DVA EDEBYATI

DVAN EDEBYATI Arap ve Fars edebiyatlarnn tesirinde gelien bu edebiyatn ilk rnlerinin daha Ortaasyada iken verildiini (Kutadgu Bilig, Atabetl Hakayk) anlatmtk. Onun devam olarak Trkler Anadoluya gtklerinde, yeni yurtlarnda yeni bir edebiyat oluturdular. Elbette bu edebiyatn temelinde slam kltr vardr. Ancak tamamen dini konular ileyen divan iirleri, Tasavvuf Edebiyat ad altnda incelenir. Bunu Divan edebiyatndan kesin hatlarla ayrmak mmkn deildir. imdi Anadoluda gelien Divan edebiyatn yzyllarna gre inceleyelim.

13. Yzyl Bu yzylda Trk edebiyatnn, n snrlar aan sanats Mevlana yetimitir. Ortaasyada , Horasanda domu ve kk yata ailecek oradan ayrlp Konyaya yerlemilerdir. slam ilminin temelini babasndan almtr. lmini, ems-i Tebrizi adl hocasndan ald duygu ve tasavvufla birletiren Mevlana asrlarca srecek Mevlevi tarikatn bu anlayla kurdu. Mevlana, eserlerini, o dnemin edebiyat dili saylan Farsa ile yazmtr. Elbette bu, edebiyatmz asndan bir kayptr. En nemli eseri, Mesnevi adl 25618 beyitlik kitabdr. Bu, tasavvufu retici bir kitaptr. Bunun dnda Divan- Kebir, Fhi Mfh adl eserleri de vardr. Divannda Trke, Farsa kark olarak sylenmi beyitler de vardr. Mevlana, insanlara hogryle yaklamas, tm insanlar sevmesi ynyle evrensel bir sanatdr. Bu dnemin bir dier byk airi, Mevlanann olu Sultan Veleddir. Hemen her sahada onun izinden gitmitir. Farsa iirleri de olmakla birlikte Trke iirleri daha oktur. Bu dnemin dier tasavvuf airleri Ahmet Fakh ve Yusuf Zleyha mesnevisinin yazar

eyyad Hamzadr. 13. Yzyl ayn zamanda tasavvufi olmayan Divan iirlerinin de verilmeye baland bir dnemdir. Bu trde tannan ilk air Hoca Dehhanidir. iirlerini temiz bir Trkeyle ve sanatl bir slupla yazmtr. iirlerinde tasavvufa hi yer vermemi; devrinin sosyal hayatn, ahlak ve gzellik anlayn aksettirmitir.

14. Yzyl Bu yzylda artk edebiyat dili olarak Farsann kabul edilmesi terk edilmi, Trkeye dn hareketi hzlanmtr. Trkeyi bir sanat dili haline getirmek isteyen en nemli kii Glehridir. Bu air Mantkut Tayr adl tasavvufi eserinde Trkeye bir ku dili incelii, ahengi kazandracan sylemektedir. Eserde kular arasnda geen tasavvufi konulara yer verilmitir. Devrin Trk dili iin alan dier airi Ak Paadr. Onun hreti airliinden ok eyhliinden gelir. O, ada Glehri gibi sadece Trkeyi kullanmakla kalmam, onu gelitirmek uurunu da tamtr. Onun en tannm eseri Garipname adl, tasavvufi didaktik mesnevisidir. Mevlanann Mesnevisinden esinlenmi grnen air, ayrca Yunus tarz iirler de sylemitir. Devrin dier nl sanats Kad Burhaneddindir. Dou Anadoluda hkmdar olmaya alan ihtirasl bir devlet ve siyaset adamdr. Ayrca derin fkh bilgisi de vardr. Bir Divan vardr, bu eserde zellikle tuyug nazm ekliyle yazlan iirler nemlidir. nk edebiyatmzda bunu en ok kullanan air odur. Bu asrn edebi sahada en nl simas Ahmedidir. slami ilimlerin yannda tp, astronomi ve geometri alanlarnda bilgi sahibidir. Sanat asndan en kymetli eseri Divandr. Sz sanatlarn ok ince bir zevkle iledii iirlerinde halk diline geni yer vermitir. Dier nemli eseri skendername adl 8200 beyitlik mesnevisidir. Bu eserde Byk skenderin hayatna, idealine, fetihlerine dair rivayetler anlatlr. Eser, konusunu ran

edebiyatndan alm ancak syleyiiyle yeni bir eser ortaya konmutur. Ahmedinin dier eserleri Cemid Hurit adl ak konulu mesnevi, Tervihl - Ervah adl tp kitabdr.

15. Yzyl Bu devir, devletin gcnn hzla artt, Anadolu Trk birliinin saland, stanbulun fethiyle imparatorluk haline gelindii bir dnemdir. stelik bu asrda baa geen hkmdarlarn kendilerinin de iirle ilgilenmeleri,iir sylemeleri sanatlarn gelimesini tevik etmitir. II. Muratn Muradi Fatihin Avni, II. Bayezidin Adli mahlasyla yazd Trke iirler, bu hkmdarlarn sanat ynlerini ortaya koymutur. Dier yandan mrnn byk bir ksmn Avrupa lkelerinde srgn hayatyla geiren Cem Sultan da, vatan hasretiyle yazd iirlerde gl bir sanat olduunu gstermitir. Bu dnemin dikkate deer byk airi eyhidir. Onun ok kuvvetli bir eitimi vardr. randa ok iyi bir tp eitimi grmtr. Saraya gelii ise elebi Sultan Mehmetin hastaln tedavi ediiyle gerekleir. eyhide tasavvufun derin izleri vardr. Ayrca klasik Divan kltrne son derece vakftr. Bu gcn Divannda gstermitir. Ancak onun adn en ok duyuran eser Harname adl hiciv trndeki mesnevisidir. eyhi bu eserde tehis ve intak sanatlarn kullanmtr. ok sade bir dille yazlan eserde yaratl bakmndan farkl olan kiilerin birbiriyle yarmasnn uygunsuzluu anlatlmtr. eyhinin dier nl eseri Hsrev irin adl ak konulu mesnevisidir. Asrn dier nemli ahsiyeti, anda airler Sultan saylan Ahmet Paadr. Sanat zarif syleyileri olan nktedan biridir. stanbulun fethi srasnda Fatihin yannda bulunmas, onun Fatih tarafndan sevildiini gsterir. Devrinde Birok sanatya aylk balanmasnda etkili olmutur. Trkeye son derece vakft. Lisan dzgn, temiz ve llyd. Syledii dizeler 16. yzyl Divan iirinin mkemmel olacan mjdeliyordu. Ahmet Paa nazirecilik denen, beenilen

iirlere benzer iir yazma sanatn son derece gelitirmi, kendinden sonrakilere bunu bir sanat olarak brakmtr. Ayrca iir iinde, yaad olaylarn tarihlerini Ebced Hesab denen bir yntemle ifade etmesi, onun tarih drme iini bir sanat haline getirdiini de gsterir. Elimizde bulunan tek eseri Divan dr. Asrn nc byk sanats Necatidir. Kastamonuda nakkalk yapan airin iirleri Fatihe kadar gelince, o, Necatiyi saraya alm ve ona katiplik grevi vermitir. Halk iinde yetien ve nemli bir medrese eitimi olmayan air, iirlerinde sade halk Trkesini kullanmtr. Bu ynyle hem Baki hem Fuzuli tarafndan iirlerine nazireler sylenmitir. Elimizde aire ait sadece Divan vardr. Bu asrn, n alar aan ve eseriyle lmszleen dier airi Sleyman elebidir. Peygamberimizin doumunu anlatt Mevlid adl mesnevisi, airinin adn unutturacak kadar halka mal olmutur. 15. asrda, Anadolu Trk edebiyatna dahil olmayan ancak neminden dolay bilinmesi gereken bir sanat da Ali ir Nevaidir. ok iyi bir medrese tahsili gren sanat, devlet ilerinden el ektii dnemde hkmdarlarn fikir dant, sanatlarn ona kasideler sunduu, alimlerin adna kitap ithaf ettikleri nemli bir ahsiyet olmutur. Ali ir Nevai, klasik Divan iirinin btn llerini kullanm ayrca tam bir olgunlua eritirdii Tuyug nazm eklini milli bir ekil olarak gelitirmi, cinaslar, redifleri bir zevk unsuru haline getirmitir. iirde olduu kadar, tarih, eletiri, biyografi, sahalarnda da stn baar gstermitir. Nevainin en nemli zelliklerinden birisi de Trk dilini yabanc dillere kar korumak yolunda gsterdii gayrettir. O tam anlamyla uurlu bir dilcidir. Bu dilcilik, ztrkecilik olmaktan ok, halk Trkecilii olarak sylenebilir. Muhakemetl Lugateyn adl eserinde Trke ile Farsay karlatrm ve Trkenin fiiller, cinaslar bakmndan Farsadan stn olduunu sylemi ve rnekleriyle bunu ispatlamtr. Bu eser Divan- Lgatit Trkten sonra ikinci nemli dil kitabdr.

Bunlar dnda onun drt Divan vardr. Ayrca be mesneviden oluan bir hamseyle, edebiyatmzda ilk hamseyi oluturmutur. Mecalisn Nefais adl airler tezkiresi, edebiyatmzda ilk tezkire saylr. Dostlaryla ilgili yazd hatra yazlaryla, nazm ekillerini tantt edebiyat bilgileri kitabyla da birok ilke imza atmtr.

16. Yzyl Bu dnemde, imparatorluun tarihi geliimine uygun olarak edebi sahada da en stn seviyeye gelinmitir. Edebiyatmzn en gl airleri bu dnemde grlr. Bunlardan biri phesiz Fuzulidir. Fuzuli, sanatnn stnl, itenlii ve btn insanla seslenebilecek kadar engin olmas dolaysyla her dnemde sevilmitir. Kuvvetli bir medrese tahsili grmemekle beraber kendini her alanda yetitirmi olan sanat, iirlerinde Azeri Trkesini kullanmtr. inde yaad romantik hal, onu ince ruhlu, zdrapl, hassas biri yapmtr. Arapa, Farsa ve Trkeyi ok iyi bildiini bu dilde Divanlar vererek de gstermitir. Bir ak airi olan Fuzulinin elbette en ok kulland nazm ekli de gazeldir. lahi akla yorulmu bu gazeller edebiyatmzn en lirik iirlerindendir. Bu iirlerde iirin bir muski olduunu hissettirecek ses uyumu grlr. iirlerinde halk Trkesini kullanmtr. Elbette yaad blgede kltrn kaynam olmas, onun iirinde de kendini hissettirir. Trkenin bir iir dili olmasn arzulayan ve bunun iin alan air, Trkenin ok az konuulduu Kerbela dolaylarnda en gzel Trke iirler sylemitir. Fuzulinin divanlarndan baka nesirle yazd Hadikats Seda adl Kerbela olayn anlatan eseri, ikayetname adl devrin yneticilerini eletiren mektubu nldr. Ayrca Leyla v Mecnun adl mesnevisi edebiyatmzn lmsz bir eseridir. Bu yzyln Anadoluda yetitirdii en nemli sanat ise devrin airler Sultan saylan

Bakidir. Baki, iirinin i ve d ahenginde Osmanl saltanatnn ihtiaml sesini duyurmutur. Osmanl iir dili Baki ile zengin ve klasik bir dil haline gelmitir. yi bir tahsil gren Baki nkteli, canl ve neeli kiiliini iirlerine yanstmtr. ok temiz ve ahenkli bir slubu vardr. iirlerinde halk syleyilerine geni yer vermitir. Yabanc szcklerin youn olduu dizelerde bile Trkenin cmle yapsn korumutur. iirde szck seimine byk deer vermi, oluturduu ses ahengiyle, kendinden sonraki airlere rnek olmu, bundan sonra gelenler artk Fars iirine deil, Bakiye zenmilerdir. iirlerinde tasavvufa hi yer vermemitir. Ak, zevk ve arap alemleriyle ilgili neeli iirler sylemitir. stn iir yeteneine karn ok fazla eser brakmayan airin sadece Divan vardr. zellikle gazel trnde baarldr. Ayrca Divandaki Kanuni Mersiyesi nemlidir. Dnemin dier airleri, gr ve pervasz syleyileriyle Hayali, mesnevi alanndaki stnlyle Talcal Yahya Bey saylabilir. Yahya Bey hamse oluturan nemli airlerdendir. Hamseyi oluturan be mesnevi arasnda bulunan Yusuf u Zleyha mesnevisi, ayn ad tayan benzerlerinden en stn olandr.

17. Yzyl Bu asr Osmanl Devletinin en kark dnemidir. Devletin geirdii siyasi ykma ramen sanatta gelime devam etmitir. iirde artk stanbul dnda da byk airler yetimitir. Dnemin en byk airi hicivleriyle nlenen Nefidir. Erzurumlu olan airin dili, estetik olduu kadar krcdr da. vg ve yergilerinde l tanmayan air, vdn gklere kard kadar, yerdiini yerin dibine batrr. stanbula geldiinde iine dt saray entrikalar, rvet, iki yzllk ortamnda daha da sert bir mizac olmu, ar tepkiler gstermitir. iirinde gze arpan ilk zellik ahenktir. Szcklerin muskiliini hayal gcnn zenginliiyle birletiren air son derece gzel iirler sylemitir. Gazelleri ve kasideleri olduka liriktir. Bunlar Trke Divanda toplamtr. Ayrca bir de hicivlerini toplad Siham- Kaza adl

kitab vardr. Dnemin dier byk sanats Nabidir. O, hem bir bilgin hem bir dindar hem de iyi bir airdir. Nabi toplumcu bir airdir. Ktlkleri, fakirlii, mevki dknlklerini eletirir. Sanatta gzeli aramaktan ok, doruyu bulmak amacn gder. iirde akla byk nem verir. En nemli eseri Hayriyye adl didaktik bir mesnevidir. Eserde slami bilgilerin yan sra, ahlaki tler de vardr. Kibirli olmamak, yalandan uzak durmak, yneticilere fazla yaklamamak, devlet memurluuna zenmemek tlerden birkadr.

18. Yzyl Osmanl Devletinin artk yklmaya yz tuttuu, siyasi adan zor gnler geirdii bu asrda Divan iiri de son parlak ahsiyetlerini yetitirmitir. Bunlar Nedim ve eyh Galiptir. Nedim Lale Devrinin zevk safa alemlerini iirine en gzel ekilde almtr. Onun iiri Divan edebiyat geleneini birok noktadan amtr. Divan iirinin idealize ettii gzel tipini bir kenara brakm, yaayan gzellerin peine dmtr. Nedim, sanatna gnlk hayat, kendi yaayn ve evresini koymu, halkn syleyiini, dilini, deyimlerini sk sk kullanmtr. Bu ynyle Mahallileme Cereyan denen halka inmeyi balatm saylr. Sz kullanmada hnerli olduunu gazelleriyle ortaya koyan Nedim, elenceye dknln de arklarnda gstermitir. ark tarz Nedimle zirveye kmtr. Kasidelerinde son derece zengin bir hayal dnyas olduunu gstermitir. Mderris olmasna ramen dini konulardan hi sz etmeyen airin iirleri Divanndadr. Nedimin mesnevisi yoktur. Divan edebiyatnn son byk airi eyh Galiptir. Mevlevi tarikatna mensup olan air 40 yllk mrne byk eyler sdrmtr. eyh Galip, Sebk-i Hindi denen gizli, kapal iire ynelmitir. Bu nedenle baz iirlerini anlamak zordur. iirleri batan sona mecazlar, hayallerle rldr. Soyutlama zevki, renk ve

hayal cmb iirleri iyice sembolik hale getirir. eyh Galipin en nemli eseri ise ona hayatn adad Hsn Ak mesnevisidir. Tamamen sembolik olan bu eserini yazarken, Mevlanann mesnevisinden etkilenmitir. Divan iiri 19. yzylda birka airle srdrlm olsa bile Bat edebiyat etkisi artk onun etkisini byk lde azaltmtr.

DVAN EDEBYATINDA NESR Nesir (dzyaz), edebiyatmzda Bat etkisine gelinceye kadar iirin yannda hep glgede kalmtr.Verilen rnekler de bir dnceyi iletmekten ok sanat yapmak amacyla ortaya koyulmutur. Divan edebiyat dneminde iki tr nesir rnei grlr. Birincisi baz tercme eserlerle, halk iin yazlan kitaplarda, zellikle tarihlerde kullanlan sade nesirdir. Geri mecazl, cinasl ve secili nesir Trk edebiyatnda teden beri grlen ve sevilen bir nesirdi. En gzel rneklerini ise Dede Korkut Hikayelerinde grmekteyiz. Dieri ise zellikle Sinan Paayla balayan ssl nesirdir. 15. yzylda Sinan Paann oluturduu nesirde ran edebiyatnn etkisi grlr. Sinan Paa Fatihin sadrazamln yapan ilim sahibi biridir. En nemli eseri Tazarruname adl mnacat (Allaha yakarma) eseridir. Ar, sanatl bir syleyii vardr. Bundan daha sade ama yine secilerle ykl dier eseri ise didaktik, ahlaki bir eser olan Marifnamedir. Baz evliyalarn menkbelerini anlatt Tezkiretl Evliya adl eseri de nemlidir. Bu asrda Sinan Paann ssl nesrine kar sade nesirle eserler yazan dier bir sanat Mercimek Ahmettir. Eserlerinde konuma diline yakn bir dil grlr. Yazarn en nemli eseri Farsa aslndan evirdii Kaabusname adl didaktik bir t eseridir. Eserde sosyal hayatla ilgili tler vardr. Bu asrda ayrca tarih kitaplar da yazlmtr.

Nesir alannda nemli edebi eserlerin verildii dier bir dnem de 17. yzyldr. Bu dnemde genellikle sade nesir kullanlmtr. Dnemin en nemli edebi eseri ise Evliya elebinin Seyahatname adl eseridir. Osmanl Devletinin snrlar iinde birok yer gezen elebi, grdklerini biraz abartl bir slupla yazya geirmi ve 10 ciltlik bir eser meydana getirmitir. Devrin dier nesircisi Katip elebidir. Yazar bir edebiyat olmaktan ok, bilim adamdr. Tarih, corafya, tp, biyografi gibi birok alanda eser vermitir. Eserlerinde daha ok Arapay kullanan yazarn Fezleke adl Trke tarih kitab vardr. Divan edebiyatnn son dnemi olan 18. yzylda nesir alannda daha ok gezi yazlar grlr. Bunlar da zellikle Batya giden aydnlarn gezdikleri yerlerle ilgilidir. Bunlardan en nemlisi 28 elebi Mehmetin yazd Sefaretname-i Fransa adl eseridir. Edebiyatmzda modern anlamda nesir 19. yzylda Tanzimat Edebiyat ile balar. Tarihi geliimini bu ekilde gsterebileceimiz Divan edebiyatnn genel zelliklerini yle maddeletirebiliriz: 1. Temelinde slam dininin bulunduu Trk, Arap ve ran edebiyatlarnn karm, ortak kltrn bir rndr. 2. Dil, cmle yaps bakmndan Trke olmasna ramen szckleri bakmndan Arapa, Farsa, Trke karmdr. 3. iirde aruz ls kullanlmtr. 4. Nazm birimi olarak beyit kullanlmtr; ancak tuyug, ark ve rbailerde drtlk kullanlr. 5. Daha ok tam ve zengin kafiye kullanlmtr. 6. Konuya deil konunun ileni biimine nem verildiinden ayn konu deiik dnemlerde birok air tarafndan ilenmitir. Bu yzden Leyla v Mecnun, Yusuf u Zleyha adn tayan birka eser vardr. 7. Divan iirinde Arap ve Fars edebiyatlarndan alnan belli semboller vardr. Mazmun ad

verilen bu semboller hi deitirilmeden kullanlr. Gl deyince sevgili, blbl deyince an anlalmas gibi. Bunlar dnda Trklerin oluturduu semboller de vardr. 8. iirde btn gzelliine deil para gzelliine deer verilir. Hatta ou air Msra-i berceste ad verilen en gzel dizeyi oluturmaya abalar. 9. Divan iirinde gerek hayat ya da insan, olduu gibi deil idealize edilerek anlatlr. iirin anlalmas iin szcklerin tesindeki anlamlara dikkat edilmelidir. 10. Gazel, kaside, mesnevi, rbai gibi ortak nazm ekilleri kullanlr. 11. Daha ok ak, ayrlk, hasret, lm, doa sevgisi gibi kiisel konulara deer verilir. 12. Temelinde din olan Allah akn, Peygamber sevgisini anlatan Divan iirleri Tasavvuf edebiyat adyla incelenir.

DVAN EDEBYATI NAZIM EKLLER Trklerin, slamiyetin kabulnden sonra Arap ve Fars edebiyatlarndan alarak kullanmaya baladklar nazm ekilleridir. Bunlara daha sonra sadece Trklerin kulland nazm ekilleri de eklenmitir. Divan edebiyat nazm ekilleri, dize saylarna gre grupta toplanr. Bunlar ema halinde gsterelim.

imdi bunlar ayrntlaryla grelim.

GAZEL Ak, ayrlk, hasret, zlem gibi lirik konularda yazlan iirlerdir. Baz dini gazellerde Allah ak, peygamber sevgisi de ilenebilir. Trk edebiyatna ran edebiyatndan girmitir. Gazel 5 - 15 beyit arasnda yazlabilir. Gazelin ilk beyitine matla denir. Bu beyitte dizeler kendi arasnda kafiyelidir. Bundan sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest, ikinci dizeleri matla (ilk) beyitiyle kafiyelidir. Yani aa, ba, ca ... Gazelin son beyitine makta denir. Gazelde airin mahlas genellikle son beyitte bulunur. Bazen son beyitten bir nceki beyitte de geebilir. Genellikle gazelin beyitleri arasnda anlam btnl bulunmaz. Ancak baz gazeller bir konu btnl iinde yazlr. Bunlara yek-ahenk gazel denir. Eer air anlam btnlnn yannda bir de ayn gte beyitler yazabilmise bunlara da yek - avaz gazel denir. Kimi zaman ise gazeli oluturan beyitlerin dize ortalarnda i kafiye oluturulduu grlr. Bunlara musammat gazel denir. Gazeller aruzun her kalbyla yazlabilir. Bu sahada Fuzuli, Baki, Nedim, Ahmet Paa baarl eserler vermilerdir.

KASDE Genellikle din ve devlet byklerini vmek iin sylenen iirlerdir. Ancak baka konularda yazlan kasideler de vardr. Kafiye dizilii ynnden gazelle ayndr. Yani aa, ba, ca... Kaside en az 20 en fazla 99 beyit olur. Kasidenin ilk beyitine matla son beyitine makta denir. airin mahlasnn getii beyite ta beyit, kasidenin en gzel beyitine beytl kasid denir. Kaside belli blmler halinde yazlr. Bunlar alt grupta toplayabiliriz. 1. blm, nesib ya da tebib blmdr. Bu blmde bahar mevsimi, k manzaralar betimlenir ya da bayram gnleri anlatlr. Bunlardan baka kklerin, kervansaraylarn, camilerin betimlendii nesib blmleri de

grlr. 2. blm, girizgah blmdr. Nesib blmnden asl konuya gei ifade eden bir veya birka beyittir. Girizgah blm geliigzel sylenmez. Nkteli, ince szlerle konuya geilir. 3. blm, medhiye blmdr. Bu blmde asl anlatlmak, vlmek istenen kii iin ne denecekse aklanr. Bu, kasidenin asl blmdr. 4. blm, fahriye blmdr. Bu blmde air kendinin yeteneini, anlatmn gklere karr. ou zaman kendini dier airlerle karlatrr ve stnln ortaya koyar. 5. blm tegazzl blmdr. Bu blmde kasideyle ayn lde ve uyakta gazel yazlr. air uygun bir szle gazel syleyeceini ifade eder. 6. blm dua blmdr. Kasidenin son blmdr. Bu blmde air vd kiinin baarlarnn devaml olmas, mrnn uzun olmas iin dualar eder, iyi dileklerde bulunur.Kasideler konularna gre de deiik adlar alr. Tevhid : Allahn birliini anlatan kasidelerdir. Mnacaat : Allaha yalvarmak, dua etmek amacyla yazlan kasidelerdir. Naat : Peygamberimizi vmek iin yazlan kasidelerdir. Medhiye : Devrin ileri gelenlerini vmek iin yazlan kasidelerdir. Hicviye : Devrin yneticilerini eletirmek iin yazlan kasidelerdir. Mersiye Clsiyye

MESNEV Edebiyata ranllarn kazandrd bir nazm eklidir. Mesnevilerde her beyit kendi arasnda kafiyelidir: aa, bb, cc... Bu nedenle en uzun iirler mesnevi tryle yazlmtr. Mesnevilerde konu birlii vardr. Olay kaynakl eserler yani Leyla v Mecnun, Hsn Ak gibi hikayeler mesnevi ile yazlmtr. Firdevsinin 60.000 beyit tutarndaki ehname adl destan da mesnevi trndedir.

Bir air be mesnevisini bir araya getirerek hamse oluturur. Hamse sahibi olmak air iin bir vn kaynadr. Mesneviler ayr bir kitap halinde yaynlanr, airin dier iirleri ise Divanda toplanr. Edebiyatmzda Ali ir Nevai, eyhi, Fuzul, Nab, eyh Galip mesnevileriyle tannr. Baki, Nefi, Nedim gibi airler ise mesneviyi hi kullanmamlardr.

KITA Genellikle iki beyit olarak yazlan bazen daha fazla olabilen gazele benzer nazm eklidir. Gazelin matla beyiti ktada bulunmaz. Yani beyitler xa, xa ... olarak kafiyelenir. Ktada airin mahlas ou zaman yoktur. Daha ok felsefi ve toplumsal dnceler anlatlr. Beyitler arasnda anlam balants grlr.

MSTEZAT Bir uzun bir ksa dizelerden oluan nazm eklidir. Ksa dizeler kaldrldnda ortaya gazel kar. Ksa dizelere ziyade denir. Mstezat, aruzun tek kalbyla yazlr. Ziyadeler de bu kalba uyar.

RBA Tek drtlkten oluan nazm eklidir. Kendine zg ayr bir ls vardr. aaxa eklinde kafiyelenir. ou zaman air dnya grn, felsefesini, tasavvufi dncesini rbaiyle ortaya koyar.

TUYUG Divan edebiyatna Trklerin kazandrd bir trdr. ekil olarak rbaiye benzer. Tek drtlktr, aaxa kafiye dzeni vardr.

Halk edebiyatndaki mani ve ran edebiyatndaki rbainin etkisiyle olumu denebilir. Aruzun sadece filtn filtn filn kalbyla yazlr. Ayrca 11'li hece lsne de ou zaman uyduundan airlerimizce ho bulunmu olabilir. Rbaiden sadece ls ynyle ayrlr. Baz tuyuglarda drt dize de kafiyeli olabilir.

MURABBA Drder dizelik blmlerle kurulan nazm biimidir. En az , en fazla 7 drtlk olur. Kafiye rgs aaaa, bbba, ccca eklindedir. Bazen drtlklerin son dizeleri nakarat eklinde olabilir. Konu olarak gazele benzer.

ARKI Trklerin Divan edebiyatna kazandrd bir nazm eklidir. Bestelenmek amacyla yazlr. Bu nedenle musikiye yatkndr. Kafiye rgs murabbaya benzerse de ilk drtln aaab eklinde olduu arklar da vardr. Edebiyatmzda ark denince akla Nedim gelir. Gayet sade bir dille yazd arklar kendinden sonrakilere rnek olmutur. zellikle Yahya Kemal, Nedim tipi arklar yazmtr. Bu arklarda nakarat kullanlmtr.

MUHAMMES Be dizelik blmler halinde sylenen nazm eklidir. Bir muhammesin ilk beliindeki son dizenin, ayn belikteki dier drt dize ile kafiyeli olmas art deildir. Belik says bir kayda bal deildir.

MSEDDES Alt dizelik blmler halinde oluturulan nazm eklidir. Mseddeslerde, her blmn yalnz son dizesi deil, sondan iki dizesi birden, ilk blmn son iki dizesine uygun sylenir, ya da

bu iki dize her blm sonunda tekrarlanr.

TATR Bir beyitin birinci ve ikinci dizeleri arasna iki veya daha fazla yeni dize ilave edilerek oluturulan nazm eklidir. Yeni eklenen dizelerin kafiyesi beyitin kafiyesiyle ayn olmaldr.

TERKB- BEND 10 ila 20 dizelik bentlerden oluan nazm eklidir. Bent says 5 ile 10 arasnda deiir. Bentleri oluturan dizeler genelde gazeldeki gibi kafiyelenir. Bendin son beyitine vasta beyti denir. Bu beyit her bendin sonunda deiir ve mutlaka bentten ayr olarak kendi arasnda kafiyelenir. Terkib-i bendin uyak dzeni aaxaxaxaxabb eklindedir. Bentler beyitlere ayrlarak sralanr. Bu nazm eklinde talihten, hayattan ikayetler, dini, tasavvufi, felsefi dnceler anlatlr. Edebiyatmzda Badatl Ruhi ve Ziya Paa bu nazm eklindeki iirleriyle tannr.

TERC- BEND Biim ve uyak ynnden terkib-i bende benzer. Ancak her bendin sonundaki vasta beyitleri ayndr yani nakarat eklindedir. Divan edebiyat, nceden de sylediimiz gibi 19. yzyln balarnda artk yava yava yerini Batdan gelen yeni edebiyata brakmaya balamt. Hem ok gl Divan airlerinin bulunmamas, hem de tekrar ede ede kalplaan bir syleyiin artk bkknlk vermesi yeni edebiyatn yerlemesini hzlandrmtr. Elbette bu, aniden olmam, ekil ve dil olarak 20. yzyln bana kadar etkisini srdrmtr.