D L NED R?

leti im arac d r.

L N N DO MU TUR?

 Duygu

,d nce ve isteklerimizi payla mak , ihtiyalar m z kar lamak iin do mu tur. Dil bir ihtiyatan do mu tur.

D L NASIL DO MU OLAB L R?

*Tabiaattaki sesleri taklit ederek ederek insanlar konu maya ba lam olabilirler.Hayvanlar n ve do adaki di er seslerin taklit edilmesi. r r l, tak tak gibi.( Yans ma teorisi) *Beden dilini kullanarak (jest ve mimikler) ilk ileti im kurulmaya ba lam olabilir.(Psikolojik Teori) *Birlikte i yaparken kar lan seslerin sistemli hale getirilmesi, kullan lan ara ve gerelere kar l klar bulunmas eklinde konu ma ba lam olabilir. ( Teorisi)

*Olaylar ve durumlar kar s nda kar lan sesler ilk kez konu may ba latm olabilir.Korkma, sevinme,heyecanlanma(nlem teorisi) * Ay n hareketlerini izleyen insanlar n ay n farkl evrelerindeki ald ekilleri dudak hareketlerine yans tmalar yla konu ma ba lam olabilir.( Ay teorisi)

* nsanlar konu abilme yetenekleri ile yarat lm lard r.Bu yeteneklerini geli tirerek konu mu lard r.(Do u tan Gelen Yeti teorisi)

NEDEN OK SAYIDA D L VARDIR?

nsanlar n beyin fonksiyonlar ayn ekilde i lemesine ra men evreni alg lama ve adland rmalar farkl farkl olmu tur. Ta =seng=stone iek=flower=blume

*Dil insan akl n n bir

rndr.(Bilinli,iraddir)

NSAN DI INDAK VARLIKLAR LET M KURARLAR MI ?

Canl lar kendi aralar nda veya di er canl larla ses,koku,salg ,hareket gibi yollarla ileti im kurmaktad rlar. Ar lar dans ederek, kpekler havlayarak, bukalemun renk de i tirerekanla abiliyorlar.Ancak bu ileti im de i en, geli en farkl la an bir zellik ta maz , i gdseldir.

D L N TANIMI Dil en basit tan m ile bir haberle me arac d r. Canl lar n bir arada bulunabilmeleri ortak bir haberle me ve anla ma arac n n varl ile mmkndr. Bu nedenle insanlar duygular n , d ncelerini, hissettiklerini, isteklerini aktarabilmek iin dili geli tirmi lerdir.

nsanlar d ndaki di er varl klar da kendilerine zg yollarla( ses, koku, hareket, dokunma...) anla abilmektedirler. nsanlar aras ndaki ili kilerde kullan lan jestler, mimikler, semboller, renklere yklenen anlamlar arac l ile de anla labilmektedir. Ancak bunlar btn duygu ve d ncelerimizi ifade etmeye yeterli olmayan basit ileti im aralar d r.

Dili btn ynleri ile kapsayacak geni bir tan mlamay u ekilde yapabiliriz: Dil insanlar aras nda anla may sa layan tabii bir vas ta, kendine zg yasalar olan ve bu erevede geli en canl bir varl k, temeli bilinmeyen zamanlarda at lm gizli antla malar sistemi, toplumun btn zelliklerini yans tan seslerden rl sosyal bir kurumdur.(1)

2. D L N N TEL KLER : a. TAB VASITA : Dil kendili inden olu mu bir varl kt r. Binlerce y ll k olu um sreci iersinde her dil kendine zg bir yap ve kurallar dzeni meydana getirmi tir. Bu nedenle sonradan yap lan herhangi bir araca benzemez.

Dile yap lacak her trl giri im onun yasalar na ve tabiat na uygun olmal d r. rnek: Trkenin cmle yap s ; zne + Tmleler + Nesne + Yklem dzenindedir. Bu yap ya ayk r bir cmle yap s olu turmak Trkenin mant na ters d ece inden anla lmaz olacakt r Gidece im Ankaraya bugn ben. Cmle yap s ok s kl kla kulland m z bir cmle kal b de ildir.

Bir dile kelime kazand rmak, onu zenginle tirmek, ifade gcn artt rmak yine dilin bu gne kadar geli tirmi oldu u do al kurallar erevesinde olmal d r. Aksi halde dil buna kar koyacakt r. nk dil tabii bir vas tad r.

b. CANLI B R VARLIK : Dil gnn ihtiyalar na , toplumun sosyal ve kltrel zelliklerine gre srekli geli ip, de i ebilen bir varl kt r. Bu nedenle dil, kal pla m durgun, de i mez bir yap ya sahip de ildir. Bu noktada nl dil bilimcisi Wilhelm Von Humbold Dil bir eser de il, enerjidir. der.

Dillerin tarihsel yap lar n inceledi imiz zaman, birbirinden farkl baz dnemler ortaya kmaktad r. rne in, Anadolu Trkesinin Seluklular, Osmanl , Tanzimat, Sevet-i Fnun , Milli Edebiyat ve Cumhuriyet dnemlerindeki dilin farkl la mas dilin canl l n n birer kan tlar d r. Dillerde zaman iersinde ses, kelime yap s , anlam bilgisi bak m ndan de i imler ya ayabiliriz. Bu da dilin canl oldu unun kan tlar d r.

krk > krkl = gzel, gzellik muallim = retmen tayyare = uak ltei = lecek griser = grecek ttn(duman)= bitki ad gen (ocuk) = delikanl tengri = Tanr

c. G ZL ANTLA MALAR S STEM : Dil toplumla vard r. Ki iler aras nda anla ma arac olmas , olu ma artlar bak m ndan toplumun eseridir. Kelimeler, kelime dizileri ve kurallar n olu mas , kullan lmas ve ya at lmas bak m ndan toplumun bireyleri aras nda temeli bilinmeyen zamanlarda at lm gizli bir antla ma vard r. rne in ta dedi imiz zaman Trke konu an btn insanlar n zihninde ayn nesnenin canlanmas gibi.Cmle yap s n n ayn ekilde kullan lmas ve anla lmas gibi.

d. SOSYAL B R KURUM:

Dilde geerli olan kurallar ve kanunlar, onun sosyal bir varl k oldu unun tan klar d r. nk dil, o toplumun kendi dil anlay n n, ortaya koydu u ortak formllerdir. Dil toplumdan topluma de i iklik gsterir. Her toplumun evreni alg lay biimi farkl ses kal plar ve cmle yap lar iinde ifade etmi tir.

rnek:

ta > seng- hacer- stone iek> flower- blume birader- brother- brder

Toplumlar n ya ay biimleri, kltrel yap lar , ekonomik durumlar dilde bir ekilde ifadesini bulmu tur. rnek: Trkede bir tek deve ty rengi kelimesi varken Arapada bu rengi ve ton farklar n belirten yze yak n kelime vard r. Bolivyada ya ayan Aymara K z lderililerinin dilinde patates e itlerini anlatmak iin 200 kelime vard r. Grlyor ki diller toplumlar n duygu, d nce ve hayat tarzlar na , sosyal durumlar na , oturduklar yere, iklim artlar na, tarihteki gemi lerine gre ekil ve i leyi bak m ndan birbirinden ayr biimlenmeye u ram lard r. Bu nedenle dil sosyal bir kurumdur.

D L- KLTR L

K S

Kltr bir toplumun ya ama biimidir. Millet varl nda sosyal akrabal k ba n kuran ve toplum bilincini olu turan ortak de erlerin hepsi kltrdr. Toplumlar n hayata bak lar farkl d r. Bu nedenle farkl kltrler olu mu tur. Mimari, kullan lan ara ve gereler, e yalar, giyim ku am tarzlar , beslenme ekilleri gibi toplumu maddi ynden ekillendiren unsurlar maddi kltr; dil, tarih, sanat, gelenek, grenek, ahlak, hukuk anlay gibi ya ay n manevi ynn dzenleyenler de manevi kltr olu tururlar. Bir toplumun szl ve yaz l btn kltr de erleri dille aktar ld iin, dil sosyal yap n n ve kltrn yans t c s durumundad r. Bir air, bir yazar duygu ve d ncelerini ancak dil arac l ile topluma aktarabilir. Trk milletinin binlerce y ll k ya ant s , ortak de erleri ataszlerinde, deyimlerde, destanlarda, iirlerde, romanlarda, hikayelerde... ebedile mi tir. Dil, kltrn yap c s , gelecek ku aklara aktar c s d r. Kltrn btn unsurlar n dil rnlerinin ierisinde bulmak mmkndr. Bu nedenle dil kltrn temel ta d r.

D L N M LLET VARLI I NDEK YER VE NEM

Millet kendine zg de erlerle ekillenmi bir toplum trdr. Dil, bir milletin evreni kendisine gre adland rmas d r. Bu nedenle milleti olu turan btn maddi ve manevi nitelikler dilde ifadesini bulmu tur. Dolay s ile dil topluma biim veren bir sistemdir. Wilhelm von Hombolt nsanlar bu dnyada ana dillerinin dnyay kendine sundu u biimde ya amaktad r. der. Bu nedenle bir milletin bilimde, sanatta geli mesi de dile ba l d r. Dilin sa lad imkanlar lsnde geli me ya anabilir. fade gc yksek bir dil bir milletin evreni daha iyi anlamas na ve anlatmas na imkan tan r. Bir toplumun olu turdu u dil rnlerini inceledi imiz zaman grece iz ki orada bir milletin ruhu somutla m t r. Dolay s ile milleti olu turan bireyleri ayn duygu ve heyecan etraf nda birle tirmek, millet olma bilincini kazand rabilmek dil ile mmkndr. Dil milletin kimli idir, ki ili idir. Bu noktada Atatrk yle der: Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halk Trk milletidir. Trk milleti demek, Trk dili demektir. Trk dili Trk milleti iin kutsal bir hazinedir. nk Trk milleti, geirdi i nihayetsiz felaketler iinde ahlak n n, ananelerinin, hat ralar n n, menfaatlerinin, k sacas , bugn kendi milliyetini yapan her eyinin dili sayesinde muhafaza olundu unu gryor. Trk dili Trk milletinin kalbidir, zihnidir.

Grlyor ki dil milli birli in ve beraberli in sa lanmas nda birle tirici bir rol oynamaktad r. Dilin varl milletin de varl demektir. Kro lu Destan nda yi itli in ve kahramanl n do a eleriyle birle tirilerek verildi ini grrz.

Koak akan sular gibi a lar gmbr gmbr gmbrdenir. E ri k l c beline Ba lar, gmbr gmbr gmbrdenir.

Trk milletinin tasavvuf anlay , felsefi yakla m Yunus Emrenin m sralar nda Trkenin syleyi stnl ile yle somutla m t r. Haber eylen a klara, ka gnl veren benem, I k bahr s oluban , denizlere dalan benem, Benim, can m uyanukdur, dost yzine bakan benem, Hem denize kar ma a, rmak olup akan benem.

Hayat ve sosyal yap y bir sanat szgecinden geirerek Lale Devrinin gzel ve gzellik anlay n , zarafetini m sralarda nas l ebedile tirdi ini grrz. Haddeden gemi nezaket yal bal olmu sana Buy- gl takdir olunmu ruhsar- al olmu sana (Nezaket haddeden geirilerek sana boy pos olmu , gl kokusu szlerek sana al yanak olmu )

D L VE KLTR
Ziya Gkalp, dili kltrn, temel unsuru, sayar. O. bu gr nde hakl d r. Zira dil, duygu ve d ncenin adeta kab d r. Bir milletin btn duygu ve d nce hazinesi, dil kab na veya kal b na dklr ve bu dil kab ile yerden yere, nesilden nesle aktar l r. Yaz , dilin sesini kaybeden bir vas ta olarak dilin bir paras d r. Fakat kltr, sz ile de bir millet aras na yay l r. Dil kltrn temeli oldu una gre, bir milletin dil ile ifade etti i szl, yaz l her ey kltr kavram na girer. Sabahtan ak ama kadar evde, sokakta, ar da, i yerinde konu an halk, dil tarlas n eker, bier. Dilin duygu ve d nce ile dolmas n n sebebi. gnlk hayata ok yak n olmas d r.

Asl nda dili yaratan hayat, daha do rusu sosyal hayatt r. Anne ocu una bir oyuncak verir: "Bak sana otomobil getirdim" der. Bylece ocuk, oyuncak otomobil ile beraber "otomobil kelimesini renir. Fakat dil her zaman byle bir e ya gsterilerek renilmez. Bebek etrafinda mns n anlamad birtak m sesler duyar. Zamanla onlar n bir eye tekabl etti im renir. Dil deyince, konu ulan ve yaz lan btn kelime ve cmleleri anlamak laz md r. Halk gnlk hayat nda kelimeleri men elerine gre ay rmaz. Onu ilgilendiren, kelimelerin mns , i e yaramas d r. Bir bakkal dkkan nda on dakika oturup halk dinleyerek hangi kelimeleri kulland n tesbit edebilirsiniz.

lle ztrke yaz lmam , "normal", "tabii" yaz l bir mahsulde, bir gazete veya kitapta da bu i i yapabilirsiniz. "Normal" ve "tabii" konu an halk gibi, "normal" ve "tabii" yazan bir yazar da kelimelerin men eine de il, mns na. nans na ve i e yararl l na nem verir.

Konu ma veya yaz dilinde kelimeleri, Trke, yabanc diye ay rmak "normal" veya "tabii" konu ma ve yazmaya ayk r bir davran t r. Bu yazma tutumu k r tgan kad nlar n hal ve tavr nda oldu u gibi derhal fark edersiniz. Byle yapanlar dikkatlerini bahsedecekleri eye verecekleri yerde belli kelimelere verirler. Onlar iin nemli olan e ya, duygu ve d nce de il, ztrke kelimelerdir. Bir yazar de erlendirirken, fikirlerine de il, kulland kelimelere bakarlar. Onlara gre ztrke kelime kullananlar iyi, kullanmayanlar ktdr. Bu ly ztrkeden nce yaz lm eserlere tatbik ederseniz, hepsi ktdr. Fuzul, Baki, Nedim, eyh Galib, Fikret, Akif, hatta Yahya Kemal, Re at Nuri bile... Byle bir davran tarz n n ne kadar barbarca oldu unu buna gre lebilirsiniz.

Her millet dilini ve kltrn yzy llar boyunca yo urur. Bu esnada o, kan bir nehir gibi. iinden geti i her topraktan baz unsurlar al r. Her medeni milletin konu ma ve yaz dili, kar la t medeniyetlerden al nma kelime ve deyimlerle doludur. Bu bak mdan her milletin dili. o milletin a lar boyunca ya ad tarihin adeta zetidir. Dile bu gzle bak l rsa mn kazan r.

Bat l dil alimleri, filologlar /az l veya szl kltr eserlerim incelerken arkeolog gibi hareket ederler. Bir nevi "dil arkeolojisi" yaparlar. lkin inceledikleri metnin tarihini tesbite al rlar. Zira, her metin dil tarihinin bir kesitini verir. O kesitte, o anda bulunan ve o ana kadar dile girmi olan her kelimenin, yerli, yabanc ay rmaks z n yaz l , syleni i,mns dikkatle tesbit edilir. Zira en kk bir i aret, bir ses de i mesi, o kelime hatta btn metnin mns n de i tirebilir. E er Smerce bir metinde Tanr ve at kelimeleri Trke Tanr ve at mnlar na geliyorsa, bu, btn insanl k tarihine yeni bir gzle bakmay gerektirir. Bundan dolay dil limleri, filologlar eski metinleri incelerken k l k rk yararlar. Kelimelerin men eleri onlar dil ve kltr tarihi bak m ndan ilgilendirir. Gktrk harfleriyle yaz lm bir mezar ta nda grlen ince, Hinte bir kelime, dil ve kltr tarihi bak m ndan nemli bir mana ta r. Trklere ait eski metinlerde sade Trke kelimelere nem vererek, yabanc lar bir kenara atmak hem kltr kavram na, hem de ilmi d nceye ayk r d r. Dili bir milletin medeniyet tarihinin aynas olarak inceleyenler, onda pek ok ey grrler.

Dil le tarih ve kltr aras ndaki mnasebeti bilen bir kimse, dili tek ba na almaz. Zira dilde her kelimenin yaz l , ses, ekil ve manas n tayin eden, tarih ve kltrdr. Yunus Emre'nin iirlerinin dilini. yaz ld devir ve evreden ayn ele alamazs n z. Zira o a ac n kkleri gelenek ile beraber, yeti ti i topraklara s ms k ba l d r. Bu da gsterir ki, filolog sadece dilci de il, geni kltrl, kafas dil gibi hayat n btn imknlar na a k bir insan olmal d r.

Kltr eserleri, dilin belli bir yer ve anda donmu ekilleridir. Bu bak mdan onlar n abidelerden farklar yoktur. Ktphaneler dil abidelerini toplayan mzelerdir. Dil, bir kap oldu una gre onlara "duygu, d nce, hayal mzeleri" demek gerekir. Biz eskiden ya am insanlar n hayat tecrbelerini, inan ve de erlerini bu eserlerden reniriz. Asl nda dili hem ekil, hem muhtevas yla inceleyen filolojinin gayesi, insan kltrn tan makt r. Fakat bu gr e ancak dil ile kltr aras ndaki ba lant y grenler ula abilirler.
MEHMET KAPLAN

D LLER

1. D L TRLER : a. ANA D L : Aileden ,yak n evreden ve toplumun genelinden renilen, bilin alt m z etkileyerek toplumla en gl ba lar m z olu turan dildir. Evreni ana dilimizin mant ile anlar ve anlat r z. Onunla grr, d nr ve ifade ederiz.
ANAD L Hangi szlerle ninem gnln am sa bana, Ben o szlerle gnl vermedeyim sevgilime. Szlerim ninni kadar duygulu olmak yara r, Ba l d r nk dilim gnlme, gnlm dilime. Faruk Nafiz aml bel /Han Duvarlar

b. MADDE D L : Seslerden rl anla ma arac m z olan dilin d ndaki basit ileti im aralar d r. Jestler, mimikler, renkler, semboller, iekler, duman, kilim desenleri, oyalar, mimari slup, giyim tarzlar , mezar ta lar ndaki semboller...

c. KONU MA D L : Gnlk hayat m z n her blmnde yapt m z szl anlat mlardaki dildir. Bu dil iinde bulunulan sosyal ereveye, blgeye gre farkl l klar gsterir. Bu de i iklikler kelimeleri syleyi ile baz ses ve ekil ayr l klar etraf nda toplan r. Bu ayr l klar lehe, ive ve a z olu turur. 1.LEHE: Bir dilin belgelerle takip edilemeyen en eski dnemde ayr lan kollar d r. Bu kollar aras nda ses yap s , ekil yap s ve kelime hazinesi bak m ndan ayr l klar vard r. uva a- Yakuta Trkenin leheleridir. Bu leheler Ana Trkeden 8.yy.dan nce ayr lmaya ba lam t r.

YAKUT TRKES NE RNEK: Saha sire bert kien doydu. Mana elbeh ayuurdar, hayalar, ulahan rster, ebleh rehter, kller, ballar. ( Saha (Yakut) lkesi, ok geni lke. Orada birok ormanlar, da lar, byk rmaklar, birok sular ve gller var.) Trkiye Trkesi yl yaz y lan buz uva Trkesi cal sr dilom par

Trkiye Trkesi Trkesi kam anne ayak Bal k ba tan kokar

Yakut

k mn ine atah Bil bal k bah ttan s y tar

2.

VE:

Bir dilin belgelerle takip edilebilen alt kollar d r. iveler aras nda ses, ekil bilgisi ve kelime hazinesi bak m ndan farkl l klar vard r. Ancak bu farkl l klar leheler aras ndaki boyutta de ildir. ok geni co rafyaya yay lm olan Trkenin ba l ca iveleri Trkiye Trkesi, Kazak, K rg z, zbek, Azeri, Altay Trkeleridir.

AZER TRKES : VETEN N N DASI Besdir, yeter art g, dur, o ul, dur daha yatma, Nms, heyn ebed uyxuya satma. ( Tamamd r, yeter art k, dur, o ul; art k yatma. Nms ve heyay , ebed uykuya satma.) Ey sevgili vlad, ay l Allah seversen, Gn do du, ham durdu, yatan birce znsen. ( Ey sevgili evlet Allah seversen uyan, Gn do du, herkes kalkt , uyuyan yaln zca sensin)

Yolda lar na, sil gzn yax

bax, o lum.

Onlar yetib isteklerine, sen uzag o lum.

(O lum; sil gzn, yolda lar na iyi bak. Onlar isteklerine kavu tular, sen uzak kald n.) Ba dan papa n, ya ba n gapt racakd r, Ol yol geden dem ki, yol ste yatacagd r. ( Yrmesi gereken yolda yatan insan, ya apkas n , ya da ba n kapt r r.)

Mehemmed Hadi

ZBEK TRKES Bu ba lrdn bizlr tdik Bizim izdn kimlr tr?! Bu yillrd bizlr, yetdik, Vfa flk, kimlr yetr?! Ey admzad, galbindgi mnlrnin halin sor! A iz adin, magsd uun Szlrinnin balin sor!

dil tagga syngnlr (2) Odlrdgi ta lar nen?! Egilms Hagga boynin Gurur nen, ba lr nen?!

1- tdik: gedik 2- Dayananlar (Syngnlr) 3- Ya ks: Gen ya l 4- fagat mehr : Yaln z sevgi

TRKMEN TRKES Sen menin gzlermin a -garas , (Sen benim gzlerimin ak karas ) Sen menin szlermin ad , seresi, (Sen benim gzlerimin ad , gzeli) ynzin dulunda ke de ke delyn, ( Evimin k esinde nak i liyorsun) Munda yar n seni geler gresi! ( O zaman yarinin seni geliyor gresi.) Diydin:-Penakrim, da lan deresi, ( Dedin: Koruyucum, da lar n deresi,) yden ksam, biter kalb n yaras , ( Evden ksam, biter kalbinin yaras ,) Sensin menin ovaz m e den yar ( Sensin benim avaz m duyan yar) Yregmin mecek parlak ras ! ( Yre imin snmeyecek parlak ras .) Saparm rat VEZBERD

KIRGIZ TRKES K t n k ska knnd toonnun kndgy beteri az ubakka c l mta tart p, naristenin t noosunday lpl memirey t t ele, kp uzabay kn ray kayra buzuldu, kapiletten zgrd-mngdn z ar urup, ayuuday c lgan erte kgm kaktu-kolottu meltkalt toltura colop kelatt , z menen ko o altnd t r kzg krnbgn boz munar k ayaz n kelatt .

Cengiz AYTMATOV

KADER A I (KIYAMAT) K sa bir k gnnde, da n gne e bakan yamalar , k sa bir sre iin s n p, bir bebe in nefesi kadar yumu ak bir skunet iine girmi ti. Fazla uzamadan havan n bu ehresi aniden de i erek bozuldu. Buzlu da dan esen rzgarla birlikte, a r a r k m ldayan erken alaca karanl k k e-buca dalga dalga doldurarak kendiyle birlikte o gecede d ecek gze grnmeyen boz bulan k ayaz n al p getirdi.

TRK VELER NDE KULLANILAN BAZI ATASZLER NDEN RNEKLER

Trkiye Trkesi Krm Azerbaycan Trkmen Karaay Balkanlar Kumuk Tatar Ba k rt Kazak Karakalpak K rg z zbek Yeni Uygurca

: K z m sana sylyorum gelinim sen anla : K z m sanga aytaman, kelinim sen dingle : G z m sana dyirem, gelinim sen e it : G z m sanga ayday ng, genlim sen d : K z m sana aytem, kelinim sen it : K z m sanga aytam kelinim sen it : Gelinim saga aytaman, k z m sen t ngna : K z m s nga eytem, kilinim sin t ngla : K z m hinge eytem kilnm hin t ngda : Kelinim sa an aytam, k z m sen t ngta : K z m sagan aytaman : Keregim saga aytam, kelinim sen uk : K zim senga aytaman, kelinim sen it : K z m sanga aytay, kil n m sen t ngla

3. A IZ : Ayn dili konu an bir lkenin blgeden blgeye, ehirden ehre de i ebilen konu ma ekilleridir. A zlar ars nda ses ve syleyi bak m ndan farkl l klar vard r. Trkiye Trkesinin Manisa a z , Mu la a z , Isparta a z , Karadeniz a z gibi. Konu ma dili; gnlk hayat m zda konu urken kulland m z dildir. Bu dilin zelli i, sadece konu ulan dil olarak kalm ve bir kltr dili haline dn ememi olmas d r. Di er yandan yaz dilini besleyen en nemli kaynak da szl kltr ve konu ma dilidir.

Geliyorum kelimesi e itli a zlarda farkl ekillerde sylenir: geliyorun, geliyorurun, geliyrn, geliyon, geliyem, geliyet r n... getmom, gelmom, sengent(Senirkent) baba >buba>bube a a> age> aye Hada be go du ge! :( Hadi ablac m ko da gel.) Hralen y m rta gaynat bbat r .Gmebbam n?: ( Hr halan yumurta kaynat yor grmyor musun?) Nenecen galan ogedi oturubuz:( Ne yapars n art k kuytuda oturuyoruz.) Efem emi debba: ( A abeyim yapma diyor.) Beni bi gavi yap! Ak de imi gazoz: (Bana bir kahve yap arkada ma gazoz.) Otazky /Ac payam/ Denizli

D)

YAZI D L

Tmyle yaz da kullan lan dildir. Bir dilin yaz dili o dilin en geli mi olarak kabul edilen bir a z na gre yap l r. Trkiye Trkesinin yaz dili stanbul a z na gre olu turulmu tur. Bir lkede e itli konu ma dilleri bulundu u halde bir tek yaz dili vard r. Yaz dili kurallara s k s k ya ba l d r. Dilde farkl la may nleyerek birlik ve beraberli in sa lanmas na yard mc olur. Belli bir kltr seviyesine ula abilmi , medeniyet kurabilmi ve ortak bir edebiyat gelene i olu turabilmi milletlerin yaz dili bulunmaktad r. Bu nedenle de yaz dilinin geli tirilmesi kltr ile u ra an ayd nlar n (bilim adamlar , air ve yazarlar gibi) yard m ile gerekle mektedir. Yaz diline devlet dili, kltr dili, edebiyat dili gibi adlar da verilir. Yaz dili; yaz , d nlenlerin dil arac l ile anlat m ve bildiri iminde yararlan lan izgilerden olu an sistemli ve uyumlu yapma i aretlerdir, konu man n maddi kal plara dklm biimidir.

Yaz n n bulunup kullan lmaya ba lamas ndan sonrad r ki,. dil, i lenmi ve olu mu tur. Bir bak ma yaz , dilin gzler nne serilmesine, somutla mas na, ele avuca. al nmas na sebep olmu tur: Yaz dili, konu -ma diline oranla daha nesnel, daha maddeseldir. Bu niteli i dolay s yla yaz dili, edebiyat n, iir, hatta resim sanat n n ba lang c say lmal d r. Yaz s olan en eski diller Smer (M. 3500 )., Akad (M. 4000), M s r (M. 4000 ve in (M. 2000), dilleridir. Dil yap s gere i szl bir fonomendir. O kadar sese ba ml d r ki, tarih boyunca konu ulan binlerce belki de onbinlerce dilden, ancak yz alt tanesi yaz y kullanm ve edebiyat retebilecek derecede geli imini tamamlayabilmi tir. Bugn ise konu ulan bin kadar dnya dilinden, 78 tanesinin edebiyat ve yaz l kltr bulunmaktad r. Gnmzn son teknolojik geli meleri kar s nda, bugn bile yzlerce dil uygun yaz sistemi geli tirilemedi i iin yaz ya geirilememi tir.

 Gzel dil Trke bize, Ba ka dil gece bize stanbul konu mas , En saf en ince bize. Ziya GKALP

e) ARGO : Belli bir gruba ve sosyal s n fa zg, farkl bir biimde anla may sa lamak amac yla olu turulan dile argo dil denir. Argonun kelime da arc , ortak dilin kelimelerine zel anlamlar vermek, kelimelerin yap s nda de i iklik yapmak, ivelerden veya yabanc dillerden kelime almak yoluyla yap labilir zula yapmak, umak, t ra etmek, volta atmak, akmak...Argo edep dairesinin d na kmad ka zevk verir. Ayn zamanda geli mi , sanatl , nkteli bir dildir. Ancak zamanlarda argo kfrl ve mstehcen bir hal alm t r.

f) YAPMA D LLER : Yeryzndeki ok say da dil insanlar n birbirleri ile kolayca anla malar n zorla t rmaktad r. Bu nedenle zamana zaman btn insanlar n konu up anlayabilece i bir dili yapmak iin al malarda bulunulmu tur. Polonyal Dr. L.L. Zamehof taraf ndan 19.yy. yap lan Esperanto bu dillerin en geli mi olan d r. Volapk, Ido, Universal, Occidental gibi yapma dillerde vard r. Bizde de Mehmed Muhiddin 1580 y l nda Balbilen ad yla bir yapma dil teklif etmi tir.

2-YERYZNDEK D LLER N SINIFLANDIRILMASI

Bugn yeryznde ka dil oldu u kesin olarak bilinmemekle birlikte dil bilimcilere gre lm ve ya ayan 3000in zerinde dil bulunmaktad r. En eski yaz l belgeler Smerlerden kalma 5500 y ll k bir gemi e sahiptir. Bu nedenle dillerin do u u ve geli imi ile ilgili bilgilerin byk k sm varsay mdan ibarettir. Diller genellikle iki bak mdan s n fland r lmaktad r. 1- Kken Bak m ndan 2- Yap Bak m ndan

A- KKEN BAKIMINDAN D LLER

Bu dillerdeki yak nl k dillerin ses yap s , cmle yap s ve kelime da arc klar esas na dayan r.

BA LICA D L A LELER

UNLARDIR

H NT-AVRUPA D LLER Hitit-Hint- ran ran dili(Farsa) Afganca Sanskrite Hinte(Urduca) ErmeniceTraka Helen onia Yunanca. Arkatya.K br s dilleri,Yeni Rumca:Kuvan Arnavuta

talik Gaelce rlanda dili skoya dili Latince Roman Dilleri:Latince spanyolca talyanca Frans zca Portekizce Germen dili Almanca ngilizce Norve dili sve dili,Felemenke Balt k- slav dili Rusa S rpa eke Bulgarca Bo naka

HAM -SAM (SEM T K D LLER) Arapa, Kenan dili, M s r dili, Habe dilleri, branice ZENC AFR KA GRUBU(BANTU D LLER ) : Sudan dilleri , Bantu dilleri , ehra dilleri ,Nil-Kongo dilleri ,Bo iman NCE TAY D LLER : Laosca ,Vietnam dili, Siyam dili T BET-B RMAN D LLER : Tibete, Himalaya dilleri AMER KA D LLER : Aztek, Meksika, Maya Eskimo_Aleutuo KAFKASYA D LLER : eence, Grcce, Avarca, Lazca, AVUSTRALYA D LLER :Bine yak n dil konu ulmaktad r.Endonezya_Malay dilleri,Cava dili, Filipin resmi dili Tagolog veya Pilipino,Madagaskar Malagasy

URAL-ALTAY D LLER

URAL D LLER : A)Fin-Ugur: Uralca, Fin Dili, Macarca,Permce,Ugurca,Lapa B)Samoyete

ALTAY D LLER
TRKE Mo olca ,Manuca, Tunguzca, Korece, Japonca

YAPI BAKIMINDAN D LLER

1. TEK HECEL D LLER : Tek heceden olu an, yap m ve ekim eki almayan, ekimlenmeyen kel,melerin olu turdu u dillerdir. Cmle tek heceli kelime dizilerinden olu ur. in dili, Tibet dili, Siyam dili, Vietnam dili ve Himalaya dilleri bu gruba girer. 2. EKLEMEL D LLER : De i meyen tek veya ok heceli kkler vard r. Kklerin ba na veya sonuna yap m ekleri getirilerek anlam ve grev de i ikli i sa lan r. Trke, Mo olca, Manuca, Tunguzca, Fince, Macarca, Samoyedce, baz ufak ayr l klarla Japonca,, Korece ve baz Afrika ve Asya dilleri bu gruba girer. Trke eklemeli dillerin sondan eklemeli diller grubunda yer al r.

3. EK ML D LLER :

ekim s ras nda zellikle nllerin de i ip nszlerin korundu u, bazen de kklerin tan namayacak kadar de i ti i dillerdir. Az say da ekler de kullan l r. Kkten ekimli dillere Sami dillerinden Arapay rnek verebiliriz. Ketebe: yazd ktib : yazan Mektb : yaz lm ey kitbet : yazma

Gvde ekimli dillere Romence, Yunanaca, Almanca, Frans zca gibi Hint-Avrupa dillerini rnek verebiliriz. Drink > drank > drunk ( ngilizce ) trinken > tran > getrunken (Almanca) go > went > gone gehen > ging > gegangen

Trk milletinin dili, Trkedir. Trk dili dnyada en gzel, en zengin ve en kolay olabilecek bir dildir. Onun iin her Trk dilini ok sever ve onu ykseltmek iin al r. Bizde Tr dili , Trk milleti iin mukaddes bir hazinedir. nk Trk milleti geirdi i nihayetsiz hadiseler iinde ahlak n n, ananelerinin, hat ralar n n, menfaatlerinin, velhas l bugn kendi milliyetini yapan her eyin dili sayesinde muhafaza olundu unu gryor. Trk dili, Trk milletinin kalbidir, zihnidir.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk

3- TRKEN N DNYA D LLER ARASINDAK YER

Trkemiz kken bak m nda Ural- Altay dil grubunun Altay kolunda ; yap bak m ndan eklemeli dillerin sondan eklemeli diller grubu ierisinde yer al r.

This image has been resized. Click this bar to view the full image. The original image is sized 600x388 and weights 101KB.

D VAN LGAT T TRK

C- TRK YAZI D L N N TAR HSEL GEL M

Yaz dili olarak en az 1200 y ll k bir gemi i olan Trkemiz, dnyadaki ya ayan en eski be yaz dilinden biridir. Bu yaz dilleri ince, Hinte, Farsa, Arapa ve Trkedir. Trk yaz dilinin tarihsel geli imi ba l ca drt devreye ayr l r: 1- Eski Trke Devresi 2- Orta Trke Devresi 3-Yeni Trke Devresi 4- Modern Trke Devre

ESK TRKE
KK TRKE (Gktrk Kitabeleri) Beng Ta lar

(8-11.YY)

UYGURCA 1- O uz Ka an Destan (M. 209-174) 2- Taryat Yaz t 753 3- ine-Usu Yaz t 760 4- Sevrey Yaz t 762 5- Kara Balgasun Y. 820 6- Haytu Tamir ve Gurbalin Y. 7- Alt n Yaruk,Sekiz Ykmek, Kalyanamkara 8- Papamkara,Maytr simit, Kuan i,Susar

1. Bugurt (Mahan Ka an) 580 2. oyr n 687-692 3. Hoyu Tamir 717-720 4. Ong n 719-720 5. he Hu oto 723-725 6. he a ete 724 7. Bay n okto (Tonyukuk) 724-726 8. Kl Tigin A ustos 732 9. Bilge Ka an 735 10.Nalayha 730 11. he-Nur 730 12.Hangiday 13.Talas

Bu kitabelerle birlikte farkl zamanlarda ele geen Kktrk dnemi eserleri 162 parad r. Bu eserlerde tekrar edilenlerle birlikte 10.000 civar nda kelime vard r. Orhun Abideleri Trk ad n n geti i ilk belgedir.

ORHUN AB DELER

TONYUKUK YAZITI

B LGE KA AN YAZITI

B LGE KA AN ANITI

KL T G N HEYKEL N N BA I

KL T G N HEYKEL

2- ORTA TRKE (11-16 YY.)

a.KARAHANLI (HAKAN YE) TRKES (XI-XVI) -Kutadgu Bilig ( Yusuf Has Hacip) -Divn- Lgatit Trk (Ka garl Mahmut) -Atabetl Hakay k ( Edip Ahmet Yknek) Divan- Hikmet (Ahmet Yesevi) b.HAREZM TRKES Mukaddimetl Edeb (Zeman eri) K sasul Enbiya: Nasreddin bin Burhaneddin. Nehcl Feradis : Mahmud bin Ali es-Seray vel Kerder Miranme : Malik Bak Muhabbet-name : Hseyin Harezm Hsrev irin :Kutb Glistan Tercmesi : Seyf- Saray

.ESK

ANADOLU TRKES (XII-XV)

arhname : Ahmet Fakih Yusuf u Zleyha : eyyad Hamza Dstn- Sultan Mahmut : eyyad Hazma Risaletn Nushiyye : Yunus Emre Yunus Emre Divan : Yunus Emre Feleknme : Gl ehri Keramat- Ahi Evran : Gl ehri Mant kut tayr : Gl ehri Aruz- Gl ehri : Gl ehri Garip-nme : A k Pa a - Vasf- Hl : A k Pa a Hikye : A k Pa a Dede Korkut Hikayeleri Divn , Hsrev irin , Harnme : eyh Divan, skendernme : Ahmed

c.KUMAN KIPAK TRKES Codex Cumanicus( Kumanlara Ait Bilgiler)

D-

A ATAY TRKES

(XII-XIX)

Divanlar , Hamse, Muhakemetl Lgateyn : Ali r Neva

Divan : Sekkak Trk-gy ( Trke Syleyen), Mahzenl- esrr : Haydar Tilbe Gl Nevrz : Mevlna Lutf Divan, Dehnme, Beng a r : Yusuf Emr Taa uk-nme : Seyd Ahmet Mirza Divan : Geda Babr-nme

E-

UYGUR TRKES

3- YEN TRKE DEVRES

(XVI-XX)

Osmanl Trkesi

4- MODERN TRKE (XX YY.)

Anadolu Trkesi, Azeri Trkesi, zbek Trkesi, Kazak TrKesi, K rg z Trkesi, Trkmence, Tatarca,Ba kurt T.,KarakalpakT.,uva T, Sors T.,Altay T., Uygur T.,Gagavuz T, Stavropol T.,Kumuk T. Karaay T., Balkar T.,Karaim T., Hakas T., Nogay T.,Tuva T, Yakut., Kaskay T., Ah ska T.

VI. Yzy l n ikinci yar s ndan sonra kuzeye, gneye ve nemli lde de bat ynne ge ba layan Trk kavimleri, XV. Yzy l n ortalar nda bugnk Bulgaristan s n r na ula t lar. 1960'l y llar n ba nda Orta Avrupa'ya ynelen i i gn, bu gn devam olarak nitelendiren baz yazarlar da gryoruz. Bu gler s ras nda sahip olunan zgn kltr, etkileni im iinde bulunan di er kltrlerle zenginle mi , ancak anadil olarak konu ulan Trke korunmu ve bylelikle dil ok geni k ta paralar na yay lm t r.

Trke, 200 milyon dolay nda ki i taraf ndan anadil olarak konu ulmaktad r. Bylelikle dilimiz ince, Hinte, ngilizce ve spanyolcan n arkas ndan en byk (yayg n) dil karakterine sahiptir. incenin, in ve Tayvan d nda Gneydo u Asya lkelerindeki in az nl k taraf ndan konu uldu u, Hintenin yaln zca Hint Yar madas 'nda yay ld d nlrse, Trke, spanyolca ve ngilizce gibi dnyada geni co rafyaya yay lm diller aras nda yer al r.

Trke Rusya Federasyonu'nun Pasifik k y lar ndan ba lay p, Orta Asya, Kafkasya, Anadolu ve Trakya'y a p Orta ve Bat Avrupa'daki Trklerle, ayr ca az say da da olsa Kuzey Amerika'ya g etmi Trkler taraf ndan anadil olarak konu ulmakta oldu unu, bylelikle Afrika k tas ve Gney Asya d nda (de i ik yo unluklarda) tm Kuzey Yar mkre'ye yay ld n gryoruz

TRK YE TRKES
1908 Me rutiyetinden gnmze kadar uzana devredir. Trkiye Trkesi Osmanl yaz dili ile konu ma dilini birbirine yakla t rma abalar n n sonucunda do mu tur. Trkiye Trkesi 20 yy. n ba lar ndan bu yana nemli geli meler gstererek modern bir dil olman n iindedir. Trkiye Trkesi gnmze kadar nemli a amlardan gemi tir. Bunlar Tanzimat Dnemi, Servet-i Fnn Dnemi,Fecr-i ti Dnemi, Mill Edebiyat Dnemi, Cumhuriyet Dnemi, 1928de yap lan Harf nk lb , 1932de Dil nk lb yla ba layan Dilde Yenile me Hareketi ve gnmzde Ya ayan Trkiye Trkesi devresi.

D L B LG S NED R ?

Dilleri her yn ile inceleyen bilim dal na dilbilgisi diyoruz.

lk dilbilgisi kitaplar Hindistanda yaz ld . Bat da ilk dilbilimciler Trakyal lard r. lk Trk gramerini XI. yzy lda Ka garl Mahmut yazd . (Kitab Cevahir-n Nahv fi lgat-it Trk) Kadri Efendinin 1530da yazd Myessiret-l Ulm (Bilimleri Kolayla t ran) isimli kitab Bat Trkesinin ilk dilbilgisi kitab d r.

D L B LG S N N BLMLER
SES B LG S (FONET K) EK L B LG S MORFOLOJ ) CMLE B LG S SENTAKS) ANLAM B LG S (SEMANT K) KK B LG S (ET MOLOJ )

SES B LG S (FONET K) Bir dildeki sesleri ve ses olaylar n inceleyen bilim dal d r.

NLLLER(SESL LER)
Dilimizde 8 nl vard r: a, e, , i, o, , u, . Bunlar, k yeri ve dilin durumuna, dudaklar n durumuna, a z n a kl na gre u ekilde s n fland r l r:

A. k yeri ve dilin durumuna gre 1. Kal n nller: a, , o, u 2. nce nller: e, i, , B. Dudaklar n durumuna gre 1. Dz nller: a, e, , i 2. Yuvarlak nller: o, , u, C. A z n a kl na gre 1. Geni nller: a, e, o, 2. Dar nller: , i, u,

NSZLER (SESS ZLER)

Dilimizde 21 nsz vard r: b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z.

nszler ses tellerinin titre ime u ray p u ramamas na gre iki gruba ayr l r: 1. Tonlu (yumu ak) nszler: Ses tellerinin titre mesiyle olu an nszlere tonlu (yumu ak) nszler ad verilir: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z.

2. Tonsuz (sert) nszler.

Ses telleri titre meden olu an nszlere tonsuz (sert) nszler denir: , f, h, k, p, s, , t.

Kal nl k- ncelik Uyumu( Byk nl uyumu)

Bir kelimenin ilk hecesinde kal n bir nl varsa di er hecelerinde de kal n,ince nl varsa di er hecelerinde de ince nl bulunur. a a, (ayak, al k) , a ( l k, rak) o u, a (oyun, oda) u u, a (uyku, tuzak) e e, i (etek, erik) i i, e (iri, ileri) , e (l, te) , e (zm, ye)

Dzlk Yuvarlakl k Uyumu (Kk nl uyumu) a)Bir kelimenin ilk hecesinde dz bir nl varsa di er hecelerinde de dz nl gelir.Bu nllerin geli leri ayn zamanda kal nl k incelik uyumu na gre gerekle ir. a a, (bakar, al r) e e, i (geer, gelir) , a (k l , k sa) i i, e (ilik, ince) b) Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ve geni (o-) bir nl varsa di er hecelerinde de dar yuvarlak(u-) veya dz geni (a-e) gelir o u, a (omuz, oya) , e (l, rdek) u u, a (uzun, uzak) , e (t, rkek) c) o- ve nlleri ilk hecenin d nda bulunmaz. imdiki zaman yor eki istisna.

TRKEN N BA LICA SES ZELL KLER

D.

1. lk heceden sonra o, sesleri bulunmaz: telefon, televizyon, trafo, otomobil, traktr, profesr, amplifikatr, transistr 2. Trkede uzun nl yoktur: fitb, mhr, dde, yd, sde, 3. ki nl yan yana gelmez: saat, faal, fiil, iir, dua, ua, meal,muayene, duayen, auto,muadil 4. f, h, j sesleri Trke kkenli kelimelerde bulunmaz. Yans ma ve istisna kelimeler hari: of, pf, hey, hop, v j fke < pke, ufak < ubak kang >hang >hangi 5. ince a sesi yoktur:kr,lle,hl

6. l, r, , c, m, n, n, p, , v, z sesleri Trke kelimelerin ba nda bulunmaz. *Yans ma szckler bu kural n d ndad r: l k r l k r, miyavlamak, c z rt , pat pat, apur upur, rap rap, v z lt , z r l z rl... *c nsz, sz ba nda ba ka nszlerden de i mi olarak birka kelimede bulunur: cibinlik < p n vb. *n nsz Trke kkenli szckler iinde yaln z ne ve trevlerinde bulunur: ne, neden, niin, nas l vb. *p nsz de sz ba nda, birka Trke szckte b'den de i mi olarak bulunur: pi - < bi -, parmak < barmak vb. *v nsz kelime ba nda birka kelimede bden de i mi olarak bulunur: varmak > bar-, vermek> bir-, vurmak> bur7. b, c, d, g ,g sesleri szck sonlar nda bulunmaz: ab, tac, yad, biyolog, lig

8. Kelime ba nda birden fazla nsz bulunmaz: program, prensip, tren, plan, stop, grev, ske, stres, transit, klasik, profil, grup Baz al nma kelimeler ba a veya araya nl alarak Trkeye uydurulmu tur: istasyon, istatistik 9. Hece sonunda nsz bulunmaz: sfenks, kontr 10. Kelime kklerinde ayn trden iki nsz yan yana gelmez: anne, belli, elli istisnad r. millet, te ekkl, tefekkr, sarraf, bakkal, battal, serrealist, illet, zillet, iffet,hiddet

11. Trke kelimelerin sonunda l, lk, lp, lt, n, r, rk, rp, rs, st, t nsz iftlerinin d nda ift nsz bulunmaz. l, ilk, alp, alt, din, bor, rk, sarp, rs, st klasizm,ift, slayt, semt, zamk, a k, eyh, aks, lks, misk, mar , boks keyf > keyif, fikr > fikir, seyr > seyir 12.Trkede ay n ve hemze (kesme) yoktur. (ne e, mes ut...)

mesel : Trke as ll de ildir 1. m ile ba lam t r, 2. Byk nl uymuna ayk r d r( e-a), 3. nl nsz uyumuna ayk r d r (ince l, -a), 4. Uzun a vard r. rekor: Trke as ll de ildir. 1. r ile ba lam t r, 2. ikinci hecede o nls vard r, 3. Kal nl k- incelik, dzlk yuvarlakl k uyumuna uymuyor(e-o)

Dil bir milletin zelliklerinin sad k aynas d r. Milli benli ini, ulusal zelliklerini bilinle kavrayabilecek dzeye eri medike hibir millet siyasi ya da manevi ynden kendisinden stn say lan yabanc milletlerin kltrel etkisine ve bu kltrn ta y c s olan yabanc szcklerin anadiline girmesine engel olmak gerekti ini tam olarak kavrayamaz. BROCKELMANN

E.

SES OLAYLARI

Trkede sesler bir araya gelirken bazen birtak m de i iklere u raralar. Bunlara ses olaylar diyoruz. 1. BENZE ME (AS M LASYON) : Dilimizdeki sesler birbirlerini etkileyerek aralar nda benze me sa larlar: A. Sertlik- yumu akl k bak m ndan: tarafdar > taraftar, isbat > ispat, bast rma > past rma B. Te ekkl noktas bak m ndan: anbar > ambar ar anba > ar amba per enbe > per embe

C. Genizle me bak m ndan: Bir geniz sesinin bir a z sesini geniz sesine evirmesi hadisesidir: ben > men, binmek > minmek... D. Dzlk yuvarlakl k bak m ndan: Dz veya yuvarlak bir nlnn di erini kendisine benzetmesidir: nki >nk, kar u > kar , auk > a k, o bir >br...

2. SES TREMES :

Genellikle yabanc as ll kelimelerin ba nda ve ses birle meleri s ras nda araya bir yard mc sesin girmesidir: limon > ilimon recep > irecep ramazan > ramazan sevgi-y-i ba - -m ucu-n-u ayva > havya station> istasyon

Trkeye ba ka dillerden girmi olan tek heceli ve sonunda iki nsz bulunan szckler, konu ma ve yaz dilimizde iki heceli olmu tur: ism > isim, film > filim, devr > devir gibi. Bu tip kelimeler nl ile ba layan bir ek ald klar nda eski biimlerine dnerler: isim > ism-e, filim > film-e, devir > devr-in, kay p > kayb- m, emir > emr-e, mr > mr- n, sab r > sabr-a vb. Bu zellik hem konu ma hem de yaz dilimiz iin geerlidir.

3. NSZ D MES :
Baz seslerin birle mesinde sessiz d mesine rastlan r. bykcek > bycek kkck > kck ufakrak > ufarak pekiyi > peki 4. NL D MES ( ORTA HECE D MES ): Trkede orta heceler vurgusuz oldu u iin genellikle d erler: o ulu > o lu mrm > mrm buyuruk > buyruk burun > burnu fikir > fikri a z>a z al n> aln

5. DARALMA (ORTA HECE SESL S N N DE

MES ):

y nsznn daralt c etkisi nedeniyle, eklenme s ras nda bu nszden nce bulunan geni nllerde daralma olu ur. *Bu zellik konu ma diline aittir ve yaz ya yans t lmamal d r. rne in: ba la- > ba l yan iste- > istiyen bekle- > bekli-yerek iste- > isti-yerek a la- > a l ya bekle- > bekliye ba la- > ba l y n iste- > istiyin ara- > ar y p tara- > tar y p bura > bur ya ura > ur ya nere > neriye araba > arab ya e me > e miye koru- > kor ya yr- > yriye r- > riyen yr- > yriyen yapma- > yapm yor gelme- > gelmiyor

-acak/-ecek eki nl ile biten eylemlere eklendi inde bu ekin son nls daral r: yap- cak ed-icek gr-icek sev-icek vb. *Bu zellik konu ma diline aittir ve yaz ya yans t lmamal d r.

6. NL B RLE MES :
Trke kelimelerde iki sesli yan yana bulunmaz. Byle durumlarda ikisi birle erek tek nl olurlar. Ne + iin > niin kahve + alt > kahvalt ne + olur > neolur cuma + ertesi > Cumartesi stl + a > stla ne + oldu > noldu ne + as l > nas l ne + as l ise > nas lsa o + ise > oysa o + ile > yle o + ile + ise > yleyse bu + ile + ise > byleyse gll + a > glla

7. YER DE

T RME :

Bir kelimede yan yana gelen iki nszn yerlerini de i tirmesi olay d r: Baz rnekler yaz dilimize girmi tir: Farsa ahar yek > Trke er yek > eyrek Yunanca boreas > Trke poyraz Edrine > Edirne Di er rnekler byk o unlukla yaln z konu ma diline aittir. Bunlardan en yayg n olanlar yaln z ve yanl kelimeleridir. Bu kelimelerin s k s k yaln z ve yanl biimlerinde yanl sylendi i ve yaz ld grlyor.

Konu ma diline ait di er yayg n g me rneklerinin bir blm unlard r:

Do ru ek i Kpr Perhiz Memleket Sar msak Bayram Kibrit

Yanl e ki krp pehriz melmeket sarm sak baryam kirbit

Do ru yaprak gmlek Meryem kirpik lanet rensatran

Yanl yarpak glmek Meyrem kiprik nalet rgensantra

8. HECE KAYNA MASI :

nllerle birlikte yan ndaki nszlerin de kaybolmas d r. eczahane > ecza:ne pastahane > pasta:ne a abey > a:bi hastahane > hasta:ne postahane > posta:ne

*nsz ile biten kelimeler zerine hane getirildi i zaman kayna ma olmaz. dershane

9. HECE D MES : Benzer sesler ta yan art arda hecelerden birinin d mesidir. pekiyi > peki bu durur > budur syleyeyim > syleyim Bylelemesine> bylemesine ba layay m > ba lay m pazar ertesi > Pazartesi

10. NSZ K ZLE MES :

Trke kelimelerde, kk ve gvdede ikiz nszlere ok rastlanmaz. yass , ss z, anne, belli, elli, ss z gibi say l bir ka kelimede grlr ve zaten yaz dilinde bu biimleriyle yer al rlar. *Yaln z a zlarda grlen yeddi, sekkiz, dokkuz, e ek, a a gibi ikizle meleri ise yaz ya yans tmamak gerekir.

Al nma Kelimelerde

Al nma kelimelerde ikiz nszler ok ve e itlidir. kiz nszle biten ok say da Arapa kelime Trkede yal n durumda tek nszle sylenir ve yaz l r. Ancak kelime nl ile ba layan bir ek al nca ikiz nsz yeniden ortaya kar:

s rr > s r, s rr-a hiss > his, hiss-i afv > af > aff-a fenn > fenn-i had > had, hadd-i

redd > ret, redd-i hacc > hac, hacc-a hall > hal, hallethat > hat, hattmhimm > mhim, mhimmat vb.

*zcaciye, czam, Zelanda kelimelerinin zccaciye, czzam, Zellanda gibi ikiz nszl biimde sylenmesi ve yaz lmas yanl t r. *Yine alerji, koleksiyon, entelektel, kolektif gibi bat kkenli kelimelerinlerin allerji, kolleksiyon, entellektel, kollektif biiminde ikiz nszl olarak sylenmesi yanl t r.

11.BZLME :
Trkede eklenme s ras nda e itli durumlarda bzlmeler olu ur. Konu ma diline ait olan bu zellik yaz ya yans t lmamal d r. rne in; nl ile biten eylemlere gelecek zaman eki eklendi inde: ba layacak > ba li:cak ya ayacak>ya i:cak bekleyecek > bekli:cek ryecek > ri:cek vb. Gelecek zaman ekinin ki i eki alm biimlerinde farkl bzlmeler ortaya kabilir: yapaca m > yap ci:m, yap ca:m edece im > edici:m, edice:m arayaca m > ari:ci:m, ari: ca:m korkmayaca z > korkmi:ci:z, korkmi:ca:z vb.

12.KISALMA VE UZAMA :

Trke kelimelerde uzun nl yoktur.Al nma kelimelerdeki uzun nller o unlukla korunmakla birlikte bu nllerin bir blm Trkeye uyum sa layarak k salm t r. Kelime yal n haldeyken k sa sylenen bu nller, eklenmeyle bir a k hece nls haline gelince eski uzunluklar yeniden ortaya kar. Bu tip kelimelerin syleni ine dikkat etmek gerekir: hukuk > huku:ku vcut > vcu:du hesap > hesa:b cevap > ceva:b delil > deli:li hal > ha:l-i yar > ya:r-i tamam > tama:medebiyat > edebiya:-t- hayat > haya:thesap > hesa:bmurat > mura:dmevzuat > mevzua:t- mevcut > mevcu:d-u ta > ta:cahlak > ahla:k- vb.

12. AYKIRILA MA: Birbirine benzeyen veya ayn olan iki sesten birinin ba kala mas d r: attar > aktar, mu amma >mu amba, a > ah ... 13. YUVARLAKLA MA: Yuvarlak nllerle dudak nszlerinin birbirini ekmesidir: demir > demr, tav an >dov an, nevbet > nvbet > nbet... 14. K NLNN YAN YANA GELMES : Bazen aradaki nsz d nce iki nl yan yana gelir: ka an > kaan, so uk > souk

15.YUMU AMA
ki nl aras nda kalan p,,t,k nszleri yumu ayarak b,c,d,g, nszlerinden birine dn r. ayaka> aya a, ieke > ie e kitap>kitab a a>a ac

Karamano lu Mehmet Beyi Ar yorum

Dolan n yurdun drt bir yan n , ar y , pazar , ky, ehri, Fermana uyan n z var m ? Nutkum tutuldu, a rd m merak ettim, Doland m z yerlerdeki Trke olmayan isimlere,

Grdklerine, duyduklar na zleniniz var m ? B rak n eli, zn bile seyrek u rad , Beldelerin giri inde welcome k Okuyan n z var m ? nda good bye

han m z n plaza, bedestenimizin galeria, Sergi yerlerimizi, center room, show room, Byk ehirlerimizi, mega kent diye Gezeniniz var m ? ki katl evinizi dubleks, katl kom u, evini tripleks K klerimizi villa, e i imizi antre, Bahe ieklerini flora diye Koklayan n z var m ?

V rv r k da n n tepesindeki kyde, Cafe shop levhas n n alt nda, Ac n n da ac s Kahve ieniniz var m ? Yol st lokantam z n fast food, Yemek e itlerimizin men, Hesab n , adisyon diye deyeniniz var m ?

Topra m z , bayra m z , nanc m z ald rmayal m derken, Dilimizin al nd na, talan edildi ine,

zn el diline zendi ine, i yanan n z var m ?

Masallar m z , tekerlemelerimizi, Ata szlerimizi unuttuk, ark lar m z , trklerimizi, Ninnilerimizi kaybettik, Trkemiz elden gidiyor, Dizini dveniniz var m ?

Karamano lu Mehmet Beyi ar yorum, Greniniz, bileniniz, Duyan n z var m ?

Bir ferman yay nlam t ... Hayal meyal hat rlay p da, Sahip kan n z var m ?

TRKEN N HECE YAPISI

A z m zdan bir rp da kan ses topluluklar na hece ad verilir. Trkede hece kurulu u en az bir nl veya bir nszle bir nlnn varl ile mmkndr. Trkede bir hece iinde en az bir, en ok drt ses bulunabilir. Trkede ta d seslerin say s ve cinsi bak m ndan alt trl hece vard r: 1. Bir nl : O, - ldamak, i-leri, A-tatrk, u-zun 2. nsz + nl : ya-ra-l , bi-ri-ne, de-ne-me, 3. nl + nsz : a , el, ol, on, 4. nl + nsz + nsz : alt, art, ark 5. nsz + nl + nsz : ba -l k-lar, ba -kan-l k 6. nsz + nl + nsz + nsz : Trk, terk, bark, k rk, drt, din Bu hece tiplerinin d ndakiler yaln zca al nma kelimelerde bulunabilir. pren-sip, frank-si-yon, sfenks arpma > arp :nsz + nl +nsz +nsz ma : nsz + nl

2.

EK L B LG S (MORFOLOF )

Kelimelerin olu umunu, yap lar n ve cmle iindeki i levlerini inceleyen bilim dal d r.Trkede kelimeler Kk, Gvde ve Ekler den meydana gelir. a. K K L E R (etimoloji) KK: Kelimelerin yap m ve ekim ekleri kar ld ktan sonra, geriye kalan en kk anlaml paras na denir.Kkler tek ba lar na veya zerine (yap m-ekim) ekler getirilerek kullan labilirler. Kkler iki e ittir. 1. sim Kkleri: Varl klar n, nesnelerin kar l klar d r. 2. Fiil Kkleri: Varl klar n, nesnelerin hareketlerinin kar l klar d r. Trkede, baz kkler hem isim hem de fiil kk olarak grlebilir (Gerekte kkler aras nda fonksiyon gei i olmaz): gre = gre - / boya = boya- / g = g Kkler; genellikle tek hecelidir. Yaln z, Trke kkenli baz kelimeler birden fazla hecelidir. Bunlar da, Trkenin eski dnemlerinde tek heceye kadar indirilebilir: d n, d me, d m, ile, ilgi, ilik, ili - ... Kkler; tarihin bilinmeyen dnemlerinden beri dilde vard r. Sonradan kk olu turulmaz. Yabanc dillerden kk al nabilir.

B.

GVDE:

Kklerden tretilen btn kelimeler, kk anlam yla ilgilidir. sim ve fiil kklerinin zerine yap m ekleri getirilerek olu turulan yeni anlaml veya trdeki kelime yap lar na gvde ad verilir. gz+lk ta +la+ma+c +lar isim gvdesi isim gvdesi gr+lfiil gvdesi sr+nfiil gvdesi

.EKLER
EK: Kelime kk ve gvdelerine gelerek yeni anlaml kelimeler treten ya da kk ve gvdeleri i leten birimlere denir. Ekler de genellikle tek hecelidir. Trkedeki ok heceli ekler, asl nda farkl eklerden olu ur: -d ka: (d k + e itlik hli eki a) Farkl ekler, ayn seslerden olu abilir: Gel - ecek y l / Babam Ankaraya gel - ecek. Trkede, yaln zca son ekler bulunmakla birlikte, yabanc dillerden Trkeye girmi n ve son ekler de bulunur: na-ho , anti-tez, gli-zar, Trko-log ...

Ekler, iki e ittir:

1. Yap m Ekleri 2. ekim Ekleri

A.

YAPIM EKLER

Kelime kk veya dvdelerinin zerine gelerek onlar n anlam ve trlerini de i tiren eklerdir. Bu ekler kelimeleri yap itibari ile tretirler. Bylece ihtiya duydu umuz yeni nesnelere, kavramlara, terimlere ve eylemlere kar l klar bulunur.Yap m ekleri ile tretilen gvde durumundaki szcklerin kk ile anlam ili kileri devam eder.

Yap m ekleri i levleri bak m ndan drt grupta incelenir:

1. S MDEN S M YAPAN EKLER : sim kk veya gvdelerinin zerine gelerek yeni anlamda isimler treten eklerdir.

-A : simler ve zarflar tretir: komut-a, gec-e ; Ak ama bize gidelim. Be e Ankarada oluruz. -A : Benzerlik bildirir : k r-a, top-a, -Ak : Benzerlik bildirir : ba -ak, yan-ak, sol-ak ,top-ak,ben-ek -Al : yer-el, z-el -AlAk : Benzerlik bildirir : koz-alak, top-alak -An : er-en, kk-en, k z-an, o ul-an

-Ar : Payla t rma bildiren say adlar yapar: bir-er, iki-( )er,alt -,( )ar -At : z-et, gl-et, -Az : ay-az -Ay : Yn bilidiren kelimeler yapar. kuz-ey, gn-ey -CA : Dil adlar yapar: Trk-e ,Alman-ca, ngiliz-ce, Arap-a, Fars-a Zarf ve s fatlar yapar: insan-ca, ben-ce, do ru-ca, yi ite, mert-e, bun-ca, on-ca Yer adlar yapar: aml -ca- Ksten-ce- Ist ran-ca- Derin-ce, Kumlu-ca- Dz-ce Benzerlik ilgisi ile ismler yapar: l -ca, kapl -ca, kokar-ca, kara-ca -cAk : S fat ve zarf yapar: by(k)-cek, k(k)-cek, ev-cek, ailecek Kltme ve sevgi anlam katar: yavru-cak , kuzu-cak

-cA Iz: Kltme, ac ma, sevgi anlam verir: ocukca z, k z-ca z, ky-ce iz, kedi-ce iz, kad n-ca z -C : ve meslek ad ve d knlk bildiren isimler yapar: edebiya- , ayakkab -c , st-, ev-ci, sav-c , gz-c, av-c , iki-ci, laf- , han-c , yol-cu -CIk : Kltme, sevgi ve ac ma bidirir: k sa-c k, ufa(k)-c k, dar(a)-cik -CIl : a) Benzerlik, d knlk ve abart bildiren isimler yapar: insan-c l, ev- cil, ot-ul, k r- l, ben-cil, bal k l, lm-cl b)Hastal k isimleri yapar: k z l-c k, arpa-c k, k zam k k, y lan-c k c) Yer adlar yapar : Tepe-cik, Ova-c k, Yayla-c k, Glck ) Bitlilerle ilgili isimler yapar: tomur-cuk, gelin-cik, k z l-c k d) Alet isimleri yapar: maymun-cuk, dip-ik, da ar-c k e) Benzerleri anlam nda isimler yapar: Mehmet-ik

-CIlAyIn : Zamirlerin zerine gelerek gibi anlam kazand r r: ben-cileyin, sen-cileyin, bizcileyin - :Kuvvetlendirme anlam verir. ana-, ata-, orta- -DA : Olan anlam verir: el-de, sz-de, gz-de Gzde renci, szde k zlar, -DAm : er-dem, gn-dem, yor-dam -DAn : S fat ve zarflar yapar: top-tan, ne-den, gnl-den, s radan davran , candan insan, iten sz -DA : Ortakl k, yak nl k, e lik bildiren isimler yapar: arka-da , kar-de (kar n-da ), yol-da , ev-de , gnl-da , lk-da , s r-da , din-da , vatan-da

-dIrIk : boyun-duruk, i in-dirik, cibin-dirik - gIl : lgi anlam verir . Topluluk, aile ve ev ismi verir : Alki-gil, annem-gil, babam-gil, i-kil -Inc : S ra ve derece bildiren isimler yapar : alt -nc , yedi-nci, be -inci seksen-inci -Ims : Benzerlik ve gibilik anlam verir: Ek iimsi, mavi-msi, ac -ms -Imtrak : Benzerlik ve gibilik anlam verir: Mavi-mtrak, ye il-imtrak, sar -mtrak -k : Benzerlik anlam verir : bebe-k, top-u-k, -KA : ba -ka, z-ge -kAn : ba -kan, er-ken -kek : er-kek

- ki : Olma, bulunma, ait olma anlam verir,s fat ve zarf yapar: imdi-ki, nce-ki, bende-ki, ak am-ki, senin-ki, tiyatroda-ki, te-ki, beri-ki - I l : Benzerlik bildiriri . ya - -l (ye il) , k z- -l -la : -la-g,le-g ekinde k salm t r. Yay-la, k -la -LayIn : Zaman isimlerine getirilir: ak am-leyin, sabah-leyin, gece-leyin -lAr : okluk ekinin zamanla kazand bir fonksiyondur. Aile , benzerlik, a r l k, sayg anlamlar n verir: Ali-ler, Mustafa Kemal-ler, sabahlar a kadar, kendi-leri byle istedi. -LI : a) Nitelik isimleri, s fat,zarf yapar, ikilemeler yapar: tuz-lu, ya -l , h z-l , duygu-lu, grnt-l, anal baba-l , iri-li ufak-l , sa -l , sol-lu b) Bir yere aitlik bildirir : Isparta-l , Antalya-l , Senirkent-li, , Karaman-l , Ermenek-li -LI-LI : S fat ve zarf yapar : iri-li ufak-l , ana-l baba-l , byk-l kk-l, oluk-lu ocuk-lu

-LIk : a) Bir eyin oka bulundu u veya koyuldu u yer ismi yapar: a a-l k, zeytin-lik, imen-lik, odun-luk, kmr-lk, kitap-l k b) S fatlar yapar: gn-lk ( harcama), insan-l k (grevi), hediye-lik ( e ya) c) Alet isimleri yapar: gz-lk, ba -l k, diz-lik, kulak-l k, kap-l k d) Topluluk isimleri yapar : gen-lik, Trk-lk, Mslman-l k, Hr stiyan-l k e) Soyut isimler yapar: insan-l k, gzel-lik, ac mas z-l k, duygusuz-luk f) Meslek ve makam bildiren isimler yapar: ynetici-lik, oyuncu-luk, retmen-lik

- mAn : Benzerlik ve abart anlam verir : klemen, k-men, koca-man, kara-man -sI : Benzerlik bildiren isimler yapar: kad n-s , ocuk-su, erkek-si, -sUl : yok-sul - sal : yer bildirir : kum-sal - In : Benzerlik analam verir : sar - n, gk- in -t : Denklik bildirir : ya - t, e -it -tI : Yans ma kelimeler tretir : par l-t , r l-t , horul-tu -z : S fat ve zarf yapar : iki-z, -z, drt-z, be -iz, alt -z, yedi-z

2.

S MDEN F L YAPAN EKLER :

sim kk ve gdelerinin zerine gelerek fiil treten eklerdir. -A- : bo -a-, kan-a-, tr-e-, oyun-a-Al- : Genellikle s fatlardan fiil yapar :az-al-, o -al-, dz-el-,bo -al, -An- : gc-en-, bo -an, -Ar- : suv-ar-, on-ar-, ba -ar- k z-ar-, mor-ar- a -ar-, g -er-, ev-er, -dA- : Ses taklidi kelimelerden fiil yapar : f k r-da-, fokur- da-, horul-da-k- : ge-i-k-, ac -k-, gz--k-, bir-i-k-kIr- :Yans ma kelimelerden fiil tretir : h -k r-, f k r-, ps-kr-l- : S fatlardan fiil yapan bir ektir : k sa-l-, k (k)-lsivri-l- ,do ru-l, duru-l-

-lA- : ba -la, giz--le-, yol-la-, gz- le-, fi -le -msA- : az- msa-, k(k)-mse-, be-imse -I- : a r - (< a r -), ta - - , ak- -r- : Genellikle yans ma kelimelerden fiil tretir : deli-r-, beli-r- , t s -r-, ks-r-, -rgA- : yad- rga-, es-irge-,az- rga-, es-irge -sA- : su-sa-, bo a-sa- (a z), garip-se-, umur-sa-, nem-se

3. F LDEN S M YAPAN EKLER :

-A : sapa, te, erte(le-) -ACAk: S fat- fiiller yapar : gel-ecek (gn), yakacak (odun), giy-ecek (elbise) -A : t ka, saya, kald ra -A An: ola an, gezegen, dura an -Ak : u-ak, bin-ek, sap-ak, dn-ek , -AlAk : yat-alak, as-alak, k-elek dur-ak, yat-ak, rk-ek, ka-ak -AlgA : iz-elge -Am : tut-am, dn-em, kur-am -AmAK: tut-amak, bas-amak

-An : sim ve s fatlar ( s fat-fiil) yapar : dz-en, bak-an, kap-an, kal-kan ; gel-en, git-en, duy-an, sor-an, konu -an, bil-en, gl-en (adam) -AnAk : gr-enek, ol-anak, de (e)nek -ArI : u-ar , g-eri -AsI :S fat-fiiller ve isim yapar : pl-esi (el) ,y k l-as (el) ; ol-as , ver-esi (ye) -Av : gr-ev, de-v, s na-v, i le-v -Ay : ol-ay, yap-ay, d -ey -bA : saklan-ba, dolan-ba, k r-ba - : A r l k bildiren fiiller yapar : k skan-, i ren, sevin- -dIk : S fat-fiiller yapar , tan -d k (insan), grdk-m ( ki i)

-gA : kavur- ga, bl-ge, bil-ge, diz-ge -gAn : A r l k bildiren isimler yapar : s k l-gan, dkl-gen, at l-gan, ekin-gen, al -kan -GA : yz-ge, sz-ge, k s-ka, utan-ga, tut-ka -GI : yaz-g , duy-gu, sar-g , bil-gi, yay-g , sor-gu, al-g , ver-gi, at-k , tut-ku, sal-g , kes-ki, diz-gi -GIn : A r l k anlam nda isimler yapar : az-g n, lgn, yay-g n, vur-gun, co -gun, sol-gun -I : yaz- , iz-i, ko -u, at- , dol-u, do -u, kork-u l-, diz-i, l- -IcI : Meslek isimleri ve s fat yapar : yap- c , s k- c (film), at- c , sat- c , ver-ici, it-ici -Ik : bl-k, a- k, yan- k, at- k,bat- k,yat- k,sa,- k, ka- k -Im : bi-i-m, sr--m, say- -m, ver-i-m, giy-i-m, al- m, yap- -m, duy-u-m, ver-i-m -I : bak- , ge-i , at- , bit-i ,dur-u ,gl- , duy-u , gr-

-mA : Kal c ve geici isimler (isim-fiiller) yapar : dol-ma ( yamek ad ), yaz-ma (ba rts, el yazmas eser), bas-ma ( bir tr kuma ), git-me, gel-me, otur-ma ,kalk-ma, bil-me -mAcA : bul-maca, bil-mece, dz-mece, sor-maca, gl-mece -mAk : Kal c ve geici isimler yapar : ak-mak ( yakmaya yarayan ara ), ye-mek,( yenilen ey), ek-mek (besin) , git-mek, gel-mek, gl-mek, almak, sor-mak, bil-mek, duy-mak -mAn : az-man, g-men, i -man -mAz : S fat-fiil ve isimler yapar : bulun-maz (f rsat), yara-maz (ocuk); tken-mez (kalem) -mIk : k y-m k, kus-muk, il-mik -mI : S fat-fiil ve kal c isimler yapar : tan n-m (yazar), y rt l-m ( ka t) ; dol-mu , ye-mi

-n : y - n, tt-n -ntI : gr-nt, ak- nt , dk-nt ,y k- nt , knt, ak- nt , s k- nt -r : sim ve s fat yapar : yaz-ar, kes-er, yat- r, ko -ar (ad m), ge-er (ake) -t :ge-i-t, kal- -t, yo ur-t , yaz- -t

4. F LDEN F L YAPAN EKLER :

Fiil kk ve gvdelerinin zerine gelerek fiil treten eklerdir. Bu ekler i levlerine gre farkl isimler al rlar : 1.Ettirgenlik Anlam Veren Ekler : Fiillerin kk ve gdelerinin zerine gelerek eylemi yapt rma anlam verir. -Ar- : k-ar-, gid-er-, kop-ar-, -Ir- : i-ir-, ka- r-, bat- r-, yat- r-Dar- : dn-der- (a zlarda) , ak-tar-, kay-tar-,ak-tar-D r- : bil-dir-, kes-tir-, ko -tur-, sap-t r-t- : az- -t-, ak- -t-, ta - -t-, sap- -t-, -t- s -t-, -z- (+-ir-): em-z+ir- (< em-i-z-ir-)

3.Dn llk Anlam Veren Ekler : Fiil kk ve gvdelerinin zerine gelerek yap lan eylemden eylemi yapan n etkilendi ini bildiren fiiller tretir. -n- : y ka-n-, tara-n-, al- -n-, ssle-n-, sal- -n-, bak- -n -l : bo -u-l-,

4. te lik Anlam Veren Ekler : Ortakla a yapma ve etkilenme anlam verir: - - : at- - -, bul-u- -, dv-- -, gr-- -, Ettirgenlik,dn llk, edilgenlik ve i te lik anlamlar n veren eklerin d nda ba ka anlamlar ykleyen filden fiil yapan ekler de vard r : -AlA- : e -ele-, gez-ele-, it-ele-, ov-ala-, silk-ele-, ufa(k)la -ArlA- : top-arla-, yuv-arla -I tIr- : kar- t r-, ko -u tur-, ov-u tur-, serpi tir -klA- : savsa-kla-, say- kla-, sr-kle-, tart-akla -mAlA-: sarm-ala-, t r-mala -msA : ben-i-mse, ,gl--mse, az- -msa

LKES N , YKSEK ST KLL N KORUMASINI B LEN TRK M LLET , D L N DE YABANCI D LLER BOYUNDURU UNDAN KURTARMALIDIR. MUSTAFA KEMAL ATATRK

EK M EKLER Kelimelerin cmle ierisinde kullan m n sa layan, kelimeler aras nda ili kiler kuran eklerdir. Kelimenin anlam n ve trn de i tirmez. sim ve fiil ekim ekleri olarak ikiye ayr l rlar.

B.

A-

S M EK M EKLER :

simlerin cmle ierisinde farkl anlam ili kileri kurularak kullan lmas n sa layan eklerdir:

I. DURUM (HL) EKLER a) Yal n Hl : iir, kitap, masa, roman b) Yakla ma(Ynelme,-e) Hli:-e, a- : Eylemin yakla t , yneld i yeri bildirir: iir-e, kitap-a, masa-y-a, roman-a S lan-a kavu da oca n yans n, oluk ocuk etraf n dolans n, Syle de derdini gnlm inans n, S rr n orta-y-a ser yava yava . Ra it AKURA, Hanc dan Yolcuya

c) Bulunma(olma, -de) Hli: -de,-da,-te,-ta : Eylemin oldu u, bulundu u, yap ld yeri bildirir: gnl-de, iek-te, ak l-da, mant k-ta Bir resmin var dedin o da yok ben-de Gllerin solmu tur taze gl en-de Yeter tesini syleme sen de, Soluk yapraklar n der yava yava . Ra it AKURA, Hanc dan Yolcuya

) Uzakla ma (ayr lma-, kma, -den) Hli: den, -dan, -ten,- tan :Eylemein ba lad , kt , uzakla t yeri bildirir: niversite-den, yksekokul-dan, rektrlk-ten, bilim-den, mant k-tan G bel bir bilet ald m gi e-den, Yolculuk ba lad Haydarpa a-dan Hanc nolur elindeki i e-den, Birka yudum daha ver yava yava . Bekir S tk ERDO AN, Hanc

d) lgi Hli ( tamlayan eki ) : n-,-in,-un,-n,n n,-nin,-nun,-nn : zerine geldi i ismi kendinden sonra gelen isimle ilgilendirerek isim tamlamas kurar : Garb- n fk n sarm sa elik z rhl duvar Ben-im iman dolu g sm gibi serhaddim var Mehmet Akif ERSOY, stikll Mar

e) Ykleme(belirtme, -i ) Hli: - ,-i,-u,- : Cmle ierisinde eylemden etkilenen varl k ve kavramlar bildirir: bayrak- , An tkabir-i, anakkale-y-i, tarih-i, Orhan Veli-y-i Dnyan n btn iekleri-n-i diyorum Btn iekleri-n-i getirin buraya, rencilerim-i getirin, getirin buraya. Ceyhun Atuf KANSU, Dnyan n Btn iekleri

f) E itlik Hli :-ca,-ce,-a,-e : zerine geldi i isme e itlik, denklik, gibilik anlamlar n kazand r r: Hey hey yine de hey hey Sal ns n trkler bir utan bir uca Evelallah hepsinde var m. Onlar kadar sahici, onlar kadar gerek, nsan-ca-s na , erkek-e-sine Bana bir bardak su ver der-ce-sine Bir trk sylemeden gidersem yanar m. Bedri Rahmi EYBO LU, Trkler Dolusu

g) Ara Hli : -le, -la : Vas ta ve beraberlik anlam verir: arabay-la, iek-le, do ay-la, uakla B rak ben syleyeyim gzelli ini, Rzgar-la, nehirler-le, ku lar-la beraber. Cahit S tk TARANCI, Desem Ki...

2. YEL K(Sahiplik) EKLER : zerine geldi i ismin kime ve neye ait oldu unu bildiren eklerdir: -Im : besteler-i-m, duygu-m (I.Tekil Ki i ) mIz : besteler-i-miz, duygu-muz (I.o ul Ki i ) -In : besteler-i-n, duygu-n (II.Tekil Ki i) N z : besteler-i-niz, duygu-nuz (II.o ul Ki i) -I, -sI : besteler-i, duygu-su (III.Tekil Ki i) lArI : beste-leri, duygu-lar (III.o ul Ki i)

B.

F L EK M EKLER :

Fiillerin kk ve gvdelerinin zerine gelerek onlar ki iye, zamana veya iste e ba layan eklerdir. 1. AHIS EKLER 1 nci Grup Ki i Ekleri Teklik okluk -Im .......... Iz gider-im gider-iz I. Ki i -sIn ......... sInIz gider-sin gider-siniz II.Ki i --- .......... lAr gider-ler III. Ki i 2 nci Grup Ki i Ekleri Teklik okluk -m .......... k ald -m ald k I. Ki i -n ..........-nIz ald -n ald -n z II.Ki i --- .......... lAr ald lar III. Ki i

3 nc Grup Ki i Ekleri Teklik

gidey- im git- sin

okluk
gide- lim I. Ki i git- iniz II.Ki i gitsin- ler III. Ki i

-Im ...... lIm -sIn ......... sInIz --- .......... lAr

2. ZAMAN EKLER :

Eylemlerin zamana ve ki iye ba l olarak alm olduklar ekillere kip ad verilir.

A. Bildirme(Haber) Kipleri : Bir eylemin gerekle mesinin ba l oldu u zaman n haber verildi i yap d r.

Basit Zamanlar :

1-Geni Zaman : Bir eylemin gemi te ba lay p, u anda da devam etti i, gelecekte de olabilece inin bildirildi i bir zamand r.Fiil kk veya gvdelerinin zerine -r (- r,-ir, -ur,-r),-ar,-er eklerinden biri getirilerek yap l r: Olumlu Yap s : Oku-r, boya-r, al- r, ver-ir, kal- r, bul-ur... Olumsuzu-maz, mez eklindedir: oku-mam, oku-maz-s n, oku-maz okuma-y- z, oku-maz-s n z, oku-maz-lar

Uykular n ka-ar geceleri, Bir trl sabah olmay bil-mez, Dikil-ir gzlerin tavanda bir noktaya, Deli eden bir u ultudur ba la-r kulaklar nda, Ne ar af halden anla-r, ne yast k, Gir-mez pencerelerden bekledi in ayd nl k, Kapan- r yata na, aresizli ine a la-r-s n, Onun unutamad n hayali Sigaradan derin bir nefes ekmi esine dol-ar iine Sevmek ne imi bir gn anla-ar-s n. mit Ya ar O UZCAN, Bir Gn Anlars n

2- imdiki Zaman :

Eylemin iinde bulunulan zaman diliminde yap ld n bildirir . Fiil kk veya gvdelerinin zerine yor eki getirilerek yap l r: dinli-yor-um, dinli-yor-sun, dinli-yor ; dinli-yoruz, dinli-yor-sunuz, dinli-yor-lar stanbulu dinli-yor-um gzlerim kapal Bir ku rp n -yor eteklerinde Aln n s cak m , de il mi, bilmi-yor-um Beyaz bir ay do u-yor f st klar n arkas ndan Kalbinin vuru undan anl -yor-um; stanbulu dinli-yor-um
Orhan Veli KANIK, stanbulu Dinliyorum

imdiki zaman eki bazen henz ba lamam eylemleri de bildirir: Az sonra geli-yor-um

Geni ve gelecek zaman anlamlar da ta r: Yar n tiyatroya gidi-yor-um.(Gelecek zaman) Nane-limon nezleye iyi geli-yor.( Geni zaman) -makta,-mekte ekleri de imdiki zaman anlam nda kullan l r:

Ben sende ya yorum, Sen bende hkm sr-mekte-sin Cahit S tk TARANCI, Desem ki...

imdiki zaman n olumsuzu,-ma,-me olumsuzluk ekleri ile yap l r: > > oku-mu-yor-um bil-mi-yor-um

oku-ma-yor-um bil-me-yor-um

Uzun ince bir yolday m Gidi-yor-um gndz gece Bil-mi-yor-um ne hldeyim Gidi-yor-um gndz gece
A k VEYSEL, Uzun nce Bir Yolday m

3-Grlen (-dili ) Gemi Zaman : Gemi te yap ld n grd mz bir eylemi bildiren zamand r. Fiil kk veya gdelerinin zerine d ,-di,-du,-d,-t ,-ti,-tu,-t eklerinden biri getirilerek yap l r: dinle-di-m, dinle-di-n, dinle-di ; dinle-di-k, dinle-di-niz, dile-di-ler Grlen gemi zaman n olumsuzu ma,-me ekleri ile yap l r: Git-me-di-m, git-me-di-n, git-me-di ; git-me-di-k, git-me-di-niz, git-me-di-ler Bin atl ak nlarda ocuklar gibi en-di-k Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yen-di-k Hayk r-d ak tolgal beylerbeyi ``ilerle'' Bir yaz gn ge-ti-k Tunadan kafilelerle Yahya Kemal BEYATLI ,Ak nc lar

4- renilen (duyulan, -mi li ) Gemi Zaman : Ba kalar ndan duydu umuz gemi te yap lan bir eylemi bildiren zamand r. Sonradan fark etti imiz bir durumu haber vermek iin de kullan l r. Fiil kk veya gdelerinin zerine m , -mi , -mu , -m eklerinden biri getirilerek yap l r: oku-mu -um, oku-mu -sun, oku-mu ; oku-mu uz, oku-mu -sunuz, oku-mu -lar renilen gemi zaman n olumsuzu me,- ma eklerinden biri getirilerek yap l r: sor-ma-m - m, sor-ma-m -s n, sor-ma-m ; sor-ma-m - z, sor-ma-m -s n z, sor-ma-m -lar

Anam bir yaz gecesi do ur-mu beni burda, Bu aml kta syle-mi son szlerini babam; u kar ki bay rda verdim kuzuyu kurda, Sunam n ba ka kye gelin gitti i ak am. Kemalettin KAMU, Bingl obanlar

5- Gelecek Zaman : Eylemin gelecekteki bir zamanda yap laca n bildirir. Fiil kk veya gvdelerinin zerine -ecek, acak eklerinden biri getirilerek yap l r: yaz-acak- m, yaz-acak-s n, yaz-acak ; gel-ecek-iz, gelecek-siniz- gele-ecek-ler Gelecek zaman n olumsuzu me ,-ma ekleri getirilerek yap l r : Sor-ma-y-acak- m , sor-ma-y-cak-s n,sor-ma-y-acak gl-me-y-ecek-iz, gl-me-y-ecek-siniz, gl-me-yecek-ler A a r k-acak-s n bu merdivenlerden, Eteklerinde gne rengi bir y n yaprak, Ve bir zaman bak-acak-s n semaya a layarak Ahmet HA M, Merdiven

Birle ik Zamanl Fiiller

Hat rlatma : Basit zamanlar; imdiki zaman, gelecek zaman, geni zaman, renilen ve grlen gemi zaman olarak belirlenir. Bu basit zamanlar olu turulurken fiil kk + basit zaman eki + ah s eki s ralamas vard r. Birle ik zamanl fiil olu turulurken ise; oku + yor + du + k

Fiil kk + Basit zaman eki + Birle ik zaman eki + ah s eki s ralamas na uyulur.

Birle ik zamanlar : 1-Hikaye Birle ik Zaman : Grlen, ya an lan bir eylemin anlat ld zamand r.

bile ik

Fiil kkne eklenen basit zaman ekinden sonra eklenecek d , -di, -t , -du, -d, -tu, -t eklerinden biri ve ah s ekiyle olu turulur. imdiki zaman n hikayesi : ko -uyor-du-m Gelecek zaman n hikayesi : yr-y-ecek-ti-n Geni zaman n hikayesi : konu -ur-du-k Ge.zam.hikayesi : oku-du-y-du-nuz (oku-du-nuzdu) renilen ge.zam. hikayesi : yaz-m -t -lar ( yazm -lar-d )

2-Rivayet Bile ik Zaman : Duyulan, iinde yonmam ifadesi ta r. Fiil kkne eklenen basit zamandan sonra m , -mi , -mu , -mi ekleri ve ah s eklerinin eklenmesiyle olu ur. retmen, devin yap l p yap lmad n renmek iin Sinemi s n fa yollar; Sinem, tahtaya yazd klar m yaz ld m ? Sinem : Yaz l yor retmenim. retmen, okul mdrne daha yaz lmam , yaz l yormu diyor. retmen grmedi ama Sinemin getirdi i haberi iletiyor. Yazmak fiilinin rivayetini basit zamanlara gre birlikte ekimleyelim. imdiki zam. rivayeti : yaz- yor-mu -um Gelecek zam. rivayeti : yaz-acak-m - m Geni zaman rivayeti : yaz-ar-m - m Duyulan ge.zam.riv. : yaz-m -m - m Grlen ge.zam.riv. : yaz-d -y-m - m (yazm t m)

3- art Bile ik Zaman : Yklemin, fiilin bildirdi i i bir art ifadesi ta r. Basit zamanl fiile se, -sa eklerinden biri getirilerek olu turulur. Geleceksem arabayla gelirim. Grnrsen korkarlar. K rmak fiilinin art bile i ini birlikte ekimleyelim;

imdiki zaman n art : k r- yor-sa-m Gelecek zam. art : k r-acak-sa-m Geni zaman art : k r-ar-sa-m Duyulan ge.zam. art : k r-m -sa-m Grlen ge.zam. art : k r-d -y-sa-m ( k rd msa)

B. Tasarlama ( Dilek) Kipleri : 1. Emir Kipi : Eylemin emir yolu ile yap lmas n n istendi i kiptir. Ki i ve emir anlam ta yan ekler ile yap l r. I. Teklik emir kipi yoktur. II. Teklik emir : oku III. Teklik emir : oku-sun

I. okluk emir kipi yoktur. II. okluk emir : oku-y-unuz, oku-y-un III.okluk emir : oku-sunlar Olumsuzu fiillerin zerine me, -ma eklerinden biri getirilerek yap l r: oku-ma, git-me-sin Yurdumun sevgili ve ads z iekleri, Hepiniz, hepiniz, gel-in , gr-n beni, Topra nas l rterseniz ylece rt-n beni Ceyhun Atuf KANSU, Dnyan n Btn iekleri

2.Dilek- art Kipi : -sa,-se eklerinden biri fiillerin zerine gelerek istek ve art anlamlar verir: oku-sa-m, git-se-n, bil-se-ler ; Olumsuzu fiillerin zerine me,-ma eklerinden biri getirilerek yap l r: gr-me-se-ler, bil-me-sen sor-ma-sa, git-me-se-niz

Her ne kadar ma rur dur-sa da, Barda n nnde ba e er aydanl k. yleyse kibirlenmek niye, Kibir ve hava neye gerek Erkin VAH DOV, Tevazu zerine

3. stek Kipi : Yap lmas n , gerekle mesini istedi imiz bir eylemi anlatmak iin kullan l r. Fiilerin zerine e, -a eklerinden biri getirilerek yap l r: gr-e-y-im, gr-e-sin, gr-e bul-a-l m, bul-a-s n z, bul-a-lar Olumsuzu fiilerin zerine me, -ma eklerinden biri getirilerek yap l r: gr-me-y-e-sin, bul-ma-y-a-la eyday m, efkrl y m duyup da gl-e-sin yr Efsunlu duygularla sars l yor benli im Hasretim ey cefakr Sreyya gzlerine Ebedi nln oldu gzya n sil-e-sin yr Nurullah GEN, ntizr

4.Gereklilik Kipi : Yap lmas , olmas gerekli olan fiilleri bildirir. Fiillerin meli, -mal eklerinden biri getirilerek yap l r: Dinle-meli-y-im, bul-mal -s n, sev-meli Olumsuzu fiilerin zerine ma,-me eki getirilerek yap l r: al-ma-mal , git-me-meli-y-im

stanbulu dinliyorum gzlerim kapal Bir yosma geiyor kald r mdan; Kfrler, ark lar, trkler, lf atmalar Bir ey d yor elinden yere; Bir gl ol-mal , stanbulu dinliyorum gzlerim kapal . Orhan Veli KANIK, stanbulu Dinliyorum

F LLERDE ZAMAN VE ANLAM KAYMASI *Bir fiil kipinin ba ka bir kip yerine kullan lmas d r. Sabahlar kahvalt yap yorum.(Yapar m.) Yar n dersler ba l yor. (Ba layacak.) Bu ak am gr rz. (Gr ece iz.) devlerini bitireceksin.(Bitir.) Bir haftaya kadar geliyoruz.(Gelece iz.) Fiillere me, ma olumusuzluk ekleri getirilirek fiiller olumsuz yap l r. gelsin gelmesin anlatacaks n anlatmayacaks n

*Geni zaman n olumsuzunda zaman eki d er. 2. ve 3. tekil ah sta ise geni zaman eki z kullan l r. okumam okumay z okumazs n okumazs n z okumaz okumazlar

okurum okuruz okursun okursunuz okur okurlar

Fiillerin olumsuzu de il geitirilerek de yap l r. stiyor de ilim. stemiyorum. Soru ekli mi soru edat yla yap l r. Bu edat kendisinden nce gelen szcklerden ayr sonra gelen eklerle biti ik yaz l r.

KEL MELER N D L Bir dili var kelimelerin, nsanlar n kulland dilden ba ka; Gece karanl kta f s lda r z, Gndz ayd nl kta. Kelimeler var, iimi gn gibi doldurur, Kelimeler var, korkar m ka n r m. rm, dost yzl kelimelerde s n r m, Kelimeler var, ayd nl a dayanamam. Kelimeler var, duru u dost, bak dost; Kelimeler var, ellere bir eyler demez, Gn gibi ok ar iimi benim, Ben onlars z olamam. CO KUN ERTEPINAR

SZCK TRLER

Trkede kelimeler sekiz grupta toplan r: sim, s fat, zamir, zarf, edat, ba la, nlem ve fiil. Fiil d ndaki kelimelerin tamam isim ve isim soylu olan kelimelerdir.

1. S MLER (ADLAR) Varl klar ve kavramlar kar layan, onlar tan mam za yarayan kelimelerdir: Atatrk,da , su, ta , deniz, ev, yol, kitap ... Varl klara Verili ine Gre isimler a) zel sim: Benzeri olmayan tek bir varl ve kavram kar layan isimlerdir: Elif, Karaba , Isparta, E irdir Gl, Trk Dili, Trkiye, 16 Haziran Mahallesi

zel isimler, a . Byk harfle ba lar b .Ald klar ekim ekleri kesme i aretiyle ayr l r.Antalyaya , Mustafan n c. zel isimlere getirilin yap m ekleri ayr lmaz. Burdurlu, Kemalgil, Trklk, Mehmetik, Nuriler, d. p, , t, k, nszlerinden biriyle biten bir zel isim nl ile ba layan bir ek al rsa; p, , t, k, syleni te b, c, d, g, ye dn r ama yaz l ta bir de i iklik olmaz.K z l rmaka, Antepe,Ulua e. Ay, Dnya ve Gne isimleri co raf terim olarak kullan ld nda byk harfle ba lar ve ald ekler ayr yaz l r: Ay, Dnyan n, Dnya da Gne in etraf nda dner.

b) Cins sim: Ayn cinsten olan varl klar kar layan isimlerdir: Tav an, dolap, insan, iek, kitap, hayvan...

Varl klar n Olu lar na Gre simler a) Somut sim: Nesne durumundaki be duyu organ m z vas tas yla alg layabildi imiz varl klar kar layan isimlerdir: gazete, ses, s , k, rzgar, ku , ta b) Soyut sim: Duyularla alg lanamayan, ancak zihinde tasarlanan, ak l yoluyla kavranan varl klara ve kavramlara verilen isimlerdir. Sevgi, dostluk, arkada l k, fke, iyilik, ak l, korku...

Varl klar n Say lar na Gre simler : a) Tekil sim: Ayn trden bir tek varl ve kavram kar layan isimlerdir: bilgisayar, yaz c , torna, klima, f r n, duvar

b) o ul sim: Ayn trden birden ok varl kar layan isimlerdir: bilgisayarlar, yaz c lar, tornalar, klimalar, iirler, evler Eski Trkede okluk eki olarak kullan lan -z eki gnmzde birka kelimede okluk eki olarak, baz lar nda da kke kayna m olarak kullan lmaktad r: ki-z, -z; boynuz, diz, omuz Arapadan at, Farsadan an ekleri okluk anlam nda dilimize girmi tir: Mfre-dat, beyan-at, s by-an

-ler o ul Ekinin Farkl Kullan mlar : 1- Soy ve millet ismi yapar: Trkler, Osmanl lar, Seluklular, Avrupal lar 2- zel isimlere aile anlam katar: Yar n Nilaylara gidece im. 3- zel isimlere benzerleri anlam katar ve kesme i aretiyle ayr l r: Buras Fuzuliler , Ali ir Nevaler diyar d r. 4- Abartma anlam katar: Ailesini dnyalar kadar seviyor. Sabaha kadar, ate ler iinde yand .

5- Yakla kl k, a a -yukar anlam katar: ki ya lar nda bir o lu var. Bugnlerde size gelece im. 6- Zaman bildiren kelimelere gelerek daima, her zaman anlam katar : Pazarlar ko u yapar m. Ak amlar kitap okurum. 7- Sitem anlam katar: Beyefendi her nedense bize s namam lar. 8- Sayg ve nezaket anlam katar: Kemal Beyler buyurmazlar m ?

c) Topluluk smi: Yaz l lar bak m ndan tekil, ifade ettikleri anlam bak m ndan o ul olan isimlere denir: Ordu, blk, sr, demet, dizi, orman, sa, grup, dzine ...

Yap lar na gre isimler:

1. Basit simler : Yap m eki almam kk halindeki isimlerdir: ta , toprak, masa, da , nehir 2. Tremi simler : sim veya fiillerin zerine yap m eki getirilerek yap lan isimlerdir : ta -l k, su-suz, tuz-lu, ha lama, uurt-ma, sev-gi, duy-gu

3.Birle ik simler : ki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek yapm olduklar isimlerdir: Afyon-kara-hisar > Afyonkarahisar, sivri-sinek > sivrisinek tahta-kurusu > tahta kurusu

Birle ik isimler birle me durumlar na gre u ekilde incelenirler : Biim Ynnden a)Yal n durumdaki iki ismin birle mesiyle olu ur. Demir-ba , tepe-gz b) S fat Tamlamas Biiminde Ye il- rmak, bo -bo az, Ak-deniz Ye il- rmak, c) Belirtisiz sim Tamlamas Kurulu unda Deniz-alt , ate -bce i, han m-eli, arslan-a z , ku -palaz , soy-ad

d) Bir simle Bir Fiilden yap lanlar Gece-kondu, bilgi-sayar, uak-savar, ate -kes, imam-bay ld e) ki fiilden olu anlar Uyur-gezer, kapt -kat , dedi-kodu, bier-dver, gel-git f) Ses d mesi yoluyla olu anlar Pazartesi, kahvalt , stl

Anlam Ynnden a) Her iki kelime de gerek anlam n korur. Toplum-bilim, kara-biber b) lk szck gerek anlam n yitirir. Atl -kar nca c) Her iki szck de genek anlam n yitirir. Demir-ba , su-ie i, bo -bo az

2. SIFATLAR (NADLAR) Varl klar e itli ynlerden niteleyen ya da belirten szcklere s fat denir.

nvan s fatlar n n d ndaki s fatlar daima isimlerden nce gelir. Ay e Han m Cell Astsubay.

1.S fatlar grevleri ynnden S fatlar grevleri ynnden ikiye ayr l r. a.Niteleme s fatlar Varl klar n renklerini, biimlerini, durumlar n , gsteren s fatlara denir. sme nas l sorusunu sordugumuz zaman alaca m z cevap niteleme s fat d r. Nas l elma? K rm z elma (renk) Nas l renci? Ba ar l renci (durum) Nas l adam? Uzun adam (biim)

S fatlar isimler gibi ekim eki almazlar.Al rlarsa isim grevi yaparlar. htiyar kad n yalvar yordu. htiyar hastahaneye kald rd lar. * sim grevinde olan bu s fatlara adla m s fat denir. Gzeller, al kanlar, ya l , mavili gelsin.

b.Belirtme s fatlar Varl klar e itli ynlerden belirten s fatlard r. Belirtme s fatlar drt gruba ayr l r.

c. aret S fatlar Varl klar n yerlerini i aret yoluyla belirten s fatlard r. Bu elbiseyi alal m. u ev sat l km . O ocuk mu dvd seni? Beriki kad n bizim kom umuz. teki araba daha gzeldi. Byle soru sorulur mu hi? aret s fatlar ekim eki al rsa i aret zamiri olur. unu versene. u kitap. Bylesini grmedim. Byle insan.

d.Say S fatlar Varl klar n say lar n , s ralar n , oranlar n , e it bln lerini, k saca nicelik durumlar n belirten s fatlard r. Be gruba ayr l r. 1.As l Say S fatlar Varl klar n say lar n kesin olarak belirten s fatlard r: Yirmi renci, elli yumurta

2.S ra Say S fatlar Varl klar n s ras n belirten s fatlard r: kinci katta oturuyor. 3.le tirme Say S fatlar Varl klar n e it bln n gsteren s fatlard r. As l say s fatlar na er eki getirilerek yap l r: ocuklara be er ceviz verdim. ki er y l hapis yatt lar.

4.Kesir Say S fatlar Varl klar n e it paralar ndan bir blmn gsterir. Verilen iki say dan ilkine de eki getirilerek yap l r: Drtte bir ekmek yedim. Yar , yar m, eyrek, buuk szckleri de kesir say s fat d r. Yar m ekmek, eyrek dner. 5.Topluluk Say S fat Varl klar n say lar n toplu olarak gsteren s fatlard r. As l say s fatlar na (i)z eki getirilerek yap l r: Otobste be iz bebek vard . kiz karde ine ok benziyor.

e. Soru S fatlar Varl klar n yerlerini, say lar n , durumlar n , soru yoluyla belirten s fatlard r. Ka senedir bu evde oturuyorsun? Hangi kitap daha faydal olur? Nas l bir kazak istiyorusun? Evi ne renk boyad n?

2.Yap lar bak m ndan s fatlar a. Basit S fatlar Yap m eki almam kk hlindeki s fatlard r. Yeni kalem, beyaz orap, eski eser. b. Tremi S fatlar Yap m eki alm s fatlard r. iek-li rt, tuz-suz yemek, so u-k iecek

c. Birle ik S fatlar 1.Kurall Birle ik S fatlar -S fat tamlamas n n sonuna li, -lik, -s z, ekleri getirilerek yap l r. Mavi elbise+li ocuk iki ay+l k bebek be kuru suz adam.

*Bir s fat tamlamas nda isimle s fat n yerleri de i tirilip s fata nc ki i iyelik eki i getirilerek yap l r. byk bahe bahesi byk ev tatl elma elmas tatl a a yeni araba arabas yeni adam

2.Anlamca Kayna m Birle ik S fatlar ki szc n birle ip kayna mas ndan olu an s fatlard r. a kgz renci, uyurgezer adam, mirasyedi gen, birka renci, birok insan, geli igzel davran .

* sim tamlamalar da s fat olabilir. Bal sar s kazak, imen ye ili boya, apartman kap c s Abdurrahman Bir s fat hl eki alm bir isimle tmlenebilir. Buna tmlenmi s fat denir. Keyfine d kn insan. iekleri seven arkada m.

*Cevab s fat tamlamas olan cmlelerde soru anlam s fatla sa lanm demektir. Hangi evde oturuyorsun? teki evde oturuyorum.

3. S fatlarda Peki tirme : S fatardan nlerine baz ek ve szckler getirilerek anlam ynnden glendirilmesi sonucu olu an s fatara peki tirilmi s fat denir.

S fatlar a a daki ekillerde peki tirilir a. kilemeler Yoluyla Uzun uzun kavaklar, gzel gzel ocuklar, elma elma yanaklar, sama sapan szler... b. kilemelerin Aras na mi soru edat getirilerek nce mi ince gmlek, s cak m s cak hava, yeni mi yeni ev... Niteleme S fatlar n n ilk nlsnden sonra m,p,r, s nszlerinden uygun olan getirilerek s fat n ba na eklenir. Bembeyaz gelinlik, yepyeni kitap, tertemiz ev, mosmor yz.

Peki tirmelerde bazen nl tremesi de olabilir. Sapasa lam elma, gencecik elma, epeevre it, yapayaln z insan...

4. S fatlarda kltme S fatlarda kltme cik, -cek, -imsi, -imtrak ekleriyle yap l r. Kck ocuk, az c k para, ek imsi elma, bycek ev, geni e salon, -cik, -cek ekleri baz s fatalara gelirken nsz d mesi ya da nl tremesi olur. kk+ck kck kutu byk+cek bycek apartman dar+c k darac k sokak az+c k az c k yemek

5. S fatlarda derecelendirme * E itlik: Kadar, gibi szckleriyle yap l r. Erzurum kadar so uk ehir. Senin gibi gzel bir insan. * stnlk: Daha zarf yla yap l r. Kitaptakinden daha zor sorular. Yaln zl ktan daha gzel bir ey.

* En stnlk Derecesi En zarf yla yap l r. En al kan ocuk. En byk bahe. * A r l k Derecesi Pek, ok, fazla, pek ok, pek fazla, gayet.. zarflar yla yap l r. Pek fakir aile. ok ba ar l renci. Fazla zor soru. Gayet gzel cevap.

3. ZARFLAR (BEL RTELER) Fiillerin ,fiilimsilerin, s fatlar n ve grevce kendine benzeyen szcklerin anlamlar n zaman, yer, yn, durum, miktar ve soru yoluyla tamamlayan, s n rlayan ya da derecelendiren szcklere zarf denir.

Adam h zl h zl yryordu.(Fiil) ok al p ba ar l olaca m.(Fiilimsi) Pek byk bir evi var.(S fat) Biz ok s k kavga ederiz.(Zarf)

a. Grev ve anlam bak m ndan zarflar 1. Zaman Zarflar Fiilleri zaman bak m ndan belirten tamamlayan ya da s n rlayan zarflard r. Bu y l tatile gitmedik. Ak am bunlar konu uruz. Sabahlar kahvalt yapmaz. Erken gel. Buralar k n so uk olur. Gelince gr rz.

*Ne zaman sorusunu fiile yneltti imizde ald m z cevap zaman zarf d r. Olanlar sonra anlat r m.Ne zaman? Sonra. *Ne zaman sorusuna cevap vermezse isimdir. Geceleri ders al r m. Ne zaman ? Geceleri Geceleri ok sevirim. Ne zaman ? Cevap yok.

2. Yer-Yn Zarflar Fiil ve fiilimsileri yer ve yn bak m ndan tamamlayan ya da belirten szcklerdir. Konu anlar d ar ks n. Kat lmak isteyenler ileri gelsin. Yukar kmak zor geliyor. Sen geri dur.

*Yer-yn zarflar mutlaka yal n hlde bulunurlar. Bu zarflar hl eklerinden birini al rsa belirtili nesne ya da dolayl tmle olur yani isimle ir.

Yukar y sen temizle. Geride durma yan m za gel.

3. Durum Zarflar Fiil ve fiilimsilerin nas l yap ld klar n ne durumda olduklar n belirten zarflard r. rty ok gzel yapm s n. (Nitelik) Onunla mutlaka gr meliyiz. (Kesinlik) Elbet eve dneceksin. (Kesinlik)

Oradan ayr lal a a yukar y l oldu.(Yakla kl k) Belki o da gelir.( htiml) E er al rsa ba ar r.( art) So uktan titriyordu.(Sebep) Bir daha onunla konu mam.(yineleme)

Nas l sorusunu fiile yneltti imizde ald m z cevap durum zarf d r. Ayn soruya ismin verdi i cevap ise s fat olur.

4. Azl k-okluk (Miktar Zarf ) Fiil ve fiilimsileri miktar ynnden belirten s fat ve zarflar derecelendiren zarflard r. Bugn ok al t m. Epeyce konu unca ikna oldu. Olduka gzel bir arabas var. Bu olaya pek ok gldk. Ne kadar sorusuna al nan cevap miktar zarf d r. Daha szc zaman anlam veriyorsa zaman zarf d r. Daha gelmedi. Henz gelmedi.

5. Soru Zarf Fiil ya da fiilimsileri soru yoluyla belirten zarflard r.

Ne zaman geleceksin? Bu soruyu nas l zdn? Okula neden gelmedin? Ne kadar alal m? Ne, ne biim, niin, ne diye?

b. Zarflarda Peki tirme Zarflarda peki tirme iki yolla yap l r: * kilemelerle Tatl tatl gld. * m, p, r, s sesleriyle arabuk evden ayr ld .

c. Yap Bak m ndan zarflar 1. Basit Zarf Ek almam yal n hldeki zarflard r. Yar n gelecek. Olanlar imdi anlat. Ba ar l olmak iin ok al . 2. Tremi Zarf Yap m eki alm olan zarflard r. air olduka gzel konu tu.(ol+duka) Ans z n, onunla kar la t m.(An+s z n) Ak amleyin, birden kar ma kt .(ak am+leyin)

3. Birle ik Zarf En az iki szckten olu an zarflard r. Birden bire bay ld .(Birden+bire) Biran, bile onu yaln z b rakmad .(Bir+an) Bugn, onunla gr meye gitti.(Bu+gn) 4. bekle mi Zarflar Hemen imdi gelirim

4. ZAM RLER ( ADILLAR) sim olmad klar hlde ismin yerini tutan szcklerdir. Zamirler iki gruba ayr l r. A. Szck durumundaki zamirler 1. Ki i Zamirleri Ki i adlar n n yerini tutan zamirlerdir. Ben, Sen, O Biz, Siz, Onlar

Ki i zamirleri o ul eklerini ve hl eklerini al rlar. Ben ve sen ynelme hl ekini (-e, -a) al nca bana ve sana ekline dn r. Dn llk zamiri olan kendi de ah s zamiri say labilir. Ben yapt m. Kendim yapt m. ah s zamirleri isim tamlamalar nda tamlayan olabilir. Bizim evimiz ok yak nda.

2. aret Zamirleri simlerin yerini i aret yoluyla tutan zamirlerdir. Bu, u, o, bunlar, unlar, onlar, teki, beriki, bura, ura, ora, byle, yle... Bu ok gzel bir elbise. unu yerine koy. teki beni dvd. Bura en sevdi im yerdir. Bylesini mrmde grmedim.

aret s fatlar isimden nce gelir ve ismi niteler. i aret zamirleri ise ismin yerini tutar. O kitab bana ver. aret s fat . Onu bana ver. aret zamiri S fatlar isim ekim eki almazlar. Zamirler ise isimlerin ald btn ekleri al rlar. Ben-i, ban-a,ben-de, ben-den O szc , bir ismi niteliyorsa i aret s fat , ah s zamirinin yerini tutuyorsa ah s zamiri, insan d nda bir varl n yerini tutuyorsa i aret zamiri olur. O film ok gzeldi. Btn bunlar o anlatt . Onu hediye olarak ald m.

3. Belgisiz Zamirler simlerin yerini belirli belirsiz tutan zamirlerdir. Baz , biri, o u, hepsi, kimi, birka , herkes, teberi, ey, falan.. Baz lar eyleme kat lmad . Bunu herkes bilir. Birka s nav kazanamad . teberi almak iin ar ya kt m. O ocuk deli falan de il. Her ey st ste geldi. Belgisiz zamirler isim tamlamalar n n tamlayan ve tamlanan olabilirler. Kimileri+nin d nce+si ocuklar+ n birka+

4. Soru Zamirleri simlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. Beni kim a rd ?Ali a rd . Cam hangisi k rd ? uradaki k rd . Siz nerede oturuyorsunuz?Erzurumda. ocuklara neler ald n?Oyuncaklar ald m. sim ya da zamirlere cevap olarak verdi imiz soru kelimeleri zamirdir.

B.Ek durumundaki zamirler 1. lgi Zamiri Tamlanan durumundaki ismin yerini tutan ve tamlayana biti ik yaz lan ki ekine denir. Benim evim benimki, araban n motoru araban nki S fat yapan ki ismin de hline gelir. K e+de+ki ev

2. yelik Zamiri Varl k adlar n n sonuna gelerek kime ait olduklar n gsteren eklerdir. Evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri.

yelik eki ,-i hl ekiyle kar t r lmamal d r. yelikeki alan szck kimin sorusuna cevap verir. Oyunca k rd Kimin k rd ? Cevap yok.(hl eki) Oyunca bozulmu . Kimin oyunca ?Onun oyunca .( yelik Eki)

Hem iyelik hem hl eki bir arada kullan lm sa ilki iyelik ikincisi hl ekidir. Oyunca + +n k rd . Birincisi iyelik ikincisi hl eki. Oyunca bozulmu . yelik eki

5. EDATLAR ( LGELER) Kendi ba lar na anlam olmayan ancak cmle ierisinde anlam kazan p grev stlenen szcklere denir. En ok kullan lan edatlar, gibi, ile, iin, kadar, yaln z, ancak, dolay , tr, tek, sanki....

Eve arabayla gittim. (Vas ta) Salar n makasla kesmi .(Ara) D ne annemle gittik.(Birliktelik) Bana gre bu i olmayacak.(Grelik) Sana gre daha ba ar l y m.(Kar la t rma) Cennet kadar gzel vatan.(Benzerlik) Okula gitmek zre evden kt m.(Ama) Yar n vermek zre alabilirsin.( art) Sen de il o gelsin. Ona kar iyi davran.

*Zaman bildiren szcklerle kal pla arak zarf olur. Sabaha kar otobsten indik. Ak ama kadar ortal kta dola t m. Hasta oldu undan dolay okula gitmiyor. Yola do ru ko tu. Dnden beri seni bekliyorum. Ondan ba ka kimsem yok.

6. BA LALAR E grevli szckleri, geleri ya da cmleleri bir birinden ba layan kelimelerdir. Ve, ile, de, fakat, ama, lkin, yani, dahi, bile, ne ne, ya ya, ise, yaln z, ancak, yleki, mademki, yleki, demek ki, kald ki, yeter ki .. en ok kullan lan ba lalard r. Sen ve ben. Sen ile ben. Peynir de alal m. Ev de araba da ald . Ne istedin de almad k. *-deyi kard m z zaman cmlenin anlam bozulmuyorsa de ba lat r, bozuluyorsa edatt r. *Ba la olan de ayr yaz l r.

Ne eli ol ki gen kalas n. Ba la olan ki ayr yaz l r. K edeki adam, seninki Fakat, ama, yaln z, ancak, lkin, anlamca birbirinin kar t cmleler aras nda ba kurar. ok al t m ama kazanamad m. Para veririm ancak yar n getir. Onu grdm yaln z konu amad m.

*Ne ne cmlenin anlam n olumsuzla t r r. Ne arad ne sordu. (Bu ba lac n bulundu u cmelelerde me, - ma olumsuzluk eki kullan lmaz. Ben al yorum o ise uyuyor. Gelir ise gr rz. se ba lac da biti ik yaz labilir. *Ba lalar tek ba lar na cmle gesi olamazlar

7. NLEMLER Bir durum ya da olay kar s nda ortaya kan sevin, znt, a ma, k zma, hayret, co ku, ac , hayranl k, gibi duygular ifade eden szcklerdir. Ah! ok zldm. Hey!Gelsene. A!, bu ne sorumsuzluk. Sus, be yeter art k.! as l nlemler A, e, ah,vah, ey,hey. hi t, af, ah, nlem olmad klar hlde nlem grevi yapan szckler Karde , hem erim, beyler, evet, hay r, asla, yok, olmaz, pek iyi... Hem erim! Bu adam tan yor musun?

8. F LLER (EYLEMLER) , olu , hareket, durum ya da k l ki i ve zamana ba l olarak bildiren szcklere denir. Fiiller mastarlar yla isimlendirilir. Mastarlar fiil kk ve gvdelerine mek,-mak ekleri getirilerek yap l r. Gelmek, yzmek, oturmak, atmak. *Sonuna mek,-mak ekleri getirilebilen btn szckler fiildir. Yaz-mak, gr-mek, getir-mek, k r-mak...

a) Fiilerde Edim. * K l Fiilleri znenin yapt hareketin bir nesneye yneldi i fiillerdir.Bu eylemler nesne al rlar.Yani neyi, kimi sorular na cevap verirler. K rmak, kazmak, vermek, atmak, tutmak, ta mak, vurmak, getirmek... * Durum Fiilleri znenin iinde bulundu u durumu anlatan fiillerdir. Nesne almazlar. Oturmak, kalkmak, uyumak, glmek, a lamak, zlmek, susmak, durmak. * Olu Fiilleri znenin geirdi i de i imleri anlatan fiillerdir.Bu eylemler de nesne almazlar. K zarmak, sararmak, bymek, geli mek, doymak, bayatlamak, uzamak, kararmak, solmak, morarmak, rmek...

b. Fiillerde Ki i, Zaman: Bkz. Fiil ekim Ekleri

F LLERDE ATI Fillerrin zne ve nesneleriyele olan anlam ili kilerine at denir. znelerine Gre Fiil at lar 1.Etken Fiiller znesi belirli olan fiillerdir. Eylemi yapan bellidir. Bu fiiller gerek znedir. Ahmet okula ko arak ge kald . (Etken) zne Arabayla bile gecikiyoruz. (geciken kim? Biz: G.zne) (Etken)

2.Edilgen Fiiller Fiilin bildirdi i eylem zne d nda ba ka bir varl k taraf ndan yap l yorsa ve zne i i yapan de il de yap lan i ten etkilenen konumundaysa bu fiiller ettirgendir. Bu fiillerin znesi szde znedir. Edilgen fiiller fiil kkne -l, -n ekleri getirilerek yap l r. Dolaplar temizlendi. Bula klar y kand . Bebek giydirildi.

Hat rlatma : Bir cmlede zne yoksa, nesne grevindeki kelime yada kelime grubu yani yklemin bildirdi i i ten etkilenen e Szde znedir. renciye kitap verildi. D.T Bsiz N Y (szde zne)

3.Dn l Fiiller znenin yapt i ten yine kendisinin etkilendi i fiillerdir.Bu fiiller ayn zamanda etkendir. Dn l fiiller fiil kklerine -il, -in ekleri getirilerek yap l r. K z d ne gitmek iin sslendi. Kad n btn gn dvnd. Buna ok sevindim. O her zaman vnr. Yeni ko ular bugn ta nd . Edilgenlik ve dn llk eki ayn d r. *Fiil zne ve gerekse dn l at l , szde zne ise edilgen at l d r. Dn llk kendi zamiriyle de yap l r. Kendini bo una zme.

4. te fiiller Eylemin birden ok zne taraf ndan kar l kl ya da birlikte yap ld n anlatan fiillerdir.- eki getirilirek yap l r. te at l fiiller ekilde yap l r. a)Kar l kl yapma: ocuklar dv t. Bu konuyla ilgili olarak uzun uzun tart t k. ki ordu sava t .

b)Birliktelik Ta at nca ku lar uu tu. Hepimiz ka t k. Anneleri gidince ocuklar a la t lar. Onun .bu hline gl tk. Kucakla mak, bulu mak, tan mak. c)Nitelikte e itlik sim ve s fatlara le eki getirilerek yap lan i te fiiller nitelikte e itlik bildirir. Hasta gnden gne iyile ti. K z her geen gn gzelle iyor.

Nesnelerine Gre Fiiller 1.Gei li Fiiller Nesnenesi bulunan ya da nesne alabilen fiillere denir. Fiil ne, neyi, kimi sorular na cevap veriyorsa gei lidir. ocuklar n yat l okula verdi. Kitaplar n kaplad .

*Fiiller gei li olduklar hlde nesne almayabilirler. yice temizledim. Sabahtan beri seyrediyorum. Zehra ellerini y kam . (neyi y kam ? ellerini: Bli N.) zne Bli N Y

Kitab antas na koydu. (koyan kim? O,O neyi koydu? kitab : Bli nesne) G. zne Bli N D.T. Y

O /

2.Gei siz Fiiller Nesne almayan fiillere denir. Btn ku lar utu. Tatil gnlerinde evde oturuyorum. Otobsten indim, etrafa dikkatlice bakt m.

Aynur horlayarak uyudu. (Ne uyudu? kimi uyudu?Neyi uyudu? sorular na cevap al nam yor.)

3.Oldurgan Fiiller Gei siz fiillere r, -t, -tir ekleri getirilerek yap l r.Byle fiillere oldurgan fiiller denir. Rzgrda yapraklar uu uyor. Uurtma uuruyorum. Yemekleri ben pi irdim. ocu u a latt lar. At ko turdu.

4.Ettirgen Fiiller Gei li fiillere r, -t, -tir ekleri getirilerek gei lilik derecesi art r l r. zne i i yapan de il de yapt ran olur. Byle fiillere ettirgen fiiller denir. Mektup yazd rd m. Hal lar y katt m. Btn e yalar ta tt lar. Odam ye ile boyatt m. At ko turdum.

Yap lar na Gre Fiiller 1.Basit Fiiller Yap m eki almam kk hlindeki fiillerdir.

grdm, sorar, kaz yor.

2.Tremi Fiiller sim ya da fiil kk ve gvdelerine yap m ekleri getirilerek yap lm fiillerdir. ba -la-mak gz-et-mek ko -tur-mak sar -ar-mak bek-le-t-mek boya-t-mak sul-a-mak yap- l-mak iir-mek

3.Birle ik Fiiller En az iki szc n birle mesiyle olu an fiilerdir.Birle ik fiilleri grupta inceleyebiliriz.

1.Kurall bile ik fiiller 2.Yard mc Fiillerle Yap lm Bile ik Fiiller 3.Anlamca Kayna m Bile ik Fiiller

1.Kurall Birle ik Fiiller ki fiilin biim ve anlam ynnden kayna mas sonucu olu an birle ik fiillerdir. a.Yeterlilik Fiili: Fiil kk ya da gvdelerine e, -a nllerinden sonra bilmek yard mc eylemi getirilerek yap l r. Ben bu i i yapabilirim. (gc yetme) Yar n gelebilir. (ihtiml) al maya ba layabilirsiniz. (izin verme) Olumsuzu: yapabilirim yapamamd r. Yapmamla kar t r lmamal d r.

b.Tezlik Fiili Fiil kk ya da gvdelerine vermek yard mc eylemi getirilerek yap l r. yaz verdi, grverdi, ko uverdi. c.Sreklilik Fiili Fiil kk ya da gvdelerine a, -e seslerinden sonra durmak, kalmak, gelmek yard mc fiillerinden biri getirilerek yap l r. yazadurdu uyuyakald m olagelir

d.Yakla ma Fiili Fiil kk ya da gvdelerine yazmak yard mc eylemi getirilerek yap l r. d eyazd , leyazd m. e. steklenme Fiili Fiil kk ya da gvdelerine esi, -as gelmek, aca , -ece i , gelmek, tutmak, sz gruplar getirilerek yap l r. gresim geldi, glece i tuttu. *Kurall birle ik fiiller her zaman biti ik yaz l r.

2.Yard mc Eylemlerle Kurulan Bile ik Fiiller sim ve isim soylu szcklerle yard mc fiillerin (etmek, eylemek, olmak, k lmak) birle mesinden olu mu fiillerdir. arz etmek, telefon etmek, banyo yapmak, mutlu olmak, rica eylemek, memnun k lmak, oyun etmek, kabul olmak.

sim ile fiil yan yana geldi inde nl d mesi ya da nsz tremesi olursa biti ik olmazsa ayr yaz l r. sab r etmek sabretmek emir etmek emretmek kr etmek kretmek his etmek hissetmek af etmek affetmek red etmek reddetmek

3.Anlamca Kayna m Bile ik Fiiller sim soylu szcklerle fiillerin gerek anlam ndan uzakla p anlamca kayna mas sonucu olu an birle ik fiillerdir. Bu fiillerin o u deyim olu turmu tur. Btn tehlikeleri gze ald m retmenin gzne girdim. Al ktan karn m zil al yor. iin oraya ba vurdum. Olanlar duyunca kplere bindi.

F LERDE OLUMSUZLUK Fiili bildirdi i i in, olu un,hareketin yap lmad n gsteren fiiller OLUMSUZDUR Fiil kkne eklenen -me ,-ma,-mez,-mazekleri ile olumsuzluk ifadesi sa lan r. Zaman eki ve ki i ekinden nce gelir. Gel-------------me--------------- di-------------- ler F.K olumsuzluk e. zaman eki ah s eki D KKAT: -me olumsuzluk bildiren ek , imdiki zaman kipinde;-m ,-mi,-mu,-m biimine dn r. Yaz--------------m -----------------yor-----------------sun. F.K olumsuzluk e. zaman kipi ah s eki

Geni zaman kipinde olumsuzluk ekimi farkl d r. OLUMLU OLUMSUZ Ko ar m Ko ma---m Ko ---ar---s n Ko ---maz--sn Ko ---ar------Ko ---maz------Ko ---ar--- z Ko ---ma---y--z (-y kayna t rma sesi) Ko ---ar---s n z Ko ---maz--snz Ko ---ar---lar Ko ---maz--lar Bu ekimde grld gibi 1.tekil ah s ve 1.o ul ah slarda zaman eki olan ar d er,di er ah slarda bu ek z olarak kullan l r,olumsuzluk eki maz d r.

F L MS LER (EYLEMS LER) Fiillere e itli ekler getirilerek tretilen ancak fiillerin btn zelliklerini ta mayan isim, s fat, zarf ve ba la grevlerinde kullan lan szcklerdir. S M F LLER ( AD_EYLEMLER, MASTARLAR) Fiil tabanlar na mek ,-mak, -me, -ma, -i , -u ekleri getirilerek yap l r. Ya amak gzel ey. Okuma al kanl kk ya ta kazan l r. Adam n anlat hepimizi etkiledi.

SIFAT-F LLER (ORTALAR) Fiillerden tretilen ve s fat grevi yapan szcklerdir. Eylem tabanlar na an,-en, -as ,-esi,-mez,-maz, dik,d k, ecek, acak, m , mi ekleri getirilerek yap l r. -D k : bil-dik (adam), tan -d k (insan) Bildi in ayakkab c var m ? -mI : bil-mi (ocuk), tan n-m (sanat ) Grm geirmi insan n hli ba ka. -(y)An: bil-en ( renci), tan n-an (ki i) Kar dan gelen genci tan yor musun?

r, -Ar: bil-ir (ki i), u-ar (birlik) Ko ar ad m gittiler. -mAz : utan-maz (kad n), yara-maz (ocuk) Lftan anlamaz insanlarla muhatap olmam. -AsI : kahrol-as (adam), pl-esi (el) Elleri plesi anam n yemeklerinin zledim. -aCaK: gel-ecek (y l), k r l-acak (e ya) Gelecek y l mezun olacak.

ZARF F LLER (ULALAR, BA F LLER) Fiillere e itli ekler getirilerek yap lan zarf grevli szcklerdir. Zarf fiiller eylem tabanlar na a a daki ekler getirilerek yap l r. -(y)A... -(y)A: ko -a ko -a, yr-y-e -(y)I : ko -u (ver-), yr-y- (ver-) -(y)Ip : ko -up, yr-y-p -Di IndA : git-ti inde, yaz-d nda -(i)ken : ko -ar-(i)ken, yr-r-(i)ken -(y)AlI : ko -al , yr-y-eli -(y)IncA : ko -unca, yr-y-nce -DI -AlI : gitti gideli, yazd yazal

-DI mI : gitti mi, yazd m -DikA : ko -tuka, yr-dke -DiktA : ko -tukta, yr-dkte -mAdAn : ko -madan, yr-meden -mAksIzIn: ko -maks z n, yr-meksizin -r / mAz : gider gitmez, yazar yazmaz

Bize gelince greceksin e gidip geldi. stediklerim olmadan iim rahat etmeyecek. Ko arak geldi. Otururken birden kalk p gitti.

Unutma ki dnya fani, Veren Allah al r can , Ben nas l unuturum seni Can bedenden kmay nca Bar MANO

Fiilimsilerin zellikleri *1-Fiilimsi ekleri yap m ekidir. Dolay s ile fiilimsiler tremi szcklerdir. *2-Fiillerin btn zelliklerini ta mazlar. Kip, zaman ve ah s eki almazlar. *3- sim ekim eklerini al rlar. *4-Fiilimsilerin oldu u cmleler birle ik cmledir. Bir cmle ierisinde ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cmle vard r.

EK F L (EK EYLEM) sim ya da isim soylu szcklerin sonuna gelerek onlar fiille tiren ve cmelede yklem grevinde kullan lmas n sa layan ek ya da szcklere denir. Ek fiilin iki grevi vard r. 1 sim ve isim soylu szcklerin yklem olmas n sa lar.

Ek Fiilin Geni Zaman renci+yim renci+yiz renci +sin renci+siniz renci +dir renci+dirler Ek Fiilin Dili Gemi Zaman renci +ydim renci +k renci +ydin renci +diniz renci +ydi renci +diler

Ek Fiilin Mi li Gemi Zaman renci +ymi im renci +yiz renci +ymi sin renci +siniz renci +ymi renci +ymi ler Ek Fiilin Dilek art Kipi renci +ysem renci +ysek renci +ysen renci +yseniz

*Soru eki mi ek fiilden nce kullan l r. Kom unuz gmen miydi.

*Ek fiilin olumsuzu de il ekiyle yap l r. Bu kitap gzel. Bu kitap gzel de il.

2 Basit Zamanl Fiillerin Bile ik Zamanl Fiiller Durumuna Gelmesini Sa lar geliyor+idi geliyordu yapacak+imi yapacakm tan r+ise tan rsa Ek fiilin geni zaman n n 3. Tekil ki i olan d r, dir, dur, dr, t r, tir, tur, tr, o u zaman kullan lmaz. ok ba ar l . ok ba ar l d r. -d r eki bazen ekimli fiillerin sonuna gelerek fiile ihtiml vela kesinlik anlam katar. Beni tan yordur.(ihtiml) S nav bitmi tir.(Kesinlik)

Ceylan ismini (ad n ) yklem olarak kullanal m; Ben bir yaral ceylan m Sen yaral ceylans n. O yaral ceyland r. Biz yaral ceylan z. Siz yaral ceylans n z. Onlar yaral ceyland rlar.

KEL ME ZMLEMES GZLK- - LK S M K. / . .Y.E. / . .Y.E. / . .Y.E SEV G L LER F L K. / F. .Y.E / . .Y.E. / OKLUK EK GEL ECEKM S N Z F L K. GEL. Z. EK / SORU EK / 2 NC OKLUK AHIS EK K TAP I LAR DAN

Fikirle anlam aras nda yle yak n bir alka vard r ki, birindeki eksiklik veya hata, di erinde derhal kendisini belli eder. Thomas Sheriden

ANLAM B LG S

(SEMANT K)

Dili anlam a s ndan inceleyen bilim dal .

Kavram: " Dnyadaki nesnelerin, biimlerin, olgu, durum ve devinimlerin dilde anlat m bulu udur. Dnyadaki nesnelerin ortak niteliklerine dayanan, dile zg bir genelleme, bir soyutlamad r. (Do an AKSAN) tuz, ip, su; yreklilik,patan,al k; has ralt , tepeden inme, a kgz

Her szck insan n zihninine kavram olarak yerler ir.Bu nedenle insanlar kavramlarla yani szcklerle d nrler. Zihnimizde birkavram n ekillenmesi szc ; szc n duyulmas durumunda da kavram a r t r r. Kavramlar n de eri, niteli i, ayn dili konu an kimselerde a a yukar ayn d r. Ancak ki ilerin yeti me evrelerine, kltrlerine, ahsi niteliklerine ve deneyimlere gre ufak tefek ayr l klar grlr. e lenme szc nn ortak bir anlam vard r: ho a vakit geirmek . Ancak kavram olarak d nld nde zihinlerde olu an resim farkl olacakt r ; birisi iin k r gezintisi yapmak, bir ba kas iin e lence merkezlerine gitmek, bir di eri iin komedi filmi seyretmek e lenme biimi olarak d nlebilir.

Kelimede Anlam Kelimelerin, nesnelerin olaylar n kavray lar m zda uyand rd izlenimlere anlam ad verilir. Szcklerin cmle ierisindeki kullan m na, birlikte kullan ld kelimelerle olan il kilerine gre farkl anlamlar yklenebilir. Ak ake kara gn iindir.

Madem ki kelime denen ses birle iminin kavramla s k s kya ba l oldu u kabul ediliyor, o halde kelimenin anlam ndan sz etmek, onun yans tt kavramlar teker teker, anlam olarak d nmek yanl olmaz. Do an AKSAN, Anlambilim ve Trk Anlambilimi, s. 55.

Genel ve zel Anlam Kavram, nesne, varl k ve durumlar topluca belirleyen szcklere "genel anlaml szckler", s n rl bir anlam boyutunda belirleyen szcklere "zel anlaml szckler" denir.

rnek: Genel anlamzel anlam zel anlam Hayvan Kedi Van kedisi Roman Trk roman Cumhuriyet dnemi Trk roman

Somut ve Soyut Anlam Nesnel varl olan, gzle grlen, elle tutulan nitelikteki varl klar belirleyen, herkese ayn ekilde anla lan, ayn grnty yaratan szcklere "somut anlaml szck"; gzle grlmeyen, elle tutulmayan, herkeste ayn duygu ve d nceleri, ayn grnty yaratmayan durumlar belirten szcklere "soyut anlaml szck" denir.

rnek: Somut anlaml kelimeSoyut anlaml kelime Kalem Sevgi Fabrika D Bilgisayar K skanl k

Temel (Ana) ve Yan Anlam Bir szc n gsterdi i ilk ve temel gstergeye "temel anlam", temel anlamdan kaynaklanan ama temel anlama gre farkl l klar ta yan, ikinci, nc derece anlamlara "yan anlam" denir. rnek: Temel anlam Yan anlam Ba : Kafa Ba : 1. Tane (bir ba so an) 2. nder, ynetici (ustaba ) 3.Ba lang (kprba ) 4. U (toplui nenin ba )

Burun: Koku alma organ

Yan Anlam Burun: 1. Bir nesnenin n k sm (geminin burnu)

2. Karan n denize uzand (Sinop Burnu)

blm, u nokta

Gerek ve Mecaz(De i mece) Anlam

Szc n herkese bilinen anlam na "gerek anlam", herkese bilinenin d ndaki anlam na "mecaz anlam" denir. Mecaz anlamda, szc n belirli bir ilgiyle ba ka bir kavram n anlat lmas iin kullan lmas sz konusudur; deyimlerde, iirlerde oldu u gibi.

Gerek anlam Zarf damgalad . Kpek kudurdu. Yatmadan nce oca Elbisesini lekeledi. H rs z polisin elinden kat .

Mecaz anlam Adam h rs z olarak damgalad lar. Eve ge kald m iin annem fkesinden kudurdu. sndrd. Deprem binlerce insan n oca n sndrd. Babas n n ad n lekeledi. Ay e'nin uykusu kat . Bu i in tad kat .

Ekme in ka lira oldu unu bilmiyor musun? stanbul'a ekmek paras kazanmaya gitti. Usta motoru ya lad . A ac baltalad . Annemi iyiden iyiye ya lad m, bir ey demez art k. Enflasyonun ykselmesi ekonominin iyiye gidi ini baltalad

E Anlaml l k Ayn kavram kar layan, birbirinin yerine kullan labilen, aralar nda hibir fark olmayan szcklerdir. Genellikle bir dile ba ka dillerden gelen szckler ile o dilin kendi sz varl ndaki szckler aras nda e anlaml k grlr. hane=ev=konut=mesken imtihan=s nav bellek=haf za mektep=okul k lavuz=rehber=mihmandar hrriyet=zgrlk ajan=casus cevap=yan t alaz=alev=yal m dl=ikramiye=mkfat demek=sylemek kaybetmek=yitirmek a klamak=izah etmek ama=gaye=hedef=maksat

Yak n Anlaml l k Hemen hemen ayn anlam kar layan ancak aralar nda kk ayr mlar olan szcklerdir. rnek: korkmak/rkmek/ekinmek/sinmek b kmak/bezmek/usanmak kt/berbat/fena k r/boz/k r l/gri/kur uni gcenmek/dar lmak/ksmek/ierlemek semiz/ i man/tombul/t knaz oturmak/ili mek/kmek

ok Anlaml l k Bir szc n birden ok durum ya da kavram ifade etmesi. ok anlaml l kta, bir szc n iki biimi aras nda anlam ili kisi vard r. rnek: Yz: 1. Surat 2. Yzey(suyun yz) 3. Bir eyin n cephesi(Evin yz) 4. Bir eyin grnen blmn kaplamakta kullan lan kuma (Yorgan yz) 5. Yan, taraf.

Ac : 1. Tatl olmayan 2. Koyu (Ac ye il) 3. Ist rap Dil: 1. A z n iindeki organ 2. Kilit vb. aralardaki yass , hareketli blm 3. Nefesli alg lardaki ince, metal yaprak 4. Denize uzanan kara paras 5. Konu ma yetene i 6. nsanlar aras nda ileti imi sa layan dizge. Kuyruk: 1. Hayvanlarda gvdenin alt uzant s 2. Uurtma ve uaklar n arkas ndaki uzant . 3. S ra beklemek iin olu an insan dizisi 4. Ba n arkas nda toplanan sa.

Gemek: 1. Arkada b rakmak 2. Hastal n bula mas 3. S n f n ba ar yla bitirmek 4. Bir eye gc yetmemek Dokunmak: 1. De mek 2. Sa l n olumsuz etkilenmesi 3. Duygulanmak.

E Adl l k (E Seslilik) Seste olmakla birlikte ayn anlam , kavram kar lamayan szckler. E adl l kta, szc n sese ayn olan iki biimi aras nda hibir anlam ili kisi yoktur. rnek: Dolu: Bo olmayan Dolu: Ya an buz paralar Dil: Tat alma organ Dil: Gnl Kurt: Kpekgillerden y rt c hayvan Kurt: Omurgas z, bacaks z kk hayvan Kara: Siyah Kara: Toprak paras Yz: Surat Yz: 100. Bitmek: Tkenmek

Kar t Anlaml l k Birbirine taban tabana z t durumlar ve kavramlar ifade eden szckler. Her kavram n kar t bulunmak zorunda de ildir. rnek: yi x Kt Sevin x znt Cesur x Korkak Do ru x Yanl dl x Ceza Okumu x Cahil Gzel x irkin Grkemli x Sade Sa lam x rk Buru uk x Dz Gitmek x Gelmek Alt x st

Anlam De i meleri Szcklerin anlamlar n n zaman iinde geni leme, daralma, kayma, ktle me, iyile me gibi de i imlere u ramas dilde zamana ba l olarak ya anan bir sre oldu u gibi, kltrel ve toplumsal de i melerin de bir sonucudur. Bu, dilin canl bir varl k oldu unun kan t d r. rnek: Eski Trkede Bugn O lan K z ve erkek evlat Erkek evlat, erkek ocuk Davar Sahip olunan mal, mlk, varl k Sahip olunan bykba hayvan Savc Szc, eli, peygamber San klar kovu turan hukuk adam l lke Vilayet Sanmak D nmek, saymak Zannetmek Dirilmek Ya amak, ldkten sonra canlanmak ldkten sonra canlanma

Terimler zel bir alanla ilgili kavramlar kar layan teknik szckler. rnek: Alegori: Bir duyguyu, d nceyi ya da kavram bir ba ka varl k yard m yla sembolize ederek anlatma. Aliterasyon: Ayn harf ya da hecelerin, bir ahenk yaratmak amac yla cmle iinde s k s k tekrarlanmas . Mazmun: Baz kavramlar , durumlar anlatmak iin kal pla m szleri kullanmak. rnek: nci=di

AD AKTARMASI ( MECAZ-I MRSEL) Bir szn, gerek anlam n n d nda, benzetme amac gtmeden ba ka bir anlamda kullan lmas na ad aktarmas (dz de i mece Mrsel Mecaz) denir. Bir ba ka deyi le, bir kavram n, kendisinin kullan -m yla ilgili, ba lant l oldu u bir ba ka szckle gsteril-mesidir.Ad aktarmas nda, szc n gerek anlam yla mecaz anlam aras nda trl ilgiler vard r:

1- Sanat -yap t ili kisi: Sanat n n ad verilir ve o sanat n n eseri anlat l r. RNEK "Bu aralar Ya ar Kemal'i okuyorum.""Ya ar Kemal" szyle kastedilen, "Ya ar Kemal'in romanlar , hikayeleri, rportajlar " d r. "Btn gece Paganini'yi dinledim.""Paganini" szyle kastedilen "Paganini'nin bestele-ridir, "Bu bir Leonardo'dur.""Leonardo'dur" szyle kastedilen "Leonardo'nun tablosu, heykeli"dir.

2- Btn sylenir; para anlat l r: Bir nesnenin ta-mam sylenir ve onun bir blm anlat l r. RNEK "Televizyon seyretmeye dald m iin, yeme i yak-t m.""Yeme i yakt m." szyle kastedilen "yeme in bir blmn, yani oca a bakan k sm n yakt m."d r. Yoksa yeme in btnn yakmam t r. "Gemi, Mersin'e yana t .""Mersin'e yana t ." szyle kastedilen "Mersin Liman "d r."Mersin" btn, "liman" parad r.

3- Para sylenir; btn anlat l r: Bir nesnenin paras sylenerek, onun btn anlat l r. RNEK Tekerler ukura d t."Tekerler" szyle kastedilen "araba"d r. "Tekerler" para, "araba" btndr. Ufukta bir yelken grnd."Yelken grnd" szyle kasetedilen "geminin grnmesi"dir."Yelken" para, "gemi" btndr.

4- D sylenir; i anlat l r: Bir nesnenin d syle-nir ve onun ii anlat l r. RNEK Bir diki te barda bitirdi."Barda bitirdi" szyle kastedilen "barda n iinde-ki s v "d r."Bardak" d , "iindeki s v " itir. nndeki tabaklar silip sprd."Tabaklar silip sprmek" szyle kastedilen "taba- n iindeki yemek"tir."Tabak" d , "yemek" itir. Eve gelir gelmez sobay yakt ."Sobay yakt " szyle kastedilen "Soban n iindeki odun ya da kmr"dr."Soba" d , "odun,kmr" itir. Nerede olduklar n biti ik daireden rendik."Biti ik daireden rendik." szyle kastedilen" dai-renin iinde ya ayanlard r."Daire" d , "iinde ya ayanlar" itir.

5- Sylenir; d Kastedilir: Bir nesnenin ii sy-lenerek onun d anlat l r. RNEK Lokantaya girince, ba n kard ."Ba n kard " szyle kastedilen, "kasket, apka" d r."Ba " i, "kasket, apka" d t r. Aya n kard ve ieri girdi.."Aya n kard ." szyle "ayakkab y kard " anlam kastedilmi tir."Ayak" i, " ayakkab " d t r.

6- Ky, kasaba, kent, lke ad verilir; orada ya ayanlar anlat l r. RNEK Kurtulu sava nda, Mara d mana kar diren-di.D mana "Mara " de il, " Mara ' n iinde ya ayan insanlar" direnmi tir. Almanya, ilk Trk i ilerini ba r na bast .Trk i ilerini ba r na basan "Almanya" de il, "Al-manya'da ya ayan insanlar" d r.

7- Yn ad verilir ve o yndeki lkeler, blgeler ve insanlar anlat l r. RNEK Do unun, kalk nd r lmas gerekir."Do u" szyle kastedilen "Gneydo u Anadolu, Do u Anadolu blgeleri ve bu blgede ya ayan in-sanlar" d r. Bat , Trkiye'deki seimleri merakla izliyor."Bat " szyle kastedilen "Bat daki lkeler ve bu lkelerin yneticileri" dir.

Deyim Aktarmas Deyim aktarmas yani di er ismiyle anlam aktarmas bir szc n benzetme amac ile ba ka bir szck yerine kullan lmas d r. Anlat m glendirmek, etkili k lmak amac yla ya da k sa yoldan anlatmak, kelimelere yeni bir anlam yklemek iin yap l r.

1- nsandan Do aya aktarmalar ( nsana zg Kavramlar n Do aya Aktar lmas ):Bu ekilde yap lan aktarmalarda insanlara ait olan zellikler do adaki nesnelere verilir. Ku lar ne e iinde c v lda yor. Ovadaki btn iekler el ele tutu mu , hep bir a zdan ark sylyorlard .

2- Do adan insana aktarmalar (Do aya zg Kavramlar n nsana Aktar lmas ):Do adaki zelliklerin insanlarla beraber kullan lmas d r. Olgun tav rlar yla herkesin be enisini kazand .(Olgunluk do aya ait bir zelliktir) Bedir' in aslanlar ancak bu kadar anl idi. Dalgalan r deli gnl afakta. Kalbim y rt l yor her nefesimde. Sert bir insan oldu u belliydi.(Sertlik)

3- Duyu Aktarmalar :Bir duyuya ait olan kavramlar n ba ka duyular ile birlikte kullan lmas d r. Ac bir l k duyuldu. (Tat alma duyusundan i itme duyusuna) Keskin bir koku ieriye yay lm t . (Dokunma duyusundan koklama duyusuna)

4. Do ayla lgili Kavramlar n Do aya Aktar lmas : rnek: Karlar uu urdu camlarda. Rzgrlar ulurdu sabaha kadar.

5. Bir Duyunun Di er Duyuya Aktar lmas : rnek: Hl akl mda onun s cak gl , tatl bak . (Dokunma-Grmeye) Nas l unutabilirim o yumu ak konu may . (Dokunma-Duymaya) Sokaktan ac bir fren sesi geldi. (TatmaDuymaya) Onun keskin bak lar hepimizi korkuttu. (Dokunma-Grmeye)

A a daki cmlelerin hangisinde farkl bir deyim aktarmas vard r? A) Sen o tilkiyi kand ramazs n, demedim mi? B) u yan n neresini seviyorsun? C) O gn tepenin ba nda bir y lan ldrdk D) S n f n akrebi yapaca n yine yapt . E) Arslanlar m z o mata co tuka co tu.

Soru:2 (I) Sisler Bulvar bir gece hayk rm t . (II) A alar yat yordu, yoksuldu. (III) Btn yapraklar sararm t . (IV) Btn sonbahar a lam t . (V) A layan stanbul'du. Yukar daki numaralanm dizelerin hangisinde bir aktarma yap lmam t r? A)I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

Soru:3 ( I ) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek k mevsiminin gizli tela n ya at yor do aya. ( II ) Amasra' da bir Roma yap t olan Ku yakas Yol An t sar bir rtyle kaplan yor. ( III ) Hasankeyf' teki Artuko ullar zaman ndan kalma cami, minaresindeki son leyle i yolcu ediyor. ( IV ) Kakarlarda ya mur fazla mesai yap yor. ( V ) Bolu Da lar 'nda, Istrancalarda gezinirken yerlerde a a gvdelerinin hznl yzlerini, ac l bak lar n gryoruz. Bu paran n numaraland r lm cmlelerin hangisinde insana zg bir nitelik do aya aktar lmam t r? A) I B) II C) III D) IV E) V

CMLE B LG S ( SZ D Z M - SENTAKS)

CMLE: Herhangi bir d nce, duygu, olu ve k l anlatan; bir yarg bildiren ve ekimli bir eylemle veya ek fiille biimlenen szck ya da szck grubu / gruplar d r.

CMLEN N GELER Cmle, e itli gelerin yan yana gelmesi ile olu ur. Trkede geler, u s ra ile dizilir: ZNE + TMLE + YKLEM

1) YKLEM: Cmlenin esas gesi yklemdir. Cmle iindeki tm geler, ykleme ba lan rlar. Cmlenin sonunda bulunur.

Yklem; a) Tek fiil olabilir: renci s n fa girdi. b) Birle ik fiil olabilir: Mehmetik ni an ald . c) sim-fiilin ekimlenmi biimleri olabilir: O, bugn yorgundu.

2) ZNE : Yklemde bildirilen i i, olu u, hareketi, durumu, k l yerine getiren; hakk nda bilgi ve haber verilen edir. Yani yapan veya olan kar layan unsurdur.

renciler laboratuvarda al yorlar. Elimdeki defter yere d t. zne, ykleme sorulan "ne?, kim?" sorular n n cevab d r. Gmen ku lar yine yolculu a ba lad . Ne? / Ne ba lad ? / Ba layan ne? Gmen ku lar Bilim adamlar kresel s nmaya are ar yorlar.

Kimler are ar yorlar? Bilim adamlar Kitaplar raflara rastgele dizilmi ti. Ne? / Ne dizilmi ti? / Dizilen ne? Kitaplar

zellikleri

zne olan kelime(ler) cmlede hibir hl eki almadan kullan l rlar. Herhangi bir hl eki al rlarsa zne de il, nesne, dolayl tmle, zarf tmleci olurlar.Ama o ul ekini ve iyelik eklerini alabilir. Ankara halk kald r mlarda yryememekten rahats z de il galiba. Depremzedeler hl vaat edilenlerin gerekle tirilmesini bekliyorlar.

Durumu

zne; yklemi isim olan cmlelerde edilgen; fiil olan cmlelerde yapan veya oland r. Hava durgundu. zne, olan Muayene odas n n kap s a l r. zne, olan, yap lan Cevdet Bey, baheyi suluyordu. zne, yapan Gen k z, her geen gn biraz daha iyile iyordu. zne, olan

Tr simler, adla m s fatlar, isim ve s fat tamlamalar , fiilimsiler, zamirler, soru kelimeleri, gerek ya da szde zne olabilir: Ya z atlar ki nedi, me in k rba aklad . Bir dakika araba yerinde duraklad . Neden sonra sars ld alt mda demir yaylar, Gzlerimin nnden geti kervansaraylar... Dakikalar ilerledike yang n daha da iddetleniyordu. htiyar, ocuklar n kendisine neden yer vermedi ini bir trl anlayam yordu. Kap tokma h zl h zl vuruluyordu. Okumak bir erdemdir; do ru eyler okundu u mddete. O, benim can dostumdur. Kim bu i leri bir saatte bitirebilir? Kpr alt nda bal k tutanlar, bezgin de ildi. Trklerin bu yal n kayalar zerine ne zaman kondu u bilinmez.

Bir cmlede birden fazla zne bulunabilir. Her saz, her ot, her kanat rp n , btn kenarlar ve renkler gibi gm bit par lt iinde erir. Gne , yer, gk, deniz i ie kayna r. *Baz cmlelerde zneden hemen sonra znenin a klay c s gelir. Etrafa ho ve olgun bir koku, yeni kesilmi gekince bir karpuz kokusu yay ld . *Baz cmlelerde birka zne s raland ktan sonra, tm yeniden "hepsi" zamiriyle ifade edilir. Tarih, sanat eserleri, gelenekler, hepsi, cemiyetin sreklilik uurudur.

znesiz Cmleler zne, anlamdan kar labilece i ve tekrardan dolay anlat mda bozukluk yaratabilece i iin sylenmeyebilir. zne sylenmedi i zaman gizli zne dad n al r. Gizli zne yklemin ta d ah s ekinden anla l r. Yklemin ta d ah s ekinin gsterdi i zamir znedir.

*Gizli zne bir zne e idi de ildir. Dn beni aram s n. Sen: gizli zne Karanl n, ya murun, rzgr n iinde drt nala uzakla t . Geni merdivenlerden yukar kata kt .

3)NESNE (DZ TMLE): Fiilin etkiledi i nesneyi, ahs , kar layan edir.Nesne, yaln z gei li fiile sahip olan cmlelerde bulunur. ki tr nesne vard r : a) Belirtili Nesne: Fiile belirtme hl eki ile ba lanan nesnedir. Mill kltrmz a da uygarl k dzeyinin stne karaca z. (Neyi?) Belirtili Nesne Garb n afk n sarm sa elik z rhl duvar.(Neyi) Karde imi zledim. (Kimi?)

b) Belirtisiz Nesne: Belirtme hl eki almadan fiile ba lanan nesnedir. Mehmet, drt y l boyunca sanat e itimi grd. (Ne grd?) Belirtisiz Nesne rencilerden biri krsnn stne bir kitap b rakm . (Ne b rakm ?)

zne

D.T.

Belirtisiz Nesne

4) TMLELER: Tmleler, yklemin anlam n e itli ynlerden tamamlayan elerdir. a) Dolayl Tmle (Yer Tamlay c s ): Cmlede yklemin yerini ve ynn belirten gedir. Yer tamlay c s , cmlede genellikle Ynelme hl eki (-a, -e), Orhan, e itim amac yla ngiltereye gitti. Bulunma hl eki (-da, -de), Ka kere afak skt bu da larda gezerken Uzakla ma hl eki (-dan, -den) al r. Atatrk, Kurtulu Sava n Samsundan ba latt .

b) Zarf Tmleci : Cmlede yklemin e itli durumlar n ve zaman n gsteren edir. Zarf cmlede yklemin anlam n zaman, tarz, l, yer, yn... bak m ndan belirgin duruma getirir. Geceleyin bir ses bler uykumu. Trk vatanseverli inin birinci fark vatan savunmas kar s nda her i i b rakarak silh alt na ko makt r.

c) Edat Tmleci: Bir ekim edat ile ona ba l elerden olu an tmletir. Edat tmleci cmle iinde zarf olarak kullan l r. Yklemi sebep ve ama bak m ndan a klar. Trk topusu g top sesleriyle (<ile) inletti. Mehmet sabaha kadar ders al t .

CMLE E TLER Dilimizde, cmleler; yap , yklemin tr, yklemin yeri ve anlam na gre e itlere ayr l rlar. 1. YAPISINA GRE CMLELER A) Basit cmle: Tek bir ekimli fiille kurulan cmlelerdir. Tek bir yarg bildirirler. Vatan, al kan insanlar n omuzlar stnde ykselir. ocuk oyunca n dn denize att . Bugn ar da gzel bir kuma grdm. Damlaya damlaya gl olur.

B) Birle ik cmle: Bir ana yarg ile onu e itli ynlerden tamamlayan yan cmlelerden olu an cmledir. Yan cmle temel cmleyi art, istek, sebep a klama gibi anlamlarla tamamlar. a) artl Birle ik Cmle: art kipi (-sa / -se) ile kurulan birle ik cmledir. art cmlesi tek ba na bir yarg bildirmez ; as l cmleye zarf grevi ile ba lan r: Ben seni grrsem olanlar anlat r m Yan cmle Temel cmle Bakarsan ba olur. Yan cm. Tem. cm.

b) e Birle ik cmleler: Bir cmle ba ka bir cmlenin iine girerek olu ur. Bu cmlelerde bir cmle di er bir cmlenin herhangi bir esi olabilir. Ona ok al mal s n. demi . Deprem oluyor, sand m. Sen iyi not ald n, varsayal m.

Not : Yan cmle, temel cmlenin ifadesini tan mlay c , belirtici, a klay c rol stlenir. Burada mhim olan temel ve yan cmleyi iyi ay rt etmektir. Temel cmle, cmlenin bize vermek istedi i as l yarg y ta r. Yan cmle temel cmlenin herhangi bir esi durumunda bulunabilir. Bu durumda yan cmlenin de eleri ayr ca bulunabilir.

Akacak kan damarda durmaz. ( zne durumunda)

Bu fke dolu bak lar beni korkutuyor. (zne durumunda) Btn renciler onun a lay n seyrettiler. (Nesne grevinde) Size ders al man z sylemi tim. (Nesne grevinde) A lamayan ocu a meme vermezler. (D.T. grevinde) Cam k rarak kat . (Z.T. grevinde)

C) Ba l Cmle : Ba lalarla birbirine ba lanan cmleler toplulu udur. Ba lalar; ve, de, dahi, ise, ama, fakat, ancak, lakin, yaya, nene vb.

Ba n omuzlar na koydu ve a lamaya ba lad . ok al t m ama iyi puan alamad m.

Ki le Ba l Cmle: ki cmlenin ki edat ile birbirine sebep-sonu ili kisine gre ba lanmas yla olu an cmlelerdir. Ek olan ki ( ilgi eki ) ile kar t r lmamal d r.

iir ki, insan ruhuna seslenmektedir. ( iir insan ruhuna seslenmektedir. Herkes taraf ndan sevilir.)

Efendiler biliniz ki hayat demek mcadele ve msademe demektir. (Hayat, mcadele ve msademe demektir. Biliniz.)

UYARI : ki ba lac ile biten baz cmlelerde ki ba lac anlam kuvvetlendirme grevindedir. Bu yap daki cmleler basit cmlelerdir: Annem iyi oldu mu ki! O da gidecek ki !

D)S ral Cmle : Her biri ba ms z cmle olan ancak anlamca biribiri ile ba l olan cmleler toplulu udur. Birbirlerinden virgl, noktal virgllerle ayr l rlar. zneleri ortak oldu u gibi ayr da olabilir. htiyar yerinden kalkt , pencereye do ru yrd, yeni do an gne e glmsedi. zne Yklem Yklem Yklem retim yeleri bilgi verdiler , renciler dinlediler. zne Yklem zne Yklem

O, gazetesini okur, han m kahvesini pi irir, ocuklar odalar nda oynarlard . Onlar, ko arak geliyor, at yap yorlard . Hayvanlar kokla a kokla a, insanlar konu a konu a anla r. a) S ral ve Ba l Cmle : S ral cmlelere ba lalarla ba lanan cmlelerin oluturdu u topluluktur. Babam, mr boyunca drst olmaya al t , bizleri yeti tirdi ve gitti.

2) YKLEM N TRNE GRE CMLELER A) Fiil Cmlesi: Yklemi ekimli fiil olan cmlelerdir. D man olanca gc ile ka yordu. Ne mutlu Trkm diyene. B) sim Cmlesi: Yklemi isim veya i- ek-fiili ile fiille tirilmi cmlelere denir. Hava gzeldir. Bugn ok sevinliyim. Metindeki Cmleleri Yklemlerine Gre nceleyiniz.

3) YKLEM N YER NE GRE CMLELER A) Kurall Cmle: Yklemi sonda bulunan cmlelerdir. Yaz dilimizin temeli, kurall cmleye dayan r. ocuk yz koyun hal n n stne yatm t . Yuvay di i ku yapar. Kitaplar dn ktphaneye teslim etti. Ak ake kara gn iindir.

B) Devrik Cmle: Yklemi cmlenin sonunda bulunmayan cmlelerdir. Bu tr cmleler, daha ok konu ma dilinde ve naz mda kullan l r. O, trkler sylerdi eskiden. Dalgalan sen de afaklar gibi ey nazl hill. Kazan n nas l oldu unu hat rlam yorum imdi. Bin y ldan uzun srecek bir gecenin bestesidir bu.

4) ANLAMINA GRE CMLELER

A) Olumlu Cmle: Yklemin ifade etti i i in yap ld n gsteren cmledir. rencinin s nav iyi geti. Beni bu havalar mahvetti. Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mhimdir.

B) Olumsuz Cmle: Yklemin ifade etti i i in yap lmad n gsteren cmledir. Bu tr cmleler ayn zamanda olumsuzluk eki (-me, -ma), ya da de il, yok szcklerinden biriyle kurulan cmledir. O, bunlar hi okumad . Bu hikayeler hi gzel de ilmi . O, imdi burada yok. Onu ne grdm, ne tan d m. (Yap ca olumlu, anlamca olumsuz:...grmedim, ... tan mad m

Yoksa bu szmde yalan m var? ( Yalan yok ) Bir cmlede iki olumsuzluk bir arada bulunuyorsa cmlenin ifadesi olumluluk bildirir.

Bizim de bilgimiz

yok de il ( var ) yor)

renci al m yor, diyemem. ( al

C) Soru Cmlesi: Soru anlam ta yan cmledir. Soru cmleleri, ya soru eki ile ya da soru s fatlar , zamirleri ve zarflar ile kurulur. Siz buraya meslek sahibi olmak iin gelmediniz mi? Bugne kadar ka kitap okudunuz? Niin bu kasabaya geldiniz? Acaba hangi derse al sam? Bu i i yapmad n ha?

Dikkat : Baz cmlelerde soru kelimesi yada soru eki oldu u halde soru ifadesi ta mazlar. Byle cmleler soru cmlesi de illerdirler.

Eve vard m , varmad m bilmem. Ka ald m bilmiyorum. Neden geldi ini anlamad m.

) Emir Cmlesi: stek, duygu ve d ncelerin emir olarak ifade edildi i cmledir. Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak abuk buraya gel! Yksel Trk! Senin iin yksekli in hududu yoktur! Trk! vn, al , gven . Ey Mehmet!, can n verdin, ba n verme! Aya n yorgan na gre uzat!

D)nlem Cmlesi: Korku, heyecan, rperme, a k nl k gibi duygular ifade eden cmlelerdir:

mdat bat yoruz! Oh ne gzelmi zgrlk! Eyvah gene kar ya yor!

1-Yorgun Sava nemli bir romand r. cmlesinin e itlerini yaz n z Yklemine gre: elerin dizili ine gre: Anlam na gre: Yap s na gre:

3-A a daki cmlelerin ykleminin trne (isim, fiil) e idini yaz n z. a) Kar btn gn ya d F L CMLES b) mrmn son demi, sonbahar d r art k! (iki cmle var) ikisi de S M CMLES c) Koca bir hayatt arkada b rakt m z. isim cmlesi d) Bu soruyu kim haz rlam ? fiil cmlesi

A a daki cmlelerin yap bak m ndan (basit, birle ik, ba l , s ral ) e idini yaz n z. a) Onun gibiler insana yard m eder mi? basit cmle b) Yar n seni arayamayaca m sylemi tim.

c) Saks daki iekleri her gn suluyor, onlar n topraklar n de i tiriyorum. d) Edebiyat n konusu insand r, do ad r. Gidiyorum gurbeti gnlmde duya duya.

5-A a daki birle ik cmlelerin e idini yaz n z. a) Onu s k nt ya sokanlar tan d klar yd . b) O kadar s km s n ki bir trl a lm yor. c) Havalar byle giderse meyveler erken olgunla r. d) nsan aya a kalkt m bir daha oturmamal . e) Ben bildi im her eyi ondan rendim.

6-A a daki cmlelerin elerinin dizili ine (kurall , devrik, eksiltili) gre e idini yaz n z. a) Boluda k sa bir ay molas ... b) Hi mcadele etmeden kim ba arm ? c) Ben ba kalar na bakarak iyi bir okurum. d) Kk bir devlet memuruydu babas . rtada) e) Siz bu adamlarla yola kar m s n z? f) - Bugn arkada n kimi grm ? retmenini.

Cmlenin elerini Bulunuz. Oktay bzld k ede di leri birbirine arpa arpa onu seyrediyordu. Bir de bakt m ki adam boylu boyunca yerde yat yor. Karagz gibi ortaoyunu da gldrmeyi ve gldrerek insanlar n aksak ynlerini i nelemeyi gaye edinmi tir.