1.

Atom ve Elektrik:
*Demokrit (M.. 460-370); Bu day n blnerek una dn mesi, byk kum taneciklerinin ufalanmas n , hatta en saf madde olan alt n n bile a nmas n gryor, yleyse atom; maddelerin blnemeyen en kk birimi olmal d r, diyordu. *Elektrik yk ilk kez antik dnem insanlar taraf ndan a a reinesinin fosille mesiyle olu an kehribar n ipek ya da yne srtld nde kk cisimleri ekmesi ile gzlemlenip belirlenmi tir. Ayn olay siz de plastik bir tara sa n za srtt nzde tara n sa n z ekmesinden anlayabilirsiniz.

*1807-1808 y l nda ngiliz Kimyac Davy, baz bile iklerin elektrik enerjisiyle bile enlerine ayr t grd.

*Bu olay elektrik enerjisinin kimyasal de i imi gerekle tirdi ini gsteriyordu. Elektrik enerjisi ile, kimyasal tepkimelerin olu umunu sa layan dzeneklere, elektrolitik pil; bu olaya da elektroliz denir. *Asit, baz ve tuzlar s v halde ya da zeltileri elektrik ak m n iletirler. Elektrik ak m n ileten bu s v lara elektrolit denir. *Elektri i ileten metallere elektrot denir. *Elektrolit maddelerden, elektrik ak m geirilirse elektrolit iindeki katyonlar indirgenerek katot elektrotunda, anyonlar ykseltgenerek anot elektrotunda toplan rlar.

*19.yz y l n ba lar nda Dalton; atomu

krecikler olarak tan mlam t r.

blnemez kat

Faraday' n Elektroliz Deneyi ve Atom Alt Parac klar *Faraday( Michael_Faraday ) yapt deneylerde,katotta belli bir miktar madde biriktirmek iin gerekli elektrik yk miktar n n her zaman sabit bir de ere veya bu sabit de erin basit katlar na e it oldu unu gzlemledi. *Hg(ClO4)2 ve Hg(NO3)2 zeltilerinden haz rlanan kaplardan ayn miktarda elektrik ak m geirildi inde elektrotlarda ayn miktar Hg birikmesine neden oldu unu gzlemledi. *Ayn elektrik ak m n Hg2(ClO4)2 zeltisinden geirdi inde daha nce katotlarda elde etti i Hg miktar n n iki kat miktarda Hg elde etti ini gzlemledi. 1- Faraday,ayn miktar elektrik yk geirilerek elde edilen element ktleleri o elementlerin atom ktlelerine oranland nda sabit tam say elde edildi ini buldu. *Elektrik yklerinin parac klar halinde ta nd ve elektri in taneciklerden olu tu u sonucuna vard . *Atomlar n elektrik yklerini ta yabildi ine gre bu taneciklerin atomlarda bulunmas gerekti ini belirtti. Faraday, elektrik ile kimyasal de i me aras ndaki matematiksel ili kiyi ilk bulan ki idir. 2- Elektroliz deneyinde devreden geen yk miktar ile elektrotlarda toplanan madde miktar n n do ru orant l oldu u gzlenir. ( Devreden 1 mol elektron geirildi inde, anotta ve katotta 1 e de er gram madde toplan r. 3-Bir devreden 96500 coulomb'luk yk geirildi inde ( 1 mol elektron geti inde olu an yk miktar ) elektrotlarda 1 e de er gr madde olu ur

ELEKTRONUN KE F :
*Dalton'un atom teorisinde ve daha nceki atom teorilerinde atom maddenin en kk parac olarak kabul edildi .Elektroliz deneylerinden sonra bu d ncelerde de i iklik meydana gelmi tir.Humphry Davy elektrik ak m kullanarak bile ikleri ayr t rmay ba arm sodyum,stransyum,ve baryum elementlerini saf olarak elde etmi tir.Davy, elementlerin elektriksel ekim kuvvetlerinin etkisi ile bir araya gelerek bile ik olu turduklar sonucuna ula m t r. *George Stoney Faraday' n( al malar na dayanarak atomlarda elektrik ykl birimlerin varl ndan sz etmi bunlara elektron ad verilmesini nermi tir. *Elektronlar n varl na dair ilk kan t William Crooks taraf ndan ortaya konuldu.Crooks olu turdu u tpte elektrotlar aras na yksek gerilim uygulayarak tpn eperlerini sar -ye il renkte nlar n ayd nlatt n gzledi. Tpn orta s na yerle tirdi i bir cismin glgesinin tpn sonunda grlmesinin sebebini tpn iinde olu an nlar n varl ndan kaynakland n belirtti. Bu nlar katot nlar olarak bilinir. Crooksun olu turdu u bu tpe katot n tp denir *Katot nlar ,tpn iine konulan gaz n ve elektrotlar n yap ld cismin zelliklerine ba l de ildir

caslaner

Elektronun Ktlesi ve Yknn Bulunmas *Julius Plucker,katot tpnde m knat sla katot nlar n n yn de i tirmelerini ve davran lar n ilk izleyen bilim adam d r. *19.yzy l n son y llar nda katot nlar ayr nt l olarak incelendi.Birok bilim adam n n deneyleri sonucunda katot nlar n n h zla hareket eden eksi ykl parac klar oldu u ortaya kt ve bu parac klar daha sonra Stoneyin nerdi i gibi elektron ad verildi. * Thomson ( J.J._Thomson ), Pluckerin ( deneyini kullanarak havas tamamen bo alt lm tple yapt deneylerde nce elektrik alan nda n sapmas n daha sonra ma netik alanda n sapmas n gzlemi tir. *Her iki alandaki sapmalar n birbirini yok etmelerini sa layacak ekilde tpe hem magnetik alan ,hem de elektrik alan uygulayarak sapmadan bir do ru boyunca ilerlemesini sa lam t r. *Katot nlar bir elektrik alan iinde yada magnetik alan iinde normal do rusal yollar ndan saparlar. Bu sapman n a s : *Tanecik yk ile do ru orant l d r.Yk byk olan tanecik az yk ta yan tanecikten daha ok sapar. *Tanecik ktlesi ile ters orant l d r.Ktlesi byk olan tanecik kk olandan daha az sapar. Bundan dolay ykn ktleye oran bir elektrik alan iinde elektronlar n do rusal yoldan ne kadar sapaca n belirler. *Elektronlar magnetik bir alan iinde de sapma gsterirler.Fakat bu durumda sapman yn ,uygulanan magnetik alana dik yndedir. *Katot nlar n n elektrik ve magnetik alanlar iindeki sapmalar n inceleyen Joseph T. Thomson , 1897de bir elektronun yk de erini hesaplad . (e/m=-1,7588.108 coul/g) *Katot nlar negatif ykl taneciklerin, bir sa ana d r. *Gaz n cinsi ne olursa olsun yay lan ayn d r. n n zellikleri

Millikan n Ya Damlas Deneyi:

*Elektron yknn do ru olarak lm ilk defa 1908 y l nda Robert A. Millikan taraf ndan yap ld .Milikan n deneyinde x- nlar etkisi ile havay olu turan molekllerden elektronlar kopar l r.Bu elektronlar serbest d meye b rak lan kk ya damlac klar taraf ndan yakalan r ve ya damlac klar negatif ykle yklenirler.Bu ya damlac klar z t ykle yklenmi iki yatay levha aras ndan geirilirler.Ya damlac klar n n ktleleri ya n z ktlesi ve damlac n hacmi yard m ile hesaplan r(havan n srtnmesi hesaplamada dikkate al narak yap l r). Yatay levhalara elektrik ak m uyguland nda negatif ykl damlac k pozitif ykl levhaya do ru ekilece inden damlac n d h z de i ir.Bu ko ullar alt nda d h z llerek damlac n yk hesaplanabilir. *Bu hesaplama,damlac a etki eden yerekimi kuvveti ile damlan n d me h z n yava lat p durduran elektrik alan birbirine e itlenerek bulunur. E.q=m.g E=Elektrik alan iddeti q=Damlac k zerindeki elektrik yk m=Damlac n ktlesi

g=Yer ekim ivmesi *Ya damlac klar aras nda negatif ykl tanecikler, kendi a rl klar ile yere do ru d meyip st taraftaki pozitif kutup taraf ndan ekildikleri iin ask da kalm lard r. Mikroskopla damlac klar n hareketi gzlenmi ve uygulanan elektriksel ekim kuvveti gz nne al narak, damlac klar n q yknn daima q = nx1,602.10 Coulomb oldu u bulunmu tur. Burada n 1,2,3,gibi tam say lard r. O halde elektrik yk birimi 1,602.10 coulomb olmal d r. Bugn elektronun bilinen yk bu de ere olduka yak n -19 olan -1.6018.10 Cdur.
-19 -19

*Katot nlar n olu turan tanecikler, hem maddenin ve hem de elektri in ortak elektronlar d r.

caslaner

*Elektronun e/m oran n n -1.6022.10 C oldu undan bahsetmi tik. .Elektronlar n durgunluk an ndaki ktlesini bulmak iin elektronun yk e/m de yerine konursa m ktlesi 9,107.10 g olarak bulunur .Bu de er hidrojen iyonunun (protonun) ktlesinin 1/1836sidir.
-28

-19

Atomun Proton Say lar n n Deneysel Olarak Belirlenmesi

Atomda Elektronun Yk ile Pozitif Ykler Aras ndaki ili kisi:

y y y

y y y y

Katot nlar incelenirken, dzene in iinden anota do ru da nlar n yay ld grld (1886). Katot nlar tp iinde yol al rken, arpt klar atom ya da molekllerden elektron kopar rlar. Bu elektron sa ana n n olu turdu u bu pozitif iyonlar, katot ynne geerler. Tpn ortas ndan kanallar a larak grlebildi inden dolay bu nlara kanal nlar ya da pozitif nlar denilmi tir. Kanal nlar , katot nlar n n tam tersi ynde hareket ettiklerine gre, bu nlar zerine yap lan al malar daha k sa srede tamamland . 1898 de Alman fiziki W. Wien, kanal nlar n n pozitif elektrik ykl oldu unu grd. Kanal nlar n n yk/ ktle oran n kabaca hesaplad . Bu oran tpteki gaz n cinsine gre de i iyordu. Bunun sebebi; tpte bulunan gaz n cinsine gre farkl iyonlar n olu mas yd . Pozitif nlarla ilgili sonu al c al malar 1906 y l nda Thomson a klad . Buna gre; Tp iersine H2 gaz konuldu unda yk/ktle oran : 9.5791.104 coul/g pozitif ykl taneciklerin olu tu u grlyordu. Elektronunu kaybetmi olan bu en kk hidrojen taneci ine, proton ad verildi. Protonun yk elektronun yk ile e it ama z t i aretlidir. Yk yerine, pozitif elektronun yk konuldu unda; Buna gre, protonun ktlesi ise, bir elektronun ktlesinin yakla k 1840 oldu u grlm oldu.

X- nlar : 1895 Prof. Rntgen katot nlar n n etkilerini ara t r rken buldu u ancak ne oldu unu anlayamad iin x- nlar demi tir. y ekirde e en yak n enerji dzeyindeki elektrona, h zl elektronlar arpt nda (katot nlar ), bu elektronlar yerinden oynar ve st enerji dzeyine s rar. Bo alan bu yere st enerji dzeyinden bir elektron iner. y Bu s rada ortaya bir enerji yay l r bu enerjiye xmas diyoruz. Ya da ekirde e en yak n i elektronlar n uyar lm durumdan, temel enerji duruma inerken ortama sald klar yksek enerjil nlard r. y X nlar ; 1. Yksek enerjili (frekansl ) (3.10 10 cm/sn h zla) 2. Manyetik ve elektriksel alanda sapmazlar.( Elektro manyetik) 3. Grnmez 4. Giricili i ok yksek nlard r. y MOSELEY DENEYLER : y x- nlar zerine al malar yapan Mosoley, anottaki metal de i tike, olu an x- n n frekans n n da de i ti ini, her elementin kendine zg bir x- n yayd n grd. Ancak anotta bulunan metalin x- nlar vere bilmesi iin, anota gelen elektronlar n belli bir h zla arp mas gerekmektedir. y Ayr ca bu h z da her metal iin farkl farkl yd . Metalden kan x- nlar , o metale zg bir x- n serisi veriyor, her serinin de kendine zg bir frekans bulunuyordu. Bu seriler K,L,M,N serisi olarak bilinir. Atom numaras 30 a kadar olan elementlerde yaln zca K serisi vard ,daha sonrakilerde L, a r metallerde de M serisi gzleniyor. y Moseley; K ile L aras ndaki enerji fark n n, L ile M aras ndaki fark ndan byk oldu unu gsterdi. Ayr ca moseley, periyodik tabloda alminyumdan alt na kadar 38 elementin, x- nlar tayf n inceledi. Bu incelemeler 1932 ye kadar uranyuma kadar uzat ld . Atom a rl artt ka, yay lan x- nlar n n da frekans n n artt zleniyordu. Ancak, kullan lan elementinin atom a rl n n, onlar n kartt klar x- nlar frekanslar n n kare kk aras nda bir grafik izildi inde baz sapmalar n

caslaner

y y

y y
y

oldu unu grd. O zamana kadar, elementlerin kimyasal zelliklerinin, atom a rl klar yla de i ti i d nlyordu. Moseley, atom a rl yerine ekirdek yk al nd nda bu sapmalar n ortadan kalkt n grd. Moseley yapt deneylerde; Moseley; X- nlar tayflar na dayanarak, atom numaralar n do ru olarak hesaplamay ba arm t r. Moseley; Kimyasal de i melerde, ekirdek yknn korundu unu ispatlam t r. Moseley; Elemente kimyasal zelli ini kazand ran taneci inde ekirdek yk nn oldu unu ispatlad . Moseley; ekirdek ykne, atom numaras dedi. Moseley; Ntral atomlarda ekirdek yk , elektron say s na e ittir.
Moseley; o gne kadar periyodik tabloda eksik olan elementlerin atom numaralar n tespit etmi tir.

y PROTON: Moseley, X- nlar tayflar na dayanarak, atom numaralar n do ru olarak hesaplamay ba arm t r. Moseleyin deneyi yukar da a k biimde verilmi tir.Moseley, atomun ekirde inde bulunan bu + ykl taneciklere proton ad n vermi tir. y Atom numaras olarak bilinir. y ekirdek ykn belirler. y Atoma kimyasal zelli ini kazand ran taneciklerdir. y Ntr atomlarda proton say s na e ittir. y y

y NTRON: y Atomun toplam ktlesini a klaya bilmek iin 1920 de Ernest Rutherford atomda yksz bir taneci in var oldu unu savundu. Bu tanecikler yksz olduklar iin onu incelemek ve tan mlamak zordu. y 1932 de James Chadwick, ntronun varl n kan tlayan al malar n yay nlad . Chadwick, atom ktlesi kk olan baz elementleri alfa tanecikleriyle bombard man edildi inde ktlesinin protona ok yak n ama yksz taneciklerin f rlat ld n grd. y 4 Be + 2He 6C + 0n y Ntron; elektrik ve manyetik alanda sapmayan ve giricili i ok yksek olan bir taneciktir. ekirdek d nda ntron karars zd r. Yar mr 12,8 dakika olan bir beta mas yapar. 01n 11p + -10 NTRON: y Atomun ekirde inde bulunan yksz taneciklere ntron denilmi tir. y Atoma kimyasal zelli ini etki etmezler. y Atomun fiziksel yap s na etki ederler. y Kararl atomlarda proton say s na e it ya da daha fazlad r. y ekirdek d nda ok karars zd rlar. y

1897 y l nda Joseph John Thomson, katot nlar yla yapt deneylerde, yksek voltaj uygulanan katot nlar n n, negatif kutup taraf ndan iletildi ini ve pozitif kutba do ru ekildi ini belirledi. Bu deney sonucuna gre, katot nlar negatif olmal yd . Negatif ykl bu taneciklere elektron denildi. Thomson, yapm oldu u deneyler sonucuna gre elektronun ykn ve ktlesini hesaplayamam , ancak yk/ktle oran n hesaplam t r. Elektronun ktlesi ok kk oldu una gre, atomun ktlesi pozitif yke ba l olmal yd . yle ise atomun hacminin byk blmn pozitif yk olu turmal yd . Ona gre atom; ap yakla k 10-8 cm olan, ii dolu, ok kk kreciklerdi. Bu kreci in ana gvdesi, pozitif yklerden olu uyor, elektronlar ise dzenli bir ekilde bu kreci in iinde da lm t . Thomson yapm oldu u deneylerin sonucuna gre; Atom, yar ap 10-8 cm olan ii dolu, ntr, kreciklerdir. Pozitif ykler, bu kreci in gvdesini olu turmaktad r. Bu kre iersinde elektronlar, kararl bir elektrostatik dzen olu turacak ekilde da lm lard r. Bu da l m, zmn kek iinde da l m na benzetilmi tir. zmler (-) ykl elektronlar , kekin hamur k sm da (+) yk temsil etmektedir. Atomlarda pozitif yk say s kadar negatif yk vard r. Dolay s yla atomlar ntrdr. Elektronlar n ktlesi, atomun ktlesi yan nda ihmal edile bilecek kadar kktr. Atomun a rl n byk lde pozitif ykler te kil etmektedir. Thomson Atom Modelinin yanl lar : Bu gn biliyoruz ki atomlar n gvdesi, pozitif ykl taneciklerden olu mamaktad r. Elektronlar atom zerinde rastgele da lmam lard r. Ntron hakk nda bilgi yoktur.

y y y y

Ruterford Atom Modeli

Thomson Atom Modeli :

caslaner

1911 y l nda Rutherford, radyoaktif maddeden elde etti i +2 ykl alfa taneciklerini, ok ince metal yaprak zerine gndermi tir. Bu nlar n ok byk bir k sm n n sapmadan, az bir k sm n n ise saparak metal yapraktan geti ini ok az bir k sm n n ise geriye yans d n saptam t r. Rutherford, Thomson atom modeliyle bu sonular a klayamam t r. Atom homojen bir yap da olsayd , btn a parac klar n n levhay gemesi veya gememesi gerekirdi. Bu taneciklerin baz lar n n ok az sapmas veya geri dnmesi, atom iinde (+) ykl iyonlar n gemesini zorla t ran bir blmn varl n gsterdi. Bu nedenle Rutherford, atomda pozitif ykn ve ktlenin atom merkezinde ok kk hacimde topland n d nd ve bu blme ekirdek ad n verdi. Deney s ras nda sapan veya geri dnen taneciklerinin ekirde e ok yak n gelen veya tam ekirdek zerine isabet eden tanecikler oldu unu belirtti. Belli bir a dan sa lan alfa taneciklerinin say s Da t c levhan n kal nl ile ve ekirdek yknn karesiyle do ru orant l . Taneciklerin h z n n drdnc kuvvetiyle ters orant l d r. Rutherfort a gre: y Atomda pozitif yk ve ktle, atom merkezinde ekirdek olarak y adland r lan ok kk bir hacimde toplanm t r. y Atomun ap 10-8 cm, ekirde in yar ap 10-12 - 1013 cm y civar ndad r. Atomun ap , ekirde in ap n n yakla k 105 ve y 10 6 civar ndad r. Bu da gsteriyor ki atomun nemli bir k sm bo luklardan olu maktad r. y ekirdekteki pozitif yk miktar bir elementin btn atomlar iin ayn ve di er atomlar nkinden farkl d r. Pozitif yk say s atom ktlesinin yakla k yar s na e ittir. Yani ktleye etki eden ba ka bir tanecikte vard r. Ancak bu gn ntron olarak bildi imiz bu yksz tanecikleri Ruterford un rencisi olan Chadwick ke fetti. y Atomlar n ntrl n sa lamak zere, proton say s na e it say da elektron, ekirdek etraf nda bulunur. y Atom hacminin byk bir blm, ok h zl hareket eden elektronlar taraf ndan doldurulur. y y Rutherfort un eksiklikleri: Rutherford modeli atomdaki elektronlar n hareketlerini a klayamad gibi elektronlar n niin ekirdek zerine d medikleri sorusunu da yan tlayamamaktad r. Daha sonraki y llarda Chadwick, atom ekirde inde ntron denilen yksz bir taneci in varl n saptam t r. Bu ekilde, atomun temel tanecikten olu tu u anla lm t r. Daha sonraki y llarda atomda, proton, ntron ve elektronun yan s ra ok say da taneci in bulundu u anla lm t r. Ancak atomlar n davran lar n proton, ntron ve elektron say lar belirler.

Elektro Manyetik I malar:

y Elektromanyetik malar , atomlardan e itli ekillerde ortaya kan enerji trleri ve bunlar n yay lma ekillerine verilen add r. Bu malar maddelerin yap lar n anlamam zda ok nemli bir yere sahiptirler. Tek bir dalga boyuna sahip a, tek renkli anlam na gelen monogromatik k denir. Dalga boylar farkl nlardan olu an a, ok renkli anlam na gelen polikromatik k denir. I k grnen ya da grnemeyen, farkl frekanslarda bile enleri olan bir enerji biimidir. Yukar daki ekilde grld gibi, insan gz ancak bu n ok k s tl bir k sm n gre bilmektedir. nsan gz, dalga boyu; 4.10-5 cm ila 7,5 .10-5 cm aras ndaki grebilir. I n bu blgesine Grnr Blge diyoruz. Grnr blge na beyaz k diyoruz. Beyaz k bir prizmadan geirildi inde (400 nm- 760 nm) mordan-k rm z ya do ru de i en e itli renklere ayr l r( Mor-MaviYe il-sar-truncu-k rm z ). Renkler aras nda k rm z en uzun dalga boylu, en d k frekans; mor en k sa dalga boylu en yksek frekansa sahiptir. Bu man n, ierdi i farkl dalga boylu ve farkl frekansl , bile enlerine ayr lmas na, spektrum ya da tayf denir. Btn frekanslar kapsayan elektromanyetik k dizisine, elektromanyetik dalga spektrumu ya da k spektrumu denir. Madde ile elektromanyetik man n etkile imini inceleyen bilim dal na spektroskopi denir. Spektroskopi genellikle kullan lan elektromanyetik n m n bulundu u blgeye gre isimlendirilirler. Dalga boylar n n durumuna gre spektrumlar, bykten k e do ru;

y y

y y

Radyo, televizyon,Radar,Mikrodalga,IR,Grnr,Mor tesi,X nlar , nlar d r. Bir dalga boyundan di erine gei in srekli oldu u spektrumlara srekli spektrum denir. Mesela, beyaz k bir prizmadan geirilip dalga boylar na gre ayr l rsa, srekli spektrum elde edilir. Ancak beyaz k bir He gaz ndan geirildikten sonra prizmadan geirilirse, elde edilen spektrumda belirli frekanslarda belli say da karanl k izgiler grlr. Bu izginin yeri ve say s n iinden geti i maddenin yap s na ba l d r. Bu sayede maddeyi tan r ve di erlerinden ay r r z. Spektrumun belli blgelerinde siyah izgilerin grlmesi, maddenin ancak belirli enerjideki nlar so urdu u anlam na gelir. Bu tip spektrumlara so urma spektrumlar denir ki bu sayede maddeleri bir birlerinden ay rm oluruz. y Spektrumu incelenmek istenen gaz, k verebilecek s cakl a kadar s t l p gaz n verdi i k bir prizmadan geirilirse, elde edilen spektrumda belli blgelerin siyah oldu u ve yaln zca so urma spektrumundaki siyah izgiler yerine renkli izgilerin oldu u grlr. O halde k zd r lan gazlar da kendilerine zg k yaymaktad rlar. Bu tr spektruma da ma spektrumu denir. y So urma ve ma spektrumlar kesikli oldu u iin bunlara izgi spektrumlar denir.

caslaner

Elektro Manyetik I malarda Kullan lan Baz kavramlar Spektrumun bu blgesine, infredat n mlar olarak ta isimlendirilir. K z l tesi dalgalar n kayna molekllerin titre im hareketleridir. Yak n infrared; grnen blge n m n n dalga boyuna ok yak n, uzak infrared ise mikrodalgalar blgesine yak n olan k s md r.Uzak infrared dalgalar , s sal zelli e sahiptir. ok k sa yak n infrerad dalgalar , hi s cak de ildirler. Bu k sa dalga boylar , TV uzaktan kumanda sistemlerinde kullan lmaktad r. 4. GRNR BLGE I IK DALGALARI: I k, grnen veya grnmeyen, farkl frekanslarda bile enleri olan bir enerji biimidir. nsan gz, dalga boyu ; 4.10-5 cm ila 7,5 .10-5 cm aras ndaki grebilir. Grnr nlar n kayna atomun en d elektronlar n n yer de i tirmesidir. Bir man n, ierdi i farkl frekansl (dalga boylu) bile enlerine ayr lmas na, tayf ( spektrum) denir. Grnr k dalgalar , elektro manyetik dalgan n sadece plak gzle grle bilen k sm na kar l k gelir. Cam prizmadan geirilen, gne (beyaz k), renkli bir gk ku a grnts olu turur. Buradaki her bir renk farkl bir dalga boyuna kar l k gelir. K rm z rengin dalga boyu en byk, mor n dalga boyu da en k sad r. 5. ULTRAV OLE (MOR TES ) DALGALARI: Mor tesi( ultraviole UV) grnr blgeden daha k sa dalga boylar na sahiptirler. Bu dalgalar her ne kadar insan gzyle grnmeseler bile, e ek ar s gibi baz bcekler taraf ndan grlr. Bu nlar n kayna , atomda i elektronlar n yer de i tirmesidir. Yak n mor tesi (NUV); grnen blgeye yak n, A r mor tesi (ekstrem); x- nlar na yak n blgelere kar l k gelir. Uzak mor tesi(FUV); arada kalan k s md r. UV klar insan vcudu iin zararl d r. Ancak, Gne ten gelen UV nlar n n byk bir k sm atmosfer taraf nda absorbe edilmektedir. 6. X-I INLARI I n dalga boyu azald ka, enerjileri artmaktad r. Xnlar n n dalga boylar ok kk ve frekanslar ok byk oldu undan, dalga zelli inden daha ok tanecik zelli i gstermektedir. Kayna , atomun en i k sm ndaki elektronlar n yer de i tirmesiyle olu ur. Kemikler ve di lerin yo unlu u derimizden daha fazla oldu u iin, x- nlar n derinin so urdu undan daha fazla so urmaktad r. Bu sebeple deri bu tamamen geirirken, kemikler ve di ler o unu so urdu u iin, film zerine kemik ve di lerin sileti d er. Metaller ise x- nlar n daha fazla so urdu u iin, di iersinde bulunan dolgu maddesi de rahatl kla grlr. 7. GAMA I INLARI: Gama nlar , elektromanyetik spektrumun en fazla enerjiye sahip oldu u blgesine ve en k sa dalgaboyuna sahip oldu u k sm na kar l k gelen blgesidir. Bu dalgalar, radyo aktif atomlar veya nkleer patlamalar sonucu olu maktad r. Gama nlar , n en enerjik biimine sahip olup evrenin en s cak blgeleri taraf ndan retilmektedir. Ayr ca uzaydaki, radyo aktif bozunmalardan dolay olu maktad r.

y y y y y y

DALGA BOYU ( ): ki tepe noktas aras ndaki mesafedir. FREKANS ( ): Bir saniyede belirli bir noktadan geen dalga say s d r. HIZ: Dalga boyu ( ) ile frekans n ( ) arp m na e ittir C = . = I k H z = 3.10 8 m/s GENL K: Elektrik vektrn en uzun oldu u uzakl kt r. FOTON: I n parac k teoremine gre, elektromanyetik man n da en kk birimi fotondur. Fotonlar n ktlesiz oldu u ve bo lukta k h z nda enerji paketleri eklinde yay ld kabul edilir. Made ile n aras ndaki ili kileri inceleyen Max Planck; 1900 y l nda, elektro manyatik dalgan n enerjisini, E=h. eklinde ifade etti. Burada h=planck sabiti olup; h=6,547.10-27 erg.sn dir.

ELEKTRO MANYET K I IMA TRLER : 1. RADYO DALGALARI: Radyo dalgalar , elektro manyetik spektrumun en uzun dalga boyuna sahiptir. Altarnatif ak m kaynaklar yla elde edilirler. Evlerimizde televizyon zerinde bulunan anten, televizyon istasyonundan yay lan sinyali elektro manyetik dalga biiminde almaktad r. Al nan bu dalga TV deki grnt cihaz taraf ndan i lenerek kar m za grnt olarak kmaktad r. Cep telefonlar nda da bilgi ileti imi iin, bilgi materyallerini ta yan radyo dalgalar d r. Bu dalgalar n dalga boylar , TV ve FM in sahip oldu u dalga boylar ndan daha kktr. 2. M KRO DALGALAR: Mikro dalgalar, cm mertebesinde lle bilen dalga boylar na sahiptir. Mikro dalgalar n kayna molekllerin dnme hareketleridir. Mikro dalgalar, mikrodalga f r n nda bulunan yiyeceklerimizi s tan dalgalard r. Bu dalgalar, atom ve molekllerle etkile erek onlar n hareketlerinde meydana getirdikleri srtnme nedeniyle, ortaya s enerjisinin kmas na neden olmaktad r. Bu ekilde mikro dalgaya maruz kalan maddeler s nmaktad rlar. K sa dalga boylar na kar l k gelen mikrodalgalar, radar sistemlerin dede kullan lmaktad r. Ayr ca telefon ve bilgisayar verilerini bir ehirden ba ka bir ehre intikal etmek iinde kullan lmaktad r. 3. KIRMIZI ALTI BLGE(KIZIL TES ):

caslaner

Gama nlar , canl hcrelerini ldre bilir. Bu zelli i t pta, kanserli hcreleri ldrmek iin tedavi amal kullan lmaktad r Hidrojen atom spektrumu:

de bulunan elektron en d k enerjiye sahiptir. ekirdekten uzakla ld nda atomun yar ap ve o kabukta bulunan elektron enerjisi artar. Hidrojen atomunda her hangi bir enerji dzeyinin enerjisi; E= -313,6/ n2 dir. 3. Kararl bir atom d k enerjilidir ve bu hale temel hal denir. Atomlar bir elektrik ve ya bek alevi ile s t ld nda, elektronlar enerji absorblayarak, daha yksek enerji dzeyine karlar. Bu tr atomlara uyar lm haldedir. 4. Bir elektron yksek enerji dzeyinden daha d k bir enerji dzeyine geti inde belli miktarda enerji yay nlan r. Yksek enerji dzeyi ile d k enerji dzeyi aras ndaki fark bir k kuantumu halinde yay nlar. Yay lan enerji; E=h eklinde ifade edilir. ( E= Eyksek - Ed k= h ) 5. Enerji dzeyleri ekirdek etraf nda belirli yar apl dairesel yrngelerdir. Elektronlar bu yrngelerde dairesel olarak hareket ederler. Dairesel yrnge zerinde hareket eden her tanecik gibi elektronunda bir a sal momentumu vard r (m.v.r). Bu da nh/2 nin katlar kadard r. m= Elektronun ktlesi v=Elektronun h z r=Dairesel yrngenin yar ap n=Yrnge numaras (Kuvantum Say s ) h=Planch sabiti Bohr hidrojenin ekirde inin ktlesini, 1,67 . 10-24 g ; ap , 10 -15 cm; yk 1,6.10-19 coulomb olarak, Elektronlar n .yrngedeki h z n da 2200 km/sn olarak hesaplad . Bohr modeli kullan larak; H, He+,Li+2,Be+3 gibi tek elektronlu sistemler incelenebilir. Hidrojen atomunun yrngelerinin enerjilerini a a daki ba nt ile hesaplaya biliriz.

Hidrojen atomlar n n grnr blgedeki tayflar n inceleyen Balmer(1885); izgilerin frekanslar n ( ) ve say s n (a-b) aras nda; Frekans (V)= R ns2 1 nb 1 2 R= Raydberg sabiti = 3,29 .1015 sn-1 nb= Elektronun ba lang enerji dzeyini gstermektedir. (burada nb=2,3,4,5 gibi sabit say lar) ns= Elektronun son enerji dzeyini gstermektedir. (Balmer serisinde ns=2) Ad Lyman Balmer Paschen Brackett Pfun ns 1 2 2 4 5 ns 2,3,4,5 3,4,5 4,5,6 5,6,7 6,7,8 Tayf Blgesi Mor tesi Grnr K z ltesi K z ltesi K z ltesi

Bohr Atom Modeli: Hidrojen atomunun tayf n inceleyen Danimarkal fiziki Niels BOHR; Rutherfor un atom modeliyle yeni bulu lar n eli kilerine son vermek iin 1913 y l nda yeni bir atom modeli nerdi. Rutherford a gre atom, hemen-hemen btn ktlenin topland + ykl bir ekirdek, ve bu + yk evresinde dola an elektronlardan olu maktad r. Ancak Rutherford un modeli baz ynlerden yetersiz kalmaktad r. En nemli eksikli i, elektronlar n ekirdek etraf nda enerjisini kaybetmeden nas l dnd nn a klanamamas yd . Bohr, tamda bu noktadan yola karak teorisini a klad . Bohr gre: 1. Hidrojen atomunun elektronu sadece belli kresel yrngelerde buluna bilir. Bu yrngelere; enerji dzeyleri ve ya kabuklar denir. Kabuklar n ortak merkezi ekirdek olup, her kabuk K,L,M,N,O gibi bir harf ve ya 1,2,3,4,5..gibi bir n de eri ile belirlenir. 2. Her yrngenin belli bir enerjisi vard r. ekirde e en yak n olan K yrngesin

En = -313,6* Z2\ n2 Kkal/mol

Burada Z=Atom numaras , n=yrnge numaras d r. E1= - 313,6 Kkal/mol Elektron bir yrngeden ba ka bir yrngeye indi inde, ortaya kan enerji de a a daki ba nt yla hesaplan r . E= Eyksek - Ed k= h RNEK : Uyar lm hidrojen atomlar nda, elektronun 6. Enerji dzeyinden 2. Enerji dzeyine inerken yay nlanan fotonlar n enerjisi ka k.cal/mol dr? Bu n dalga boyunu hesaplay n z? (h= 9,54 .10-14 k.cal/mol) Kuantum Hipotezi: ok elektronlu atomlar n her enerji dzeyinde, 2n2 kadar elektron buluna bilece ini atom spektrumlar gsteriyordu. Gene atom ya da iyon spektrumlar n n yrngelerin yar lmalara u rad n gsteridi. Bohr, atom teorisinde izgisel yrngelerden bahsetmi , bu durum elektron da l m hidrojene benzeyen atomlar iin do ru ancak ok

caslaner

elektronlu sistemler iin istenilen neticeyi vermiyordu. Enerji seviyesindeki bu yar lmalar a klamak zere A.Sommerfeld, her enerji dzeyinde dairesel yrngelerle beraber, eliptik yrngelerinde ola bilece ini ne srerek Bohr Atom Teorisini geli tirmek istedi. Bohr-Sommerfeld kuram denilen bu al malara gre, elipsel yrngelerin say s Ba Kuvant Say s na e itti. Ancak bu al malar da atomun yap s n a klamakta yetersiz oldu. Bu konuyla ilgili olarak hemen hemen ayn anda, Fransa da de Brogle, Almanya da Schrdinger ve Heisenberg, ngiltere de Dirac bir birlerinden ba ms z ama bir birine benzer 4 farkl al may yapt lar. Louis de Broglie; 1924 y l nda n parac k ya dalga ayr l yerine, bunlar ba da t rd d ncesini ortaya att . Bir fotonun enerjisini = h. (Planck E itli i) Bir maddenin enerjisi=mc2 (Einstin Ba nt s ) De Brogle i te bu 2 e itli i bitle tirdi h. = mc2 Bu e itlikte frekans ekersek; = mc2/h olur. I n dalga boyu= = c/ olarak biliyoruz. Bu e itlikte frekans yerine koyarsak; = h/mc olur. Burada; = n dalga boyu, h=plank sabiti, m= fotonu ktlesi c=fotonun h z Bu ekilde De Broglie gsterdi ini gsterdi. n n hem foton hem de dalga zelli i

Maddenin ikili do as kk taneciklerin ok yksek h zdaki hareketleri s ras nda byk nem ta yordu. K r n m, giri im gibi olaylar n dalga ynn sergiler. yle ise bir prizmadan geirilen elektron demeti t pk k demeti gibi k r n m gstermeliydi. Bu olay C.Davisson - L.Germer elektron k r m n denel olarak gsterdiler.

caslaner