.

Kompozit Malzemelerin Genel zellikleri

Bilim ve teknolojinin byk bir hzla ilerledii gnmzde, her geen gn yeni ve stn zelliklere sahip malzeme ihtiyac ortaya kmaktadr. Bu ihtiyalar, kompozit malzemelerin gelitirilmesi iin itici gc oluturmutur. Son yllarda elyaf takviyeli polimer matrisli kompozit malzemelerin retimi ve endstriyel uygulamalarda kullanm byk lde artmtr. Bu malzemelerin yksek zgl mukavemet ve rijitlie sahip olmas, uzay sanayi, otomotiv ve kimya endstrisi gibi birok alanda kullanlmasn salamtr. Ayrca bu malzemelerden dili, kam, tekerlek, fren ve debriyaj balatalar, yataklar, muylular gibi anmaya maruz kalabilecek paralarn imali de gn getike

yaygnlamaktadr. Kompozit malzemenin oluum aamasnda doa ve insann yaps rnek olmutur. nsan vcudundaki ou dokular yksek eilme kabiliyeti gsteren liflerden meydana gelmitir ve bu lifler zorlanma ve yklenmelere kar koyabilmek iin dzene konmu ve birbirlerinin stnde kayarak dokunun dayankl olmasn salamaktadr. Odun yapsnn aratrlmas sonucu hcre duvarlarnn spiral yapl selloz liflerinden yaplm olduu ve matris malzemesinin de lignin olduu grlmtr. Bu srekli bir fiber ve bir matris malzemeden meydana gelmi tipik bir kompozit malzemedir. Kompozit malzemelerin retiminde genel amacn baz zellikleri iyiletirmek olduu daha nce ifade edilmiti. Kompozit malzemelerde makroskobik muayene ile yap bileenlerinin ayrt edilmesi mmkndr. Yaplarnda birden fazla sayda fazn yer ald klasik alamlar ise makro lde homojen olmalarna karlk mikroskobik muayene ile mikro lde heterojen olduu grlr. Kompozit malzemelerde yap bileenlerinin makro boyutta olduklar kabul edilir. Bu adan bakldnda kompozit malzemeler;

a) Dizayn amac olan (yksek mukavemet-dk arlk gibi), b) Dizayn amac salayan birden fazla saiTkompozit malzeme bulunduran
(beton basma-yap dayanm),

c) Uygun yntemle makro bileime sahip, d) stenmeyen zelliklerin azaltlabilmesi zelliklerine sahip olmaldr.
Oluan kompozit malzemenin zellikleri her bir fazm tek bana sahip olduu zelliklerin bir birleimidir. Dolaysyla malzemenin zellikleri her bir fazm sadece kendi iinde deerlendirilmesiyle belirlenemez.

Kompozit Malzemelerin Olumlu ve Olumsuz Yanlar

Kompozit malzemeler temelde zelliklerin iyiletirilmesine ynelik gelitirilmi malzemelerdir. Fakat olumsuz yanlan da yok deildir. Aada kompozitlerin olumlu ve olumsuz yanlar incelenerek dier malzemelerle belirli zelliklerinin kyaslamas yaplmtr.

Yksek Mukavemet: Kompoztlerin ekme ve eilme mukavemeti birok metalik malzemeye gre ok daha yksektir. Ayrca kalplama zelliklerinden dolay kompozitlere istenen ynde ve blgede gerekli mukavemet verilebilir. Bylece malzemeden tasarruf yaplarak, daha hafif ve ucuz rnler elde edilir.

Kolay ekilendirebilme: Byk ve karmak paralar tek ilemle bir para halinde kaplanabilir. Bu da malzeme ve iilikten kazan salar. Kompozitler bir tasarmcnn na gelebilecek her trl karmak, basit, geni, kk, yapsal, estetik, dekoratif ya da fonksiyonel amal olarak tasarlanabilir.

Elektriksel zellikler: Uygun malzemelerin seilmesiyle ok stn elektriksel zelliklere sahip kompozit rnler elde edilebilir. Bugn byk eneji nakil hatlarnda kompozitler iyi bir iletken ve gerektiinde de baka bir yapda, iyi bir yaltkan malzemesi olarak kullanlabilirler. Korozyona ve Kimyasal Etkilere Kar Mukavemet: Kompozitler,hava etkilerinden, korozyondan ve ou kimyasal etkilerden zarargrmezler. Bu zellikleri nedeniyle kompozit malzemeler kimyevimadde tanklar, boru ve aspiratrler, tekne ve dier deniz aralar yapmnda gvenle kullanlmaktadr. zellikle korozyona karmukavemetli olmas, endstride birok alanda avantaj salamaktadr.Kimya endstrisinde eitli reaktif veya

zeltilerin depolanmasnda,tanmasnda zeltilere kar inert davranan, reaksiyon vermeyen malzemelerin seilmesi gerekir. Bu i iin en uygun malzemeler paslanmaz elikler ve plastiklerdir. Tamamen plastik bir malzeme mukavemetsiz, tamamen paslanmaz elikten yap ise ok pahaldr.Paslanmaz elie gre ok daha ucuz olan dk karbonlu eliin kimyasal maddeyle temas yzeyinin plastik malzeme ile kaplanmas hem yksek mukavemetli hemde ucuzuz olacaktr..

Isya ve Atee Dayankll: Is iletim katsays dk malzemelerden oluabilen kompozitlerin sya dayankllk zellii, yksek s altnda kullanlabilmesine olanak salamaktadr. Baz zel katk maddeleri ile kompozitlerin sya dayanm arttrlabilir. Kompozit malzemelerde, yksek sl gerilmelere dayankl malzeme tasarm kolay ve mmkndr. zellikle tabakalam kompozit malzemelerde bu tasarm yaplr. rnein, sv yakc-yaktl roket motoru yanma odas tasarmnda burada malzemeden istenen zellikler dk arlk, yksek sl ve basmca dayankllk, yanma kararszlndan oluan yksek dinamik yklere dayanm (ve dolaysyla yksek bir srnme dayanm) gibi zelliklerdir. Grlecei zere bu zellikler birbiriyle elien zelliklerdir. te bu tr yaplar iinde kompozit malzemeler kullanlabilir.

Kak Renklendirme: Kompozit malzemeye, kalplama esnasmda reineye ilave edilen pigmentler sayesinde istenen renk verilebilir. Bu ilem ek bir masraf ve isilik gerektirmez.

Titreim Snmleme: Kompozit malzemelerde sneklik nedeniyle doal bir titreim snmleme ve ok yutabilme zellii vardr. atlak yrmesi olay da bylece en aza indirgenmi olmaktadr.

Hafiflik: Kompozitler birim alan arlnda hem takviyesiz plastiklere, hem de metallere gre daha yksek mukavemet deerleri sunmaktadr.

1. Btn bu olumlu yanlarn dnda kompozit malzemelerin uygun olmayan yanlar da su ekilde sralanabilir: 2. Kompozit malzemelerdeki hava zerrecikleri malzemenin yorulma zelliklerini olumsuz etkilemektedir. 3. Kompozit malzemeler deiik dorultularda deiik mekanik zellikler gsterirler. 4. Ayni kompozit malzeme iin ekme, basma, kesme ve eilme mukavemet deerleri farkllklar gsterir.

5. Kompozit malzemelerin delik delme, kesme tr operasyonlar liflerde almaya neden olduundan, bu tr malzemelerde hassas imalattan sz edilemez. 6. Hammaddenin pahal olmas; Uaklarda kullanlabilecek kalitede karbon elyann bir metrekarelik kumann maliyeti yaklak 50 $ 'dr. 7. Lamine edilmi kompozitlerin zellikleri her zaman ideal deildir, kalnlk ynnde dk dayankllk ve katlar aras dk kesime dayankllk zellii bulunmaktadr 8. Malzemenin kalitesi retim yntemlerinin kalitesine baldr, standartlam bir kalite yoktur. 9. Kompozitler krlgan (gevrek) malzeme olmalarndan dolay kolaylkla zarar grrler, onarlmalar yeni problemler yaratabilir. 10. Malzemelerin sinirli raf mrleri vardr. Baz tr kompozitlerin soutularak saklanmalar gerekmektedir. 11. Scak kurutma gerekmektedir. 12. Kompozitler onarlmadan nce ok iyi olarak temizlenmeli ve kurutulmaldr. Baz durumlarda bu zor olabilir. 13. Baz kurutma teknikleri uzun zaman alabilmektedir.

Grld gibi kompozit malzemeler, baz dezavantajlarna ramen elik ve alminyuma gre birok avantaja sahiptir. Bu zellikleri ile kompozitler otomobil gvde ve tamponlarndan deniz teknelerine, bina cephe ve panolarndan komple banyo nitelerine, ev eyalarndan tarm aralarna kadar birok sanayi kolunda problemleri zmleyecek malzeme eididir. Kompozit Malzemelerin Otomotiv Sektrnde Kullanm Otomobilin arlm azaltmak; yakt tketiminde hatr saylr tasarruflara yol atndan, otomobil reticileri arl azaltacak yeni malzeme araylarna girmi bulunuyorlar. Buna ilaveten petrol yaktlarna alternatif olarak gelitirilmeye allan elektrikli arabalarn motorlar nispeten daha az g rettiinden, arabann arl fevkalade ehemmiyet kazanr. Bu alanda kompozitlerden oluan balca rnler; otomobil kaportas paralar, i donanm, baz motor paralan, tamponlar ve oto lastikleridir.

Kompozit malzemeler arasnda en yaygm olarak polimer matrisli kompozitler kullanlmaktadr. Plastik matrisli olmalarna ramen metaller kadar emniyetli tasarmlan mmkndr. n ksm cam elyaf takviyeli polimer kompozitten yaplm bir araba 35 mil/saat arpma testini gemi bulunuyor.

Otomobil gvdelerinde termoset kullanm yaygm olmakla birlikte, termoplastiklere rabet grlmeye baland. Golf A4 ve POLO A03 dahil olmak zere btn yeni VW arabalarnn n ksmlar

cam elyaf rgtl termoplastik tabakalardan yaplmtr. Son zamanlarda giri manifoldlan ekseriyetle alminyumdan imal edilmektedir. Fakat bu paralarn ekilleri daha karmak hale geldike ve tek kalpla retilen cam elyaf takviyeli termoplastikler arlktan tasarruflar saladka, termoplastikler tasarmclara cazip gelmeye balad. Ford Mondeo'nun 4 silindirli 16 valfh motorunun giri manifoldu cam elyaf katkl Paydan imal edilmitir. Chevrolet giri manifoldlarnda cam elyaf katkl noaylon kullanmaktadr.Plastik arlktan tasarruf salad gibi motorun performansn da artrmtr. Giri manifoldlarnn i yzeyi son derece przsz olmaldr. Aksi takdirde oluacak trblans, motorun verimliliini azaltr. Dzgn yzeyleriyle plastik manifoldlar alminyumla yaplanlara gre motorun verimini %5 kadar artrabilmektedir. Malzemenin dk s iletkenlii; manifold iindeki havann motorun scaklndan daha iyi yaltlmasna yol amakta; manifoldun havay daha youn olarak tutmasyla, yanma daha randmanl gereklemektedir. Plastik titremeyi azalttndan motorun grlts azalmaktadr. Plastik kompozitlere ilaveten, mhendisler matrisi metal olan kompozitleri de ciddi olarak dnmeye balamlardr. GM elektrikli tatmm atsnda metal matrisli Boralyn kompozitini kullanmaktadr. Boralyn'in katlnn zgl arla oram, elik ve alminyumunkinin 1,5 katdr, younluu ise alminyumun younluuna yakndr.

POLMER MATRSL KOMPOZT MALZEMELER Plastik matrisli kompozit malzemeler, kompozit malzemeler ierisinde en yaygn olarak kullanlanlardr. Otomotivden havacla, inaattan spor malzemelerine kadar ok geni bir kullanm alanna sahiptirler. Genel olarak bir plastik matrisli kompozit malzeme polimer esasl bir matris fazna eitli yntemlerle ilave edilen takviye malzemelerinden olumaktadr. Polimerik matrisler

olabildiince hafif ve dayankl tasarmlarn istendii durumlarda oka kullanlmaktadr. Polimer matrislerin yaygn olarak kullanlmasnn balca nedenleri ucuz olmalar, tasarm serbestlii ve retim kolayl gibi zellikleridir. te yandan dk alma scakl, srnme direnci ve modle sahiptirler. Kovalent bal olduklarndan elektrik iletkenlikleri yoktur. Plastik malzemelerin olumsuz zelliklerini en aza indirerek olumlu zelliklerinden daha geni alanlarda faydalanmak amacyla uygun zellikte kompozit malzemelerin retilmesi iin almalar yaplmaktadr.Kompozit malzeme tasarm srecinin ilk basamaklar matris malzemesi ve retim ynteminin belirlenmesidir. Plastik matrisli kompozitlerde matris malzemesi seilirken mekanik zellikler, korozyon geirgenlii ve yanclk gz nnde tutulur. Kompozit malzemenin korozyon geirgenlii zelliinde belirleyici unsur matris malzemesidir. Ancak, rnein karbon fiberler kimyasal olarak inert olmalarna karn, matris malzemesinin nitelii bozulduu takdirde, kompozit malzemenin btnl tehlikeye girer. Bu nedenle tasarm srecinde uygun bir reine seimi yaplmaldr.

Polimer Matris Malzemeleri Kompozit malzemelerde matrisin ana grevi vardr; elyaflar bir arada tutmak, yk elyaflara datmak ve elyaflar evresel etkilerden korumaktr. Kompozit malzemelerde yk tayan elyaflarn fonksiyonlarn yerine getirmeleri asndan matrisin mekanik zelliklerinin rol ok byktr. Matris malzemesi, tanacak yk tm elyaflara eit olarak datr. Kesme yk altndaki bir gerilmeye dayanm, elyaflarla matris arasnda iyi bir yapma ve matrisin yksek kesme mukavemeti zelliklerini gerektirir. Polimer esasl kompozit malzemelerde matris malzemesi termoset ve termoplastik olabilmektedir.Bu blmde polimer esasl matris malzemelerinin zellikleri ilenecek, daha sonra takviye malzemeleri ve retim yntemleri ele alnacak, ilave malzemelerin fiziksel ve mekanik zelliklere yapt etkiler karlatrmal olarak incelenecektir.

Polimer Matrisli Kompozitlerde Kullanlan Takviye Malzemeleri

Plastik matrisli kompozit malzemelerde takviye malzemesi olarak srekli ve sreksiz elyaflar kullanlmaktadr. Elyaflar dk younluklar ve mekanik dayanmlarnn yksek olmas nedeniyle tercih edilirler. Fiber malzemeler, hammadde halindeyken bu mekanik zelliklerini gsteremezken, fiber formundayken son derece yksek gerilme mukavemetlerine ulaabilmektedirler.Polimer esasl kompozit malzemelerde en ok kullanlan takviye malzemeleri; cam elyaflar, karbon elyaflar, organik elyaflar ( Aramid- Kevlar ), Bor elyaflar ve Silisyum Karbrler (SiC)'dir. Takviye malzemesi seiminde gz nne alnacak unsurlar, istenen mekanik ve evresel etkilere dayanm zellikleri ve maliyetlidir.

Polimer Esasl Kompozit Malzemelerin retim Yntemleri

Polimer esasl kompozit malzemelerde retim yntemi seimi; matris ve fiberlerin eidine, paray ekillendirmek ve kr ilemi iin gerekli sya ve maliyete baldr. Genellikle kompozit yap tasarmnda ilk olarak retim yntemi gz nnde bulundurulur. nk parann maliyeti, hacmi, ekli ve arzulanan dier zelliklerini salamada retim yntemlerinin belli snrlamalar vardr. Bu nedenle tasarmcnn eitli retim yntemlerinin avantajlarn, snrlamalarn, maliyetini, retim kapasitesini, verimini ve zel durumlarn bilmesi gerekir. Polimer matrisli kompozit malzeme ile retim, genel olarak u aamalardan olumaktadr:

1. Gereken ynlerde fiber yerletirme 2. Fiberleri reineyle emprenye etme 3. Fazla reine, hava ve gazlan karma

4. Polimer krlemesi veya katlatrma 5. Kalptan karma 6. Son ilemler (kesme, boyama vb.)
Bu yntemlerin uygulanmasnda ok kesin snrlar olmamakla birlikte yntemlerin esas bellidir. Bu blmde polimer matrisli kompozit malzemelerin eitli retim yntemleri genel olarak aklanacaktr. 1. El Yatrmas Yntemi El yatrmas yntemi en kolay ve en ok kullanlan yntemlerin banda gelmektedir. Bir basm uygulamas olmadan reinenin takviye elyaflara yedirilmesi ile altndaki kalbn eklinin verilmesi ilemidir. ekil 1.'de ilem ematik olarak grlmektedir. Bu ilem birka aamada yaplr. Bunlar;

Uygun malzemelerin seilmesi (Reinenin cinsi, cam elyaf gramaj ve eidi), Gerekli miktarlarn hesaplanmas, Kalbn hazrlanmas, Jelkot uygulamas (gerekli ise), Elyaf zerine yeterli reinenin srlmesi, Kalptaki tabakann krlemesi iin uygun koullarda braklmas.

ekil 1. El Yatrmas Ynteminin ematik Grnts

Jelkot, CTP e retilecek rnde, modelin zerine macundan (yapmay engelleme amal kullanlan madde) nce srlen, d katmam oluturacak malzemedir. Bu yntemde dikkat edilmesi

gerekenler; yzeyin dzgnl iin kalp yzeyinde izik, toz, ya gibi olumsuzluklarn bulunmamas, katlatrma sresinden nce kalb bozmama, reineyi nemden koruma, hzlandrclarn iyi kartrlmas, malzemeyi kalptan karrken kalba ve malzemeye zarar vermeme olarak zetlenebilir.Bu yntemde reine olarak epoksi, polyester, vinil ester ya da fenolik reineler kullanlabilir. Takviye malzemesi olarak da bilinen elyaflar kullanmakta genel olarak bir salonca yoktur. Ancak ar aramid elyaflarn bu yntemle slatlmas olduka zordur.

Yllardr geni lde kullanlan bu yntemin avantaj, dezavantajlar ve uygulama alanlar u ekilde zetlenebilir:

Avantajlar: 1. renilmesi ve uygulanmas ok kolay 2. zellikle oda scaklnda pien reinelerin kullanmnda dk maliyet 3. Ynteme uygun malzeme temini ok kolaydr Dezavantajlar: 1. Yntem, tabakalamay yapan kiinin el becerisine ok baldr.

2. Yksek "Fiber Hacimsel Younluu"na ulamak ok zordur.

3. Reine oran dk tutulmak istendiinde yksek oranda hava boluklar ve slanmayan blgeler meydana gelebilir.

4. Bu yntemde kullanlan reinelerin younluu ve viskozitesi dktr. Bu tr reinelerin insan

sal asndan ar molekll reinelere oranla daha zararldr. 5. Pahal havalandrma sistemleri olmakszn Polyester ve vinil ester iin havaya karan sitren konsantrasyonunu yasal snrlarda tutmak zordur. Rzgr trbin kanatlan, plakalar, tekne retimi, mimari amal kalplamalarda bu ynteme bavurulabilir. Youn iilik gerektirdiinden az sayda retim iin daha elverili bir yntemdir.

2. Elyaf Pskrtme Yntemi Pskrtme yntemi elle yatrma yntemini aletli ekli olarak kabul edilebilir. Reine olarak daha ok polyester kullanlr. Takviye malzemesi olarak ise demet halinde lifler kullanlr. Krplm elyaflar kalp yzeyine, iine sertletirici katlm reine ile birlikte zel bir tabanca ile pskrtlr. Elyafn

krplma ilemi tabanca zerinde bulunan ve bamsz alan bir krpc sayesinde yaplr.(ekil 2.) lem basamaklar yle ifade edilebilir; 1. Kalp yzeyi bir kalp ayrc madde ile kaplanr. 2. Kalp yzeyine jel-kaplama (jelkot) yaplr ve sertlemesi beklenir. 3. Fiberler bir el tabancasnda kylr (ksa fiberler haline getirilir) ve katalizr/sertletirici ile kartrlan bu fiberler bir kalba pskrtlerek retim gerekletirilir. 4.Belli bir kalnlk elde edildikten sonra da malzeme genellikle ortam artlarnda pimeye (curing) braklr.

ekil 3. Elyaf Pskrtme Ynteminin ematik Grnts

Vakumlama Yntemi Vakumlu torba kalplamas elle kalplamann gelimi bir eklidir. Byk karmak ekilli paralarn bu teknikle retilmesi mmkndr. Vakumla sktrma yntemi, atmosferik basnc kullanarak lamine edilmi parann krleene kadar basm altnda sktrlmasdr. Artk modern oda scaklnda krleebilen reinelerin retilmesiyle, bu yntem eskisi gibi pahal ve kark ekipmanlara gerek duymadndan, ortalama bir laminasyon atlyesinde bile kullanlmaktadr. Vakumla sktrma ynteminde her trl elyaf, reine ve kpk kombinasyonundan oluan malzemelerle kompozit rnler elde edilebilir. Vakum ynteminde laminasyonu sktrmak iin atmosferik basntan yararlanlr. Yaplan laminasyon hava geirmez bir dzenek iinde tutulur. Bu dzenek genelde bir taraf kalp yzeyi dier tarafi ise hava geirmez naylon kaplamadan oluur. lem basamaklar u

ekildedir.Naylon, kalbn zerine yaptrlarak ierisindeki ortamn hava geirmezlii salanr. Bu anda dzenein iindeki ve dndaki hava basmc birbirine eittir.Sonra vakum pompas altrlarak dzenek iindeki hava ekilir ve ortamn vakum altmda kalmas salanr. Ortamdaki hava basmc dtnden, dzenek yzeyinde dardaki atmosferik basntan dolay bir bask oluur. Teorik olarak ortamda yaratlabilecek maksimum basm 1 atm' dir. Bu da dzenek iindeki tm havann alnmas ile salanr.Fakat gereki olarak baktmzda basm fark yaklak olarak 0,4-0,8 bar'dr. Krlemeden emin olunduunda vakum kapatlr ve tm bileim bir firma alnr. Katlama sreci tamamlann para kalptan alnr.

3.

Otoklav Yntemi

Termoset kompozit malzemelerin performanslarm artrmak iin elyaf/reine oranm artrmak ve malzeme iinde oluabecek hava boluklarn tamamen gidermek gidermek gerekmektedir.Bunun salanmas iin malzemeyi yksek isi ve basmca uygulayarak salanabilir. Vakumlama yntemindeki gibi szdrmaz bir torba ile elyafreine yatrmasna basm uygulanabilir. Fakat 1 atmosferden fazla dzenli ve kontrol edilebilir bir basncn uygulanabilmesi iin dsal basmca ihtiya duyulur. Bu uygulama iin, otoklav ynteminde de uygulanan ve karmak ekillerde en ok kontrol edilebilen metot, dardan sktrlm gazm kompozit malzemenin iinde bulunduu kaba verilmesidir. Otoklav, kesin basncn, smm ve emiin kontrol edilebildii basnl bir kaptr. Vakumlama yntemi ile benzerdir. Frn yerine bir otoklav kullanlr. Bylece zel amalar iin yksek kalitede kompozit retebilmek iin kr artlar tam olarak kontrol edilebilir. Bu yntem dierlerine oranla daha uzun srede uygulanr ve daha pahaldr.

4.

Profil ekme / Pultruzyon Yntemi

Pultruzyon ilemi srekli sabit kesitli kompozit profil rnlerin retebildii dk maliyetli seri retim yntemidir. "PulV' ve "Extrusion" kelimelerinden tretilmitir. Sisteme beslenen srekli takviye malzemesi reine banyosundan geirildikten sonra 120-150 C' a stlm eklendirme kalbndan geilerek sertlemesi salanr. Kalplar genellikle krom kaplanm parlak elikten yaplmaktadr. Srekli elyaf kullanlmasndan dolay takviye ynnde ok yksek mekanik mukavemet elde edilir. Enine ykleri karlayabilmek iin zel dokumalar kullanmak gerekmektedir. Yntem ematik olarak ekil 4.'de grlmektedir.

ek 4. Pultruzyon Ynteminin ematik Grnts

5. Enjeksiyonla Kalplama Yntemi Fiber takviyeli termoplastiklerin, imalatnda tercih edilen bir yntemdir. Her bir kalplama periyodunda birka gramdan on kilograma kadar deien aralklarda paralan kalplayabilecek kapasitede enjeksiyon makinelerinin kullanlmas mmkndr.(ekil 4.12.) Enjeksiyon makinelerine beslenen kalplama bileikleri, boylar 3-6 m arasnda deien granller halinde n karmlardr. Enjeksiyonla kalplama tekniinde genellikle palet eklindeki n karmlar kullanlr.

ekil 5. Enjeksiyon Ynteminin ematik Grnts

Bu yntem RTM' ye benzer bir yntemdir. Farkll reine/elyaf karmn kalp darsnda karm ve eritilerek basm altmda bo kalp iine enjekte ediliyor olmasndadr. ocuk oyuncaklarndan uak paralarna kadar birok rn bu yntemle retilebilmektedir.

6. Ekstrzyon Yntemi Ekstrzyon teknii termoplastiklerin ekillendirilmesinde byk lde kullan

lmakla beraber takviyeli termoplastiklerde snrl oranda uygulanmaktadr. Srekli bir yntem olup tonaj yksek olduu zaman ekonomiktir. Tp, boru veya karmak ekilli profillerin retimi mmkndr.

7. Preslenebilir Takviyeli Termoplastik (GMT) Yntemi GMT; kee trnde elyaf takviyesi ieren termoplastik reine ile yaplm plaka eklinde basklanabilir kalplamaya hazr zel amal bir takviyeli termoplastik eidini tanmlamaktadr. GMT malzemesinin hazrlanmas SMC ye benzemektedir. Ekstrderden ekilen bir termoplastik levha zerine yumuak haldeyken bir elyaf takviyesi yerletirilir. Bu katmanlarn zerine bir dier termoplastik levhada yumuakken yerletirilerek souk hadde silindirlerinin arasndan geirilir. Sertleen plakalar kesilerek, basklanmaya hazr duruma getirilir.

8. Hazr Kalplama (SMC-BMC) Yntemleri Hazr kalplama bnyesinde cam elyaf, reine, katk ve dolgu malzemeleri ieren kalplamaya hazr, hazr kalplama bileimleri olarak adlandrlan kompozit malzemelerin (SMC, BMC) scak bask kalplarla rne dntrlmesidir. Son blmdeki uygulama ksmnda bu yntem ayrntl olarak inceleneceinden bu blmde ksaca deinilecektir.

Hazr kalplama ynteminde kullanlan bileimler ieriklerine gre eitlilik gstermekle beraber en ok iki tr hazr kalplama bileimi kullanlmaktadr;

SMC (Sheet Moulding Compounds) / Hazr Kalplama Pestili; SMC takviye malzemesi olarak krplm lif ve dolgu malzemesi ieren bir reinenin nceden birletirilmesi ile oluan pestil biiminde malzemedir. Srekli liflerden 25-50 mm krplm ve kompozitin %25-30 arlnda demetler kullanlr. Genellikle m geniliinde ve 3mm kalnlnda retilir.

BMC (Bulk Moulding Compounds) / Hazr kalplama Hamuru; BMC takviye malzemesi olarak krplm lif ve dolgu malzemesi ieren bir reinenin nceden birletirilmesi ile oluan hamur biiminde malzemedir, [eniscigemici]

Bu yntemlerde malzemeye ekil vermek iin bir dii bir erkek kalp kullanlr. SMC-BMC yntemlerinde genel olarak u yol izlenir;

Belirli bir miktar arj (elyaf takviyeli reine) kalbn iine doldurulur.

Bir hidrolik pres kullanlarak, dii ve erkek kalplar kapatlr, s ve basm yardmyla para
krlemeye braklr.( ekil 6.) Krlemeden sonra, basn ortadan kaldrlr ve para kalptan kartlr.

ekil 6.Hazr Kalplama Ynteminin ematik Grnts

Birok alanda kullanlmaya uygun ve hzl olan hazr basml kalplama yntemleri en ok otomotiv yan sanayi sektrnde kullanlmaktadr. Bu yntemle retilen paralara otomobil kaportas, hzl tren-metro vagon panelleri, konteynerler, elektrik paralan, oyuncaklar gibi rnekler verilebilir. Mekanik zellikler Makine ve yaplan imal ederken anizotropik malzeme kullanmnn belli baz avantaj ve dezavantajlar vardr. Avantajlar; takviye dorultusunda ok yksek zgl mukavemet ve rijitlik, ekillendirilebilme kabiliyeti ve elastik olarak yksek kopma uzamas, ok iyi yorulma dayanm, kalc deformasyon olmamas, dk ve kontrol edilebilir sl genleme katsays, ok dk enine sl ve elektrik iletim katsays, tabakal kompozitlerin tabaka yaplarnn istenen amaca gre

dzenlenebilmesidir. Dezavantajlar ise; malzeme bnyesinde hasara sebep olacak byklkte ikincil gerilmelerin meydana gelebilmesi, kritik uygulamalarda uzun zaman alan ve masraf gerektiren detayl gerilme analizi gereklilii, retim ve kullanm yerinde i gerilme oluabilmesi, lineer elastik zellikleri sebebiyle gevrek krlma tehlikesi, kullanm ortam scaklnn matris malzeme zellikleri ile snrlanmas, scaklk sebebi ile zellikle polimer matrisli malzemelerde srnme tehlikesi, balant yerlerinde ok dikkatli tasarm gereklilii olarak saylabilir. Kompozit malzemelerden yaplacak makine ve yap elemannn bu zellikler gz nne alnarak tasarlanmas gerekmektedir.Belirli zgl zelliklerinin ok yksek olmas sebebiyle kompozit malzeme kullanm hzla artmakta, pek ok alanda da geleneksel malzemelerin yerini almaktadrlar. Balangta hafiflikleri sebebiyle uzay sanayinde kullanm ile dikkat ekmilerse de gnmzde gda sektrnden otomotiv sektrne, inaat sektrnden denizcilik sektrne kadar hemen her alanda kullanlmaktadrlar.

Kompozit malzeme kullanm, izotropik malzeme artlarnda dizayn ve tasarma alm mhendis ve malzemeciler iin olduka farkl bir ortam oluturmaktadr, izotropik malzemenin her ynde yalnz bir deerle ifade edilebilen zelliklerinin, kompozit malzeme kullanm durumunda birden ok deerle ifade edilmesi gerekmelerdir. En basit durumda, tek ynde takviye edilmi ortotropik yapya sahip bir levhada takviye dorultusunda ve buna dik dorultuda olmak zere iki ekme mukavemeti, iki elastisite modl, iki sl genleme katsays ile iki elektrik ve s iletim katsays gibi deerlerinin bilinmesi ve tasarmda gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. stelik bu deerler dorultulara gre byk farkllklar gstermektedir.Kompozit malzemelerin mekanik zelliklerini belirleyen drt temel faktr vardr. Bunlar; matris malzemesinin zellikleri, fiber malzemesinin zellikleri, ara yzey zellikleri ve mikroyap zellikleri olarak saylabilir. Kompozit malzeme ierisindeki mekanik zellikler fiber miktar ile ok yakndan ilikilidir. Kompozit malzemede mukavemet ve rijitlik deerlerinde en

yksek deerlere tek ynl srekli fiberler ile ulalr. Kompozitlerde lifler kuvvet ynne paralel veya dik ynde veyahut rastgele dalm durumda bulunurlar. Lifler ynlenmi durumda iken kompozit byk lde anizotrop olur. Lifler rast gele datlm ise dzlemsel boyutta izotrop olurlar. Liflerle kuvvet birbirine paralel ise liflerle matris ayn miktarda ekil deitirir. Buna e ekil deitirme hali denir.Plastik matrisli kompozit malzemelerin en belirgin zellikleri yksek dayanm ve dk younluktur. Bu iki zellii bir arada bulundurabilen olduka nemli malzemelerdir. zellikle tat aralarmda dk younluk ve yksek mukavemetin bir arada bulunmas nemlidir. Bu durumu hava tatlarndan bir rnek vererek aklayabiliriz: Uaklarn kendi arlklar azaldka tayacaklar yk artacak ayrca arlndaki azalmayla orantl olarak yakt tketimi de azalacaktr. Bir DC 10 uamm arlnda salanacak 1 kg.lk azalma yllk 2900 It yakt tasarrufu salar. Bu durum gz nne almacak olursa, alminyum yerine cam, karbon ve aramid flberli kompozit kullanlarak bir A 310 uamda salanan 397 kg.lk ve bir A 320 uamda salanan 800 kg.lk bir arlk kazancmm ne kadar nemli olduu grlr. Aada eitli fiber takviyeli polimer matrisli kompozit malzemelerin baz mekanik zellikleri verilmektedir.

Isl zellikler Plastiklerin sl iletkenliklerinin dk olmasndan dolay, srtnme veya tekrarlanan gerilmelerin sebep olduu scaklk bymesi, malzeme ierisinde s birikmesine neden olur. Bu olay sl yorulmaya yol aar. Isl yorulmay azaltmak iin, plastik malzemelere katk maddeleri ilave edilir. Katkl plastiklerin sl iletkenlikleri en az 10 kat daha yksektir, rn. 4-30 deerinde olan epoksilerin sl iletkenleri katk mad-deleri ile takviye edildiklerinde 800-2500 deerlerine kadar kabilmektedir. Herhangi bir kompozit yapda bile, kullanlan malzemelerin sl genleme zelliklerinin farkl olmas sebebiyle, s yk altmda farkl uzamalar sonucu byk gerilmeler ortaya kabilir. Bu gerilmeler, dardan malzemeye herhangi bir yk uygulanmasa bile malzemede hasara yol aabilecek kadar byk olabilmektedir. Tabakal retimde ise farkl tabakalar arasnda ayn uzamaya ramen takviye dorultularndaki farkllklar sebebiyle arplma eklinde hasarlar oluabilmektedir. zotropik malzemelerde de oluan bu gerilmeler eitli sl ilemler ile ortadan kaldrlabilirken, kompozit malzemede bu durum mmkn olmamaktadr. Bu yzden ikincil bir yk olarak s yknn de bulunduu durumlarda malzeme tayini byk nem kazanr. Tabakal retim durumunda tabakalar, uzamalar birbirini ortadan kaldracak ekilde yerletirilmelidir. Birleme yerlerinin tasarmnda, bu gerilmelerin de dikkate alnmas gerekmektedir. nceden sl gerilmeler hesaba katlarak yaplacak tasarmla bunlarn kullanl hale getirilmesi mmkn olabilmektedir.Scakln polimerlere etkisi

dikkate deerdir. Termosetler amorf bir yapya sahiptir ve ayrt edici bir cams gei scaklna sahiptirler. Bu scaklk rij itlikten elastiki duruma gei scakldr. Yapsal polimer esasl kompozitler cams gei scaklnn altmda ilem grrler. Termoplastikler amorf ya da yar kristalin yapya sahip olduklarndan, cams gei scaklnn yamnda kristalin yaplarn erime scakln da sergilerler. Polimerlerin elastisite modl scakln etkisiyle nemli miktarda azalabilmektedir. Elektriksel zellikler Elektrik akm direncin dk olduu yerlerden geme eiliminde olduundan elektriksel iletim zellikleri cam, aramid ve seramik fiber kullanlmas durumunda matris malzemeninkilere yakndr. Karbon fiberler gibi iletim zellii iyi olan fiberlerin kullanld kompozitlerde ise fiber malzemesinin zelliklerine yaknlk gsterir. Polimerik matrisli kompozit malzemelerde, matris malzemeleri metallere gre yaklak olarak %1 oranmda iletim zelliine sahiptir. Fiberlerin ise yksek iletim zellikleri vardr. Kompozit iinde takviye ekli ve dorultusu ile eneji ak vektr arasmdaki a nemlidir. zotrop cam fiberlerinde bile boyuna ve enine iletim katsaylar arasnda %30 gibi bir fark bulunmaktadr. Karbon fiberlerde ise bu oran %0,2'ye kadar dmektedir. Bu yzden elektrik ve sl yke maruz kompozitlerin tasarmnda fiber hacim oram, takviye dorultusu ve retim srasnda eleman iinde boluk kalmayacak ekilde bir retim yaplmas ok nemlidir.

Yorulma Kompozit malzemelerde yorulma, izotropik malzemelerden olduka farkl bir ekilde oluur. zotrop malzemelerde deiken yklemeye maruz bir makine elemanmda oluan atlak tanmlanabilir bir gelime gstererek ilerlemekte ve para hesaplanabilen bir mr sonunda da hasara uramaktadr. Bu malzemeler iin atlak balangc ilerlemesi hemen hemen tamamen tanmlanm ve deneyler yaplarak gerekli sabitler bulunmutur. Kompozit malzemelerin entik hassasiyetleri, matris malzeme entiin dier fiberlere gemesini geciktirdiinden metalik malzemelere gre daha azdr. Kompozitlerde yorulma olay, malzemeye bal olarak farkl ekillerde meydana gelir. Fiber-matris ara yzey ba kuvvetine bal olarak oluan yorulma, yk dorultusu ile fiber dorultusunun farkl olduu durumlarda oluan yorulma eklidir. Fiber boyunca oluan atlan ilerlemesiyle hasar meydana gelir. Kuma eklindeki takviyelerde genellikle bu ekilde yorulma oluur. Fiber ve yk dorultusu ayn olursa olduka yksek yorulma direnci elde edilir. Bu durumda, fiber hacim oran arttka yorulma direnci de artmaktadr. Tabakal yapdaki yorulma ise, mukavemetlerine gre daha yksek gerilme uygulanan tabakalardan balayarak yaylr. Tabakal yapnm kuma fiberlere gre yorulma direnleri daha byktr.

Srnme Metallerin aksine, polimerler oda scaklnda srnme davran gsterirler. Ayrca, polimerlerin mekanik davranlar nem ve scakla olduka baldr. Polimerler ayrca uzun sreli ykleme durumunda bu zorlanmalar biriktirdiinden srnmeye yatkndrlar. Polimerlere elyaf takviyesinin en nemli getirilerinden biri de bu srnme davrann snrlandrmak ve i paralarnn uzun bir sre kullanlabilir kalmasn salamaktr.

Korozyon Davran Matris malzemesi kompozitin nem, s ve kimyevi maddeler gibi evre etkilerine ilk maruz kalan ksm olduundan korozyon dayanm, nem absorbsiyonu gibi evre etkilerine kar zellikleri de belirlemektedir. Plastik malzeme, plastik matrisli kompozitlerin ok eitli evre ve kimyevi yklere kar yksek performans gstermesini salamaktadr. Metalik matrisli kompozitlerde ise kimyasal etkilere kar diren, malzemenin yzeyinden meydana getirdii koruyucu tabaka kalnl ile belirlenmektedir. Mesela, 200C zerinde zellikleri kararl olmayan veya kimyevi etkilere dayanksz olan bir fiber, ok daha yksek scaklklara ya da ok etkin kimyevi yklemelere dayanabilen ve sl iletkenlik zellikleri iyi olmayan bir matris iinde sz konusu artlara dayankl, mukavemeti yksek bir kompozit oluturabilmektedir.Polimerler neme maruz kaldklarnda ya da slak evre artlarnda kullanldklarnda, nemi difzyon ile absorbe ederler. Nem, dayanm, Young modln ve cams gei scakln drr.Plastik matrisli kompozitlerde kimyasal bozulma, matris malzemesinin, elyaf malzemesinin ya da elyaf-matris ara yzeyinin bozulmasnn bir sebebi olabilir. Polimerler, zclerin absorbe edilmesi (su dhil), oksidasyon, UV nlar ve termal etkilerden tr zelliklerini kaybedebilir. Alkaliler, fluoridler, scak su ve hidroklorik asit de matris malzemesi tarafndan absorbe edilmesi halinde cam elyaflara zarar verebilir. Eer matris malzemesinde krk ve atlaklar olumusa absorbsiyon hzlanacaktr. Bu nedenle matris malzemesinin zellikleri hem kendisinin, hem de takviye ve ara yzey balantsnn kimyasal evre artlarndan etkilenmemesi adna nemlidir. Yanmazlk zellii Btn organik malzemeler, polimerler de dhil, bir alevin varlnda yanarlar. Polimer kompozitler stldnda, polimer yap kimyasal olarak znmeye balar. znmenin balad scaklk ve yanma sonucu kan duman tipi polimerin yapma baldr. Farkl reine ve kompozitler yksek scaklklara kadar bozunmadan kalabilmektedir. Elyaf takviyeli kompozitlerde maksimum ilem scakl reine malzemesinden yksek ya da dk olabilir. Yksek sl iletkenlii olan fiberler yancl nlemeye yardmc olurken, dk zellikteki fiberler ise zarar verici olabilmektedir.

3. SMC YNTEM LE OTOMOBL KAPORTASI MALATI

Birok alanda yaygn bir ekilde kullanlmaya balayan SMC ile retim rnlerinin bir rnei de otomobil kaportalardr. Otomobil kaportalarnda 4-5 sene ncesine kadar yaygn olarak kullanlan yntem sac ekillendirme yntemi idi. Zaman ierisinde kompozit malzeme sektrnde maliyetlerin azalmasyla kompozit malzeme retimi yaygnlatka yava yava sac kaportalarn yerini kompozit kaportalar almaya balamtr.

Otomobil kaportalarnda uzay kasa diye tabir edilen bu tasanm ve malzeme birok avantaj da beraberinde getirmitir. Dk burunlu, damla modeli, nden arkaya doru genileyen ve yuvarlak hatlara sahip kaportalar sayesinde artk otomobil pazarna hem estetik olarak nemli bir smf atlatlmtr, hem de mhendislik plastiklerinin yaplarndan kaynaklanan nemli kullanm avantajlar sunulmutur.

Motorun ne kadar sndna bal olarak bu smm nasl giderilebilecei, kabinli veya kabinsiz modellerde, modele bal olarak ne kadar ses ve vibrasyon yaltm yaplaca ve en nemlisi kokpitte oturan kii iin salanacak gr alannn ne kadar geni olaca artk kaporta ve bileenlerinin tasarm aamasnda en ince ayrntsna kadar hesaplanmakta ve rn realizasyonu bu dorultuda gereklemektedir.

SMC otomobil kaportalarnn getirdii balca avantajlar yle sralanabilir:

SMC rnler kimyasal olarak inert olduklar iin bu tip korozif ortamlardan etkilenmemektedir. Ayrca SMC kaporta boyandktan sonra gneten etkilenmez Sac malzemenin puntalama, eme, bkme gibi ok sayda ilemi zahmetli olmakta, SMC ynteminde ise tek ilemde rn hazr hale gelebilmektedir. Maliyet asmdan karlatrldnda sac maliyeti ile kompozit malzemenin maliyeti neredeyse ayn duruma gelmektedir.

SMC kaportalarn otomotiv sektrnde lider olamamasnn tek nedeni olarak A snf yzeyin tam olarak elde edilemeyii gsterilmektedir. SMC Hazr Kalplama Bileeninin Hazrlanmas SMC ilk kez 1960'lann sonunda bulunarak kullanlmaya balanan, daha sonra cam ierii, daha az eken polyesterler vb kullanlarak gelitirilen polimerik malzemeye verilen isimdir. sminden de

anlalabilecei gibi kuru bir levha halinde kalplama bileeni - reine emdirilmi kesik cam paralar, additifler, dolgu ve katalist karm ieren bu karm, otomotiv, elektrik, ev aletleri, endstriyel uygulamalar vb. gibi birok alanda kullanm bulmutur. Temelde polyester reinelerle kullanlan bu metot, mekanize bir metot olmas, dk insan emei gereksinimi, yksek verimlilii ile ylda 10.000 ve zerindeki para retimleri iin (bir kalptan alnacak para says) ideal bir metottur. Kapal kalplamann kullanld bir sistem olmas, sitren emisyonlar ve cam elyaf ile daha az temas asndan da iyiletirilmi atlye artlaryla dier ak kalplama sistemlerine oranla bir baka avantaj da tamaktadr.

. Formlasyon Bileenleri SMC kimyas, ierdii kompozit malzemenin doas gerei karmaktr. Karm; sitren monomer iersinde bir polyester reine, inert bir dolgu, elyaf takviye malzemesi (genellikle cam elyaf), bir polimerizasyon katalisti ve metal oksit kalnlatrclardan oluur. Deiik uygulama alanlarna ynelik deiik bitmi rn zelliklerinde saysz formlasyon alternatifleri tasarlanabilir. Tipik bir SMC formlasyonu Tablo 5.1 de verilmitir. Kullanlan polyester reineler genellikle olduka reaktif tiplerdir. Polyesterin tip ve zellikleri bitmi Tablo 1. SMC Formlasyon Bileenleri Malzeme Doymam Polyester Reine Termoplastik Reineler (Low Shrink Additif) Inert Dolgu, Kalsit Cam Elyaf Polimerizasyon Katalisti Kalnlatrma Malzemesi I Kalp Ayrc % 24 3 41 30 0,3 0,7 1

rn zerinde en temel belirleyici etmenlerdir. Malzemenin kimyasal dayanm, d ortama, sya direnci hep polyester reinenin yapsndan gelir. Yine kalplama sreleri (kalp scaklklar, katalist tip ve miktaryla birlikte), kalnlama sresi (kalnlatrma ajan metal oksit tip ve miktaryla birlikte) zerinde de polyester ok belirleyici bir etkiye sahiptir. Paralel sonular almada polyesterin kararll da ok nemli bir etmendir. Her ne kadar mekanik zellikler aslen kullanlan elyaf tipi, krpnt uzunluu ve miktar ile belirlense de polyesterin yaps da mekanik zellikler zerinde ciddi etkiye sahiptir.

nert dolgu olarak genellikle kalsit (CaC03) kullanlr ve sisteme sertlik kazandrr. Dolgu ve cam elyaf sisteme belli bir yanmazlk da vermektedir. Yanmazln artrlmas iin Kalsitle birlikte veya kalsit yerine Alminyum Hidroksit veya ATH (almina trihidat) kullanlmas da sz konusu olabilir. Baka zellikler iin baka dolgularn kullanm da mmkndr.

Kalnlatrma ajan olarak metal oksit, hidroksit veya alkolatlan kullanlr. Kalnlatrclarn fonksiyonu tam olarak anlalamamakla birlikte, pasta halindeki karmn kalnlaarak ele bulamayan bir hamur haline gelmesini salarlar. Kalnlatrclarn reine hidroksilleri zerinden zayf balar kurarak bunu salad dnlmektedir. Metal stearatlar, kaydrc olarak hamurda yer alarak i kalp ayrc olarak alrlar.

Polimerizasyon katalistleri (veya balatclar) olarak scakla tetiklenen peroksitler kullanlmaktadrlar. Peroksitler serbest radikal polimerizasyonunu (apraz balanma reaksiyonunu) balatarak malzemenin sertlemesini salarlar. Genelde perbenzoat bileikleri kullanlmakla birlikte farkl peroksitlerin kullanld formllerde tasarlanabilir. Formlde ayn zamanda baka katklarn da performans veya sreci iyiletirme amalaryla kullanlabileceini de belirtelim. Pastann Hazrlanmas SMC hazr kalplama pestili imalatmda kullanlan polyester reine, dolgu maddeleri, hzlandrclar, kalp ayrclar ve dier ajanlar firma bnyesinde laboratuvar artlarnda testlerden geirilir, istenen zellikleri salayan bileenlerin hangi oranda kartrlaca hassas bir biimde belirlenir. Bu malzemeler gerekli oranlarda mikserde kartrlarak belirli bir viskoziteye ulatrlr. Dolgu maddesi olarak "kalsit" kullanlmaktadr. Karmn en temel bileenlerinden biri olan bu malzeme rijitlii ve dzgnl salamaktadr. Mikserde istenen viskoziteye gelen malzeme elyaf slatmaya hazr hale gelir.

SMC Scak Kalplama lemi Hazrlanan SMC hazr kalplama pestillerini ekillendirmek iin scak kalplama yntemi kullanlr. Scak kalplama ilemleri H tipi ya da kzakl hidrolik preslerde gereklemektedir

Kalbn Hazrlanmas SMC otomobil kaportas scak kalplama ile retilir. Kalbn hazrlanmas; kalp tasarm, kalp retimi, kontrol ve son ilemler olarak safhada gerekleebilmektedir. Bu ilemde kullanlan kalplar elikten imal edilmi olup kullanm yerine gre 1045 ya da 4140 elikler kullanlabilmektedir. Kalp tasarmlar mteriden gelen istekler dorultusunda ya firma tarandan gerekletirilir ya da mterilerden direk gelebilmektedir. Paralarn tasarm Catia program yardmyla gerekletirilerek simlayon eklentileri ile bir n kontrol salanr.

Parann kalb kartldktan sonra CAM program ile CNC dik ileme tezgahlama aktarlr. Geni tablal CNC dik ileme merkezleri e kalplar ilenir. Kalplarn firma ierisinde imal edebilmesi ile hem kate ve performans kontrol, hem zaman kazanc salanmaktadr. Bilgisayar destekli tasarm ve retim sayesinde kalplar byklk ve ktlelerine gre en ksa zamanda ilenir. Bir pot retim gerekletirilir ve kalp mteri tarafndan onaylandktan sonra seri retime sorunsuz bir ekilde geilir. ekil 7. CNC Dik leme Merkezinde

arj Hazrlama ve Yerletirme SMC kalplama ileminde bir dii bir erkek olmak zere iki kalp kullanlmaktadr. CNC dik ileme merkezinde ilenen kalplar 1320 ton kapasiteli kzak sistemli hidrolik prese yerletirilmitir. Firmada her kalbn bir el kitab vardr. Bu el kitaplarnda kalbn o gne kadar grd her ilem yazmaktadr. Alt ve st scaklk deerleri, soutma aparat, hammadde kodu, bask arl, pime zaman ve benzeri eitli bilgiler bu el kitaplarnda

bulunmaktadr. Yeterli viskoziteye sahip katlama ilemini tamamlam rulo halindeki SMC malzeme belirli

boyutlarda kesilerek tayc film tabakalarndan ayrlr. Malzemenin zelliklerine ve akkanlna gre kesilen paralarn boyutu kalp yzeyinin yaklak % 80'ini kaplayacak kadar olmaldr. Ayrlan malzemeler kat kat dizilerek 16 kg arlnda bir aj hassas elektronik bir tartda tartlarak hazrlanr. Daha sonra bu aj malzemesi kalba yerletirilir.

ekil 8. arjn Kalba Yerletirilmes

Kalbn Kapatlmas ve Malzemenin ekillendirilmesi ajn yerletirilmesinini ardndan kzakl hidrolik pres ile st kalp nce hzl bir ekilde aj yzeyine gelir. Daha sonra 4-12 mm/s gibi yava bir hzla kalplama ilemi gerekletirilir. Bu ilemde kalp scakl 150 C scakhndadr. Kalp stma teknii olarak elektrikli stma kullanlmaktadr. Kalplama (piirme) sresi 4,5 dk civarnda olup basm 80 kg/cm2 deerindedir. Hidrolik preste emniyet iin bir k band bulunmaktadr. Kalpta insert ksmlar bulunur. Bu insert ksmlar parada insert delikleri oluturarak parann montaj kolayl salanr.

Kalptan karma ve Son Krleme Kalplama ileminin sonunda, kalp alr ve para dii kalptan ejektr pinler yardm ile kartlr. (ekil 5.5.) kartlan paralar d ortam scaklnda soumaya braklr. Para bu esnada krlemeye ve kendini ekmeye devam eder. Souma ileminden sonra yzeye zmparaama ilemi uygulanarak przlerin giderilmesi salanr.

Boyama CTP Kompozit firmasnda ayr bir boyahane tesisi bulunmaktadr. Bu tesis zmparalama ve hazrlk ilemlerinden ayr bir alanda gerekletiinden son kat boyama ilemi tozsuz bir ortamda yrtlebilmektedir. Boyama ilemi esnasnda evre ve insan salm koruyucu nlemler alnmtr. Boyanan paralar daha sonra kurumaya braklr

ekil 8. Boyama ve Kurutma lemleri

Kalite Kontrol CTP Kompozit firmasnda satn alnan btn rnler belirli testlerden geirilerek uygunluklar kontrol edilmektedir. Firma bnyesindeki laboratuvarlarda her hammaddenin son rn oluncaya kadar her ilemi kimyasal ve mekanik testler ile denetim altnda tutulmaktadr. SMC hazr kalplama bileeni retildikten sonra bir adet prototip deney ubuu retilerek laboratuvarda mukavemet deerleri tayin edilir. Parann ekme, bkme, eme testleri gerekletirlir, viskozite ve s etkileri llr.

ekil 9. SMC Deney ubuu in Mekanik Test Makinesi

SMC retimi etkiyen en nemli unsurlardan biri de kalptr. Kalbn hatal olup olmadn kontrol etmek amacyla dii ve erkek kalp arasna ok ince zel bir boya srlerek kalp yavaa kapatlr. Eer boya kaznrsa varlr kalbn hatal olduu sonucna

Son lemler Parann retimi son kontroller yaplr. bittikten sonra sevkiyat iin Dzeltilebilecek bir hata varsa

dzeltilir ve kaportann havalandrma zgaras e birletirme ilemi gerekleir. Far boluklarna far yuvalar taklr. Bylece paralar sfirdan son haline getirilerek mteriye eksiksiz bir biimde teslim edilmektedir

ekil 10. SMC Malzemeden retilen Otomobil Kaprtasnn Son Hali SONU Kompozit malzemeler gelien teknoloji ve an bir gerei olarak doan yeni ihtiyalara cevap verebilen malzemelerdir. Kullanm yerine gre eitli mekanik, fiziksel, sl vb. zelliklerin bir arada bulunabilmesi ile mhendislikte yeni bir r amtr. nceleri kompozit malzeme kullanm havaclk ve uzay sanayi benzeri ileri teknolojik sektrlerle snrl kalsa da zaman ierisinde retim ve hammadde maliyetleri dm ve her alanda muadili malzemelerle rekabet edebilecek konuma

gelmitir. Bugn otomotivden spora, mzikten tbba, ehircilikten inaat sektrne her alanda kompozit malzeme kullanmna rastlamak mmkn olmaktadr. Otomobil kaportalarnda kompozit malzeme kullanm korozyona kar iyi bir zm salamakta, retimi kolaylatrmakta, maliyeti nemli lde arttrmamakta ve bunun yanmda estetik bir grnm kazandrmaktadr. Hafiflik ve tasarm esneklii de gz ard edilmemesi gereken dier avantajlardr. Kompozit malzemeler konusunda bilimsel aratrmalar devam ettike eitli gelimeler yaanacak ve mhendisliin snrlar genileyerek yaammz kolaylatracak yeni tasarmlarn n alacaktr.

Kaynaklar http://www.istanbul.edu.tr/eng/metalurji/ http://www.mtbtr.com/gezi_yayin/ www.obitet.gazi.edu.tr www.poliya.com.tr www.tegim.com www.xengineer.net www.tei.com.tr www.isxtv.com www.fidaskompozit.com

www.ctp.com.tr