;.

tL. UlGURISOHE INSADI-SUTRA UJ:YG,UROA JNSADi-SOTRAj)

:. , ..
e 2.0. ilk cereyan
!i mhiW ihni' " ,(K;ktrke 'abidelerin
Uygurca "trkiyaf . ;::;
.. trklk bilgisi" adi verilen yeni ve bir
sebep Bylece Trk 'dili ve bir taraftan 'da-
ha: nceleri mtalaa = orientalis-t'ik" ilmi
risinde AraP ve Fars dilleri ve
diger taraftan' ilmi ierisiIide "mono:
golistiltil 'gibi;mUstakil bir ilim .. "
bize yadigar kalan' metinler, 25.0 kadar
metin 5.0-60. para, iri ..
olan ,metinler, Sovyetler
ile Mogulistan Halk Cumhuriyeti'nin kuzey Bay-
kal gl ile bu gle dklen nehirler gml' olarak,
.
. olan metinler'ise 19. 'sonu ile 2.0.
Orta-Asya'ya ilmi seferleri sonucunda elde
Turfan. ve Tun-huang havalisinde bulunan bu halen
Aurel Stein'kolleksiyonu), Fransa'da
Paris'de BibliotMque Nationale'de(Paul Pelliot kolleksiyonu) ,
Stockholm'da Etnografya Mzesi'nde (Sven Hedin kolleksiyonu), Finlan-
diya'da Helsinki'de (C. G. Mannerheiin Almanya'da
ve (Grnwedel:ve von Le Coqkolleksiyonu), Japonya'da
Kyto'da' . (Kont Otani kolleksiyonu)', Tfkiye'de
Ktphanesikolleksiyonu) ve; Aqkara'da .(Arkeoloji' Mzesi kolleksiyo"!
nu) ,Sovyetler 'Leningrad'da Asya.-Mzesi'nde. (Roborovski,
Cle:rnentz ..... ve kolleksiyonu) ve in. HalkCumhuriyeti'nde
Pekin'de (Pekin Milli Mzesi kolleksiyonu) .. "
Asya'ya ilmi' seyahatleri birinci' dnya
ile, sona .. Birinci dnya kadar 4 kere (Lsefer
1902-1903 Grnwedel'in idaresinde,
310
Osman F.
A. von Le Coq'un idaresinde, 3. sefer 1908-1912
Grnwedel'in idaresinde, 4. sefer ise 1913-1914 A. von Le Coq'-
un idaresinde) olan Alman ilmi seferleri sonucunda
Almanya'ya olan metinler, nce Berlin'de A. von Le Coq, F.W.K.
Mililer, W. Bang-Kaup, A. von Gabain ve R. Arat (G. R.
gibi Alman ve Trk tasnif ve

Almanya'ya olan metinlerin Trke Uigurica (4
cilt), Manichaica (3 cilt) ve TrkiSche Turfanterde (Trke Turfan-me-
tinleri TT) son cildi .2. dnya
olan 10 cilt-) seriler ile, mstakil makalelerde
ken, ikinci dnya ile bu gzel hareketi
harpten de (Berlin'in blnmesi
deri) Berlin'deki Turfan kolleksiyonu ikiye
Halen byk blm Berlin'de Demokratik Alman Cumhuriye-
ti Akademisi (Akademie der Wissenschaften der Deutschen De-
mokratischen Republik) 'in Eski Tarih ve Merkezi Enstits
fr Alte Geschichte und Archaologie) 'nde muhafaza edi-
lenkolleksiyon, Dr. Peter Zieme yeniden ve nu-
Daha nceleri seferin kodu. ve 'ile ta-
metinler, bu tasnifte U. ile gsterilen tek bir seri
da
Kolleksiyonun Berlin'de kalan blmise Devlet
(Staatsbibliothek, Stiftung Preussischer Kulturbesitz) ile eski Mu-
seum fr Vlkerkunde olan Hint Mzesi (Museum fr indische
Kunst, Dahlem-Berlin) 'de Halen Berlin Devlet Ktpha-
nesi'nde bulunan metinler, 2. Dnya ertesinde Mainz Aka-
demisi edilmekte idi. Tekin 1956
da Mainz'de bulunan metinlerden 869'unun bir Te-
kin'in tavsif metinler M. ile
ve Berlin'deki Turfan Kolleksiyonu 1971 itiba-
ren G; Hazai ve P. Zieme'nin Berliner Turfantexte ([Ber-
lin Turfanmetinleri] , BT) ile yeniden
Bchriften zur Geschichteund Kultur des Alten Orients}
Berlinerturfantexte 8 cilt (Dokuzuncu cilt
. '
1; G. Hazai ve P. Zieme, Fragmente der uigurischen Version des
uJingangjing mit den Gathas des MeisterFu}}. Nebst Anhang von T. Ino-
kuchi. Berlin 1971, 86 s. 40 levhada 61 fotokopi.
Tahlil ve TenkidIer
311
2. K. Rhrborn, Eine uigurische Totenmesse. Text
J
bersetzung
J
Kommentar. Berlin 1971, 64 s. 64 levha. '\
. 3. S. Tezcan, bas uigurische Insadi-Sutra. Berlin 1974, 178 s. 69 lev-
ha ile.
4. W. Sundermann, Mittelp'3rsische und parthische kosmogonische
und Parabeltexte der Manichiier. Berlfn1973; 148 s. 53 levhada 159 foto-
kopi.
5, P. Zieme, Manichiiisch-trkische Texte. Texte
J


An-
merkungen. Berlin 1975, 90 s. 56 levhada 178 fotokopi.
i. 6. G. Schmitt ve T. Thilo, Katalog chinesischer buddhistischer
Textfragmente
J
Band 1, Berlin :1,975, 209 s. 34 levhada 50 fotokopi.
7. G. Kara ve P. Zieme, Fragmente tantrischer Werke in uiguiischer
bersetzung
J
Berlin 1976, 112 s. 49 levhada 82 fotokopi.
8. G. Kara ve P. Zieme, Die uigurischen bersetzungen des Guru-
yogas uTiefer Weg
JJ
von Pandita der Manjusrinamasamgiti.
Berlin 1977, 148 s. 50 levhada 90 fotokopi.,
9.. Tekin, Maitrisimit Nom Bitig
J
Transliteration und deutsche
bersetzung der Version eiries 'Werkes der
Vaibhasika-Schule. Berlin, 1980, 360 s., ' .. '
Bu . listede de gibi. BT serisinin olan ilk, sekiz
cildinin 4. ve 6. ciltleri Trkoloji. direkt ilgili . Geriye kalan
cildin 1. ve 2.'sini merhum p.ocam Ali F. Uygurca yeni
ve eski trke yeni usuller-yoUar- tek-
lifler, (TDEDJ XXII, 1977, s. 267-271) makalesinde idi.
Yine Prof; Dr. Tekin, Uygurca zerine yeni (TDAY-
Belleten i975-1976
J
s. 187-201) makalesinde J. Pa-
ile BT serisinin ilk cildini
. ..
. SerininTrk okuyucusuna olan 5., ,7. ve 8. cilt,lerini in-
celemek, Trk istiyorduk. Fakat Prof. Tekin'in
serinin 3. olan Das uigurische
([Uygurca HaJen Dil ve
tesinde doent ()lan Semih doktora tezi) eser
ne anlama bilinmeyen ve insadidiye bu Uy-
gurca eser, filoloji ve dilbilimyntemlerinin sonverileri titizlikle uygu-
lanarak eksiksizbir biim Metnin sap-
evirideki yepyeni; taptaze ve
312
f'. SertMJ'a
lerle dolu dizinin insan gen
ve yetenekli bilginimiz Semih TEZCAN'a hayran . kalmaktan .
(s. 196) ve bir yerde bir tmcenin biraz
grlyor" . (s. 200) cmleleri ile stlbjek-
BT serisini merhum hocam Ali F.
yerden devam etmeyi uygun bulduin.
Bu BT'nin 3. cildi olan Das uigurische Insadi-Stra, bundan
sonraki ise BT'in 5., 7., 8. ve vakit, 9.
cildi
Insadi Sutra isimlendirileneserin
belli iki dip notunda eserin olarak insadi
ve bu kelimenin inasdi ve de oku-
sylemektedir. Bizce bu isim:
(s)


ile:insadi / inasdi / insedi / inesdi
ile / inadi / /
ile / /
ve (dl harfinin (l=t) ile de, 24 okunabilir. Eserin
iin, benimsememek iin
sebep yoktur.
Insadi Sutra verilen bu eser, kaideleri,
leri kaleme bir .
(s. 8-10) blmnde, e::\erin DDR llimler
Turfan Ch/U 7570 (Eskinumara
T III M 228) numarada belirtilmekte veeserin tavsifi
Bu tavsife gre, bu sutra, 72 sahifelik bir 69 sahi-
fesinde yer cm'dir.
Eser, ffi. olup, bu
sefer yerli halktan kursiv Uygur ya-
olup, harfler soldan ... kelimeler
ile ve yeniden
tarihlenmesi konusunda Prof. A. von Gkbain 800
civarn teklif etmektedir. Gabain'in bu teklifine Japon Prof.
Inokuchi ile Alman Prof. G. cinsi, nietniri kelime kad-
rosu, gibi delillere dayanarak gerek tarihin Gabain'in
teklifinden ok (tahminen 17. ilerlsr-
mektedirler. Gabain'in erken tarihlenmesine nazaran daha makulolan
bu ge tarihlenme de bizceen az 3 hatta 4 geriye
ve Tenkidler
313
1121 Sutra,birbiri ile 'ilgili olmayan
paralardan :
, "
1) 1-51. Yazmai1ln mstensihi veya
vs. ,ile Maitreya ile ilgili kk bir b!r iki bir
,'. ' , ',' ",' ,',', ,
, . ,. . '. .
2) Insadi Budu'I' yer Sutra: ie-
risinde, ,rahiplerin belli bir, zamandabir araya. inzivaya ekildik-
leri ve itiraf ettikleri Pravara1J.ij treni (str. 58-89), ,sotira
hikayesi (str.90-394), Pravarana t:reni,vE:! Sundari'ninhika-
yesinden s()nra
580-616. str.larda trenini, yapmayan, gen,
616-721: str.larda
lerle ilgili 721-747. Buday-a byli forml:
nn ve 748-749.' str.larda Irisadi Sudur'-
un sona ermesi, 750-756. str.larda Buday-a Uarty-a by forml
ince not, 757-760 str.larda'Metnin ketebe almak-
tadir:' ": " ", . i, ','co '.> , , ,;..
?) ,,761-800:' bfr medhiye,' ,
4) 801-845. dharani (by forml) 1
'5). '846-1047. Maitreya'ya bir manzmn ,medhiye;
,6) 1048-1088. dha,rani (b;yforml),
manzum hatime yer'

. .".' "t
, eser+n ile" ye sentaktik
, <izah" edilmekte, E:!filerde ,transkripsiyon ,sistemi
belirtilmektedir. ' '
sonra (s. 17-18), Bibliyografya (s. 19-22) yer almak-

23-76. sahifeler Insadi Siltra'Iiin transkripsiyonlu metni ve
tercmesi. ile s. 77-107 ise Szlk blm yer 'almak-
Eserin sonunda 69 levha halinde metnin ok net bir
verilmektedir.
Metnin transkripsiyonu, tercmesi ve ile s)zlk blm
,:,' "
314
Osman' F. SerIkaya
, ,i;' . sistemi' uzerine: . '
Uygur harfli eserler bu gn latin harfleri:rie ve
"Transkripsiyon" olmak zere iki trl .evrilmektedirler.
o eseri veya metni bir'h'arf sistemine
nakletmektir. James R. Hamilton Le Conte Bouddhique du Bon et du
Mauvais Prince en :Version Ouigoure ilk metnin'
yanimetni bir defa. 'latin. harfleriyle
,
i, gaye ise, transliterasyonda,n olarak, metni
,tesbittir. Milli alfabe ile
:vail sesler Bylece transkripsiyonlanan
tin.dekikelimenhi normal dildeki ortaya
""j \ '. " i
Insadi metninden bir rnek verelim :
Arapa Mu/J:,ammed transliterasyonu' MQJMJT, transkrip-
siynti ise; aslina uygunolarak, m(u)kam[m]a{i
ise Insadi ses esas almaktan ziyade im-
esas alanbir transkripsiyon sistemini' kabul bylecekelimeler
Uygur alfabesinin az olarak transkripsiyon-
Mesela, kelimesi ta-
metinde m(a)lJ(a)mat Glossar'da ise m(a)lJamat
. M.etin ile transkripsiyonda
birlik Metne gre kelimedeki ikincinl Glos-:-
[Not :1. trahSkripsiyonunda
leri, Trk MiWf Transkripdiyon Aliabesi'ndeki
Tezcan Sertkaya
Tezcan
c
y
i
,;q
n
II
x
a iki
u (. , )
'i (stten engelli)
LL. tek
Sertkaya





.' .
b
A
U
Z
S
2) Eksik harfler ( ) ierisinde
Tahlil ve Tenkidler
315
sar'a gre ise ikinci nl Bunlardan hangisi
son ses aslen d gre bu sesin bir nokta koyarak'-1
okunmak gerekmez miydi? Bence .her iki yerdeki
dzeltilmelidir. m sesi ise
Halbuki bu ift konsonant eski trkenin nde gelen imla
dir.
Trke kelimelerden de bir rnek. verelim :
38. fiil 96 .. sa-
biimiyle Yani, kelime 38 .. ' s3:-
96. + ile Bu. iki.' tran:::;-
ise Glossar'da maddesinde Bu bir-
kabul 38. -d-'nin -4-
gerekmektedir. Yine kelime bnyesindeki -8- transkripsiyonlana-
rak "8 ile ama aslen z" denmek
Halbuki asli sesler kabul edilseydi 38. 96.,
ise tiigzintr iki de tiig:{.intr- madde-
sinde' . .
Bu noktalar esas metni yeniden ge-
rekmektedir.
II. Uygur harfleriyle asli seslerln tesbiti ve defektiv 'im-
la meselesi :
a) sesinin v :
b) ii n
c)
n Ave
n ve a
) ave
n k
.",
;
d) 8
e) 8
f)
8=;=z=j j. ,
?>
g)
b p
h)

bazan asli sesleri tesbit ve bir ses ile
sesi il sesi n e sesi n ve n
sesi sesi 8 sesi b sesi sesi
kelimesini tkil- fiilini nee-te kelimesini ke-
as,. kelimesini mo-
316
'F. Serlkdy(f
kisi:kelimesini:kii, kelim.esini ..
transkripsiyonlamak tehlikesi Tabii transkripsiyo:q-
bu kelimelev:.
',' , , Eu okuma, 'anlama ve' rnek o.Iarak nce
fmla ile kelimeler zerinde " ;,
Uygur Kktrk ve Arap l;>yk
Kktrk ve Arap ni1erin' Uygur
ke;Yfiyetidir diyebiliriz. Bu yzden ift alfabeli' metinlerde
latdan' biri Uygur' harfleri metnin ses
biti Fakat bunun Uygur harf il metin-
lerde az da ols'ai grlmektedir. sesler
; ce deki e :seslile '(mn; tngri kelimeleri gibi), bazI' ekler-
deki 'sesi ,.( -lg ekindeki 'gibi) 'vebir dilden geen (bilhassa
adan) kelimelerdeki' seslerdir; (bodistv'gibi). '
'l', lJefektiv imla (eksik 'harfli 'inila) Uygur harfli me-
tinlerde 'bazan harfler' birbiri ile
lah kelime defektiv imla ile zannediImekte ve netlcede kelime
,'" ',! '
uyguristlerin' normal kelimeleri eksik imla ile, defektiv olarak,
'kabuletmelerine rnek ,olmak 'zere, mek[k]e "mrekkep" keli-
mesini, defektivolarak, mnga "bana" iin bk.Osman F.
Sertkaya, Uygur :r,netinlerinde okuma ve anlamalar (1. Mstensih
"Tklti" zerine notlar) , Trk Kltr" nr. 572-574; Osman F.
Sertkaya, Uygur metinlerinde okuma, anlama ve
lar (2. Hz. ile ilgili Uygurca tercme zerine) , Trk
Kltr, nr. 195, s. 139-145.
da defektiv imla ilEi
ve kelimeler Mesela skr. arljant' keli-
mesi metinde -n-'li ve olmak zere iki imla ,ile 401 ve
554. arbant geen bu' kelime 112. ve 569.
arba(n)t ve 71. ise olarak
Bizce 71, 112 ve 569. arbat trans-
"nki skr. arbantkelimesi Uygur trkesinde hem
arbant 7 hem de ile (Bu konuda bk. Oh-yung-
kuan, tanu!.cla .. Francis Woodrnan Cleaves, The Boyand his
Elephanb,:QarvardJournal,of Asiatic Studies, Vol. 35,Cambridge 1975,.
merite' -d'eviger un,stpa et l'histoire, .de
Tahlil: 've Tenkidler
:317
l'elephant,d'or, Prooeedirigs o{the Osoma de Krs'Mf3morial:'Bymposium
J
Budapest 1978, s. 223-284. ' , '
: , dzeltilmektedir.' Arbat'( vgl.
a.rbant / Arbant <skr., arbant A:?arn, 112, be A..-,lar. 569.
drbant lArbant (vgt'arhat) <skr.

'6,irkan
a. ,A.:'lar 554;, '. .', , "',,'
.:'; " ,,' " ,;
,'it) ';'''sesinin v:
Mesela .:. 'kl;
uvit{lsuz. irig J bram( ... . ve '271;.273. sa-
(271), .. 'ar' (-272) sa .. klL(?)'
,; .. cmlelerdekiAvyat
olarak kelimenin
Yanlilk ses defektiv ile, e a sesi)
ikinci ses de v sesi y sesidir. iki 'bir arada ancak i
veya i okunabilir. kelimesini
TT V 13 str. 61'deki uvut veIiot B 55-60'daki
izahlar ilebelki Analytisoherlndex
J
deki kal-
'
uvut kelimesi ile bir metinde
iin J-yat. yoktur. (bk. Dieter
Ein, Turfam"
ra(4siatio,j()urnal) (1976),s. 211 ,1 .. ;. u,wu t
... ) :ve not 1 '(s. .bu kelim,e iin Dr. Ingrid' vvarnke'-
:p.in der Snden;.fiag-
mente der uigurischenVersiondes.' ' Berlin, '
,.' ., " ,
.. ,' . i ' ", '. '. .
, :, ' Metnin 272, kelime' irideksfe (s;
83a) avyat ,iavyat a.in gemek-
tedir. 272" olmasfge:
rekirdL Yine
l
metnin kelime
ise indekste gemektedir:" ,. ..:' .
:'dvyat"inaddesini

maddesini
tiniz .... ''', . . .... . . ..
,b)',' . li sesinin 'n: : ,L 1 ", :
. ,'r ;Yine ;(140) ay, ;tiJ,k(ii)nmaz'-liir
(141) cmlesinde n ses, eksik,:i:*
i
318
F. Sertkaya
ii sesi Bizce ibaredeki
tkiimiiz-mrJdir. (Hend. olarak tkii-).
c) n sesininAve e sesinin n ve a :
defektiv imla ile' bir rnek de
1103. elrjins6r Ana-ta ibaresinde, Ana-ta tek
ile (e ile) a ile, defektivolarak kelime-
dir. Burada defektiv imla,dan ziyade ilk harfi n sesi olarak kabul edersek,
ile, nee-te olarak kolayca okuruz .
. Eltin- fiili transitiv fiil iin ibaredeki keli-
mesinin akkuzativ eki ile gerekmektedir;
Herhalde mstensih burada akkuzativ ekini
.nki str. 488'deki iit'z-g eltin- eltin- fiili akkuzativ eki ile
Fakat bu rnekte akkuzativ eki sonradan nistensih
kelimenin zerine ilave Yine ibarenin 521. ve
536. :str'daki iitJz kelimesiakkuzativ eki ile, daima iit'z-g
ibaredeki ikinci kelimenin Ana-ta "daram"
de nee-te "wie, wieviel" ve ibarenin eltjinser nee-
te gerekmektedir .
. ) sesinin a ve nsesinintc :
36.-37. (36) ... (a)/f; bitidim ('I) (37) ol trans-
ve "Nun habe ich geschrieben (??), man sol1 (das Buch)
rezitieren (??) tercme
36 dip notunda ise a/f; bitidim kesin
,/f; okunan sesin zerinde iki nokta bilakis biraz
uzun olanbir nokta bitidim veya
an bitidim" de okumak belirtiyor ve cmlenin
"Nun habe ich geschrieben"olarak cmle ag ,bitidim
gibi takdirde "Ich habe ein Buch geschrieben [Bir kitap yaz-
zerinde fikir yrtyor ve ke-
limeyi ince "Buch [Kitap]" gelen vel notta geen
kelimesi ile
, , BiZGe: bu cmlenin ilk, kelimenin
ile, bitidim. ol'dur. Fotokopide olarak gibi :har-
fi kendisinden sonra gelen harfinin biraz zerine n harfinin
zerindeki nokta ise de gibi iri tek bir nokta-
-Bu 'cmleyi, yazarken,:mstensihin kalemine hakim anla-
;
ve TeQ.kidler
319,
"gerek, kelim,esi, 'Erkeye inceden geen ve
tinlerinde bazan kirt "gerek" kelimesiyle birlikte kirt hen ..
diadyoin olarak (Insadi-Sutra'daki iin bk' str.977)
bir kelimedir. (Kelimenin .metinlerdeki iin
bk. Anal. [ndex) maddesi, TT V B 133 str. "Ein ,wahrer
Mensch", bu kelime ile bitig iin bk. R.R. Arat,
Eski Trk hukuk JSFOu) 65, Helsinki 1964, s. 26-27).
Bu cmledeki iii! yazmak, gerek yazmak"
Ben bitidim cmleyi "Nun habe ich :geschri:..
eben (??)" yerine "Richti.ghabe ichgeschrieben [Gerek yaz-
tercme ediyorum. Bu ile
dan 26. str. bitidim ol tep ve ...
schrieben,' es ist richtig sagend [o gerektir diye terc-
me
, ,
Sonolarak sesinin yerlerde: a sesine' ben-
zeyen bir imla ile hususunun daha nce de zikrede-
lim. (Bk. TT V not B '133). . ,
, ,
d) '8 sesinin :' :',
1. 123.-124. (123)nom-nung ya,
s(l(a)ti-lar geen 'fiili "ve:rmehrEm [artmak,
Bizce "vermehren" fiilinin
transkripsiyoIl as-'
as- "artmak, eki ile
nesne, faiz" kelimesi Trkr dilinde Eskitrke iti-
paren Insadi Sutra metninde tusu bol-:.4 7'5"
b(lr- 901 ve 99 rneklerindegeen "Nuto:'
zen [fayda]", tercme mesela
Micr&c-name'deki yigi yiyici"faizci, tefeci"
treyen bu isim trkesindeki gzel bir rne-
' " , , ',,;
2. 420-422. (420) all.w adg (421)
t( (422) ...
linde transkripsiyonlanan ve Glossar'da da'
tercme edilen kelimenin transkripsiyonti da dzeltilmeli.
. , '" . ' " .-,j" 1- ! . ,:
'3. 1035-1037. (1035)
(1036) urum el-lar bargu yer-larin '(1037) lik
indngay :.cmlesin'in ikinci ve Unc'
'.: ,;

"Die Ktonentrager (? deren Kpfe mit Kronen geziertsind
(? die Llinder Bagdat und' werden; ohne. Ziel
reichfzu haben, aUf Euch, mein Lehrer, tac He sslen-
'.( olanlar (? i ve l-
keled kendi hedefini buhnadan, size, hocama, inanacaklar]" an-
Yine 'metinde kelime 1035
-dip notunda"tas4ar? Vielleicht neupers. tiij-dar" gekrnterKo-
vgk'rT VA.92taZ "Krone" [Belki yenifarsa kral";
TT YA92taZ "Ta"] Keza, metinde
kelime ise dip notunda
mit pers. taj zusammen, hybride Bildung? Die Bedeutung
ist etwa "Kronentrager"[Belki farsa tae ile ilgilidir, iki dilin
si;nden bir kelime? olanlar"]"
linde
:"Oriji;nal.. metnin. transliterasyonu P'SY TSD'R LYQ
T'BM
i
&., L'R Bu transliterasyondan hareket ederek ikinci
limeyi . bir 'mmkndih.'. Ben ikinci ke-
limeyi 4( e )sdiir (Uygur
t( e)sdar = 4,( e)sdar, harfli imIa ile destar bu
kelimeiin Julius Trkiseh-ardbiseh-persisches Hand-:-
w6.rterbueh, Leipzig, 1866-16, s.' 428.: d.star Handtuch, Schnupf-
tuch".T\ll'b,anbinde; SirJaip.es W. Redhouse, A,Turkish and .
ieon, Constanthi.ople 1890, s. 901a : P. destar. s. 1. A hand kerchief,
muslin, etc. for a turban, 3.: -A table-cloth, '4.A hapkin, 5.
A tower; F. 'Steingass, A Oomprehensive Persian-English Dietionary, Lon-
dn 1892,s. 521b: dastar The sash or fine muslin cloth wrapped
roiind the a handker chief, napkin, 'a towel, an apron; M. Zeki
Deyimleri ve Terimleri I, 1946,
destar giyilen takke, fes veemsali .
zerine T'SM'N L'R olan nc
transIrr.ipsiyonu ise: '
, , (s) 'ile tasman-lar / / tesmen-ler,
;: / / /
',,' .. ile / /
,olmflk zer.e 12. transkripsiyonlanabilir. bu
0Il dipnotunda ise transkripsiyonunu
terci,h ' etmekte bu .iki: traIlskripsiyonu
gibi "Kronentrager"
Tahlil ,ve, T enkidler,
321
kripsiyonun okluk 'olan 1276 tarihli bir fer-
manda I;Ipags-Pa olan ferman-
daki ' ,kelimesinin teklik olarak kabul edilen kelime-
sinin ise mogul diline farsadangeen bir kelime Vladimirtsov'dan
Poppe'ye kadar zikredilmektedir. Farsa
(Hpags-Pa ile) / (Mogul ile) ,'kelimenin okluk
(Hpags-Pa ile) '/ (Mogul' ile) .. (Nicholas Pop-
pe, The Morigolian Monuments in ljp'ags-Pa Script, Wiesbaden 1957, s.
82-83 not , , ' ,
Bylece cmlenin ilk kelimesini 4( e
transkripsiyonluyorve . Kronentrager (? deren
Kpfe mit Kronen geziert sin d (? de "Die (isla-
mischen) Geistlichen mit,Turban auf K9pf" dzeltmek isti-
yoru,m. anlamak, ,metne daha uygun 01-
"Die (islamischen) Geistlicl}en mit Turhan auf dem Kopf, wer-
den EuC;h vertrauen, mein Lehrer, die Orte, 'zu denen sie gehen
kmiten; Bagdad und Anatolien" zu finden destar'h
Bagdad (ve) Anadolu iller (inde) gidecek yerlerini bulmadan size
muhakkak inanacak]". '
:1"
Hlasa ikinci ve nc kelimeyi ve izah
okumaya, 'anlamaya ve izah etmeye imkan ,
Yine metinde, transkripsiyonlanan' ve Farsa' da-
kelimesinden zannedilen bir kelime 1019-
1022. (1019) :mar m(a)da m(a)ryam m(a)b(a)mat
(1020) yal(a)va (?) yer.,.liirin,,(1021) tar bulup ma-
yarj.rim sizifige oLs- (1022) cmlesi Almancaya uMar Messias, die
Mutter (?) Marla, MOhammed,(?), der 'Prophet, Tanisban(?i Manga-
(?) werden ihre PIatze eng finden; und. meiri Maitreya, auf Euch wer-
den vertrauen" [Mesih Mar,Meryem ana' (1), Muhammed (?) Peygam-
ber, Taniiban'(?) "Manganu (?) yerlerinidar bulacaklar, ve Maitreyam,
itim.ad edecekler (gvenecekler) ] tercme
. , , , ,. ..
, .
. Bucmlenin i ilk iki, kelimesi. olatak Hz. 3; ve 4. kelimesi
Hz. Meryem'i, 5. ve 6. kelimesi Hz. ifade etmektedir.
ilgili dip ok
bir Eski ilgili olan ve
Arat edilen cmleleri de gayet gzelbir
de dzeltmektedir.
TUrkiyat XIX
322
F. Sertkayai
" Metinde tercInede isetani8ban ("I) yine' metinde maiiganu
tercInede ise manganu ("I) geen kelimeler iin dipnotundake-
sin bir' sylenmemekte, bu iki kelimenin de trans-
belirtilerek ilk kelimenin Farsa kelime-
sinden ihtimali zerinde.
Bizeebu ihtimal nki kelimesi metinde Farsa-
dan Mogulcaya ile gemektedir. ta-
veya tani8ban ... vs. farsa geliyorsa
kelimesinin Farsadan Uygur trkesine veya tani8ban
J
yine da-
kelimesinin Farsadan Mogulcaya

Mogulcadan
Uygur trkesine, dn kelime olarak, kabul
etmek gerekir.]
olarak, ilk isim Hz. Hz. Meryem ve Hz. Muhammed'i
ifade gre, bu isimleri takip ,eden iki kelimenin de bir
ihtimali Fakat' 'da cmlenin yerlerin tar
bulup yerlerini dar bularak blm Bu iki kelime,
ilk isimle ilgili olan bir ziyade mekan ifade eden' iki
lime 0', . . ' ,
Ben bu iki kelimeyi cmlede "Hz. Hz. Meryem ve Hz. Muhammed,
TJNYBPYK M'NKR'W yerlerini dar bularak, "mayadrim" size muhakkak
inanacak" yani transliterasyonda gibi, cInlenin yer-
lerin tar buluup olarak,
..' !',: . .
e) 8 sesinin :
f) S = z = j sesinin = z :
g) bsesinin p :
1027-1030. marib-asy-a. yUz
iiv-liirtii cmlesi,
Almancaya "Der Erzbischof (Hend. Manichaeu8?), seine hundert
ger und (die Operen?) \Yerden in und Einzaunungenge-
fesselt,und werden weinen, alsa ob ihre Vater gestorbenseien
pos, onun maiyeti ve evlerde ve it 'ierisinde olacaklar
ve sanki gibi tercme
,
Bu



ve,. kelimeleri trans:-
8olan- fiili ise ,
1. Metinde MWSJK transliterasyonu ile geen
de Yani asli ses olarak kabul Halbu-
Tahlil ve Tenkidler
323
ki bu kelimedeki asli ses j (=Z) gre, transkripsiyonun
moZak mosak gerekirdi.
S=z:=.j

.. z rnekler
ve, transkripsiyonlanan kelimelerdir. 37.
kelimesi uSik
J
273. aZun
J
225. 657, 784, 848, 873 ve 893.
larda ve 776; trap.skripsiyonlanan kelimeler sogdaq,aki
uygun olarak aSun/ aSun/ aSun transkripsiyonlan-
. i i
2-3.) trkeye geen ve
linde transkripsiyonlanan kelime, daha uygun
bir idi. Keza dip nofunda bu kelimedeki
-an ekipin, upasi "mmin" ,upasan "mmine" rnekleriIldeki
eki gre bir nceki kelimenin yerine kisi
daha olmaz Kelime kisi okunmasa bile, hi
olmazsa birok gibi, dip notunda bu ihtimalbelirtile-:-
mez miydi? .
4:. transkripsiyonlanan kelime 1028 dip no-
tunda; "Einzaunung, Zaun, Hof (?) [it, tahtaperde; it,' bahe par-
indekste (s. 82) ise "Zaun, Unizaunung
[it, bahe itleevrili yer]"
Bu Radloff, I; s. 62'deki "Einzaunung,
Zaun" ve Ligeti'deki "haie, clotre"
rinde grlyor. Halbuki kelimenin Divan Lgati't-Trk'teki
"gizlemek, rtmek" fiilinden -g eki ile isim olarak
kelimesi "Einzaunung itle evrili yer]" den2;iyade "ge-
schtzt, ruhig [gizli, sakin] zaman evler
"gizli evler, evler'" "gizli
ev" ile Maitreya Burhan Mani gzdenuzak;
sakin, gizli evlerde ibadet ettikleri .
kelimesinin "ruhig olarak
Peter Zieme, Zur Buddhistischen Stabreimdichtung der Alten. Uigurem>"
. " .. '. .' .. ,.' .
AOH
J
,XXIX/2 (1975), s. 200-201 " ... in
"Das versperrte Schloss derfriedvoHen' ruhigen Nirvarja mgE'
geffnet werden!". . ..
Gerek gerek Zieme'nin d:"
zeltilmelidir. Kelime UigurischesWrterbuchJa ile
gibi (Bk. maddesi, s. 36), Eski, Arat
324.
F. SertTiaya.
ile tesbit "gizlenmek", EskiTrk
34/14). '
'. 5. "1029 dip notunda solan':' fiili "initKetten be-
festigt werden [Zincir ile ATG 334 sola:" von chin. 80 "Kette"
[Eski Trke Gramer) s. 334, sola- inceden. sO "Zincir"]" ya-
ve yine solan- (s. 98) "solan-'iiiKetten
den '(chin. 'so + t. la + n-); iiv-lerte 1029 [solan-zincir ile
lanmak (ince so + trke la+n-); ... "]
Bu fiilin ilk unsurU olarakinceden trkeye sylenen 80 ke-
lirilesi incede "Kette [zincir]" daha ziyade, "Schloss[kilit]"kar-
(Bk. Herbert A. Giles, A Chinese-English Dictionary)
Shanghai 1892, s.1264. 10.204 kelime. "A lock; to lock. Fetters;
chains: .
Yine bu fiilin solal- iin BT II, str. 1094 ve. bk. Baraba
trkesindeki solau "Rtegel srgs]" herhalde eski trke
solagu '
_ Btn bu noktalara dayanarak, solan- fiilinin tercmedeki "gefesselt
werden yerine "sich [kilitlenmek]"
metindeki ev-:liirtii ibaresinin "[aiel wer-
den in Hausern und Einzaunungen gefesselt" [(onlar) evlerde ve it ie-
risinde tercmesi "sie werden sich in versteckten
Hausern [(onlar) gizli evler ierisine kitlenirler
dilerinikilitlerler)]" tashih edilmelidir.
h) sesinin :
. .
. .
129-132. (129) ... allso (130) keyik-liir lJ;uvr:ag-1
artta munta (131) -lar tiig(132) ar-
{lol.cral.c tiliksiz cmlelerinde kelimenin
- tez- fiili ke-
limesiyle birlikte Kktrke metinlerden (bk. E 44/str. 7) Arap harfli
metinlere kadar (bk.' Kutadgu Bilig) 712. beyit) geen
(tez- iin bk. Sir G. Clauson, EDPT) s. 572, tezik keyik iin
s: 574): Almanca tercmedeki ta- fiilinin oiarak
"entflohen"kelimesini ve ibareyi tez- fiilinin cmle-
deki olan "enteilten" kelimesi ile dzeltiniz. Indeks (s. 100) 'deki
-[ta- "fliehen,',weglaufen (K tah jak. tas-) trkm. dii- berlaufen");
130] maddesini de "weglaufen, enteilen"; t.-ti-Ier
tashih ediniz.
tahlil ve Tenkidier
325
III. Metni anlayamamaktan okuma (transkripsiyon) ve tercme
.. : ..
.' a) 37-38: (37) oom
drmliktin ibaresi, . Almanca'ya. " (indem man) durch das N achrechts-
Umkreisen des mit Silben ausgestattetenRades ... [Om- hecesi ile
techiz tekerin tarafa dnlerek ... ]"
tercme
fiiii (transitiv) bir fiildir. met-
nin "(soldan" tarafa dndermek" gerekirken ge-
(intransitiv) olarak dnlmek, tavaf
edilmek" tercme Almanca tercmedeki "Umkreisen"
kelimesi "Drehen" olarak mana dzelecektir.
b) 95-96. (95) iki yglirme (96)
nomlug ibaresinin "... zwlf be.-
stehende Dharmachakra, (=) das Rad der Lehre, zu umkreisen
te .. " tercmesinde kullanilan "umkreisen" kelimesi de "dre-
hen" olarak indeksdeki 'maddesinin
(s. 100) da tashih edilmelidir. .
c) 986-987. (986) aru k t(ii)ngri"-Zer iingita, iit'zin
Isu Isolsar iirg-liir iirdinin eilti "Da die zahllosen
(Hend.) Gtter mit verneigtem Krper (Euch).priesen, (. .. tan-
vcut (lar) ile (sizi) medh ... ]" cmlesinde at'zin
kelimesindeki -n eki tercmede zere enstrmental eki ola-
iin "mit-:-ile" kelimesiyle tercme Halbuki
ek indekste iit'z (s. 84b) ile angit- madde-
sinde (s. 83b) akkzativ eki "Die ... Gtter mit ver-
neigte:m Krper vcut(Iar) ile]" ibaresi enstrmental
yerine arnkuzativ olsa idi ibarenin "Die ... Gtter beugten ihren Krper
kendi vcudunu bkerek)" tercme edilmesi gerekirdi.
enstrmental eld olarak eki indekste
iki defa, akkuzativ eki olarak, bir zikretmektedir.
,) 90 dip notunda Suv. 69-20 f., den yUz slikiz on
trlUg affgayuk (?) adgZiir cmlesinde angayuk (?)
kelime lingliyk ve husus!, 'zel" de ma-
...,.
Bu kelime enge- "(hayvan damgalamak" fiilinden tretil-
EDPT'de angaru maddesi s. 190].
326
F. Sertkaya
d) 132-136. (133)
tiiring (134) oy-ta tod uuz (135) tooz
;;fi kmlti-liir ibaresi Almancaya "Dasie wertlos und nicht verehrungs-
wrdig geworden waren, strzten sie in sehr Gruben, und [onlar de-
ve ok derin uurumlara yuvarlan-
... ]" 133. " ... strzten sie in die
sehr tiefen Gruben der Unehre (Hend:), [ ... ok derin uuru-
muna tercme olsa idi metin daha iyi an-
. olurdu. '
e) (606) a (607)
li:Q.de ve "o. ihr eidbrchigenMnche! [ey siz ahdini
bozan de tercme. 606. dip notunda ise
(Lesung unsicher) "eidbrchig (?)" von ant "Eid", K 24 and
kesin "ahdini bozan (?) ", ant "yemin,
ahd", K'24. and "and" dan] .
. Ben a bu ibareyi
"o. [Ey! sizisimsiz
de tercme ediyorum.
Bylece 606 dip tereddtl ortadan kalk-
gibi indeksteki (unsichere Lesung!) eidbrchtig (?) (K
and, trkm. ant, aynallu and); a a. 606" maddesi de
Namenlos, Tit('lllos; aa.
aa. 606]" oluyor.
f) 757-760. metnin: ketebe yer (757)
'" bo ins(a)di m(e)n isim-tu (759) aya-
yu (760) tiigintim Bu "Dieses I';'sadi Stra
habe ich, isim-tu, der Diener von' verehrrungsvoll (Hend.) ge-
schrieben und ... (Bu Insadi ben, kulu, isim-tu, ih-
tiram ile ve ... )" tercme 3
metinde okunan kelime iin "o.der lies atale tay? [Veya
ata(c tay? oku]" notu .
. li-ulut kelimesinin etimolojisi 758 dip notunda, -t okluk eki
ile, ve "Diener (kul-lar, kle-ler)"
tElrcme edilmektedir. Yine !.culut kelimesinin benzer olan
beg-erj "beg-Ier" ve kng--t "cariye-Ier" ile de

Bu gzel gramer ,/f;ulut kelimesinin,
Tahlil ve TenkidIer
327
Stra'daki uygurcada geen rnek' olmak zere,
metinlerde geen da verilmektedir.
; rnek, Radloff sylenen
, ' .
rnektir. bodistv bagan van zii sanggairi tpt ,ti';'
lintin uygur tilinge (iivirtim)"Auf Befehl des Kaisers und Knigs
aus Bodhisattvageschlecht habe ich, s e i n D i e n e r Sahgha aus
der Tibetischen Sprache erneut in die (bertragen.).
. . . . .
'. rnek" R.R. Eski Trk (16/109)' eElerinden
IdoZ<: !.,ut ta-
aryasang kiiyi ]sougZw loZ<: taZ<:ut nom tkiidi
"Auf das von Samantabhadra ausgefhrte,: "Segen-Erflehen'
sich sttzehd, ist von. seinem D i e n e r I):alim in Verse gefasste,
gereimte Werk fertiggestellt". ,., .,
!
nc r.nek Pin-tung, ile uygurca dilekenin ilk
biiglarim mung lklg bintung l-
gm tii'ginr miin "Meinen Herren teile ich ergebenst meine
Bitte iq.it, Euer Dien.er der kummervolles Anliegen hat".
bu , rnekte de i).zer:e,Sang!J.a, iri
r
Arya-
sang Keyi ve Pin-tung isimlerinden nce, tevazuu bildiren bir
fat olan ]sulut bendeleri, kleleri" kelimesi gelmektedir. Bu
kildeki islami devrenin uygur harfli eserlerinin ketebe
arap harf U . eserlerin ketebe "fakir, fakir'l-hakir,
fakir'l-hakit pr-taksir" .:'.vs. gibi ibarelerle ifade edilmektedir. Hal-
buki . metinde bo insadi men Qisim-tu ... ' bitiy' ...
tiigintim cmlesinde, kelimesinden nce :kelimesf'
iin cmle, Almanca'ya"Bu ben,. Atak-
klesi, isim-tu ... ... tercme 758 numa-
dip notunda ,olan, rnekte de
gibi, olan daima nce gelmek-
tedir. Yani bu gibi kai.de isimlerden nce tevazuU\ bildiren
veya gelmesi bu'
\ Qisim-:tu isminden nce gelen kelimesi, rneklerdeki gibi
kelimesinden nce gelen ve
dan okunan kelime, bir
. " .' , , ,
. Bizce bu kelime, ve ataZ,-tay gibi
\. . , .. '; . '.'
* I>.ai ismini Kaii eklinde dzeltiniz.
328
sman' P. Sertleayli
ibaresi, uygur metinlerinin ke-
tebe kelimesi ile ge-
en [Ek. P. Zieme, Zur Buddhistischen Stabreimdichtungder AltenUigu-
ren, AOH) XXIX/2(1975), s. 200 str. 2 : f$;ulut' m(ii)n buyan
tilmen begi, "Ich, der Tmenbegi(namens) Euyan, der niedrige Diener, ...
(Ben, hakir Buyan Tmenbegi, ... ) "t've "der niedrige Diener (ha-
kir tercme edilen tevazuu if!de eden bir
ve kelimelerinin uygur
metinlerindeki iin bk. K. Rhrborn, UiguriBche8 Wrter-
buch) s. 46b).
Biz 've' .dzeltmek isti-
yoruz : Bo. insadi iBim-:tu ayayu
bitjiy ... tegintim "Dieses habe ich, der niedrige Diene:r,
i8im-tu) verehrungsvoll (Hend.) geschrieben und ... [Bu Insadi
ben, iBim-tu) ihtiram ile yazarak ... bitirdim]".
Hlasa, blmnn (s. 9)
ile ilgili hkm (str. 9-10) ve metindeki
(758. ile ataf$;-tay (s. 57) isimlerinin ile sz-
lkteki (s. 83) Fbder ataf$;-tay? kelimelerinin "nom: pr.
"niedrig (hakir, dzeltilmelidir.
g) 1101-1102 (1101) gmz !I-( k-
8mz (1102) -tii biilgr cmlesi, Almanca'ya "O U+lsere
Mutter und unser Vater Maitreya, mget' Ihrgeruhen, ber uns zu
scheinen. [Ey stmzde beliterek
tercme ve 1101 dip notunda da. 'ilks)8k "auf, das
Obere [stne, stnde, zerinde; st]" n metatezli diye, izah edU,,:

Halbuki 8k ve metatezli olank8 kelimesinin
"n,nde bulunan (vorderes); kat, neztl, huzur"dur. k8 kelimesinin n-
szde (s. 13, str: 10'da)ve szllrte (s. 104'te)'''Vorderes'' anla-
metinde "ber [zerine, zerinde; stne, stnde]"
olarak tercme ve 'ilgili dip notunda ise "auf, das Obere" izah
edilmesi, bilgisizlikten ziyade, dikkatsizlikten, titiz davranmamaktim do-
bir
Almanca tercmedeki ber uns [stmzde] ibaresini vor un8 [n-
mzde] zaman, metnin uyan tercmeyi yap-
oluruz.
Tahlil .. :ve Tenlddler
329
metninde YWWL ile' geen' kelimeler. indeks-
te madde Bunlardan biri tek o ile,. uzun ola,,:
rak, okunan yl (yool) "Weg [yol]" maddesi,. ise ift u ile okunan
yuul (d. h. yUI (yani yilI]) "Bach [kk akarsu; dere, ay, nehir]" mad.;.
desidir; imlaile o ileokunup
"Weg [yol]" ise ift u ile okunup
"Bach [kk akar su, dere, ay nehir]"
Madde tespitlndeki fonetik tercih mehillmzdr;
Bu mana yine de "Bach. {nehirJ". gelen
YWWL kelimesi metinde bir yerde "Weg
de yl "Weg [yol]" maddesinde Bize gre 721-724.
' . .' .
(721) akar.,'L (722)
matkiri (723) nmi.
til-lig: (724) saf( a)sv(a)di ,tiiifgrisindin biilglg c:'
elimlelerinde geen 'yool ibaresinin metindeki Almanca
olan yolu]" : '724.
. ,'.' " :1; ,
sar(a)sv(a)di iin dip, notunda "Name einesFlusses [bir nehrin'
Buna g()re723. kelimesini "Weg
[yol]" olarakanlamaya imkan yoktur. 722-724. :'
" ... matkiri ' .. .'
sar!l8vadi (nehir)
. .' ..
Yool'kelimesinin burada "nehir"
Bu bir rnekOlarak bk. . . . ,
<, ' _., '.. '. L" !
. , ,'. ,"
bilge biliglig tifgri tifgrisi, . '. i
kkz-lgkl-intin ,
... (W. Radloff, Uigurische
mente
J
No. 102, 30-32). , . c ' ' ,
Bu mllasebeti' bu konu-
daki, her trl tereddt ortadan. Yine 'bu kOfi:uda bk.
Klaus Rhrborn, Uigurisches Wrterbuch
J
ak-maddesi. .
IV. , :
Insadi Sutra'da kelimekadrosunu,: trke kelimelerin',ha-
ricinde ,ince, sanskrite, toharca, mogulca, sogda, farsa, a.rapa, ... vs.
etmektedir ...
.1 .
330
Osman F. Sertkaya
Glossar blmnde Insadi Stra'da ikelimelerin sa-
vermemektedir.' yine madde dayanarak Insadi St-
ra'daki trke ve kelimelerin birbirine da
tir. Bu:n.un eserdeki kelimelerin bir hangi dil-
den hatta bir kelimenin trkeye hangi dil zerinden
titizlikle tespit ederek de belirtelim. Ancak bu tesbitte. bir
ka kelimenin gzden grlmektedir. Mesela m(a)bamat lar. Mo'"
hammad halde bagd(a)t transkripsiyonlanan kelimenin lar. Bag-
diidJdan jmog. halde taZuy transkripsiyonla-
nan kelimeni;n Imog. taZoi,..,. taZai' dan
, GlossarCla durmak bir husus da
kelimelerin transkripsiyonla il-
, gili da bu husus iin geiyorum. Mesela
888. trartskripsiyonlanan kelime . /toh. A. Ratnasikhi
Iskr. RatnaSikhin dayanarak 345. ve 463.
"Almosen [sadaka]" transkripsiyonlanan ve ince
den kelime irice aslina uygun olarak trans-
(Bu yeni iin bk. Uig. Wr. 79b ber-
. , . \ .
"sadaka vermek"). 119. Iskr.
ve Uig. IV'deki da gz nne
a)tirik 1028. transkripsiyonlanan kelime
sogdadaki uygun olarak transkripsi-
(Bk. Paul Pelliot, Tangrim > tarim, TJoung-Pao
J
37
(1944), s. 181-182). Bu kelimeye benzer bir okuma da Rad-
loff ve Arat Hukuk Rad-
loft'un ve ,..,. (Bk. R. ,Arat,
Uygurca -II-, TDED
J
XXII (1977), s. 17-28) ve kesin
sogda ,..,.
yapmak iin zmlerin ierisinde tekne" kelimesidir (Bk.
W.B.Henning, Sogdian ,Loan-words in New PersianJ BSOASJX (1940-
1942)J 8. 93-106). m(a)bamat lar. transkripsiyonu
[mla{i dzeltilmeli, taZuy (veya taZoy oku?) verilen ta-
Zuy kelimesi ise, ikinci hecedeki -o-Jnun daha -a- gz
nne -0- ile taZoy
Stra ierisinde, yer yer olmak zere, ince paralar ve met-
nin ierisine olarak, iIice kelimeler
, \
ince ile ilgili bu transkripsiyonlu metnin byk bir
in harfleri ile ve in harfleri ile da Almanca'ya
tercme str. 484, 490-491, 534-535-538-539, 543, 750-756 .' ..
vs ).
Ta.hIilve Tenkidler
331
Bu zikredilen yerlerde de zere, uygurca metnin
ince kelimeler, metin ile bir birlik gstermekte ve
bu ince tercmesi ile, metnin olarak
mektedir.
metindeki ince kelimeleri iin hassasiyeti,
metnin sonuna (1047. itibaren) grlmektedir .
./ Gerekten de str. 1047'den sonra gelen ince sahife syan-sheng ya-
ni "nce str. 1059'daki sh
J
str. 1069, 1087,
1114 ve 1115 deki ince kelime ve ibareler, tr'anskripsiyonda yer
gibi, tercmeleri de Bundan da metin, ilgili yer-
lerde hatta bazan tamamiyle ..
Mesela str. 1114 ve ... ... (?) (1115) kn
t(ii)ngri turUa)ru han :. (1116) kalp-lar-ta (1117)
sansar-ta biz-ni n sii;il .(1118) s(a)nl;-a
(1119) bolup ming (1120) kzg buldunguz trans-
ve "b;. (? Sonne, ewiger Knig!. Im Laufe der zahl-
lbsen (Hend.) Kalpas unseretwegen im Samsara ausharrend, seid Ihr dem
Simha Sr"i-VipasyI ('1) genannten Buddha begegnet, und tausend Au-
gen (?) habt Ihr gefunden [-"b-(? ebedi hkmdar!
Kalpas'lar boyunca bizim yzmzden Samslira'da kalarak, Simha Sri-
Vipasyi (?) denen Buddha'ya' ve bin gz (1) buldunuz]"
linde tercme . .. i
, ..'
zere bu transkripsiyonda eksik ve
kripsiyonlanan kelimeler. tercme

Orijinal metinde 1114. sonu ile 1115. sonunda birer
ince kelime 1114. sonundakikelimeyi
transkripsiyonlu metinde ... ('1) fakat tercmede
b- (? grlmektedir. Tercmede verilen bu
iin bir not yoktur. bu teklifi neye dayanarak Acaba
ince kelime Uygur harfleri ile kelime mi Ke-
za 1115. sonunda . yer alan fakat
edilemeyen ince kelime de birnceki kelime kadar m-
himdir. \
1114. sonundaki ince kelime burhan transkripsi-
Bu ince kelime, buddha> burlfan kelimesininin
deki Japoncada halen burhan bu
Bu ince kelime .edileme-
332
Osma/! F. SertTea)'a
iin inde,kste de yer (Bu kelime ve 'olan- bur-
kn teiigri metnin 384. ay tengri
li ile ..
Yine 1115. sonundaki ince kelime de trans-

Ben 1114. metni,. .
(1114:) ... (1l15) tiirigri
LSa .. tiiffgrim :.(16)' (11l7) biz-ni
'siiril (1118) (lil9) bolup ...
transkripsiyonluyor ve "Damit, die heilige, unverganglicheBuddha-Sonne
aufgehen' (kann) habt fr uns in Unzahligen (HEmd.) Kalpas hu Sam-
sara ausgeharrt und ... [mukadde's; nihayetsiz Burhan di-
ye :. :. siz (devirlerde) ,bizim: iin Bamsara'da
ve ... ] de tercme ediyorum. "
. Sadece bu rnek metnin ierisine kelime ve
killerin metni ehemmiyetini gstermeye yeter
V. " Glossar zerine:
, . ,blmndeki en byk hata kelimelerin modernize edilmesi
kelime kadrosu, metnin transkripsiyonunda
gsterilmeyen uzunluklar ve fonetik modern bir
lektoloji . metninin' kelimeleri haline Sut-
daha nce Uygur metinlerinin szlkle-
ri ile seride ciltlerin kelime kadrosundan
gstermektedir ..
. '''Doktora tezine yenilik getirme hevesi" yznden bu davra;'
hi birilmi yoktur. Mesela, btn Uygur metinlerinde (6)
ve okunan kelimeler, Insadi Sutra metninde 70., 547. ve 863.
larda alte 440. iseAlte ve 707. Alten transkripsi-
i ' .
ve Glossar'da alte maddesinde .,'
,Belli Uygurmetinlerinde transkripsiyonlanan ve
Insadi orijinalinde de yiti (7) geen kelime, metnin
transkripsiyonunda 335., 338., 340., 347., 447., ve 720. yete, ori-
jinal metindeki yitiri kelimesi ise 716. yeten transkrip-
maddesinde
Metinde gibi rnek:-
Ta!ilil ve TenkidIer
333
leri mmkndr. Hi bir ilmi' be-
bu modern. de vaz ki bir son-
raki olan Eski Uygurca Hsan Tsang Biyografisi
J
X. Blm
(Ankara 1975) eserinde btn ve
tizunluklara yer gibi de

yeti
gibi ile .
VI. ve nc hecede -0-, -- ve -o, - meselesi ::
Bir husus da ikinci ve nc hecesinde yuvarlak ses'
kelimeleri nl ile /iksii:- yerine ilgs-
J
fs;ayu
yerine fs;ayoJ kir.'tkn- yerip.e kertgn-
J
kift yerine kert
J
munulayu
ne munolayuJnekin yerine nekin) otgura'fs; yerine odgorafs;J' sgt ye-
!-ine sgd
J
tolu 'yerine toloJtp yerinetp
J
yaru"" yerine yaro-
J
yarufs;
yerine yarofs;J yarun- yerine yaron-
J
yarut- yerine yarol-) ya?ufs; yerine ya-
yirtin yerine yertin vs'. gibi.. . . , "
; - " kelimelere bg veya .bg gereken
kelime bg
J
taloy gereken kelime taluy transkripsi-
.
veya nc hecedeki yuvarlaksesleri olarak okumak,
metni zorlamaktan bir de bunun
ki bir sonraki eseri olan Eski Uygurca Hsan Tsang Biyografisi
J
X. Blm (Ankara 1975) eserinde yuvarlak nll
bu kelimeleri ilksksz
J
lsayu
J
munulayu
J
nekin
J
otguraZ'J sgt
J
tolu
J
tr
J
yaruk
J
yarut- .: . vs. gibi ve bqylece Insadi
Sutra'daki fantezi vaz Bu kelimeler Insadi
trlg kelimeyi Hsan Tsang de trlg yerine
trlg Insadi
Sutra'da fante'zi olarak aika' ifade etmekfe.:.
dir. .son ile Sutra'da
killeri ve' hale .
. VII. Bibliyografya. zerine:
eserini gereken bei
Eserin bibliyografyasqreterlidir. Bu bibliyografyaya
ilave ;edilmelidir.
Jrisadi-sudur metninde -killir eki
dip notunda bahis konusu ve bu ek Gabain ve'
zerinde: ekin DLT, Analytischer Index, TT VI-
334
Osman F. Sertkaya
X, Kalyanamkara-Papamkara, Eski Trk ve Atebetu'l-
geen dz ve yuvarlak
. Bu ek makalesi gznden
formasi bakida, (Issledovaniya po grammatike
i leksike 1965, s. 199-203)
bu ekin, Uigurica, III ve IV ile Yaruk, Kutadgu Bilig, DLT gibi
eserlerdeki zerinde /
VIII. . objektiflik zerine:
.. ilk her meselede ilmi ve hassasiyeti gs-
gibi grnyorsa da, eseri dikkatli bunun byle ol-
grlyor. Mesela R.R. Eski Trk
olarak her (bk. not, 143,153, 219, 343, 863,
1117 ... vs.) en kk teferruata kadar dikkat etmekte, fakat
, .. . . .
bu hassasiyetini mellifler iin gstermemektedir. Bir rnek vere-
963 dip .ntunda kelimesi iin Hseyin Orkun'un
Eski Trk II, s. 58/11'den verilen rnek zikrediI-
mekte. Halbuki Hseyin Orkun bu kelimeyi ETY [I'de tig
Orijinal metinde olan kelimeyi
H.N:.Orkun'un belirtmesi gerekmez
. .
IX. Sonu : .
Tekin'in verilen hak-
bizim .
. i '. bir doktora tezi iin biraz fazla ve izahlar-
da fanteziye bir bu
ve ilk Uygurca hacimli metin
Uygur frkesini eserde herkes iin normal
kabul edilebilir.
Fanteziye ise "doktora tezinde yenilik getirme he-
vesi" yznden Nitekim Hsan-Tsang tercmesin-
deki notlar nazaran olduka derli-topludur.,
. .
Mellif, eserini trke olarak da isterse, bu-
rada noktalar. zerinde ve eserini bir ok yerde
tashih .etmelidir.
Osman F. Sertkaya