DRL GERE

Gerei bileceksiniz ve gerek sizi zgr klacak. sa Mesih

JOSH MCDOWELL
evirenler: Fikret Bcek ve Dzgn Aral 1

Bizimle almaya gelenlerin yaamlarnda Dirili Gerei deneyimini grleriyle ve ballklaryla geree dntren The Julian Center alanlarna ithaf edilmitir.

NDEKLER
NDEKLER.....................................................................................................................3 1. BLM ............................................................................................................................9 ZORLUKLAR ......................................................................................................................9 ARAYI BALIYOR ............................................................................................................9 Mutluluk .........................................................................................................................9 zgrlk.........................................................................................................................9 Din ...............................................................................................................................10 Prestij ...........................................................................................................................10 Karmaa .......................................................................................................................10 BOCALAMAYA DEVAM ..................................................................................................10 Sevgi ............................................................................................................................11 Yzleme......................................................................................................................11 Entelektel ntihar ........................................................................................................12 nemli Nokta ...............................................................................................................12 zet ..................................................................................................................................13 2. BLM ..........................................................................................................................14 AIK GZLEMLER.........................................................................................................14 GZLEM 1 Tarihin Tankl ........................................................................................14 Roma Tarihi Uzman ....................................................................................................14 Metinsel Eletirmen ......................................................................................................14 Tarih Profesr .............................................................................................................14 Adalet ...........................................................................................................................15 Yasal Otorite.................................................................................................................15 Ba Yarg ....................................................................................................................15 Rasyonel Avukat...........................................................................................................15 Edebiyat Uzman ..........................................................................................................16 GZLEM 2 n Bildirilmi Olan Dirili .........................................................................16 GZLEM 3 - Tarihsel Temel ...........................................................................................16 Her ey Dirilie Bal...................................................................................................17 akna Dnen Bir Hindu..............................................................................................17 GZLEM 4 Aklc man .................................................................................................17 GZLEM 5 Mucize Olasl .........................................................................................18 Doal Bir Aklama ......................................................................................................18 Bir Felsefecinin Vard Sonu .....................................................................................18 Humeun Kstlamalar..................................................................................................19 Tarihsel Aratrma Gereksinimi ....................................................................................19 GZLEM 6 Masal Deil Gerek....................................................................................20 GZLEM 7 Bilimsel Metodun Etkisizlii .......................................................................20 Tekrar Araclyla Gzlem ..........................................................................................21

Bilim Snrldr..............................................................................................................21 GZLEM 8 Tarihsel lt.............................................................................................21 Yeterli Delil Gereksinimi..............................................................................................21 Uygun Yaklam ...........................................................................................................22 Eletirel Bir Tutum .......................................................................................................22 GZLEM 9 Gvenilir Tarihsel Belge.............................................................................22 Yeni Antlamann Tarihlendirilmesi ............................................................................23 Belge Yetkisi ................................................................................................................23 Ksa Zaman Sreci........................................................................................................24 Grg Tanklar ............................................................................................................24 Psikolojik Faktrler ......................................................................................................25 Sylenti Kural..............................................................................................................25 lk Elden Gelen Bilgi ....................................................................................................25 Yazl Tanklklar..........................................................................................................26 Bilgi Sahibi Grg Tanklarnn Varl ........................................................................26 Dman Grg Tanklarnn Varl..............................................................................26 Arkeolojinin Onay .......................................................................................................27 Lukann Kantlanm Gvenilirlii ..............................................................................28 zet ..................................................................................................................................29 3. BLM ..........................................................................................................................30 GVENLK NLEMLER ...............................................................................................30 GVENLK NLEMLER 1 Duruma ...........................................................................30 Pilatusun Arkeolojik Onay..........................................................................................30 Alt Duruma ................................................................................................................30 Siyasal Yaklam ..........................................................................................................30 Yahudi Sorunu..............................................................................................................31 Roma Sorunu ................................................................................................................31 Ekonomik Yaklam .....................................................................................................32 Dinsel Yaklam ...........................................................................................................32 ki Yahudi Mahkemesi..................................................................................................32 GVENLK NLEMLER 2 armha Gerilerek lm ..................................................32 armhn Tarihi ............................................................................................................32 lmn Bylesi............................................................................................................32 Krbalama Gelenei ....................................................................................................33 Tbbi Bir Bak As ....................................................................................................33 Dikenli Ta ...................................................................................................................34 armh Yk ................................................................................................................34 ivilerle Halanma .......................................................................................................34 l Bir Adam Konuuyor .............................................................................................34 Bacaklarn Krlmasndaki Ama ..................................................................................35 Kan ve Suyun Akmas ..................................................................................................36 Roma Gelenekleri Uyguland........................................................................................37 yi Yaplm Bir ........................................................................................................37 GVENLK NLEMLER 3 Salam Kaya Mezar ..........................................................37 GVENLK NLEMLER 4 Yahudi Usul Gmme .......................................................38

Asla Bir Geceyi Gemezdi............................................................................................38 Bedenin Hazrlanmas...................................................................................................38 Ho Kokulu Baharatlarn Kullanlmas..........................................................................38 Keten Kuma eritleri...................................................................................................39 GVENLK NLEMLER 5 ok Byk Ta ..................................................................39 20 Kii Yerinden Oynatamad .......................................................................................39 Bir Buuk ki Ton aras..............................................................................................40 GVENLK NLEMLER 6 Romal Nbetiler .......................................................40 Tapnak Askeri .............................................................................................................40 Romal Asker ..............................................................................................................40 Roma Askerinin Gc...................................................................................................41 Bakhin Rvet Teklif Ediyor .....................................................................................42 Bir Sava Makinesi .......................................................................................................42 Sert Bir Disiplin............................................................................................................42 GVENLK NLEMLER 7 Roma Mhr .....................................................................43 Mhrn Amac..............................................................................................................43 Mezar Hrszlar Uyarld ..............................................................................................43 zet ..................................................................................................................................44 4. BLM ..........................................................................................................................45 DKKATE ALINMASI GEREKEN ETKENLER............................................................45 Etken 1 : Krk Roma Mhr.............................................................................................45 Etken 2 : Bo Mezar..........................................................................................................46 Tarihsel Dorulama ......................................................................................................46 Gl Kant ..................................................................................................................47 Etken 3 : Byk Ta Hareket Etti ......................................................................................47 Yoku Yukar ...............................................................................................................47 Uzakta ..........................................................................................................................47 Kaldrlm ve Tanm ................................................................................................48 Etken 4 : Romal Askerler Firar Ediyor ...........................................................................48 Canl Canl Yaklma .....................................................................................................48 Cezalandrlma Korkusu ...............................................................................................48 Etken 5 : Kefen Bir Hikaye Anlatyor................................................................................49 Etken 6 : Grnleri Onayland ......................................................................................49 Hatrlanacak lke...........................................................................................................49 Elli Saatlik ahitlik .......................................................................................................49 eitli nsanlar..............................................................................................................50 Dman zleyiciler........................................................................................................50 Etken 7 : nce Kadnlar Grd ........................................................................................51 Gvenilmez Tanklk ....................................................................................................51 ZET................................................................................................................................52 5. BLM ..........................................................................................................................53 DENENM BRKA AIKLAMA.................................................................................53 5

Dikkate Alnmas Gereken ki lke................................................................................53 Btn Etkenleri Gz nnde Bulundur.........................................................................53 nyargl Olmayan Sonular.........................................................................................53 BLNMEYEN MEZAR TEORS ......................................................................................54 Beden Kimde? ..............................................................................................................54 Teori Zayfl ..............................................................................................................54 YANLI MEZAR TEORS ................................................................................................55 Hangi Mezard? ............................................................................................................55 Testi Geemiyor ...........................................................................................................55 Btn Dnya Yanl Mezara Gitti .................................................................................56 EFSANE TEORS ............................................................................................................56 RUHSAL DRL TEORS..............................................................................................57 HALSNASYON TEORS ..............................................................................................57 Halsinasyonlarn Tanmlanmas ..................................................................................58 Sadece Belirli Kiiler ....................................................................................................58 ok Kiisel ...................................................................................................................58 Yanl Bir Tepki ...........................................................................................................59 Elverili Olmayan artlar ..............................................................................................59 Olmayan Beklenti .........................................................................................................59 Yeterli Olmayan Zaman................................................................................................59 Gereklerle Uyumuyor ................................................................................................60 ZET................................................................................................................................61 6. BLM ..........................................................................................................................62 DER KADAR Y BR TEOR....................................................................................62 TARH GEREK: Bo Bir Mezar ....................................................................................62 Kimse Bedeni Ortaya karamad .................................................................................62 Yahudi Yetkilileri ok fkeli .......................................................................................62 Olumlu Delil.................................................................................................................63 RENCLER TARAFINDAN ALINDI ........................................................................63 Nbetilere Rvet Verildi............................................................................................64 Mahkemede Kullanamazlard........................................................................................64 Olmayacak bir ekilde uyumak .....................................................................................64 Romal askerler sar olmalydlar ...............................................................................65 Hile iin fazla onur sahibi .............................................................................................65 BEDEN YETKLLER ALDI..........................................................................................66 Kendi mezarlarn kazm olurlard ..............................................................................66 Sessiz alarm..................................................................................................................66 LMEK ZERE OLAN BRSN TEKRAR YAAMA DNDRME TEORS .................67 Sadece baylmt..........................................................................................................67 Daha byk bir mucize .................................................................................................68 Bir phecinin gr ...................................................................................................68 ATLATMA KOMPLOSU...................................................................................................68 Birka komplo gzlemi.................................................................................................69 Teoriler Gerekleri Belirliyor........................................................................................69 6

ok fazla problem.........................................................................................................69 Gerekler teorilerden daha yksek sesle konuuyor.......................................................70 O Dirildi! ......................................................................................................................70 zet ..................................................................................................................................71 7. BLM ..........................................................................................................................72 KNC DERECEDEN KANIT .........................................................................................72 Dorudan kant ikinci dereceden kanta kar.............................................................72 Kant tkanp kalyor .....................................................................................................72 KNC DERECEDEN KANIT 1 Kilise...........................................................................72 KNC DERECEDEN KANIT 2 Pazar Gn.................................................................73 KNC DERECEDEN KANIT 3 Vaftiz...........................................................................73 KNC DERECEDEN KANIT 4 Rabbin Sofras ...........................................................73 KNC DERECEDEN KANIT 5 Deien Yaamlar .......................................................74 Hibir maddi karlar yoktu .........................................................................................74 kna edilmesi en g olanlar..........................................................................................74 Onun korkak takipileri ...............................................................................................74 Fanatik bir Yahudi iman etti..........................................................................................75 Bir dirili btn gerekleri aklyor..............................................................................75 Senin yaamn deitirebilir .........................................................................................76 ZET................................................................................................................................77 8. BLM ..........................................................................................................................78 O YAAMIMI DETRD ............................................................................................78 KNC DERECEDEN KANIT 6 Yaamm Deitirdi....................................................78 Bir uyumazlk geliti ...................................................................................................78 Yeni Yaam Balyor ....................................................................................................79 Deiimler balyor.......................................................................................................79 Ruhsal huzur.................................................................................................................79 fkemin kontrol .........................................................................................................80 Nefret ettiim bir adam .................................................................................................80 Kinin Sevgiye Dnmesi.............................................................................................80 e yaryor.....................................................................................................................81 Senin seimin ...............................................................................................................81 Bu kiiseldir..................................................................................................................81 ZET................................................................................................................................83 EK A.................................................................................................................................84 Mezarda Gn ve Gece?..........................................................................................84 EK B.................................................................................................................................86 ok Sesli Olarak Mesihin Yaam....................................................................................86 EK C.................................................................................................................................92

sann Durumas ............................................................................................................92 NOTLAR ..........................................................................................................................112

1. BLM ZORLUKLAR

Yaamm boyunca pek sorunum olmad. Birok baar ve dost edinme ayrcalm oldu. Birok kere evlenip eten ee, evden eve dolatm. Dnyann en gzel lkelerini gezdim. Fakat yaammn 24 saatini dolduracak nedenler bulmak artk beni tatmin etmiyor. (ntihar Notu) Ralph Barton Amerikal nl Karikatrist

Amerikann hangi niversitesinde olursa olsun, u soruyu sorduumda devaml olarak derin bir sessizlikle karlayorum: Kimsiniz? Hangi sebepten dolay yeryznde bulunuyorsunuz? Nereye gidiyorsunuz?

ARAYI BALIYOR
niversite rencisiyken bu sorular cevaplandramadm. Belki siz de cevaplandramayabilirsiniz. Fakat ben bu sorulara cevap bulmak istedim. Herkes gibi ben de yaamn anlamn bulmak istiyordum. Mutlu olmak istiyordum. Yeryzndeki en mutlu birey durumuna gelmek istiyordum. Eer benim mutluluum bakasnn mutluluuna engel olmuyorsa bunda yanl bir ey olamazd.

Mutluluk
Ksa bir sre nce California eyaletinin New Port ehrinde bir arkadamla motosiklet sryorduk. Sohbet ediyor, glyor ve iyi bir zaman geiriyorduk. Yaam severim. Doktorum da bu yzden ileride lser olmayacam sylyor. ok glerim ve insanlara dndklerimi dorudan sylerim. Motosikleti srerken, yeni bir araba ierisindeki iki kadn bizi 10 km kadar izledikten sonra, bize: Nasl oluyor da bu kadar ok mutlu olabiliyorsunuz? dedikten sonra gaza basp geip gittiler. Neden bu kadar mutlu olduumuzu sylemeye bile frsat bulamadk. Aslnda bu sorunun cevab ok basit: Mutlu olmak istiyorum ve mutluluun kaynann ne olduunu artk biliyorum.

zgrlk
Her eyden nce zgr olmak istiyorum. Yeryzndeki en zgr kiilerden biri olmak istiyorum. Benim iin zgrlk, her istediimi yapmak deil (bunu herkes yapabilir), ne yapmam gerektiini bilme gcne sahip olmaktr. Bu tanma gre birok kii zgr deildir. Ne yapmalar gerektiini bilmelerine ramen, yapmalar gerekeni yapacak gten mahrum olurlar. Bu durum bir eit tutsaklktr. niversite rencisiyken ben de bir tutsaktm.

Din
Bunun zerine niversitedeyken sorularma cevap bulmaya altm. Hemen hemen herkes bir eit dine mensup olduundan, ben de arayma kilisede baladm. Sabah, len, akam durmadan kiliseye gidip durdum. Herhalde yanl bir kiliseye gitmi olmalymki kilisedeyken kendimi daha da kt hissettim. Pratik bir kiilie sahip olduumdan olumlu sonular alamadm. Her eyi bir keye atmaktaydm. Bylece din ile olan olumsuz deneyimimden sonra, dini de bir keye koydum. Dinden elde ettiim tek ey 25 sent deyip 35 sentlik bir milkshake almak oldu. Fakat birok kii dinden daha fazla ey elde ediyor. Kendi kendime; Vaiz ne derse desin, ben yine de Tanrya inanyorum diyordum.

Prestij
Araym srasnda prestij sahibi olmann sorularma cevap verip vermeyeceini dnmeye baladm. Bir amaca inanmak ve kendimi bu amaca adayp nl olmak sorularma belki de cevap olabilir diye dndm. lk gittiim niversitede renci bakanl olduka prestijli bir konum olduundan birinci ylmda kendi blmmn bakanlna aday oldum ve bakanla seildim. Karar verme pozisyonunda olmak, hangi konumaclarn davet edileceine karar vermek ve herkese tannmak olduka prestijli bir durumdu. Fakat prestij tutkusu da ksa bir sre sonra beni tatmin etmez oldu. Pazartesi sabahlar isteksizce yataktan kalkp haftay nasl geireceim skntsna girerdim. Hafta ii Pazartesiden Cumaya kadar skntdan patlardm. Cuma akam, Cumartesi ve Pazar gnleri ise benim mutlu olduum gnlerdi.

Karmaa
niversitedeyken herkesin okuldaki en mutlu kiilerden biri olduumu dnmelerini saladm. renci bakan olmak iin dzenlemi olduum kampanyada Mutluluk Joshtur slogan kullanlyordu. rencilerden toplanan paralarla srekli partiler verirdim. Fakat dier birok kii gibi, benim iin de mutlu olmak artlara balyd. lerin yolunda gittii zamanlarda kendimi ok iyi, iler kt gittiinde ise kendimi berbat hissediyordum. Denizdeki tekne nasl dalgalara gre sallanyorsa, ben de artlara gre deiiyordum. evremdekilerin hepsi ayn durumdayd. niversite bana nasl para kazanacam retiyordu, fakat nasl iyi bir yaam yaayacam retmiyordu. Herkes bana ne yapmam gerektiini sylyordu, fakat hi kimse bana bu gc vermiyordu. inde bulunduum karmaa beni byk bir skntya itiyordu.

BOCALAMAYA DEVAM
Herhalde bu lkenin niversitelerinde benim gibi ciddi bir ekilde anlam araynda olan pek fazla kii yoktur. Yaamn amacn kefetmek, geree ulamak gibi hedefler benim tm kiiliimi oluturuyordu. te byle bir zamanda niversitede sekiz renci ve iki retim grevlisinden oluan kk bir grubun varlnn farkna vardm. Bu gruba katlanlarn yaamlarnda bir farkllk vard. nandklar eye neden inandklarn biliyor gibiydiler.

10

Bu gibi insanlarn yaknlarnda olmak isterim. nsanlarn benimle ayn fikirde olup olmamalar beni ilgilendirmez. Benim en yakn dostlarm benimle ayn inanlar paylamyor. Neye inandn bilip onu kararllkla savunanlara saygyla bakarm. (Belki de bu gibi insanlarn pek fazla olmayndan dolaydr.) Dier niversite rencilerinin tam tersine bu kk grup ne yaptn biliyordu.

Sevgi
Bu gruptaki kiiler sadece sevgiden bahsetmiyor, sevgiyi yaamlarnda gsteriyorlard. artlarn deiimiyle insanlarn deiiyor olmasna ramen, bu gruptaki kiiler bu artlarn zerinde yayorlard. Doal olarak onlarn mutluluunun farkna varmam pek fazla zamanm almad. lerinden gelen devaml bir sevin kaynana sahip gibi grnyorlard. Ar derecede mutluydular. Akas, onlarda bende olmayan bir ey vard. Her renci gibi ben de, kendimde olmayan bir eyi bakasnda grnce ona sahip olmay isterdim. te bu nedenle niversite kampsnde bisikletinizi kilitlemeniz gerekiyor. Birileri bisikletinize sahip olmak isteyebilir. Eer eitim sorunlara bir cevap olsayd, herhalde niversite rencileri en ahlkl toplumu olutururdu. Fakat eitim sorunlarn aresi deildir. Grdm elde etmek istedim, bu nedenle gidip bu gruptaki kiilerle arkada olmaya karar verdim. ki hafta sonra renci derneinde alt renci ve iki retim grevlisiyle birlikte yuvarlak bir masann etrafnda oturuyorduk. Sohbetimiz Tanr konusuna doru ynelmeye balad. Eer konuma Tanr zerine odaklayorsa ve bu konuda kendinizi gvensiz hissediyorsanz, yznze Tanry tanyormu gibi bir ifade verirsiniz. Hemen hemen her niversite kampsnde, her toplumda, her i yerinde mutlaka bir om azl vardr. Bu kiiler Hristiyanln zavalllar iin olduunu ve aydnlara gre olmadn sylerler. Bu insanlarn dili ne kadar bykse, kendilerine olan gvensizlikleri de o byklktedir.

Yzleme
Onlarla olan konumam beni rahatsz etmeye balad. Sonunda oradaki rencilerden gzel bir kza (nceleri tm Hristiyanlarn irkin olduklarna inanrdm); Senin yaamn deitiren nedir? Yaamn dier rencilerden, renci bakanlarndan ve profesrlerden neden bu kadar farkl? dedim. Soruyu sorduum karmda oturan gen kz kendine gveniyor olmalyd ki, kk bir glmsemeyle gzlerime bakp, niversitede bir zm olarak iiteceimi hi ummadm iki kelime syledi. sa Mesih. Bense ona; Hadi oradan, bana din samalndan bahsetme dedim. Bunun ardndan karmda oturan kz; Beyefendi, ben din demedim; sa Mesih dedim diye karlk verdi. Bu kz daha nce hi bilmediim bir noktaya deinmiti. Hristiyanlk bir din deildir. Din insanlarn iyi ileriyle Tanrya ulama abas olarak tanmlanabilir, fakat dier taraftan Hristiyanlk ise Tanrnn Mesih sa araclyla insanlara gelmesi ve insanlara Tanryla iliki armaan sunmasdr. Herhalde Hristiyanl en ok yanl anlayanlar niversitelerdir. Ksa bir sre nce yksek lisans rencilerinin katld bir seminerde; Kiliseye giden herkes Hristiyan olur diyen bir retim grevlisiyle tantm. Garaja girmek seni araba yapar m? diye karlk verdim. Kiliseye gitmek insan Hristiyan yapmaz. Kii ancak Mesihe iman etmekle Hristiyan olur.

11

Gruptaki yeni arkadalarmn sa Mesihin Tanrnn Olu olduuna dair bu iddialar benim bu konuyu dnmemi salad. Mesihin insan bedeni alp aramzda yaadn ve armh zerinde tm insanlarn gnahlar uruna cann verdikten sonra bir maaraya gmlp, nc gn lmden dirildiini ve bu yzylda bile insanlarn yaamlarn deitirebilecek durumda olduunu rendim.

Entelektel ntihar
nce bunun gln ve tm Hristiyanlarn da aptal olduunu dndm. Bu gibileriyle karlamtm. niversitedeyken ders srasnda Hristiyan olan birisinin snfta sz almasn sabrszlkla beklerdim. Bylece bu kiinin iddialarna saldrp, onu yerden yere vurma frsatn elde etmi olurdum. Eer bir Hristiyan bir beyin hcresine sahipse, o hcre herhalde yalnzlktan lr diye dnrdm. Hristiyanlar hakknda pek fazla bir bilgim yoktu. Fakat bu kiiler beni tekrar tekrar bu konular dnmeye ittiler. Sonunda kabul ettim. Fakat gururumdan dolay onlarn iddialarn rtmek iin bu karara varmtm. Gereklerin varlndan haberim yoktu. Bir kiinin aklyla deerlendirme yapp yapamayaca konusunda bir kant olduunun da farknda deildim. Uzun bir inceleme ve aratrma sonucunda, sa Mesihin iddia etmi olduu kii olduu sonucuna vardm. Hristiyanln iddialarn rtmeyle ilgili yapm olduum aratrmalar, yazm olduum ilk iki kitabmn temelini oluturmaktadr. Bu iddialar rtemeyince Hristiyan oldum. sa Mesihe inanal 13 yl oluyor (1981) ve bu 13 yl Mesih saya inanmann entelektel olarak da mmkn olduunu belgelemekle geirdim. Hristiyanl rtme zerine yapm olduum aratrmamn en can alc noktalarndan birisi de Mesihin dirilii zerinde odaklanyordu. Uruguay niversitesinden bir renci bana u soruyu sordu; Profesr McDowell, neden entelektel olarak Hristiyanl rtemiyorsunuz? Ona u cevab verdim; Basit bir nedenden dolay. Gemite gereklemi olan Mesihin dirili olayn aklayamyorum. Bu konu zerinde 1000 saatin zerinde aratrma yaptktan ve bu iddiann temellerini inceledikten sonra, Mesihin diriliinin tarihinin ya en byk kt aldatmacalardan biri ya da en mkemmel olay olduu sonucuna varmak zorunda kaldm. Bu olay tarih biliminin bize aktarm olduu ya en byk aldatmaca ya da en byk mucizedir.

nemli Nokta
Felsefe dnyasnda dirili konusu Hristiyanln geerli olup olmad sorusunu ortadan kaldrr. Hristiyanln tarihsel olarak kabul edilebilir bir temeli var mdr? Dirilie inanmay garantileyecek yeterince kant var mdr? Dirilii gsteren baz gerekler unlardr: Yahudi Kutsal Yazlarnda n bildirilmi olan, Mesih olduunu iddia eden Yahudi bir peygamber Nasral sa, tutuklanp siyasi sulu olarak yarglanm ve armha gerilmitir. lp gmldkten gn sonra bir ka kadn mezara gidip cesedin yok olduunu grmlerdir. Mesihin rencileri, Tanrnn say lmden diriltmi olduunu ve ge alnmadan nce eitli zamanlarda onlara grnm olduunu ileri srmlerdir. Bu temele dayanarak Hristiyanlk, Roma mparatorluunun her kesine yaylm ve yzyllar boyunca etkisini gstermeye devam etmitir. Dirili gerekten de tarihte yer alm mdr? sann mezar gerekten de bo muydu? Bu sorular zerindeki dnce farkllklar bugne kadar sregelmitir.

12

zet
niversitede renci bakanyken, herkes gibi ben de gerek mutluluun ve gerek zgrln kaynan bulmaya almaktaydm. sa Mesihin yaamlarn deitirmi olduunu ileri sren kk bir renci grubuyla karlatm. Hakknda konumakta olduklar sevgiyi bana gstermi olduklarndan dolay onlar dinledim. pheci bir kiilie sahip olduumdan sa Mesihin Tanrnn Olu olduu, insanlarn gnahlar uruna lp, gmldkten gn sonra dirilmi olduu ve bu yzylda bile insanlarn yaamlarn deitirebilecei iddialarn entelektel olarak bilimin nda incelemeyi kabul ettim. sa Mesihin diriliini aklayamadmdan Hristiyanln geerliliini ve doruluunu rtemedim. Bunun zerine Hristiyan oldum. Bu kitap, konu hakknda yapm olduum bin saatin zerinde olan aratrmam belgelemektedir.

13

2. BLM AIK GZLEMLER

Tarihte bu kadar mkemmel bir ekilde metinsel ve tarihsel kanta sahip olan ve baka hi bir yerde grlmeyen tarihsel verilerin bulunduu bu belgenin karsnda kararsz kalnamaz. Drst bir aratrmac byle bir kayna gz ard edemez. Hristiyanln tarihsel verilerine kar olan phecilik, mantk d bir temele dayanmaktadr. Clark Pinnock Hermentik (Yorum) Profesr McMasters niversitesi Toronto

Hristiyanln dayanaklarn rtme giriiminde dirilile ilgili olarak daha nce hi grmemi olduum dokuz ak gzlemle karlatm.

GZLEM 1 Tarihin Tankl

Dirili zerindeki aratrmama balamadan nce bu konuda ne kadar ok tarihsel, belgesel ve yasal kantlarn bulunduundan haberim yoktu.

Roma Tarihi Uzman

Oxford niversitesi tarih profesrlerinden, ciltlik Roma Tarihi adl kitabn yazar olan Profesr Thomas Arnold, tarihsel gerekleri anlamakta delillerin deerini ok iyi kavramtr. Bu nl tarih profesr yle demitir: Yllarca gemi zamanlarn tarihini aratrp, tarihsel olaylarn delillerinin geerli olup olmadn inceledim. nsanlk tarihinde Mesihin lp dirilmi olduu gereinden daha gerek, tamamyla inandrc delillerin bulunduu baka bir tarihsel olayla karlamadm.1

Metinsel Eletirmen
ngiliz bilim adam Foss Wescott ise yle demitir: Tm delilleri bir araya getirecek olursak hibir tarihsel olayn Mesihin diriliiyle ilgili delillerden daha iyi bir delile sahip olmadn grrz.2

Tarih Profesr
Western Michigan niversitesinde tarih profesr olan Prof. Dr. Paul L. Maier u sonuca varmtr: Deliller dikkatlice, doru bir ekilde ve tarih biliminin kurallarna gre tartlrsa, ilk Dirili gnnn sabah sann ldkten sonra koyulmu olduu mezarn bo olduu grlecektir. Bu bildiriyi rtecek hi bir belge, arkeolojik kant veya tanklk bulunmamaktadr.3

14

Adalet
ngiltere eski Adalet bakanlarndan biri olan Lord Caldecote yle yazmtr: Benim inancm, Kutsal Kitapta aklanm olduunu dndm bir eyle balam ve kklemitir. zellikle Yeni Antlamay incelerken sa Mesih ile birlikte yaam olan kiilerin Yeni Antlamay yazdklarn ve bu durumun gl bir delil oluturduunu grdm. sa Mesihin dirilii zerine incelemi olduum deliller beni Mesihin diriliinin tartlmaz bir gerek olduuna inanmaya itmitir.4

Yasal Otorite
Deliller zerine uzmanlam ve bu konuda olduka yetenekli olan bir kii de Prof. Dr. Simon Greenleaf idi. Dr. Greenleaf nl bir Harvard Hukuk Fakltesi profesrlerindendi. Harvard Hukuk Fakltesinin bugnk zirvesine ulamasn salayan Prof. Dr. Simon Greenleaf ve Prof. Dr. Joseph Storydir. Dr. Greenleafn yazm olduu Delil Hukuku zerine Bir alma adl eseri bugn hukuk dnyasnda bu konuda yazlm en gvenilir alma olarak grlmektedir. Dr. Greenleaf, sa Mesihin dirilmi olduu gereini incelemek iin tarihsel delilleri incelemi ve ciltlik eserindeki tm prensipleri, Mesihin diriliiyle ilgili tarihsel delillere uygulamtr. Aratrma sonularn Mahkemelerde Kullanlan Delil Kurallarna Gre Drt Mjdecinin Tanklna Bir Bak adl eserinde toplamtr. Greenleaf, mahkemelerde kullanlan hukuk delilleri yasasna gre, Mesihin diriliinin dier olaylara oranla daha fazla tarihsel delillere sahip olduu sonucuna varmtr.

Ba Yarg
Lord Lyndhurst olarak tannan ngiltereli John Singleton Copley, ngiliz tarihinin en iyi yasa uzmanlarndan birisi olarak tannr. ngiliz Hkmetinin en yksek rtbeli devlet memurluu grevinde bulunmu, kez ngilterenin en yksek fahri doktorluuna hak kazanm ve Cambridge niversitesinin rektrlnde bulunmutur. Grld gibi Copley yaam boyunca Byk Britanyann en yksek kademelerinde yer alm bir yargtr. Copleyin lmnden sonra kiisel yazlarnn arasnda yasal deliller nda dirili konulu yazlar ve neden Hristiyan olduunu aklayan yazlar bulunmutur. Delil kelimesinin ne anlama geldiini ok iyi bilirim. Size unu syleyeyim ki; dirili ile ilgili deliller hi bir zaman rtlemez.5 ngiltere eski Adalet bakanlarndan Lord Darling yle demitir; Akl banda olan hibir jri yesi dirili olaynn gereklemi olduuna kar gelemez.6

Rasyonel Avukat
Rasyonel evrelerce tercih edilen bir avukat olan Dr. Frank Morrison, sann diriliinin mutlu bir sonula biten uydurma bir masal olduu dncesindeydi. Bu dirili uydurmasna kar bir kitap yazp, gerekleri ortaya koymaya karar verdi. Gerekler zerine yapm olduu aratrmasnn sonucunda o da farkl bir sonuca vard. Tm gerekler bir araya gelince sann dirilmi olduu ortaya kyordu. Morrison daha nce yazmay planlam olduu kitabn dnda farkl bir kitap yazd. Bu kitabn ad da Ta kim kaldrd? Yazm olduu kitabn birinci blmnn bal; Yazlmas Reddedilen Kitap idi.

15

Edebiyat Uzman
Cambridge niversitesinde Ortaa ve Rnesans Edebiyat eski profesrlerinden C.S. Lewis nasl Hristiyan olduunu yazarken, Hristiyanl benimsemeden nce Hristiyanln yanl olduunu dndn yazmtr. C.S. Lewisin yapmak istedii son ey Hristiyanl benimsemekti. Fakat Lewis fikrini nasl deitirdiini yle aklyor: 1926nn balarnda tandm en ateli ateistlerle minenin karsna oturmu Kutsal Kitapn tarihsel delillerinin artc bir ekilde ortada olduunu konuuyorduk. Frazern anlatt len Tanr hikayesi sama bir hikaye. Bu tarihsel olaylara baktmzda sanki gerekten de bir zamanlar byle olmua benziyor. Bu aknln etkisini anlamak iin beni anlayabilmeniz gerekir (C.S. Lewis). O zamana kadar Hristiyanla hibir ilgi gstermemi olan bir kii olarak birdenbire byle bir delille karlamak elbette beni akna evirdi. En pheci ve Hristiyanla kar en sert tavr alan kii bendim. Eer Hristiyanlk, delillerin gstermi olduu gibi doru ise, benim iin bir ka yolu var myd acaba? Hristiyanlkla ilgili olan temeli ve delilleri deerlendirdikten sonra, Lewis tarihte hi bir dinin Hristiyanlkta olduu gibi tarihsel kantlarla donanamayacan belirtmitir. Lewisin edebiyat zerine olan uzmanl, onu Kutsal Kitap metinlerine saygyla bakmaya zorlad. Kutsal Kitapa gerek d hikayeler olarak bakamayacak kadar metinsel eletiri alannda uzmanlamt. Sonunda, Hristiyanla ateli bir ekilde kar km olmasna ramen, C.S. Lewisin entelektel bir karara varmas gerekiyordu: Benim Tanrya direnmeme ramen, Tanrnn azimle bana yaklap, iten sonra Magdalendeki evime gelip gece gndz bu konular dnm olduumu gznzn nne getirin. Korktuum ey bama gelmiti. 1929 ylnda artk Tanrya direniimi brakp, Tanrnn Tanr olduunu itiraf ettikten sonra diz kp dua ettim. Herhalde o gece ngilterede en kederli ve isteksizce Mesihe gelen kii bendim. 7 Bu kitab yaz amalarmdan birisi de bu kiilerin ve daha saysz birok kiinin; Ve nc gn mezar botu cmlesiyle karlatktan sonra yaamlarnn nasl deimi olduunu belirtmektir.

GZLEM 2 n Bildirilmi Olan Dirili

Mesih, nc gn dirileceini nceden bildirmitir. Mesihin iddialar Matta, Markos, Luka ve Yuhannada dorulanmaktadr. sa, Kudse giderken on iki rencisini bir keye ekip: kendisinin Yerualim'e gitmesi, ileri gelenler, bakhinler ve din bilginlerinin elinden ok ac ekmesi, ldrlmesi ve nc gn dirilmesi gerektiini rencilerine anlatmaya balad.8 Markos ise yle demektedir; sa, insanolunun ok ac ekmesi, ileri gelenler, bakhinler ve din bilginlerince reddedilmesi, ldrlmesi ve gn sonra dirilmesi gerektiini onlara anlatmaya balad.9 Yuhanna da u ekilde onaylyor: sa u cevab verdi; Bu tapna ykn, gnde onu yeniden kuracam. Yahudiler; Bu tapnak krk alt ylda yapld, sen onu gnde mi kuracaksn? dediler. Ama sann szn ettii tapnak kendi bedeniydi.10

GZLEM 3 - Tarihsel Temel

Hristiyanln doruluunun temeli, diriliin tarihsel gereidir. Basite Mesih sann dirilii Hristiyanln kaderini oluturmaktadr. 16

Her ey Dirilie Bal

Eli Pavlus bu konuyu vurgularken yle demitir: ller dirilmezse, Mesih de dirilmemitir. Mesih dirilmemise, bildirimiz de imannz da botur. Bu durumda Tanr'yla ilgili tanklmz da yalan demektir. nk Tanr'nn, Mesih'i dirilttiine tanklk ettik. Ama ller gerekten dirilmezse, Tanr Mesih'i de diriltmemitir. ller dirilmezse, Mesih de dirilmemitir. Mesih dirilmemise imannz yararszdr, siz de hl gnahlarnzn iindesiniz.11 Londra niversitesinde leri Hukuk almalar Enstitsnde Dou hukuku profesr olan Dr. J.N.D. Anderson, dirili zerine yapm olduu aratrmasn u szyle noktalamtr: yle grlyor ki, Yeni Antlamay ilk kez okuma frsatna erien herkes, Yeni Antlamada salam bir kkene dayanan tarihsel olaylarn gereklemi olduunu grmlerdir.12 Yeni Antlama daha da ileri gidip, dirili olaynn sa Mesihin Tanrnn Olu olduunu bildirdiini retir.13 Dirili O kadar nemliydi ki, sa tm ihtimalleri gze almaya hazrd. Kutsal Yazlarda doast olan her eyi eletirmekte olan inansz bir pheci Dr. David Friedrick Strauss bile dirili olaynn sadece sann yaamnn deil, ayn zamanda Hristiyanln da dnm noktas olduunu kabul etmek zorunda kalmtr. Dirili olay Hristiyanln geerliliini ve amacnn gerekliini gsterir. sa Mesihin ldkten sonra dirilecei konusu zerine birok ey sylemi olduunu biliyoruz.

akna Dnen Bir Hindu

sa Mesihin retmi olduu her ey, diriliine dayal olarak ya yaamaya devam eder ya da yok olup gider. Dier dinlere mensup olanlar bu gerei anlamakta zorlanmaktadrlar. Hemen hemen dier btn dinler teolojik bir inanca ya da ideolojiye dayanrlar. Bu dinler kurucularnn kimliine, gemite olmu bir olaya deil, ideolojik veya teolojik kkenlere dayanrlar. Hristiyanln tarihe bamll birok Hinduya garip grnr. Leslie Newbigin bir Ramakrina retmeninin aknln yle anlatmaktadr; Bu sadk ve eitimli Hindu, bir Hristiyann, Hristiyanln Yeni Antlamada sa Mesih ile ilgili tarihsel gereklere dayandn syleyince akna dnmtr. Hristiyanl anlayamayan bu Hindu Dini gerekler gibi nemli baz konularn tarihin kazalarna dayandrlmasna izin verilemeyeceini belirtmitir. sann yaam olduu ve rettii gerekler doruysa, o halde sa tarihte yaam olsa da olmasa da bu gerekler her zaman ve her yerde dorudur.14

GZLEM 4 Aklc man

Hristiyanlk zerine yapm olduum drdnc gzlemim olduka artcyd. Mesihin izleyicilerinin kr ve cahilce bu inanc izledikleri dncesi aklmdan gemekteydi. H.L. Mencken, benim Hristiyanlkla ilgili eski grm u ekilde ifade etmitir: man, ksaca imkansz olann varlna mantkszca inanmak olarak tanmlanabilir. Hristiyanln tarihsel Kutsal Kitap gereklerini ne kadar ok incelediysem, Hristiyanln o kadar ok aklc bir iman olduu sonucuna ulatm. Kutsal Yazlarda bir birey imann uygulamaya arldnda, bu iman aklc bir imand. sa Kutsal Kitapta yle der: Gerei bileceksiniz ve gerek sizi zgr klacak15 sann zamannda, yasa uygulayclarndan birisi saya unu sormutur: En byk buyruk nedir? sa yle yantlamtr: Tanrn Rab'bi btn yreinle, btn 17

cannla ve btn aklnla seveceksin16 Kii Mesihe gelmekle dnsel ynden intihar etmi olmaz. Tersine, her zaman aklc olarak Mesihe olan inancnn nedenlerini aklamaya hazr olmaya arlr.17 Dr. George Eldon Ladd bu durumu yle gzlemler: man karanla doru bir adm, mantk d bir saflk, delillere kar inanmak ve akla kar olmak deildir. man, tarihsel gerekler dorultusunda tanklarn temeline dayanp delillere inanmaktr.

GZLEM 5 Mucize Olasl

Dirili olayn incelerken, kii doast veya mucizevi olduundan greceli olarak dirili olayn reddetmemeli, aksine incelemesini daha dikkatli yapmaldr. Tarihi incelerken devaml olarak ortaya kmakta olan bir tutum da, nl filozof Humeun savunduu inancn olaslkla dorulanabilecei ve olasln da doann birliine veya sregelirliine bal olduu tartmasdr. Baka bir deyile, sradan insan tecrbelerinden normal olanlarna inanma hakkmzn olduudur. Bu tartmann ileri srd nokta, insan tecrbesinin dnda (mucize gibi) normal olmayan her eyin reddedilmesi gerektiidir. rnein unlardan hangisi daha olasdr? sann diriliine tank olanlar yanlmtr, ya da sa lmden dirilmitir. Humeun ada bilimsel tutum tartmasna gre verilecek cevap ortadadr, nk bu gr mucizelerin olma olaslnn olamayaca nyargsndadr.

Doal Bir Aklama

Tarihe nyargl bakan bu gr dier bir ekilde ifade edecek olursak, kapal bir evrende yaadmz sylemek ve doa st hibir eyin olamayacan ileri srmek yerinde olur. Baka bir deyile, gemi ve gelecek her olayn doal bir aklamasnn olduudur. Bu tartma doa st bir gcn varln tamamen ortadan kaldrr Ne olursa veya deliller ne kadar gl olursa olsun bu tutum, tm delillere ramen doa st olann reddedilmesi gerektiini dikte eder.

Bir Felsefecinin Vard Sonu

Bir felsefe snfna ziyareti retmen olarak konumaya davet edilmitim. Snftaki profesr ayn zamanda blm bakanyd. Mesihin tanrsallnn metinsel ve tarihsel kantlarn akladktan sonra, bu profesr bana dirili hakkndaki sorularn ve sulamalarn ynlendirmeye balad. On dakika kadar sonra bir renci kalkp profesre olduka kavramsal bir soru sordu. Hocam, sizce ilk dirili gnnde ne oldu? Profesr nce bana sonra da renciye bakp dikkatlice: Ne olduunu bilmiyorum, dedi ve soruyu soran renci ikinci sorusunu sormadan profesr: O gn gerekleen ey dirili deildi diye karlk verdi. Bunun zerine renci u soruyu sordu: Varm olduunuz sonu delilleri incelemenizden mi sonulanmaktadr? Profesr; Hayr, bu sonuca felsefi bak amdan varyorum diye cevaplad. Baka bir niversitede ise renciler ilk kitabm olan Evidence That Demands a Verdict (Hkm Gerektiren Delil) adl kitabm hakkndaki grn almak zere Tarih Blm Bakanna kitabm vermiler. Yedi ay kadar sonra, renciler blm bakanna gidip kitap hakkndaki grlerini sormular.

18

Profesr; Hristiyanlkla ilgili okumu olduum en ayrntl tarihsel tartmalar iermekte, fakat ben McDowelln varm olduu sonulara varmazdm cevabn vermi. rencilerin Neden? sorusuna Felsefi bak amdan dolay cevabn vermitir. Varm olduklar sonuca delil yetersizliinden deil, delillere bakmadan, nyarglaryla varmlardr.

Humeun Kstlamalar
Harvard niversitesi lahiyat Fakltesinde Kilise blm bakan olan profesr Lawrence Burkholder, Humeun bir eyin doru olabilmesi iin, doann birliini dorulamas gerektii tartmasnn tarihe bakn etkilediini sylemitir. Her tarihsel olayn bir ekilde kendine gre benzersiz olduunu gren Burkholder Humeun kstlamalarn grmeye balyorum demitir.18 Profesr Burkholder, Humeun mucizelere kar olan tartmasnn gemi zaman ve olaylarda gerek olduunu delillerle kantladmz olaylarn olaslklarn kstlamaktadr. Humea gre, ben gemi tecrbeye dayanmadka hi bir eye inanamam. Fakat kendimin gelecekle ilgili olaylar n bildiremeyeceimi gryorum. Olas veya olas olmayan, gelecekte olacak olan veya olmayacak olan olaylardan bahsederken ok daha mtevaz bir hl almaktaym. Ve bu mtevazlk beni gemite ne olabilirdi veya ne olmayabilirdi konusunda yorum yapmaya isteksizletiriyor.19 Profesr Burkholder szlerine unu ekliyor: bana yle grnyor ki, gemite rnein dirili olay gibi bir eyin olmu olduu olaslna en azndan ak olma hakkm var.20 Profesr Clark Pinnock, Humeun metodolojisine ve tm tarihsel olaylar doallatrma gereksinimine gvenden bahsederken yle diyor: Mucizelere kar olan tecrbe, sadece mucizeler hakkndaki tm verilerin yanlln bilirsek muntazamdr, ite sorun da burada; yanlln bilmiyoruz. Hi kimse tarihte gereklemi olan esiz olaylarn olasln ortadan kaldracak kadar doal yasalar konusunda tartmasz bilgiye sahip deildir. Bilim bize ne olduunu syleyebilir. Fakat ne olup olamayacan syleyemez. Bilim olaylar yaratamaz, olaylar inceler. Tarihi, tanklarn raporlarna aktr. Humeun tarih bilimine cahil olduu grlyor.21 Mnih niversitesinden Profesr Wolfhart Pannenberg ise yle diyor: Gemite bin yl nce bir eyin olmu olup olmad sadece tarihsel tartma sonucuyla kararlatrlabilir.22

Tarihsel Aratrma Gereksinimi

Profesr John Warwick Montgomery, her eyin aklamas iin doasal aklamalara baklmasn syleyenlere yle diyor: Gnmzde Einsteindan beri hi kimse, doal yasaya dayal bilgilerinden dolay olaylarn olasln gz ard etme hakkna sahip olmamtr. Bir olayn gerekten de olup olmadn bilebilmemizin tek yolu, o olayn gereklemi olup olmamasna dayanr. O halde mucize sorunu felsefi speklasyonlarda deil, tarihsel aratrmayla ortaya karlr. 23 Newton dneminin geilmesiyle beklenmeyenin, tahmin edilemeyenin ve olanakszn olabilecei gereine kaplar amalyz.24 Yeni Antlama eletirmenlerinden Profesr Vincent Taylor baz kesin saplantlara kar uyarda bulunmaktadr. Mucizeleri deerlendirme konusunda bilimin snrlarndan bahsederken Taylor yle yazyor: Geen 50 yl ierisinde yle bulularla karlayoruz ki gemite bunlarn tamamen olanaksz olduu ileri srlyordu. Olanaksz olduuna inanlan atomun paralanna tank olduk ve artk bilim adamlar evrenin muhteem bir makineden

19

ok, muhteem bir dnce olduunu gryorlar. Tabii ki kiilerin grlerindeki deimeler, mucizevi olaylarn gerek olduu anlamna gelmez, fakat uygun artlar altnda mucizelerin olanaksz olmad anlamna gelir. Ne bilimsel ne de felsefi saplantlar bu olasln karsnda duramaz.25 Fransz Ernest Renan, sa Mesihin diriliini inkr etmitir. Renan bu konuyla ilgili aratrmasna; Mucize diye bir ey yoktur. Bu nedenle, dirili gereklememitir varsaymyla balamtr. Bir hukuk mahkemesinde bu gibi tutumlara taviz verilmez. Renann, Mesihin diriliiyle ilgili varm olduu sonu, tarihsel aratrmaya bal deil; kendi felsefi speklasyonlarndan oluan saplantlar sonucu ortaya kmtr. Renann varm olduu sonu; Ben kararm verdim, gerekleri gstererek aklm kartrma diyen bir kiiye benzer.

GZLEM 6 Masal Deil Gerek

Benim iin artc noktalardan biri de, Mesih izleyicilerinin gerek ile masal arasndaki fark biliyor olmalarn gzlemlemi olmamd. Yllarca sann zamanndaki insanlarn mitolojik yklere inanmaya meyilli olduklarn iitmekteydim. nl eletirmenlerden Rudolph Bultman, sann zamannda yaam insanlarn farkl ve ilkel olduuna bizleri inandrmtr. Bununla beraber aratrmalardan kan sonular, birinci yzyl insannn farkllnn abartlmakta olduunu gsteriyor. Petrus, Kutsal Kitapta yle diyor: Rabbimiz sa Mesih'in kudretini ve geliini size bildirirken uydurma masallara bavurmadk. O'nun grkemini gzlerimizle grdk.26 Ayn zamanda Petrus yle de der: Masallarla ve sonu gelmeyen soyaalaryla uramamasn tle.27 Birinci yzylda insanlar bizim elimizde bulunan evren ve doa yasalarna sahip olmamasna ramen, kr insanlarn genelde kr olarak kaldklarn biliyorlard. te bu nedenle sa, kr insanlar iyiletirdiinde akna dnmlerdir. sann insanlarn gzlerini am olduunu grenler; Dnya var olal, bir kimsenin doutan kr olan birinin gzlerini at duyulmamtr28 dediler. Tabii ki llerin l olarak kaldklarn da biliyorlard. Pavlusun Yunanistann Mars tepesindeki29 aklamalarna kar gelen halkn vermi olduu karlklardan da gryoruz ki, insanlarn dirilie inanmas bugn olduu gibi, o zamanda da olduka zordu. sann rencilerinden pheci Tomas da her gn llerin dirilmediini bildiinden baz kantlara sahip olmak istiyordu. sann dirilmi olduu haberini aldktan sonra; Onun ellerindeki ivi izine dokunmadka ve parmam ivinin deldii ellerine ve brndeki yaraya sokmadka inanmayacam demitir. sa, Tomasa grndkten sonra; Parmaklarnla ellerime ve brme dokun ve inansz olma dedi. Bunun zerine Tomas, saya; Rabbim ve Tanrm diye karlk vermitir.

GZLEM 7 Bilimsel Metodun Etkisizlii

Birok kii bilimsel kant olmadka hibir eyin kantlanamayacan ileri srmektedir. Birok niversitede diriliin tarihselliiyle ilgili konuma yaparken, dirilii bilimsel olarak kantlayp kantlayamayacam sorusuyla karlayorum. Buna cevap olarak hayr cevabn veriyorum. Modern bilimsel yntemler sa Mesihin lm, gml ve diriliinin gerekliiyle ilgili aratrmalarda uygulanmaz. Bilim bu gibi uygulamalar aratrmakta yetersiz kalr.

20

Tekrar Araclyla Gzlem

Bilimsel kant, bir olay sorgulayan kiinin nnde olay tekrar etmek temeline dayanr. Kontrol altnda bir evrenin oluturulmas gerekir. Gzlemler yaplm, veriler ortaya karlm ve hipotezler titizlikle dorulanm olmaldr. Bilimsel metot, olaylarn ve deneylerin llmesine veya tekrar eden gzlemlere dayanmaktadr. 30 Harvard niversitesinin eski rektrlerinden olan Profesr James B. Conant yle der: Bilim, deney ve gzlem yoluyla gelitirilmi olan, birbirine bal kavramlarn ve kavramsal emalarn bir btndr. 31 Temel Bilim Szlne gre bilimsel bilginin tanm ise yledir: Gzlemlere ve gereklerin test edilmesine dayal bilgi.32 Harper Bilim Ansiklopedisi bilimsel metodu yle tanmlar: Bilgi aramada kullanlan kontrol altndaki gzlem teknikleri.33

Bilim Snrldr
Bilimin ana hamlesi; hipotezlerin test edilmesiyle, devaml gzlemlerden gelen verileri toplayabilmesidir. Bu nedenle modern bilimsel yntem, sadece tekrar eden olaylara ya da gereklere uygulanabilir. Tarihte esiz bir olay olarak sa Mesihin dirilii bilimsel incelemenin dnda kalr. Kontrol altndaki evrenin tekrar edilememesinden dolay bilimsel yntemin ana aratrma noktas uygulanamaz. Marangozdan te adl kitabmda gerei bulma konusunda bilimsel yntem ve hukuksal yntem arasndaki farkla ilgili bir aklamada bulundum.

GZLEM 8 Tarihsel lt
Mesihin dirilii, tarihte olmu olan herhangi bir olay gibi ayn ltlerle incelenmelidir. lk Hristiyan Topluluunun iman gereklere dayanan tecrbelerden kaynaklanmaktayd. rnein; Mesihin izleyicileri, Mesihin kendisini onlara bir ok inandrc kantlarla gsterdiini ileri srmlerdir.34 Luka, Greke tekmerion kelimesini kullanr. Bu kelimenin szlk anlam udur; delillerle kantlanabilecek kant. Aka grlyordu ki, bu konudaki aratrmam yaparken Dirili gnnde tam olarak ne olduunu renmek iin, tarihsel gemii incelemem gerekiyordu.

Yeterli Delil Gereksinimi

inde yaadmz dnya, inan iin yeterince delil isteyen bir dnyadr. Bu kitabn amac da dirili iin gerekli olan tm delilleri ortaya koymaktr. Wolfhart Pannenberg, Almanyann Mnih niversitesinde Sistematik Teoloji profesrlerindendir. Profesr Pannenberg iman ve tarih konular zerinde almalarda bulunmutur. Pannenberg dirilile ilgili u yorumu yapmtr: sa Mesihin diriliinin gerekleip gereklemedii sorusunu sormak tarihe der ve bu noktada buna benzer tarihsel bir soru sormak da kanlmazdr. Bu sorunun cevab tarihsel tartma izgisinde kararlatrlmaldr.35 Delillere drst bir tarihsel bak asyla yaklalmaldr. Tarihsel aratrma, dnsel saplant ve nyarglardan arnm olmaldr. Delillerin kendilerini kantlayacandan emin olabilirsiniz. Tarihi Ronald Side, tarihsel aratrmada znellie, objektif olmaya gereksinim olduunu vurgular: Eletirel bir tarihi, delillerin kendi beklentilerinin dnda gl bir ekilde baka bir geree iaret ediyorsa ne yapmas gerekir? Tabii ki incelemi olduu ve

21

analiz etmi olduu kaynaklardan karm olduu sonulara gre davranmaldr. Mucizelerin olmayaca nyargsyla balamak bilime aykr olur. Buna benzer tek ynl nyarglardan uzak durmazsak, tarihsel yorum sadece propagandaya dnm olur. Bizim yaamam olduumuz bir olayn gereklemi olduuna dair iyi bir delil gsterilmesini talep etmek en doal hakkmzdr, fakat gerei kstl olan tecrbelerimizle yarglamamalyz. Buna dayanarak bence Nasral sann dirilmi olduuna dair elimizde iyi deliller bulunmaktadr.36

Uygun Yaklam
Erlangenli tarihi Ethelbert Stauffer, tarihe nasl yaklamamz gerektiiyle ilgili u neride bulunuyor: Tarihiler olarak beklentilerimize, inanlarmza, gereklere, bak amza ters den bir olay yaadmzda veya baz delillerle karlatmzda ne yapmalyz? Byk tarihilerden birisinin sylemi olduu gibi biz de; Tabii ki byle bir eyin olma olasl vardr demeliyiz. Neden olmasn? Eletirel bir tarihi iin olanaksz diye bir ey yoktur.37 Tarihi Philip Schaff yukardakilere unu ekliyor: Tarihinin amac nyarglarndan tarih yaratmak ve tarihi kendi inanlarna gre sslemek deil, delillere dayal belgeleri en iyi bir ekilde sunup, delillerin kendilerini gstermelerini salamaktr.38 Eer bir kii sann tarihselliini sorgulayacak olursa, bunu tarihteki dier kiilere uygulam olduu yntemlerin aynsn uygulayarak yapmaldr. ngilterenin Manchester niversitesi profesrlerinden Profesr F.F. Bruce bir yorumunda yle diyor: Tarihe nyargsz bakan bir tarihi iin Mesihin tarihsellii, Julius Ceaserin (Sezar) tarihsellii kadar aktr.39

Eletirel Bir Tutum

Dirili konusuyla ilgili tarihsel olarak en nemli test, delillerin ne srlen gerekleri destekleyip desteklemediidir. Bu noktada aratrma dikkatlice yaplmal ve Mesihin diriliiyle ilgili veriler byk bir titizlikle incelenmelidir. Eletirel bir tarihi tanklar sorgulamal, Mesihin armhta lmn dorulamal, Mesihin gmlyle ilgili prosedrleri gzden geirmeli, Mesihin lmnn nc gn dirilmi olduunu gsteren kaytlar incelemeli ve yatrlm olduu mezarn bo olup olmadyla ilgili kantlara bakmaldr. Btn bunlar yapldktan sonra, yukarda bahsettiim aratrmadan kan verilerin sonucuna gre bir aklama yapabiliriz. Bu safhaya gelindikten sonra aratrmay yapan kiinin, bir araya getirmi olduu dier delillerle birlikte bu verileri birletirip bir sonuca varmas gerekir. lginizi ekiyor mu? lerleyen sayfalarda bu konuyu ele alacam.

GZLEM 9 Gvenilir Tarihsel Belge

Yeni Antlama (ncil), dirili olayyla ilgili ncelikli tarihsel kaynaklar salamaktadr. Bu nedenle 19. ve 20. yzyllarda birok eletirmen bu belgelerin geerliliine kar saldrlarda bulunmulardr. Amerikada Federal Deliller Yasasna gre eski belgeler ilkesi bu belgelerin geerliliini u ekilde vurgulamaktadr: (1) Belge, gerekliine kar gelinmeyecek durumda olmal, (2) Bu belge gerek ise, u anda bulunmas gereken yerde olmal (elimizde bulunmal) ve (3) Bu belge sunuluundan 20 yl veya daha fazla bir zaman gemi olmal.40 Simon Greenleaf Hukuk Fakltesi profesrlerinden ve okul dekan olan Profesr John Warwick Montgomery, Eski Belge yasasnn Yeni Antlamaya uygulanmasyla ilgili 22

unlar sylyor: Bu yasa, Kutsal Kitap kaytlarna uygulanp metinsel eletiriyle desteklenirse, herhangi bir hukuk mahkemesinde geerlilik kazanr.41 Dier birok eletirmen gibi F.C. Bauer de, Yeni Antlamann ikinci yzyln sonlarna kadar yazlmam olduunu dnmekteydi. Bu nedenle, Yeni Antlamada (ncil) yazlanlarn yalan ve efsanelerle dolu olduunu, nk sann yaad zamandan ikinci yzyln sonlarna kadar insanlarn eitli efsaneler yaratabilmi olacan ileri srmtr.

Yeni Antlamann Tarihlendirilmesi

Bununla birlikte, 19. yzyln sonlarna doru bulunan arkeolojik bulgular, Yeni Antlama belgelerinin geerliliini kantlamtr. Eski papirs belgelerinin bulunuu, Mesihin zamanndaki ve sonraki belgeler arasndaki boluu doldurmutur. eitli belgelerin ortaya karlmasyla ilgili detaylar iin Hkm Gerektiren Kant (Evidence that Demands a Verdict) adl kitabma baknz. Bu arkeolojik bulular, uzmanlarn Yeni Antlama belgelerinin geerliliine olan gvenlerini arttrmtr. Dnyann en nl arkeologlarndan olan William Albright yle demitir: Yeni Antlamann iinde bulunan kitaplar .S. 80 tarihinden sonra yazlm olarak tarihlendiremeyeceimize dair olduka gl delillere sahibiz. Bir ka nesil nce baz muhafazakar Yeni Antlama eletirmeni, .S. 130 ile 150 yllar arasnda tarihlendiriyorlard.42 Papirs belgelerinin bulunmasnn yan sra, dier baka belgeler de bulunmutur. nl ngiliz eletirmenlerden Trinity College ve Cambridgede retim grevliliinde bulunmu olan J.A.T. Robinson, Alman eletirmenlerin ileri srm olduu; Yeni Antlama birinci yzyln sonlarna doru yazlmtr grnde onlarla uzlamtr. Fakat teolojik bir aka olarak yzyln balarnda yaygn olan, Yeni Antlamann daha sonraki tarihlerde yazlm olduunu belirten tartmalar inceleme karar vermitir. Varm olduu sonular Robinsonu artt. Daha nceleri bu konuda aratrmalar yapan uzmanlarn bilerek baz verileri ve delilleri grmezlikten geldiklerini ve konuyla ilgili akl yrtmelerinin ounun tutarsz olduunu ileri srmtr. Robinsona gre Yeni Antlama, Eliler ve Elilerle birlikte olmu kiilerce yazlmtr ve Yuhanna dahil tm Yeni Antlama kitaplar .S. 64 ylndan nce yazlmtr. Robinson, dier uzmanlarn kendisini yanl karamayacaklarn ileri srmtr. Eer uzmanlar bu konuyu tekrar aarlarsa, Yeni Antlamayla ilgili yazm olduklar nszleri veya kitaplar yeniden yazmak zorunda kalacaklarn belirtmitir.43

Belge Yetkisi
1973 ylnda Kutsal Yazlarn geerliliiyle ilgili yapm olduum aratrmamn sonucu olarak yazm olduum Hkm Gerektiren Kant (Evidence that Demands a Verdict) adl kitabm bastmda, Yeni Antlamann 14,000 adet belgesini belgeledim. Geen yl bu kitab yenilerken, yeni aratrma frsatlar sonucunda belge saysn 24,633e kardm. Yeni Antlama belgeleriyle ilgili elimizde byle bir rakamn bulunmas, tarihte ayn trden belgesel yetkiye sahip olan iki kitap olduunu gsteriyor. kinci kitapsa Homerin lyadasdr. lyadaya ait 643 belge bulunmaktadr. Yeni Antlamann bu kadar ok eski belgeyle desteklenmesi, eski belgeler alannda uzmanlam olan Sir Frederick Kenyonun u yorumuna neden olmutur: Orijinal metnin ve ilk delillerin tarihinin ortaya km olmasyla Kutsal Kitapa kar kullanlan deliller geerliliini yitirmi ve Yeni Antlamadaki kitaplarn geerlilii ve saygnl hakkettii noktaya gelmitir.44

23

F.F. Bruce u yorumu yapyor: Yeni Antlama metinleriyle ilgili elimizde bulunan deliller, hi kimsenin geerliliini sorgulamay dnmeyecei tm klasiklerden daha gldr.45 F.F. Bruce ayn zamanda yle der: Eer Yeni Antlama klasik kitaplarn yazarlar tarafndan yazlan yaztlar olsayd, bu yazlarn geerlilii hi phesiz tartlmazd. Baz Yeni Antlama eletirmenleri sann yaamn evreleyen syleyileri ve olaylar ilk yzyldaki kilisenin uydurmu olduunu savunmaktadrlar. Bazlar ise, sayla ilgili yazlan gereklerin Onun yaamndan uzun yllar sonra yazldn ve bu nedenle hakkndaki gereklerin doruluundan phe edilmesi gerektiini savunmaktadrlar. Bu kiilerin sylediklerine gre bizler, Mesihin szleri ve yaamyla ilgili doru bir bilgiye sahip deiliz.

Ksa Zaman Sreci

Bu iddialar rtmek iin ne sylenebilir? Bugn emin olarak syleyebiliriz ki, sann szlerini ve yaamn evreleyen olaylara dair elimizde birok delil bulunmaktadr. Yeni kefedilen metinsel bulgular ve tarihsel aratrmalar, Mesihin yaamnda gemi olan olaylar ve bu olaylarla ilgili yazlm olanlar rtmemekte, tersine desteklemektedir. Western Michigan niversitesi eski Tarih profesrlerinden Profesr Paul L. Maier yle diyor: Hristiyanln dirili efsanesinin, uzun bir zaman zarfnda planladn ve bu kaynaklarn olaydan yllar sonra yazlm olduu tartmalar gerek ddr.46 Bu eletirmenin yorumuna kar, Albright yle karlk vermektedir: Sadece tarihsel yntem ve bak asndan yoksun olan baz bilim adamlar Kutsal Yazlar hakknda bu gibi speklasyonlarda bulunurlar. Albrighta gre, sann szlerinde ve Kutsal Yazlarda zaman ierisinde deiiklikler olmas, sann yaamyla Yeni Antlamann arasnda pek fazla zaman gemediinden olanakszdr.47 Kutsal Yazlarla ilgili belgelerin gvenilirliinden bahsederken, Yale niversitesi profesrlerinden Millar Burrows yle demitir: Yeni Antlama Grekesini yeni bulunan papirs belgelerindeki dille karlatrnca, Yeni Antlamann gvenilirliinin devamn gryoruz.48 Millar Burrows, Yeni Antlama belgelerinin yzyllar boyunca ok dikkatlice el deitirdiini bunun nedeninin de bu belgeler zerinde bir phenin yaratlmasnn engellenmesinin amalanm olmasdr.49 nl aratrmaclardan Howard Vos ise bu konuda yle der: Metinsel delillere gre Yeni Antlama belgelerinin gvenilirlii tarihte dier belgelere oranla ok daha gvenilirdir.50

Grg Tanklar
Yeni Antlama belgelerinin gvenilirliinin dier bir nedeni ise bu belgelerin grg tanklar tarafndan yazlm olmalardr. Tarihi profesr Louis Gottschalk, bir kaynan gvenilirliini incelemekle ilgili yazarken yle demektedir: Gerein aktarlm olduunu bilmek, tann olaylara yaknlyla edeerdir. Yaknlk derken hem corafi, hem de tarihsel yaknlktan bahsediyorum.51 Yeni Antlama yazarlar da yle demektedir: Rabbimiz sa Mesih'in kudretini ve geliini size bildirirken uydurma masallara bavurmadk. O'nun grkemini gzlerimizle grdk.52 Elilerin lerinde ise yle der: sa, lm acsn ektikten sonra birok inandrc kantlarla elilere dirilmi olduunu gsterdi. Krk gn sreyle onlara grnerek Tanr'nn Egemenlii hakknda konutu.53

24

Kendisi hem bir doktor hem de tarihi olan Luka yle yazmaktadr: Birok kii aramzda olup bitenlerin tarihesini yazmaya giriti. Nitekim balangtan beri bu olaylarn grg tan ve Tanr sznn hizmetkr olanlar bunlar bize ilettiler. Ben de btn bu olaylar ta bandan zenle aratrm biri olarak bunlar sana srasyla yazmay uygun grdm54 Hukuk mahkemelerinde grg tanklarnn tanklklar geerlidir. Son zamanlarda grg tanklarnn tanklklar, psikolojik faktrlerin kiiye olan etkisine gre deerlendirilmektedir. Bu faktrler; zaman aral, kiiye veya olaya olan yaknlk derecesi, grlrlk, stres, korku vb. 55

Psikolojik Faktrler
Washington niversitesinde Psikoloji profesr olan Prof. Elizabeth S. Loftus bir aratrma yazsnda yle yazmtr: Korkulu olaylara ahit olmu kiiler, bu olaylarn ayrntlarn sradan olaylardan daha az hatrlarlar. Korku stresi olaylar kavramay gletirir ve bu da hafzaya etki eder. Ayn zamanda stres, bir kiinin, bir dnem ierisinde renmi olduklarn veya gzlemleri hatrlamasn gletirebilir.56 sa Mesihin grg ahitlerinin dirili ile ilgili tanklklar, Profesr Loftusun varm olduu sonula da glenmektedir. ahitlerin bu tanklklar korkudan kaynaklanan tanklklar deil, Mesihi tanyan ve Onu seven rencilerinin tanklndan doan tanklklardr. Tabii ki grnlerin tekrarndan dolay stres ve heyecan vard, fakat sa onlara krk gnlk sre boyunca devaml olarak grndkten sonra, stres ve heyecanllklar da ortadan kalkm oldu. Yeni Antlamada bir ka kiinin grg tanklklar %100 gvenilir olmayabilir. Fakat herkesin Mesihi tanmlamada ayn hatay yapm olduunu sylemek yanl olur. Grg tanklarnn Mesihi diriliten sonra grm olduklarna dair tanklklar, bir hukuk mahkemesinin lehte kararna neden olur.

Sylenti Kural
Delilleri analiz etme zerine ustaca yazlm olan McCormickin Handbook of the Law of Evidence (Delil Yasas El Kitab) adl kitab yasal sistemin gerektirdii en gvenilir bilgi kaynaklarnn kullanlmasndan bahsederken, duyu yoluyla kavranan baz gereklere tanklk eden bir ahidin olay gzlemlemi ve gerei tamamen grm olmasn belirtir.57 Bu sylenti kuralna gre; Sylenti mahkemede delil olarak dinlenilmez. Federal delil kurallarna gre, tana ikincil kaynaklardan gelen bilgi deil, kiinin tank olmu olduu olaylardan gelen bilgi delil olarak kabul edilir.58 Dr. Montgomeryye gre, kii eer kendi bilgisine dayanarak tanklkta bulunuyorsa, o halde yasal ynden Yeni Antlama belgeleri hukuk mahkemelerinde ana delil olarak kullanlabilir. Yeni Antlama belgelerinde sk sk; duymu olduumu, gzlerimizle grm olduumuz, baktmz ve ellerimizle dokunduumuz59 trden tanklklar, Yeni Antlama belgelerine hukuk mahkemeleri asndan geerlilik getirmektedir.

lk Elden Gelen Bilgi

Mattaya gre dirilie tank olan ilk kiiler hem Mecdelli Meryem hem de dier Meryem idi.60 sann dirilmi olduunu mezar ta zerinde oturmakta olan bir melekten iitmilerdi. Eer melein orada olduunun kant sunulmazsa, her iki Meryemin de tanklklar sylenti kuralna girer. Bu iki kadnn Mesihin dirilmi olduunu kantlamak iin melein szlerini bir hukuk mahkemesinde kullanmalar sylenti kuraldr ve bu kurala

25

gre tanklklar mahkemede geersizdir. Melein doruyu syleyip sylemedii sz konusu deildir. Sylenti kural, olay anlatan kiinin gvenilirliini ve drstln sorgular. Bu sorun, sann kadnlara fiziksel olarak grnnden sonra zlmtr.61 Kadnlar, sann dirilmi olduuna dair ilk elden bilgiye sahip olduklarndan, mahkemedeki tanklklar birinci dereceden geerlilie sahiptir. Gerek olaya tank olamadlar, fakat olayn sonucunda ortaya km olan dirili olayn grm olmalar yeterlidir. Matta da ksaca sann on bir ahidine nasl grnm olduuna tanklk etmektedir.62 Sylenti kuralna gre, eer sa rencilerine kiisel olarak grnmemi olsayd, dirilie tanklk edemezlerdi. Mesihi dirilmi olarak grmeleri sylenti kuraln geersiz klmtr. Luka, sann Emmaus Yolunda grnm olduu iki kiiden bahseder. Bu kiiler sylenti kuralnn geersizliini gstermilerdir. Kadnlarn melein szleriyle ilgili szlerine inanmamlard, fakat Mesihin dirilmi olup olmad belirsizdi nk henz Mesihi grmemilerdi.63 Mesih kendisini bu iki adama gsterene kadar dirilie inanmamlard. Matta ve Markos kitaplar gibi, Luka da Mesihin tm rencileri nndeki grnn anlatarak sonulanmaktadr. sa sylenti olaynn normal pheciliinin farkndayd. Sylenti kural bu phenin delilidir. Genelde kiilerin yaam olduklar olaylara inanrz, fakat olaylar kiiye anlatlmsa phelenebiliriz. Bu duruma en iyi rnek pheci Tomastr.64 Tomasn en yakn arkadalarnn Mesihin dirilmi olduuna tanklk etmi olmalarna ramen, Tomas, Mesihi kendisi grmedike dirilie inanmayacan belirtmitir.

Yazl Tanklklar
Grg tanklarnn yazl belgeleri gvenilir midir? Federal Delil Kurallar yasasna gre, tann yazm olduklarnn gerekten de tank tarafndan, olay henz tazeliini yitirmemiken, bilgisini doru bir ekilde aktarm olmas gerekir.65 Bazlar Matta ve Yuhannann yazdklarnn bilgileri henz tazeyken yazlm olduuna kar gelebilir. Bu olaylardan ne kadar zaman sonra bu belgelerin yazlm olduuna dair elimizde bir delil bulunmamaktadr. Ne kadar zaman sonra yazm olurlarsa olsunlar, gn nce lm olduunu grdkleri kiinin nc gnde dirilmi olduunu grm olmalar unutulabilecek bir olay deildir. Bu tanklarn Mesihin diriliini sanki dn olmu gibi hatrlayacaklarna hi phe yoktur.

Bilgi Sahibi Grg Tanklarnn Varl

Yeni Antlamadaki dirili delillerinin tarihsel gvenilirliinin nc nedeni ise bu olaylarn dirili zamannda yaamakta olan baz kiilerin evresinde gereklemi olmasdr. Bu nedenle, bu olaylarn geerlilii bunlara dayanarak onaylanabilir ya da rtlebilir. Yeni Antlamay yazanlar, Kutsal Kitap ile ilgili yazlarn savunurken, dirili gereiyle ilgili toplumun bilgisine dayanmlardr. Petrus dinleyenlere yle demitir: Ey srailliler, u szleri dinleyin: Bildiiniz gibi Nasral sa, Tanr'nn, kendisi araclyla aranzda yapt mucizeler, harikalar ve belirtilerle kimlii kantlanm bir kiidir.66

Dman Grg Tanklarnn Varl

26

Mesihin yaamnda ve retilerinde yalan, efsane ve geersizliklerin bulunmamasnn baka bir nedeni de, bu olaylarn Hristiyanla kar olan bilgi sahibi baz kiilerin evresinde gereklemi olmasdr. Bir tann doruyu syleyip sylemediini anlamann baka bir yolu da kart grleri incelemektir. Bu ekilde kart gre sahip kiilerin tankl, bir tann doruluunu ya onaylar ya da rtr.67 Yarg Ruffin; State vs. Morris (Devlet Morrise Kar) adl kitabnda kart gr incelemeye yle yer vermitir: Tm durumalar bir ksm gvenin insan tanklna dayandrlm olduundan ilerler ve bu gven, kart tanklarn tanklklarnn incelenmesiyle byr.68 Dman tanklarn varln gz nnde bulundurarak kart gr prensiplerini dirili olayna uygulayan hukuk profesr John Montgomery yle yazar: ... bu kural, zamann sinagoglarnn birinde savunulan Mesihin diriliiyle ilgili tankl dorular. Muhalefetin varlna karn dmanca tavrl kart grller, Hristiyanln temeli olan dirilie kar gelmemilerdir.69 Manchester niversitesi profesrlerinden F.F. Bruce, Yeni Antlama belgelerinin kartlar tarafndan gzden geirilmesiyle ilgili yle der: Materyal ynden gerekten sapmaya doru bir meyil olsayd, dinleyiciler arasndaki dman tanklar bunu dzeltmekte yardmc olurdu.70 Tarihsel tanklkta adm vardr: Gzlem, hatrlama ve kayt.71 Mesih evresindeki bu yeni harekete kar olan dmanlar, Mesihin yapm olduu mucizelere veya sylediklerine eklemeler yapmak isteyebilecek ve baz olaylar abartabilecek olanlar engellemeye hazr bekliyorlard. Bu dman tanklar, sann rettiklerine ve yaptklarna yaplan gzlem, hatrlama ve kayt d eklemeleri dzeltmeye her an hazr beklemekteydiler.72 nl teologlardan Stan Gundry u soruyu soruyor: ok iyi bildikleri Mesihin yaamyla ilgili baz yanl aklamalarn aktarlmasna izin verme olaslklar var mdr? Hristiyanlar, Hristiyanl srdrmek iin bu gibi eklemelerde bulunmakla, Hristiyanl alay konusu haline getirmi olurlard.73 Rabbi yceltmek ve onurlandrmak isteyen Eliler, Mesihin yapmam olduu eyleri yapm gibi gstermekten uzak dururlard. Bunun da tesinde ilk Hristiyanlar topluluundaki yzlerce kii, Hristiyanlkla ilgili geleneklerin gerek ve doru bir ekilde tutulmasn salam ve yalanlara engel olmulardr.

Arkeolojinin Onay
Louis Gottschalk ,bir yazarn ya da bir belgenin genel gvenilirliinin unlara bal olduunu belirtiyor: Yazarn doru szllne, belgelerin birbirine ztlk iermemesine, dier kaynaklara zt olmamasna, tarih hatasndan yoksun olmasna ve yazarn tanklnn genel gvenilirlikte nemli rol oynamamasna baldr.74 Baka bir deyile; Tanklarn says ne kadar olursa olsun, dier tarihsel (corafi) veya bilimsel gereklerle uygunluk veya anlama genellikler kantlarn kesin sonucunun testidir.75 Gelmi gemi en byk corafyaclardan biri olan Sir William Ramsay, 19. yzyln ortalarnda Alman Tarih Okulunda renciydi. Anadolu yarmadas zerine yapm olduu topografik almalar sonucunda Kutsal Kitapn, Elilerin leri blmnn ikinci yzyln ortalarnda yazlm olduuna inanmt. Bunun sonucu olarak, Lukann yazlarn incelemeye balad. Aratrmasndan ortaya kan delillerin sonucu olarak inanlarn tamamen deitirmek zorunda kalmtr.

27

Lukann Kantlanm Gvenilirlii

Lukann tarihiliiyle ilgili Ramsay 30 yllk almasndan sonra yle demitir: Luka birinci dereceden tarihidir. Yazm olduklar tamamen gerekleri yanstmaktadr. Bu yazar en byk tarihilerle birlikte anlmaldr.76 Ayrca Ramsay yle der: Lukann tarihsel anlatmnn gvenilirlii grmezden gelinemez.77 Bir sre nce Lukann, Filipi ynetimine tek kiilik ynetim dedii iin hatal olduu ileri srlmekteydi. Bilim adamlarna gre kasabay iki kiinin ynetiyor olmas gerekiyordu. Her zaman olduu gibi Luka haklyd. Praetor (tek ynetici) unvan Roma Kolonisi nderlerince verilmitir. Lukann Galyo78 iin kullanm olduu prokonsl (vali) unvannn da doruluu delillerle kantlanmtr. Delfi yaztlarnda u szler gemektedir: Lucius Junicus Galyo, dostum ve Ahaya valisi... Delfi yaztlar (.S. 52), Pavlusun Korintteki bir buuk yllk almalarnn tarihini gstermektedir. Dier kaynaklara dayanarak Galyonun valiliinin bir Temmuzda baladn ve bir yl srdn ve bu bir yl ierisinde Pavlusun orada Korintte olduunu biliyoruz. Luka, Publiusun Malta adasnn tek nderi olduunu belirtmiti.79 Kazlar sonucu ortaya kan yaztlar da Publiusun tek ynetici olduunu gsterir. Luka, Selanikli yneticilerden bahsederken, onlardan kent yneticileri diye bahseder.80 Kent yneticileri klasik yaztlarda bulunmadndan yine Lukann hatal olduu varsaylmtr. Bununla birlikte, imdi elimizdeki kazlardan bulunan 19 yazt bu kelimenin kullanlm olduunu kantlamaktadr. En ilgin olanysa bu yaztlardan be tanesi, zellikle Selanikteki kent yneticilerinden bahsetmektedir. Arkeologlar ilk olarak Lukann, Listre ve Derbenin Likonyada bulunduu ve Ikonyumda (Konya) olmad iddiasn sorgulamaktaydlar.81 nanlarn, iero gibi baz yazarlarn Ikonyumun Likonyada bulunduu iddialarna dayandryorlard. Bunun sonucu olarak arkeologlar, Elilerin leri kitabnn dayanaksz olduunu sylemilerdir. Bununla birlikte Sir William Ramsay Ikonyumun bir Firigya ehri olduunu gsteren bir belge bulmutur ve dier bulgular da bunu kantlamtr. Luka bir yazsnda, Abilinide de bir Lisanyas ynetimin bandayd der. 82 Bu da Vaftizci Yahyann .S. 27deki peygamberlii srecinden bahsederken gemektedir. Eski tarihilerin bilgi sahibi olduu tek Lisanyas .. 36 ylnda ldrlmtr. Bununla birlikte am civarlarnda bulunmu olan bir yaztta, Ynetici Lisanyas kelimeleri gemektedir ve bu belgeler .S. 14 ve .S. 29 yllar arasnda yazlmtr. Yeni Zelandann Auckland niversitesinin profesrlerinden E.M. Blaiklockun u szlerine amamalyz: Luka tamamlayc bir tarihidir ve Greklerin en byk yazarlarndan biri olarak anlmaya layktr.83 Manchester niversitesinden F.F. Bruce ise yle yazyor: Lukann doruluunun tartld bir ortamda, yaztsal baz bulgularla delillerin ortaya kmasyla, arkeolojinin Yeni Antlama yazlarn onayladn syleyebiliriz.84 F.F. Bruce, Lukann tarihsel doruluuyla ilgili u yorumu yapmaktadr: Elimizde Lukann doruluunu test etmek iin hibir ey bulunmamasna ramen, onu test etmeye almamz bilimsel olarak doru bir yntem olamaz. Doruluk akln bir alkanldr ve mutlu (veya mutsuz) tecrbelerimizden biliyoruz ki bazlar doruyu alkanlk edinmi, bazlar yanl (doru kartn) alkanlk edinmitir. Lukann yazlarna baktmzda, Lukann doruluu alkanlk edinmi bir yazar olduunu grrz.85 Sonu olarak; Yeni Antlamann Mesihle ilgili doru aklamalarda bulunduunu syleyebiliriz. Mesihle ilgili bu tarihsel kantlar art niyetlerle, tarihsel maniplsyonlarla veya blgesel manevralarla rtlmeye allamaz.

28

zet
Hristiyanln dayand noktalar rtmeye alrken, dokuz nemli gzlemde bulundum: 1. sa Mesihin diriliini destekleyen tarihsel, metinsel ve yasal tanklklar olduka fazladr. 2. sa Mesihin kendisi, nc gn dirileceini nceden bildirmitir. 3. sa Mesihin dirilmi olduu gerei, Hristiyanl geerli klar. 4. Hristiyanlk, karanlkta atlan bir iman adm deil, dnceden kaynaklanan akl yrtmeye dayanan bir inantr. 5. Bir ok kii mucizelerin olamayacana inandndan, n yargl olarak diriliin olamayacan belirtmektedirler. 6. Mesihin izleyicileri cahil insanlar deillerdi. Gerek ve masal arasndaki fark biliyorlard. 7. Dirili olaynn incelenmesinde bilimsel yntemler kullanlamaz, nk tarih, deney yapacak aratrmaclarn gzleri nnde tekrar edilemez. 8. Herhangi bir tarihsel olayn gerekliini ortaya karmak iin kullandmz ayn kriterleri Mesihin diriliini incelerken de kullanmalyz. 9. Bilimsel delillere gre Yeni Antlamann iddialar, delilleri inceleme kurallarna ve modern arkeolojinin bulgularna gre tamamen dorudur.

29

3. BLM GVENLK NLEMLER

nsanlk tarihinde hibir duruma, iki bin yl kadar nce kendisini izleyen kk bir kalabalkla Kudse girip tutuklanan ve sulanp ldrlen bir Yahudi din nderinin durumas kadar anlk sonulara sahip olmamtr. Tarihte brani air Moratili Mika, Grek filozof Sokrat, talyan bilim adam Galileo ve Hollandal Yahudi filozof Spinozann aforoz edilmesi gibi iz brakm bir ok duruma vardr. Yine de bunlarn hi birisi insanlarn yaamnda Nasral sa Mesihin durumas ve lm gibi kesin deiikliklere neden olmamlardr. Robert Gordis A.B.D. Yahudi Teoloji Okulu

GVENLK NLEMLER 1 Duruma sa yarglanmak zere Pontius Pilatusun nne karld. Elimizde bulunan tm deliller Pontius Pilatusun acmasz bir despot olduunu gstermektedir. nl Yahudi tarihi Filoya gre, Pontius Pilatus bir ok kiiye acmasz davranan ve yargsz infaz eden bir kiidir.86

Pilatusun Arkeolojik Onay

1961 ylna kadar Pontius Pilatusla ilgili elimizde bulunan tek bilgi metinsel bilgiden ibaretti. ki talyan arkeolou Filistinin Roma bakenti olan Sezariye liman ehrinde kaz almalarnda bulundu. Kaz srasnda Latince yazlm olan bir yazt buldular. Antonio Frova bu yazt evirdiinde yaztn yle yazlm olduunu grd: Yahudann en ycesi olan Pilatus Tiberyumu Sezariyelilere sunmaktadr. Pilatusun gerekten yaam olduunu gsteren ilk arkeolojik bulgu buydu.

Alt Duruma
sa Mesihin alt durumadan gemi olduunun farkna varmalyz. Birincisi bakhin Hanann nnde;87 dieri Kayafasn nnde;88 ncs Yksek Kurulun nnde;89 drdncs Pilatusun nnde;90 beincisi Hirodesin nnde91 ve altncs da tekrar Pilatusun92 nnde gereklemitir. Bu durumalarn Yahudilerin nnde, de Romallarn nnde yaplmtr. Neden herkes bu adam zerinde younlamt? Yahudi ve Romal otoriteler Mesihin serbest braklmamasyla ilgili nedenlere sahiptiler.

Siyasal Yaklam

30

lk olarak siyasi bir yaklam vard. sa, valinin Sen Yahudilerin kral msn?93 sorusuna sylediin gibidir diye cevap verdiinde, Mesih kendisini ldrmeleri iin onlara frsat vermi oldu. srailin en yksek yarg organnn yesi olan yarg Haim Cohn sann Durumas zerine Dnceler adl bir makalede yle der: sann byle bir cevap vermi olmas, Roma yasasna gre sann sulu bulunmasna yeterli olacana hibir phe yoktur.94 Byle bir su lmle95 cezalandrlrd ve valinin lm cezasn uygulamaya sokmas gerekirdi.96 Chicago niversitesi profesrlerinden R.E. Grant Tarih Inda sann Durumas adl bir makalesinde Yahudilerin ve Romallarn sann szleriyle ilgili ayn sonuca varm olduklarn belirtir. Granta gre sann benzetmi olduu krallk fikri, hem Romallarca hem de Yahudilerce olas bir isyann temeli olarak alglanmtr.97 Yahudilerin kard Jewish Quarterly Review adl bir magazinde Solomon Zeitlin yle yazmaktadr: Romal yetkililer sadece su ileyen bireyi deil, ayn zamanda halk yoldan karan nderleri de cezalandrrlard. Baka bir deyile; Yahudi halknn Romaya boun emesi iin Yahudi nderler Romann rehineleri gibiydiler. Bir ok Yahudi nder kendi yaamlarn kurtarmak amacyla siyasi artlarn getirmi olduu zorluklar nedeniyle, Romaya kar ve devrimci olan dier Yahudileri Romallara ispiyonlamaktaydlar.98 sa, tm ekonomileri Roma kontrolnde olan Yahudi otoritelerce hem ekonomik, hem de politik bir tehlike olarak grlyordu.99 sann aktivitelerini Romallara bildirmek, hem Yahudilerin hem de Romallarn iine geliyordu.

Yahudi Sorunu
Kudsteki Hebrew niversitesinden Prof. David Flusser, izleyicilerinin her an serbest kalp, hem Yahudilere hem de Romallara sorun olacak bu Yahudi isyancy gzlemlemektedir. Yahudi otoritelerin bak asna gre Prof. Flusser yle yazyor: Bu tehlikeyi valinin dikkatine getirmekte ge kalmak, uzun vadede onlara olduka pahalya patlayabilir ve her eylerini kaybetmelerine neden olabilirdi. Bu nedenle, say valiye bildirmeleri onlar iin akllca bir davran olurdu. Bu davranlar sonucunda, sann izleyicilerinden gelecek tepkiyi Romallardan gelecek tepkiyle karlatrnca, say Romallara verip onun izleyicilerinden gelen tepkiyi tercih etmilerdir. Yahudi otoritelerin mantksal olarak say lmle cezalandrp cezalandrmayaca sorusunu brakp, Pilatusun onu ldrmesini salamlardr.100

Roma Sorunu
Pilatusun bak asna gre ise Flusser yle yazmaktadr: Yerel Yahudi nderlerinin kendi yurttalar olan sayla ilgili hibir Romalnn bilemeyecei eyleri bildiklerini ve kimin toplum iin ciddi bir tehlike oluturduunu, Yahudilerden daha iyi bilemeyeceklerinin farkndaydlar.101 Bununla birlikte Flusser, Pilatusun Yahudileri kzdrma korkusunun, Yahudilerin Romallar kzdrma korkusuyla karlatrldnda Yahudilerin korkusunun daha byk olduunu belirtmitir. Tarihi Paul Maier yle yazmaktadr: Pompei, Filistin blgesini .. 63 ylnda ilk fethettiinde, Filistinde bir dzine kadar bakaldr vard. Romallar bunlarn ounu zor kullanarak bastrmtr. Nasral sann ynetiminde olabilecek bir bakaldr var olan otorite dengesini bozabilirdi. Bu da Roma lejyonlarnn her yeri igal etmesine neden olurdu.102 Siyasi sebeplerden dolay sa tehlikeli olarak grnyordu.

31

Ekonomik Yaklam
sann sahneden ekilmesini istemelerinin dier bir nedeni de ekonomiye dayanyordu. Tapnakta para bozan ve ticaret yapanlara engel olmasndan sonra, ileride de Tapnak ierisinde yaplan ticarete kar kmasndan korkmulard. Mesihe inanan binlerce kiinin Tapnak uygulamalarna kar gelmelerinden de korkmulard.

Dinsel Yaklam
say ortadan kaldrmak istemelerinin en nemli nedenlerinden biri de kiisel ve dinsel nedenlere dayanyordu. Bu fanatik dinci, bir ok kiiyi ardna takp, Yahudi nderlerini halkn nnde utandryordu. Yahudi nderlerin retilerinin ou, say izleyenlerce ve sann etkilemi olduu kiilerce sorgulanyordu.

ki Yahudi Mahkemesi
Yahudi yasal sistemi iki ayr Sanhedrinden oluuyordu. Birinci Sanhedrin normal ceza konularyla ilgileniyor ve 23 yeden oluuyordu.103 Dier Sanhedrin ise 73 yeden oluuyor ve devleti, bakhinlii ilgilendiren cezalarla ilgileniyordu. sann durumasn muhtemelen olarak 23 kiilik Sanhedrin ele almtr. Bu 23 kiilik Sanhedrinler, Yahudiyenin her ehrinde bulunmaktayd.104 Sonu olarak; Yahudi ve Roma durumasndan sonra hem Yahudiler, hem de Romallar say armha germeye hkmetmilerdir.105 sann l olduunu, l kalacan ve gmleceini kesinletirmek iin eitli gvenlik nlemleri alnmtr. GVENLK NLEMLER 2 armha Gerilerek lm Eski tarihsel yaztlarda armh cezasyla ilgili pek fazla yaz yazlmamtr. Fakat armh cezasnn uygulandna dair aklamalar yaplmtr.

armhn Tarihi
Tarihi Herodotus ve Tucididesin eserlerindeki eitli konulardan da greceimiz gibi, armh ilk kullananlarn Farslar olduu belirtilmese de, en yaygn kullananlarn Farslar olduunun zerinde durulmaktadr. armh uygulamasn en ak bir ekilde gsteren kaynaklardan birisi de Behistum Yaztlardr. Bu yaztlarda, Fars kral Darius ele geirmi olduu ekya nderlerini nasl armha gerdiini ayrntlaryla aklamaktadr. armha gerilerek lmn bu kadar yaygn olmasnn sebebi, Farslarn topra (yeri) kendi tanrlar olan Ormayede adam olmalardr. armhta len kii topraa demedii iin, yerin kirlenmesi sz konusu deildi. Byk skender armh uygulamasn, Msr ve Kartacada uygulayarak, Akdeniz dnyasna da tantrm oldu. Romallar ise bu uygulamay Kartacallardan almlardr.

lmn Bylesi
armhta lm en aalayc ve en zalim ikence yntemlerinden biri olmutu. iero, armha gerilmenin en zalim ve en korkun ikence106 olduunu belirtir. Tarihi Will Durant u yorumu yapyor: Hatta Romallar bile armhtakilere acmaktaydlar.107

32

Kuds kuatmas srasnda Titusun danmanlarndan birisi olan nl Yahudi tarihi Flavius Josephus, birok kiinin armha gerilmesini grm ve bu tr lmn en kt lm108 olduunu belirtmitir. Josephus kitabnda, Romallarn Yahudi bir esiri armha germe tehdidinden hemen sonra gvence alarak, btn Yahudi Makayerus birlii Romallara teslim olmutur. armha gerilerek lmek o kadar aalaycyd ki, Romallar bu tr lm hibir zaman Roma vatandalar iin kullanmamlard. armha gerilme sadece isyan eden kleler veya dier eyaletlerin sulular iin kullanlmtr. armh genelde siyasi durumlarda kullanlmtr. Mesihe kar kullanlan sulamalar armhn kullanlma amacn gsteriyor: O'nu yle sulamaya baladlar: Bu adamn ulusumuzu yoldan saptrdn grdk. Sezar'a vergi denmesine engel oluyor, kendisinin de Mesih, yani bir kral olduunu sylyor.109 Mesihi sulayanlar, Tiberiusun on yl nce vermi olduu ferman biliyorlard. Bu fermana, gre bir yarg Romaya kar isyan edenlere annda armh cezas verebilirdi. Yahudi ceza hukukunda armha gerilme diye bir ey yoktu. Yahudilere gre lm cezas, talayarak, yakarak, kafa kesmeyle ve bomayla (Sanh.VII.I) uygulanrd. Daha sonralar asarak idam etme cezasnn uygulanmasna izin verildi (Targum Rut 1.17).110 Yahudi yasasnda daraacnda aslma lm cezas olarak deil, talanarak ldrlm olan putperestlerin ve dini aalayanlarn cesetlerini aalama amacyla uygulanrd.111 Yasaya gre aslanlarn Tanrnn lanetine uradklar belirtilirdi. ster Romal, ister Yahudi olsun armha gerilme kiinin nasl bir su ilediini gsterirdi.

Krbalama Gelenei
Mahkeme tarafndan armh cezas verildikten sonra, sulu mahkeme avlusunda bir diree balanrd. Daha sonra sulunun zerindeki elbiseler karlp bir cellat tarafndan krbalanrd. Salam bir sap olan bu tr krbalara flagrum denirdi. eitli uzunluklardaki dar ksele srmlarndan yaplrd. Bu srmlara keskin kemik ve metal paralar eklenirdi. Kendi yasalarna gre Yahudiler sadece 40 kez krbalanabilirlerdi. Yasalara ballklaryla tannan Ferisiler ise kendilerini 39 krbala snrlarlard. Bunun sebebi de krba saysn yanl sayp 40 saysn ama korkusuydu. Bylece yasay inememi oluyorlard. Romallarn ise byle snrlamalar yoktu. fkelerinden dolay Yahudilerin snrlamalarn grmezlikten de gelebiliyorlard. sann kamlanmas durumunda da bu snrlamaya aldr etmemi olmalar muhtemeldir.

Tbbi Bir Bak As

armhn tbbi etkilerini incelemi olan ve kendisi de bir tp doktoru olan Dr. C. Truman Davis, Romallarn flagrum kamlarnn etkilerini u ekilde anlatyor: Bu ar kam tekrar tekrar byk bir hzla omuzlara, srta ve bacaklara vurulurdu. Balangta keskin srmlar nce deriyi keserdi. Krbalama devam ettike, kam srmlarna bal keskin paralarn etkisiyle, derinin daha derinlerine inilmesine ve hzla indii yerde byk yarklarn alp kaslardan oluk oluk kan akmasna neden oluyordu. Srmlara bal metal paralar, nce vurulan blgenin derinden morarmasna, daha sonra da derinin alp kaslarn paralanmasna sebep olurdu. Romal lejyon komutannn sulunun lmek zere olduunu gzlemlemesiyle de, kamlama ilemleri durdurulurdu.112 nc yzyln en nl tarihilerinden olan Eusebius, Dr. Davisin gzlemlerini u ekilde onaylyor: Krbalanan kiinin damarlar aka ortaya kard ve kan iindeki kiinin kaslar ve kemikleri grnrd.113 Will Durant ise kiinin krbalandktan sonra bedeninin itiini ve kan iinde kaldn belirtiyor.114 Ayrca krbalama ileminden hemen sonra,

33

kiinin alaltlmas ve kendisiyle alay edilmesi de geleneksellemiti. Romal askerler sa Mesihi kamladktan hemen sonra, Onu aalamaya balamlard. sann srtna mor bir esvap giydirip bana da dikenden bir ta takp onunla alay etmilerdi.

Dikenli Ta
Nasl bir dikenli alnn kullanldn bilmiyoruz. Suriye Mesih Dikeni adl bir al, sivri dikenlerle dolu bir ekilde yaklak 25 cm kadar byyebiliyor. Filistin blgesinde bu tr dikenli allara ok rastlanlr. zellikle Mesihin armha gerilmi olduu Golgota blgesi bu allarla kaplanmtr. Mesih Dikeni adndaki baka bir dikenli al ise 8-12 cm arasndaki bir uzunluktadr. Dikenlerinin koparlmas kolay bir bitkidir. Bu alnn dallar kolayca eilip ta ekline getirilebilir. Bu dikenli alnn dikenleri eitli uzunluklarda, sert ve sivridirler; ivi gibidirler. Askerler dikenli tac sann bana yerletirdikten sonra, onunla yle alay etmilerdi: te Yahudilerin Kral. Ayrca yzne tkrp onu sopayla dvmler, sonra da armha gerilmek zere onu brakmlardr.

armh Yk
armha gerilmeye hkmedilmi bir sulunun, armhnn bir parasn halanaca yere kadar kendisinin gtrmesi gerekiyordu. Sulunun kollarnn gerildii bu tahta parasnn ilgin bir tarihi var. Dr. Pierre Barbetin aratrmas unu ortaya koyuyor: Latincede furca ad verilen ters V eklinde bir odun paras bulunup sulunun kollarna balanrd. Furcann u ksm halanacak klenin boynuna yerletirilir ve kollar da iki uca balanrd. Bu ekilde kle mahalle mahalle dolatrlp iledii suu sokaklarda ilan ederdi. Furca ad verilen V eklindeki odun paras her zaman bulunamadndan uzun bir tahta paras kullanmaya baladlar. Bu tr tahta paralar genellikle kaln kaplar srglemek zere yaplan tahtalardand. Bu tr tahtalara patibulum (Latince patere, almak) adn veriyorlard.115 Bu patibulumlarn arlklar yaklak 40 kg kadard ve sulunun omuzlarna balanrd.

ivilerle Halanma
nfazn gerekletirilecei yere varlnca, hkml kii, armha ya ivilenir ya da iplerle balanrd. Biroklar ellerin ve ayaklarn armha ivilenmesinin tarihsel geerliliini sorgulamtr. Bu phenin sebebi, tarihte bununla ilgili hemen hemen hi bir kantn olmaydr. Dr. J.W. Hewitt, Harvard Teoloji Dergisinde (Harvard Theological Review) Halanmada ivilerin Kullanl balyla yazd bir makalesinde yle diyor: Toparlamak istersek, armha gerilmi kiinin ayaklarnn iviyle delinmi olduu hakknda hayret verici ekilde ok az delil vardr.116 Devamnda da sulunun ellerinin ve ayaklarnn armha iplerle balandn sylemektedir. Yllar boyunca Dr. Hewittin iddias son sz olarak kabul edilmiti. Bundan dolay, sonu olarak Yeni Antlamann Mesihin armha ivilenmi olduunu anlatan yazlar yanl ve yanltcyd. ivilerin kullanld bir armh efsane olarak sayld. ivilerin eti paralayaca ve bir bedeni armhta tayamayacana inanlrd.

l Bir Adam Konuuyor

34

Daha sonra, Haziran 1968de devrimsel bir arkeolojik keif gerekleti. Arkeolog V. Tzaferis, srail Antik a Kalntlar ve Mzeler Bakanl idaresi altnda, Kudsn hemen kuzeyinde Scopus Da yaknlarnda, Givat ha-Mivtar (Ras el-Masaref) yresinde drt tane maara mezar kefetti. Bu aile kabirleri, yumuak kiretalarna oyulmu, .. 2. yzyl sonlar ile .S. 70 yllar arasna tarihlendirilmektedir. Defin odalarna gtren n avlulardan oluan 15 tane kabir buldular ve bunlarn iinde de 35 kiinin kemikleri vard. Birounda nem kemiklerin korunmasnda yardmc olmu. Be tanesinde zorbalkla lm kefedildi: birisi topuzla, birisi okla ve dieri de halanarak ldrlmt.117 skelet kalntlar Hebrew niversitesi ve Hadassah Tp Okulu anatomi blmnden Dr. N. Haas tarafndan incelendi. erdii mleklerden .S. birinci yzyla tarihlendirilmi olan Mezar 1, birka lahit ieriyordu. Yohanan Ben Hagalgal ismiyle kaydedilen Lahit 4te, bir yetikin adamn ve bir ocuun kemikleri bulundu. 17 santimlik byk bir ivi topuktan geirilmi ve her iki bacak da krlmt. Haas bunu yle raporlad: Her iki topuk da byk demir bir ivi tarafndan delinmi ve bacan baldr ksm kastl olarak krlm olarak bulundu. lm halanma sebebiyle olmu.118 Mesihin zamanndan yaplm olan bu keifle, Yeni Antlamada getii gibi, idam edilen kiilerin tahta armha ivilenmesi metodu sadece edebi kantlarla deil, kesin arkeolojik kantlarla da kantlanm oldu. 4 numaral lahitte bulunan kemikler, Yeni Antlamadaki baka bir blm onaylamaktadr: Bunun zerine askerler gidip birinci adamn, sonra da sa'yla birlikte armha gerilen teki adamn bacaklarn krdlar. sa'ya gelince O'nun lm olduunu grdler. Bu yzden bacaklarn krmadlar.119 Haas sonu olarak, Yohanann her iki bacann daha fazla ac ekmemesi iin bilerek krldn ve armha gerilirken birbirine bititirilmi olan bacaklara yaplan darbe, krk sa baldr kemiklerinin zerinden soldakine sert ve iddetli bir ekilde zarar verdiini sylemiti.120

Bacaklarn Krlmasndaki Ama

Yine burada, bacaklarn krlmas konusundaki Yeni Antlama blmlerini destekleyen somut kantlar vardr. Bacaklarn neden krldn anlamak iin infazn anlamn aratrmak gerekir. Askerler bileklerdeki gerilmeyi hissederek bu noktaya ar bir ivi akarlard. Daha sonra bacaklar bir araya getirilip aralarndan byk bir ivi geirilirdi. Dizler hafife sola bklr ve bir oturak (sedecula olarak bilinir) kurbann kalalar iin armha eklenirdi. Haas, Yohanandan unu gzlemlemitir: Ayaklar neredeyse paralel birletirilmiti, her ikisi de topuklarndan ayn iviyle mhlanmt, bacaklar bitiik, dizler birletirilmi, sa diz sol dizin stne oturtulmutu. Beden bklmt; kollar yanlara alm, her biri kolun dirsekle bilek arasndaki blm bir ivi tarafndan delinmiti.121 Aadaki diyagram bedenin armhlandndaki grsel bir resmini vermektedir.

35

Bir armha germeyi bitirmenin genel yntemi bacaklar krmak olarak bilinmektedir. Bu kurbann boulmamak iin, kendini bacaklaryla yukar itip nefes almasn engellemek iin, bacaklarnn krlmasndan oluuyordu. Daha nce bahsetmi olduum Dr. Truman Davis, armhta ksa bir sre kalm bir insan bedenine neler olduu konusunda unlar aklamaktadr: Kollar yorulduka kaslar zerinde byk kramp nbetleri olmaya balar. ok kt arlar balar. Kii kramplar nedeniyle kendini yukar itemez duruma gelir. Kollarndan asnca, gs boluundaki kaslar fel olur ve yan kaslar hareket edemez. Cierlere hava ekilebilir ama nefes verilemez. sa ksa bir nefes alabilmek iin kendini yukar kaldrmaya almak iin savamaktadr. Sonunda, karbondioksit cierlerde ve kanda birikir ve kramplar ksmen azalr. Aralkl olarak nefes almak ve yaam veren oksijeni iine ekmek iin kendini yukar itmeye gc yeter.122 Bir sre sonra beyne ve kalbe yetersiz kan gitmesinden dolay k balar. Bunu nlemenin tek yolu kurbann kendisini yukar itmesidir. nk bylece bedeninin st ksmlarnda kann bir derece daha dolamasn salayabilir. Yetkililer abuk lm olmasn ya da eziyeti durdurmak isterlerse, kurbann bacaklar dizlerinin altndan bir sopa ile krlrd. Bu gs blgesindeki kaslar rahatlatmak iin kendisini yukar itmesini engelliyordu. Ardndan, ya abuk boulma ya da kalp yetmezlii gelirdi. Mesihin olaynda, Onunla birlikte halanan dier iki hrszn bacaklar krlmt ama Mesihinkiler krlmamt; nk cellatlar Onun zaten lm olduunu grmlerdi.

Kan ve Suyun Akmas

Cellatlardan biri Mesihin brne bir mzrak soktu ve hemen kan ve su akt. (Yuhanna 19:34) Davise gre orada kalbi evreleyen koruma zarndan sulu bir svnn k vard. Biz, bu yzden, Mesihin bilinen boulma sebepli armh lmnden ok, ok nedeniyle kalbin zayflamas ve kalbin perikard blmndeki bir sv tarafndan kalbin bzmesinden dolay ld sonucuna vardk.123

36

Operatr Doktor Stuart Bergsma kan ve su hakknda yle yazyor: Sal yerinde olan insanlarda 20 ya da 30ccye kadar az miktarda perikardiyal sv bulunmaktadr. Perikard ve kalbi delen bir yaradan su olarak tanmlanabilecek yeterli derecede svnn akmas muhtemeldir.124 Dr. Bergsma daha sonra yrtlm kalplerle ilgili baz durumlarda, modern bulularn unu gsterdiini nakletmektedir: Perikardiyal boluk yaklak 500cc kadar taze kan karm svyla doludur.125 Dr. Bergsmadan ayr olarak, iki tp yetkilisi, yrtk kalp vakalarnda unlarn olduunu ifade etmektedirler: lm o kadar anidir ki, kiin ldn grmek ok nadirdir. Bu olaylarn byk ounluu, kalp duvarnn tamamnn yrtlmasyla ve oka hemopericardia retimiyle olmutur.126

Roma Gelenekleri Uyguland

Kurban armha gerildikten sonra, armhn tepesine onun ilemi olduu suun aklamas yerletirilirdi. Mesihin olayndaki bu yafta (ya da titulus) yleydi: Nasral sa, Yahudilerin Kral. Geleneklerine gre127 Romal askerler genellikle kurbann giysilerini blrlerdi. Geri Mesihin olaynda sadece tek bir para vard. Bu yzden kura ektiler. Pilatus, sann bedeni Aramatyal Yusufa verilmeden nce, Mesihin ldne dair bir belge istedi.128 Drt cellat Onun ldn onayladktan sonra Mesihin armhtan indirilmesine izin verdi.

yi Yaplm Bir
Mesihin zamannda armhta infazn hzl ve verimli bir ekilde yapld epeyce iyi biliniyordu. Western Michigan niversitesinde antik tarih profesr olan Dr. Paul L. Maier yle yazyor: Dorudur, armhtan indirilmi ve hayatta kalm bir kurban hakknda yazlm bir olay vardr. .S. 66 ylndaki ayaklanmada, Roma tarafna gemi olan Yahudi tarihi Josephus, arkadalarndan nn armha gerilmi olduunu kefeder. Romal general Titustan onlarn cezalarnn ertelenmesini ister ve hemen ardndan armhlarndan indirilirler. Buna ramen ksa bir sre nce armhlanm olmalarna ramen, kiiden ikisi yine de lr. Bununla birlikte sann olaynda krbalanma ve bitkinlik gibi fazladan komplikasyonlar vard, gs kafesini ve muhtemelen kalbini yrtan byk mzraktan bahsetmedik daha. Romallar armha germe konusunda acmasz bir biimde hzl ve verimliydiler: Kurbanlar lmden kaamazdlar.129 GVENLK NLEMLER 3 Salam Kaya Mezar Mesihin bedeni, zel bir mezar alannda, salam bir kayaya oyulmu yeni bir mezara yerletirilmiti. Yahudi mezarlarnn genellikle yaklak 1,5 metre yksekliinde bir girii vard. Diriliten sonra kadnlar mezarn alm olduunu grdklerinde panie kapldlar ve kaarak sann rencilerine anlattlar. Petrus ve Yuhanna mezara kotular ve ncilin belirtmi olduu gibi Yuhanna eilerek mezara girdi, nk giri sadece 1,5 metre yksekliindeydi. Cce deildi ve bir ba ars olsun istemiyordu. O devirdeki bir ok mezar defin odasna gtren bir avluya sahipti. Defin odasnn merkezindeki dikdrtgen ukur, birisinin dik durabilmesini salard.130 Odann etrafnda stne bedenin konulduu bir ka sedir bulunurdu. Genellikle de yastk gibi ykseltilmi bir ksm olurdu.131

37

Eski mezarlarda yiv olurdu, ya da oluk, onlar mhrleyen ta tutmak iin ne doru eimliydi. Oluk yle bir dizayn edilirdi ki, en dk ksm giriin tam nnde olurdu. Ta geride tutan blok kaldrldnda, ta aaya yuvarlanarak giriin nne yerleirdi. GVENLK NLEMLER 4 Yahudi Usul Gmme Drdnc gvenlik nlemi gmme ileminin yntemidir. Mesihin gmlme ilemlerinin Yahudi geleneklerine gre yapld konusunda Yeni Antlama ok aktr.

Asla Bir Geceyi Gemezdi

armhtan indirilmi ve bir araf ile rtlmt. Yahudiler bedenin armhta btn gece boyunca kalmamas konusunda kurallara ok balydlar: Eer gece boyunca (asl) braklrsa, emirler inenmi olur. nk yle yazlmtr, bedeni btn gece aata kalmasn ve mutlaka ayn gn gmlsn, nk Tanrya kfrettii iin aslmtr neden asldn sylyormu gibi? nk Tanrnn adna svd ve Tanrnn adna saygszlk edildi.132 Beden hemen gmlme ileminin yaplaca yere nakledilirdi. Mesih, armha gerildii Golgotaya yakn bir yerde, ahsi bir mezara nakledildi.

Bedenin Hazrlanmas
Defin iin bedeni hazrlarken, Yahudiler ly mezar odasnda ta bir masa zerine yerletirirlerdi. Beden ncelikle scak suyla ykanrd. Babil Talmudunda (Yahudi Yorumlar) bedenin ykanmasnn gmlme iin ok nemli olduu, hatta buna abat gnnde (Sept gn) bile izin verildii yazmaktadr.133 Jewish Quarterly Review Dergisindeki Yahudilerin lm, Gmme ve Yas Tutmayla ilgili nanlar, Ayinleri ve Gelenekleri balkl makalesinde, A.P. Bender Yahudi geleneklerine gre yle yazmaktadr: ly temizlemek iin gereken suyun stlmas gerekmektedir. Cesedin ykanmas treni bir kii tarafndan tek bana yaplmamaldr, bu bir ocuk olsa bile. Ayn ekilde l en az iki kii tarafndan hareket ettirilmelidir. Ceset bir tahtann zerine ayaklar kapya doru yatrlr ve zeri temiz bir arafla rtlr... Ceset ba ksmndan ayaklarna doru lk suyla ykanr. Bu ilem yaplrken az kapatlr ki iine su kamasn. nce, l srt st yatrlr; daha sonra sa tarafna doru kaldrlr, bylece sol taraf ve srtnn bir ksm ykanr. Daha sonra sol tarafna doru kaldrlarak, ayn ilem sa tarafna ve srtnn kalan ksmna uygulanr ve sonra da yine srt st yatrlr. Baz durumlarda trnaklar kesilir ama genellikle zel bir eit ineyle temizlenir. Kiinin salar hayattayken nasl idiyse o ekilde yaplr... Bu tren yaplrken baz ayetler treni ynetenler tarafndan ezbere okunur ve yle tamamlanr: zerinize temiz su dkeceim, arnacaksnz. Sizi btn kirliliklerinizden ve putlarnzdan arndracam. (Hezekiel 36:25) lnn bedeninin zerine konulduu tahta temizlenir. Etrafa dklm olan btn sular, kimsenin zerinden gememesi iin temizlenir. Tahtann devrilmesi ok tehlikelidir ve bunun sonucu olarak 3 gn iinde birisi lebilir (R. Jehuda Chasid. VI.nn Vasiyetnamesi).134

Ho Kokulu Baharatlarn Kullanlmas

38

Yeni Antlamann dorulad gibi (temizlemeden sonra), bedeni eitli trdeki ho kokulu baharatlarla hazrlamak bir gelenekti. Mesihin olaynda 50 kilo baharat kullanlmt. Bunu abartl olarak nitelendirenler olabilir ama bir lider iin bu ok fazla bir miktar deildi. rnek olarak, sayla ayn zamanda yaam olan sekin Yahudi alimlerinden Hillelin torunu Gamaliel gsterilebilir. Tarsuslu Saul onun nezareti altnda almalar yapmt. Gamaliel ldnde 50 kilo baharat kullandlar. Yahudi tarihi Josephus, Herod ldnde baharatlar tamak iin 500 hizmetinin gerektiini yazmaktadr.135 Yani sonu olarak, 50 kilo baharat srad bir ey deildi.

Keten Kuma eritleri

Bedenin btn paralar dzeltildikten sonra, cesede beyaz ketenden yaplm mezar elbisesi giydirilirdi. Kyafette en ufak bir ss ya da leke olamazd.136 Mezar keteni kadnlar tarafndan birbirine dikilirdi. Dm atlmasna izin verilmezdi. Bazlar iin bunun anlam; lnn akln yaamn kayglarndan kurtarmak,137 bakalar iinse bunun anlam; ruhun sonsuzluk boyunca devamn salamakt. Hi kimse ayr giysi parasndan daha azyla gmlemezdi. Shroud of Turinin (Turin als) yazar ok pheci bir kiidir. Mesihin kyafetinin defin ileminde kullanlan kyafet olduuna bir oklar tarafndan inanlmaktadr. Kapsaml itirazlarm Don Stewart ile yazdm kitap Answers to Tough Questions (Zor Sorulara Cevaplar)da detayl olarak gemektedir. Bu noktada, Aloe olarak bilinen bir aacn paralarnn dvlerek toz haline getirilmesiyle oluan ho kokulu baharatlar, reine olarak bilinen yapkan bir maddeyle kartrlrd. Ayaklardan balayarak keten kumala btn bedeni sarmalyorlard. Katlar arasna yapkan maddeyle kartrlm baharatlar koyuyorlard. Koltuk altlar sarlp kollar aa indirilerek, boyuna kadar sarmalama ilemi yaplrd. Ba ayr bir parayla sarmalanrd. 50 - 55 kilo arasnda bir kaplama olduunu tahmin ediyorum. John Chrysostom, .S. drdnc yzylda yle bir yorumda bulunmutur: Kullanlan reine yle bir maddeydi ki, bedene skca yaprd ve bylece mezar kyafetleri kolayca karlamazd.138 GVENLK NLEMLER 5 ok Byk Ta Matta, yazlarnda ok byk bir tan mezarn giriine yuvarlandn yazmaktadr.139 Markos, tan ar derece de byk olduunu sylemektedir.140 Gnmz dilinde yle derdik: Vay be, u koca taa bir bak! u Vay be, u koca taa bir bak! ta, ne kadar byk bir tat?

20 Kii Yerinden Oynatamad

ngilteredeki Cambridge Ktphanesinde bulunan Bezae el yazmalarnn bir ksmnda bulunan Matta 16:4te, parantez iinde yle bir ifade bulunmaktadr: O oraya yatrldnda, o (Yusuf) mezarn giriine 20 adamn yerinden oynatamayaca bir ta koydu. El yazmalarnn kopyalanmasndaki kurallar gz nne alndnda bunun nemi anlalmaktadr. Kopya karan kii kendi yorumunu vurguladnda, kendi dncesini orijinal yazya eklemeyip, bunu yaznn kenarna yazmas bir gelenekti. Bu yzden birisi yle bir sonuca varabilir: Yazya eklenen ey, Mesihin zamanna daha yakn bir zamandaki bir yazdan bile alnm olabilir. Muhtemelen ilk yzyl el yazmalarndan olabilir. Daha sonra

39

Mesihin mezarnn giriine konmu olan tan ar bykl karsnda etkilenmi olan bir grg tan tarafndan bu cmle yazlm olabilir.

Bir Buuk ki Ton aras

Georgia Tech. niversitesinde vermi olduum bir konferanstan sonra, iki mhendislik profesr, Georgia Tech. niversitesinin baka iki yesiyle srailde bir tura kmlard. Mezar tann bykl hakknda yapm olduum yorumlar hatrlamlard. Mhendis olmalarndan dolay, Mesihin zamannda kullanlm olan tan benzer bir tipini alarak yaklak 1,5 metrelik bir kap iin kullanlan bir tan boyutunu hesaplamlar. Daha sonra bana bu konuyla ilgili btn teknik terimleri ieren bir mektup gnderdiler, en arkasna da elde ettikleri sonucu basit bir dille yazmlard. O byklkteki bir tan en az 1-2 ton arasnda bir arla sahip olmas gerektiini sylediler. Matta ve Markosun tan ar byk olduunu sylemelerine amamak gerek. Birisi yle sorabilir: Eer ta o kadar byk idiyse, Yusuf onu ilk pozisyonuna nasl hareket ettirdi? O, ta yle bir itti ve gerisini yerekimi halletti. Mezarn giriine doru bir eimi olan bir olukta ya da hendekte bir takoz ile tutuluyordu. Takoz kaldrldnda ar yuvarlak ta pozisyonuna yuvarlanmt.

GVENLK NLEMLER 6 Romal Nbetiler

Yahudi yetkilileri ok byk bir panik ierisindeydiler. nk Yahudilerin binlercesi Mesihi kabul etmekteydi. Siyasi bir problemi engellemek iin sann bir daha dnmemek zere yok edilmesi hem Romallarn hem de Yahudilerin yararnayd. Bylece bakhinler ve Ferisiler bir araya gelip Pilatusa: Efendimiz dediler, O aldatcnn, daha yaarken, `Ben ldkten gn sonra dirileceim' dediini hatrlyoruz. Onun iin buyruk ver de nc gne dek mezar gvenlik altna alsnlar. Yoksa rencileri gelir, cesedini alar ve halka, `lmden dirildi' derler. Son aldatmaca ilkinden beter olur.141 Pilatus onlara, Yannza asker aln, gidip mezar dilediiniz gibi gvenlik altna aln dedi. Ve bylece Onlar da askerlerle birlikte gittiler, ta mhrleyip mezar gvenlik altna aldlar. Baz insanlar Pilatusun yle dediini iddia etmektedirler: Kendi tapnak askerleriniz var. Kendi tapnak askerlerinizi aln ve mezar gven atna aln.

Tapnak Askeri
imdi, eer onun bir tapnak askeri olduunu sylemek isterseniz, bu askeri kimin yetitirdiini bilmeniz gerekir. Askerler, tapnakta farkl yerlerde grevlendirilmi 10 Leviliden oluan bir gruptan olumaktayd. Grevdeki adam saysnn toplam 270 kiiydi. Bu, onar kiiden oluan 27 birlii ifade etmektedir. Tapnak askerinin disiplini olduka iyiydi. Bu askerlerin komutanlar, gece nbetinde uyuyan bir asker bulduunda, o kii nce dvlr, sonra da kendi kyafetleriyle yaklrd. Askerlerin grev srasnda bir yere oturmalar ya da yaslanmalar tamamen yasakt.

Romal Asker
Bununla birlikte, aratrmalarmda Mesihin mezarn salama almak iin Romal askerlerin grevlendirildiine ikna oldum.

40

nl Grek bilimcisi A.T. Robertson, bu cmlenin imdiki zaman emir kipinde olduunu ve sadece bir Romal askerden bahsettiini, bunun bir Tapnak askeri olmadn sylemektedir. Ona gre Pilatus Bir asker al demitir. Yahudiler, Pilatusun huzuru korumak istediini biliyorlard, bylece onun istenileni vereceinden emindiler. Romal Asker neydi? Bir Romal Asker, bir binay korumaktan ok daha fazlasn yapmtr. Asker kelimesi Roma Lejyonunun asker birliini ifade etmektedir. Bu birlikler muhtemelen saldr ve savunma amal tasarlanm en byk sava makineleriydi. Romal askerin nemini anlamaya yardmc olacak bir kaynak, Flavius Vegitius Renatustur. Arkadalar onu Vegitius olarak arrlard. Mesihin zamanndan bir ka yzyl sonra yaam askeri bir tarihi olan Vegitius, Roma ordusunun disiplin asndan bozulmaya balad zamanlarda yaamtr. Roma mparatoru Valentiniana bir el kitab yazarak, Mesihin zamannda Romallar tarafndan kullanlan saldr ve savunma yntemlerini uygulamas iin onu tevik etmeye almtr. Romallarn Askeri Kurumlar (The Military Institutes of the Romans) adl bu eser gnmzde bir klasiktir. Vegitius, Mesihin zamannda Roma ordusunun zellikleri olan verimlilik ve gce geri dnn grmek istiyordu. Bu ordular glyd, nk ok iyi derecede disiplin edilmilerdi. Vegitius kitabnda yle diyor: Savata zafer, tamamen katksz cesarete dayal deildir; sadece yetenek ve disiplin bunu emin klacaktr. Romallarn dnyay fethetmelerini salayan eyin . . . devaml askeri eitim, kamplarnda disipline tamamen uymalar ve yorulmak bilmeyen bir ekilde, dier sava sanatlarn gelitirmekten baka bir ey olmadn buluyoruz. ki mkemmel kaynak daha var. Indiana niversitesinden Dr. George Currie doktora tezini Romal askerler zerine yapm ve Dr. Smith, Yunan ve Roma Antik alar Szl (Dictionary of Greek and Roman Antiquities) balkl bir szl yayna hazrlamtr.

Roma Askerinin Gc
Bu ve baka kaynaklar Roma asker birliinin bir, iki ya da adamdan oluan bir kuvvet olmadn vurgulamaktadr. Mesihi hor gren kiiler tarafndan yaplm olan resimlerde, mezarn etrafnda tahta mzraklar kullanan, mini etekli, bir ya da iki kii gsterilmektedir. Bu gln bir eydir. Bir Roma asker birlii, 4 ila 16 kii arasnda bir gvenlik kuvvetiydi. Her bir adam 2 metrelik bir alan korumak iin eitilmiti. Her bir kenarnda 4 adam bulunan 16 kiilik bir kare, 32 metreyi bir tabur askere kar korumas ve elde tutmas beklenirdi. Normalde yaptklar uydu: Koruduklar eyin nne hemen 4 tane adam yerletirilirdi. Dier 12 kii, onlarn nnde balar ie bakacak ekilde bir yarm daire oluturarak uyurdu. Bu birliin koruduu eyi almak isteyen hrszlarn nce uyuyanlarn zerinde yrmesi gerekirdi. Her drt saatte bir, drt kiiden oluan baka bir grup uyuyanlar uyandrp, nbet teslimi yaparlard. Bu ekildeki bir dnm devaml olarak uygularlard. Tarihi Dr. Paul Maier yle yazmaktadr: Petrus, Herod Agrippa tarafndan hapsedildiinde (Elilerin leri 12), drder kiilik drt takm askerin gzetimi altnda tutuluyordu, bylece bir hapishanenin dnda olmas gereken en dk say on altdr. Antik alarda askerler her zaman nbetlerde uyurlard. Bu yzden [onlar uyandrmadan] onlarn uyuyan yzlerinin tamamnn stne basmadan, bir parti yapmak hemen hemen imkanszdr.142

41

Bakhin Rvet Teklif Ediyor

Matta bile unlar yazdnda, bunun ok kiilik bir kuvvet olduunu kaydetmektedir: Kadnlar daha yoldayken, nbeti askerlerden bazlar kente giderek olup bitenleri bakhinlere bildirdiler.143 Bu noktada bir eletirmen yle diyebilir: Gryorsun ya, bakhine gittiler. Bu onlarn Tapnak askerleri olduunu gsterir. Yaz ok ak, bununla birlikte, bakhine gitmelerinin sebebi onun Romal yetkililere sznn gemesi ve bunun da boyunlarn kurtarmak iin tek arelerinin olmasdr. Bakhin onlara rvet vermeyi teklif ediyor (eer Tapnak askerleri olsalard bu alay konusu olurdu). Onlara para verdi ve insanlara ne sylemeleri gerektiini onlara anlatt. Haberler Pilatusa ulatnda, onlar ldrlmekten kurtaracan syledi. Normalde lm cezasna arptrlrlard, nk mezar korurken uyuya kalmlard. Valinin ikna edilmesinin gereklilii kayda deerdir nk tarihte ister laik, ister Yahudi, Hristiyan olsun Roma valisinin Tapnak polisiyle bir iinin olduunu hi bir kaytta bulamadm. Mezardaki nbetiler Tapnak askerlerinden olmu olsayd bile, gvenlik bundan daha az olmayacakt.

Bir Sava Makinesi

T.G. Tucker, Neronun ve Aziz Pavlusun Roma Dnyasnda Yaam (Life in the Roman World of Nero and St. Paul) adl kitabnda, bu askerlerden birini yle tanmlyor: Gsnn stnde, omuzlarnda kapakklar olan, ember gibi deri tabakalarla kapl ya da belki de demir ya da bronzdan pullarla kapl bir korse giyerdi. Kafasnda sssz, saks eklinde bir mifer ya da demirden bir takke olurdu. Sa elinde mehur Roma mzran tard. Bu salam silah, 2 metreden uzun, tahta bir gvdeye oturtulmu keskin bir demir utan olumaktayd ve bununla ya bir sng gibi ya da bir cirit gibi hcum eder ve yakn mesafe dvlerde de klcn kullanrd. Sol kolunda farkl ekillerde olabilen bir kalkan vard. Kalkan sadece elde tanmyor, sa omuz zerinden bir kemerle de destekleniyor olabiliyordu. Kalkann engellememesi iin kl kesmekten ok saplamak iin kullanlan, 1 metreye yakn uzunluktaki bir silah sol omuzun zerinden geen bir kemerle sa tarafta aslyd. Asker sol tarafnda, kuanda, bir kama tayordu.144 .S. ikinci yzyln Grek tarihisi olan Polybius, btn bunlara ek olarak yle yazmaktadr: Adamlarn balarnda yarm metre yksekliinde, tanesi yukar kaldrlm mor ve siyah tylerden yaplm bir ta bulunmaktayd. Dier silahlarla bunlar balarna taktklarnda, gerekte olduklarndan iki kat daha byk gzkyorlard. Grnleri dikkat ekiyordu ve dman korkutuyordu. En dk snftaki adamlar 40 cm2 byklnde bronz bir plaka kullanyorlard. Bunu gslerinin stne yerletiriyor ve adna kalp koruyucusu diyorlard. Bu onlarn silahlarn tamamlyordu. Ama bunlar 10000 drahmiden daha fazla deerde olduklarndan, kalp koruyucusunu kullanmaktansa, geri kalan malzemelerle birlikte bir zrh tabakas kullanyorlard.145

Sert Bir Disiplin

Tucker, bir askerin birliine katldnda unlarn olduuna dikkati ekmektedir: Asker ba komutann, imparatorun btn emirlerine sadakatle itaat edeceine dair, imparatorun emrindeki yakn memurlar nnde resmi bir ant imek zorunda kalrd. Bu and

42

her yl Ocak aynn birinde ve imparatorun tahta knn yldnmnde tekrar etmesi gerekirdi.146

GVENLK NLEMLER 7 Roma Mhr

Matta; Onlar da askerlerle birlikte gittiler, ta mhrleyip mezar gvenlik altna aldlar diye kaydetmektedir.147 A.T. Robertson, bunun sadece grevde olan Romal askerlerin nnde yaplabileceini sylemektedir. Vegitius da ayn eyi sylemektedir. Bu prosedrn amac herhangi birisinin mezarn iindekileri kartrmasn engellemek iindir. Asker, mezar inceledikten ve ta yerine yuvarladktan sonra, tan bir bandan dierine bir ip yerletirilirdi. Balkla her iki ucu tutturulurdu. Son olarak, balk yn Roma valisinin resmi mhr ile damgalanrd. Bunun benzeri Danielde grlmektedir: Bir ta getirip ukurun azna koydular. Daniel'le ilgili hibir ey deitirilmesin diye kral hem kendi mhr yzyle, hem soylularn mhr yzkleriyle ta mhrledi.148

Mhrn Amac
Hindistan bakanlar kurulunun bir yesi olan Cambridge niversitesinin eski sivil hukuk profesr Henry Sumner Maine, Roma mhrnn hukuksal otoritesi hakknda bahsederken unlar sylemiti: Antik alardaki mhr, otoritenin bir ekli olarak grlmekteydi. Bir eyi teyit etmek; basite onun gerek ya da hakikat olduunu ispatlamak anlamna gelir. Bylece sann mezarndaki bu mhr, sann bedeninin gerekten orada olduunun ak bir gstergesidir. Buna ek olarak, bu mhrn Roma mhr olmasndan dolay, Onun bedeninin Roma mparatorluunun kanunlar ve kuvvetiyle ekyalara ve mezar hrszlarna kar korunduunu tasdik etmektedir. Mezarn giriindeki ta kaldrmaya alan her hangi birisi mhr kracakt ve bundan dolay Roma kanun ve gcnn gazabna maruz kalacakt.

Mezar Hrszlar Uyarld

Nasrada mermer bir levha ok ilgin bir kitabeyle kefedildi: Mezar hrszlar iin bir uyar. Greke yazlmt ve yle diyordu: Sezarn Emri. Mezarlarn ve kabirlerin, atalar veya ocuklar ya da evlerinin yelerinin kltleri iin onlar yapanlar iin daima dokunulmam kalmas benim ltfumdur. Eer, bununla birlikte, birisi bir bakasn onlar yok etmekle sularsa ya da gmleni mezardan karrsa, ya da onlar yanltmak amacyla kt bir niyetle baka bir yere naklederse ya da mhr veya dier talardan birini yerinden karrsa, bu kiilere kar bir yarglama yaplmasn emrediyorum, tanrlara sayg ve lmllerin kltne olan hrmete binaen. Onlar rahatsz etmek kesinlikle herkese yasak olsun. Rahatsz eden kiinin mezar kurallarn ihlal etmekten dolay lm cezasna arptrlmasn istiyorum.149 Maier unu gzlemliyor: Mezar ihlalini kapsayan btn Roma fermanlar sadece byk para cezas vermektedir. Roma hkmetinin cezay zellikle Filistinde daha sert olarak uygulamasna ve Nasra ve evresine bir ilan dikmesine ne gibi bir ihlalin neden olduu merak konusudur.150 Mesihin diriliiyle meydana gelen karkla tepki olarak da olmu olabilir.

43

zet
Yahudiler ve Roma valisi Pontius Pilatus, bir ok dini ve siyasi nedenden dolay Mesihi ldrmlerdir. Onun l ve gml kalmasndan emin olmak iin alt gvenlik nlemi alnmt: 1. Mesih, imdiye kadar tasarlanm en zalim ve en korkun idam cezas yntemlerinden biri olan, armha gerilme ile ldrlmt. 2. Mesihin bedeni, kayaya oyulmu salam bir maara mezara gmlmt 3. Yahudilerin hassas geleneklerine gre Mesihin bedeni, 50 kilodan fazla baharatla kaplanmt. 4. Mezarn giriine yuvarlanm olan tan arl 2 ton civarndayd. 5. imdiye kadar grlm en etkili sava birlii olan bir Roma asker birlii, sann mezarn korumak iin grevlendirilmiti. 6. Mezar, Romann resmi yetkisi ve iareti olan bir mhrle kapatlmt.

44

4. BLM DKKATE ALINMASI GEREKEN ETKENLER

Eer btn kantlar dikkatlice ve adilce incelenirse; tarihsel aratrma ilkelerine gre sann gmld mezarn, ilk Dirili sabahnda bo olduu sonucu gerekten hakl kar. Bu iddiay rtebilecek en ufak bir kant bile edebiyat kaynaklarnda, yaz biliminde ya da arkeolojide halen bulunamamtr. Paul Maier Tarih Profesr Dirilie inanmamn ksmen sebebi, bir dizi etkenin onsuz anlalmaz olmasdr. A.M. Ramsey Canterbury Bapiskoposu

Bir ey oldu. Hemen hemen 2000 yl nce, tarihin ynn ..den .S.ya deitiren bir ey oldu. (ngilizcede sadan nce (B.C. - Before Christ) Mesihten nce ve sadan Sonra (A.D. - Anno Domini Latince) Mesihin yl anlamndadr.) Bu bir ey o kadar heyecan vericiydi ki, biri hari hepsinin ehit olduu 11 kiinin yaamlarn tamamen deitirmiti. Bu bir ey, bo bir mezard! yle bir bo mezar ki, Kudsn merkezinden 15 dakikalk bir yryle bo olup olmad onaylanabilirdi. 2000 yl sonra bile insanlk, bo mezar ve sa Mesihin dirili grnlerini unutmu deil. Eer Mesih ve Onun diriliinin etrafndaki olaylara nedenler bulmak istiyorsanz, nceden kestirilemeyen baz etkenlerle uramanz gerekir. Yahudiler ve Romallar, sann l ve mezarda olduundan emin olmak iin aldklar nlemlerle kendilerini kandrmlard demek isteyebilirsin. Bu gvenlik nlemleri; yarglama, armha germe, gmme ilemleri, mezara yerletirme, mhrleme ve Mesihin mezarnda nbet tutma, eletirmenlerin Mesihin lmden dirilmediini savunmalarn ok fazla zorlatrmtr. u etkenleri inceleyin:

Etken 1 : Krk Roma Mhr

lk belli olan etken, Roma mparatorluunun gc ve otoritesi adna konmu olan mhrn krlm olmasyd. Mhr krmann sonular ok iddetliydi. Roma mparatorluunun FBI ve CIAsi, sorumlu kii ya da kiileri bulmak iin hemen grev bana arlrd. Yakalandklarnda, bu otomatik olarak ba aa armha germe cezasna arptrlmalar anlamna geliyordu. Barsaklar boazlarna gelirdi. Bu yzden insanlar

45

mhrn krlmasndan korkarlard. Eliler bile korku belirtileri gsterdiler ve kendilerini gizlediler. Petrus dar kt ve Mesihi kere reddetti.

Etken 2 : Bo Mezar
Diriliten sonra belli olan dier bir etken de, bo mezard. Mesihin elileri Atinaya ya da Romaya, Mesihin lmden dirildiini yaymak iin gitmediler; eer retileri yanl olsayd, mesajlarnn kabul grmeyecei yer olan Kuds ehrine geri dndler. Eer mezar bo olmasayd, dirili Kudste bir an iin bile iddia edilemezdi. Dr. Paul Maier diyor ki, Hristiyanlk ilk olarak nerede balad? Buna verilecek cevap u olmal: Dnyadaki tek bir noktada Kuds ehrinde. Eer sann mezar hl dolu olsayd, bu balamas gereken en son yer olurdu. nk birisinin l say gstermesi, Onun varsaylan diriliiyle alevlenmi, yeni balam olan Hristiyanln kalbine kazk akard. Dirili gnnden sonraki yedi hafta boyunca Kudste olanlar, sadece sann bedeninin, Yusufun mezarnda olmamasyla olabilirdi. Eer sann bedeni mezarda olsayd, Tapnak kurumu, Aramatyal Yusufun mezarna ksa bir gezinti yapp, Delil A zerindeki rty kaldrarak, Hristiyanl kolayca durdururdu. Bunu yapmadlar, nk mezarn bo olduunu biliyorlard. Yetkililerin Elilerin bedeni ald eklindeki aklamalar, mezarn gerekten bo olduunu kabul etmeleri anlamndadr. 151 Tarihsel Dorulama Bo bir mezarn olduu gereini kabul eden hem Roma hem de Yahudi kaynaklar bulunmaktadr. Bu kaynaklar, Yahudi tarihi Josephustan tutun da, Toledoth Jeshu diye adlandrlan beinci yzyl Yahudi el yazmalarna kadar eitlilik gstermektedir. Maier bununla ilgili yle diyor: En kuvvetli tarihsel kantlardan olan dmana ait bir kaynaktan olumlu bir delil. Bunun asl anlam; eer bir kaynak, kendisinin taraf olmad bir gerei kesinlikle kabul ederse, o zaman bu gerektir.152 Mezarn bo olduunu iddia eden ilk kar gr, bedeni elilerin ald grdr.153 Sanhedrinin yelerinden olan Gamalielin ileri srd fikre gre, ilk Hristiyanlk hareketi Tanr tarafndan yaplmtr;154 eer mezar bo olmasayd ya da Sanhedrin Mesihin bedeninin nerede olduunu bilseydi bunu yapamazd. Justin Martyr bile Dialogue with Trypho (Trypho ile diyalog) eserinde, Yahudi yetkililerinin bo mezar hikayesini etkisiz hale getirmek iin, Onun takipilerinin bedeni alm olduu iddiasyla Akdeniz dnyas boyunca zel temsilciler gnderdiklerini nakletmektedir. Eer mezar dolu olsayd, neden Yahudi yetkilileri Romal nbetilere rvet verip alnm beden aklamalarn yayma gerei duymu olsunlar? Tarihi Ron Sider u sonuca varmtr: Eer Hristiyanlar ve onlarn Yahudi dmanlar, mezarn bo olduu konusunda gr birliindeyseler, mezarn tarihsel bir gerek olarak bo olduu gereini kabul etmek dnda bir seeneimiz kalmamaktadr.155 Tom Anderson, California Trial Lawyers Association of Trial Lawyers of America (Amerika Duruma Avukatlarna bal Kaliforniya Duruma Avukatlar Dernei)nin kurucu bakan, diyor ki: Mesihin lmden dirilmemi olduunu varsayalm. Yazl kaytlarda bulunan yzlerce kiiye grnnn sahte olduunu varsayalm. Ortaya bir soru atmak istiyorum. Sizce bu kadar iyi ilan edilmi olan bir olayda bir tarihinin, bir ahidin, bir muhalifin Mesihin bedenini mezarda grdn tarihsel kayt olarak kaydetmesi mantkl olmaz myd: Dinle, mezar grdm bo deildi! Bak, oradaydm, Mesih lmden dirilmedi. Aslnda Mesihin bedenini grdm. Konu dirili kart tankla gelince tarihin sessizlii sar edicidir.156

46

Gl Kant Paul Maier unu gzlemliyor: Eer btn kantlar dikkatlice ve adilce incelenirse, tarihsel aratrma ilkelerine gre, sann defnedildii Aramatyal Yusufun mezarnn, ilk Dirili sabahnda bo olduu sonucu gerekten hakl kar. Bu iddiay rtebilecek en ufak bir kant bile edebiyat kaynaklarnda, yaz biliminde ya da arkeolojide halen bulunamamtr.157 Bo mezar, gnmze kadar yalanlanamamtr. Bo mezar, Mesih sann diriliinin sessiz tandr.

Etken 3 : Byk Ta Hareket Etti

O Pazar sabah mezara yaklaan insanlar ilk etkileyen ey, mezarn giriinin nnde bulunan birbuuk ile iki ton arasndaki tan tuhaf pozisyonuydu. ncildeki btn yazarlar byk tan hareket etmi olduundan bahsetmektedirler. Yoku Yukar rnein Matta 27de Mezarn giriine byk bir ta yuvarlayp denmitir. Burada yuvarlamak iin kullanlan Greke kelime, kulio kelimesidir. Markos ayn kk kelimeyi (kulio) kullanmtr. Aslnda Markos, 16da tan diriliten sonraki konumunu aklamak iin bir edat eklemitir. Grekede, ngilizcede olduu gibi, bir fiilin ynn deitirmek ya da etkisini arttrmak iin bir edat eklenir. Markos yukar ya da yukarya doru anlamna gelen ana edatn ekledi. Bylece anakulio u anlama gelebilir: Bir eyi yoku yukar ya da yukar eimli bir yere yuvarlamak. Markos iin, bu fiili kullandna gre, mezarn kapsna doru inen bir yokuun ya da eimin olmas gerekiyordu.

Uzakta
Aslnda, ta o kadar yokuun yukarsnda bulunuyordu ki, Luka ayn kk kelimeyi (kulio) kullanmtr. Fakat farkl bir edat eklemitir; apo. Apo, Greke szlklere gre, belli bir uzaklkta anlamndaki bir eyden ayrlma demektir. Bu balamda apokulio bir objeyi baka bir objeden ayrma ya da uzaklatrma anlamnda yuvarlamak anlamndadr. imdi, tan mesafe anlamnda uzaklatrldn grdkleri ey nedir? Markos 16ya geri dnelim. Pazar sabah kadnlar mezara geliyorlard. Bekle bir dakika! Neden bu kadnlar Pazar sabah mezara geliyorlard? diyebilirsin. Sebeplerden birisi, bedeni kefenin zerinden baharat ve parfm karmyla meshetmek iindir. Bir bakas Neden Romal gvenlik grevlileri mezar korurken gelmek istemi olabilirler? diye sorabilir. Bu ok basit. Kadnlar grevlilerin bedeni incelemediklerini ve mezar Cumartesi leden sonraya kadar mhrlediklerini bilmiyorlard. Cuma gn bedenin zel bir gmlme alannda hazrlandn izlemilerdi. Beytanyann d mahallesinde oturuyorlard ve bu yzden Romallarn ve Yahudilerin Mesihin gmlme alanna fazladan gvenlik yerletirdiklerini bilmiyorlard. imdi tekrar Markos 16ya geri dnelim. Kadnlar Aralarnda, Mezarn giriindeki ta bizim iin kim yana yuvarlayacak? diye konuuyorlard. Burada giri iin Greke kelimeyi kullandlar. Mantkl, deil mi? Ama, oraya vardklarnda, o kocaman tan yana yuvarlanm olduunu grdler ve burada 47

Grekedeki giri kelimesini kullanmamlar, tan mezardan yana yuvarlandn belirtmiler. Bylece apokulio burada mezardan belli bir mesafede anlamna gelen uzakta anlamnda kullanlm. Kaldrlm ve Tanm Aslnda bu ta, mezardan yoku yukar yle bir pozisyondayd ki, Yuhanna (20. blm) baka bir Greke kelime kullanmak durumunda kalm: Airo. Arndt ve Gingrish Szlne gre; bir eyi kaldrp baka yere tamak anlamna gelmektedir. imdi, size unu soruyorum, eer eliler mezara girmek isteseydi, sessizce muhafzlarn etrafnda dolap ta kenara yuvarlayarak bedeni almaktansa, neden birisinin ta kaldrp uzaa tam grnts veren bir pozisyona, btn girii kaplayan bir buuk ile iki ton arasndaki ta yoku yukar hareket ettirmi olsunlar? Askerlerin tan hareket ettiini duymamalar iin sar olmalar gerekirdi.

Etken 4 : Romal Askerler Firar Ediyor

Romal askerler katlar. Sorumluluklarndaki alan terk ettiler. Bunun iyice aklanmas gerekmektedir, nk Romallarn askeri disiplini olaanst iyiydi. Digest Yaztnn 49. maddesinde Justin, lm cezas gerektiren btn sulardan bahsetmektedir: Gzcnn dmanla ibirlii yapmas (-3.4), askerlikten kama (-3.11; -5.1-3), birisinin kolunu kaybetmesi veya zarar vermesi (-3.13), sava zaman itaatsizlik (-3.15), sur veya kale duvarn ap gemek (-3.17), ayaklanma balatmak (-3.19), bir subay korumay reddetmek, veya ordugh terk etmek (-3.22), askerlik yapmas gereken kiinin grevden kamas (-4.2), cinayet (-4.5), yksek rtbeli birisine el srmek veya bir generale hakaret etmek (-6.1), dierlerine rnek olacak bir kaa liderlik etmek (-6.3), dmana planlar ifa etmek (-6.4;-7), asker arkadalarndan birisini klla yaralamak (-6.6), geerli bir sebep olmadan kendisini ie yaramaz duruma getirmek veya intihara kalkmak (-6.7), gece nbetini terk etmek (-10.1), Yzbann malzemelerine zarar vermek veya cezalandrlrken onunla tartmak (-13.4), nbet yerinden kamak (-13.5) ve huzuru bozmak (-16.1). Yukardaki listeye uyuya kalma da eklenebilir. Grevini yerine getirmemi olan asker belli deilse, o zaman nbeti taburun grevini yerine getirmemesi yznden lmle cezalandrlacak olan semek iin kura ekilirdi.

Canl Canl Yaklma

Askere lm cezas verme ekillerinden birisi de, onu soyup giysileriyle tututurulmu olan bir ate iinde canl canl yaklmasyd. Btn birlik, balarndaki bu tehditle kesinlikle uyuya kalamazd. Eer mezar bo olmasayd, askerlerin yerlerini hibir zaman terk etmeyecekleri ve de bakhine gitmeyecekleri gereine, Roma disiplin ve gvenliinin tarihi tanklk etmektedir. Komutanlarnn gazabndan ve lm ihtimalinden olan korkular, ilerinin en ufak detaylarna ok dikkat etmeleri anlamna geliyordu. Romallarn askeri disiplinlerini dikkatlice incelemi olan Dr. George Currie, cezalandrlma korkusunun (zellikle gece nbetlerinde) grevde kusursuz dikkati saladn sylemektedir.158

Cezalandrlma Korkusu
Dr. Bill White, Kudsteki Mezar Bahesinde grevli. Sorumluluklar dirili ve takibindeki ilk gnden sonraki olaylar epeyce derinlemesine ett etmesine neden olmu. 48

White, Yahudilerin Romal askerlere rvet teklif etmesi konusunda baz nemli gzlemlerde bulunuyor. Eer ta kolayca mezarn bir yanna yuvarlanm olsayd, ki bu mezara girmek iin gerekliydi, o zaman askerlerin nbetteyken uyumu olmalar sulamalar ve ar bir cezaya arptrlmalar hakl olurdu. Eer askerler depremin mhr krdn ve titreimden dolay tan yana yuvarlanm olduunu syleyerek itiraz etselerdi, korkaklk olarak adlandrlabilecek bir harekette bulunduklarndan dolay yine de cezalandrlmaya maruz kalrlard. Ama bu ihtimaller olayda gemiyor. Bakhinin askerleri cezalandrmasn imkansz klan baz inkar edilemez kantlar vard. Yahudi yetkilileri olayn getii yeri ziyaret etmi ve ta incelemi olmallar. Adamlarn tan hareket ettirilmesine izin vermelerinin bir insan iin imkansz olduunu tan pozisyonundan anlam olmallar. Hibir kvrak insan zekas bir cevap ya da iftira bulamazd.Yahudi yetkililer bylece askerlere rvet verdiler ve bir eyleri rtbas etmeye altlar.159

Etken 5 : Kefen Bir Hikaye Anlatyor

Edebi anlamda, btn kar iddialara ramen, insan hayrete dren bir olaydan dolay mezar bo deildi. Mezar ziyaret ettikten ve tan yuvarlanm olduunu grdkten sonra, kadnlar koarak geriye dndler ve elilere anlattlar. Ondan sonra Petrus ve Yuhanna komaya balad. Yuhanna koarken Petrusu geti, mezara vardnda ieri girmedi. Eilip ieriye bakt ve o kadar artc bir ey grd ki, hemen inanmaya balad. sann bedeninin yatm olduu yere doru bakt. Orada bir vcut eklinde, hafife ie km ve bir trtln kozas gibi bir kefen vard. Herhangi birisinin iman etmesi iin bu yeterliydi! Bunu hibir zaman unutmad! Elilerin aklna taklan ilk ey bo mezar deildi. Onlarn aklna taklan ey, bozulmam bir ekilde ve pozisyonda duran kefendi.

Etken 6 : Grnleri Onayland

Diriliten sonraki ilk karmaadan sonra Mesih canl olarak grnd. Hatrlanacak lke Tarihteki bir olay incelerken, olaylar hakkndaki gerekler yaynlandnda, olaya karm olan ya da ahit olmu olan yeterli sayda insann yayor olup olmamalarn aratrmak nemlidir. Bu yaynlanan raporun doruluunu ispatlamak iin yararldr. Eer kii says tatmin ediciyse, olay ak olarak tespit edilebilir. rnein, eer hepimiz bir cinayete tank olursak ve polis raporu bir hafta iinde uydurulmu yalanlardan oluursa, ahit olarak hepimiz bunu yalanlayabiliriz. Dier bir deyile, bir olay hakknda bir kitap yazldnda, eer olaylar kayda alnrken olaya yeterli sayda ahit olmu ya da olayda rol alm kiiler raporun yazld srada yayorsa, raporun ieriinin tutarll onaylanm olur. Mesihin diriliinden sonra kiilere grnmesi incelenirken ok nemli baz etkenler gzden kamtr. Bunlardan ilki, o ilk Pazar sabahndan sonraki Mesihi gren byk saydaki insanlarn tankldr. Elli Saatlik ahitlik

49

Mesihin diriliinden sonraki ilk kayt Pavlus tarafndan tutulmutur.160 Eli, Mesihin bir kerede 500den fazla kiiye grnd gereini okuyucularna bildirmektedir. Pavlus onlara, bu insanlarn byk bir ksmnn yayor olduunu ve sorgulanabileceklerini hatrlatyor. Ohio-Oxforddaki Miami niversitesinde yardmc tarih profesrl yapmakta olan Dr. Edwin M. Yamauchi unun altn iziyor: Tarihsel bir kant olarak listeye [ahitlerin] zel bir yetki veren ey, bahsedilen 500 imanl kardein byk ounluunun hl yayor olmasdr. Aslnda Pavlusun sylemek istedii udur: Bana inanmyorsanz, onlara sorabilirsiniz. Olaydan sonraki 30 yl ierisinde samimi kabul edilen bir mektuptaki byle bir iddia, yaklak 2000 yl nce olanlar iin olduka gl bir kanttr. 161 imdi, lmnden ve gmlnden sonra kendisini dirilmi olarak gren 500 kiiyi ele alalm. Bu kiileri bir mahkeme salonuna koyalm. Eer bu 500 kiiden her biri, sorguya ekilmeleri de dahil, sadece 6 dakika boyunca tanklk etmi olsalard, bunun 50 saatlik ilk elden grg tankl olacann farknda msn? Bu tankla dier bir ok grg tanklarn ekleyerek tarihteki en byk ve en tarafl mahkemeyi elde edersin. eitli nsanlar Mesihin diriliten sonraki grnlerinin eitli yerleri ve insanlar iermesi sklkla gzden kaan ikinci etkendir. Wheaton niversitesinden profesr Merrill C. Tenney yle yazyor: Bu grnlerin bire bir ayn olmamas dikkate deerdir. Onlardan herhangi ikisi bile birbirine tam olarak benzememektedir. Mecdelli Meryeme olan grn sabahn erken saatlerinde oldu; Emmausa giden yolculara leden sonra; elilere de muhtemelen hava karardktan sonra grnd. Meryeme ak havada grnd. Meryem Onu grdnde yalnzd. Eliler bir arada bulunuyorlard. Pavlus, Mesihin bir kerede 500den fazla kiiye ayn anda grndn yazmtr.162 Tepkiler de eitliydi. Meryem duygularna yenik dmt, eliler korkmutu. Tomas, Mesihin dirilmi olduu gereinden inatla kukulanmaya devam ediyordu. sa kendisini aka gsterdiinde, Tomas Ona tapnd. Her bir durumun kendine zg bir ortam ve karakteristik zellikleri vard. Bu ortam ve zellikler dirilen Rabbin baz farkl niteliklerini aa kard.163 Hi kimse, hibir ekilde Onun grnlerinin birbirine benzediini syleyemez. (Grnlerinin detaylar iin EK-Bye baknz.)

Dman zleyiciler
Mesihin grnlerini yorumlamak iin ok nemli olan nc bir etken de, Onun dmanlarna ve inanmayanlara da grnm olmasdr. Mesihin lmnden ve gmlmesinden sonra sadece arkadalarna ve takipilerine grndn yazanlar ve syleyenleri grdm. Bunu kullanarak grg tanklarnn anlattklarnn ezici etkilerini hafifletmeye alyorlard. Fakat bu dorultudaki bir dn o kadar gln ki, yorumlanmay ok az hak ediyor. Hibir yazar ya da aydn Tarsuslu Saulu Mesihin bir takipisi olarak kabul etmez. Gerekler tam tersini gstermekte. Mesihi hor grd ve Mesihin takipilerine eziyet etti.164 Mesihin ona grn Pavlus iin hayatn altst eden bir deneyimdi.165 O srada Pavlus bir eli olmamasna ramen, daha sonra dirili gereinin en byk tanklarndan biri oldu. Mesihin kardei Yakupu dnn. ncildeki kaytlar imanl olmadndan bahsediyor.166 Dirili sonras Yakup kardeinin takipisi olmu ve zulm gren Hristiyanlar takmna katlmtr.

50

Neden? Davranlarnda byle bir deiime sebep olan neydi? Tarihsel aklamalar sann Yakupa da grnd eklindedir.167 Mesihin sadece kendi takipilerine grnd tartmalar byk ounlukla uydurmalardan gelmektedir ve uydurma tartmalar tehlikeli olabilir. Onun diri olarak kendilerine grnm olduu baz kiilerin de iman etmi olabilecei ayn lde mmkndr. Bu olay Kudsteki birok khinin iman etmesini de aklyor.168 Gereklerden haberdar olanlar Mesihin sadece nemsiz bir ka kiiye grnm olduunu syleyemez.

Etken 7 : nce Kadnlar Grd

Mesihin ilk olarak Elilere deil de kadnlara (Meryem ve dier kadnlar) grnm olmas dirili gereini dorulayc bir olaydr. Herhalde bu olay Mesihin yakn evresi olan eliler iin utan kayna olmu olmaldr. Muhtemelen kskanm bile olabilirler. Bununla birlikte Yahudilerin resmi kant prensiplerine gre kadnlarn tanklk etmesi geersizdir. Kadnlarn mahkemede tanklk etme haklar yoktu.

Gvenilmez Tanklk
Dr. Maierin baz doru gzlemlerine gre, madem ki kadnlarn tankl gvenilmez saylyordu, o zaman; Onbirlerin ilk tepkilerinin phe ve inanmama olmas anlalabilir. Eer dirili kaytlar uydurma olsayd, en azndan ilk ahitler olarak kadnlar hibir zaman bu hikayeye katlmazlard.169

51

ZET Dramatik diriliin gerei, tarihin ynn deitirdi. nsan, 2000 yl sonra ayn insan deil. sa Mesihin diriliini inkar etmek isteyen eletirmenlerin 7 tarihi gerei yeterli lde aklamalar gerekmektedir: 1. Mezardaki Roma mhrnn krlmasyla, Romann korkulan gc grmezlikten gelinmiti. 2. Hem Yahudiler, hem de Romallar mezarn bo olduunu kabul ettiler. 3. 2 tonluk bir ta Romal muhafzlar nbet tutarken, bir ekilde mezarn giriinden uzaklatrld. 4. ok iyi disiplin edilmi Romal askerler nbet yerlerinden katlar. Gerekten olanlar sylememeleri ve yalan sylemeleri iin Yahudi yetkililer tarafndan kendilerine rvet teklif edildi. 5. Bozulmam kefende artk bir beden yoktu. 6. Mesih dirildikten sonra 500 kadar kiiye, bir kerede, eitli durumlarda grnd. 7. Yahudilerin kadnlara olan gvenlerindeki dklk nedeniyle, dirili olayn uyduracak olanlar kadnlar hibir zaman birinci dereceden tank olarak semezlerdi.

52

5. BLM DENENM BRKA AIKLAMA

Tarihinin amac, nyargl fikirlerden ve onlardan kendi beenisine gre ayarlanm bir tarih ina etmek deil, aksine, en iyi kanttan tekrar oluturma ve kantn kendini anlatmasna izin vermek olmaldr. Philip Schaff Tarihi Kanta mmkn olduunca drste ve adilce yaklalmaldr. nyargl fikirlerle ve sonularla aratrmamza haksz hkm vermemeliyiz. Josh McDowell Yazar

Dikkate Alnmas Gereken ki lke

Bir ok teori, sa Mesihin diriliinin sahte olduunu gstermeye alrken gelimitir. Bu teorilerle ortaya kan bir ok insann herhalde iki beyni vard. Biri kayp, dieri de kayp olan aryor. Tarihilerin baz fikirlerini yaratabilmek iin, tarih kart olmalar gerekmektedir.

Btn Etkenleri Gz nnde Bulundur

lk dirili gnnde olanlar gzden geirildiinde, iki ilkeyi gz nnde bulundurmak gerekiyor. Birincisi, Mesihin diriliini oluturan btn etkenlerle ilgili teoriler ve alternatif aklamalar hesaba katlmaldr. Kantlarn ndaki eitli alternatif teorilere dair Londra niversitesinde leri Dzey Hukuk almalar Enstits bakan olan J.N.D. Anderson unu vurgulamaktadr: Kantlarn bir btn olarak gz nnde bulundurulmas gerektii vurgulanmaldr. Bu tankl oluturan etkenlerin biri ya da dierleri zerinde alternatif aklama bulmak nispeten daha kolaydr. Ama byle aklamalar, tanklktaki dier etkenlerle de uyumad srece deersizdirler. Birok farkl teori, ki bunlardan bazlar akla yatkn bir ekilde delilin baz blmlerine uygulanabilir ama anlalabilir bir ekilde uyumazlar, btne uyan o tek aklamaya alternatif oluturamazlar. 170

nyargl Olmayan Sonular

Tarihteki olaylar tarihsel olarak incelerken uygulanmas gereken ikinci anahtar ilke, kant nyargl bir sonuca zorla itmek deil, kantn kendi kendine konumasna izin vermektir. Tarihi Philip Schaff u uyarda bulunuyor: Tarihinin amac, nyargl fikirlerden ve onlardan kendi beenisine gre ayarlanm bir tarih ina etmek deil, aksine, en iyi kanttan tekrar oluturma ve kantn kendini anlatmasna izin vermek olmaldr.171

53

imdi, bu iki ilkeyi gz nnde bulundurarak, Mesihin diriliinin evresindeki olaylarn aklamalar olarak ne srlm olan eitli teorileri inceleyelim. ki temel alternatif var. Mesihin lm, gmlmesi ve diriliiyle ilgili olanlarn ya doal ya da doast bir aklamas var. gn sonra Mesihin mezar ya doluydu ya da botu. Be tane doal-aklama teorisi bulunmaktadr. Her biri gn sonra Mesihin mezarnn hl dolu olduunu ve dokunulmam olduunu iddia etmektedir. BLNMEYEN MEZAR TEORS Her eyi aklamak iin ortaya atlan ilk teorilerden biri mezarn bilinmedii teorisidir.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Beden Kimde?
Profesr Guignebert, aslsz iddiasn yle dile getirmektedir: Bilmediimiz bir gerek (byk ihtimalle eliler de daha iyisini bilmiyorlard), Mesihin bedeninin muhtemelen cellatlar tarafndan armhtan indirildikten sonra bir yerlere atlm olmasdr. dam edilen kiinin yeni bir mezara konmasndansa, bir ukura atlmas daha muhtemeldir.172 Bu teoriyi oluturabilecek sebeplerden birisi, armha gerilenlerin toplu bir ukura atldna yllarca inanlmasyd. Haziran 1968de Kudsn dndaki bir aile kabrinde bulunan Yohanan Ben Hagalgaln kalntlar, dorudan bu teorinin kalbine saplanmaktadr. nk Yohanan armha gerilmiti. Daha sonra da bir kabre gmlmt.

Teori Zayfl
Bu teori ayrca Mesihin gmlmesi ve dirili sonras olaylarnn ak tarihsel gereini tamamyla yok saymaktadr. Aramatyal Yusufun, bedeni kendi mezarna gtrdn ncil kaytlar gstermektedir. (Not: Bu toplu bir mezar yeri deildi.) Mesihin bedeni, Yahudilerin gmme adetlerine gre hazrlanmt. Kadnlar mezarn karsnda oturup ayrntlar izledi. Eer baz aklanamayan sebeplerden dolay eliler ve kadnlar Mesihin yatt mezarn yeri bilmiyor olsalard bile, kesinlikle Aramatyal Yusuf biliyordu. Onun kendi zel mezaryd. Bilinmeyen mezar teorisi yukarda bahsettiimiz her iki tarihsel aratrma gereklerine uygulanmada baarsz olmaktadr. Ayrca, Romallar mezarn nerede olduunu biliyordu. Oraya askeri bir birlik yerletirmilerdi.

54

YANLI MEZAR TEORS Bu aklama ilk teoriye benzemektedir. Bu iddiaya gre; Kadnlar Mesihi kutsamak iin Pazar sabah geri geldiklerinde, yanl mezara gitmilerdi.

MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Hangi Mezard?
Bu teoriyi ne srenlerden birisi olan profesr Lake diyor ki: Kadnlarn, Aramatyal Yusufun, Rabbin bedenini gmdn grdkleri mezarn, ziyaret ettikleri mezarn olduu konusunda tamamyla emin olduklar ciddi bir phe konusudur. Kudsn evresi birok ta mezarla doludur ve dikkat edilmezse bunlarn birbirinden ayrt edilmeleri ok zordur... Gmlme srasnda mezara ok yakn olduklar ok, kukuludur... Muhtemelen belli bir mesafeden izliyorlard ve Aramatyal Yusuf eli olmaktan ok Yahudilerin bir temsilcisiydi. Eer byleyse, bir ta mezar yaknndaki baka bir mezardan ayrt edebilecek ok az imkanlar vard. Bundan dolay, yanl mezara geldikleri ihtimali dikkate alnmaldr ve bu nemlidir, nk mezarn kapandn grdler, ak buldular... Eer ayn mezar deil idiyse, btn olaylar bir sraya giriyor. Kadnlar sabahn erken saatlerinde sann mezar olduunu sandklar mezara gelmilerdi. Kapal bir mezar bulmay umuyorlard, ama ak bir mezar buldular ve gen bir adam... yapacaklar ileri tahmin edip yanl yere geldiklerini sylemeye alt. O burada deil,Onu yatrdklar yeri grn dedi ve muhtemelen dier mezar iaret etti. Ama kadnlar yapmak istediklerinin ortaya kmasndan korktular ve katlar...173

Testi Geemiyor
Profesr Lakein teorisi bizim iki aratrma ilkemizin gereksinimlerini karlayamyor. ncelikle btn kantlar inkar ediyor. Ayrca teori, delilleri tamamyla nyargl fikirlere gre oluturuyor. rnein; onlara gre mezardaki gen adam kadnlara yle demektedir: O burada deil ama Onu yatrdklar yeri grn. Yaznn tamam yledir: armha gerilen Nasral sa'y aryorsunuz. O dirildi, burada yok. te O'nu yatrdklar yer.174 Olmayan gereklerle, edebi ya da tarihsel, her ne olursa olsun yanl mezar teorisi yandalar melein sylediklerini arptmaktadrlar. Melek yle demiti: O dirildi, burada yok.

Yanl Mezar

55

Bu parann dahil edilmesi iin gerekli olan edebi kant, Yeni Antlamadaki herhangi bir blm kadar kuvvetlidir. Her ne kadar yanl mezar teorisi akllca gelse de, bu teori O dirildi cmlesini keyfi olarak darda brakmaya dayanyor. Bu kadnlar 72 saatten daha az bir sre nce sann bedeninin gmld yeri dikkatlice renmilerdi (Matta 27:61; Markos 15:47; Luka 23:55). Bu halka ak bir mezarlktan ok, ahsa zel bir mezar yeriydi. Sizce, siz ya da ben, ya da o kadnlar, ya da akl sahibi herhangi birisi ok sevilen birisinin yatt yeri bu kadar abuk unutur mu?

Btn Dnya Yanl Mezara Gitti

Yanl Mezar teorisine inanmak iin sadece kadnlarn deil, Petrus ve Yuhannann, Yahudi Sanhedrin ve Romallar tarafndan takip edilen Yahudilerin de yanl mezara gittiklerinin sylenmesi gerekir. Ayrca o zaman askerlerin ve mezarn sahibi olan Aramatyal Yusufun da yanl mezara dndklerini de sylemek gerekir. Ve son olarak, melein de yanl mezarda grndn sylemek gerekir. Bu kadar sama bir teoriye inanmak epey inan (ya da kr inan) gerektirir. EFSANE TEORS Bazlar dirili kaytlarnn Mesihin zamanndan yllar sonra ortaya km efsaneler olduunu iddia etmektedir. Gerekte bu imkansz olurdu. Dirili kaytlar, orijinal grg tanklar tarafndan yaylm ve yazlmtr. Pavlus, orijinal grg tanklarndan yaklak 500nn halen yaadn .S. 56 ylnda yazmtr. Eer ncildeki kitaplar, dirili olayndan 200 ya da 300 yl sonrasna tarihlendirmek mmkn olsayd, o zaman bu teori akla yatkn olabilirdi. Ama gerekler asndan bakldnda bu, dibi olmayan bir kovaya benzemektedir.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Yanl Mezar

Biroklar, Yeni Antlama yazlarn sadan 100 yl sonrasna tarihlendirmeye altlar ama ok kt bir ekilde baarsz oldular. Western Michigan niversitesi Antik Tarih profesrlerinden Paul L. Maier yle yazyor: Hristiyanln Dirili efsanesinin uzun bir zaman zarfnda planland ya da olaydan uzun yllar sonra yazlm olduu iddialar gerek ddr.175 Yeni Antlama eletirilerinin ounu analiz eden William Albright yle yazmtr: Sadece tarihsel metotlardan ve perspektiften uzak bilginler byle bir speklasyon a kurabilirler. Baz eletirmenler bununla ncili kuatmaya almaktadr. Albrightn kendi sonucu yledir: 20 yldan 50 yla kadar geen zaman, temel ierikte ve sann sylemi olduu herhangi bir kelimede bir bozulmann olmas iin ok ksadr.176 Dr. J.N.D. Anderson

Efsane

56

yle bir sonuca varmaktadr: Grg tanklarnn kendileriyle grrken, efsanelerden bahsetmek anlamszdr.177 RUHSAL DRL TEORS Drdnc dolu mezar teorisi, Mesihin bedeninin mezarda rd ve Onun diriliinin ruhsal olduu teorisidir. Yahudilerin bak asyla bedensiz bir ruhsal dirili, hi bir ekilde dirili olamaz. Dr. J.W. Dranein gzlemlerine gre Yahudilikte u olduka kesindir ki, Yahudilerin genel dirili beklentileri aslnda mezara yerletirilmi olan bedenin ayn ekilde geri gelmesini kafalarnda canlandrmalardr.178 Drane unu anlatmak istemektedir: Genellikle aklda canlandrlan, bazen Yunan fikirleriyle badatrlan ruhsal bir dirilitir...179
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

sann kendisi ruhsal dirili teorisini tamamyla yok etmitir. rencileri Onu grdklerinde ok arm olduklarndan, bir ruh grdklerini sandlar. sa onlar azarlad; Ellerime, ayaklarma bakn; ite benim! Dokunun da grn. Hayaletin eti kemii olmaz, ama gryorsunuz, benim var.180 Daha sonra, takipileriyle balk yiyerek kemik ve etten olutuunu gstermeye devam etti. Matta, say grdklerinde ayaklarna sarldklarn ve Ona tapndklarn yazmaktadr.181 Bir ruhun ayaklarna sarlamazsn! Bu aklama bizim iki aratrma prensibimizi tamamen inkr etmektedir. Bu durumun etkenleri teoriye uymaya bile yanaamyorlar ve ne olduu hakknda nyargl bir sonuca zorlanyorlar. HALSNASYON TEORS nsanlarn Mesihi grdklerini zannetmesi teorisi, Mesihin diriliini aklamaya alan dier dolu mezar teorilerinden ok daha yaygndr. Gerekte, halsinasyon gryorlard. Bu ekilde btn dirili sonras grnler reddedilebilirdi.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

Ruhsal Dirili

Yanl Mezar

Efsane

BO

Ruhsal Dirili

Halsinasyon

Yanl Mezar

Efsane

57

Halsinasyonlarn Tanmlanmas
Mesihin farkl kiilere olan birok grnlerini evreleyen gereklerle bu halsinasyon teorisi uyum salayabilir mi? Halsinasyon kelimesi akln kendi bana gezinmesi, bo konuma, gevezelik etme anlamna gelen Latince alucination teriminin ngilizceletirilmi bir eklidir.182 Halsinasyon kelimesi, 19. yzyla kadar psikoloji ve tpta teknik bir terim olarak kullanlmamtr.183 Doktor Sarbin ve doktor Juhaz, halsinasyon kelimesinin muhtemelen 19. yzyldan gnmze kadar hi deitirilmeden gelmi olan psikoloji terimleri arasnda tek olduunu vurgulamaktadrlar.184 Amerikan Psikiyatri Derneinin resmi szl halsinasyon kelimesini, gerek bir d uyarcnn var olmamas durumunda sahte bir duygusal alglama olarak tanmlamaktadr.185 Psikiyatri Szl bunu u ekilde aklamaktadr: Bir d nesnenin var olmamas durumunda gsterilen alglama.186 Pennsylvania niversitesi Tp Fakltesinin Psikoloji Blmnden Dr. J.P. Bradynin yazd The Verdicality of Hypnotic Visual Hallucinations (Hipnotik Grsel Halsinasyonun Hkmleri) balkl bir makalesinde bunu objektif olarak varolmayan nesnelerin veya k huzmelerinin alglanmas olarak tanmlyor.187 Bu gibi eitli aklamalarn ve de psikolojik ve tbbi gzlemlerin hepsi, halsinasyonun balantl dsal bir objenin olmad bir durumda, grsel bir grm hareketi olduu konusunda fikir birliindeler. Optik sinirler herhangi bir d k dalgas veya eter titreimiyle uyarlmam, ama isel bir psikolojik nedenle uyarlmlardr.188 Doktor Sarbin ve Juhaz u konuda gr birliine varmlardr; karar veren kiinin bak asndan, halsinasyon gren kii hayal grmekte, ama gerekten grdn iddia etmektedir; var olmayan uyarcya bir karlk vermektedir. 189

Sadece Belirli Kiiler

Halsinasyon teorisi neden bu kadar zayf? ncelikle, birok psikiyatrisin ve psikoloun kabul ettikleri bir halsinasyonun olmas iin gerekenler eitli artlarla uyumamaktadr. Bu temel artlara gre, Mesihin grnlerinden halsinasyon olarak bahsetmek anlamszdr. Halsinasyon konusunda ilk prensip, genellikle sadece belirli trdeki insanlarn halsinasyon grd ve bu kiilerin, ounlukla ya paranoyak ya da izofren olduudur. Halsinasyon, bunlarn arasndan en ok izofren olanlarda daha ok grlr. Bununla birlikte Yeni Antlamada farkl gemilere sahip, farkl ruh hallerinde olan ve farkl dnen eitli insanlar mevcuttur. (Halsinasyon grdn iddia edenlerin durumlarnn geni bir tanm iin aadaki konulara baknz.)

ok Kiisel
Halsinasyon konusundaki ikinci prensip yledir; halsinasyonlar kiinin bilinaltyla ve gemi deneyimleriyle ilgilidir. Bu da ayn zamanda ikiden fazla kiinin ayn halsinasyonu grmesi ihtimalini ortadan kaldrr. Mesih, birok insana grnd ve bu grnlerinin tanmlar byk ayrntlar iermektedir. Bu ayrntlar psikologlarn gerek olarak tanmladklar ayrntlardr.

58

Ayrca Mesih dirildikten sonra grnd kiilerle birlikte yemek yedi.190 sa, sadece yaralarn gstermekle kalmad, yakndan incelemeleri iin onlar tevik etti.191 llzyon olduu sylenen bir kii, sizinle oturup yemek yemez ve farkl kiiler tarafndan kendi isteiyle incelenmez. Bir halsinasyon ok zel bir olaydr. Herhangi bir d kaynak ya da nesne olmadan tamamyla greceli bir deneyimdir. Eer iki kii, herhangi bir d kaynak ya da nesne olmadan ayn grm balatamyor ya da srdremiyorsa, o zaman ayn anda bunu 500 kii birden nasl yapt? Bu sadece halsinasyonun prensiplerine aykr deil, ayn zamanda kendi teorilerine ok gl bir engel tekil etmektedir. Biroklar halsinasyonlarn dirili mucizesinden daha byk bir mucize olabileceini iddia etmilerdir. Btn bunlar Mesihin grnlerinin halsinasyonlar olduu grn gln bir hale getirir.

Yanl Bir Tepki

Baka bir ilke de, bir illzyonun bir uyarm hissederken, yanl bir alglama veya yanl bir tepki olmasdr. Bu durum, Mesihi grm olanlar hakknda btn grnleriyle ilgili kaydettiklerimizle ters dmektedir.192

Elverili Olmayan artlar

Halsinasyonun bir dier prensibi de, ne zaman ve nerede olacaklarnn genellikle snrl olmasdr. Yeni Antlamadaki durumlarda elverili artlar bulunmamaktadr. Zaman da iin iindeydi. Bir keresinde 500den fazla insann da iinde bulunduu 15 farkl grn var. Zamanlarn ve yerlerin ne kadar ok eitli olduunu irdeleyelim: Bir grn, sabahn erken saatlerinde mezarda kadnlarayd. Dieri Emmausa giden yolda, gn nda, birka zel grmeydi. Bir dieri glde, sabahn erken saatlerindeydi. Aslnda Mesihin grn zamanlarnn ve yerlerinin eitlilii, bunlarn hayalden ibaret olduu hipotezine kar koymaktadr.

Olmayan Beklenti
Beinci prensip, halsinasyonun, diledikleri eyi ar bir istekle bekleyen ve mit eden insanlara gerek duymasdr. Bu ar istek ve mit beklentisi, halsinasyonun olumasn salar. Elilere baktmzda bekledikleri en son ey dirilitir. Dndkleri ey, Mesihin armha gerildii ve gmlddr.... Bu byle bitti. Son zamanlarn teologlarndan olan Paul Little, halsinasyon grdkleri iddia edilenlerin beklenen davranlar hakknda keskin bir gzlemde bulunuyor: Meryem, ilk Dirili Pazarnn sabah mezara elinde baharatlarla geliyor. Neden? Sevdii Rabbin bedenini kutsamak iin. Onu lmden dirilmi olarak beklemedii olduka aktr. Aslnda, Rab sonunda elilerine grndnde korkmulard ve bir hayalet grdklerini zannetmilerdi.193

Yeterli Olmayan Zaman

Halsinasyonlar genellikle fark edilebilir bir dzende, uzun bir zaman zarfnda gerekleir. lgin olan, bu prensibi Yeni Antlamadaki duruma uyguladmzda, grnlerin aniden bitmesidir. Mesihin, Pavlusa olan grn hari, ki onun artlar tamamen farklyd, hepsi birden ayn anda bitti.

59

Gereklerle Uyumuyor
Son ilke de, halsinasyonun hi bir gerek bak as ve hi bir objektif doruluunun olmaddr. Bo mezar, krk mhr, muhafz alay ve zellikle bakhinlerin hareketleri konusunda halsinasyon teorisinin hi bir aklamas yoktur. Eletirmenlerin halsinasyon konusundaki aklamalarnn basitlii konusunda ikna oldum. Yukardaki be teori (bilinmeyen mezar, yanl mezar, efsane, sadece ruhsal dirili ve halsinasyon), mezarn kendisinin dokunulmam olduu ynnde dirilii aklamaya alan doalc denemelerdir.

60

ZET sa Mesihin diriliinde olanlar aklamak iin iki nemli ilke takip edilmelidir. 1. Aklama, dirili olaylarn evreleyen btn etkenler iin geerli olmaldr. 2. Kantlar, baz nyargl sonulara uymaya zorlanmamaldr. Tarih boyunca, mezarn dolu olduuna dayanarak dirilii aklamaya alan 5 doal teori gelitirilmitir: A. Bilinmeyen Mezar Teorisi; cellatlarn bedeni muhtemelen bilinmeyen bir mezar ukuruna attn iddia etmektedir. B. Yanl Mezar Teorisi; elilerin bo olan baka bir mezar Mesihin mezar sandklarn sylemektedir. C. Efsane Teorisi; Mesihin dirilii hakknda anlatlanlarn yllar sonra ortaya atldn iddia etmektedir. D. Ruhsal Dirili Teorisi; Mesihin diriliinin sadece ruhsal olduunu, bedenin mezarda rdn iddia etmektedir. E. Halsinasyon Teorisi; Mesihin dirili sonras btn grnlerinin halsinasyon aldatmacalar olduunu nermektedir. Yukarda bahsettiimiz mezarn dolu olduu teorilerinden hibirisi, kendi teorilerini savunurken tarihsellik ve nyargszlk ilkelerini izlememektedir.

61

6. BLM DER KADAR Y BR TEOR

lk dnem Hristiyanlarnn byle bir hikayeyi uydurmu olmalar ve sann bedenini gstererek iddialarn rtebilecek olan insanlarn arasnda bunu yaymalar, inanlabilirlik snrlarnn dnda kalmaktadr John Warwick Montgomery Simon Greenleaf Hukuk Okulu Dekan Eer mezarn bo olduu btn merak edenler iin bir gerek olduu tespit edilmeseydi, Dirili, Kudste tek bir gn, tek bir saat bile tutunamazd. Paul Althaus Erlangen niversitesi, Almanya

TARH GEREK: Bo Bir Mezar imdi bo bir mezar gereine dayanan doal aklamalarla ilgilenmemiz gerekmektedir. Mesihin armha gerilii, lm ve gmlmesinden sonraki Pazar gn, mezarn bo olduu tamamen bellidir. Yahudi liderler yllar boyunca bir ok eyle sulandlar, ama aptallk nadiren bu sulamalardan biriydi.

Kimse Bedeni Ortaya karamad

Konsl ve bakhinler, hem yetenekli konumaclar hem de pratik politikaclard. Pilatusu idare etmekte ustaydlar. Eer Mesihin bedeninin yerini biliyor olsalard, Mesihin takipileriyle uramak ok az yetenek gerektirirdi. Mesihin takipileri dirilii yaymaya baladnda, Mesihin bedeni hl mezarda olsayd, btn Yahudi yetkililerinin yapmas gereken tek ey bedeni ortaya karmak olurdu. Eliler sonsuza kadar susturulmu olurdu. Bunun yerine, Yahudi yetkilileri onlar zorla Yksek Kurulun nne getirterek, dirilmi Mesih iddialarn yaymay hemen durdurmalar iin lmle tehdit ettiler.194 Yahudiler, Mesihin bedenini ortaya karmakta gszlerdi. Bo bir mezardan km bir cesedi ortaya karamadlar. Diriliten nce Mesihin bedeninin en son Onun dmanlar ve Romal askerlerin elinde olduu unutulmamaldr.195

Yahudi Yetkilileri ok fkeli

Dr. Bill White, biroklarnn Mesihin gmld yer olduuna inandklar, Kudsteki Bahe Mezarda grevlidir. Whiten gzlemlerine gre; Yahudi yetkilileri, Elilerin dirili vaazlar karsnda ok fkelenmilerdi. Yaylmasn engellemek iin ellerinden geleni yaptlar ama uralar bounayd. Eer Mesihin bedeni Aramatyal Yusufun koyduu yerde hl duruyor olsayd, elilerin iddialarn rtmek iin sann

62

mezarn ap, kendisine Mesih diyen kiinin halanm bedenini dar karp, halka gstermekten daha basit ne olabilirdi?196 Beasley-Murray bu gre derin bir gzlem eklemektedir: u kolayca gzden kamtr ki, dirili vaazlar araclyla Hristiyanla dnen binlerce kiinin tamam ya Kudste oturuyorlard, ya da ziyaretiydiler. Bu insanlar hemen ehir duvarlarnn dibinde olan bir baheye, bir ka dakikalk yryle giderek, bunu yalanlayabilecek iken, devrim eklindeki retii kabul etmilerdir. Yalanlamak bir yana dursun, her biri bunu byk bir heyecanla uzak diyarlara kadar yaymlardr. Bu ilk Hristiyanlar bo mezarn bir kantdr, nk eer sann bedeni hl mezarda olsayd hi bir zaman Onun rencisi olmazlard.197 Kudsn merkezindeki bir sekreter, le yemei tatilinde mezarn bo olup olmadn onaylayabilir ya da inkar edebilirdi. Eer, hem Yahudilerde hem de Hristiyanlarda, mezarn bo olduu hakknda ikna edici bir kant olmasayd, dirilmi Mesih iddialarndan hi birisi bir dakika bile srmezdi. Bo mezar; inkar etmek iin fazla ad km bir mezard. Paul Althausun ifadesine gre: Eer mezarn bo olduu btn merak edenler iin bir gerek olduu tespit edilmeseydi, dirili Kudste tek bir gn, tek bir saat bile tutunamazd.198

Olumlu Delil
Dr. Paul Maier, tarihsel adan yle bir gzlemde bulunuyor: Eer btn kantlar dikkatlice ve adilce incelenirse, tarihsel aratrma ilkelerine gre, sann gmld mezarn ilk Dirili sabahnda bo olduu sonucu gerekten hakl kar. Bu iddiay rtebilecek en ufak bir kant bile edebiyat kaynaklarnda, yaz biliminde ya da arkeolojide halen bulunamamtr.199 Bo mezara dayanan teorilere bakarken, tarihsel aratrmann iki ana ilkesini hatrlayalm: (1) Aklama dirili olaylarn evreleyen btn etkenler iin geerli olmaldr. (2) Kantlar, baz nyargl sonulara uymaya zorlanmamaldr. RENCLER TARAFINDAN ALINDI Bo mezar teorilerinin ilki ve en nllerinden birisi, sann bedeninin rencileri tarafndan alnd ve dirili yksnn uydurulduudur.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar Ruhsal Dirili

BO

Halsinasyon

Yanl Mezar

Doal

Doast

Efsane

rencileri ald

63

Nbetilere Rvet Verildi

Bu teori Matta tarafndan bile yazlmtr. Bu teori o kadar yanlt ki, sann rencileri bu teoriyi rtmeye bile almadlar. Matta yle yazyor: Nbeti askerlerden bazlar kente giderek olup bitenleri bakhinlere bildirdiler. Daha nce grdmz gibi Romal askerler hemen Yahudi bakhine gittiler. Eer Pilatusa gitseydiler, balarnn belaya gireceini biliyorlard. Yahudi bakhinin vali zerinde politik etkisinin olduunu biliyorlard. Bu durum, mezar koruyanlarn Tapnak askerleri olmadn gstermektedir. Bakhin bir yalan yaymalar iin kendi adamlarna rvet vermezdi. Basite Yapn, yoksa kelleniz gider! emrini verirdi. Matta yle devam etmektedir: Kadnlar daha yoldayken, nbeti askerlerden bazlar kente giderek olup bitenleri bakhinlere bildirdiler. Bakhinler, ileri gelenlerle birlikte toplanp birbirlerine dantktan sonra, askerlere ykl para vererek dediler ki, Siz yle diyeceksiniz: `rencileri geceleyin geldi, biz uyurken O'nun cesedini alp gtrdler.' Eer bu haber valinin kulana gidecek olursa biz onu yattrr, size bir zarar gelmesini nleriz. Bylece askerler paray aldlar ve kendilerine sylendii gibi yaptlar. Bu sylenti Yahudiler arasnda bugn de yaygndr.200 Justin, Dialogue Against Trypho (Tryphoya Kar Diyalog) adl eserinde hl bahsedilen hikaye hakknda konumaktadr: ... bir sa, Celileli bir sahtekr; halam olduumuz kii; ama armhtan indirildikten sonra yatrld yerden, mezardan rencileri geceleyin onu aldlar ve imdi lmden dirildiini ve cennete ykseldiini ne srerek insanlar kandryorlar. sa Mesihin lm ve gmlmesi olaylar hakknda yaplan bu aklama ciddi problemlerle ykldr. Aslnda, Yahudi yetkililerinin yeni Hristiyan hareketini durdurmak iin yaptklar bu zayf saldr, ne kadar mitsiz olduklarn gstermektedir

Mahkemede Kullanamazlard
Bu teoriyle ilgili ilk problem komik bile saylr. Eer Romal askerler uyuya kalmlarsa, o zaman bedeni rencilerin aldn nasl bilebilirlerdi? Savunma taraf iin alacak olan herhangi bir avukat, askerlerin ban tank krssne oturtup sorgulamaya baylrd. Byle bir iddia sadece mahkemede komik duruma dmez, ayn zamanda ertesi sabah gazeteler byle bir davann almasna izin vererek, vergi deyenlerin parasn boa harcad iin valiyi armha gererlerdi.

Olmayacak bir ekilde uyumak

kinci problem de ayn derecede gln. nemsiz gibi grnen asker birliinin uyuya kalm olmas dncesi baz kalar atm olmaldr. Askerlerin ok iyi derecede disiplin edilmi olduklarn bir nceki incelememizden hatrlam olmalsnz. Dr. George Currie cezalandrlma korkusunun (zellikle gece nbetlerinde) grevde kusursuz dikkati saladn sylemektedir.201 Bu gvenlik bl bir sava makinesiydi. Eer renciler herhangi bir ey denemi olsalard, bu alt-saniye sava olmu olurdu. Tek bir asker btn renci grubuyla ba edebilirdi. Tek eliyle hepsinin korkudan kamalarn salayabilirdi. Gerekten de Matta bize rencilerin korkaklndan bahsetmektedir. sa, Getsemani Bahesinde tutuklandnda, rencilerin hepsi O'nu brakp kat.202

64

Romal askerler sar olmalydlar

nc problem ok ak; mezar kapatan tonlarca arlktaki ar byk tan pozisyonu. Yukar kaldrlm ve mezardan uzaklatrlm olmas, btn birliin bunlar olurken uyumu olmas dncesini savunmay ok zorlatrmaktadr. Eer Eliler mezara girmek isteseydi, sessizce askerlerin etrafndan dolap ta kenara yuvarlayp, bedeni almaktansa, neden birisinin ta kaldrp uzaa tam grnts veren bir pozisyona, btn girii kaplayan birbuuk ile iki ton arasndaki ta yoku yukar hareket ettirmi olsunlar. Yuvarlanan ta duymam olmak iin bu askerlerin kulanda pamuk tkalar olmas gerekirdi. Richter leinde kk bir deprem kaydedilebilirdi! Hangi teori ne srlrse srlsn, tan durumunun aklanmas gerekir.

Hile iin fazla onur sahibi

rencilerin bedeni almas teorisinin drdnc problemi, byle bir hareketin tarihte onlar hakknda yazlan her eyle ters dmesidir. Onlar yksek ahlak ve onur sahibi insanlard. Tarihi Edward Gibbon, Roma maparatorluunun k dnemi ve dalmas analizinde, Hristiyanln hzl byme baarsndaki be sebepten biri olarak ilk Hristiyanlarn saf, ama gl ahlklarn 203 gstermektedir. Bu teorinin yandalarnn, Mesihin yandalarnn sadece insanlara bir yalan yutturduklarn deil (ki byle bir dnce Efendilerinin rettii ve uruna ld eyin tam aksidir), hayatlarnn geri kalan ksmn dirilmi Mesih yalann iddia ederek yaadklarn iddia etmelerini gerektirir. Btn bunlar korkaklardan, ehit olan cesur adamlara dnerek ve bir yalan olduunu bilerek yapyor olmalar gerekirdi. sann rencileri bundan sonra tutuklanmay, hapsedilmeyi, dvlmeyi ve korkun ekillerde ldrlmeyi hie saydlar. Hi biri, hibir zaman Rabbi inkar etmedi ve Mesihin dirilmi olduu inancndan vazgemedi. Bu durum tarihle paralellik gstermitir. Eer sann dirili olay onlarn bir sahtekrl olsayd, bir tekinin bile bask altnda deimediinin farkna varmak ,daha fazla hayret verici olurdu. lmle kar karya geldiklerinde bile, hi bir zaman vicdanlarn rahatlatmak iin aldatmacalarn itiraf etmediler. Harvardn nl hukuk otoritelerinden Dr. Simon Greenleaf; Eer sa Mesih lmden dirilmi olmasayd, Elilerin en sonunda dayanamayp vazgeeceklerini ifade etmektedir.204 ngiliz hukuk otoritesi Dr. J.N.D. Anderson, grlerinde bu teorinin ok iyi tandmz rencilerin ahlki retilerine, yaamlarnn kalitesine, ac ekerken ve cezalandrlrlarken olan sadaktlerine tam ters dyor. Moralleri bozuk ve cesaretleri krlm, gerekten kaanlardan, hi bir itirazn susturamayaca tanklara olan dramatik dnmlerini aklamaya balayamyor bile.205 Bu bak as o kadar ok cazip gelmitir ki, Hristiyanlk kart konumalar yapan Dr. D.F. Strauss bile unu itiraf etmitir: Tarihiler, rencilerin sann dirilmi olduuna gerekten inandklarn tarihi bir gerek olarak kabul etmeliler.206 Yahudi bilim adamlarndan Dr. Joseph Klausner, rencilerin byle bir aldatmacay yapamayacak kadar onurlu olduklarn kabul etmektedir.207 Elilerin bir yalan uruna ehit olabilmeleriyle ilgili daha detayl bilgiler iin, Marangozdan te (More Than a Carpenter s. 66-71) kitabma baknz. Bu teoriyle ilgili son problemin biraz aklanmaya ihtiyac var. Eer renciler Mesihin bedenini almlarsa, o zaman Mesihin diriliten sonra biroklarna olan grnleri, zellikle de bir keresinde be yzden fazla kiiye olan grn nasl aklanabilir?

65

BEDEN YETKLLER ALDI Baka bir benzer teori de, Romal ya da Yahudi yetkililerin bedeni ald ve lmden dirilile ilgili sahte bir iddiann olmamas iin gvenli bir yere koyduu teorisidir.

Kendi mezarlarn kazm olurlard

Birisi, Neden yetkililer btn problemlerinin kayna olan bu eyi yapmlard? sorusunu sorana kadar kulaa iyi geliyor. renciler Kudse geri dnerek, Mesihin dirilmi olduunu yaydlar. Eer rettikleri yanl idiyse, btn dierlerinin yapmas gereken, bedeni ortaya karmakt. Resmi itiraz neredeydi? Neden yetkililer Bu anlamsz! Bedenin yerini deitirmek iin emirleri biz verdik demediler. Ve eer bu yeterli olmadysa, neden bedenin yerini deitirenleri tanklk iin armadlar? Veya neden hemen kuku duyanlar bedenin yatt yeni yere gtrmediler? Son are olarak neden Mesihin bedenini bir binek arabasna koyup, dorudan armh yolunda yry yapmadlar? Bu halka yaplacak olan gsteri sadece yeni domu olan deil, daha domak zere olan Hristiyanl ldrm olurdu!
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Ruhsal Dirili

Halsinasyon

Yanl Mezar

Doal

Doast

Efsane

rencileri ald

Yukardaki sorunun sadece tek bir mantkl cevab var; bedeni gsteremediler. Yetkililerin bedenin nerede olabilecei hakknda hi bir fikirleri yoktu. Hristiyanlk bedensiz bir inantr.

Sessiz alarm
Bedenin nerelerde olabileceiyle ilgili, u sonuca varlabilir: Yahudilerin sessizlii, Hristiyanlarn sesinden daha yksek sesle konumaktadr.208 Buna ek olarak Dr. John Warwick unu aklyor, lk Hristiyanlarn byle bir hikayeyi uydurmu olmalar, sonra da bunu rtebilecek olanlara bunu vaaz etmeleri gvenirliin tesindedir.209 Mesihin dirilii hakkndaki bir tartma srasnda, Uruguayda okuyan Mslman bir renci esprili bir ekilde yle dedi: Siz zavall Hristiyanlar, nereye gittiinizi bilmiyorsunuz! Biz efendimizin mezarna gidiyoruz ve bizde onun bedeni var. Siz efendinizin mezarna gidiyorsunuz ve mezar...

Yetkililer ald

66

aknln fark ettim ve yle dedim: Devam et, syle! Mezar bo! Ah, yzndeki ifadeyi fotoraf makinesiyle ekmeyi o kadar isterdim ki. O renci ilk defa mezarn bo olduu gereinin farkna vard. LMEK ZERE OLAN BRSN TEKRAR YAAMA DNDRME TEORS Bir sonraki teori, tencerenin dibini kazmaya yaknlayor. Baygnlk Hali Teorisi olarak adlandrlyor. Bu gr, 18. yzyl rasyonalistleriyle poplerdi. Gnmzde bir ok niversite kampsnde ve biraz farkl bir formda da olsa Ahmediyeliler olarak tannan Mslman heterodoks grup arasnda poplerdir.

Sadece baylmt
Baylma gr yle bir ey: sa armhta gerekten lmedi. armha ivilendi, ok geirip ac ekti ve kan kaybna urad. Ama lmek yerine, btn kuvveti tkendiinde, sadece bayld. renciler, lm olduunu sanarak, Onu canl canl gmdler. ine yerletirildii souk mezar Onu yeniden canlandrd. rencileri o kadar cahillerdi ki, lmekte olan birisinin tekrar yaama dnmesine inanamadlar, bylece bunun lmden bir dirili olduu konusunda srar ettiler. Bu teorinin unlar aklamas gerekir: (1) sa alt tane mahkemeye kt Roma, Yahudi; (2) Roma krbalaryla tarifin tesinde dvlmt; (3) O kadar gszd ki kendi armhn, ha eklindeki tahta ktkleri tayamad; (4) Halanrken ellerinden ve ayaklarndan ivilendi; (5) Romallar, Onun brne mzrak soktuktan sonra grg tanklar yle dedi; Kan ve su kt, lmn bir iareti; (6) Drt cellat Onun lmn onayladlar hepsi de yanlm olmallar; (7) 50 kilodan fazla baharat ve yapkan madde ile Onun bedenini kapladlar btn bunlarn arasndan nefes alm olmal; (8) Souk ve nemli bir mezara kondu; (9) Mezarn giriine byk bir ta yerletirildi; (10) Romal askerler orada nbete yerletirildi ve (11) Girie bir mhr konuldu. Bu teoriye gre daha sonra inanlmaz bir ey oldu. Kabirdeki nemli souk hava, Onu ldreceine, Onu iyiletirdi. Kyafetini yararak kt, ta yerinden kaldrd, askerleri dverek uzaklatrd ve bundan ksa bir sre sonra rencilerine, Yaamn Rabbi olarak grnd.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Ruhsal Dirili

Halsinasyon

Yanl Mezar

Doal

Doast

Efsane

rencileri ald

Yetkililer ald

Baygnlk Hali

67

Daha byk bir mucize

Hibir kanta aldrmayan bu hipotezin, 18. yzyl rasyonalistlerinin popler bir aklamas olduuna inanmak zor. Bu teorinin gerekliiyle ilgili, E. LeCamus akllca ve ok mantkl olarak unu ifade ediyor: Diriliin kendisinden bile daha byk bir mucize olurdu.210

Bir phecinin gr
Dr. David Strauss, ncildeki doast unsurlarn kartlarnn arasnda en sert olanyd ve Hristiyanla en ok zarar veren almalar yapan kiiydi. Bu adam, mucizede yer alan her eye kar olan btn kt amal eletirilerine ve kat inkarlarna ramen, sann baygnlktan sonra tekrar canland hakkndaki btn fikirlere ldrc darbeyi vurdu. yle dedi: Kabirden yar l olarak alnm, zayflk ve hastalktan srnen, tbbi yardm isteyen; bandajlanmaya ihtiya duyan ve en azndan ektii aclara teslim olan bir varln rencilerine lmn ve mezarn Fatihi, Yaamn Prensi izlenimini (ki bu izlenimi daha sonraki hizmetlerinin temelini oluturuyor) vermesi imkanszdr. Bu ekilde yeniden yaama dnme, Onun yaamda ve lmde brakm olduu izlenimini zayflatrd. zntlerini hevese ya da sayg ile tapnmaya evirmesi kesinlikle olmazd.211 ATLATMA KOMPLOSU Baylma teorisinin modern bir ekli Hugh Schoenfieldin almas olan The Passover Plot Atlatma Teorisinde sunulmutur.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar Ruhsal Dirili Halsinasyon Yanl Mezar

BO

Efsane

Doal

Doast

Schoenfielde gre, sa Kendisinin Mesih olduuna inanyordu ve bu yzden bir entrikayla ok iyi zamanlanm ve detaylandrlm bir planla, Onun dirilii gibi grnmesini salayacak olan bir komplo kurmutu. sa, Aramatyal Yusufla ve isimsiz bir gen adam ile anlamt. Eski Antlamadaki Mesihle ilgili bir ok peygamberlii biliyordu ve yaamn yle bir dzenlemiti ki, bu kehanetleri gerekletirmi ve insanlarn zihinlerini istedii ekilde deitirmiti. Schoenfielde gre, uyuturucunun etkisiyle, sa armhta lm gibi grnmeyi ayarlad. Uyuturucu Ona, zm sirkesi kendisine sunulduunda verilmiti.

Atlatma Komplosu

rencileri ald

Yetkililer ald

Baygnlk Hali

68

Plana gre, Yusuf, Onun bedenini alp kendi mezarlarndan birine koyacakt. Uyuturucunun etkisi getiinde sa, canl olarak grnecek ve kendisini Mesih olarak aklayacakt. Bununla birlikte, hi beklenmedik bir ekilde Romal askerin mzran Onun brne sokmasyla komplo bozuldu. Sadece ksa bir sre iin bilinci geri geldi ve sonunda ld. afaktan nce sadan kalan lml artklar abucak uzaklatrld ve yok edildi, bylece mezar bo kald. Schoenfield diyor ki, daha sonra bilinmeyen gen adam, duygusal olarak ldrm bir durumda olan Meryem tarafndan yanllkla sa sanld. Drt ayr durumda gizemli gen adam, akl karm renciler tarafndan sa olarak tanmland. Ne Aramatyal Yusuf, ne de gizemli gen adam, hibir zaman rencilerin yanl anlamasn dzeltmediler. Bu grnler sann takipilerini, dar kp, dnyay deitirmeleri iin motive etti.

Birka komplo gzlemi

Atlatma teorisi tarihsel arptma ve gereklerin saptrlmasnda en son noktadadr. Hebrew Union niversitesinden Dr. Samuel Sandmen, Schoenfieldin oluturduu bu tezi u ekilde zetledi, Schoenfieldin hayalperest dzenlemesi ispattan yoksundur... Benim grme gre bu kitap, katksz tuhaflklarla dolu olduundan yok saylmaldr.212 New York Fordham niversitesi ve Toronto Regis niversitesinden Prof. David Stanley yle demektedir: Bu hikayelerin bir ou genellikle sansasyonel haberciliktir.213 Bu grten bahsetmemin tek sebebi, birok rencinin ve profesrn diriliten bahsederken bunlar ne srmeleridir.

Teoriler Gerekleri Belirliyor

Atlatma Komplosunun ilk problemi, Schoenfieldin apak al ve se yaklamdr. Kantlara nyargyla yaklamann klasik bir rneidir ve grn etkileyen etkenleri seip, dierlerinin hepsini reddetmektir. Btn bunlar, kendi olaylar dzenine nasl uyduu dnda, hi bir grnr kriter olmadan yaplmtr. rnein, mezara yerletirilmi olan askerleri ele alalm. Schoenfield mezardaki askerleri reddetti, nk Yeni Antlamada bunu kayda alan tek yazar Mattadr. Sebep olarak gzken; eer sadece bir yazar, bir olay kayda alyorsa, o zaman kabul edilmeyebilir. Bununla birlikte Schoenfield, Mesihin brne saplanan mzrak hikayesini kabul etmektedir. Aslnda bu onun iddialarnn arasndaki en byklerden biridir. Schoenfieldin iddia ettiine gre, Mesihin brne saplanan mzrak, sann komplosunun bozulmasna sebepti. Bununla birlikte sann brne saplanan mzra reddetmeliydi, nk bundan sadece Yuhannann kaytlarnda bahsedilmektedir.

ok fazla problem
unlar gz nnde bulundurduunda baka problemler gelimektedir; (1) lmn gerekletiini onaylamas gereken drt cellat; (2) tarihsel ve edebi olarak onun gvenilirlii iin bir ok delil olan Romal askerler; (3) Roma mhr; (4) tan bykl; (5) Mesih hakknda tarih boyunca yazlan her eye tamamen ters olarak bu komplonun say muazzam bir hileye soktuunun farkna varlmas; (6) rencilerdeki deiim. Dr. J.N.D. Anderson, Schoenfield hakknda yazarken; nanmamz istenen ey, pheci rencilerin kafalarnn kartdr. Bu gen adamn grnmesiyle sann dirilmi olduuna inandlar ve bu kafa karklyla yle bir deitiler ki, vaaz ettikleriyle Kuds altst ettiler.214 Ve (7) bir kalemde Mesihin grg tanklarna olan grnlerin drdn birden yok ediyor, nk teoriyle uyumuyordu. 69

Pavlus, be yz tana olan grn, bu be yz kiinin byk bir ounluunun yaad ve yazlanlar kabul ya da inkar edebilecekleri bir zamanda syledi ve yazd. Eer be yz tank olmasayd, Pavlusu sinagoglarda ve tiyatrolarda da alaya alrlard. Bunun yerine, bu retie karlk binlercesi Mesihe geldi.

Gerekler teorilerden daha yksek sesle konuuyor

Dirilii aklayan doal teoriler Romal ve Yahudi yetkililerin mezarda ald nlemlerin nda dikkatlice incelenmi oldular. Tarihsel iddialar analiz etmek iin yetitirilmi bir kii olan Profesr Paul L. Maier yle tamamlyor; Bundan sonra bu teorilerden hi biri, ilk Dirili sabah olanlarla ilgili tarihsel yeniden yaplandrma iin, hi bir gvenilir temel nerememektedir. Eer drste incelenirse, onlar hemen hemen hayali gzkmektedir. Drste incelendiklerinde zm salamaktan ok, daha fazla zorluklar karmaktadrlar. Hibir teori, o zamanlar yazlm olan btn olaylar aklayamyor ve bunu yapmaya balamalar iin bir ka tanesinin akl almaz bir birleimi gerekir. Bu kadar Hristiyanlktan bir zr olarak deil, ciddi bir tarihsel aratrma olarak kabul edilmelidir.215 Bir ok kere, eminim, Yahudi bakhinler: Neden Romallardan mezar korumalarn istedik ki? diye derin derin dnm olmallar. O kadar ok nlem almlard ki, aslnda abartmlard ve bu da sann dirilii iin anlaml bir tanklk olmutur.

O Dirildi!
Sadece bir tek sonu nyargl fikirlerin aklayamad olay aklamaktadr. Bu sonu da; tarihte gerekten de doast bir ekilde yer alm olan Mesihin dirilmi olduu sonucudur.
MESHN MEZARI YA DA

DOLU
Bilinmeyen Mezar

BO

Ruhsal Dirili

Halsinasyon

Yanl Mezar

Doal
Atlatma Komplosu

Doast

Efsane

rencileri ald

Yetkililer ald

Baygnlk Hali

Bedenen Dirili

O Dirildi!

70

zet Bilinen btn tarihi gerekler (dorudan kant), sa Mesihin mezarnn nc gn bo olduunu ileri srmektedir. Drt tane doal teori u ekilde aklamak iin gelitirildi: 1. lk teori, rencilerin bedeni alarak dirili hikayesini uydurduklar ve daha sonra da kendi uydurmu olduklar bu yalan uruna ldklerini iddia etmektedir. 2. kinci teori, yetkililerin bedeni aldn ileri sryor. Ama rencilerin Mesihin diriliini vaaz ederken, hi bir yetkilinin ortaya kp bedeni gstermedii konusunu grmezlikten geliyor. 3. lmek zere olan birisini yaama dndrme teorisi (bazen Baylma Teorisi olarak adlandrlmaktadr), inanlmaz bir ekilde durumalardan yorgun dm ve krbalanma cezasndan dolay kendi han bile tayamaz duruma gelmi olan Mesihin, Kendisini armhta lm gibi gsterdiini, mezarn serin havasnda Kendisine geldiini, mezar kyafetlerini yardn, iki tonluk ta yerinden oynattn, Roma askerlerini dverek uzaklatrdn ve rencilerine Yaamn Rabbi olarak gzktn iddia etmektedir. 4. Atlatma Teorisinin bir eidi olarak bilinen bu teoriye gre; sa, Yahudilerin Mesihle ilgili beklentilerini bildiinden, Eski Antlamadaki Mesihle ilgili peygamberlikleri komployla armhta lm gibi davranp yerine getirmiti. armhtayken brne beklenmedik bir ekilde saplanan mzraktan dolay gerekten de lmtr. Sonra Meryem ve sann rencileri, kimsenin tanmad gizemli gen bir adam sa zannetmilerdir. Hi kimse bu yanl anlamay dzeltmemitir. Bu doal teorilerden hi biri yeterli derecede sa Mesihin dirilii erevesinde gerekleen olaylara bir aklama getirememitir.

71

7. BLM KNC DERECEDEN KANIT

Bir ka basit adamn bu kadar gl ve ekici bir kiilii, bu kadar yce bir ahlak sistemini ve bu kadar ilham verici bir insan kardeliini bir nesilde uydurmu olmalar, ncilde kaydedilmi olan herhangi bir mucizeden ok daha fazla inanlmaz olurdu. Will Durant, Tarihi

Aslnda Mesihin bedensel diriliiyle ilgili daha fazla kant vardr. Bunlar, ikinci dereceden kant olarak adlandrlmaktadr. Dorudan kant bu konuyla ilgili somut ve gerek kantlarla ilgilenmektedir; Mesih lmden dirildi mi? gibi. Random Houseun ngilizce Szl, ikinci dereceden kantn anlamn yle aklamaktadr; dier etkenlerden karlan sonularla gereklerin delilinin sunulmas.

Dorudan kant ikinci dereceden kanta kar

rnein, bir hrszlk olaynda, silah ekip tezgahtar vuran adam gren tann ifadesi dorudan kanttr. Ama (1) ate etmeden hemen nce adamn maazaya girdiinin grlmesi; (2) adamn silah satn aldn gsteren sat fii; (3) silahta ve kasadaki parmak izleri; ve (4) kurunun onun silahndan ktn gsteren balistik raporu; btn bunlar ikinci dereceden kantlardr.

Kant tkanp kalyor

Temel gerei ispatlamaya alan ikinci dereceden bir kantn herhangi bir parasnn yetersizlii, kantn deerini azaltmaz. McCormick una dikkat ekiyor; bir tula bir duvar deildir, ama kk paralar halindeki deliller birletirildiinde tatmin edici bir ispata vardrr.216 Bir mahkemede, ikinci dereceden kant dorudan kant kadar deerlidir.217 Ve genellikle kuvvetli ikinci dereceden kantlar, dorudan kantlardan daha gvenilirdir, nk kolayca uydurulamazlar. Dirili geeinden baka 6 tane aklanmam ikinci dereceden kant bulunmaktadr.

KNC DERECEDEN KANIT 1 Kilise

Bir numaral kant kilisenin kayna ve varldr. Hristiyan kilisesinin erken baars, aklanmas gereken tarihsel bir olgudur. Kayna, Filistindeki Kuds ehrine yaklak .S. 30 yllarna kadar uzanmaktadr. sann armha gerildii ve gmld ehirde geliti. sa Mesih eer lmden dirilmemi olsayd bu ilk kilisenin, etrafndaki dmanlarn evresinde bir hafta dayanabileceine bir an iin inanabilir misiniz? Kurucusunun dirilii, Yusufun mezarna yryerek bir ka dakika mesafede vaaz edildi. lk vaazn sonucunda,

72

dirilmi Mesih konumalarnn hemen ardndan, 3000 kii inand.218 Bundan ksa bir sre sonra 5000 kii daha inand. Btn bu Mesihe iman etmeler, sa lmden dirilmemi olsayd olabilir miydi? Dr. J.N.D. Anderson kaynan kurucusunun lmden dirilmesine borlu olan kilise kantndan bir sonuca varp yle soruyor: Gereklere uyan herhangi bir baka teori var m?219 Dr. Daniel Fuller unu gzlemliyor: Bunu (kiliseyi), diriliten bahsetmeden aklamaya almak, Roma tarihini Julius Caesar (Sezar)dan bahsetmeden aklamaya almak kadar mitsizdir.220

KNC DERECEDEN KANIT 2 Pazar Gn

ki numaral gerek, Hristiyan Pazarnn sosyolojik olgusudur. Tapnma gn olan abat (Cumartesi), haftann ilk gnne (Pazar) deitirmek iin verilmi olan karar, muhtemelen tarihte bir grup insann verdii en byk kararlardan biridir. Hatal olmalar durumunda, Yahudilerin inanm olduklarnn sonular gz nne alndnda, bu zellikle dorudur. lk Hristiyanlar, abatn korunmas konusunda fanatik olan dindar Yahudilerdi. Yahudiler, abata uymamaktan korkarlard. Uymadklarnda Tanrnn gazabna urayacaklarna inanrlard. Bu durum, kendini adam Yahudi erkek ve kadnlarn yllar boyunca rendikleri eitime ve geleneklere srtlarn evirmelerine neden olan bir ey olmutu. Kendi tapnma gnlerini, sa Mesihin dirili gnn onurlandrmak iin Pazar gnne deitirmilerdi. Ylda 52 kez kutlanan baka bir olay bilmiyorum. Btn bunlar iin en gereki aklama, sa Mesihin dirildikten sonra onlara grnmesidir.

KNC DERECEDEN KANIT 3 Vaftiz

nc gerek, vaftizin kutlanmasdr. nananlarn vaftizi, ilk kiliseye kadar uzanmaktadr. Bu, sa Mesihteki yeni bir inanlnn toplulua kar tankldr ve kurtulu ann sembolize etmektedir. Vaftiz olan kii, Mesihle armha gerilmekte (suya batrlmak) ve Onunla yeni yaama dirilmektedir (sudan k). Vaftizin bu dinsel trensellii, sa Mesihin diriliinin tarihsel gereiyle anlam bulmaktadr.

KNC DERECEDEN KANIT 4 Rabbin Sofras

Rabbin Sofras, bardak ve ekmek, insanolunun gnahlar iin Mesihin armhtaki lmn ve kannn dklmesini sembolize etmektedir. Bir Hristiyan, Rabbin Sofrasna katldnda, Mesihin bizzat kendisi iin ldn byk bir sevinle kabul etmektedir. Diriliten sonra gelen kurtarn dnda, nasl olur da dinlerinin kurucusunun korkun bir ekilde lm byk bir sevinle kabul edilebilir? Bu dinsel trene katldm ilk zamanlardan biri olan, ba konumacs olduum Iowadaki bir konferansta Rabbin Sofrasn sunduklarnda, herkes ilahilerle Tanry yceltiyordu ve buna katlmaktan sevin duyuyorlard. Dncelerim hemen yukardaki soruya dnd: Neden Mesihin armhtaki aclar iin bu kadar sevin var? Bunun en gereki aklamas yzyllar boyunca, sa Mesihin armhta onlarn gnahlar iin lp gmld konusunda kilisenin sadece ikna edilmi olmas deil, nc gn lmden dirilmi olmas ve hl yayor olmasdr. 73

KNC DERECEDEN KANIT 5 Deien Yaamlar

sann diriliiyle ilgili ikinci dereceden bir kant olarak, deien yaamlarn psikolojik olgusu gerei vardr.

Hibir maddi karlar yoktu

lk Hristiyanlarn deien yaamlar, dirili gereiyle ilgili bizi en ok bilgilendiren tanklklardan biridir. Kendimize unu sormalyz: Onlarn dirilmi Mesih mesajyla her yere gidip, bunu iddia etmelerini ne salad? abalarnn karl grnr bir yarar; prestij, zenginlik, ykselen sosyal stat gibi olmu olsayd, hareketlerine mantkl bir anlam verebilirdik. Bununla birlikte bu dirilmi Mesih iin olan iten ve tam ballklarna dl olarak, ilk Hristiyanlar dvlm, lene kadar talanm, aslanlara atlm, ikence grm, halanm ve konumalarn engellemek iin akla gelebilecek her trl ynteme maruz kalmlardr. nanlarn fiziksel gle kimseye kabul ettirmeye almam, barl insanlar olmulard. Daha ok mesajlarndaki geree olan tam gvenlerinin en byk ispat olarak, yaamlarn feda etmilerdi.

kna edilmesi en g olanlar

sann pheci bir ailesi vard.221 Kardeleri Ona inanmadlar. Kardelerinin, insanlara Yol, gerek ve yaam Ben'im. Benim araclm olmadan Baba'ya kimse gelemez, Ben asmaym, siz ubuklarsnz ve Ben iyi obanm. yi oban koyunlar uruna cann verir demesinden utanyorlard.222 Eer senin kardein bunu yapm olsayd, sen ne yapardn? Bir de Onun kardei Yakup vard. Ferisilerle birlikte bulunmutu. Yakup ve kardeleri sa ile alay etmilerdi. Bununla birlikte sa ailesini rezil ederek, aalayc bir durumda armhtaki lme gidince ve gmlnce, ikna edilmesi en zor olan kendi ailesini nerede gryoruz? Onlar, rencilerle birlikte evin st katnda Kutsal Ruhun gnderilmesini beklerken buluyoruz.223 imdi, O daha yaarken, Onunla alay ediyorlarken, bir ka gn iinde ne oldu da yaamlar tam tersine dnd? Yakup kilisenin ilk zamanlarnda bir nder oldu ve ncilde yer alan bir mektup yazarak unu ifade etti; Tanr'nn ve Rab sa Mesih'in [Onun kardei] kulu ben Yakup...224 Yakup sonunda Mesihten dolay talanarak ehit edildi.225 Ne oldu? Bildiim en iyi aklama, Pavlus tarafndan yazlmtr: Bundan sonra Yakup'a, sonra btn elilere, son olarak zamansz domu bir ocua benzeyen bana da grnd.226

Onun korkak takipileri

Peki sann korku dolu rencilerinden ne haber? Yetkililer, say Getsemani Bahesinde tutukladktan sonra rencilerin hepsi O'nu brakp kat.227 Mesihin yarglanmas srasnda Petrus dar kt ve Onu kere inkar etti.228 Mesih halandktan sonra korkak rencileri kendilerini st kattaki odada saklam ve kaplar kilitlemilerdi.229 Ama bir ka gn iinde yle bir ey olmutu ki, bu korkak takipilerden oluan grup tamamyla deierek, bir an bile tereddt etmeden Mesih uruna ehitlikle yzleen cesaret dolu bir takm olmulard. say inkar etmi olan Petrus, dirilmi Mesihi vaaz etmedeki

74

srarndan dolay hapsedilmi ve daha sonra kendisi de ba aa olmak zere ters hala armha gerilmiti. Ne oldu? En mantkl aklama udur: Kefas'a, sonra Onikiler'e grnd. Daha sonra da be yzden ok kardee ayn anda grnd. Bunlarn ou hl yayor, bazlarysa ldler. Bundan sonra Yakup'a, sonra btn elilere, son olarak zamansz domu bir ocua benzeyen bana da grnd.230

Fanatik bir Yahudi iman etti

Peki Hristiyanlara zulmeden dindar Pavlustan ne haber? Bu fanatik Yahudi, Mesihin takipilerinden o kadar ok nefret ediyordu ki, baka ehirlere gidip Mesihin rencilerini hapsetmek iin zel bir izin bile almt. Kiliseyi yakp ykyordu.231 Ama bu zalime bir ey oldu. Mesihin dmanlndan, Onun hizmetkarna dnd. Bir katilden, bir Hristiyan misyonere dnd. Hristiyanlarn sert bir muhalifiyken Hristiyan inancnn en byk propagandaclarndan biri oldu. u ilgintir; Pavlus, sa'nn Mesih olduuna dair kantlar gstererek am'da yaayan Yahudileri akna eviriyordu.232 Pavlus, Mesihe olan ball nedeniyle sonunda ldrlmt. Ne oldu? Tarihsel aklama Pavlusun u ifadesinde bulunmaktadr: Bana da grnd. 233 Pavlusun Hristiyanla geii o kadar etkileyici olmutu ki, bunun gnmzdeki benzeri dnyadaki btn Katolik kiliselerinin lideri olan Papann Protestanla dnmesi olabilir. Gnmzde ok az ey Pavlusun Hristiyanla dnne denk tutulabilir. Pavlusun sa hakkndaki iddialarn yalan olduunu, tamamen uydurma olduunu dnd eyler, inkar edilemez bir gerek olmutu. Eer dirili gerek olmasayd, bu adamlardaki deiimin aklanmas ok zor olurdu. Prof. Robert Grant diyor ki; Byle bir olay olmad srece Hristiyanln kayna neredeyse inanlmazdr.234

Bir dirili btn gerekleri aklyor

Uzun yllar boyunca bir ifadenin nasl bozulaca ve bir tann yalan syleyip sylemediini anlama zerine niversitede ders vermi olan Harvard hukuk profesr Simon Greenleaf yle bir sonu karmaktadr: Eer sa gerekten lmden dirilmi olmasayd ve bu gerei bildikleri herhangi bir baka gerek kadar kesin olarak biliyor olmasalard, anlattklarnda gerekleri dorulamakta srarc olabilmeleri imkansz olurdu. Askeri sava tarihinde bu kahramanca deimezlik, sabr ve korkusuz cesarete benzer bir rnek bulunmaktadr. nanlarnn temellerini ve ne srdkleri byk etkenlerin ve gereklerin delillerini tekrar gzden geirmek iin btn muhtemel nedenlere sahiptiler...235 Elilerdeki nemli tarihsel deiim konusu zerine yazan Dr. George Eldon Ladd yle diyor: Tarihsel eletirinin u konularda halen yeterli bir tarihsel aklama bulamadn tarihiler kabul etmelidir. Elilerdeki deiim, tarihiler iin zlmemi bir problemdir. Ayrca sann gerekten lmden dirildii grnn btn gerekleri akladn da kabul etmelidir.236 Gnmzde bir Hristiyan, ilk Hristiyanlarn yapt gibi, inancnn masal ya da efsanelerin zerine deil, bo mezarn ve dirilmi sann gvenilir ve tarihsel gerei zerine kurulu olduu konusunda tam bir gvene sahip olabilir.

75

Senin yaamn deitirebilir

Daha da nemlisi, bir Hristiyan, dirilmi Mesihin gcn bugn yaamnda tecrbe edebilir. lk olarak, gnahlarnn balandn bilebilir.237 kinci olarak, sonsuz yaamdan dirilecei konusunda ve bedensel olarak mezardan dirilecei konusunda emin olabilir.238 nc olarak da, anlamsz ve bo bir yaamdan kurtulup, sa Mesihte yepyeni bir yarata dnebilir.239

76

ZET Bir mahkemede, ikinci dereceden kant, dorudan kant kadar deerlidir. Ve genellikle ikinci dereceden gl kantlar, dorudan kantlardan daha gvenilirdir, nk kolayca uydurulamazlar. sa Mesihin bedensel dirilii iin be tane ikinci dereceden gl kant phe gtrmez bir ekilde ne srlmektedir: 1. Hristiyan kilisesinin kayna ve varl, ayn zaman zarfnda dirili olayndan dolay sarslan Kuds kentinde kk salmt. 2. lk Hristiyanlarn (ki hepsi dindar Yahudilerdi) tapnmay abat gn olan Cumartesi yerine Pazar gn yapmalar gerei, sadece Pazar gnnn diriliin balama gn olmasyla aklanabilir. 3. lk inanllara dayanan Hristiyan su vaftizi, Hristiyann sudan kmasyla sa Mesih ile birlikte dirildiinin ak bir gstergesidir. 4. Hristiyanlarn kutsal Rabbin Sofras treni, eer devamnda dirili olmasayd, sa Mesihin lm ve gmlmesiyle ilgili sevin dolu bir kutlama olamazd. 5. lk rencilerin yaamlarnn deimesi olgusu, dirili dndaki baka bir etkenle aklanamazd. renciler baz inanlmaz dmanca artlar ierisinde dahi dirili hakkndaki kesinliklerinde sabitlerdi. Ve eli Pavlusun sonradan olan deiimi ve hizmetleri, Yeni Antlamadaki en byk deiimlerden biridir.

77

8. BLM O YAAMIMI DETRD

Dirili ve yaam Ben'im. Bana iman eden kii lse de yaayacaktr. Yaayan ve bana iman eden asla lmeyecek. sa Mesih sa, insanl hi bir zaman son ya da drt kuaktaki kadar bu kadar yaygn ve bu kadar derin bir ekilde etkilememiti. Onun araclyla milyonlarca kii deiti ve Onun rneini gsterdii trde bir yaam yaamaya balad... Devamndaki sonular ltmzde, sann doumu, yaam, lm ve dirilii insanolunun tarihindeki en nemli olaylardr. Etkisi gz nne alndnda, sa insanlk tarihinin merkezindedir. Kenneth Scott Latourette Tarihi

KNC DERECEDEN KANIT 6 Yaamm Deitirdi

Sunmay istediim ikinci dereceden kantn sonuncusu ise bamdan geenlerle ilgilidir. sa Mesihin lmden dirildii ve bugn yaad hakknda canl bir tank olduuma inanyorum. Birinci blmde, dirilii ve Hristiyanl entelektel olarak rtmeyi nasl kafama koyduumu anlattm. Kantlar topladktan sonra (bazlar bu kitapta paylalmtr) iddialarmn tutunamayacan anladm. sa Mesihin kendi kimliiyle ilgili iddialarnn doruluunu ve Tanrnn Olu olduu gereini kabul etmek zorunda kaldm.240

Bir uyumazlk geliti

Her eye ramen, o zamanlarda bir sr sorunum vard. Aklm bana btn bunlarn doru olduunu sylyordu, ama iradem beni baka bir yere ekiyordu. Hristiyan olmann daha ok bir benlik krma deneyimi olduunu kefettim. sa Mesih kendisine gvenmem iin irademe dorudan meydan okudu. Onun davetini kendi szleriyle aklamama izin verin: te kapda durmu, kapy alyorum. Biri sesimi iitir ve kapy aarsa, onun yanna gireceim; ben onunla, o da benimle, birlikte yemek yiyeceiz. Onun suyun zerinde yrmesi veya suyu araba dntrmesi beni ilgilenmiyordu. Bir parti bozguncusunun yaamm ele geirmesini istemiyordum. yi bir zaman mahvetmek iin daha hzl bir yol dnemiyordum. Sonunda yle bir noktaya geldim ki, aklm bana Hristiyanln gerek olduunu sylerken, iradem kabul etme diyordu. Ne zaman o hevesli Hristiyanlarn evresinde olsam, atma tekrar balyordu. Eer bir kere mutsuzken, mutlu insanlarn etrafnda bulunduysanz,

78

sizi nasl rahatsz ettiklerini anlayabilirsiniz. Onlarn mutluluu beni yle bir duruma sokmutu ki, renci birlii toplantlarnda kalkp koarak uzaklamak geliyordu iimden. Artk yle bir noktaya gelmitim ki, yataa gece onda giriyordum ve sabah drtlere kadar uyuyamyordum. Ya say kafamdan atmalydm ya da delirecektim!

Yeni Yaam Balyor

Aka sylemek gerekirse 19 Aralk 1959da saat 20:30da, niversitedeki ikinci ylmdayken Hristiyan oldum. Biri bana yle sordu, Nasl biliyorsun? Dedim ki, Bak, ben bunu yaadm. O gece dua ettim. Dirilmi, yaayan Mesihle bir iliki kurabilmek amacyla drt ey iin dua ettim. O andan itibaren O yaamm deitirdi. Bu drt ey unlard: 1. Rab sa, armhta benim iin ldn iin Sana teekkr ederim. 2. Yaammda Seni memnun etmeyen eyleri itiraf ediyorum ve beni affetmeni ve temizlemeni rica ediyorum. (Kutsal Kitap diyor ki, Elleriniz krmz bcei gibi kzl olsa da, Yapa gibi bembeyaz olacak.)241 3. Hemen imdi, bildiim en iyi ekilde, kalbimin ve yaammn kapsn ayorum ve Sana Kurtarcm ve Rabbim olarak gveniyorum. Hayatmn kontroln eline al. Beni iten da doru deitir. Beni yarattnda olmam gereken ekilde bir kii yap. 4. Yaamma inanla geldiin iin Sana teekkr ederim. nkar zerine deil, kantlarn ve tarihin gerekleri ve Tanrnn Sz zerine kurulu bir imand. Dindar insanlarn kendi imeklerinden bahsettiini duyduunuzdan eminim. Ben dua ettikten sonra hibir ey olmad. Gerekten hibir ey. Hl kanatlarm kmad! Aslnda, karar verdikten sonra kendimi daha kt hissettim. Tam anlamyla kusacakm gibi oldum. Kendimi derinlerde hasta hissettim. Ah, hayr Josh, imdi kendini neye bulatrdn? diye merak ettim. Sonsuzluun tesine doru gittiimi dndm ve baz arkadalarm da benim hakkmda byle dnyordu..

Deiimler balyor
Ama size bir ey syleyebilirim: Alt aydan, bir buuk yla kadar sonsuzluun tesine gitmemi olduumu fark ettim. Hayatm deimiti! ABDnin orta batsndaki bir niversitenin tarih blm bakanyla bir tartmaya girmitim ve yaammn deitirildiini syledim. Szm keserek, McDowell, bize Tanrnn 20. yzylda gerekten yaamn deitirdiini anlatmaya alyorsun? Hangi alanlarda? Ben deiikliklerden bahsederken, 45 dakika sonra Tamam, bu kadar yeter dedi.

Ruhsal huzur
Ona huzursuzluklarmdan bahsettim. Her zaman megul olmas gereken bir kiiydim. renci bakan olarak ok meguldm. Her eyle ilgilenmem gerekiyordu. Yryerek kamps bir batan bir baa geerdim ve bu arada aklm atmalarla dolu olurdu. Oturup almay veya dnmeyi denerdim, ama yapamazdm. Fakat Mesihe iman ettikten bir ka ay sonra, iimde bir eit ruhsal huzur olumaya balad. Yanl anlamayn, atmalarn yok olduundan bahsetmiyorum. sa ile olan bu ilikide bulduum ey, atmann yok olmas gibi bir ey deildi. atmalarla ba etme yeteneiydi. Bu yetenei dnyadaki herhangi bir eyle deitirmezdim.

79

fkemin kontrol
Deimeye balayan baka bir ey de kt mizacmd. Birisinin bana yan bakmas tepemin tasn attrmaya yeterdi. niversitedeki ilk ylmda neredeyse bir adam ldrmekten dolay yaadklarm atlatabilmi deilim. fkem artk karakterimin bir paras olmutu ve bu fkenin deimesi iin hibir ey yapmaya kalkmamtm. Bir gn bir kriz ile karlatmda, fkemin gittiini kefettim. Ve geen 21 yl boyunca sadece bir kez fkelendim. (Ama bu da 6 yllk bir birikimin sonucuydu!)

Nefret ettiim bir adam

Gurur duymadm baka bir ey daha vard. Ama bundan bahsetmemin sebebi birok insann dirilmi, yaayan Mesih araclyla yaamlarnda ayn deiime ihtiya duymalardr. Bu da iimdeki kindir. Hayatmda ok fazla kin vard. Dardan belli olan bir ey deildi, ama iten ie bilenen bir eydi. nsanlara, bir eylere, baz konulara sinirleniyordum. Birok kii gibi kendime gvenmiyordum. Kendimden farkl bir insanla karlatm zaman, o kiinin benim iin bir tehdit oluturduunu dnyordum. Dnyada herkesten ok nefret ettiim kii babamd. Onu hor gryordum. Benim iin o, kasabann sarhouydu. Eer kk bir kasabadan geliyorsanz ve ailenizden birisi alkolikse neden bahsettiimi anlarsnz. Babamn durumunu herkes biliyordu. Arkadalarm okula gelip, babamn kasabann merkezinde yaptklaryla dalga geerlerdi. Bu konumalardan rahatsz olduumu dnmyorlard. Dtan glyordum ama iten aladm size anlatmama izin verin. iftlikteki ahra giderdim ve ineklerin arkasndaki gbrenin iinde yatan annemi grrdm. Ayaa kalkamayacak kadar dvlm bir ekilde bulurdum annemi. Arkadalarmz bize gelecekleri zaman, babam dar karr, ahrda bir yere balar ve arabasn da tahl ambarnn arkasna park ederdim. Arkadalarmza onun bir yere gitmesi gerektiini anlatrdm. Baka birisinin bir bakasndan, benim babamdan nefret ettiim kadar nefret edebileceini dnemiyorum.

Kinin Sevgiye Dnmesi

Mesih iin verdiim karardan belki 5 ay sonra, sa Mesih araclyla, yaamma Tanrdan gelen bir sevgi girdi. Bu sevgi, kini alp ba aa evirdi. Sevgi o kadar kuvvetliydi ki, direkt olarak babamn gzlerinin iine bakp yle diyebildim: Baba, seni seviyorum. Ve bunu gerekten de babam severek syledim. Bendeki bu deiiklikler babam tamamen artt. zel bir niversiteye transfer olduumda ciddi bir trafik kazas geirdim. Boynumda tbbi bir boyunlukla eve gtrldm. Babamn odama gelip, bana sormu olduu u soruyu hi bir zaman unutmayacam: Olum, benim gibi bir babay nasl sevebilirsin? Ona; Baba, seni alt ay nce hor gryordum dedim. Sonra onunla sa Mesihe nasl iman etmi olduumu paylatm. Baba, sann yaamma girmesine izin verdim,dedim. Tam olarak aklayamam. Ama bu ilikinin bir sonucu olarak, sadece seni deil, dier insanlar da olduu gibi sevme ve kabul etme kapasitesini buldum. 45 dakika sonra hayatmda beni en ok heyecanlandran eylerden birisi oldu. Kendi ailemdeki birisi (kendisini aldatamayacam kadar beni iyi tanyan birisi) bana dedi ki; Olum, eer Tanr senin yaamnda yapt eyi benim yaammda da yapabilirse, ben de

80

Ona o frsat vermek istiyorum. Hemen orada babam benimle birlikte dua etti ve Mesihe iman etti. Genellikle deiimler bir ka gnde, bir ka haftada ya da bir ka ayda, hatta bir ka ylda bile olabiliyor. Benim yaamm 6 ay ile 1,5 yl arasnda deiti. Babamn yaam gzlerimin nnde deiti. Sanki birisi uzanp onun iindeki yakm gibiydi. Daha nce ve daha sonra bir insann yaamnda bu kadar hzl bir deiimi hi grmedim. Hristiyan olduktan sonra babam, viskiye sadece bir kere dokundu. Viski bardan dudaklarna kadar gtrd, ama imekten vazgeti.

e yaryor
Tek bir sonuca vardm. sa Mesihle olan bir iliki yaamlar deitiriyor. Hristiyanla glebiliyor, alay edip eleniyor olabilirsin. Ama Hristiyanlk ie yaryor. Yaamlar deitiriyor. Eer Mesihe gvenirseniz, davranlarnz ve hareketlerinizi gzlemlemeye balayn. nk sa Mesih yaamlarnz deitirmek iin alyor.

Senin seimin
Ama Hristiyanlk zorla kabul ettirilebilir ya da birisinin boazndan zorla iirilebilen bir ey deil. Siz yaamak iin kendi yaamnza, ben de kendi yaamma sahibim. Btn yapabileceim, rendiklerimi size anlatmak. Bundan tesi sizin seiminiz. Karm bunu u ekilde gryor: Mesih, lmden dirildii iin yayor. Ve yaad iin bir erkein ya da kadnn yaamna girip, onu balayp, onu iten da deitirmek iin sonsuz bir kapasiteye sahip. Burada anlamamz gereken nokta dirili gereidir. O DRLD!

Bu kiiseldir
Kiisel olarak Mesihin iddialarna nasl bir karlk verdiimi paylatm. Ayrca u mantkl soruyu sormanz gerekiyor: Btn bu kantlar bende nasl bir deiiklik yapyor? Mesihin tekrar dirildiine inanp inanmamam nasl bir fark yaratr? Bunun cevabn sa en iyi ekilde rencisi Tomasa verdi: Yol, gerek ve yaam Ben'im. Benim araclm olmadan Baba'ya kimse gelemez. Mesihin diriliiyle ilgili olan kantlarn temeliyle ve sann gnahtan balanma ve Tanryla sonsuz bir iliki sunmas gz nne alndnda, Onu reddederek kim kendini tehlikeye atmak ister? sa yayor! O bugn yayor! Tanrya hemen imdi, dua araclyla, imanla gvenebilirsiniz. Dua, Tanryla konumaktr. Tanr sizin yreinizi biliyor ve sylediiniz szlerden ok, yreinizin tutumuyla ilgileniyor. Eer Mesihe imdiye kadar hi gvenmediyseniz, hemen imdi Ona gvenmeye balayabilirsiniz. Benim ettiim dua yleydi: Rab sa, Sana ihtiyacm var. armhta benim gnahlarm iin ldn iin teekkr ederim. Beni bala ve temizle. Tam u anda sana Kurtarcm ve Rabbim olarak inanyorum. Beni, istediin gibi bir kii yap. Sana gvenebildiim iin teekkr ederim. Eer Mesihe imdi gvendiyseniz ya da yakn bir gelecekte gveneceinizi dnyorsanz bana yazn. Karar verdikten sonra benim olduu gibi, sizin de bir ok sorunuz olacaktr. Bir keresinde bir profesr Mesih araclyla Tanryla olan bu yeni ilikiyle yaammn nasl deiebilecei hakknda benimle aklma yatan baz ilkeler paylamt. Bu ilkeleri bir mektup ekline getirdim ve onlar size gndermeyi isterim. Josh McDowell 81

Adresim: P.O. Box 5585 Richardson, TX 75080

82

ZET sa Mesihin iddia ettii gibi, lmden dirilmi olduuna ve byle olmas gerektiine inandm. Kantlardan sonra Tanrnn Olu olduuna inandm Aklm ikna olmutu, ama iradem beni baka bir yne ekiyordu. 19 Aralk 1959da sa Mesihin Rab olduunu itiraf ettim ve yaamma girip yaammn kontroln eline almasn istedim. man ediim ok arpc deildi, ama sonraki 6 ile 8 ay arasnda yaamm deimiti. Huzursuzluumun yerini ruhsal huzur almaya balamt. Kt fkem kontrol altna alnm ve tamamyla yok olmutu. Babama (kasabann sarhouna) duyduum derin nefretin yerini sevgi almt... ve bu sevgi onun da Mesihe dua etmesi ve gvenmesiyle yaamn deitirdi. Mesihi lmden dirilten tanrsal gcn ayns gnmzde halen yaamlar deitirmektedir. sterseniz bu sizin yaamnz da olabilir. Rab sa, Sana ihtiyacm var. armhta benim iin ldn iin teekkr ederim. Beni bala ve temizle. Tam u anda sana Kurtarc ve Rab olarak inanyorum. Beni, olmam istediin gibi bir kii yap. Mesihin adnda, amin.

83

EK A
Mezarda Gn ve Gece?
Birok insan Mesihin u iddiasnn doruluunu sorgulad: Yunus, nasl gn gece o koca baln karnnda kaldysa, nsanolu da gn gece yerin barnda kalacaktr.242 unu soruyorlar; Eer Cuma gn halanp Pazar gn dirildiyse, nasl oluyor da sa mezarda gn ve gece kald? ncilde Matta, Markos, Luka ve Yuhannann Onun lm ve diriliiyle ilgili kaytlarnda u grlmektedir ki, sa, Yahudiler iin bir sonraki gnn balamas anlamna gelen gne batmndan nce Cuma gn haland ve gmld ve bizim Pazar gnmz olan haftann ilk gn gne domadan nce dirildi. Bu, say Cumann bir ksmnda, btn abat boyunca ve Pazarn bir ksmnda mezara koymaktadr. Baka bir deyile O, iki gece, bir gn boyunca ve iki gnn bir ksmnda mezardayd. Bunun tam olarak 24 saatlik 3 gn olmad akken, Mattada, sa ile ilgili olan peygamberlikle bir uyumazlmz m var?243 sann birbiriyle deitirilebilir u syledikleri kaydedilmitir, nsanolu gn sonra dirilecek ve nc gn dirilmesi gerektii244 Bu, dirilile ilgili olan birok aktarmann, bunun nc gnde olduunu ifade etmesinde grlebilir. Ayrca sa, Yuhannada245 kendi diriliinden bahsetmi, gn iinde (drt gn deil) dirilmi olacan ifade etmiti. Matta, 246 bu deyimsel kullanma nem vermektedir. Ferisiler Pilatusa, sann Ben ldkten gn sonra dirileceim kehanetinden bahsettikten sonra, nc gnn sonuna kadar mezar muhafzlarn korumasn istediler. Eer gn sonra, gn ile deitirilebilir olmasayd, Ferisiler drdnc gn iin de bir muhafz isterlerdi. Bir gn ve bir gece ifadesi gnn sadece bir ksmn bile iaret etse bile, Yahudiler tarafndan bir gn gstermek iin kullanlmtr. Bu ayrca Eski Antlamada da grlebilir. rnein 1. Samuelde yle diyor: gn gecedir yiyip imemiti ve sonraki ayette de yle diyor: gn nce hastalannca, efendim beni brakt.247 Yaratl 248n bu deyimsel kullan kadar ak 18. ayette, Yusuf kardelerini 3 gn boyunca hapsetti, sonra onlara konuuyor ve onlar serbest brakyor, btn hepsi 3 gnde oluyor. gn sonra ve nc gnde ifadeleri birbiriyle ya da Mattayla 249 elimiyor. Birbiriyle deitirilebilir ifadeler, Yahudi anlatm tarznn yaygn bir eklidir. gn ve geceye bakmann baka bir yolu da, zamann hesaplanmasnda Yahudi yntemini gz nne almaktr. Yahudi yazarlar, Kutsal Yazlar zerine yazdklar yorumlarda, zamann hesaplanmasyla ilgili aklamalarda bulunmulardr. Bir zaman aralnn herhangi bir ksm, tam olarak saylmtr. Babylonian Talmud (Yahudi yorumlar) unu nakletmektedir, Bir gnn bir ksm, gnn tamam gibidir. 250 Kuds Talmudu (byle adlandrlmasnn sebebi Kudste yazlm olmasdr) diyor ki; Bizim bir retiimiz var, Bir gn ve bir gece bir Onahtr ve Onahn bir ksm tamam gibidir. 251 Onah basite u anlama geliyor: Bir zaman aral. Bir Yahudi gn akam saat 6da balar. Dr. Custance una iaret ediyor, Genel anlamda una inanlmaktadr; hesaplama yntemi Yaratl Haftasndaki ilk gnn, karanlkla balayp, sonradan a evrilmesi etkenine dayanmaktadr ve ardndan her 24 saatlik zaman aral gece ve gndz srasyla tanmlanmtr (Yaratl 1.5, 8, vs.) 252 Mesihin mezarda geirdii gn ve gece yle hesaplanabilir: Mesih, Cuma gn halanmt. Cuma gn saat 18:00dan nceki herhangi bir zaman bir gn ve bir gece 84

olarak hesaplanyor. Cuma gn saat 18:00den Cumartesi saat 18:00e kadar, yani Mesihin dirildii Pazar gnne kadar geen herhangi bir zaman, bir gn ve bir gece oluyor. Yahudi bak asna gre, Cuma leden sonra ile Pazar sabahna kadar geen zaman gn ve gece yapacaktr. Gnmzde bile zamandan bahsederken ayn ilkeyi kullanyoruz. rnein; bir ok ift ocuklarnn 31 Aralk gece yarsndan nce domasn ister. Eer ocuk saat 23:59da doarsa yln 365. gnnn 365. gecesinde domu saylr. Yln %99.9u gemi olsa bile bu byle kabul edilir. Aadaki ekil zaman izelgesini gstermektedir:

CUMARTES CUMA

PAZAR

len 12

15

18

abat

18

lk Gn, lk Gece

kinci Gn, kinci Gece

nc Gn, nc Gece

85

EK B
ok Sesli Olarak Mesihin Yaam
Dr. Johnston Cheney, eitli eletirmenlerin dirili kaytlarnda tutarszlk olduu iddialarndan rahatsz olmutu. Eletirmenler, kadnlarn mezar ziyaretlerinde ve Mesihin Dirili sonras grnlerinde tutarszlklar olduunu iddia ettiler. Dr. Cheney, ncilin iindeki ilk drt kitabn birbiriyle uyumlu bir yazsn, yllarca sren bir alma sonucunda kard. Drt kitabn birbiriyle harmanlanmasyla, Mesihin hizmetlerinin aralksz bir kayd olutu. ok Sesli Olarak Mesihin Yaam adl bu almann son blmn ekte sunuyorum, nk Mesihin grnlerinin mkemmel uyumunu gstermektedir. Dnyay Sarsan Bir Sabah (Mat. 28:1-15; Mar. 16:1-11; Luk. 23:56-24:12; Yu. 20:1-18) abat Gn geince, Mecdelli Meryem, Yakup'un annesi Meryem ve Salome gidip sa'nn cesedine srmek zere baharat satn aldlar. Ve haftann ilk gn, sabah ok erkenden, hazrlam olduklar baharat alp mezara gittiler. Anszn byk bir deprem oldu. Rab'bin bir melei gkten indi ve mezara gidip ta bir yana yuvarlayarak zerine oturdu. Grn imek gibi, giysileri ise kar gibi bembeyazd. Nbetiler korkudan titremeye baladlar, sonra l gibi yere ykldlar. [sa, haftann ilk gn sabah erkenden dirildii zaman nce Mecdelli Meryem'e grnd. Ondan yedi cin kovmutu.] Ortalk daha karanlkken Mecdelli Meryem mezara gitti. Tan mezarn giriinden kaldrlm olduunu grd. Koarak Simun Petrus'a ve sa'nn sevdii br renciye geldi. Rab'bi mezardan almlar, nereye koyduklarn da bilmiyoruz dedi. Bunun zerine Petrus'la teki renci dar kp mezara yneldiler. kisi birlikte kouyordu. Ama teki renci Petrus'tan daha hzl koarak mezara nce vard. Eilip ieri bakt, keten bezleri orada serili grd, ama ieri girmedi. Ardndan Simun Petrus geldi ve mezara girdi. Orada serili duran bezleri ve sa'nn bana sarlm olan pekiri grd. Pekir keten bezlerle birlikte deildi, ayr bir yerde drlm duruyordu. O zaman mezara ilk varan teki renci de ieri girdi. Olanlar grd ve iman etti. sa'nn lmden dirilmesi gerektiini belirten Kutsal Yaz'y henz anlamamlard. Bundan sonra renciler [Olay karsnda akna dnm bir halde] yine evlerine dndler. Rabbuni! Meryem ise mezarn dnda durmu alyordu. Alarken eilip mezarn iine bakt Beyazlara brnm iki melek grd; biri sa'nn cesedinin yatt yerin baucunda, teki ayakucunda oturuyordu. Meryem'e, Kadn, niin alyorsun? diye sordular. Meryem, Rabbim'i almlar dedi. O'nu nereye koyduklarn bilmiyorum. Bunlar syledikten sonra arkasna dnd, sa'nn orada, ayakta durduunu grd. Ama O'nun sa olduunu anlamad. sa, Kadn, niin alyorsun? dedi. Kimi aryorsun? Meryem O'nu bahvan sanarak, Efendim dedi, Eer O'nu sen gtrdnse, nereye koyduunu syle de gidip O'nu alaym. sa ona, Meryem! dedi. O da dnd, sa'ya branice, Rabbuni! dedi. (Rabbuni, retmenim demektir.) 86

sa, Bana dokunma! dedi. nk daha Baba'nn yanna kmadm. Kardelerime git ve onlara syle, benim Babam'n ve sizin Babanz'n, benim Tanrm'n ve sizin Tanrnz'n yanna kyorum. Meryem gitti, sa'yla bulunmu olan, imdiyse yas tutup gzya dken rencilerine haberi verdi. Ne var ki onlar, sa'nn yaadn, Meryem'e grndn duyunca inanmadlar. Gnein douundan sonra mezarda Yohanna, Yakup'un annesi Meryem ve bunlarla birlikte bulunan br kadnlar gnein douuyla birlikte mezara gittiler. Aralarnda, Mezarn giriindeki ta bizim iin kim yana yuvarlayacak?diye konuuyorlard. (nk ta ok bykt.) Balarn kaldrp baknca, o kocaman tan yana yuvarlanm olduunu grdler. eri girince [Rab sa'nn] cesedini bulamadlar. Mezara girip sa tarafta, beyaz kaftan giyinmi gen bir adamn oturduunu grnce ok ardlar. Onlar bu durum karsnda arp kalmken, imek gibi parldayan giysilere brnm iki kii yanlarnda belirdi. Korkuya kaplan kadnlar balarn yere ediler. Melek kadnlara yle seslendi: Korkmayn! armayn! armha gerilen sa'y aradnz biliyorum. Diri olan neden ller arasnda aryorsunuz? O burada yok; sylemi olduu gibi dirildi. Daha Celile'deyken size sylediini anmsayn. nsanolu'nun gnahl insanlarn eline verilmesi, armha gerilmesi ve nc gn dirilmesi gerektiini bildirmiti. O zaman sa'nn szlerini anmsadlar. Gelin, O'nun yatt yeri grn. abuk gidin, rencilerine yle deyin: `sa lmden dirildi. Sizden nce Celile'ye gidiyor, kendisini orada greceksiniz.' te ben size sylemi bulunuyorum. Selam! Kadnlar korku ve byk sevin iinde hemen mezardan uzaklatlar. Korkularndan kimseye bir ey sylemediler. Koarak sa'nn rencilerine haber vermeye gittiler. sa anszn karlarna kt, Selam! dedi. Yaklap sa'nn ayaklarna sarlarak O'na tapndlar. O zaman sa, Korkmayn! dedi. Gidip kardelerime haber verin, Celile'ye gitsinler, beni orada grecekler. Mezardan dnen kadnlar btn bunlar Onbirler'e ve tekilerin hepsine bildirdiler. Ne var ki, bu szler elilere sama geldi ve kadnlara inanmadlar. Nbetilere Rvet Verilmesi Kadnlar daha yoldayken nbeti askerlerden bazlar kente giderek olup bitenleri bakhinlere bildirdiler. Bakhinler ileri gelenlerle birlikte toplanp birbirlerine dantktan sonra askerlere ykl para vererek dediler ki, Siz yle diyeceksiniz: `rencileri geceleyin geldi, biz uyurken O'nun cesedini alp gtrdler.' Eer bu haber valinin kulana gidecek olursa biz onu yattrr, size bir zarar gelmesini nleriz. Bylece askerler paray aldlar ve kendilerine sylendii gibi yaptlar. Bu sylenti Yahudiler arasnda bugn de yaygndr. sa ve Emmaus Yolunda ki renci (Mar. 16:12-13; Luk. 24:13-35)

87

Ayn gn rencilerden ikisi [krlara doru yrmekte olan], Yerualim'den altm ok atm uzaklkta bulunan ve Emmaus denilen bir kye gitmekteydiler. Btn bu olup bitenleri kendi aralarnda konuuyorlard. Bunlar konuup tartrlarken sa yanlarna geldi ve onlarla birlikte yrmeye balad. Ama onlarn gzleri O'nu tanma gcnden yoksun braklmt. sa, Yolda birbirinizle ne tartp duruyorsunuz? dedi. Bunlardan ad Kleopas olan O'na, Yerualim'de bulunup da bu gnlerde orada olup bitenleri bilmeyen tek yabanc sen misin? diye karlk verdi. sa onlara, Hangi olup bitenleri? dedi. O'na, Nasral sa'yla ilgili olaylar dediler. O adam, Tanr'nn ve btn halkn nnde gerek sz, gerek eylemde gl bir peygamberdi. Bakhinlerle yneticilerimiz O'nu, lm cezasna arptrmak iin valiye teslim ederek armha gerdirdiler; oysa biz O'nun, srail'i kurtaracak kii olduunu ummutuk. Dahas var, bu olaylar olal gn oldu ve aramzdan baz kadnlar bizi akna evirdiler. Bu sabah erkenden mezara gittiklerinde, O'nun cesedini bulamamlar. Sonra geldiler, bir grmde, sa'nn yaamakta olduunu bildiren melekler grdklerini sylediler. Bizimle birlikte olanlardan bazlar mezara gitmi ve durumu, tam kadnlarn anlatm olduu gibi bulmular. Ama O'nu grmemiler. Peygamberlere nann! sa onlara, Sizi aklszlar! Peygamberlerin btn sylediklerine inanmakta ar davranan kiiler! Mesih'in bu aclar ekmesi ve yceliine kavumas gerekli deil miydi? dedi. Sonra Musa'nn ve btn peygamberlerin yazlarndan balayarak, Kutsal Yazlar'n hepsinde kendisiyle ilgili olanlar onlara aklad. Gitmekte olduklar kye yaklatklar srada sa, yoluna devam edecekmi gibi davrand. Ama onlar, Bizimle kal. Neredeyse akam olacak, gn batmak zere diyerek O'nu zorladlar. Bylece sa onlarla birlikte kalmak zere ieri girdi. Onlarla sofrada otururken sa ekmek ald, kretti ve ekmei blp onlara verdi. O zaman onlarn gzleri ald ve kendisini tandlar. sa ise gzlerinin nnden kayboldu. Onlar birbirine, Yolda kendisi bizimle konuurken ve Kutsal Yazlar' bize aklarken yreklerimiz nasl da sevinle arpyordu, deil mi? dediler. Petrusa grnleri ikna ediyor Kalkp hemen Yerualim'e dndler. Onbirler'i ve onlarla birlikte olanlar toplanm buldular. Bunlar, Rab gerekten dirildi, Simun'a grnm! diyorlard. Kendileri de yolda olup bitenleri ve ekmei bld zaman sa'y nasl tandklarn anlattlar [ama brleri bunlara da inanmadlar]. Pazar akam rencilerle (Luk. 24:36-43; Yu. 20:19-23) Haftann o ilk gn akam olunca, rencilerin Yahudi yetkililerden korkusu nedeniyle bulunduklar yerin kaplar kapalyken sa geldi, ortalarnda durup, Size esenlik olsun! dedi. rktler, bir hayalet grdklerini sanarak korkuya kapldlar. sa onlara, Neden telalanyorsunuz? Neden kukular douyor iinizde? dedi. Ellerime, ayaklarma bakn; ite benim! Dokunun da grn. Hayaletin eti kemii olmaz, ama gryorsunuz, benim var. Bunu syledikten sonra onlara ellerini ve brn gsterdi.

88

renciler Rab'bi grnce sevindiler. Sevinten hl inanamayan, aknlk iindeki rencilerine, Sizde yiyecek bir ey var m? diye sordu. Kendisine bir para kzarm balk verdiler. sa onu alp gzlerinin nnde yedi. sa yine onlara, Size esenlik olsun! dedi. Baba beni gnderdii gibi, ben de sizi gnderiyorum. Bunu syledikten sonra onlarn zerine fleyerek, Kutsal Ruh'u aln! dedi. Kimin gnahlarn balarsanz, balanm olur; kimin gnahlarn balamazsanz, balanmam kalr. Tomasn ikna olmas (Yu. 20:24-29) Onikiler'den biri, kiz diye anlan Tomas, sa geldiinde onlarla birlikte deildi. br renciler ona, Biz Rab'bi grdk! dediler. Tomas ise, O'nun ellerinde ivilerin izini grmedike, ivilerin izine parmamla dokunmadka ve elimi brne sokmadka inanmam dedi. Sekiz gn sonra sa'nn rencileri yine evdeydiler. Tomas da onlarla birlikteydi. Kaplar kapalyken sa gelip ortalarnda durdu, Size esenlik olsun! dedi. Sonra Tomas'a, Parman uzat dedi, Ellerime bak, elini uzat, brme koy. mansz olma, imanl ol! Tomas O'na, Rabbim ve Tanrm! diye yantlad. sa, Beni grdn iin mi iman ettin? dedi. Grmeden iman edenlere ne mutlu! Celilede yedi renciyle (Yu. 21:1-24) Bundan sonra sa Taberiye Gl'nn kenarnda rencilerine yine grnd. Bu da yle oldu: Simun Petrus, kiz diye anlan Tomas, Celile'nin Kana Ky'nden Natanel, Zebedi'nin oullar ve sa'nn rencilerinden iki kii daha birlikte bulunuyorlard. Simun Petrus tekilere, Ben balk tutmaya gidiyorum dedi. Onlar, Biz de seninle geliyoruz dediler. Dar kp tekneye bindiler. Ama o gece bir ey tutamadlar. Sabah olurken sa kyda duruyordu. Ne var ki renciler, O'nun sa olduunu anlamadlar. sa, ocuklar, balnz yok mu? diye sordu. Yok dediler. sa, A teknenin sa yanna atn, tutarsnz dedi. Bunun zerine a attlar. O kadar ok balk tuttular ki, artk a ekemez olmulard. sa'nn sevdii renci, Petrus'a, Bu Rab'dir! dedi. Simun Petrus O'nun Rab olduunu iitince zerinden karm olduu stl giyip gle atlad. br renciler balk dolu a ekerek tekneyle geldiler. nk karadan ancak iki yz arn kadar uzaktaydlar. Gelin, yemek yiyin! Karaya knca orada yanan bir kmr atei, atein zerinde balk ve ekmek grdler. sa onlara, imdi tuttuunuz balklardan getirin dedi. Simun Petrus tekneye atlad ve tam yz elli iri balkla ykl a karaya ekti. Bu kadar ok balk olduu halde a yrtlmamt. sa onlara, Gelin, yemek yiyin dedi. rencilerden hibiri O'na, Sen kimsin? diye sormaya cesaret edemedi. nk O'nun Rab olduunu biliyorlard. sa gidip ekmei ald, onlara verdi. Ayn ekilde balklar da verdi. te bu, sa'nn lmden dirildikten sonra rencilere nc grnyd. Simun, beni seviyor musun?

89

Yemekten sonra sa, Simun Petrus'a, Yuhanna olu Simun, beni bunlardan daha ok seviyor musun? diye sordu. Petrus, Evet, ya Rab dedi, Seni sevdiimi bilirsin. sa ona, Kuzularm otlat dedi. kinci kez yine ona, Yuhanna olu Simun, beni seviyor musun? diye sordu. O da, Evet, ya Rab, seni sevdiimi bilirsin dedi. sa ona, Koyunlarm gt dedi. nc kez ona, Yuhanna olu Simun, beni seviyor musun? diye sordu. Petrus kendisine nc kez, Beni seviyor musun? diye sormasna zld. Ya Rab, sen her eyi bilirsin, seni sevdiimi de bilirsin dedi. sa ona, Koyunlarm otlat dedi. Sana dorusunu syleyeyim, genliinde kendi kuan kendin balar, istediin yere giderdin. Ama yalannca ellerini uzatacaksn, bakas seni balayacak ve istemediin yere gtrecek. Bunu, Tanr'y ne tr bir lmle ycelteceini belirtmek iin syledi. Sonra ona, Ardmdan gel dedi. Yuhannann anlatt hikaye bitiyor Petrus arkasna dnd, sa'nn sevdii rencinin kendilerini izlediini grd. Bu renci, akam yemeinde sa'nn gsne yaslanan ve, Ya Rab, sana kim ihanet edecek? diye soran rencidir. Petrus onu grnce sa'ya, Ya Rab, ya bu ne olacak? diye sordu. sa, Ben gelinceye dek onun yaamasn istiyorsam, bundan sana ne? dedi. Sen ardmdan gel! Bu yzden kardeler arasnda o rencinin lmeyeceine dair bir sylenti kt. Ama sa Petrus'a, O lmeyecek dememiti. Sadece, Ben gelinceye dek onun yaamasn istiyorsam, bundan sana ne? demiti. Btn bunlara tanklk eden ve bunlar yazan renci budur. Onun tanklnn doru olduunu biliyoruz. Celilede bir dada (Mat. 28:16-20) On bir renci Celile'ye, sa'nn kendilerine bildirdii daa gittiler. sa'y grdkleri zaman O'na tapndlar. Ama bazlar kuku iindeydi. sa yanlarna gelip kendilerine unlar syledi: Gkte ve yeryznde btn yetki bana verildi. Bu nedenle gidin, btn uluslar rencilerim olarak yetitirin; onlar Baba, Oul ve Kutsal Ruh'un adyla vaftiz edin; size buyurduum her eye uymay onlara retin. te ben, dnyann sonuna dek her an sizinle birlikteyim. Son grnleri ve ge ykselmesi (Mar. 16:-14-20; Luk. 24:44-53) sa daha sonra, sofrada otururlarken Onbirler'e grnd. Onlar imanszlklarndan ve yreklerinin duygusuzluundan tr azarlad. nk kendisini diri grenlere inanmamlard. sa onlara yle buyurdu: Dnyann her yanna gidin, Mjde'yi btn yaratla duyurun. man edip vaftiz olan kurtulacak, iman etmeyen ise hkm giyecek. man edenlerle birlikte grlecek belirtiler unlardr: Benim admla cinleri kovacaklar, yeni dillerle konuacaklar, ylanlar elleriyle tutacaklar. ldrc bir zehir iseler bile, zarar grmeyecekler. Ellerini hastalarn zerine koyacaklar ve hastalar iyileecek. Onbirlere Veda Konumas

90

Sonra onlara yle dedi: Daha sizlerle birlikteyken, `Musa'nn Yasas'nda, peygamberlerin yazlarnda ve Mezmurlar'da benimle ilgili yazlm olanlarn tmnn gereklemesi gerektir' demitim. Bundan sonra Kutsal Yazlar' anlayabilmeleri iin zihinlerini at. Onlara dedi ki, yle yazlmtr: Mesih ac ekecek ve nc gn lmden dirilecek; gnahlarn balanmas iin tvbe ars da Yerualim'den balayarak btn uluslara O'nun adyla duyurulacak. Sizler bu olaylarn tanklarsnz. Ben de Babam'n vaat ettiini size gndereceim. Ama siz, ycelerden gelecek gle kuanncaya dek kentte kaln. Zeytin Dandan ge ykseliyor Rab sa, onlara bu szleri syledikten sonra, onlar kentin dna, Beytanya'nn yaknlarna kadar gtrd. Ellerini kaldrarak onlar kutsad. Ve onlar kutsarken yanlarndan ayrld, [ge alnd ve Tanr'nn sanda oturdu]. rencileri [O'na tapndlar ve] byk sevin iinde Yerualim'e dndler. Srekli tapnakta bulunuyor, Tanr'y vyorlard. [Gidip Tanr szn her yere yaydlar. Rab onlarla birlikte alyor, grlen belirtilerle szn doruluyordu.] Yaama kavuasnz diye (Yu. 21:25; 20:30-31) sa, rencilerinin nnde, bu kitapta yazl olmayan baka birok doast belirti gerekletirdi. Bunlar tek tek yazlsayd, sanrm yazlan kitaplar dnyaya smazd. Ne var ki yazlanlar, sa'nn TANRI'NIN OLU, MESH olduuna iman edesiniz ve iman ederek O'nun adyla yaama kavuasnz diye yazlmtr. (Johnston M. Cheney, The Life of Christ in Stereo, Portland, Western Baptist Seminary Press, 1969, s. 204-214.)

91

EK C
sann Durumas
sa Mesihin durumas, halanmas ve dirilii zerine yaynlanm en gzel eserlerden birisi, New York eyaletinin en yksek Mahkemesinin eski bakan Walter M. Chandler tarafndan yazlm olan 2 ciltlik eser The Trial of Jesus (sann Durumas)dr. (Durumayla ilgili dier bir yetkili kaynak, Josef Blinzlerin The Trial of Jesus (sann Durumas)dr.) Chandlerin ahidin tankln ele al biimi ar derecede deerlidir. Yeni Antlamann dirili kaytlarnn doruluunu analiz etmek iin mkemmel bir kaynak. Yazar, bu eserin okuyucusunun Mesihin diriliiyle ilgili etkenleri anlamasn byk bir ekilde gelitireceine inanmaktadr: ahitlerin tanklna olan gven unlara dayanmaktadr, birincisi, onlarn drstl; ikincisi, onlarn yetenekleri; ncs, saylar ve tanklklarnn tutarll; drdncs, tecrbeyle tanklklarnn uyumu; beincisi, tanklklarnn tamamlayc olaylarla uyumas. Yukarda saylan bu baarl testleri, yukarda verilen srayla, Mjdecilere uygulayalm. (1) lk nce onlarn drstl konusunu ele alalm. Bu balamda kullanlan drstlk kelimesi zeldir. Kiisel doruluktan ok kiisel samimiyetle balantldr ve ceza hukukunda hrszlktansa yalan yere yemin fikrini ortaya koymaktadr. ahitler drst myd? Yani samimiler miydi? Gerei anlatma niyetinde miydiler? Yani, tanklk ettiklerine kendileri inanyorlar myd? Eer yleyse, onlar drst ahitlerdi, fakat yargdaki bir hata ya da gerein yanl anlalmasndan dolay tanklklar yanlt. O zaman samimiyet anlamndaki drstlk testi Yeni Antlama hikayelerinden naklettikleri gereklerin ahitleri olarak Mjdecilere uygulanabilir. Ve bunu yaparken bu almann doasn ve kapsamn aklmzn bir kesinde tutalm; bunun dini bir alma olmadn ve tamamen hukuksal ve resmi bir tartmay kartrmamas iin esinlenme konusuna izin verilmemesi gerektiini unutmayalm. Mjdeciler esinlenmi yazarlar olarak deil de, laik tarihiler olarak gz nne alnmaldr. Ve gvenilirliklerini snarken, sradan bir adamn gnlk yaamndaki niyetlerini ve davranlarn analiz etmek iin kullanlan allm standartlar uygulanmaldr. Onlar ok fazla etki altnda kalm ve baz tanr ya da kahramanlarn rehberliinde ve korumasnda hareket eden acayip ya da doast varlklar olarak grmek u anki amacn kesinlikle dndadr. Mjdecilere drstlk testinin uygularken iki faktre ihtiya duyulmaktadr: (1) Karakter; (2) Motivasyon. Bu drst karakter ve erdemli motivasyon mkemmel drstln ana kaynaklardr. Bundan sonra, ana faktr olarak, drstln tartlmasnda, ncil yazarlarnn ya iyi ya da kt insanlar olduklar uygun bir ekilde iddia edilmesi olabilir. Onlarn olaynda orta bir alan yok, nk birlemi olaylar ve varlm sonular negatif ya da farkl olmayan gler tarafndan retilmi olmas iin ok fazla ilgin ve hayret vericidir. yi adamlar idilerse o zaman rettiklerine ve yazdklarna inanmlard, ve drsttler, br trl onlarn iyi olduklar hipoteziyle uyumayan bir ekilde, bilerek, btn dnyaya bir yalan hile ile kabul ettirmi olurlar. Kt insanlar idilerse o zaman yaamlar ve retileri prensipte daha nce veya sonra tarihin baka bir yerde kaydetmedii bir eliki oluturmaktadr ve doaya ters dmektedir. nk sylediklerinde ve yazdklarnda ilahi bir karakter resmettiler ve herkesin bildii yce gerekleri ilan ettiler. Her ciddi, dnceli kii en azndan bir kere

92

unu aratrr: Kt insanlar, komplocu ve hipokratik, mkemmel masumluu ve gnahsz gzellii btn sahte peygamberlerin ve btn putlarn zihinsel ve ruhsal sfatlaryla alay eden ve rezil eden byle bir karakteri resmedebilirler mi ? Olimposlu Zeus, fevkalade Yunan aklnn hkmdar yarat, zalim ve intikamc bir ilaht zaman zaman da inansz bir evlat ve sarho bir sefahat dknyd. Hintlilerin Byk Ruhu, kpeklere lmszl vermi ama kadnlara vermeyi reddetmitir. Dier iren ve korkun sfatlar putlar bozmu ve putperest peygamberlerle putlarn karakterlerini bulanklatrmtr. Ama Nasral sa, gnahsz olduunu iddia eden saf ve mkemmel bir varlkt 253 ve iddialar, inanan ve inanmayan herkes tarafndan kabul edilmitir. Nasral kibar birisi tarafndan retilen ve Mjdeciler tarafndan iletilen byk gerekler uluslara ifa getirdi. nsanlar arasnda evrensel bir kardelik oluturdu. Byle bir karakterin uydurulmu olmas ve byle gereklerin drst ve samimi olmayan insanlar tarafndan ilan edilmi olmas mmkn m? Kt alkanlk faziletin atas olabilir mi? Dikenlerden zm ve devedikeninden incir toplanabilir mi? Eer sa, ncilde anlatld gibi gerekten saf ve kutsal bir varlk deil idiyse, o zaman Mjdeciler kutsal olmayan edebiyattaki her eyi geride brakan fevkalade yce bir karakter yarattlar ve bu kt zihniyetli adamlar ne yakalandlar ne de cezalandrldlar. Bu dnceden Mjdecilerin mutlak drstlk ve mkemmel samimiyetinden baka bir sonucu tretmek imkanszdr. Bunun yannda onlarn yazdklar okunduunda saf ve dindar adamlar olduklar hakknda derin bir izlenim edinilmektedir. ncil yazarlarnn samimiyetini etkileyen, ikinci srada olan ve karakterden daha nemli bir zellik motivasyon sorusudur. Eer Mjdeciler samimi olmasalard ve kendi hikayelerine inanmasalard onlarn bunu anlatmasn, vaaz etmelerini ve urunda lmelerini hangi motivasyon salad? Btn insanlarn imdi ya da imdiye kadar tamamen bencil olduuna inanlmamaktadr, ama maddi veya manevi karlk bekleme, insan iin ana motivasyon olduu dnlmektedir. dl, Emek Tapnan aan muhteem anahtardr ve dllendirmenin baz biimleri, imdi ve bundan sonra, adamlarn hararetli faaliyetlerinin tamamn aklamaktadr. Elilerin kendileri bu kanuna itaat ederek hareket ettiler nk, onlar Yeni Krallktaki yerleri ve stn olmak iin ekiirken buluyoruz. Efendilerine gsterdikleri emek ve tahamml ettikleri zverilerin karl olan dln tam olarak nasl olacan bile sormulard. On iki tahta oturacaklar ve srailin on iki kabilesini yarglayacaklar cevabn almlard. Nasralnn ncilini yayma ve yaymlamada Mjdecilerin dl beklentisine bu ilkeyi uygulayalm ve zellikle sonucu dikkate alalm, nk insan davranndaki motivasyon sorusunu etkilemektedir. Ama ncelikle bir an iin elisel hizmetin balangcndaki siyasi ve dini durumu tekrar gzden geirelim. lk Hristiyanlarn Efendisi ve Kurtarcs armhta bir sulu gibi lmt. Elilerin vaaz etmeye baladklar din; gnahlardan tvbe etme, Halanm Olana iman ve Onun lmden diriliine olan inan retilerinde bulunmaktayd. Bu elerin temel olduu Hristiyanlk, yok etmek iin dier btn dinleri aram ve yerlerini almaya almtr. Nasralnn takipileri putperestlere ve btn putlara kar siyah bir bayrak ykseltmilerdi. Hi bir taviz istenmedi ve de hi verilmedi. Bu garip inan sadece dier btn dinlere kar koymam, kendi temeli zerine kurulmam btn dnyasal ynetimleri de kmsemitir. Kk ama adanm grup bylece en bata dnyadaki btn dini ve laik glere kar kmtr. Yahudilik bu yeni dini ifadeyi itaatsiz ve asi bir kz olarak damgalamtr. Putperestlik, onu sahtecilik ve dolandrclk olarak duyurmutu, nk retileri Portico ve Akademileri tarafndan bilinmiyordu ve rettikleri hem Stoaclar hem de Epikuriyanlar tarafndan gln bulunmutu. Roma devleti, krallarn yetersizliini reten ve dnyasal imtiyazlar alaltmaya alan dini sistemi kskan bir ekilde, tetikte gzlyordu. Yeni bir inanc olutururken ve retilerini retirken, Mjdeciler karlatklar ve karlaabilecekleri acmasz muhalefetten baka ne bekleyebilirlerdi? Sradan insanlar kmseyen gururlu ve marur Sadukilerin ya da insanst stnlkleriyle vnen Roma

93

aristokrasinin, insanlarn tamamen eit olduunu ve evrensel kardelii reten bir dini isteyerek kabul edeceklerini ciddi bir biimde mit etmiler miydi? Karlatklar acmasz zulmleri, korkun ikenceleri ve dayanlmaz lmleri beklememiler miydi? O zaman unu sorabiliriz: Aradklar dl bu muydu? Soruyu bir daha soruyoruz: Eer drst ve iten olmasalard adamlarn bu ekilde hareket etmelerini salayan motivasyon neydi? Eer bir yalan vaaz ettiklerini biliyor olsalard, ne gibi bir dl beklerlerdi? Dnyasal ya da cennetsel bir ey miydi? retileri, hret kazandrabilecek ya da iltimas verebilecek btn ruhsal ve dnyasal otoriteleri karsna aldnda dnyasal bir dl beklemelerini ummak anlamszdr. Cennetsel bir dl m bekliyorlard? Dnyaya bir yalan vaaz ederek byle bir eyi elde edebileceklerini mit ettiklerini dnmek glntr. Bu yzden hibir ey, yanl olduunu bildikleri bir din uruna belli sayda adamn bir araya gelip babalarnn eski inanlarn reddetmeleri, tamamyla yaam ekillerini deitirmeleri, fazilet ilkelerini ilan etme ve uygulamada taviz vermeyen insanlara dnmeleri, btn yaamlarn belirli gerekleri insanla ilan etmek iin harcamalar ve sonunda ehitlerin lmnn acsn ekmelerinden daha aptalca olamaz. Eer yanl olduuna inanmyorlar idiyseler, o zaman samimiydiler ve onlarn gvenilirliklerinin bir esi tespit edilmi olur. ddialarnn tamamyla doru olup olmad u anda bir soru deildir. Bu iddialar yanl olmu olabilir, geri yazarlar doru olduuna inanyordu bu noktada samimiyet testi, tann kendisinin de inand iddialar rettii bir iddiaya insanlarn daha fazla inanma eiliminde olduu basit temele dayanmaktadr. (2) kinci srada, tank olarak gvenilirliklerini test ederken Mjdecilerin yeteneklerini incelememize izin ver. Kant Kanununun yazarlar genellikle tann tam olarak doruyu konuma yeteneinin iki zellie dayand konusunda hemfikirler: (1) Aka alglamasn salayan doal gzlemleme gc ve ifadesinin balantl olduu gereklerin ayrntlarn tamamen aklnda tutmasn salayan hafza gc; (2) Tanklnda bulunduu eyleri gzlemleme frsatlar. Bu zelliklerden ilki olan gzlemleme gcne ve hafza kuvvetine ncil yazarlarnn ne kadar sahip olduklar hakknda bir bilgimiz yok. Kanunun gerekten sand; onlarn en azndan salam akll ve ortalama zekada adamlar olduklarn doru olarak farz etmek iin kesin olarak dorulandk. Bu varsaym, belki fark edilmitir, bir itirazcnn yeterli ve tatmin edici kantla aksini ispat edene kadar tanklarn lehindedir. Bu ispatn Mjdeciler olaynda baarl olarak yaplm ya da yaplabilecek olmasna inanlmamaktadr. Onlarn lehindeki bu hukuki varsaym bir yana, onlarn ncil tarihiyle ilgili konularda doru ve yetkili olarak konumak iin hak kazanm olmalarna bizi gtren kesin zellikler var. lk olarak, yazlanlarn kendisi yetitirilmi bir zeka kadar olaanst zihinsel kuvvete iaret etmektedir. stelik Lukann ve Yuhannann blmleri entelektel derinlik ve kltrn deimeyen zellikleri olan zarif bir stili ve yce bir betimlemeyi aa karmaktadr. Cahil balk fikri kesinlikle ncil yazarlarna uygulanamaz. Eer ok cahil olmu olsalard, ncile ait yazlar yazarken ektikleri skntnn yannda dier skntlar az gelmitir. ncilin Yahudiler tarafndan Greke yazlm olmas gerei, tamamen okumam olmadklarn gstermektedir. Bu ikisinin meslekleri de ok aktr. Matta vergi toplaycsyd 254 ve Luka bir hekimdi.255 Bu her iki grev, adamlarn sradan bilgisinden fazlasn, bir o kadar da doru gzlem gc, ayrt etme ve tahlil gerektirmektedir. Ama doal dayanabilirlikleri ne olursa olsun, Mjdecilerin sann ve Onun rettiklerinin lehinde olduklar ve dier btn inanlara kar acmasz bir nyargya sahip olduklar konusunda sk sk srar edilmektedir. Baka bir deyile ayn anda hem hevesli hem de fanatiktiler. Bundan dolay tanklklarnn gvenilmez olduu ileri srlmtr. Bu ayn anda yazarlarn gvenilirliine yaplm en zayf saldrdr. ncil yazarlarnn fanatik

94

olmadklar Kutsal Yazlardaki tarz ve stilde kantlanmaktadr. Fanatizmin dili, svp sayma ve knama zerine bararak atp tutma ve hrsn dili bir tarafta, methiye ve ar vg dier tarafta. Fanatikler destekledikleri kiiyi vmek iin hi bir snr tanmazlar. Yeni Antlama hikayelerinin en dikkate deer zelliklerinden biri, onlar her yerde saran sessiz saygnlk ve basit samimiyettir. Hi bir yerinde uygunsuz fke ya da sabrsz itirazlar yoktur. sann hizmetinin olayl 3 yl, Mjdeci yazlarda, fkenin gsterilmesi ve kt konumann kullanlmasn bir ok frsat salamtr. Vaftizcinin Herod tarafndan ldrlmesi; saya kar kurnazca planlar; Sanhedrinin ajanlarnn, sann ayak izlerini sabit olarak takip etmeleri ve Pontius Pilatusun emriyle Onun halanmas, kalbin comas ve kann kaynamas iin daha ne istenebilirdi ki? Ama hibir yerde kzgn bir his ya da abartl bir duygu en ufak bir ekilde gsterilmemitir. Nazik bir sabr, lml bir soukkanllk, arbal olma, btn dnce ve ifadeleri belirtmektedir. Yeni Antlamada gsterilen Pilatusun karakteri, ncil yazarlarnn adaletliliine ve yce gnlllklerine en stn rnektir. Filo ve Josephus, Romal valiyi inat, acmasz ve kinci olarak tanmlamaktadrlar. Eski dnyadan gnmze gelen, Pilatusun karakterine iyi niyetle deinen tek fikir, hepsinden ayr olarak, onu korkaka ve dlek olarak tanmlam olan adamlarn yazlarnda bulunmaktadr. Onu bir canavar olarak resmetmektense, say devaml olarak serbest brakmaya almasyla ilgili kaytlarnda karakteriyle vicdan badatrmlar ve kalbine merhamet koymular. Fanatikler bunu byle yapmazlard. Yine, Mjdecilerin akllarnda ve kalplerinde eilim ve nyargnn ikisinin de olmamas kendi sama zaaf ve gaflarn kaydetmede ve bunu btn dnyaya ilan etmelerinde hi bir tereddt etmemi olmalar gereiyle gsterilmitir. Bunu yapacak olan bir kii doru akln en emin belirtilerini gsterir. Kanunun syleniinde bu bir ilginin kart ilandr ve byk ilanlar inanlrdr, nk evrensel olarak gzlemlenmitir ki insanlar kendi itibarlarn drecek hikayeler uydurmazlar. Teistik ve Hristiyan nancnn Temelleri eserinde Bunlar herhangi bir yazarda bulduunuzda diyor profesr Fischer, onun genel doruluu lehine kuvvetli bir varsaym oluturmaktadr. Yeni Antlama yazlarnn birok blm say ve Elilerini dnyann nne daha ok olumsuz bir kta koymaktadr. Petrusun say inkar 256 ve Yahuda tarafndan ele verilii 257; tutuklama srasnda Onbirlerin Baheden kalar 258; Petrusun denizin zerinde yrmeye almasnn gln denemesi ve inancnn zayf olmasndan dolay baarsz olmas 259; sann sevgisinde ve Yeni Krallktaki yerleri ve stnlkleri konusunda sk sk rencilerin ocuka ekimeleri;260 ikincinin birinciyi ziyaret ettikten ve onun tarafndan vaftiz edildikten sonra Vaftizci Yahyann saya eli gndererek Mesih olup olmadn sormas 261; sann ailesinin Onun deli olduuna inanmas 262; Nasradaki komularnn Onu uurumdan atmakla tehdit ettikleri gerei 263 bu eitli anlatmlar her dnemde pheci eletirinin ele alnmasn salamtr. Bunlar ncil hikayelerinden karlm olabilirdi. Bu da tasarlayan ve gvenilmez insanlar tarafndan yaplm olurdu. Yine, eilim ve nyarg sorusuna deinerek, u gzlemlenmeye deerdir; pheci kimseler sradan edebiyatta kullandklar eletiri kurallarnn aynsn kutsal olanlara uygulamada baarsz olmulardr. Onlarn iddiasna gre Mjdeciler inanlar konusunda deersizdirler nk bazlar kendi Rab ve Efendilerinin szlerini ve eylemlerini kaydetmektedir. Bu kutsal ve hassas ilikinin onlarn hkmlerini saptrd ve krelttii ne srlmektedir. Bu yzden inanlarnn kurucusunun yaam ve hizmetiyle ilgili gerekleri ve koullar yazma yetkisi onlarn ellerinden alnmaktadr. Ama benzer ilikileri srdren laik yazarlarn gvenilirliine ayn testler uygulanmaz. Sezarn Yorumlar ve Xenophonun Anabasisi yazarlarnn gl eylemlerini ve parlak baarlarn kaydetmektedir; ama ncil yazarlarnn eilim ve taraf tutma nedenlerinden dolay reddedilmesi gerektiinde srar edenler tarafndan bu etken, tarihsel kaytlar olarak onlarn gvenirliini yok etmemektedir. The Memorabilia of Xenophon (Xenophondan Kalanlar), Recollections of Socrates

95

(Sokrattan Hatralar) sevgi ve hayranlk dolu bir rencinin eseridir ve u anda dnyadaki btn niversiteler bu kitab Atinal byk filozofun yaamn ve sohbet stilini retirken kullanmaktadrlar. Hi bir zaman Xenophon ve Sokrat arasnda var olan derin ilikinin Memorabiliann yazarnn gvenilirliini etkileyebilecei tartlmamtr. ngilizce en iyi biyografi Boswellin Johnsonun Yaamdr. Boswellin, Dr. Johnson iin olan hayranl putperestedir. Zaman zaman byk ngilizin kle gibi pohpohlamas, iren dalkavuklukla eanlamldr. Buna ramen, onun almas tarihsel edebiyata antsal bir katkdr. Britannica Ansiklopedisi diyor ki; Boswell, dnyann imdiye kadar grd en iyi biyografiyi retmitir; ama yazarn, yaamn yazd adama dalkavuklua benzeyen adanml nedeniyle neden bu kitap reddedilmiyor? Eer Matta, Markos, Luka ve Yuhanna etkilenme baznda reddediliyorsa, neden Sezar, Xenophon ve Boswell reddedilmiyor. Kutsal olanlarla kutsal olmayan yazarlar arasnda gvenilirlik testi uygularken gerekten bir fark yoktur. Adil ve tam eletiri her ikisine de ayn kurallar uygular. Starkie tarafndan ne srlen ikinci hukuki gvenilirlik testi altnda ki bu tankln verildii gerekler ve artlar hakknda gzlemleme imkandr, Mjdecilerin sahip olduu ounluun yksek derecede bir kant olduu gvenle sylenebilir. Bir mahkemede sunulabilecek en inandrc tanklk, gren ya da duyan bir grg ahididir. imdi, ncil hikayelerinde kendileri tarafndan kaydedilmi birok olaylarda btn ncil yazarlarnn grg tan olduklar makul derecede kesindir. Hem Matta hem de Yuhanna, Efendilerinin gezilerinde devaml bulunmu, Onun konumalarn dinlemi, mucizelerini yaparken ahit olmu ve O gittikten sonra Onun inancn yaym Onikiler arasnda saylmlardr. ok muhtemeldir ki, Kurtarcnn yaam ve hizmetindeki olaylarn dier bir grg tan da Markostur. ncildeki ikinci kitab, tutuklama srasnda Bahede kyafetlerini brakarak kaan gen adamn yazd ok genellikle kabul edilmektedir.264 Eer Markos, Getsemanide gece yars kalabaln Nasralya ne yapacan grmek iin glgeler arasnda gerekten izliyor idiyse, o zaman byk retmenin yaam ve hizmetlerindeki bir ok baka olaylarn da ahidi olduu bir olaslktan ok daha fazladr. Ama bu doru olsun olmasn, ikinci kitabn Matta ve Yuhanna gibi sann btn hareketleri ve szleriyle aina olan Petrus tarafndan Markosa dikte edildii ok iyi bilinmektedir. lk alarn Hristiyan yazarlar oybirliiyle Markosa atfedilen kitabn, Petrusun diktesiyle yazld konusunda tanklk etmektedirler. Eer tanklklar doru idiyse, ikinci kitabn gerek yazar Petrustur. Markosun kitabnn bir grg tan tarafndan yazld yle diyen pheci Renann grdr: Markostaki gerekler, dier Mjdeciler arasnda bo yere aradmz bir netlikle balantldr. sann belirli szlerini Syro-Chaldeon tarznda anlatmaktan holanyor. Kesinlikle bir grg tanndan geldii belli olan dakik gzlemlerle dolu. Aka say takip etmi olan, Onu sevmi ve Onu ok yakndan gzlemlemi olan ve hafzasnda Onun canl bir grntsn saklam olan grg tannn, Eli Petrusun kendisi olduuna inanmak ve Papias ile ayn fikirde olmamz engelleyecek hi bir ey yoktur.265 Ayn yazar kendisi tarafndan anlatlan olaylara Mattann da tank olduunu aklamaktadr. yle diyor: Her eyi hesaba katarsak, drt ncil kitabnn gerek olduunu itiraf etmeliyim. Benim grme gre, hepsi birinci yzylda yazlmtr ve genel konuursak, yazarlar kendilerine mal edilmi olan kiilerdir, ama tarihi deerleri eitlidir. Matta, yazlar iin aka snrsz gveni hak etmektedir; onlar sann retilerinden birebir alnm ak ve canl hatralardr. Lukann, kaydettii bir ok eyin grg tan olmas ve bakalarnn ondan grg tan olarak bahsetmesi, kitabnn giri ayetlerinde mkemmel bir biimde aktr. Koruyucu hkmdar Teofilosa bahsederken, kitaptaki bilgileri ona aktaranlarn grg ahitleri olduuna dair onu temin etmiti. yle diyor: Sayn Teofilos, Birok kii aramzda olup bitenlerin tarihesini yazmaya giriti. Nitekim balangtan beri bu olaylarn grg tan ve Tanr Sznn hizmetkr olanlar bunlar bize ilettiler. Ben de btn bu olaylar ta bandan zenle aratrm biri olarak bunlar sana srasyla yazmay uygun grdm.266 Bunun kant

96

olarak anlam; Teofilos iin tm bilgiyi toplamak amacyla, kendi kiisel bilgilerine Onikilerden olmamasndan dolay kendisinin grmemi olduu eyleri grg ahitleriyle salama alm olduu fazladan gerekleri ilave etmitir. Aziz Yuhanna, Mesihin sylediklerini ve yaptklarn kaydetmek iin zel olarak hak kazanmt. sann sevdii renci olarak adlandrlmt. ok byk samimiyeti ve arkadalndan dolay Kurtarcnn huzuruna her zaman kabul edildi. Son yemekte ban Efendisinin gsne gvenle ve sevgiyle yaslamt. Petrus ve Yakupla birlikte, Yairin kznn diriliine tanklk etti, Dadaki Deiimde ve Kurtarcnn Bahedeki iddetli acsnda bulundu. sa armhtayken annesini ona emanet etmiti. Koarak Petrusu gemesiyle, Onikiler arasnda ak mezara varan ilk kii o olmutu. Bakhinle olan ilikileri araclyla saraya girmesine ve sann durumasnda hazr bulunmasna, ayrca arkada Petrusu da tantmasna izin verildi. Bundan dolay, btn bak alarna gre, Mjdecilerin ncil hikayelerindeki olaylarn doru ve tam olarak kaydedebilmeleri iin yeterli olduklar aktr. Temelde grg tanklar olmalar ve durumun ellerinde olmas, onlara olaylarn gerek tarihini onlardan yzyllarca sonra yaam tarihi ve eletirmenlerden daha iyi yazmalarna hak kazandrmtr. Ama eer Mjdeciler yazdklar yol gsteren olaylara grg tan oldularsa, olanlar unuttuktan uzun bir sre sonra yazdklar ya da o arada gelien eitli geleneklerle kartrdklar iddias sk sk ortaya atlmaktadr. Bu iddiada belki biraz doruluk pay olabilir ama sann halanmas ve dirilii gibi konularda tanklarn gvenirliliini yok etmeye yeterli deildir. Bunlar kolayca unutulabilecek ya da baka eylerle kartrlabilecek olaylar deildir. ncildeki kitaplarn yazlma ve yaymlanma tarihi belli deildir. Ama Heidelbergten profesr Holtzmann (Hristiyanlarn tarafn tutan birisi olduu sylenemez nk bir ka yl boyunca Badendeki Grand Duchyde zgr Dnenlerin lideri olmutu), konu zerinde yapt birka yllk dikkatli aratrmasndan sonra, ncildeki ilk kitabn, Sinoptik kitaplarn, 60 ve 80 yllar arasnda yazldn duyurdu.267 Bu Mesihin lmnden sadece 30 ila 50 yl sonrasndayd. Bu otuz ile elli yl arasnda sann yaamn ve yaptklarn her gn vaaz eden ortalama hafza ve zekaya sahip adamlarn bunlar unutmu olmas mmkn m? Oxfordtan Mdr Drummondun tankl bu noktada ok geerlidir. yle diyor: Eer Sinoptik kitaplarn Mesihin zamanndan krk ila altm yl sonra yazlm olduklarn varsayarsak hl ilk kaynaklara dayanmaktadrlar ve krk yl sonra bile karakteristik szlerin hatras mkemmel netlikte olabilir... Benim zellikle iyi bir hafzam yok, ama krk hatta elli yl nce sylenmi birok sz hatrlayabilirim ve baz durumlarda hadiseyi canl bir biimde gzmn nne getirebilirim.268 Kantlarn ak bir ekilde gsterdii gibi, eer Mjdeciler grg ahitleri idiyse gvenirliliin en nemli testlerinden birini gemi oluyorlar. (3) Saylar ve tanklklarnn tutarll nc sray almakta. Bir ahidin tankl ayn ey iin tatmin edici bir ekilde tanklk eden baka ahitler tarafndan dorulanyorsa, ok glenir. Dorulayc ahitlerin says arttka, sahtekarlk ve hilekarlklar engellenmi olur, tanklarn gvenilirlii daha da dorulanm olur. fade veren tanklarn tanklyla dorulayanlarn arasndaki uyum, kantlarn varlnda hakl ve uygun bir tutarll dolayl olarak gstermektedir. Materyal noktasnda radikal bir farkllk sadece glendirmeyi boa karmaz, tanklardan birisinin ya da her ikisinin de gvenilirliini yok eder. Yine, ncil yazarlarna kar farkllkla ilgili sulamalarla oluan bir aratrma, hikayelerde dahil edilmeyen ksmlar eletirmenlerin ve phecilerin eliki olarak snflandrdklarn gstermektedir. Hibir ey dahil edilmeyenleri eliki olarak gstermekten daha gln olamaz, ta ki davann gereklilikleri dahil edilmemi gereklerin ve durumlarn ifade edilmesini temel alsn ya da dahil etmeme aka yanltmak veya aldatmak iin yaplm olsun. Herhangi bir baka iddia tarihsel iddiay altst eder ve elikilerle doldurur. Dion

97

Cassius, Tacitus ve Suetonius, hepsi Tiberiusun devri hakknda ok ayrntl bir ekilde yazmlardr. Her biri tarafndan bahsedilen birok ey dier ikisi tarafndan kaydedilmemitir. Bu gerekten dolay n birden gvenilmez tarihiler olarak ret mi etmeliyiz? Abbott, Hazlitt, Bourrienne ve Walter Scott Napolyon Bonapartn biyografisini yazmlardr. Hi biri dierlerinin yazd btn olaylardan tamamen bahsetmemektedir. Bu atlamalar btn bu yazarlarn faziletini yok edip onlar kuku duyulan ve reddedilen kiiler mi yapar? Graftons Chronicles ngiliz tarih edebiyatnda en yksek derecedeki eserlerden biridir. Kral Johnun devrini kapsamaktadr ve Magna Chartann kabul edilii hakknda bahsetmemektedir. Bu Jeffersonun yaamnn Bamszlk Bildirgesinden bahsedilmeden yazlmasdr; ya da Lincolnn zgrlk Fermanndan bahsetmeyen bir biyografisi gibidir. Bu tuhaf atlamaya ramen ngilizler, hl Graftons Chronicles deerli bir eser olarak arivleri arasnda koruma altna almlardr. Eletirinin ayn cmert ruhu, kutsal olmayan edebiyatn her yerinde bulunmaktadr. Hristiyanlk kartlar, eksiklikleri ve elikileri grmezden gelmekten veya savunmaktan ekinmiyor, zellikle yazarn sradan bir kii ve konunun dinle ilgili olmamas durumunda. Ama konu kutsal olduunda ve yazar da, vaiz, papaz ya da peygamber gibi, dindar bir kii olduunda, aniden inanlmaz bir ekilde btn tarafsz eletiriler yok oluyor. Bir an iin Matta, Markos, Luka ve Yuhannann kutsal bir kii olan Mesihin biyografi yazarlar olduu unutulabilirse, uyumazlk konularnda hi bir zorluk, onlarn gvenilirliine kar hi bir itiraz kmazd. phesiz var olan ufak farkllklar, fark edilmeden geilir ya da genel anlamda tam ve doru olduklar konusundaki ezici inan altnda sonsuza kadar gmlrlerdi. Fakat pheciler, Mjdecilerin esinlemeyle ynetildiini ve aralarndaki farkllklarn esinleme teorisiyle uyumadn sylemektedirler. Tanr onlar zt hikayeler yazmalar iin esinlemezdi. Ama esinleme tarafndan ynlendirildiklerini iddia ettikleri varsaym yanltr; nk Marcus Dodsun doruyu syledii gibi, Kitaplarn hi biri amaz ya da esinlenmi gibi duramaz. Sadece onlardan bir tanesi yazarn bilgisini nasl elde ettiini anlatmaktadr ve bu da uygun kaynaklarn dikkatle aratrlmasdr.269 Ama bu blmn ilgilendii ncil yazarlarnn esinlenmi olup olmamas buraya kadar nemsizdir. Gvenilirlikleri test edilirken kantn kurallar her iki durumda da ayn olurdu. ncil farkllklar hakknda Paleyin Hristiyanln Kantlarndan (Evidences Of Christianity) daha geerli bir gzlem yaplmad. Eserinde yle diyor:
Hikayenin gereini anlamaktansa ilgili durumlardaki baz farkllklardan dolay tamamn reddetmekten daha aceleci ve daha felsefe d bir davran bilmiyorum. nsan tanklnn bilinen zellii durumsal eitliliklerle olan tatmin edici bir gerektir. Bu, adalet mahkemelerindeki gnlk deneyimin rettii bir eydir. Bir ilemin kaytlar farkl tanklarn azlarndan ktnda aralarndan ak ya da gerek uyumazlklarn ortaya karlmamas nadiren mmkn deildir. Bu uyumazlklar davac tarafndan dikkatlice gsterilir ama genellikle hakime ok az bir etki eder. Aksine, yakn ve birebir tanklklar birlik ve sahtekarlk zerine kukuya neden olmaktadr. Yazl tarih ayn tarzda bir harekete deindiinde, karlatrma genellikle her zaman benzer dnce iin zemin salamaktadr. Pek ok ve bazen de nemli eitlilikler kendilerini gsterirler; ve de kesin uyumazlklar; henz herhangi biri gerein gvenilirliini sarsmak iin yeterli saylmaz. Yahudilerin elisi, Claudiann heykelini onlarn tapnana koyma emrini uygularken, Filo hasat zaman, Josephus tohum ekme zaman der. Her ikisi de ada yazarlard. Hi bir okuyucu bu uyumazlk karsnda bir elinin gnderildii ya da byle bir emrin verilmi olduu konularnda pheye dmez. Kendi tarihimiz ayn trde rnekler vermektedir. II. Charlesn hkmdarl zamannda Argyll Markisinin lm kaytlarnda ok gze arpan bir uyumazlmz var. Lord Clarendon, aslmak zere mahkum edildiini ve idamn ayn gn gerekletiini nakletmektedir; dier yanda tam aksine, Burnet, Woodrow, Heath ve Echard onun Pazar gn mahkum edildii ve Pazartesi gn infazn gerekletii konusunda hemfikirdirler. Argyll Markisinin idam edilip edilmedii hakknda ngiliz tarihinin herhangi bir okuyucusu burada bir soru karacak kadar pheci miydi? Hristiyan tarihinin zaman zaman 270 saldrya urad prensiplere gre imdilik bu bilinmezlie braklmal.

98

Okuyucu, ncildeki uyumazlklarn Mjdecilerin gvenilirlii konusunda zarar verici olduu kadar yararl etkisini de ok dikkatlice gz nne almaldr. Bir snf insan, ncil yazarlarnn o zamanda bir araya gelmi ve hile yollar oluturmak ve dnyaya sahte bir raporu yaynlamaya araclk etmek iin basit komplocular olduunu hayal etmitir. Bu ahmaka bir varsaymdr nk, yazarlarn farkl zamanlarda ve yerlerde yazd kesin olarak bilinmektedir. stelik, kitaplarn stilleri ve ierikleri, kandrmak amacyla birlikte planlanm olduu fikrini zayflatmaktadr. Ve bundan baka, bu uyumazlklarn kendisi birlik ve sahtekarln olmadn gstermektedir; nk akll komplocular tamamyla ayn hikayeyi ayn dilde uydurmu olurlard. Dahas adil ve tarafsz eletiri, sadece farkllklar gz nne almayp, ayrca Yeni Antlama hikayelerindeki birbirini destekleyen ksmlar da inceler. u unutulmamaldr ki, kitaplarn yazarlar farkl zamanlarda ve yerlerde yazan birbirinden bamsz tarihilerdi. Sonra genel bir antlamann olduu gerektir nk birbirlerini tamamyla doruluyorlar. Bu ekilde incelendiinde, iinde bir uyumazlk ya da tutarszlk bulunan, pek ok birbirini destekleyen olaylarn bulunabilecei, baarl bir yalanlanma korkusu olmadan ileri srlebilir. Mjdesel hikayelerde birbirini destekleyen blmler ya da zellikler balk altnda snflandrlabilir: (1) ncil yazarlarndan birisinin belirli tarihsel olaylar naklederken, aynsn dierlerinden biri ya da daha fazlasnn da anlatmas. Bu olaylar sradan dorulamadr. (2) Mjdecilerden birisinin bir dier mjdeci tarafndan aklanmad srece belirsiz ya da anlamsz olabilecei belirli bir gerei anlatmas. Bunlar i dorulama olarak tanmlanabilir. (3) Dierleri ne sylemi olurlarsa olsunlar, bir Mjdeci tarafndan nakledilen bir gerein, olayn doasndan dolay gerek olmas gerektii durumlar. Bu mantn ya da akln basit dorulamasdr. Bir ka rnek bu snflandrmay netletirmek iin yardmc olacaktr. lk balk olan Sradan Dorulama ile ilgili 5000 kiiyi doyurma mucizesinin kaytlarndan bahsedilebilir. Btn Mjdeciler bize bu olaylardan bahsediyorlar ve her biri toplanan yemek artklarnn 12 kfe dolusu olduu gereinden bahsediyor.271 kinci balk olan i dorulama bal altnda aadaki olaylar aktarlabilir: Matta 26:67,68 : Bunun zerine sa'nn yzne tkrp O'nu yumrukladlar. Bazlar da O'nu tokatlayp, Ey Mesih, peygamberliini gster bakalm, sana vuran kim? dediler. tirazc bir eletiri yle derdi: Neden gznn nndeki kiilere peygamberlik etmesi iin Mesihe soruluyor? Belirsizlik ok zarar verici olabilirdi eer ayn olay Luka u ekilde anlatm olmasayd: Gzlerini balayp, Peygamberliini gster bakalm, sana vuran kim? diye soruyorlard.272 Mesihin gzlerinin balanm olduu Luka tarafndan anlatlmasayd, Mattada geen peygamberlik kelimesi anlamsz olurdu. Yine Matta 13:2de : evresinde byk bir kalabalk topland. Bu yzden sa tekneye binip oturdu. Btn kalabalk kyda duruyordu. Burada belirli bir tekneden bahsediliyor ama Matta bunun hangi tekne olduundan bahsetmiyor. Ama Markos yardmc oluyor ve ak bir ekilde unu sylyor: sa, kalabaln arasnda skp kalmamak iin rencilerine bir kayk hazr bulundurmalarn syledi. Bu iki yaz birlikte tekneyi tanmlamaktadr. Yine Yuhanna 6:5te : sa ban kaldrp byk bir kalabaln kendisine doru geldiini grnce Filipus'a, Bunlar doyurmak iin nereden ekmek alalm? diye sordu. Bu sann ncilde bu eliden bahsettii iki yerden birisi. Neden dierleri deil de Filipusa sormutu bu soruyu? Biri Yuhannadan dieri de Lukadan olan iki blm bunun cevabn vermektedir. Yuhanna 1:44te unu okuyoruz: Filipus da Andreas ile Petrus'un kenti olan Beytsayda'dand. Luka 9:10da 5000 kiinin doyurulduu bu mucizenin getii yeri reniyoruz: Sonra sa yalnzca onlar yanna alp Beytsayda denilen bir kente ekildi. Dierleri yerine neden Filipusa sorduu ak bir ekilde anlalyor. Beytsayda Filipusun memleketiydi, bu yzden doal olarak ekmek satlan yerleri dierlerinden daha iyi biliyordur.

99

Sorunun sorulduu Yuhanna 6da, ne doyurulan yer ne de kendisine soru sorulan eli, uzaktan bile olsa Beytsayda ile ilikilendirilmemi. Lukada da mucizeyle ilgili yazlarda, Filipustan ve ona sorulan sorudan bahsedilmemektedir. Ama bu yazlar birletirildiinde aradaki arpc uyum ortaya kyor ve aklama tamamlanyor. Yine Yuhanna 18:10da : Simun Petrus yannda tad klc ekti, bakhinin Malkus adndaki klesine vurup sa kulan kopard. Petrusun bu saldrsndan dolay tutuklanmas ya da cezalandrlmas konusunda hibir kayda rastlamadmz iin byle bir olayn olmad ileri srlmtr. Lukadaki bir yaz neden tutuklanmadn aklamaktadr. Ama sa, Brakn, yeter! dedi, sonra klenin kulana dokunarak onu iyiletirdi. 273 Kulan iyiletirilmi olmas, Petrusun neden tutuklanmadn aklamaktadr. nk, eer bir tutuklama yaplsayd saldr hakknda hibir kant olmayacakt. Mucizenin iyiletirmesinden dolay Petrusa kar tanklk edenlerin kafas karrd ve rezil olurlard. ftira attklarndan dolay mahkemeden bile uzaklatrlabilirlerdi. Ayrca tutuklamann olmamas, olayn olmu olmas ve mucizenin gereklemesiyle ilgili sessiz bir dorulamadr. nc balk olan mantn ya da akln dorulamas konusunda tek bir olayn aktarlmas yeterli olacaktr. kisi birlikte kouyordu. Ama teki renci Petrus'tan daha hzl koarak mezara nce vard. (Yuhanna 20:4) Bu teki renci dierleri arasnda en gen eli olarak kabul edilen Aziz Yuhannadr. Yuhanna 21:18den anlyoruz ki, Aziz Petrus orta yalarn gemitir. Gen olann yal olandan daha hzl koup mezara nce varmasndan daha doal ne olabilir ki? Mezara nce varmasna ramen, ieri girmeyip kendisinden yaa byk olan Petrusu beklemitir. Bundan daha doal bir aklama olabilir mi? Bunlar gibi rnekler daha da uzatlabilir, nk ncil hikayeleri bunlarla doludur, ama bu yukarda bahsedilenler birbirini destekleme teorisine rnek vermek iin yeterli saylmaktadr. Yeni Antlama hikayelerindeki i dorulama olaylar zellikle ikna edicidir. Bunlar olayn doasndan dolay bozulma ya da sahtekarln btn imkanlarn kapatan, planlanmam uyumun doasndaki iddia ve ispatlardr. Bir tek olayda tek bir cmle iinde ifade edilmilerdir ve baka bir yerde baz ksmlarnn ifadeleriyle desteklenen, izole edilmi dncleri temsil etmektedirler. Geri kk, ayrk ve para para, tpk dinamitin paracklar gibi, toplanp birletirildiinde kar konulamaz bir gle hareket etmektedirler. Bir kez daha bu farkllklarn ncil yazarlarnn komplocu olduu, dnyaya sahte bir tarihi yaynlayarak, insanolunu kandrmak amacyla bir araya geldii grlerini rtmekte de kullanldna dikkat ekiliyor. Baka hi bir ey, bir sahtekarl hazrlamak iin komplo kuran insanlarn, btn baarl komplolarn altnda yatan temel prensibi ihmal edeceklerini dnmekten daha sama bir ey olamaz. Bu temel prensip de yledir: Komplocularn syledikleri ve yaptklar arasndan genel amac ortaya karmak iin bir plan yaplarak, olmas gereken ve makul bir uyumun yaratlmas ve srdrlmesi gerekir. nceden bir birlik yoksa, sonradan drt adamn farkl zamanlarda ve yerlerde ayn tarihi yeteri kadar ok dile getirerek yazmalar gerei, yazarlarn gvenilirliinin ve yazdklarnn gerekliinin ispatlardr. Bu noktada ok byk bir yazarn tankl aktarlmaldr: Daha nce bir anlamann olmad ayn zamanda yazlm belli saydaki tanklarda, tanklarn tanklklarndan kan ihtimallerin toplam olarak adlandrlabilmesinin dnda bir ihtimal bulunmaktadr; yle bir ihtimal ki salam bir tanklk olmamasna ramen geerlidir. Bu olaslk uyumann kendisinden gelmektedir. Byle bir uyumann ansla olma olasl birden sonsuza kadardr; yani baka bir deyile prensip olarak imkanszdr. Bu yzden, eer uyum darda tutulursa, gerein varl dnda baka bir sebep kalmamaktadr.274 Daha nce bir birliin olmad, birbiriyle uyumlu tanklklardan kan olaslk teorisini Mjdecilerin davasna uygulayn; hemen onlarn drst olduu ve hikayelerinin doru olduuna ikna oluruz.

100

(4) imdi Mjdecilerin tanklklarnn uyumlarn insan tecrbesiyle incelememize izin verin. Bu, Starkie tarafndan tanmlanan tanklarn gvenilirliklerinin hukuksal testinin drdncsdr. Tecrbeyle tankln uymas, tanklarn gvenilirlii iin uygulanan en etkili ve evrensel testtir. Uygulanmasnn hukuki yarglanma yntemlerine ve mahkemelere bal olmadna dikkat edilmesi gerekir. Etkili olmas iin profesyonel marifetlere ihtiyac yoktur. Hakim ya da jri kadar, nalbant ve marangoz da, bakalar iddialarn analiz ve aratrma iin ileri srdnde onu uygular. Doruluu sorgulanan yeni bir teori ilendiinde, ilk nce tecrbe testi uygulanr. Eer grm, duymu ve hissetmi olduklarmzla uyum iinde deilse, genellikle reddederiz ya da en azndan kuku duyarz. Eer bir kaif kutup blgelerinden geri gelip, bize Floridadan ithal ettiklerimiz gibi portakallar grdn, onlarn Kuzey Kutbuna yakn yerlerde aalarda bydn bize sylese, ona inanmayacazdr. Ayn ekilde Gney Amerikadan gelen bir gezginin Kutup aylarn Amazonun kylarnda dolatn iddia etse, ona da gven duymayacazdr. Betimlemeler, bizim portakaln yetimesi iin gereken temel ortamlar ve kutup aylarnn ok iyi bilinen alkanlklar ve iklimsel doalar hakknda bildiklerimizle tamamyla tutarsz olacaktr. Washington ve Devrim zamanndan kalma ok eski bir dokman, demiryollar, telgraf, telefon ve elektrik lambalar hakknda bahsetse, ilk bakta hemen sahte olduu anlalr. nk tarihsel gerekler kadar kendi tecrbemiz bize, Washington ve Amerikan Devrimi zamannda byle eylerin olmadn anlatmaya balar. Mucizeler meselesi hari, ncil yazarlarnn gvenilirlikleri hakknda tecrbeyle uyuan test kullanlarak, onlarn iddialar hakknda imdiye kadar hi bir ciddi itiraz yaplamamtr. Genel olarak kabul edilmitir ki, hatta pheciler tarafndan bile, Yeni Antlama hikayelerinde ne srlen gerekler, mucizelerin nakledildii yerler hari, doann tabiatyla ve insann tecrbesiyle uyumludur. Birka pheci bir mucizenin imkansz olduunu ilan ettiler ve Mjdecilerin, Mesihin mucizevi hareketlerini yazarken aldatldklar ya da aldattklarn sylediler. Ve ister aldatm, isterse aldatlm olsunlar, inanlma konusunda deersizdirler. Mucizeler teorisinin imkanszln ileri srenler arasndaki en byk muhalif olan Spinoza, yle yazmtr: Bir mucize, doaya aykr ya da doast olsun, tamamyla samalktr. Hibir ey doa kanunlarna uymadan doada olumaz; bu kanunlar Kutsal Olann aklna giren her eyi kapsar; ve son olarak doa sabit ve deimeyen bir ynde devam etmektedir. Bundan dolay mucize kelimesi, sadece insanln grleriyle balantl olarak anlalabilir ve sadece sebebi ona benzeyen baka bir olayla aklanamayan bir olay, bir fenomen anlamna geliyor... Dorusu yle diyebilirim; mucize doal eylerin bilinen ilkeleriyle doal anlaymz tarafndan aklanamayan bir eydir. Spinozann mucizeler retisine olan radikal muhalefeti, Yeni Antlamada retildii gibi, kendi zel felsefesine zg bir rndr. O bir panteistti ve Tanry doa ile bir tutmaktayd. Doada ayr ve daha stn kiisel bir Tanrya inanmyordu. O kendisine dnyann ve doann bal ve itaatkar olduu, bir hkmdarn da iinde bulunduu, ruhsal krallk teorisini reddetmiti. Bundan dolay ona gre, eer gerekten aldatc ve hileli deilse, doal gle aklayamad her g gsterisi gerek deildi; nk bunu yaratabilecek doada daha stn herhangi bir eyi hayal edemiyordu. Bylece gerekte onun mucizeleri inkar ediinin sebebi, en batan dnyay yaratan ve o zamandan beri bir babann izlemesi gibi hareketlerini izlemi ve kaderini kontrol etmi kiisel bir Tanrnn varln inkar ediinden baka bir ey deildir. Mucizeler konusu gerekten bir inan meselesidir, bilimin bir sorunu deil. Fiziksel ispatlarla bir mucizenin doasn ispatlamak veya rtmek mmkn deildir. Baka bir deyile, bir mucizeyi kimya ya da fizik asndan analiz etmek imkanszdr. Bununla birlikte, bir mucizenin gerekletiini baka herhangi bir olayn ispatlanabilecei gibi insan

101

tanklyla ispatlanabilir. Geree, onu anlayamadan ya da sebebi gsteremeden tanklk edebiliriz. Evrende fiziksel gler kadar, ruhsal gler olduuna; bir yerlerde istedii sonucu elde etmek iin bir gezegeni yaratma veya yok etme gcn sahip her eyi bilen ve her eye gc yeten Ruhsal bir Varlk olduuna inananlar, mucizesel gcn kullanmna kolayca inanabilir. Tanr en bata Ik olsun diye buyurdu ve k oldu dediine, Yaratlla ilgili ncildeki kaytlara inananlar, sann ayn Tanrnn bedende grnen hali olduuna inanyorlarsa, Onun suyu araba evirdiine ya da ktrm iyiletirdiine inanmakta zorluk ekmeyeceklerdir. Yaratl gnnde yoktan var eden bir Tanr, kesinlikle kr Bartimaya gr ya da Lazara yaamn geri veremeyecek kadar gsz deildir. Spinozann felsefesiyle ilgili problem, onun kendi bakhiniyle Doayla onun tanm altnda, Mesihin yapm olduu mucizelere ok yakndan benzedii sylenen mucizeleri devaml olarak yapmakta grnyor. St mideye alnyor, sindirmenin eitli ilemlerine maruz kalyor, sonra kana atlyor ve son olarak et ve kemik oluyor. Bu deiimin en son adm, bilim adamlar iin bilinemeyendir ve muhtemelen bilinemeyecektir. Yeni Antlama Yazlar tarafndan daha derin bir gizem ileri srlmemektedir. Suyun araba dnmesi, stn ete ve kemie dnmesinden ok daha tuhaf, ok daha fazla anlalmaz deildir. Kimyasal elementlerin birbirinden farkl olduu belki sylenebilir. Bununla birlikte, her ikisinin de sonucu, Spinozann tanmyla mkemmel bir ekilde aklanmtr, Bir mucize, doal eylerin bilinen ilkeleriyle ve bizim doal anlaymzla aklanamayan olaylardr. Doann her yerde olduu ve btn zamanlar boyunca evrenin ruhsal gleri tarafndan yaplm mucizelerle uyum iinde ve paralel olarak harikalar iledii drste dikkate alnmaldr. Tanrnn egemen mucizesi, bir insann btn gnahlar ve kusurlaryla kanatl bir ruha dnp, bylece adi ve baya dnyay terk ederek yldzlar arasndaki yaama gitmeye uygun olmas olarak tanmlanabilir. Doa, zayf gcyle, ayn mucizeyi bir trtl bir kelebee evirerek, bylece onun bir gbre ynndan iekler arasndaki bir yaama gitmesi iin taklit etmeyi dener. Spinoza, mucizelerin imkansz olduunda srar etmektedir, nk doa sabit ve deimez bir ekilde hareket etmektedir? Ama bu gerekten doru mudur? Doa kanunlar deimeyen tekdzelikte midir? Doa zaman zaman tekdzelikten yorulmaz m ve yaratlta zgrle karar verip, bizim mucize ya da daha kabaca hilkat garibesi dediimiz eyleri yapmaz m? Spinozann sabit ve deimeyen bir ekilde demekten holand bir ynde hareket edersek, doa genellikle iki bacakl bir tavuk ve tek bal bir ylan salamaktadr. Peki, ya sk sk grdmz bacakl tavuklara ve iki bal ylanlara ne demeli? Bu eyler yaratlrken doa sabit ve deimeyen bir ekilde mi hareket ediyordu? Spinoza byle bir olguyu onun doal eylerin bilinen prensipleriyle doal anlama dncesiyle aklayabilir miydi? Onlar, doal kazalar ya da hilkat garibeleri olarak adlandrarak kendini tatmin eder miydi? Bununla birlikte bunlar onun tanmna gre bunlar mucizelerdir. Btn konunun bir mucizenin baz standartlar ve tanmlaryla ilgili tartlmas ve zerinde dnlmesi gerekir. Eer doa ara sra, can skldnda ya da farkl bir ey yapmak istediinde, kendi kanunlarn altst edip, bizim hilkat garibesi dediimiz eyleri yaratyorsa, o zaman neden doay yaratan Tanrnn, evrensel ynetim iin yapt kanunlar zaman zaman geici olarak askya alp ve hatta onlar tuhaf ve garip amalar iin, bizim mucize diye adlandrdmz bu garip fenomenlerin yaratlnda kullanmasn farz etmek, bu kadar mantksz gelmektedir? Renan gibi baka pheciler, mucize ihtimalini inkar etmiyorlar, ama kendilerini byle eylerin olup olmad konusunda yeterli ispatn olmad fikriyle tatmin etmektedirler. Deil, diyor Renan, u ya da bu felsefe adna deil, ama evrensel olaylar adna mucizeyi tarihten atyoruz. Bu zamana kadar hi bir mucizenin ispatlanamadn sylyoruz. Daha sonra Breton, biyografi yazar ve felsefeci, bir mucizenin gerekletiini yeterli derecede

102

ispatlanabilmesi iin yaplmas gereken testlerle ilgili fikrini bize aktaryor. Eer yarn diyor, bir mucize yapan kii, tartmaya yeterli derecede nemli belgelerle kendini takdim etse ve diyelim ki, lmden diriltmeye kendisinin muktedir olduunu sylese ne yapacaz? Fizyologlar, fizikiler, kimyaclar, tarihsel eletiriye alkn olan kiilerden oluan bir komisyon kurulurdu. Bu komisyon bir ceset seerdi, kendilerini lnn gerek olduuna dair ikna ederlerdi, deneyin gerekletirilecei bir oday seerlerdi, btn tedbirleri alrlard ve bylece phe iin hi bir ihtimal kalmazd. Eer byle artlar altnda dirili gerekleseydi, kesinlie yakn bir ihtimal elde edilmi olurdu. Bununla birlikte bir deneyi her zaman iin tekrar edebilmek gerekir tekrar aynsn yapmak ve bu bir mucize olduuna gre zorluk ya da kolaylk gibi bir eyin sorun olmamas gerekir. Mucize yapan kii muhteem eylemini baka artlar, baka cesetler zerinde, baka yerlerde yapmak zere davet edilirdi. Eer mucize her defasnda baarl olursa, iki ey ispatlanm olur: Birincisi, dnyada doast olaylarn olabildii; ikincisi, bunu yapabilme gcnn belirli insanlara ait ya da verilmi olduu. Ama bu artlar altnda baka bir mucizenin gerekletiini kim grd? imdiye kadar her zaman mucize yapan kii deney konusunu, yerini ve izleyicilerini kendisi semedi mi?275 Bu Renan tarafndan yazlm olan sann Yaam adl kitaptan bir zettir ve bu kitap, Mesihin mucizelerinin ncildeki kaytlarn yok etmek amacndadr. Bu byk phecinin bu iddiada, her zamanki adaletliliini kullanmadn sylemek ok fazla olmaz. Dolayl olarak say bir mucize yapan bir kiiye benzetmi ve sonuta Onun, mucizelerinde deney konusunu, yerini ve izleyicilerini setiini iddia etmitir. Yeni Antlama tarihinin btn rencileri, Mesihin yapt mucizelerdeki gereklerden ve artlardan dolay bunun doru olmadn bilmektedir. Baya merakn ve itirazc inanmazln, zel olarak toplanm fizyologlar, fizikiler ve kimyaclar tarafndan tatmin edilmedii dorudur. Ama kiilerin tantlmalarnn engellenmedii, gizlemeye ya da saklamaya allmad; deney konusunun, belirli bir yerin ya da zel dinleyicilerin seilmedii de eit derecede dorudur. Yeni Antlama mucizeleri genel bir ey gibi, ak havada, sokakta, yol kenarnda, dan eteinde, sann hem dostlar hem de dmanlar nnde yaplmt. Deney konusu iin arama ve ilan verme yoktu. sa konuyu, yeri ve izleyicileri semekten uzak, mucizevi glerini lmcl bir hastalktan dolay ac ekmekte olan ve iyiletirilmeyi isteyenlerin ona gnll olarak gelmesiyle kulland. Baz olaylarda, hastalk kalc bir durumdayd ve halk tarafndan iyi biliniyordu. yiletirme alenen yaplyordu ve bir ok insan ahit oluyordu. Renan, rneinde bahsettii mucize yapan kiinin, kendisine tamamen inanlmadan nce, lmden dirilme olayn tekrar etmesi gerektiini ne srmektedir. Bu bize sann birok mucize gerekletirdiini hatrlatmaktadr. ncil hikayelerinde krktan fazlas kaydedilmitir ve Aziz Yuhannann kapan ayetinde hibir zaman yazlmam olan daha bir ounun Onun tarafndan gerekletirildiine dair kuvvetli bir ima bulunmaktadr. Bunlar Onun mucizevi gcn gstermek iin fazlasyla yeterlidir. Mucizeler hakkndaki grleriniz ne olursa olsun, ana fikir byle eylerin tecrbeye dayanmamaktadr. Ve Mjde yazarlarnn durumundaki gvenilirlik testi geersiz olur, nk onlar bilerek imkansz olaylar yazmlardr. Bu zel testin deerini drmeyi denemek boa olur, ama doru ekilde tanmlanm ve snrlandrlmsa daha temelsiz bir eyin olmad gzlemlenebilir. Bir adamn, ulusun ya da jenerasyonun deneyi, baka bir adam, ulus ya da jenerasyon iin gerekmedii unutulmamaldr. Telsiz Yeni Gineli bir vahiye ne kadar gizemliyse, Msrllarn piramitleri dikerken tam olarak kullandklar mekanik ilem de, gnmz bilim adamlarna gizemlidir. Dou ve Bat birbirlerine dncede ve yaamda neredeyse mucizevi formda farkl treler, alkanlklar ve gelenekler sunmaktadr. Fransz diyor ki; Ben Avrupadaki en iyi boyacym; hi kimse bana denk olamaz ve kimse Lyonsu geemez. Bununla birlikte kzlarn 30.000 $ deerinde allar yaptklar Kemirde ona, retmesi bir yana, onlar birbirinden bile ayrt edemeyecei 300 farkl renk gsterirler. Hallarn Hikayeleri adl kitabnda Sir Walter Scott, Trk Selahaddin ve Aslan Yrekli

103

ngiliz Richardn tanmasn nefes kesici bir ekilde anlatmaktadr. Selahaddin, Richardtan kendisine olaanst kuvvetini gstermesini ister. Norman Kral, adrn zemininden demir bir ubuk alr ve onu ikiye ayrr. Mslman sava hayrete der. Sonra Richard ona, onun ne yapabildiini sorar. Selahaddin, onun gibi bir demiri ikiye blemeyeceini ama eit derecede harika bir ey yapabileceini syler. Bunun zerine divandan kuty bir yastk alr ve am tarz klcn ekerek yastn ikiye blnmesini salayacak bir ekilde zerinden geirir. Richard aknlk iinde barr: Bu kara sanattr; bydr; eytandandr; direnci olmayan bir eyi kesemezsin! Burada Bat gc ve Dou sihri karlar ve birbirlerinin huzurunda mucize gibi grnrler. Kayp Sanatlar adl muhteem konferansnda Wendell Phillips, George Thompsonun ona bir keresinde Kalktada bir adamn az miktarda ince ipei havaya frlattn ve bir Hindunun bunu klcyla ikiye bldn grdn anlatt. Bir batl kl ustas bunu yapamazd. Mucizelerin itirazclar, sk sk gnmzde neden mucize olmadn ve onlar neden hi bir zaman gremediimizi sorar. Spinozann tanmna gre buna verilecek cevap, mucizelerin her gn olduu sadece doa deil, insan tarafndan da gerekletirildii verilebilir. Halk buna inanmadka neden Edison byc ya da sihirbaz olarak anlmyor? Ama tartma, Mesihin yapt tarzda mucizelerin gnmzde grlmemesi mi? Gemite hi bir zaman tekrarlanmayacak eyler yaplmad m? Msrdaki piramitlerden ve nkalarn kaybolan sanatlarndan bahsetmitik. Daha ileri bir rnek belki de insann kkeninde yatmaktadr. ki teoriden birisi phe gtrmeyecek derecede doru: lk kadn ve erkein dnyaya domadan gelmi olmalar, ya da kadn ve erkein daha dk seviyedeki hayvanlarn evrimlemesinin bir rn olduu. nsan rknn kayna hakknda baka hi bir teori bu kadar gelitirilememitir. imdi kesindir ki, gnmz jenerasyonlar hi bir zaman bunlardan birisini deneyimlememitir; gnmzdeki btn insanlarn kukusuz baka insanlardan domu olmas ve erkek ve kadnlarn drt bin yl nce gnmzdeki gibi fiziksel ve ruhsal olarak mkemmel olmalarndan evrim srecinin uzun sre nce durduunun kesin olarak anlyoruz. Dier bir deyile, insann kaynan oluturan ilemler gemitedir. Gnmzde byle eyler grmediimiz iin, sann mucizelerinin gereklemediini tartmak, insan yaamnn tarihi ve geliimlerinin phe getirmez meydana geliini inkar etmektedir, nk bu gibi oluumlar ve gelimeler bize ve jenerasyonumuza artk tandk deildir. Kiisel olarak grmediimiz, duymadmz ve hissetmediimiz her eyi yanl olarak tanmlamak zihinsel gr alann en ac bir biimde snrlandrmak olacaktr. Entelektel ufkumuz, bakalarnn grd ve bildii eylere katlmayacak olsaydk, kendi kendine fazlaca gelimeyecekti. Bir ok bilgi bize telegrafik olarak gnderilmektedir ve bir ok ey, doru olduunu kabul etmemiz gereken seyyahlar tarafndan bize anlatld; imdiye kadar grdklerimiz ya da duyduklarmzla hi bir ilgisi olmasa bile. Yoksa Hollandal elinin, Hollandada suyun sk sk kat bir maddeye dnerek donduu hikayesini reddeden Siyam Kral kadar ahmaka davranm oluruz. Dou Hindistann scak ikliminde suyun byle donduunu kral daha nce hi grmemiti ve bu yzden byle bir eyin bir yerlerde olmu olmasna inanmay reddetti. Tecrbe en mantkl ve en makl testtir, eer inceleme altnda olan kanunun btn materyal safhalarna yeteri derecede uzanarak deiniyorsa. Sonsuz eitlilikteki biimleri ve deiiklikleriyle maddi ve ruhsal evreni basit ve izole bir yaamn ya da bir dnemin ya da rkn kendine zg standartlarnn snrl tecrbesiyle yarglamada srar etmek en tehlikelisidir. Byle bir testin uygulanmasyla ilerleyen bir uygarlk imkansz olurdu, nk her nesildeki insanlarn sfrdan balamas gerekirdi ve kendi tecrbelerinin sonularyla snrlandrlm olurlard. Ayrca byle bir retinin zorla uygulanmas, yaratc dehalar tarafndan kefedilmi ya da fizik veya kimya aratrmalaryla gelitirilmi doann gereklerinin kabuln, bu gibi gereklerin evrensel tecrbenin meseleleri olana kadar

104

engeller. Herkes o zaman kukulu vatandan yerinde olabilir. Kukulu vatanda, Baltimoredan Washingtona telgraf araclyla bakanlk iin James K. Polkun adaylk anonsu mesajnn gnderildii kendisine anlatlan kiidir. Telgraf mesajlarna ayn anda kablonun her iki ucunun banda olmadka inanmay reddetti. Onun kukuculuuna ve tecrbesizliine ramen telgrafn sanat gerekti. Columbusun gemisini ilk grdklerinde Amerikan yerlileri, onlar cennetten gelmi byk kular sandklarn sylemilerdir, nk onlarn tecrbelerine gre hi bu kadar kocaman kanatlar olan kanolar grmemilerdi. Heredot bize, baz cesaretli denizcilerin o zamanlarda genelde gidilen yerlerin snrlar dnda Afrikann kylarna gittiklerini anlatmaktadr. Gezilerinden harika bir kaytla geri geldiler ve gnn ortasnda glgelerinin gneyi gsterdii bir lkeye gerekten vardklarnn hikayesini anlattlar. Kimse onlara inanmad ve raporlar Akdeniz halk tarafndan hor grlerek ve inanlmayarak reddedildi. nk onlarn tek bildii, bir kiinin glgesinin her zaman kuzey ynnde olduuydu. Glgelerin baka bir yne dnebilecei ihtimaline inanmyorlard. Bununla birlikte denizcilerin raporu doruydu.276 Bu basit rnekler, bizden baka varlklarn sadece bizim tecrbe ettiklerimizden farkl deil, anlaymzn hem kalc hem de geici olarak dnda tecrbeleri olduunu bize retmektedir. Bu gerein ahlak prensiplerini mucizeler dikkate alnarak Mjdecilere uygulandnda, sann mucizevi glerine maruz kalan ve ahit olan ansl kiilerin bizim hi bir zaman edinemediimiz ve imdi tam olarak anlayamadmz tecrbelere sahip olduu grlebilir. (5) Beinci ve son olarak, paralel olaylarla tanklklarnn uyumu testi bulunmaktadr. Bu, tankl yazya evrilmi tann l, kayp ya da delirmi olduu olaylarda gvenilirliin ana testidir. Byle artlar altnda kiisel sorgulama imkanszdr. Bunun anlam, tank sanki hl yayor ve szl olarak tanklk ediyormu gibi ayn derecede eilim, nyarg ve kiisel tavrlara sulama ve dorulamay gelitirmektir. Yazlm bir hikaye elimizdeki tek ey ise, ancak blmlerinin dikkatlice aratrlmas, birbirleriyle karlatrlmas, sonra da tamamlayc ve ayn zamanda oluan gereklerle ve artlarla karlatrlmas gvenilirliini tespit edebilir. Bu testin deeri ok fazla bytlemez. Greenleaf, dayal olduu temeli tam olarak az ve z bir ekilde ifade etmitir. Her olayn diyor, gerekten belli olan, insann meselelerinden meydana gelen engin karmak olaylar iinde kendine uygun ilikisi ve yeri vardr; kaynan ondan nce gelen olaylara borlu, ayn zamanda ve yerde ve genellikle uzak yrelerde meydana gelen dier hepsiyle ok yakndan balantldr ve baarl olan birok bakalarn dourarak srasn kullanmaktadr. Btn bu anlalmaz balamlar ve grnmeyen anlamazlk iinde mkemmel bir uyum var; en uzak derecede balantl btn dier ada olaylarla gerekten olmu gereklerle birbirine tamamen uyarken, ayn zamann ve yerin gerek olaylaryla yakndan karlatrldnda yanl gzkmeyebilecek bir hikayeyi herhangi bir insann uydurmas imkanszdr.277 Bu prensip, sorgulamay yapann yeteneklerine geni bir alan sunmaktadr ve dier btn testler baarsz olduunda onun gerei ortaya karmasn ya da yanl bulmasn salar. Ayrca yalan yere tanklk edenler ve onlarn bunu yapmalarn salayanlar tarafndan da ok iyi bilinen bir prensiptir. Sahte tanklar, detaylardan dikkatlice kanrlar, nk tanklklarnn tek bir geree -ki onun da bal olduu olaylar basit ve birka tanedir- yakn tutarak kendilerini gvende tutarlar ve ayrntlardan korkarlar. Eer tank, prensibi anlayamayacak kadar ya da tehlikesini tahmin edemeyecek kadar cahilse, avukat eer mesleinde alaklk yapmaya razysa ve sahte tanklklarla adaletin suyunu bulanklatrmak istiyorsa, uygun bir uyarya dayanabilir. Tanktan kendisine daha nce talimat verilmemi meseleler hakknda ok az ey hatrlamas istenir. zellikle mahkeme tarafndan tanklk etmesi mecbur edildii meselelerde tankl tereddtl, snrl ve doal olmayan bir ekilde sonulanacaktr. Her seferinde birok nemli olan unutmasn salayacak uygun hatralar nne srlr, bylece birok nemli olanlar unutup, nemli olmayan gerekleri ve olaylar

105

hatrlar. Halihazrda sorgulanmam olduu herhangi bir konu hakknda ac dolu bir tereddt gsterecektir. Dier yandan drst tank, ifadelerinde genellikle iten, ak yrekli ve rahattr. Onun tankl bundan dolay doal ve denetimsizdir. Bu ikinci zellikler, Yeni Antlama hikayelerinin her bir sayfasn iaretlemektedir. ncil yazarlar en yksek zgrlkleriyle yazmlard, detayl ve fazlaca ayrntl kaytlar tutmulard. Yaadklar zamandaki rf ve adetleri, alkanlklar ve tarihi gerekleri yazmlardr. Yazlarnn doall ve itenlii hayrete deerdir. Hi bir yerde bir eylerin stnn rtlmesi, yama ya da uydurmaya alma yoktur. Yazlarnn hi bir yerinde, genellikle sahte tanklklarn zellikleri olan tantc cmleler ya da takip eden aklamalar yok. Kendilerine inanlp inanlmad konusunda tamamyla umursamaz gzkyorlar. Yazarlar yle diyor gibiler: Bunlar gereklerin kaytlar ve eer dnya bunlar reddederse, tarihin gereklerini reddetmi olur. Bu ekilde olan ak kalplilik ve kendine gven etkileyicidir ve btn tartma forumlarnda bunlar gerein su gtrmez iaretleri olarak nitelendirilir. u varsaylmaldr ki, Mjdeciler, sahte tanklklardaki meselelerin ok ar detaylandrlmasnn tehlikesinin tamamen farkndaydlar ve gerek olmasayd, iddialarnn bu kadar ayrntl olmasna kendilerini adamalar iin tereddt ederlerdi. Heidelbergten olan Profesr Holtzmannn dncelerini halihazrda incelemitik. Bunlar Sinoptik kitaplarn zamanmzn 60 ila 80 yllar arasnda yazlm olduudur. O zaman da Kurtarcnn yaam ve retiiyle ilgili olaylara olduu kadar, kutsal yazarlar tarafndan nakledilen saysz dier gerekler ve olaylara aina olan bir ok insann hl yayor olduu kesindir. Aziz Pavlus, 1. Kor. 15:6da dirilen sann, ayn anda grnd 500 kiiden bahsetmekte ve unu eklemektedir: Bunlarn ou hl yayor, bazlarysa ldler. Ve u unutulmamaldr ki 250 veya daha fazla kiiden oluan bu grubun dnda Efendinin retileri ve mucizeleriyle ilgili farkl hatralar olan daha biroklar yayordu. Onun tarafndan iyiletirilmi olan, Onun dizlerinde oturmu olan ocuk ve Ona eziyet etmi ve ldrm olan Ferisi partinin ve Saduki aristokrasisinden bir ok kii gibi bir ou kukusuz halen yayorlard ve Nasralnn hizmetlerinin olaylar hakknda canl anlar vard. Bu insanlar Mjdecilerin iddia etmi olabilecei yanl iddialar rtebilecek durumdaydlar. Bu gerein bilincine varmak kendilerinin doruyu sylemeleri iin kuvvetli bir nedendir. Ama ncil kitaplar sadece kendi dnemlerindeki yazarlar tarafndan yalanlanamam; daha sonraki bilimsel aratrmalar ve tarihsel incelemeler de onu sulayamam ve rtememitir. Bu noktada tamamlayc ve ada tarihle tanklklarnn uyumu testini dorudan uygulayacamz noktaya geliyoruz. Bu ama iin, bir rnek olmas asndan, sadece sann durumas ve halanmasn ieren olaylarn teyidi iin kutsal olmayan tarih aktarlmaktadr. lk olarak Mesihin yarglanmasnda Pontius Pilatusun olduunu bize, Mjdeciler anlatmaktadr. Hem Josephus hem de Tacitus Pilatusun o zamanda Yahudann valisi olduunu anlatmaktadr.278 Yuhanna 18:31de unu okuyoruz: Pilatus, O'nu siz aln, kendi yasanza gre yarglayn dedi. Yahudi yetkililer, Bizim hi kimseyi lm cezasna arptrmaya yetkimiz yok dediler. Bir ok kutsal olmayan tarihiden, eski ya da yeni, yaamn ve lmn gcnn Yahudilerden alndn ve Roma Valisine verildiini reniyoruz.279 Yuhanna 14:17de yle yazyor: Askerler sa'y alp gtrdler. sa armhn kendisi tayp Kafatas -branice Golgota- denilen yere kt. u teyit edici cmle Plutarchta bulunmaktadr: Her eit ktlk kendi zel ikencesini retir; her sulu kiide olduu gibi, infaz iin ne karldnda kendi armhn tar.280 Matta 27:26da yle okuyoruz: Bunun zerine Pilatus onlar iin Barabba'y salverdi. sa'y ise kamlattktan sonra armha gerilmek zere askerlere teslim etti. Romallardaki bu halanmadan nce yaplan krbalama bir ok eski zaman yazarlar

106

tarafndan tasdik edilmektedir. Bunlarn arasndan Josephus ve Livyden bahsedilebilir. Aadaki yaz Josephustan alnmtr:
Daha nce kamyla krbaladn armha gerdi.281 Dvlm olarak, kalenin karsnda armha gerildiler. 282 nce dvld sonra da canl canl yakld.283

Livyden tek bir cmle yeterli olacaktr:

Deneklerle dvldkten sonra hepsi dar srklendiler ve kafalar uuruldu.

Yuhanna 19:19,20de yle okuyoruz: Pilatus bir de yafta yazp armhn zerine astrd. Yaftada yle yazlyd: NASIRALI SA - YAHUDLER'N KRALI. sa'nn armha gerildii yer kente yaknd. Bylece branice, Latince ve Greke yazlan bu yaftay Yahudilerin birou okudu. Sulunun cezasn cezalandrld alete yaptrmak Romallar arasnda bir gelenekti. Bu bir ka antik tarihi tarafndan yazlmtr. Bunlardan Suetonius ve Dion Cassiusu sayabilirz. Suetoniusta yle bir cmle gemektedir: Ailenin babasn kpeklere u balkla att, Bir gladyatr konuurken Tanrya kar saygszlk etmemeli.285 Dion Cassiusta da unu gryoruz: lmnn sebebini gsteren bir yazyla mahkemenin ya da meclisin ortasndan geirilir ve peinden armha gerilir.286 Ve son olarak, Yuhanna 19:32de unu okuyoruz: Bunun zerine askerler gidip birinci adamn, sonra da sa'yla birlikte armha gerilen teki adamn bacaklarn krdlar. Konstantinin bir emriyle halanma cezas kaldrld. Bu emrin vgsnden bahsederken mehur bir dinsiz yazar, bacaklarn krlmas olayndan bahsetmektedir. Bu yazar unu sylyor: O kadar dindard ki bacaklarn krlmasyla yaplan armh, bu ok eski cezay, kaldran ilk kii oldu. 287 Eer tarihin dorulayc zellikleriyle sann durumasnn ve halanmasnn zerine kurulu snrl etkenleri brakr ve ncil yazarlarn bir btn olarak gz nne alrsak, onlarn evrensel tarih ve tecrbe gerekleri ve retileriyle onaylandklarn ve dorulandklarn bulacazdr. Bu yazarlar hakkndaki bir aratrma ayrca onlarn doruluu ve gvenilirliinin ispat sonucunu oluturan ilahi bir unsur ortaya karr. ncil hikayelerindeki ilahi ya da ruhsal unsur zerine bir tartma, bu tartmann amacna yabanc kalr. 1. blmn kapan sayfalar Yeni Antlama hikayelerindeki insan unsurlarn incelemeye adanacaktr. Bu, Starkie tarafndan bahsedilen gvenilirliin be hukuki testinin ayrntlarndan daha fazlas olmayacaktr. ncil hikayelerindeki insan veya tarihi ksmlarn gvenilirlik eleri derken, doru olarak kabul etmeye alm olduumuz ifadeleri olan, kabul edilmi yetkiye sahip laik tarih iinde yazlm gerein sunumunun baka meselelerdeki gerein sunumunun benzerliini ifade etmek istiyoruz. Tarihsel gereklerin birbirleriyle ilikileri ve hl dierlerinin ispatlanmaya alld, gerek olduu bilinen ya da inanlan eylerin balantlar ve benzerlikler, inan iin esasl bir zemin oluturmaktadr ve bu nedenle ispatn ekilleri gvenilirdir. Yeni Antlama hikayelerinin dikkatlice okunmasyla, iinde anlatlan olaylarla iddialarna tamamyla inanlan laik tarihiler tarafndan ok iyi bilinen ve nakledilen tarihsel olaylar arasndaki gze arpan benzerlikler grlr. Bu benzerliklerin bir ka tanesine birlikte bakalm. Aziz Luka Bahedeki Kurtarcnn strabn tanmlarken: Derin bir ac iinde olan sa daha hararetle dua etti. Teri, topraa den kan damlalarn andryordu.288 Bu tuhaf kanl ter meselesi dnya tarihinde o kadar nadir olmutur ki, Getsemanide olmu olmas sk sk reddedilmitir. Bu yazlar nc Mjdecinin hayal gcnn ar heyecandan dolay, geleneklerin hatalarn kaydetmesi saylmtr. Ama imdi benzer olaylar laik yazarlar tarafndan dorulanmtr. Tissot yle bir olay aktarmaktadr: Bir denizci bir

107

frtnada o kadar korkmutu ki, dizlerinin stne kt ve frtna boyunca kan terledi. Bu kan terini sildikten sonra teri normale dnd.289 Schenck yle bir olay bir olay aktarmaktadr: Askerlerin eline dm olan bir rahibe, kllar ve hanerlerle lm tehdidi altndayken o kadar korkmu ve heyecanlanmt ki, vcudunun her yerinden kan kmaya balamt. Ona saldranlarn gz nnde kan kaybndan ld.290 Fransadaki IX. Charlesn lmn yazarken Voltaire yle diyor: Onu ldren hastalk pek bilinmeyen bir trdendi; btn gzeneklerinden kan kyordu. Baz rnekleri bulunan bu hastalk ya ar korkunun ya ar ehvetin ya da iddet dolu bir fkenin bir sonucudur.291 Ayn olay eski Fransz tarihi De Mezeray tarafndan da arpc bir ekilde anlatlmtr: Genliinin kuvvet ve enerjisiyle bu hastalkla uzun sre mcadele etmiti, ama sonunda Vincennesdeki kalesinde 8 Mays 1574 yllar civarnda yataa dmt. Yaamnn son iki haftasnda bnyesi tuhaf davranlar gsterdi. iddetli aclara sebep olan kaslmalar geiriyordu. iddetli bir ekilde titriyor ve kan vcudunun her yerinden hatta derisinin gzeneklerinden bile kyordu. yle ki bir keresinde kanl terden srlsklam olmu olarak bulundu.292 Eer denizci, rahibe ve Fransa Kral bu kanl terden mustarip olmularsa, o zaman neden sa, Nasral Marangoz, ayn ekilde bundan mustarip olmu olmasn? Eer Tissot, Schenck ve Voltairee inanlmsa, neden Aziz Lukaya inanmay reddedelim? Eer Aziz Luka bu konuda gerei sylemise, neden onun Tanrnn Olunun yaam, lm ve dirilii hakknda syledikleriyle ilgili dier olaylar hakknda phe duyalm? Voltaire, imdiye kadar yaam en zeki ve en gl pheci, bu konuda Mesihin biyografi yazaryla uyumuyor mu? Benzerlik ve uyumla ilgili baka bir olaya bakalm. armha gerilmeyi anlatrken Aziz Yuhanna unlar yazmtr: Ama askerlerden biri O'nun brn mzrakla deldi. Brnden hemen kan ve su akt. 293 Eski pheci eletiriler Kurtarcnn brnden kan ve su kmasyla ilgili yazlar reddetmitir. Bunun birinci sebebi, dier Mjdecilerin bu olaydan bahsetmemesi; ikinci sebebi de iddia edilen eyin bilimsel olmamasdr. Ama modern tp bilimi ok net bir ekilde, ncil kaytlarna gre, sann kalbinin yrtlmasndan dolay ldn gstermitir. 19. yzyln ortalarnda, nl bir ngiliz hekim ve cerrah olan Dr. Stroud Mesihin lmnn Fiziksel Sebebi balkl bir tez yazd. Bu tezde, sann armhtaki ani lmnn sebebinin, kalbinin yrtlmas olduunu ok ak bir ekilde ispatlamtr. Bu gerei oluturmak iin bir ok iddia ileri srlmt. Dier sebeplerin arasnda, armhta ksa bir sre kalm olmas ve ruhunu teslim etmeden hemen nce yksek sesle barm olmas yrtk bir kalbin Keder nsannn lmne neden olduunu ispatlama eilimindedir. Bu kitabn yazarna gre en kuvvetli kant, brne bir mzrak sokulduunda l adamdan kan ve suyun km olduu gereidir. Dr. Stroud bunun ldkten sonra kalbin zorla delinerek yrtlmas durumunda sk sk olduunu sylemitir. lmden bir ka saat sonra kan genellikle iki temel bileime ayrlr: Crassamentum; koyu krmz renginde, yumuak pht eklinde bir maddeye ve Serum; ak renkte sulu bir svya. Genellikle bunlar kan ve su olarak adlandrlr ve eer kalp zorla yrtlr ya da delinirse ayr ayr akarlar. Bu tez saysz tp yetkilisinin grlerini aktarm ve tamamlandnda ngilterenin baz nl hekimleri ve cerrahlar tarafndan da onaylanmtr. ok muhtemeldir ki Aziz Yuhanna, sann yanndan kan tuhaf kan ve suyun fiziksel sebebini bilmiyordu. Grlyor ki kendisine inanlmayacandan korkmu ve bu yzden bir sonraki ayette kendisinin bunu ahsen grdn btn dnyaya anlatmakta dikkat etmitir: Bunu gren adam tanklk etmitir ve tankl dorudur. Doruyu sylediini bilir. Siz de iman edesiniz diye tanklk etmitir.294 Yine burada sann yanndan akan kan ve su konusunda modern tp bilimi nazik ve mfik Mjdecinin hikayesiyle uyumaktadr. Benzerlik ve uyuma konusunda baka bir rnek; Bahede Mesihin tutuklanmas olayyla olumaktadr. Aziz Yuhanna diyor ki: sa, Benim deyince gerileyip yere dtler.295

108

Tarihte sradan insanlarn eytan olduklarn dndkleri kiilerin karsnda sersemledikleri ve donup kaldklar baz olaylar bulunmaktadr. Galli bir muhafz Sulla tarafndan, Mariusu ldrmek iin Minturnaeye gnderildiinde, eski Roma aslan gzlerinde imekler akarak ayaa kalkp kleye doru ilerledi ve o da Caius Mariusu ldremem! diye lk atarak korku iinde kat.296 Bahedeki tutuklanma annda rencilerin hepsinin O'nu brakp katn Mattadan da reniyoruz. Bu korkaklktan ve terk etmekten farkl bir olay deildir. Bu ancak evrensel bir gerein rneidir: Halk, kahraman ya da peygamberi zafer ve ta giyme zamanlarnda kr gibi takip eder ve delicesine yceltir, ama kk dtnde ve armha gerildiinde terk ederler. Savonarolann yaklmasn hatrla. Florentin Cumhuriyetinin bu vatansever rahibi Tanr tarafndan esinlendiine inanyordu. Kahramanca yaam ve ehit edilmesi iddiasn hakl gibi gsteriyor. Aziz Markosun renciliinden Reformasyonun mjdecisi olmu ve takipileri szlerine sanki gkyznden gelmi bir mesajla esinlenerek sylenmi gibi bal kaldlar. Daha sonra ktlk peinde olan bir Engizisyon mahkemesi onu armha ivilediinde ve etrafnda alevler ykseldiinde onu ycelten ayn halk ona svp, onun ehitliiyle alay ettiler. Napolyonnun kariyerini hatrla. Austerlitzin olu dnyaya kar durduunda, btn Fransz ulusu bir zamanlar Korsikann temeni olan imparatorlarna kar sevgi ve saygda lgna dnmlerdi. Ama mttefikler Leipzig Savandan sonra, Parise girdiinde, ayn Fransz ulusu kendi imparator putlarn inkar etmi, heykellerini yok etmi, emirlerini iptal etmi ve btn Avrupa ile birlikte onun sonsuza kadar Fransadan srgn edilmesini talep etmitir. Ardndan Elbaya seyahat gelmitir. Ama bu sadakatsizlik ve vefaszlk dolu tarihi melodram henz tamamlanmamt. Ayn Napolyon, bir ka ay sonra hapis olduu Akdeniz adasndan kaarak Fransa sahillerine kt. Ayn Fransz ulusu tekrar onu ak kollarla karladlar, ycelttiler ve pcklere bodular. Yz gn getikten sonra Waterloonun korkun sava alannda, ans ve kader birleerek nceki kraln servetini ykt. Yine vefasz Fransz halk, Napolyon hanedanlna son verip sevin dolu alklar arasnda XVIII. Bourbon Louisin srgnden dnn kutladlar. Ve Mjdeci u szleri yazdnda: rencilerin hepsi O'nu brakp kat, sadece btn tarihin ilettii ve uyumun gsterdii gerein bir ekline anlam katt. Yine, kutsal olan ve olmayan tarih arasndaki benzerlikler ve paralellikler sadece gereklerin hikayeleriyle duracakm gibi deil. Laik tarih, ayn kutsal tarihte olduu gibi benzer karakterler gstermektedir. Benzerlik genellikle o kadar arpcdr ki aknlk uyandrmaktadr. rnein; Aziz Petrus ve Mareal Neyi karlatr. Petrus, Oniki Elinin lideriydi; Ney, Napolyonnun oniki marealinin efiydi. Petrus dnmeden hareket eden aceleci birisiydi; Ney de yle. Petrus, Elisel hizmetteki acil durumlarda ilk konuan ve harekete geen kiiydi. Dumasn anlattnda gre Ney, her zaman sava balatmak ve ilk saldry ynetmek iin sabrszd. Petrus muhtemelen sann byk trajedisinin balad baheyi en son terk eden kiiydi; Ney, hkmdarlnn kariyerinin sonunun aka grlemeye baland Rus knn dehetini en son terk eden kiiydi. Petrus, say inkar etti; Ney, Napolyonu. Elbadan kaarken onu bir kafes iinde XVIII. Louise getirmeyi bile teklif etti. Petrus, daha sonra, inkar ettii saya olan ballndan dolay armha gerildi; Ney, bir zamanlar reddettii Napolyona olan ballndan dolay vurularak ldrld. imdiye kadar anlatlan rnekler karlatrma dncesini iermektedir ve benzerlik zerine kurulmutur. Bu rnekler ok daha fazla arttrlabilir, ama bu balamda yeteri kadar anlatldna inanlmaktadr. Bununla birlikte, Kutsal Yazlardaki insan unsurunun kutsal olmayan tarihteki hikayelerle olan uyum ve benzerlikleri konusundaki bu zet tartmay kapatrken, Mjdecilerin hikayelerine yaplabilecek gerein baka bir testinden biraz

109

bahsedilebilir. Bu test herhangi belirli bir tarihsel gerekler grubuna odaklanm bir karlatrmadan elde edilmemitir. ncil yazarlar ve insan rknn tecrbelerinden olumu ifadelerin arasndan, annda fark edilen ve ayrlmaz olan balantdan kmaktadr. Tek bir rnek bunu aklamaya yetecektir. sa armha ivilendiinde, halanma srasnda orada bulunan Aziz Yuhanna hari, geri kalan Elilerin orada olmamas zc ve dokunaklyd. Nasralnn erkek takipileri, Efendilerinin en ac zamannda ona destek olmak ve teselli vermek iin yannda deillerdi. Ama kadn takipileri sonuna kadar Onunlayd. Annesi Meryem, Mecdelli Meryem, Mjdeci Aziz Yuhannann annesi Salome ve dierleri, phesiz Celileden takip eden kadnlar, Ona yardm etmek ve varlklaryla Onu teselli etmek iin oradaydlar. armhta onlar, Onun yanndayd ve nc gnn sabahnda Onu karlamak iin yine onlar oradayd. Dirili sabah gnn ilk klar dnyay aydnlatmaya baladnda, yine bu ayn kadnlar baharat tayarak acele acele mezara giderlerken grlyor. lmsz sevgi iin gzel kokulu sunular tayorlard. Kadnlarn sadakatleri ve adanmlklar ile Keder Adamnn admlarn takip eden erkeklerin tereddtl sadakatleri arasnda ne kadar da ok fark var! Elilerinden biri Onu inkar etti, dieri ele verdi ve biri hari hepsi O lmle peneleirken, Onu terk ettiler. Kendi yurttalar Onu alaka armha gerdi. Ama Yeni Antlamada ad geen hi bir kadn asla sesini Tanrnn Oluna kar ykseltmedi. Kutsal Yazlarda grlen kadnlarn adanml, evrensel tarih ve tecrbede de grlmektedir. Matta, Markos, Luka ve Yuhannann bize bu adanmlktan bahsetmesi evet, bu her lkede ve her zaman iin dorudur dememiz iin yeterlidir. Bunun sadece tarihten deil, beikten mezara kadar yaamn tamamndan kendi tecrbelerimizle rendik. zntnn gecesi hi bir zaman bir annenin aydnlatamayaca kadar karanlk olmamtr. Sa solu belli olmayan evladn cezas hi bir zaman annesinin kollarn amayacak kadar ok kt olamaz. Kiisel sevgi dolu sadakatlerini geip kadnlarn vatansever adanmlklarna bakarsak, kadnlarn sadakati inkar edilemez. Denilir ki Fransann kadnlar, Alman savann borcunu demitir. Spartal annenin asker oluna olan mesaj tekrar etmek iin ok fazla bilinmektedir. Scipionun lejyonlar Kartaca ehrinin duvarlarn kuattnda ve umutsuzluk Punic ehrinin sakinlerini sardnda, Kartacal kadnlar uzun siyah salarn Kartacal okularn yaylar iin kesmilerdi. rnekler daha da oaltlabilir; ama bunlar ncildeki kadnlarn, Meryem, Marta ve Salomenin, dnyadaki bildiimiz adanm kadnlardan olduunu gstermeye yeter. zetlersek, eer ncil yazarlar inanlmaya deer deilse, insan rknn laik tarihsel olaylar arasndan mantkl inan iin bir temel olmadn ilan ederiz. Baka hibir edebiyat, Yeni Antlamadaki biyografiler kadar ok tarihsel inceleme iermez. Tek bir halkayla deil, byk halkayla gnmz ncili ile Elisel ncil arasnda balant kurabiliriz. Muhteem el yazmalar: Vatikan, Alexandrian ve Sinaitic. 4. ve 5. yzyldan kalma bu el yazmalar ya orijinal kopyalar ya da en azndan orijinallerin ilk kopyalar olmas gerekir. Gnmzde Kutsal Kitap bu el yazmalarnda tamamyla vardr. lk yazldklar dilden baka dillere yaplan eviriler, Elilerle gnmz arasnda mkemmel bir balant kurmaktadr. Aziz Jeromenin mehur Latin tercmesi olan Vulgata, .S. 385 ylnda tamamlanmt. Bu eviriyi yaparken antik (Grek) kopyalar kullandn bu byk alimin kendisi sylemitir. .S. 385 ylnda antik olarak nitelendirilen el yazmalar ya orijinal yazlar olmal ya da en azndan ilk kopyalar. Vulgata, tek bana bile ilk Hristiyanlar tarafndan kullanlan ve gnmzde okuduumuz Kutsal Kitap arasnda mkemmel bir tarihsel balantdr. Yine Kilise Babalarnn Yazlar da, bu neslin Kutsal Kitapyla, Mesihin takipilerinin ilk nesli arasnda hibir eksii olmayan bir balant oluturmaktadr. Eer dnyadaki btn nciller yok edilmi olsayd bile, bu yazlardaki alnt ksmlarndan neredeyse mkemmel bir ncil tekrar oluturulabilirdi, nk says oktur ve tamdrlar. Aziz Pavlusun yol arkadalar Barnaba ve Klementten balayarak gnmze kadar gelirsek her

110

nesilde, gnmz Eski ve Yeni Antlamas ile inancmz ilk yayanlarnkinin arasnda bir fark olmadn ispatlayan kantlar grrz. Eski Kilise Babalarnn Yazlarndan oluan ispat zinciri yz balantdan olumaktadr, her birinin kendi iinde mkemmel ve dier yzlercesiyle balantl olmas onlar iki kat kuvvetli yapar. Eer bu eitli tanklklar, Elyazmalar, eviriler, Kilise Babalarnn Yazlar, birbirlerine destekleme ve uyum iin tek balarna deil de topluca ele alnrsa, o zaman elimizde sadece bir zincir deil, daha ok bir ok kablodan oluan, zaman denizini ap gnmz Kutsal Kitapn, Elisel zamandakiyle birbirine balayan devasa bir ruhsal kablomuz oluyor. Eer bu eitli yazlarn yzyllar arasndan gnmze kadar bozulmu olabilecei veya bozulduu ileri srlerek itiraz edilirse, buna cevap olarak byle fikirleri tarihin gereklerinin reddettii verilebilir. Greenleafn ne srd fikrine gre, kar mezheplerin kskanl, onlar sahtekarlktan ve bozulmadan korudu. Bu mezheplerin yanna u da eklenebilir; kafirler, Hristiyan inancnn belli bal retilerine aka saldrdlar ve ncil hikayelerini saldrlarna hedef yaptlar. Onlar da bu yazlarda bozulmaya neden olabilecek herhangi bir kaynan denemelerini bulup ilan ederlerdi. Muhtemelen Kutsal Kitap kitaplarnn korunduuna dair gze arpan en inandrc son bir ey de, her zaman bu kitaplar saygyla koruyan insanlarn olmasdr. Modern dnyann bu saygnn anlamn takdir etmesi ve korumann boyutunu tamamen anlamas ok zordur. Bask zamanndan nce herkesin ncile sahip olmad ve olamadklar hatrlanmaldr. Orta ada tek bir kopyaya sahip olabilmek kk bir servete mal oluyordu. Ar derecede az bulunmas sadece ticari deerini arttrmamtr. Tpk kraln halk arasnda ne kadar az grnrse o kadar kutsal ve gizemli olmas ilkesi gibi, kitaplarn az bulunmas onlara muhteem bir kutsallk kazandrmtr. Yzyllar boyunca sinagoglar ve manastrlar Kutsal Kitaplarn bulunduklar yerlerdi. Kutsal Kitapn herhangi bir parasna kastl olarak yaplacak bir bozma, Tanrya kfr veya mabede saygszlk olarak grlrd. Sadece bu nedenlerden dolay bile Kutsal Yazlar, gnmze saptrlmadan ve bozulmadan nasl geldiklerini aklamaya yeter. Bu farkl nedenler Greenleaf tarafndan ortaya konan hukuk kuralnn mantkl temelidir. ncil hikayelerine gnmz mahkemelerinde bu kural uygulanrd. Starkienin ortaya koyduu hukuk testlerine gre Mjdecilere inanlmas gerekir. nk: (1) Drst ve samimiydiler, bunun anlam, doruyu anlattklarna inanyorlard; (2) phesiz iyi bir zekaya sahip adamlard ve Yeni Antlamadaki hikayelerde yazdklar gereklerin grg ahitleriydiler; (3) farkl zamanlarda ve farkl yerlerde btn temel detaylarla birbirleriyle tamamen uyum iinde yazan bamsz tarihilerdi; (4) mucizeler dnda -ki pheciler bunlar tamamen rtememilerdir- tanklklar insan tecrbesiyle tamamyla uyum iindedir; (5) tanklklar zamanlarnn btn sosyal, tarihi ve dini olaylaryla, retileri ve tecrbeleriyle, bir o kadar da her adaki evrensel tarihin tamamyla uyumludur. Antik alardan bozulmam gerekten doan bir mesaja sahip olarak, sann durumasn tartmak iin mkemmel bir kaynaa sahip olduumuza inanyorum. (Walter M. Chandler, The Trial of Jesus, 1. Cilt, New York: The Empire Publishing Co., 1908, s. 12-70)

111

NOTLAR
Tm kaynaka, belirli bir kaynaktan yaplan ilk aktarmaya gre sralanmtr. Ayn kaynaktan yaplan dier alntlarda sadece yazarn ad ve balk yazlmtr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Thomas Arnold, Sermons on the Christian Life Its Hopes, Its Fears, and Its Close, s. 324. Brooke F. Westcott, The Gospel of the Resurrection, 4. bask, Londra, n.p., 1879, s. 4-6. Paul L. Maier, Independent Press-Telegram, Long Beach, Calif., 21 Nisan 1973, s. A-10. Linton H. Irwin, A Lawyer Examines the Bible, Grand Rapids, Mich., Baker Book House, 1943, s.14. Wilbur Smith, Therefore Stand, Grand Rapids, Mich., Baker Book House, 1965, s. 425, 584. Val Grieve, Verdict on the Empty Tomb, Londra, Church Pastoral Aid Society, 1976, s. 26. C.S. Lewis, Suprised by Joy, Londra, Geoffrey Bles, 1955, s. 211, 215, 223. Matta 16:21. Markos 8:31. Yuhanna 2:19-21. 1. Korintliler 15:13-17. J.N.D. Anderson, Christianity: The Witness of History, copyright Tyndale Press 1970, Inter-Varsity Press, Downers Grove, III., s.13. Romallar 1:4. James Edward Leslie Newbigin, The Finalty of Christ, Richmond, John Knox Press, 1969, s. 62. Yuhanna 8:32. Matta 22:37. 1. Petrus 3:15. Lawrence Burkholder, A Dialogue on Christs Resurrection, Christianity Today, Vol. XII, 12 Nisan 1968, s. 6. Age. Age., s. 7. Clark Pinnock, The Tombstone That Trembled, Christianity Today, Vol. XII, 12 Nisan 1968, s. 8. Age., s. 10. John Warwick Montgomery, Where Is History Going?, Minneapolis, Bethany Fellowship, 1967, s. 71. William Neil, The Rediscovery of the Bible, s. 33. Vincent Taylor, The Formation of the Gospel Tradition, ltd. 2.nd ed., Londra, MacMillan and Co., 1935, s. 135. 2. Petrus 1:16. 1. Timoteos 1:4. Yuhanna 9:32. Elilerin leri 17:16-34. The New Encyclopedia Britannica, Vol. VIII, Micropaedia, 22nd ed., Chicago, H. Hemingway Pub., 1981, s. 985.

112

31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40.

41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55.

56. 57. 58. 59. 60. 61. 62.

James B. Conant, Science and Common Sense, New Haven, Yale Univ. Press, 1951, s.25 The Basic Dictionary of Science, New York, MacMillan and Co., 1965, s. 404. The Harper Encyclopedia of Science, James R. Newman, ed., New York, Harper & Row, 1967, s. 1048. Elilerin leri 1:3. Wolfhart Pannenberg, A Dialogue on Christs Resurrection, Christianity Today, Vol. XII, 12 Nisan 1968, s. 10. Ronald Sider, A Case for Easter, His, Nisan 1972, s. 27-31. Ethelbert Stauffer, Jesus and His Story, eviren Dorothea M. Barton, New York, Knopf, 1960, s. 17. Philip Schaff, History of the Christian Church, Vol. 1, New York, Charles Scribners Sons, 1882, s. 175. F.F. Bruce, The New Testament Documents: Are They Reliable?, 5. bask, Downers Grove, III., Inter-Varsity Press, 1960, s. 119. Federal Rules of Evidence, St. Paul, West Publishing Co., 1979, Rule 901 (b) (8). Ayrca baknz: McCormicks Handbook of the Law of Evidence, Edward W. Cleary, ed., St. Paul, West Publishing Co., 1972, s. 560. John Warwick Montgomery, Legal Reasoning and Christian Apologetics, The Law Above the Law, Oak Park, III., Christian Legal Society, 1975, s. 88, 89. William F. Albright, Recent Discoveries in Biblical Lands, New York, Funk & Wagnalls, 1955, s. 136. John A.T. Robinson, Time, 21 Mart 1977, s. 95. Frederick G. Kenyon, The Bible and Archaeology, New York, Harper & Row, 1940, p. 288. F.F. Bruce, The New Testament Documents: Are They Reliable?, s. 15. Paul L. Maier, First Easter, New York, Harper & Row, 1973, s. 122. William F. Albright, From the Stone Age to Christianity, 2. bask, Baltimore, Johns Hopkins Press, 1946, s. 297, 298. Millar Burrows, What Mean These Stones?, New York, Meridian Books, 1956, s. 52. Age., s. 2. Howard Vos, Can I Trust My Bible?, Chicago, Moody Press, 1963, s. 176. Louis Gottschalk, Understanding History, 2. bask, New York, Knopf, 1969, s. 150, 161, 168. 2. Petrus 1:16. Elilerin leri 1:1-3. Luka 1:1-3. Elizabeth S. Loftus, The Eyewitness on Trial, Trials, Vol. 16, No. 10, Ekim 1980, s. 30-35. Ayrca Buckhout, Eyetwitness Testimony, Scientific American, Aralk 1974, s. 23-31. Age. McCormicks Handbook of the Law of Evidence, Edward W. Cleary, ed., St. Paul, West Publishing Co., 1972, s. 586, 587. Federal Rules of Evidence, Rule 801 and 802. John Warwick Montgomery, Legal Reasoning and Christian Apologetics, s. 88, 89. Matta 28:1-7. Matta 28:9,10. Matta 28:16-20.

113

63. 64. 65. 66. 67. 68. 69.

Luka 24:24. Yuhanna 20:24-29. Federal Rules of Evidence, Rule 803(5). Elilerin leri 2:22. McCormicks Handbook of the Law of Evidence, s. 43. Justin Ruffin, State v. Morris, 84, N.C. 764. John Warwick Montgomery, Legal Reasoning and Christian Apologetics, s. 88, 89. 70. F.F. Bruce, The New Testament Documents: Are They Reliable?, s. 44-46. 71. Louis Gottschalk, Understanding History, s. 151. 72. Elilerin leri 1:1. 73. Stan Gundry, An Investigation of Fundamental Assumption of Form Criticism, Dept. of N.T. Language and Lit.e sunulmu bir tez, Talbot Theol. Seminary, Haziran 1963, s. 45. 74. Louis Gottschalk, Understanding History, s. 168. 75. Age. 76. William M. Ramsay, The Bearing of Recent Discovery on the Trustworthiness of the New Testament, Londra, Hodder & Stoughton, 1915, s. 222. 77. William M. Ramsay, St. Paul the Traveller and the Roman Citizen, Grand Rapids, Mich., Baker Book House, 1962. 78. Elilerin leri 18:12. 79. Elilerin leri 28:7. 80. Elilerin leri 17:6. 81. Elilerin leri 14:6. 82. Luka 3:1. 83. E.M. Blaiklock, The Acts of the Apostles, Grand Rapids, Mich., Wm. B. Eerdmans Publ. Co., 1959, s. 89. 84. F.F. Bruce, Archaeological Confirmation of the New Testament, Revelation and the Bible, Carl Henry, ed., Grand Rapids, Mich., Baker Book House, 1969, s. 331. 85. F.F. Bruce, The New Testament Documents: Are They Reliable?, s. 90. 86. Philo, Logatio and Gaium 38. 87. Yuhanna 18:13. 88. Matta 26:57. 89. Matta 26:59. 90. Matta 27:2. 91. Luka 23:7. 92. Luka 23:11-25. 93. Matta 27:11. 94. Haim Cohn, Reflections on the Trial, Judaism, Vol. 20, 1971, s. 11; ayrca The Trial of Jesus, Joseph Blinzler. 95. Justin, Digest 48, 4, 1:48, 4, 11. 96. Haim Cohn, Reflections on the Trial, s. 11. 97. Robert M. Grant, The Trial of Jesus in the Light of History, Judaism, Vol. 20, 1971, s. 39. 98. Solomon Zeitlin, The Crucifixion of Jesus Re-examined, Jewish Quarterly Review, Vol. 31, 1940-41, s. 366. 99. Age. 100. David Flusser, A Literary Approach to the Trial of Jesus, Judaism, Vol. 20, 1971, s. 30. 101. Age.

114

102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139.

Paul L. Maier, First Easter, s. 24. Solomon Zeitlin, The Crucifixion of Jesus Re-examined, s. 335. Age. Matta 27:26. Cicero, V in Verrem, 64. Will Durant, Caesar and Christ, New York, Simon & Schuster, 1944, s. 572. Flavius Josephus, De Bello Judaico, 7.202, 203. Luka 23:2. Ernst Bammel, Crucifixion as Punishment in Palestine, The Trial of Jesus, Naperville, III., Alex R. Allenson, Inc., 1920, s. 162. Yasann Tekrar 21:23. C. Truman Davis, The Crucifixion of Jesus, Arizona Medicine, Mart 1965, s. 185. Eusebius, The Epistle of the Church in Smyrna, Trials and Crucifixion of Christ, A.P. Stout, ed., Cincinnati, Standart Publishing, 1886. Will Durant, Caesar and Christ, s. 572. Pierre Barbet, A Doctor at Calvary, New York, P.S. Kennedy & Sons, 1953, s. 44. J.W. Hewitt, The Use of Nails in the Crucifixion, Harvard Theological Review, Vol. 25, 1932, s. 29-45. N. Haas, Anthropological Observations on the Skeletal Remains from Giv at haMivtar, Israel Exploration Journal, Vol. 20, 1970, s. 39. Age., s. 42. Yuhanna 19:32, 33. N. Haas, Anthropological Observations on the Skeletal Remains from Giv at haMivtar, s. 57. Age., s. 58. C. Truman Davis, The Crucifixion of Jesus, Arizona Medicine, s. 186. Age., s. 185, 186. Stuart Bergsma, Did Jesus Die of a Broken Heart? The Calvin Forum, Mart 1948, s. 165. Age. Age. Will Durant, Caesar and Christ, s. 572. Age., s. 573. Paul L. Maier, First Easter, s. 112. V. Tzaferis, Jewish Tombs at Near Gibat ha-Mivtar, Jerusalem, Israel Exploration Journal, Vol. 20, 1970, s. 30. Robert Willis, Architectural History of the Holy Sepulchre, Holy City, ed. George Williams, Londra, John W. Parker Publ., Vol. II, 1849. Seder Nezikin, Sanhedrin 46a, The Babylonian Talmud, Londra, The Sancino Press, 1935, s. 304. M. Shabbath 23.5. A.P. Bender, Beliefs, Rites, and Customs of the Jews, Connected With Death, Burial, and Mourning, The Jewish Quarterly Review, Vol. VII, 1895, s. 259, 260. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, Vol. 3, Chap. 8, Sec. 3. A.P. Bender, Beliefs, Rites, and Customs of the Jews, Connected With Death, Burial, and Mourning, The Jewish Quarterly Review, s. 261. Age. John Chrysostom, Homilies of St. John, Grand Rapids, Mich., Wm. B. Eerdmans, reprint 1969, s. 321. Matta 27:60.

115

140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158.

159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180.

Markos 16:1-4. Matta 27:63. Paul L. Maier, First Easter, s. 111. Matta 28:11. T.G. Tucker, Life in the Roman World of Nero and St. Paul, St. Martins St., Londra, Macmillan & Co., Ltd., 1910, s. 340-342. Polybius VI. 37, 38. T.G. Tucker, Life in the Roman World of Nero and St. Paul, s. 342. Matta 26:66. Daniel 6:17. Paul L. Maier, First Easter, s. 119. Age., s. 118, 119. Paul L. Maier, The Empty Tomb as History, Christianity Today, Vol. XIX, 28 Mart 1975, s. 5. Age. Matta 28:11-15. Elilerin leri 5:34-42. Ronald Sider, A Case for Easter, s. 29. Conversation with Josh McDowell, yazar, Ocak 1981. Paul L. Maier, The Empty Tomb as History, s. 6. George Currie, The Military Discipline of the Romans from the Founding of the City to the Close of the Republic, tezin zeti Graduate Council of India Univ.nin himayesinde yaynlanmtr, 1928, s. 41-43. Bill White, A Thing Incredible, 1944, Israil, Yantez Ltd., 1976. 1. Korintliler 15. Edwin Yamauchi, Easter Myth, Hallucination, or History?, Christianity Today, 29 Mart 1974, s. 13. 1. Korintliler 15:6. Merril C. Tenney, The Resurrection of Jesus Christ, Prophecy in the Making, Carl Henry, ed., Carol Stream, III., Creation House, 1971, s. 59. Elilerin leri 8:1, 9:1, 2; Filipililer 3:5, 6. Elilerin leri 9:3-6. Yuhanna 7:5. 1. Korintliler 15:7. Elilerin leri 6:7. Paul L. Maier, First Easter, s. 98. J.N.D. Anderson, Christianity: The Witness of History, s. 105. Philip Schaff, History of the Christian Church, s. 175. Charles Alford Guignebert, Jesus, New York, Univ. Book, Inc., 1956, s. 500. Kirsopp Lake, The Historical Evidence for the Resurrection of Jesus Christ, New York, G.P. Putnams Sons, 1907, s. 250-253. Markos 16:6. Paul L. Maier, First Easter, s. 122. William F. Albright, From the Stone Age to Christianity, s. 297, 298. J.N.D. Anderson, The Resurrection of Jesus Christ, Christianity Today, 29 Mart 1968, s. 6. J.W. Drane, Some Ideas of Resurrection in the New Testament Period, Tyndale Bulletin, Vol. 24, 1973, s. 103. Age., s. 101. Luka 24:39.

116

181. Matta 28:9. 182. Theodore R. Sarbin and Joseph B. Juhaz, The Social Contact of Hallucinations, Hallucinations: Behavior, Experience and Theory, R.K. Siegel and L.J. West, eds., New York, John Wiley & Sons, s. 242, 1975. 183. Age. 184. Age., s. 243. 185. Age. 186. L.E. Hinsie and R.J. Campbell, Hallucination, Psychiatric Dictionary, s. 333. 187. J.P. Brady, The Verdicality of Hypnotic, Visual Hallucinations, Origin and Mechanisms of Hallucinations, Wolfram Keup, ed., New York, Plenum Press, 1970, s. 37. 188. Johannes Weiss, Earliest Christianity: A History of the Period A.D. 30-150, Vol. 1, ed. & transl. By Frederick C. Grant, New York, Harper Torchbooks, reprinted 1959, s. 287. 189. Theodore R. Sarbin and Joseph B. Juhaz, The Social Contact of Hallucinations, Hallucinations: Behavior, Experience and Theory, s. 242. 190. Luka 24:41, 42; Yuhanna 21:13. 191. Luka 24:39, 40; Yuhanna 20:27. 192. Baknz: 4. Blm, Etken 6. 193. Paul Little, Know Why You Believe, Wheaton, Scripture Press, 1967, s. 68,69. 194. Elilerin leri 5:17-42. 195. Matta 27:62-66. 196. Bill White, A Thing Incredible, s. 9. 197. George Raymond Beasley-Murray, Christ Is Alive, Londra, Lutterworth Press, 1947, s. 33. 198. Paul Althaus, Die Warheit des Kirchlichen Osterglaubens, s. 22. 199. Paul L. Maier, First Easter, s. 120. 200. Matta 28:11-15. 201. George Currie, The Military Discipline of the Romans from the Founding of the City to the Close of the Republic, s. 41-43. 202. Matta 26:56. 203. Edward Gibbons, The History of Decline and Fall of the Roman Empire, Chicago, William Benton, Publ., reprinted 1952, s. 179. 204. Simon Greenleaf, An Examination of the Testimony of the Four Evangelists by the Rules of Evidence Administered in the Courts of Justice, Grand Rapids, Mich., Baker Book House, 1965; reprint of 1874 ed., New York, J. Cockroft & Co., s. 29. 205. J.N.D. Anderson, Christianity: The Witness of History, s. 92. 206. David F. Strauss, Das Leben Jesu, Darnstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1835, reprint 1969, s. 289. 207. Joseph Klausner, Jesus of Nazareth, New York, Macmillan & Co., 1925, s. 414. 208. Elilerin leri 5:33-42. 209. John Warwick Montgomery, History and Christianity, s. 35. 210. E. Le Camus, The Life of Christ, Vol. III, New York, Cathedral Library Assn., 1908, s. 486. 211. David Friedrick Strauss, The Life of Jesus for the People, Vol. 1, 2nd ed., Londra, William & Norgate, 1879, s. 412. 212. Saturday Review, 3 Aralk 1966, s. 43. 213. Newsweek, 8 Austos 1966, s. 51. 214. J.N.D. Anderson, Resurrection of Jesus Christ, s. 9. 215. Paul L. Maier, First Easter, s. 113.

117

216. McCormicks Handbook of the Law of Evidence, s. 435-437, ayrca baknz Val Grieve, Verdict on the Empty Tomb, s. 20. 217. Val Grieve, Verdict on the Empty Tomb, s. 20. 218. Elilerin leri 2:41. 219. J.N.D. Anderson, Resurrection of Jesus Christ, s. 9. 220. Daniel Fuller, Easter Faith and History, Grand Rapids, Mich., Wm. B. Eerdsmans, 1965, s. 259. 221. Yuhanna 7:1-5. 222. Yuhanna 14:6; 15:5; 10:11. 223. Elilerin leri 1:13, 14. 224. Yakup 1. 225. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, Vol. 3, BK 20, Chap. 9, Sec. 1. 226. 1. Korintliler 15:7. 227. Matta 26:56; Markos 14:50. 228. Yuhanna 18:15-17; Markos 14:66-72. 229. Yuhanna 20:19. 230. 1. Korintliler 15:5-7. 231. Elilerin leri 8:1-3; 9:1; 2; 22:3-5. 232. Elilerin leri 9:22. 233. 1. Korintliler 15:8; Elilerin leri 9:3-22; 22:6-21. 234. Robert Grant, Historical Introduction to the New Testament, New York, Harper & Row, 1963, s. 302. 235. Simon Greenleaf, An Examination of the Testimony of the Four Evangelists by the Rules of Evidence Administered in the Courts of Justice, s. 29. 236. George Eldon Ladd, The New Testament and Criticism, Grand Rapids, Mich., Wm. B. Eerdmans, 1967, s. 188. 237. 1. Korintliler 15:3. 238. 1. Korintliler 15:19-26. 239. Yuhanna 10:10. 240. Yuhanna 5:15-18; 10:25-33; daha fazla bilgi iin baknz Marangozdan te, s. 924. 241. Yeaya 1:18. 242. Matta 12:40. 243. Matta 12:40. 244. Markos 8:31; Matta 16:21. 245. Yuhanna 2:19-22. 246. Matta 27:63. 247. 1. Samuel 30:12, 13. 248. Yaratl 42:17. 249. Matta 12:40. 250. Mishnah, Third Tractate, B. Pesachim, s. 4a. 251. Mishnah, Tractate J. Shabbath, Chapter IX, Par. 3. 252. Arthur C. Custance, The Resurrection of Jesus Christ, Doorway Papers, #46, Brookville, 1971, s. 17. 253. Yuhanna 10:30. 254. Matta 9:9. 255. Koloseliler 4:14. 256. Matta 26:70-72. 257. Matta 26:46-50. 258. Matta 26:56.

118

259. 260. 261. 262. 263. 264. 265. 266. 267. 268. 269. 270. 271. 272. 273. 274. 275. 276. 277. 278. 279. 280. 281. 282. 283. 284. 285. 286. 287.

288. 289. 290. 291. 292. 293. 294. 295. 296.

Matta 14:28-31. Markos 10:35-42; Matta 20:20-25. Matta 11:2, 3. Markos 3:21. Luka 4:28, 29. Markos 14:51, 52. Intro. Vie de Jesus. Luka 1:2, 3. Die synoptischen Evangelien, s. 412-14. Marcus Dods, The Bible, Its Origin and Nature, s. 184. Lukada bunun tam tersi bir reti retiliyormu gibi gzkyor; Luka 12:11, 12; 24:48, 49. Evidences of Christianity, s. 319. Matta 14:12-20; Markos 6:34-43; Luka 9:12-17; Yuhanna 6:5-13. Luka 22:64. Luka 22:51. Campbellss Philosphy of Rhetoric, c.v.b. 1, Part III, s. 125. Intro. Vie de Jesus, s. 62. D.L. Moody, Sermon on the Resurrection of Jesus. Ayrca baknz Starkie on Evidence, s. 496-99. Ant., XVII. 3, 1. The Briefte yaplan aktarmalarn sahiplerine baknz. De iis qui sero puniuntur, s. 554. P. 1080, edit. 45. P. 1247, edit. 24, Huds. P. 1327, edit. 43. Productique omnes, virgisque caesi, ac securi percussi, Lib. XI. c. 5. Domit. Cap. X. Patremfamilias meanibus objecit, cum hoc titulo, Impie loctus, parmularius. Book LIV. Aur. Vict. Ces., Cap. XLI. Eo pius, ut etiam vetus veterrimumque supplicium, patibulum, et cruribus sufringendis, primus removerit. Ayrca baknz Paleys Evidences of Christianity, s. 266-68. Luka 22:44. Tissot, Traite des Fers, s. 279, 280. Joannes Schenck a Grafenberg, Observ. Medic., Lib. III., s. 458. Voltaire, Oeuvres completes, vol. xviii. s. 531, 532. De Mezaray, Histoire de France, vol. iii. S. 306. Yuhanna 19:34. Yuhanna 19:35. Yuhanna 18:6. Encyc. Brit., vol. xv. s. 550.

119