Professional Documents
Culture Documents
ANKARA L M LL E T M MDRL AR-GE B R M N ARHAZIRLANMI TIR. Ara t rma teknikleri retmeni Say n DERYA SOYLUya te ekkr ederim.
etin Erturan Okul Mdr
A M A
Ara t rma srecini inceleme, Bilimsel Ara t rma Yntemlerini Gzden Geirme Konu Hakk nda Ara t rma Yapabilmek in Gereken Literatr Bulma, Veri Toplama, Verileri De erlendirme, Rapor Yazma Tekniklerini Anlatmakt r.
KAPSAM
Ara t rma Teknikleri sunu u, ara t rma yntemlerindeki farkl anlay lar , yayg n olarak kullan lan ara t rma tekniklerini, ara t rma basamaklar n , veri toplama ve analizini, yorumlama, rapor yazma esaslar n kapsamaktad r.
TEMEL KAVRAMLAR
B L M SORU SORMAKLA BA LAR
BLM
Ya ad m z,hissetti imiz ortamlarda ortaya kan veya kabilecek durum ve sorunlar anlamak, vurgulamak, yorumlamak ve zm nerileri sunmak iin yap lan dzenli al malar n tmdr.
M ADAMI
Bir problemi, olay bilimsel yntemlerle ara t rarak zme ula t ran, insanl n yarar na sunan ki idir.
OLGU:Bir OLGU:Bir tak m olaylar n dayand sebep veya bu sebeplerin yol at sonu
OLAY:Olgulardan meydana gelen btndr. GENELLEME:Benzer olgular aras ndaki ili kilerin yarg trnden ifadesidir. KURAM:Soyut bilgi. Bir sorunu ilgilendiren d ncelerin tmdr.
H POTEZ:Ara t rma konusuyla ilgili POTEZ:Ara olarak ortaya konulan; do rulu unun ara t r lmas gereken nermelerdir. Hipotezler, ara t rmaya yn veren temel d nceler.
KANUN:Do rulu u ispat edilmi de i mez genellemelerdir. VER :Ara t rma s ras nda elde edilen her tr ilk bilgidir. BULGU:Elde edilen verilerin i lenmesiyle ula lan sonu bilgilerdir.
L G
renme, gzlem ve ara t rma yoluyla elde edinilen gerek, nsan zekas n n al mas sonucu ortaya kan zihinsel rn,
B L M N TEMEL
LEV
Ya am kolayla t rmakt r. Ya am n her a amas nda kar la lan veya kar la labilecek sorunlara zm bulmakt r. Gelece i planlamak, haz rl k yapmakt r.
MANTIKSALDIR
Bilim her trl eli kiden uzakt r. Mant ksal nedenlere dayan r.
GENELLEY C D R
Tek tek olgularla de il, olgu trleriyle ilgilenmektedir.
GZLEMSEL ve DENEYSELD R
Olgular ve olgular aras ili kileri gzlem ve deney yoluyla a klar.
OLGUSALDIR
Bilimin konusu; varolan, gere e dayanan ve gzlenebilen olgulard r.
S STEML D R
Bilim i ledi i konuda edindi i olgu ve ili kileri sistemli bir ekilde incelemeye al r.
OBJEKT FD R
Bilimde zel de erlendirmeye yer yoktur. Bilim adam hibir zaman yanl davranamaz.
DE
ME AIKTIR
EVRENSELD R
Uluslararas kabul edilir.
B R K MD R
Belli bir birikim rn olan bilim; yeni bulgu ve bilgilerle btnle erek, geli erek birikim olu turmaktad r.
B L MSEL YAKLA IM
Sorunlara belli bilimsel yntemlerle zm bulmay hedeflemektedir. YNTEM:Bir sonuca ula mak iin plana gre izlenen yoldur.
1-Sorunun tespiti iin deney ve gzlemlerle veri toplama, 2-Toplanan n veriler do rultusunda hipotez geli tirme 3-Hipotezleri test etme,(bu a amada kapsaml bir veri toplama faaliyeti sz konusudur.) 4-Sonuca ula p zm iin gerekli neri, kanun ve kurallar belirlemek.
ARA TIRMA
Ara t rma, problemin tan mlanmas ve probleme zm bulmak iin izlenen, planl al ma srecidir.
B L MSEL ARA TIRMA
Problemi do ru tan mlayarak gvenilir zmler aramak amac yla; planl bir ekilde verilerin toplanmas , analiz edilmesi, yorumlanmas ve genellenmesi srecidir.
Bilim alan n tan mak, Olaylar n ard nda bulunan gerekleri ortaya karmak, Bunlar kanun ve kurallarla ifade etmek, Toplumu rahats z eden sorunlar zme ula t rarak toplumun mutluluk sa lamak
II.
III. VER TOPLAMA YNTEM NE GRE; - ANKET - TARAMA - GZLEM - BELGESEL TARAMA - GR ME - B LG TARAMA - DENEY
Planlama hatalar Yntem hatalar Veri lme hatalar rneklem hatalar Yorumlama hatalar
VER VE KAYNAKLARI
VER N Z N OLDU U KONUYU B L RS N Z
VER : Ara t rman n kan tlar olaca d nlen; ara t rman n konusuna ili kin kaydedilmi , i lenmemi ham bilgilerdir.
VER TRLER
D REK KAYNA INDAN ELDE ED LEN VER LER Bu tr veriler yarg ve yorum iermedi inden ara t rmac lar taraf ndan daha ok tercih edilir. B R BA KASINDAN AKTARIMINDAN ELDE ED LEN VER LER Bireylerin ve toplumlar n yap sal zelliklerinden etkilenerek gelen, bireylere ve toplumlara ili kin zel verilerdir.
VER KAYNAKLARI
1-SZL VER KAYNAKLARI Halk hikayeleri, masallar,trkler oyunlar vs. 2-YAZILI VER KAYNAKLARI Anla malar haritalar, mektuplar, kitaplar, dergiler,gazeteler, istatistiki veriler vs. 3-GRSEL VER KAYNAKLARI Resimler,heykeller, arkeolejik eserler,film,foto raflar vs.
A- KONU SE M
Konu seiminde dikkate al nmas gerekenler: 1. Ara t rma konusu ilgili bilim dal iin nemli olmal ve baz sorular n cevab n olu turmal d r. 2. Ara t rma konusuna ili kin uygun ko ullar n sa lan p sa lanamayaca dikkate al nmal d r. 3. Konu herkes iin ilgi ekici, merak uyand r c olmal d r. 4. Konu bir soruna zm getirme iddias nda olmamal d r. 5. Konuya ili kin verilere, ula l p ula lamayaca dikkate al nmal d r.
B- PROBLEM SE M Problem seiminde dikkate al nacak kriterler unlard r: 1. Yenilik Kriteri Bu kriteri ta yan iyi bir ara t rma, ayn zamanda anlaml , fonksiyonel ve gncel bir ara t rma olmaktad r. 2. lgi Kriteri Bir konuya duyulan ilgi ve merak anlam ndad r. Konuya duyulan ilginin, ara t rman n niteli ini de etkiledi i grlmektedir.
3. Yeterlilik Kriteri * Alanda Yeterlilik: Ara t r c , konuya ili kin bilim alan n , problemle ilgili daha nce yap lan hata ve ba ar lar , yap lan ara t rmalar , retilen ilke ve kuramlar bilme yeterlili ine sahip olmal d r. * Yntemde Yeterlilik: Ara t r c , verilerin toplanmas ve de erlendirilmesinde gerekli yntem, lme ve istatistik bilgisine sahip olmak zorundad r. * Ara t r c Yap Yeterlili i: Ara t r c yap , sorumluluk alma, risk alma yeterlili ini de gerektirmektedir. Bu yap daki ki iler genellikle ara t rmac bir yap kazanm durumdad r.
Problem cmlesi yaz m nda a k ve sade bir dil kullan l r. Ara t rma problemleri soru cmleleri eklinde ifade edilmelidir. Problem cmlesi, zlecek problemi net bir ekilde ortaya koymal d r. Ara t rman n s n rlar ele al nan de i kenler a s ndan kesinle tirilmelidir. tirilmelidir. Ara t rma sonunda elde edilen bulgular n genellenece i evren s n r , kesin ve a k belirtilmelidir.
YAZIMINDA DE
KEN KAVRAMI
NEML D R.
DE
KENLER
Bir ara t rman n olgular ndan olu an, birden fazla de er alabilen, de i ebilen her ey olarak tan mlan r.
DE
KEN TRLER
YLED R.
1.N 1. N CEL DE KENLER De i ken bir durumun bir zelli in say sal de er alabilmesidir. 2.N 2. N TEL DE KENLER Bu de i kenler; say veya l birimleri ile sylenemeyen, ancak e itli klara ayr labilen de i kenlerdir. 3.BA 3. BA IMSIZ DE KENLER Bir ara t rmada bir ba ka de i keni etkileyen, onu denetim alt nda tutan de i kendir. Ara t rman n trn belirler. 4.BA 4. BA IMLI DE KENLER Bir ara t rmada ba ms z de i kene ba l olarak de i ebilen de i kendir. A klay c yada genelleyici bir ara t rmada bir sonutur.
DE
KEN RNE
Gelir ve e itim durumlar yksek olan ailelerde (Ba ms z De .) bilgisayar ve videoya sahip olma oran (Ba ml De .) daha yksektir.
PLANLAMA A AMALARI
Problem Konusuna li kin Kaynaklar n Taranmas Ara t rman n Amac , Gere i Ve neminin A klanmas Hipotez Kurma Ara t rma Yntemini Belirleme Veri Toplama Yntemini Belirleme Ve Toplama Arac n Haz rlama Evren Ve rneklem Seimini Belirleme Verilerin Elde Edilmesi Verilerin Analizi Verileri Yorumlama Ara t rma Raporunu Yazma
R N E K L E M
RNEKLEME GENELLE T RMEYE YARDIMCIDIR.
EVREN nedir?
Evren;
Ara t rma sonular n n genellenmek istendi i birimler btndr. Herhangi bir ara t rma kapsam na giren obje, olgu, olay ve bireylerin tmdr. Evrenin niteli ini, ara t rman n amac belirler. Evreni temsil gc yksek bir rneklem gurubundan veri almak, edinilen bilgilerin genellenebilme dzeyini art r r. Evreni olu turan birimlere ait ltlere, de erlereEVREN DE ERLER (PARAMETRE) denir. rneklem de erlerine de STAT ST K denir.
RNEKLEM
Belli bir evrenden, o evreni temsil yeterlili i oldu u kabul edilen, belli kurallara gre seilmi kk bir rnek, kk bir ktledir. rne in; Deniz kirlili ini ara t rmak iin al nan Bir kavanoz su; RNEKLEM, Suyu alma i lemi; RNEKLEME Deniz ise; EVREND R.
RNEKLEME YNTEMLER
OLASILIKLI RNEKLEME YNTEM GAYEL RNEKLEME YNTEM
Uygunluk rneklemesi Gnll rnekleme Kota rneklemesi Kartopu rneklemesi Zaman rneklemesi
1. ANKET YNTEM ANKET; belli bir ama ve plana gre dzenlenmi soru listesidir. Bu yntem daha ok sosyal ierikli ara t rmalarda kullan lmaktad r.
Anket formunu haz rlamaya ba lamadan nce ara t r lacak konu ile ilgili n al ma yap lmal , konuya hakim olunmal Ara t rman n kapsam ve ara t rman n hitap edece i kitle ile ki ilerin profilleri mmkn oldu unca do ru belirlenmelidir.
B- B MSEL KURALLAR
Anket formunda anketi cevaplayan ki inin kimli ini ortaya karmaya ynelik her trl sorudan zenle ka n lmal Anket formunda sorular en az dzeyde e itim alm bir ki inin bile anlay p, cevaplayabilece i kadar; basit, sade ve anla l r olmal Anket formunda olabildi ince a k ulu soru bulundurmaktan ka n lmal
B- B MSEL KURALLAR
Soruya verilebilecek btn cevaplar, klar halinde verilmeli, son olarak di er kk mutlaka eklenmeli
Olabildi ince evet-hay r-bazen gibi ikievetriki kk olan sorular sormaktan ka n lmal Olabildi ince do rudan sorular sormaktan ka n lmal , daima dolayl sorular haz rlanmal
B- B MSEL KURALLAR
30 en fazla 35 soru ierisinde llmek istenen btn sorular sorulmal d r. deal anket formu; 15-20 sorudan olu mal d r. 15
Tan mlanacak olan kitlenin her bir yesinin belli bir yntemle rneklem gurubunda yer almas na zen gsterilmeli
Ara t rma verilerinin, do ruluk dzeyini sa layacak say da rneklem seilerek, evreni temsil etmesi sa lanmal
SORU TRLER
A- KAPALI ULU SORULAR Bu tr sorularda cevap seeneklerle verilir. Cevaplay c dan d ncelerini en iyi yans tan seenek yada seenekleri i aretlemeleri istenir. RNEK: Hastalan nca doktora gider misiniz? a) EVET b) HAYIR
OLUMSUZYNLER
Cevap seeneklerinden biri rasgele i aretlenebilir.
B- AIK ULU SORULAR Cevaplay c ya istedi i cevab yazabilme f rsat verir. O nedenle; sorularda kullan lan szckler dikkatle seilmeli, objektif bilgi alabilme hedeflenmelidir. RNEK: renci temsilcisinden beklentileriniz nelerdir? Sizce ku aklararas at mada temel sorunlar nelerdir?
SORU T PLER
Demografik soru tipleri Cinsiyetiniz nedir? Ka ya ndas n z Olgusal soru tipleri - Bilgi sorular : Bebe e ek g da vermeye ne zaman ba lanmal d r? - Davran sorular : Bebe inize ek g da vermeye ne zaman ba lad n z? Yarg sal soru tipleri Okulunuzdaki e itim kalitesi dzeyi nas ld r?
ANKETR SE M VE E
TM
Soru ka d ara t r c taraf ndan uygulanabildi i gibi geni kapsaml ara t rmalarda gr meci (anketr) taraf ndan da uygulanabilmektedir. ANKETR SE M KR TERLER o Ara t rma konusu ve gr lecek deneklerin yap sal zellikleri gr meci seiminde etkilidir. o Ara t rma konusu ve deneklerin cinsiyeti, gr mecinin cinsiyetinin belirlenmesinde etkilidir. o Gr mecinin deneklerle benzer demografik zelliklere sahip olmalar bir avantaj olarak grlr. o Gr mecinin ara t rma konusuna kar bilgisi nemli bir seim kriteridir.
ANKETR E T M Ara t rman n amac , Soru ka d ndaki her sorunun amac Sorunun nas l sorulaca gr meciye anlat lmal d r. E itimin baz a amalar uygulamal yap lmal d r. Anketr E itimi a amada ele al nmal *Ara t rma Konusu *Gr me Yntemi *Gr me lkeleri
2- DENEYSEL YNTEM
Bir ara t rma konusuna ili kin veri elde etmek amac ile; Ara t r c n n kontrolnde Neden-sonu ili kilerini Nedenbelirlemeye dnk Toplanmak istenen verilerin retilmesi al malar d r.
3- GZLEM YNTEM
e itli davran nedenlerinin tan mlanmas nda, karma k davran lar n (insan ili kileri) ara t r lmas nda kullan lan bir veri toplama yntemidir. Gzlem yo unlu u ara t rma kapsam na gre de i mektedir. Bir olu um iin tek bir gzlem yeterli de ildir.
4- GR ME YNTEM
Szel olarak bilgi toplama ve yzyz-yze deneklere soru sorarak veri toplama olarak ifade edilmektedir.
Verileri dzenlemek ve analiz etmekteki ama; daha anlaml , kolay anla l r hale getirmek ve ba kalar yla yapaca m z ileti imde yararlanabilmek iindir.
TABLOLARIN HAZIRLANMASI
ok say daki anket formlar ndan veya ba ka dokmanlardan bilgilerin kar lmas ve bunlar n dzgn ekilde sunulmas iin verilerin tabloya dklmesi zorunludur. Bilimsel raporlarda ve tezlerde tablolar birden ba layarak numaraland r l r.
Okul Say s
renci Say s
Kaynak:
Grafikler verilerin irdelenmesinde uygulay c lara etkin anlaml mesajlar veren aralard r. Grsel olmalar nedeniyle uygulay c ve okuyucuya ilk bak ta ok anlaml bilgiler verirler. Do ru seilmi bir grafik veriler hakk nda en isabetli yorum yapmay sa layan yegane arat r.
GRAF K E TLER
UBUK GRAF K
1. 2. 3. 4.
PASTA GRAF K
H STOGRAM GRAF K
PRAM T GRAF K
ZG GRAF K
verilere uygulan r Ortanca: S raya konulmu verilerde tayin edilmi de erdir Korelasyon Katsay s : ki de i ken serisine uygulan r. Standart Sapma: Tm verilere uygulan r De i im Aral (RANGE): S raya konmu verilerde uygulan r.
B LG KAYNAKLARI
B L M TASN F DEMEKT R.
L TERATR TARAMASI
Literatr taramas , ara t rma konusunun seilerek anla lmas na ve ara t rman n tarihsel bir perspektife oturtulmas na yard mc olur. Bir ara t rmac ara t rmas na ba larken o konuda yap lan nceki ara t rmalar ve kavramsal literatr bilmek zorundad r. Literatr taramas ; veri toplama ve toplanan verinin neminin tart lmas , toplanan verilerin konuyla yada ilgilenilen problemle ili kisinin kurulmas ve bilginin s n fland r lmas a amalar ndan olu an bir sretir.
Literatr taramas , ara t rmac n n bilim adaml dzeyinin bir gstergesidir. Ara t rman n niteli ini, do rulu unu ve gvenirli ini yans t r. Literatr taramas tamamland ktan sonra bulunan tm ara t rma makaleleri, dikkatle okunup zet bilgiler al narak raporla ilgili yerlere kaynak gsterilerek bildirilmelidir.
RAPOR YAZMA
SZLER UAR, YAZILAR KALIR.
ARA TIRMA RAPORUNUN YAZILMASI Ara t rma Yaz m ndaki Genel Kurallar
Srekli okuma takvimi haz rlama Yazmak iin zel zaman ay rma Salim kafayla yazma Yazma mekan n belirleme Yaz yazmaya yo unla ma Blmler halinde yazma Yaz lan k s mlar tart ma D nerek yazma i zaman nda yapma En son teknolojiden yararlanma Motivasyon
ARA TIRMA YAPISININ OLU TURULMASI HER ALI MADA BULUNMASI GEREKEN BLMLER Kapak Sayfas zet z indekiler izelgeler Dizini ekiller Dizini K saltmalar Giri Kuramsal ereve ve Kaynak Bildirileri Materyal ve Yntem Bulgular ve Tart ma Sonu ve neriler Kaynaka Te ekkr Ekler
KAPAK SAYFASI
Ara t rma raporunun ilk sayfas d r. Ara t rman n konusu, ara t rmay yapanlar, ara t rman n yap ld yer ve tarih gibi bilgilerin kapak sayfas nda yer almas asgari ko uldur.
ZET
Ara t rma hakk nda, genel bir kan n n en k sa srede olu turulabilmesi amac yla olu turulmu bir blmdr. Ara t rman n hangi konuda yap ld , hangi yntemin izlendi i ve hangi sonulara ula ld zet blmnde belirtilir. Her ara t rmaya bir de YABANCI D LDE zet konmal d r. Ara t rmay uluslar aras alana aar.
Z
K sa zet olarak da bilinir. z; zetten farkl olarak, ok daha k sad r. Tek bir paragraft r Anahtar kelimeler ierir. z konan ara t rmalara yabanc dili de eklenmelidir.
NDEK LER
Ara t rman n ba l klar n n oldu u bir fihrist kar l r. Okuyucu; hem ara t rman n ierisinde hangi ba l klar n oldu unu hem de ka nc sayfada bulundu unu grebilir.
EK LLER VE ZELGELER
E er bir ara t rmada 10dan fazla say da izelge var ise; mutlaka izelgeler dizini haz rlanmal d r. izelgenin ba l tam olarak yaz l r. Kar s na ka nc sayfa oldu u belirtilir.
KISALTMALAR
K saltmalar zaman ve yerden kazanmak iin kullan l r. Ara t rmac n n ok s k kulland kavramlar k saltmas ndan veya lkenin kendi ulusal s n rlar ierisinde gnlk ya amda kabul edip uygulad kendili inden olu an szcklerdir. szcklerdir.
GR
Ara t rman n yap lmas na neden olan problemin ortaya kondu u, zm iin neler yap ld , problemin zm ile bilimin-insanl nbiliminnya am n neler kazanabilece inin belirtildi i ara t rman n amac n n, neminin kapsam n n belirtilerek, ara t rman n gerekesinin ortaya kondu u blmdr.
MATERYAL VE YNTEM
Materyal bir ara t rman n yap labilmesi iin toplanan her trl malzemedir. Yntem ise sz konusu malzemeyi elde etmek ve elde edilmi malzemeyi de erlendirmek amac yla izlenen yoldur. Bu nedenle materyal blmnde al man n hangi malzemeden olu tu unun yaz lmas ile yetinilir. Malzemenin nas l topland na ili kin bilgi verilmez.
BULGULAR VE TARTI MA
Ara t r c n n konuya olan hakimiyetini gstermesi bak m ndan bu blm nemlidir. Ara t rmada bir tek blmde toplanabilece i gibi, birka blmde de verilebilir. Ara t r c bu blmde objektif olarak bulgular yorumlamal d r. Yorumlarken son derece a k ve net olmal d r.
KAYNAKA
Ba ka ara t r c lar taraf ndan yap lm bulunan ve ara t rmada yararlan lan
fikir, d nc, teknik bilgi ile ara t rma sahiplerinin haklar n teslim etmek, o konuda yap lm al malar derli toplu bir araya getirmek, bylece bu konuda al acak olanlar n daha nce bu konuda yap lm olan al malardan haberdar olmalar n sa lamak
amac yla yararlan lan tm kaynaklar alfabetik bir dzen ve belirli sistem ierisinde verilir.
EKLER
Metin ierisinde btnl ve ak bozaca gerekesiyle tablolar n, ekil, resim, harita veya belgelerin raporun en sonunda bir arada verilmesidir.
TE EKKR
Ara t rmada her trl yard m, destek ve i birli i sa layan ki i ve kurumlara te ekkr edilmesidir.
KAYNAKA
1. ARIKAN, Rauf (1995) Ara t rma Teknikleri ve Rapor Yazma.TUT BAY Ltd. ti.Ankara _______ (2002) Ara t rma Teknikleri. Gazi Kitapevi. Ankara ARLI, Mine ve NAZ K.M.Hamil (2004) Bilimsel Ara t rmaya Giri . Gazi Kitapevi. Ankara. AZ Z, Aysel (2003) Ara t rma YntemleriYntemlerileti im. Turhan Kitapevi. Ankara BAYKUL, Ya ar ve GELBAL, Selahattin, KELECEO LU, Hlya. (2006) Ara t rma Teknikleri. M.E.B Yay nlar . Ankara KARASAR, Niyazi (2005) Bilimsel Ara t rma Yntemi. Nobel Yay n Da t m. Ankara. 2. 3. 4. 5.
6.
KAYNAKA
7. OKAN, Kenan(2003) Ara t rma Yntemleri. M.E.B. Yay nlar . stanbul. 8. YAZICIO LU, Yah i;ERDO AN, Samiye(2004) SPSS Uygulamal Bilimsel Ara t rma Yntemleri. Detay Yay nc l k. Ankara. 9. AK L TEMEL, Mehtap(2007) Ara t rma Yntemleri Dersi Ders Notlar . 10. YILMAZ, Vildan. G..Rektrl Bilgi lem Dairesi Ba kanl . Etkili Sunum Haz rlama Teknikleri 11. GLER CAN, Nejla. Bilimsel Ara t rma Yntemleri. AB Uzman .
SONU
Ara t rma yntem ve tekniklerinin verildi i bu al mada amac n hangi bilim dal ile yada toplumsal ara t rma ile u ra l rsa u ra ls n belirli noktalara dikkati ekmek oldu u bilinmelidir. Verilen bilgilerin yol gsterici oldu u bunlar n i e yarar duruma getirilmesinde ara t rmac n n kendisinin nemli oldu u unutulmamal d r. Her eyden nce ara t rma bir tak m al mas d r. Bu bak mdan iyi bir ara t rmac n n iyi bir ileti imci olmas gerekti i gere i her zaman an msanmal d r.