Professional Documents
Culture Documents
Ex Technik
erik
Ex uygulamalarn hedefleri Patlamaya elverili ortamlar Tarihe
Parametreler
Ex Basics
Ex-nlemlerinin hedefi ExBirincil derecede: nsan salnn ve hayatnn korunmas
Ex Basics
Petrol patlamas
Aralk 2005 Buncefield, ngiltere
Ex Basics
Gaz patlamas
Ekim 2009 Catano, Puerto Rico
Ex Basics
Toz patlamas
ubat 2008 Georgia, ABD
Ex Basics
Patlamaya elverili ortamlar
rnek ortamlar
plkler Gda ve yem sanays Tarm G stasyonlar la endstrisi Kimyasal fabrikalar
Artma tesisleri
Maden ocaklar
Ex Basics
Tarihe
Patlayc ortamlarlan ilgili tedbirlerin ncln maden sanays yapmtr
Patlamadan korunma yntemlerinin gelimi 1815: Davy lambas lk ex proof madenci lambasnn gelitirilmesi kazalarda 90% azalma 1912: lk norm ve koruma tiplerinin gelitirilmesi (alev szdrmaz, yaa daldrma, kafes kapslleme) 1943: Patlayc ortamlarda kullanlan elektrik tehizatlar ilgili ilk ynetmelik (VDE 0171)
Ex Basics
Tarihe
Patlamadan korunma yntemlerinin gelimi
Ex Basics
Patlama geni
Patlayc ortam belirtilen kriterlerin bir araya gelmesiyle oluur Patlayc madde
Oksijen, Hava
Ateleme kayna
Ex Basics
Patlamalara kar nlemler
nlemler Birincil nlem: Patlayc madde unsurunu devre d brakmak
kincil nlem: Ateleme kaynan devre d brakmak
Oksijen, Hava
Ateleme kayna
Ex Basics
Patlamalara kar nlemler
Patlayc ortamn olumasn nlemek amacyla alnan teknik nlemler Patlayc madde unsurunu devre d brakmak Birincil nlem: Parlayan malzemelerin parlama zellii olmayanlarla deitirilmesi Konsantrasyonu snrlandrma nertletirme (alet iindeki oksijeni 10% altna indirmek) Gaz alarm kullanm Havalandrma sistemi kullanm (Gaz uzaklatrmak) Toz birikimlerini temizlemek
Ex Basics
Patlamalara kar nlemler
Patlamay nlemek iin alnan nlemler Ateleme kaynan devre d brakmak
kincil nlem: Patlayc ortamlarda blge snflandrlmasnn gerekletirilmesi (Zon) Ex proof cihazlarnn gruplandrlmas Cihazlarn scaklk gruplarna gre snflandrlmas Atelemenin nlenmesi
Patlayc madde
Oksijen, Hava
Ateleme kayna
EX Basics
Olas ateleme kaynaklar
Elektrik Kvlcmlar Mekanik Kvlcmlar Elektrostatik dearj Srtnme Kvlcm Atmosferik Elektriklenme Scak Yzeyler Alev ve scak gazlar Yldrm Dmesi Elektromanyetik dalgalar Ultrasonik Ses Dalgalar 20 Khz Optik dalgalar
Ex Basics
Olas ateleme kaynaklar
Elektrostatik dearj statiklere gre gaz ortamndaki patlamalarn 40% sebebiyeti zellikle plastik / polyester malzemelerde tedbir alnmas gereklidir. EN 60079-0 (Blm 0: Genel zellikler ) direktifine uygun olarak elektrostatik sarj nleyen tedbir alnmas gereklidir. Plastik maddenin yzeydeki direni maksimum 109 Ohm olmal. Karbon takviyeli polyester kutu
Karbon sayesinde yzeyde akmn saglanmas
DKKAT: Aletlerin yzeylerinin boyanmas veya isolatr etkisi yarata bilecek unsurlarn sonradan yerletirilmesi yasaktr
Ex Basics
Patlamalara kar nlemler
Patlamann etkisini azaltmak iin alnan tedbirler
Ex Basics
Patlayc maddeler
Toz
Alevlenebilir Katlarn Tozlar (Kmr, eker, tala, un, plastik, metal, kimyasal)
Ex Basics
Parametreler
Patlayc maddelerin nemli parametreleri
Gaz
Parlama noktas Ateleme scakl Is snf Paltama iin gerekli enerji Azami aklk Gazlarn patlama grubu Patlama limitleri
Toz
Tozun kzarma scakl Patlama scakl Paltama iin gerekli enerji
Anahtar kelimeler
Parametreler
Flash Point / Alev veya Parlama noktas: Patlaya bilecek oranda svbuhar oluturan en dk scaklk
Alevlenebilir maddeler
Alt ve st patlama limitleri
0% v/v hava 100 % v/v gaz ok zengin karm
PL st patlama limiti
Alevlenebilir maddeler
Patlama limitleri
APL PL
Ex Basics
Is snflandrlmas
Aklamas:
Elektik aletlerin yzedeki azami scakl, ortamda bulunan gazlarn patlama noktasndan daha dk olmas gerekli.
Bunun saglanmas iin aletler s snflarna ayrlmaktadr. Aletler yzeylerinde oluabilecek scakla gre ve gazlar patlama noktalarna gre s snflarna dahil edilmektedir.
Ex Basics
Is snflandrlmas
Is snflandrlmas Temperature classification T1 T2
T3
Gazn patlama scakl Ignition temperature of combustible material > 450C > 300C
> 200C
T4 T5 T6
Ts Ta Tm
Standard alma ortam ss -20C to +40C Ta Tm Ts Ambient temperature Medium temperature Surface temperature
Ex Basics
Gaz grubu
Gazlarn patlama grublar (A,B,C) Atmosferde bulunan gazlar patlamas iin gerekli enerjiye gre snflandrlmaktadr
Snflandrma kriterleri Azami aklk Patlama iin gerekli minimum enerji rnek Gaz Propan Etilen Hidrojen
Gaz Grubu II A II B II C
Ex Basics
Gaz snflandrlmas
Ex Basics
Toz ortam
Patlayc toz ortam iki ekilde olua bilir:
1. 2. Toz bulutu Yzede tabaka eklinde
Patlama scakl
Ex Basics
Tozlu ortam
Patlamaya elverili tozlu ortam tozun alt patlama limiti 20 g/m - 60 g/m tozun st patlama limiti 2 kg/m 0,02-0,04 millimlik toz paracklar patlamaya uygundur
40 Watt
bir metrelik mesafeden lamba grnlmez ise cevrede 30g/m toz konsantrasyonu mevcut
Ex Basics
Tozlu ortam
Patlamaya elverili tozlu ortam Toz patlamalar gaz patlamalarndan ok daha ykc ve tahrip edicidir Toz patlamas evrede baka toz bulutlar olutura bilecei iin zincirleme reaksiyon mmkndr Toz patlamasnn gc 10 bar civarnda olabilir (gaz 4 bar)
Ex Basics
Tozlu ortam
Tozlu ortamlardaki patlama istatistii
Statik ark Kzarm toz birikimi Srtnme
Bilinmeyen sebep
Kendiliinden Kaynaklamada
Mekanik ark
Ex Basics
Tozlu ortam
Patlamalara sebeb olan Tozlarn istatistii
Tala
Tahl
Dier
Kmr tozu
Atex Ynetmelii
ATmospheres EXplosible
ATEX
94/9/EC Ynetmelii
ATEX 95
Potansiyel patlayc ortamlarda kullanlan ekipman sistemlerini dzenleyen ynetmelik 2003 yllndan beri AB lkelerinde uyum zorunluu Uygulamalarn AB lkelerinde uyumlatrlmas rnlerin AB iinde serbeste dolaabilmesinin salanmas (CE iaretlemesi)
Ex Basics
ATEX ynetmelii
1999/92/EC Ynetmelii
ATEX 137
Patlayc ortamlarda alanlarn saln ve gvenliini dzenleyen ynetmelik 2003 yllndan beri AB lkelerinde uyum zorunluu letmecinin ykmllklerini dzenler
2003 den nce kurulan tesisler iin 2005 ylnn sonuna kadar belirtilen raporlar hazrlanmalyd
94/9/EC Ynetmelii
Gaz ortamyla ilgili maddeler
Koruma yntemlerinin aklamalar
Elektrikli Cihazlar Standardlar EN direktifi Genel zellikler
d tipi aleve dayankl mahfazalar
EN 60079-0
EN 60079-1
p tipi basnl mahfazalar q tipi toz malzeme ile doldurulmu cihazlar o tipi yaa daldrlm cihazlar e tipi artrlm gvenlik i tipi kendinden gvenlikli cihazlar n tipi zel gvenlik m tipi kapsl iine alnan cihazlar Kendinden gvenlikli sistemlerin tarifi ZON 0 iin cihazlar Kendinden gvenlikli Feldbussistemleri Optik k kullanan veri yolu ve cihazlarn korunmas
EN 60079-2 EN 60079-5 EN 60079-6 EN 60079-7 EN 60079-11 EN 60079-15 EN 60079-18 EN 60079-25 EN 60079-26 EN 60079-27 EN 60079-28
IEC 60079-2 IEC 60079-5 IEC 60079-6 IEC 60079-7 IEC 60079-11 IEC 60079-15 IEC 60079-18 IEC 60079-25 IEC 60079-26 IEC 60079-27 IEC 60079-28
EN 50284
94/9/EC Ynetmelii
Toz ortamyla ilgili maddeler
Eski direktif
EN 61241-0
EN 61241-1
EN 50281-1-1
pD tipi basnl mahfazalar iD tipi kendinden gvenlikli cihazlar mD tipi kapsl iine alnan cihazlar
ATEX
Cihazlarn gruplandrlmas
Karmaann nlenilmesi iin cihazlarn grublara ayrlmas
Grizu ortam
Donanm Grubu I Grizu ortamnda kullanlan cihazlar veya metan-hava karmn ve maden tozlarnn olabilecei ortamlarda kullanlan cihazlar. Kategoriler:
Kategoriler:
M1
M2
Gaz-ortamlar G
Toz ortamlar D
ATEX
Donanm Grubu I
Donanm Grubu I
Madenlerde kullanlan cihazlar veya metan-hava karmn ve maden tozlarnn olabilecei ortamlarda kullanlan cihazlar.
Kategoriler:
M1
Alt patlama limitinin almas durumunda kullanlabilinen cihazlar
M2
Alt patlama limitinin (1,5% metan) almas durumunda durdurulmas gereken cihazlar
ATEX
Donanm Grubu II
Donanm Grubu II
Patlayc(sanayi) ortmalarda kullanlan cihazlar.
Kategoriler:
1 ZON 0, 20
2 ZON 1,21
3 ZON 2,22
ATEX
Ekipman Kategorileri
Kategori 1 Patlayc ortam olumas srekli veya uzun sreli olan blgede kulanla bilinen aletler 1G ZON 0 Gaz ortam 1D ZON 20 Toz ortam Kategori 2 Patlayc ortam olumas bazen ve dzensiz olan blgede kulanla bilinen aletler 2G 2D ZON 1 ZON 21 Gaz ortam Toz ortam
Kategori 3 Patlayc ortam olumas beklenmeyen ve yalnzca ksa bir sre iin olan blgede kulanla bilinen aletler 3G ZON 2 Gaz ortam 3D ZON 22 Toz ortam st kategorilerdeki cihazlar alt kategorilerde kulanla bilir Kategori 1G Zon 0, Zon 1 veya Zon 2
ATEX
Zon ayrm
Alann snflandrlmas - Gaz ve Toz ortamna gre ayrlmas - Patlayc maddenin ortamda bulunma olaslg, younluu, sreklilii ve zeliine gre ayrlmas
ATEX
Zon ayrm rnei
Gaz ortam snflandrlmas Gazn ortamda bulunma olaslg, younluu, sreklilii ve zelii
Patlayc ZON 0 ZON 1 ZON 2 ZON 2 ZON 2 ZON 0 ZON 1 gaz ortam olaslg: uzun sreli veya srekli bazen ve dzensiz beklenmeyen ve ksa sreli
ZON 0
ATEX
Zon ayrm rnei
Toz ortam snflandrlmas
Patlayc toz ortam olaslg: ZON 20 uzun sreli veya srekli ZON 21 bazen ve dzensiz ZON 22 beklenmeyen ve ksa sreli
ATEX
Donanm Grubu II aletleri
Gaz ve Toz ortamnda kategorilere gre markalama
II 1G Donanm Grubu II, Kategorie 1 (ZON 0- Ekipman), G = Gaz, Buhar
II 2G Donanm Grubu II, Kategorie 2 (ZON 1- Ekipman), G = Gaz, Buhar
II 1D Donanm Grubu II, Kategorie 1 (ZON 20- Ekipman), D = Toz II 2D Donanm Grubu II, Kategorie 2 (ZON 21- Ekipman), D = Toz II 3D Donanm Grubu II, Kategorie 3 (ZON 22- Ekipman), D = Toz
ATEX
Gaz Koruma Tipleri
Gaz ortamlarnda kullanlan elektrikli aletlerin ortam tehlikeye drmemesi iin eitli yntemler gelitirilmitir.
Arttrlm Emniyet Alev Szdrmaz Muhafaza Kendinden Emniyetli
Ex e Ark karmayan
Ex d Basnla koruma
Ex n
Ex p
Ex m
Ex q
ATEX
Artrlm Emniyet - Ex e
Artrlm emniyet increased safety Normal almas icab ark ve ar scaklk karmayan fakat buna ramen patlayc ortam tehlikeye drmemesi iin ilave nlem alnan bir uygulamadr. Ex e Balca Uygulamalar: Kablo balant kutular (klemens kutusu), motor, ventil ve aydnlatma amatrlerinde balant kutusu Kutularn zellikleri: minimum IP 54 koruma seviyesi darbeye dayanklk minimum 7 Nm letkenler aras minimum mesafe elektrostatik sarj nleyen tedbirlerin alnmas ou zaman dier koruma tiplerlen kombine edilir ZON 1 ve ZON 2 uygulamas
ATEX
Artrlm Emniyet - Ex e
Dikkat edilmesi gereken hususlar
Yabanc madde giriine kar koruma. Minimum IP54 Kablo balants
lletkenler aras minimum mesafe
ATEX
Kendinden Emniyetli - Ex i
Kendinden emniyetli Intrinsically safe Bir elektrik devresinin tamam veya belirli bir ksmnda normal alma veya arza annda kan ark veya s enerjisi patlayc ortam ateleyecek gte deil ise bu devreye kendinden emniyetlidir denir.
Ex i Balca Uygulamalar: Kablo balant kutular, lm ve kontrol teknolojisi, biliim teknolojisi, sensrler ve aktuatrler .
zelikler: Elektrik arkn raca enerji ok dk olmas gerektiinden dolay,Ex i tipi koruma kumanda, l ve otomasyon devreleri gibi dk voltajl uygulamalarda kullanla bilir ZON 0, ZON 1 ve Zon 2 uygulamas
ATEX
Kendinden emniyetli - Ex i
Burada sz konusu olan yalnzca aygt deil, aygtn bal olduu elektrikli devrenin tmdr
Patlayc ortam
Normal ortam
Patlayc ortam
ATEX
Alev Szdrmaz Muhafaza - Ex d
Alev szdrmaz muhafaza Flameproof enclosure Potansiyel patlayc atmosferi ateleyebilen ksmlar, iindeki patlama basncna dayanan ve patlamann kendisini evreleyen atmosfere yaylmasn engelleyen muhafazann iine yerlestirilmilerdir.
Ex d
Balca Uygulamalar: alterler, kontrol anahtarlar, kontrol panelleri, motorlar, transformatrler, aydnlatma armatrleri
ATEX
Ex d alev szdrmaz
Kapak ve flann yaps alevin ve snn da kmasn engeller
ATEX
Ex d alev szdrmaz
Tesisat rnekleri
1. Ex d muhafaza ve Ex e balant kutusu. Dolayl kablo girii. Ex d muhafaza ve Ex d kablo rakoru Ex d muhafaza ve conduit rakor
3
2. 3.
ATEX
Ex d alev szdrmaz
Dolayl kablo girii. Ex d muhafaza ve Ex e balant kutusu.
ATEX
Ex d alev szdrmaz
Ex d muhafaza ve Ex d kablo rakoru
ATEX
Ex d alev szdrmaz
conduit sistemi
ATEX
Kapsl iine alma - Ex m
Kapsl iine alma Encapsulation
Is veya ark reten aletler veya paralar reine gibi baz kimyasal madde iine gmlerek ortam tehlikeye drmesi nlenir.
Ex m
Balca Uygulamalar: alterler, kontrol anahtarlar, kontrol panelleri, motorlar, transformatrler, aydnlatma armatrleri
ATEX
Basnl koruma
- Ex p
Ex p
ATEX
Ark karmaz
- Ex n
Ex n
Uygulama alanlar: Sadece ZON 2 Patlayc ortamlarn ZON 2 seviyesindeki blgeleri iin n grlm bir koruma yntemidir.
ATEX
Ex n
Ex n
n-tipi korumann alt gruplar areti nA nC nR nL nP Anlam Ark karmaz aletler Non-sparking Atelemeyen aletler Nonincendive Zor hava alan alet Restricted Breating Enerjisi snrl aletler Basitletirilmi Basnl koruma Simplified Pressurization Ex-i Ex-p Kyaslanabilir bilinen korama ekli Ex-e Ex-d
ATEX
Kum doldurma Ex q
Kum doldurma Sand encapsulaton
Aletin gaz girmesi istenmeyen blmeleri kuvars kumu veya tozu ile doldurularak patlayc gaz veya buharn bu blmelere girmesi nlenir.
Ex q
Balca Uygulamalar: Transformatrler, kondansatrler, elektronik paralar Uygulama alanlar: ZON 1 ve ZON 2
ATEX
Toz Koruma Tipleri
Genelde gaz ortamlarnda uygulanan koruma tipleri toz ortam iin aynen geerlidir. Yalnz etiketlerde D harfi ile toza kar korunduklar belirtilir.
Muhafazal koruma Kendinden Emniyetli
Ex tD Basnla koruma
Ex pD
Ex mD
ATEX
Muhafazal koruma Ex tD
Muhafazal koruma Protecton by enclosure
Aletin gaz girmesi istenmeyen blmeleri kuvars kumu veya tozu ile doldurularak patlayc gaz veya buharn bu blmelere girmesi nlenir. Minimum IP 66
Ex tD
Balca Uygulamalar: Kablo balant kutular (klemens kutusu) ve aydnlatma amatrlerinde balant kutusu Uygulama alanlar: ZON 20, ZON 21 ve Zon 22
ATEX
Etiketleme
E e II T6
rnn Avrupa Elektroteknik Standartlar Komitesi (CENELEC) standardlarna uygun olarak sertifika aldn gsterir T-Klassifizierung T6 aletin yzeyde erie bilecegi azami s 85 derece.
Standard alma ortam ss -20C to +40C
Donanm Grubu II bu rnn btn gaz grublarnda Kulana bileceini gsterir (IIA, IIB, IIC)
ATEX
Etiketleme
e II T6
rnn Avrupa Elektroteknik Standartlar Komitesi (CENELEC) standardlarna uygun olarak sertifika aldn gsterir Is snf T6 aletin yzeyde eriebilecegi azami s 85 derece.
Standard alma ortam ss -20C to +40C
Donanm Grubu II bu rnn btn gaz grublarnda Kulanabileceini gsterir (IIA, IIB, IIC)
ATEX
Etiketleme
Yeni ynetmelie gre etiketleme
Notfcation Body Onaylayan kurulu 0123 TV Sd Patlama ortam snflandrlmas Gaz ortam: II 2G Ex e IIB T5 reticinin ismi ve iletiim bilgileri
Donanm grubu II, Kategori 2G(Zon 1,G=Gaz), Ex e arttrlm gvenlik IIB patlama grubu, T5 s snf Donanm grubu II, Kategori 2D(Zon 21, D=Toz), tD muhafazal koruma T100C yzeydeki azami s
rn kodu
Rose Ex
rn yelpazesi
Ex e / Ex ia Klemens ve balant kutusu Ex II 2G Ex II 2D Ex e / Ex ia Kontrol panosu Ex II 2G Ex II 2D
Ex Kablo rakorlar
Ex El tipi muhafaza
Rose Ex
Klemens ve balant kutular
Kutu materyalleri: Aluminium Polyester Paslanmaz elik
Rose Ex
Ex d
Kutu materyelleri Aluminium Paslanmaz elik (Dkm)
Rose Ex
El tipi muhafaza
Ex uygulamalar iin el tipi Exproof muhafaza