nsz

Diferansiyel denklemler kuram modern mhendislik, fizik ve matematik eitiminin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Mhendislik blm rencilerinin birinci snfta grdkleri Yksek Matematik (Calculus) derslerinin doal ve teknik bilimlere uygulanmas genel olarak diferansiyel denklemler teorisine dayanmaktadr. lkemizdeki niversitelerde bu ders mhendislik ve fizik blmlerinde bir yaryldan az olmamak zere, haftada be saate (3+2) ulaan bir zaman diliminde verilmektedir. Matematik blmlerinde ise diferansiyel denklemlere ayrlan zaman daha fazla olup, bu ders haftada saatten az olmamak zere iki dnem sresince verilmektedir. Buna ramen, gnmzde gerek mhendislik gerekse fizik ve matematik blm rencileri, bu derse ilikin ciddi bir Trke kaynak sknts ierisinde bulunmaktadrlar. ngilizce ve dier Avrupa dillerinde yazlm kaliteli kaynaklarn olmasna ramen niversite rencilerimizin yabanc dillerdeki kaynaklara ulamas hayli zordur, hatta ou kez pek mmkn deildir. Bu kitabn amac belli bir lde diferansiyel denklemler konusunda Trke kaynak ihtiyacn karlamaktr. Kitap, byk lde, yazarlarn stanbul niversitesi ve Ik niversitesinin Mhendislik Fakltelerinde vermi olduklar derslerin notlar temel alarak yazlmtr. Fakat kitabn ierii bu amac nemli lde amakta olup klasik diferansiyel denklemler teorisinin byk bir ksmn sistematik bir ekilde kapsamaktadr. Kitap onbir blmden olumaktadr. Birinci blmde Diferansiyel denklem nedir, nasl ortaya kar ve bir diferansiyel denklemi zmek ne anlama gelmektedir? gibi temel konular ele alnmaktadr. Bu blm geri kalan blmlerin de temelini oluturduundan, bu blmn ok dikkatle okunmasnda fayda grmekteyiz. kinci blmde mhendislik dallarnda ve baz fiziksel uygulamalarda karmza kan ve elemanter yntemlerle zlebilen diferansiyel denklemler snf ele alnmtr. Bu denklemlerin zm yntemleri farkl zamanlarda ve farkl matematikiler tarafndan gelitirilmitir. Sz geen metodlar pekitirmek iin okurun blmn sonunda verilmi sorular zmesinde fayda vardr. nc blmde treve gre zlmemi diferansiyel denklemler ele alnmaktadr. Bu snftan olan denklemler gnmzde de geni aratrmalara konu olmasna ramen mhendislik bilim dallarnda pek grlmemektedir. Mhendislik blm rencileri bu blm atlayabilirler. Drdnc blmde yksek mertebeden deiken ve sabit katsayl lineer denklemler ele alnmtr. Bu snftan olan denklemler klasik teorinin en gelimi ve tamamlanm blmn oluturmasnn yansra istisnasz olarak btn mhendislik ve doa bilim dallarnda ortaya kmaktadr. Beinci blm ikinci mertebeden homojen lineer denklemlere ve bu denklemlerin kuvvet serileri yntemiyle zmne hasredilmitir. Bu blmde regler ve tekil nokta kavramlar tanmlanm ve Frobenius yntemi ele alnmtr. Bu yntem aslnda yksek mertebeden olan lineer denklemler iin de geerlidir. Fakat blm fazla teknik ayrntlarla arlatrmamak iin yntem ikinci mertebeden olan denklemler zerinde aklanmtr. Altnc blmde Sturm Liouville snr deer problemi ve Green fonksiyonu ele alnmtr. Bu trden olan problemler fizik ve matematiin farkl dallarnda karmza kmaktadr. Modern matematiin pek ok kavramnn kkleri bu problemden kaynaklanmaktadr. Blmde, bu problemin mantksal devam olan fakat geleneksel diferansiyel denklemler kitaplarnda yer almayan Hilbert Schmidt teoremine yer verilmesi uygun grlmtr. Yedinci blmde zel fonksiyonlar konusu ele alnmtr. Bu fonksiyonlar, neredeyse, btn teknik, fizik ve matematik bilim dallarnda meydana kan diferansiyel denklemleri zerken karlalan standart fonksiyonlardr. Blmde, bu fonksiyonlara ilikin teori, ileri mhendislik konularnda ortaya kacak ihtiyac karlayacak seviyede verilmitir.

Sekizinci ve dokuzuncu blmlerde deiken ve sabit katsayl lineer diferansiyel denklem sistemleri ele alnmtr. Bu trden olan denklemlerin genel teorisi, yksek mertebeden lineer denklemlerin genel teorisiyle nemli bir benzerlik gstermektedir ve byk lde lineer cebir yntemlerine dayanmaktadr. Bu nedenle dokuzuncu blmde lineer cebir ile ilikili baz kavramlarn hatrlatlmas uygun grlmtr. Bu kavramlar bilen okur, dokuzuncu blm incelerken hemen 9.3 alt blmnden balayabilir. Onuncu blmde Laplace dnm ve uygulamalar ele alnmtr. Laplace dnm mhendislik bilim dallarnda meydana kan hemen hemen tm sabit katsayl diferansiyel denklemlere ilikin balang deer problemlerini zmek iin kullanlan bir yntem olmasnn yansra fizik ve matematikte de nemli uygulamalara sahiptir. Bir ok elemanter fonksiyonun Laplace dnmnn hesaplanmas algoritmik karakter tad iin, okurun blmn sonunda verilmi problemleri zmesinde byk fayda gryoruz. Onbirinci blm diferansiyel denklemlerin nitel teorisine hasredilmitir. Gerek praktikte gerekse teoride meydana kan bir ok diferansiyel denklem elemanter yntemlerle zlememektedir ve ou kez buna ihtiya da duyulmamaktadr. Bu trl problemlerde nemli olan zamann byk deerleri iin zmn davrandr, baka bir deile zmn asimptotik zellikleridir. Denklemi zmeden zmlerin zelliklerinin incelenmesi nitel teorinin konularndan birisidir. Gnmzde modern diferansiyel denklemler teorisi, byk lde nitel teori karakteri tamaktadr. Bu blm nitel teoriye giri niteliindedir ve ilgili okura daha ileri dzeydeki kitaplara ba vurmas tavsiye edilmektedir. Yukarda sylendii gibi kitap byk lde klasik diferansiyel denklemler teorisinin (saysal yntemlerin dnda) byk bir ksmn kapsamaktadr. Bu nedenle bu kitab temel alarak ders programn hazrlayan retim eleman ve rencilerimizin aadaki hususlar dikkate almalarnda fayda grmekteyiz. Mhendislik blm rencilerine birinci blmn (1.7 alt blm hari), ikinci blmn (2.8 alt blm hari) drdnc blmn (4.10 alt blm hari), dokuz ve onuncu blmlerin verilmesi uygun grlmektedir. Fizik blm rencileri nc ve onbirinci blmn dndaki btn blmleri, ciddi bir matematik eitimi almak isteyen matematik ve yksek lisans rencileri ise kitabn btn blmlerini renmek zorundadr. Kitapta rencinin konuyu berrak bir biimde anlamasn kolaylatracak toplam 128 zml rnek verilmitir. Blm sonlarna, okuyucunun rendiklerini pekitirmesine imkan salamak amac ile beyzn zerinde problem konmutur. Okuyucunun kendini snamas amacyla, bu problemlerin byk bir ksmnn sonular kitabn sonunda toplu halde verilmitir. Bu kitabn sonraki basklarnn daha da yararl olmasn salamak zere, yaplacak uyar ve nerilere imdiden teekkr eder, bu almamzn diferansiyel denklemler konusunu renmeyi amalayan niversite rencilerine ve gen aratrclara yararl olacan umarz. stanbul Ekim 2001 Prof. Dr. Elman Hasanov elman@isikun.edu.tr Prof. Dr. Gkhan Uzgren gokhanu@khas.edu.tr Prof. Dr. Alinur Bykaksoy alinur@penta.gyte.edu.tr

NDEKLER nsz 1. Temel Kavramlar ve Tanmlar. ...1 1.0. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. Blmn Amac .1 n'ci mertebeden Adi Diferansiyel Denklemin Tanm1 Diferansiyel Denklemlerin Oluturulmas..2 Treve Gre zlm Denklemler...9 Diferansiyel Denklemlerin zm.......9 zoklin. (1.13) Denkleminin Geometrik Yorumu.11 Balang Deer Problemi14 Genel, zel ve Tekil zm19 Birinci Blme Ait Problemler 23

2. Belirsiz ntegrale Dntrlebilir Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler Snf.....27 2.0. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. Blmn Amac27 Sa Taraf Deikenlerden Birini ermeyen Denklemler...27 Deikenlerine Ayrlabilir Denklemler31 Homojen Diferansiyel Denklemler...33 Birinci Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler...38 Bernoulli Denklemi......43 Tam Diferansiyel Denklemler..44 ntegrasyon (Euler) arpan.50 Riccati Denklemi..55 kinci Blme Ait Problemler..59

3. Birinci Mertebeden Treve Gre zlmemi Denklemler.....65 3.0. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. Blmn Amac....65 Treve Gre zlmemi Denklemlerin Geometrik Yorumu.65 Tm Olmayan Denklemler...67 (3.1) Denkleminin Parametre Yardmyle zm..71 Lagrange Denklemi..75 Clairaut Denklemi ve Legendre Dnm.....77 nc Blme Ait Problemler...81

4. Yksek Mertebeden Diferansiyel Denklemler. Lineer Denklemlerin Genel Teorisi.....85 4.0. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. Blmn Amac..85 Yksek Mertebeden Denklemler in Baz Kavramlar...86 Yksek Mertebeden Denklemler in Cauchy Problemi....86 Yksek Mertebeden Denklemler in Snr Deer Problemi..88 Yksek Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler....90 Bir Fonksiyonlar Sistemine likin Lineer Bamllk ve Lineer

Bamszlk Kavramlar......92 4.6. Homojen Lineer Denklemin Genel zm......95 4.7. Homojen Olmayan Lineer Denklemin Genel zmnn Yaps.....99 4.8. Sabit Katsayl Lineer Denklemlerin Genel Teorisi..104 4.9. Bilinmeyen Katsaylar Yntemi..110 4.10. Euler - Cauchy Denklemi.114 Drdnc Blme Ait Ek Bilgiler Ve Problemler...117 5. kinci Mertebeden Homojen Lineer Diferansiyel Denklemler. Frobenius Yntemi..123 5.0. Blmn Amac.123 5.1. kinci Mertebeden Lineer Denklemler zerinde Baz Dnmler.123 5.2. kinci Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemin Kuvvet Serisi Yardmyle zm..127 5.3. Tekil Noktalarn Civarnda zmn Kuvvet Serisine Alm. Frobenius Yntemi...131 Beinci Blme Ait Ek Bilgiler Ve Problemler...151 6. Sturm-Liouville Snr Deer Problemi. Green Fonksiyonu155 6.0. Blmn Amac........155 6.1. Sturm-Liouville Problemi.155 6.2. Sturm-Liouville Teoremi..157 6.3. Green Fonksiyonu. Hilbert Schmidt Teoremi.160 Altnc Blme Ait Problemler167 7. zel Fonksiyonlar169 Blmn Amac...169 zel Fonksiyonlar169 Bessel Denklemi.170 Bessel Fonksiyonlarnn Baz zel Halleri..175 Tam ndisli Bessel Fonksiyonlar in Tretici Fonksiyon ve Bessel Fonksiyonlarnn ntegral eklinde Gsterilmesi176 7.5. Bessel Denklemi in Snr Deer Problemi178 7.6. Legendre Denklemi ve Legendre Polinomlar.180 7.7. Legendre Polinomlarnn Diklii.182 7.8. Legendre Polinomlar in Tretici Fonksiyon ve Rekurans Bantlar..184 7.9. Legendre Polinomlarnn ntegral Gsterimi...187 7.10. Hermite Fonksiyonlar189 7.11. Hermite Polinomlar in Tretici Fonksiyon ve Rekurans Bantlar190 7.12. Hermite Polinomlarnn Diklii...192 7.13. ebev-Laguerre Polinomlar.193 7.14. ebev-Laguerre Polinomlar in Rekurans Bantlar....195 7.15. ebev-Laguerre Polinomlarnn Diklii...196 Yedinci Blme Ait Problemler..199 8. Diferansiyel Denklem Sistemleri.203 8.0. 8.1. 8.2. 8.3. Blmn Amac.203 Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklem Sistemi...203 Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklem Sisteminin Vektrel Yorumu207 Lineer Diferansiyel Denklem Sistemleri...208 7.0. 7.1. 7.2. 7.3. 7.4.

8.4. Lineer Sistemlerin Baz zellikleri. Fonksiyon Sisteminin Lineer Bamszl Kavram.210 8.5. Homojen Lineer Diferansiyel Sisteminin Temel zm Sistemi.....214 8.6. Homojen Olmayan Lineer Denklem Sistemi.215 Sekizinci Blme Ait Problemler......219 9. Lineer Diferansiyel Denklemler Sistemi223 9.0 Blmn Amac.223 9.1. Birinci Mertebeden Sabit Katsayl Lineer Diferansiyel Denklemler Sistemi...223 9.2. Karakteristik Denklem. zdeer, zvektr ve Ek Vektrler230 9.3. Sabit Katsayl Lineer Diferansiyel Denklemler Sisteminin Genel zmnn Bulunmas..237 9.4. stel Matris. Sabit Katsayl Lineer Sistemlerin Temel zmler Sistemi .....243 9.5. Homojen Olmayan Sabit Katsayl Lineer Denklemler Sistemi250 Dokuzuncu Blme Ait Problemler......253 10. Laplace Dnm..257 10.0. Blmn Amac...257 10.1. Laplace Dnmnn Tanm257 10.2. Laplace Dnmnn Varl in Yeter Koul260 10.3. Laplace Dnmnn Temel zellikleri..262 10.4. Periodik Fonksiyonun ve Basamak Fonksiyonun Laplace Dnm...268 10.5. Dirak'n Delta Fonksiyonu. Distribsiyon Kavram274 10.6. ki Fonksiyonun Konvolsyonu...277 10.7. Ters Laplace Dnm..280 10.8. Ters Laplace Dnmnn varl,Teklii ve Hesaplanmas285 10.9. Laplace Dnmmnn Yardmyle Lineer Diferansiyel Denklemlerin zm 287 Onuncu Blme Ait Problemler293 11. Diferansiyel Denklemlerin Nitel Teorisine Giri...297 11.0. 11.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. 11.7. 11.8. Blmn Amac...297 Faz Dzlemi ve Faz Erileri.297 Faz Akm.300 Denge Noktalar. Vektr Alanlar302 Liyapunof Anlamnda Kararla zmler...305 Lineer Sistemlerin Faz Erileri...307 Lineer Olmayan Sitemlerin Denge Noktalar ve Faz Erileri.....317 Matematiksel Sarkacn Faz Dzlemi ve Faz Erileri......320 Limit evrimler. Bendikson ve Poinkare-Bendikson Teoremleri...323 Onbirinci Blme Ait Problemler ......329 Diferansiyel Denklemler Teorisinin Ksa Tarihi......335 Cevaplar.... ..343 Kaynaka.....351 Dizin.353