Journal of Language and Linguistic Studies Vol.1, No.

1, April 2005 Yabanc Dil retiminde letiimsel Yeti Tahsin Akta zet Bu aratrmada iletiim kuramnn yabanc dil retimi iin ngrd iletiimsel yeti kavram bilimsel literatrn nda tartld. Bu balamda temel dil becerileri ve bu becerilerin gelitirilmesi sorunu ayrntl olarak incelendi. Ayrca iletiimsel yetinin ilgili yabanc dille birlikte o dilin ait olduu kltrn renilmesini de gerekli kld vurguland. Bu arada yabanc dil retiminde iletiimsel yetinin gelitirilmesine ynelik somut neriler sunuldu. Anahtar Kelimeler:Yabanc dil retimi, iletiim, iletiimsel yeti, dil becerileri, kltr. Abstract In this study, the concept of communicative competence in foreign language teaching has been discussed in the light of the current research literature. In particular, the issue of basic skills development has been investigated in depth. Furthermore, it has been emphasized that the culture of the foreign language needs to be incorporated into the language instruction. Finally, practical suggestions concerning the development of foreign language teaching have been presented. Key Words: Foreign language teaching, communication, communicative ability, language skills, culture. Giri lkemizde yllardan beri tketilen zaman, byk emek ve gayretlere ramen yabanc dil retiminde arzu edilen baarya ulaldn sylemek zor. Yabanc dil retiminde baarszlktan sz edildiinde konuyla ilgili pek ok etken aklmza gelmektedir. Bunlarn arasnda ilk bakta retmenlerin donanm, rencilerin ilgisi, motivasyonu, dersin ileniinde uygulanan yntem, ders ara ve gereleri, renme ortam gibi pek ok etken baary nemli lde etkilemektedir. Biz bu aratrmamzda ad geen unsurlardan sz etmekle birlikte yabanc dil retiminin asl hedefi olan iletiimsel yetinin gelitirilmesi konusunu ele alp bu konuyu modern dilbilimin verileri nda irdelemeye alacaz.Zira bize gre asl sorun gerek ders kitaplarnda gerekse bir ders srecinde temel dil becerilerini de kapsayan iletiimsel yetinin kazandrlmasna ve gelitirilmesine ynelik uygulamalara, deiik stratejilere ve etkinliklere toplu olarak yeterice yer verilmemesinden kaynaklanmaktadr. Bilindii gibi yabanc dil retimi dilbilimsel kuramlarn retime uyguland bir etkinliktir. Bu etkinlik dilbilimin ortaya koyduu bulgularla beslenmekte ve ekil kazanmaktadr. Ersz / Paksoy (1993:191) bu konuyla ilgili grlerini dile getirirken, yabanc dil retim kuramnn ada dilbilim kuramlarndan ve yntemlerinden

90 hi bir zaman ayr dnlemeyeceini vurgulamaktadrlar. Soruna bu adan baktmzda dilbilimin gnmzde artk byk nem kazandn, bir ok bilim dalyla yakndan ilikili olduu gibi dil retimiyle de i ie bulunduunu syleyebiliriz. Dilbilim dili her ynyle, yani ses,vurgu,szck,szdizimi ve anlam alarndan inceleyen ve betimlemeye alan bir bilim dal olarak tanmlanmaktadr (Aksan, 1990:14).Yukarda da belirttiimiz gibi dilbilime dayanan, kaynan ondan alan yabanc dil retimini de bu bilim dalnn ortaya koyduu bulgular ve betimlemeler dorultusunda gerekletirmeliyiz. Ancak o zaman bir baardan sz edebiliriz ve ayn zamanda yaptmz iin bilimsel bir dayana olduu iin daha tutarl ve bilinli hareket etmi oluruz. ada dilbilimin nl kuramclarndan Chomsky retimsel dnml dilbilgisi kuramnda dilin doasn iki kavramla aklamaya almtr. Bunlardan biri Kompetenz (yeti), dieri ise Performanz (edim) kavramlardr. Burada Kompetenz kavramyla bir dilin alt yapsnn, yani bir dil sisteminin insann beyninde veya zihninde nasl ilediini, nasl altn kavramaya, anlamaya yarayan bir mekanizmann olduu, Performanz kavramyla da o dilin gnlk hayatta uygulan, yazl ve szl iletiim ortamlarnda kullanl anlatlmak istenmektedir. Son yllarda bu kavramlarla dilin doasn aklamann yetersiz olduu ve bunun yanna bir de kommunikative Kompetenz dediimiz iletiim yetisi adyla nc bir boyutu eklemenin uygun olaca gr arlk kazanmaktadr (Doye, 1995:162 Demirel, 1990:43). letiimsel yeti, bir dil toplumu ile iletiim kurmak iin gerekli bilgiler ve bunlarn kullanlmas iin gerekli becerilere sahip olma anlamna gelmektedir.Baka bir deyile dildeki gstergelerin deiik ortamlarda, yerinde ve zamannda anlaml olarak kullanlmasn gerektirmektedir. Bu yeti yalnzca dilbilimsel ve toplumbilimsel iletiim ve etkileim kurallarn deil, ayn zamanda iletiim olaylar ile etkileim ilemlerinin balam ve ieriinin temelini oluturan kltrel kurallar ve bilgileri de iermektedir. Yine bu yeti her hangi bir dilin yalnzca dil rgsn bilmeyi gerektirmemektedir. letiimsel yeti belli bir durumda kime ne syleneceini ve onun uygun olarak nasl syleneceini de bilmeyi gerektirmektedir. Gen (2000: 101) bu yetiyle ilgili grlerini yle dile getirmektedir: Bir dili konuma ve anlama becerisi, rencinin kendi kltrnn yan sra rendii yabanc dilin kltrn alglama, anlama abas, rencinin olas konuma durumlarnda belirli yaplara hakim ola bilmesi ve duruma uygun tepki vermesi. Yabanc dil retim yntemlerinden iletiimsel yaklamda hedeflenen ve bir dili bildiriim ihtiyacn karlamaya ynelik bir ortamda ve uygun biimde kullanarak karlkl anlamay salayan yeti. Bu yeti, ancak z ve yaban c kltr, toplum vb. bilgisi ve bak asnn deimesi ile oluur. letiimsel yeti, dilbilimsel yeti ile birlikte dil edinimini gerekle tirir. Gen in de belirttii gibi bu yeti, iletiime katlanlarn ilgili dili kullanabilmeleri ve anlayabilmeleri iin bilmeleri gereken toplumsal ve kltrel bilgilerin edinimini de zorunlu klmaktadr. Bu durum bir yandan bilgi dier yandan da beklentileri kapsamaktadr. yle ki bu yeti, belli konumlarda kim konuabilir, ya da kiminle konuabilir veya konumaz, yahut ta neyi ne zaman, nerede, konuabilir, ne zaman sessiz kalnr, bir kimse kiminle nasl konuabilir (resmi formell ya da gayri resmi informell olarak); ayn ve ayr konum ve rollerdeki kimselerle nasl konuulur; eitli balamlara uygun szel olmayan davranlar, karlkl konumada sz alma yollar ve yntem-

91 leri nelerdir; bilgi nasl istenir veya verilir, nasl ricada bulunulur, yardm ya da ibirlii nasl nerilir veya bunlardan nasl kanlr, emirler nasl verilir, disiplin nasl salanr ve benzeri sz eylem biimlerinin ilgili balamlarda kullanlmasn ngrmektedir. Ksaca, bu yeti iletiime katlanlarn beden dili dediimiz el yz hareketleri gibi szel olmayan davranlar ve iinde yaanlan toplumun kltr ile davran biimlerinin renilmesini de iermektedir (Demircan,1990: 90). Sralamaya altmz bu bilgi ve davranlar kazanmadan insanlar arasnda salkl bir iletiimin kurulmasnn mmkn olamayacan syleyebiliriz. Bunlar iletiimsel yaklamn temel ilkeleri olarak deerlendirebiliriz. Gnmz dilbiliminde bu konularn zerinde nemle durulmakta ve dilin her eyden nce bir iletiim arac olduu, dil retiminde bu aracn dilbilgisi (gramer) boyutunun kendi bana ayr olarak deil de dilin drt temel becerisiyle (dinleme, konuma, okuma, yazma) birlikte sosyokltrel ve pragmatik unsurlar da gz ard edilmeden retilmesi gerektii savunulmaktadr (Neuner, 1995:186, Fanselow/ Felix, 1993:149). Burada ileri srlen gr gnlk yaammzda deiik iletiim ortamlarnda yazl ve szl olarak kullanmak zorunda olduumuz dilin bir btn olarak ele alnp deerlendirilmesi grdr. letiim srasnda belli bir mesaj iletmek iin, birey alc ya da verici konumuna girmekte ve her iki konumda da belli dilsel becerileri kullanmaktadr. Dil retiminde de ite biz bu iletiimsel yetiyi oluturan tm dilsel becerilerin gelitirilmesine arlk vermeliyiz. Bu arada iletiim kuramn ve bu kuramn niteliklerini incelersek, o zaman byle bir yaklamn zorunlu olduunu ve yabanc dil renirken hangi becerileri kazanmamz gerektiini daha iyi anlam oluruz. Yukarda da belirttiimiz gibi toplumsal nitelikli dilin birinci ilevi, insana zg seslerle iletiimi salamasdr. letiim (Kommunikation) kavram en geni anlamyla bir bilginin, bir haberin, bir niyetin ya da bir konumann bir iaret sisteminden, yani dil dediimiz bir mekanizmadan yararlanarak bir zihinden baka bir zihne yahut da bir merkezden baka bir merkeze ulatrlmas eylemidir (Lewandowski,1984:532; Korkmaz,1992:86). Bu eylemle bir yandan kendi duygu ve dnce veya bilgilerimizi bakalarna aktarma olaanna kavuuyoruz, dier yandan da bakalarnn duygu, dnce ve fikirlerini renme frsatn elde ediyoruz ve bunun doal sonucu olarak iinde yaadmz dnyamz, evremizi ve evremizde olup bitenleri daha iyi alglamak, deerlendirmek ve yorumlamak iin gerekli olan bilgi ve becerilerle donanm oluyoruz. Dilbilimde iletiim eyleminin nitelii, trleri ve deiik boyutlar konusunda yaplan tartmalar bu eylemin zellikle temel kavram zerinde younlamaktadr. Bunlardan biri doal iletiim srasnda retilen bilginin ya da haberin kayna, bir baka deyile bilgiyi veya haberi reten ve bir bakasna gnderen kii (Sender), yani konumac (Sprecher); ikincisi retilen bilgileri alan kii (Empfaenger), yani dinleyici (Hrer); ncs de konumacnn rettii bilgilerin dinleyiciye ulamasn salayan kanal dediimiz ses dalgalar. Herrlitz (1990:39) szn ettiimiz bu iletiim srecinin ileyi tarzn yle bir izelgeyle gstermektedir:

Sender / Sprecher (Verici) / (Konumac)

Kanal (Ses dalgalar)

Empfaenger / Hrer (Alc) / (Dinleyici)

92

Empfaenger / Hrer (Alc) / (Dinleyici)

Kanal (Ses dalgalar)

Sender / Sprecher (Verici) / (Konumac)

Bu izelgeden dilin ne olduunu, nasl kullanldn ve ayrca insanlar arasnda doal iletiim srecinin nasl ilediini ve bunun ne gibi unsurlardan olutuunu anlyoruz. Grld gibi bu etkinlik, katlanlarn karlkl olarak birbirine syledikleri ya da gnderdikleri bildirilerle gereklemektedir. letiime biri bildiriyi retip gnderen, dieri ise o bildiriyi alp zmleyen ve anlayan olmak zere en az iki katlan bulunmaktadr. Onun iin bu srecin esas itibariyle iki aamadan olutuunu syleyebiliriz. lk aamada verici yani konumac sunmak istedii bilgiyi kendi dilinin ses, szck, sz dizimi ve anlambilimi ilkelerine gre ifreleyerek alcya (dinleyiciye) sunmaktadr.Bu aamada alc dinleyici roln stlenmekte ve vericinin (konumacnn) kendisine ses dalgas araclyla ilettii bilgiyi deifre ederek zmlemektedir.kinci aamada alc kendisine sunulan bilgiye yant verme, tepkisini olumlu ya da olumsuz ynde dile getirme durumunda kaldnda, bu kez dinleyici roln brakarak, kendisi bizzat verici (konumac) konumuna girmekte ve sz konusu bilgiyle ilgili deerlendirmelerini birinci aamada verici (konumac) konumunda iken, imdi alc dinleyici konumuna giren kiiye sunmakta ve bylece iletiim karlkl olarak srp gitmektedir. letiim eylemi sresince verici ve alc kimlikleri deimektedir. Yani iletiime katlan herkes bir verici - alc kimliini tamaktadr. Bu iletiim trnde dilin temel ilevlerinden olan konuma, dinleme ve dinlediini anlama becerileri n plana kmaktadr.Bu becerilerin szel iletiim iin ne denli nemli olduu ve bunlarn yabanc dil dersinde deiik aktivitelerle her durumda kazanlma zorunluluu kendiliinden anlalmaktadr. Konuma eylemi Demircann da (1990: 252) belirttii gibi kurulu asndan ses, dilbilgisi ya da her ikisinin de da vuruluunu, hem alglayc hem retici olarak katlmay, yalnzca ses retimiyle kalmayp yz ve vcut hareketlerini de ierdiinden drt boyutlu (retici, alglayc, iitsel, grsel) bir eylem olarak grlmektedir. Bunun kadar nemli bir baka iletiim tr de yazl iletiimdir. Bu iletiim trnde Balcnn da (2000: 523) belirttii gibi retken bir eylem sz konusudur.Yazar yazma eylemiyle herhangi bir mesaj ya da bilgiyi bir bakasna iletmek iin, ilgili dilin szklerini seerek billi bir tmce dzeneyi iinde kullanmakta ve bylece kendiliinden bir retim ilemi yapmaktadr.Bu eylem kukusuz kiinin dil bilincinin gelitirilmesini ve dilin aktiv bir ekilde kullanlmasn gerektirmektedir.Balc (2000: 528) yazma eyleminin nemini yle zetlemektedir: Yazma eylemi dier dil becerilerinin gelitirilmesine katkda bulunmakla birlikte kiinin kimliinin gelitirilmesi iin de nemli bir iletiimsel aratr. Bu becerinin retici ve etken bir zellii vardr. Kii bu beceryi yalnz bana deil de en ok derslerde renmesi ve gelitirmesi gerekir. Yazma etkinlii Dieterin de (2001: 25) dedii gibi dil renim srecini olumlu ynde etkileyen bir etkinliktir. Dilin retilmesi dilin kullanlmasn gerektirmektedir. Yazma eyleminde daha nce dille ilgili renilen bilgilerin kullanlmas sz konusudur.

93 Bir toplumda deiik kurumlar arasnda veya toplumlar arasnda yaplan resmi yazmalar, bireyler arasnda mektuplamalar, ekilen telgraflar ayrca gnmz teknolojisinin rettii tele faks, bilgisayar gibi aralarla yaplan iletiimler yazl iletiim tr arasnda saylmaktadr. Yazl iletiim tr dilin temel becerileri arasnda saylan okuma ve yazma becerilerinin etkin bir ekilde kullanlmasn gerekli klmaktadr. Szgelii mektupla yaplan iletiimi ele alalm. Bu iletiim trnde de yine iletiim kuramnn gerektirdii bilgiyi reten bir verici bir de bu bilgiyi alp deerlendiren bir alc ikilisinin varl sz konusudur. Dier bir deyile buradaki iletiim dzenei esas itibaryla szel iletiime benzemektedir. Ancak burada verici ilevini yerine getiren mektubun yazar duygu ve dncelerini ieren bilgiyi, yani iletmek istedii mesaj szl olarak deil de yazl olarak ilgili dilde kodlayarak alcya ulatrmaktadr. Alc kendisine gelen bu yazl mesaj okuyarak zmlemektedir. Gelen mesaj alcnn bir davran biimine girmesini gerektiriyorsa, o zaman alc mesaja cevap vermek zere verici roln stlenmekte, tpk biraz nce belirttiimiz vericinin yapt ilemleri yerine getirmektedir. Yani dncelerini yazl olarak alcya gndermektedir. Alc bunu okuyarak alglamakta ve gerekli davran biimine girmektedir. Bylece iletiim karlkl olarak salanm olmaktadr. Bu betimlemeler yazl ve szl olmak zere iki ayr dzeyde gerekleen iletiim olaynn insan olgusuyla ne kadar yakndan ilikili olduunu ve hatta onun ayrlmaz bir paras haline geldiini ortaya koymaktadr. Bilindii zere insanolu kendisi iin yabanc olan bu dnya hayatna ayak bastndan itibaren iinde yaad toplumun dilini, kltrn renmek ve varln srdrebilmek iin de birlikte yaad insanlarla yle ya da byle iletiim kurmak zorunda kalmaktadr. Bu iletiim kendi toplumu iinde bireyler arasnda olduu gibi, zellikle gnmzde toplumlararas dzeyde de zorunlu hale gelmektedir. nsan kendini toplumdan nasl soyutlayamaz ve yalnz bana yaayamazsa, toplumlarnda ayakta kalabilmeleri ancak dier toplumlarla u ya da bu ekilde bir iliki, bir iletiim kurmalaryla, onlarla bilgi alveriinde bulunmalaryla mmkn olmaktadr. Kreselleen dnyamz da toplumlarn byle bir yaklam biimini benimsemek zorunda olduunu kantlamaktadr (Akta, 1996: 8). Sralamaya altmz bu gerekler yabanc dilin artk gnmzde iletiimsel bir yntemle retilmesi gerektiini gstermektedir. in zne bakarsak, bir dili renmek demek, o dilin iletiimsel yetisini kazanarak, o dilde iletiim kurmak demektir. Bir baka deyile, iletiimsel yetiyi kazanmak demek, o dilin iletiimsel becerilerini, yani hem konuma ve yazma gibi yaratc becerileri hem de dinleme ve okuma gibi edilgen becerileri kavramak, ayrca o dilin konuulduu lkenin kltrn, yaam ve hareket tarzlarn, ksaca sosyodilbilim (soziolinguistik) ve pragmatik biliminin ngrd (neyin, nerede, ne zaman, kiminle, nasl, hangi koullarda konuulabileceini renmek gibi) davran ekilleriyle birlikte o lkenin insanlaryla szl ve yazl olarak iletiim kurmay renmek demek anlamna gelmektedir (Edmonson / House, 1993: 82). Bu tanm bize, retmenin yabanc dil retiminde szn ettiimiz bu dil elerini ve davranlarn hibir zaman tek bana deil, gerek yaamn kendisine dayandrlarak belli bir btnlk iinde verilmesi gerektiini iaret etmektedir. Burada hedeflenen ama, rencinin rendii yabanc dili her bir ortamda olabildiince bamsz, otonom ve yaratc bir biimde kullanmasn salamak ve daha geni anlamda renme tekniklerini kazandrmaktr. Gnmz yabanc dil retiminde iletiimsel becerinin gelitirilmesinin gereine iaret eden akr (2000: 253) iletiim srecinde toplumsal, kltrel, sosyal, psikolojik ve pragmatik elerin nemli rol oynadn, bu unsurlarn iletiimi etkilediini,

94 deiik bir deyile iletiim eyleminin bu etkenlerin gerektirdii davran biimleri iinde gerekletiini, bunlardan kopuk bir iletiimin dnlemeyeceini dile getirmektedir. nsanlar arasnda iletiimin kurulmasn salayan en nemli unsur, hi kukusuz adna dil dediimiz sihirli varlktr. Bu varlk szl iletiimler iin konuma dinleme ve dinlediini anlama becerilerinin, yazl iletiimler iin de yazma okuma ve okuduunu anlama becerilerinin renilmesini gerekli klmaktadr. Bu becerileri kazanmak kendi anadilimizi renmede ne denli n koul ise, her hangi bir yabanc dili renmede de o denli n kouldur. Modern yabanc dil retiminde bu becerilerin bir btn olarak ele alnp kavratlmas, birinin dierine tercih edilmemesi anlay arlk kazanmaktadr. zellikle gnmzde ba dndrc bir hzla gelien kitle iletiim ve ulam aralar insanlar arasndaki ilikileri hem bireysel hem de toplumsal dzeyde etkileyerek yabanc dil retiminde byle bir anlayn ortaya kmasn salamtr. Bununla birlikte iinde yaadmz ada bilim, teknik, siyasal, sosyal, kltrel ve ekonomik alanlarda olduu gibi enformasyon teknolojisinde de younlaan uluslararas ilikiler yabanc dilin szl ve yazl iletiim arac olarak renilmesi ynndeki istek ve gereksinimlerin artmasna neden olmutur. Szn ettiimiz giriimler yabanc dil retiminde aa yukar 1970 lere dek varln srdren ve yalnzca belli bir dil becerisinin kazandrlmasn hedefleyen geleneksel anlaylar dlamakta ve btn dil becerilerinin toplu olarak retilmesini ngren iletiimsel yaklam gndeme getirmektedir. geleneksel yaklamlar iin bir rnek verecek olursak, gnmz yabanc dil retiminde en ok eletirilmekte olan dilbilgisi eviri yntemini verebiliriz. Bilindii gibi bu yntemin gerekletirdii etkinlikler dilin gramer kurallarnn retilmesine yneliktir. Bu yntemde retmen yabanc dilin yapsn, kurallarn kendi anadilini kullanarak sunmakta, renciler de rendikleri kurallara bal kalarak yabanc dilden anadile ve anadilden yabanc dile eviri yapmakla megul olmaktadr (Woods, 1990: 181; Schubert, 1990:212). Grld gibi bu yntem yabanc dilin kurallarn ve sistemini kavratmay mmkn klm olsa da, szel iletiimde insana zg en temel zelliklerden olan konuma becerisinin ediniminde yetersiz kalmaktadr. Bu yntemin teden beri dilbilimciler tarafndan eletirildiini belirten Polat (1993: 182), Amerikan dilbilimcisi Bloomfield den yapt bir alntda Bloomfieldin daha 1914 ylnda Amerikan rencilerine bu yntemle Almanca rettiine ilikin deneyimlerini ve gzlemlerini aktarrken, Amerikan okullarnda bu yntemle yabanc dil renen her 1000 renciden birinin bile, yabanc dilde karlkl konumay gerekletiremediini dile getirmektedir. Polat verdii bu rnekle hakl olarak doal iletiim ortamlarnda gereksinim duyduumuz temel dil becerilerinin biraz nce belirttiimiz etkinlikler ve stratejilerle gelitirilmesinin mmkn olamayacan savunmaktadr.Ayn gr paylaan Tapan da (1993: 193) belli bir becerinin gelimesini hedefleyen geleneksel yntemlerle bildiriim kurmann zor olduunu dile getirmektedir. letiimsel yetinin gelitirilmesi ve buna ynelik etkinlikler ve uygulamalar, Abal (1998: 60) ve Neuner in (1995: 183) de belirttii gibi gnmzde ancak iletiimsel yaklam (kommunikativer Ansatz), veya kltrleraras yaklam (inter-kultureller Ansatz) yahutta toplu yaklam dediimiz (ganzheitlich orientierter Ansatz) yntemlerde sz konusu olmaktadr. Zira bu yaklamlarda iletiimsel yeti (kommunikativer Ansatz) drt temel dil becerisinin ilevsel btnlnden olutuu anlay gznnde bulundurulmaktadr (Doy, 1995: 162). Demirel (1993: 23) bu anlaytan yola karak dilin bir iletiim arac olarak kullanlmasnn retilmesini savunmakta ve bunun yolunun da drt temel becerinin bir btn halinde retilmesinden getiini

95 belirtmektedir. Demircan da (1990: 240) ayn gr benimsemekte ve becerilerin kavratlmasnda gramerin aka deil de st rtk olarak kazandrlmas gerektiine iaret etmektedir. leri srlen bu grlerden yabanc dil retiminde sz edilen becerilerin iletiim kuramnn bir gerei olarak retilmesi gerektiini anlyoruz. Doy (1995: 162) iletiimin nitelii konusunu irdelerken, bu konuyla ilgili grlerini yle dile getirmektedir: Dil bir iletiim aracdr. letiim eylemi temel dil becerilerinin edinimini zorunlu klmaktadr. letiim srasnda dinleme. konuma, okuma ve yazma gibi roller stlenmekteyiz. Yazl ve szel iletiim bu rollerin uygulanmasyla salanmaktadr. letiimsel yeti (kommunikative Kompetenz) olarak tanmlayabileceimiz bu becerilerin hepsinin renci odakl yabanc retiminde kazandrlmas gerekir. Doy nin belirttii bu roller bir ders ortamnda ders kitaplarnda bu ama iin belirlenen bir takm etkinliklerin ve stratejilerin uygulanmasyla gerekletirilebilir. Bunlarn arasnda daha ok karlkl diyalog, grup almas, problem zmeye ynelik eitsel oyunlar sayabiliriz.Bu etkinliklerin her birisinde gdlen ama, rencilerin her ders biriminde temel dil becerilerinin kazandrlmasna ve onlarn bu amaca uygun iletiim kurmasna yardmc olmaktr. Bunu yaparken hi kukusuz takip ettiimiz zgn ders kitaplarnn dnda konunun gerektirdii her trl yardmc ders ara ve gereleri ile gnlk iletiimde kullandmz zgn materyallerden yararlanmay gzden uzak tutmamalyz. Ersz (1987: 185), Dil retiminde Videonun Yeri balkl aratrmasnda iletiim kuram iin gerekli olan temel dil becerilerinin kazandrlmas iin video ve bilgisayar gibi an gelien teknolojisinin rnlerinden yararlanmann nemine iaret ederken, bu gibi materyalleri hi kullanmadan yaplan bir yabanc dil retiminde rencilerin snfta retmen kitap ikilisinin kullanlmasyla yaratlan yapay renme ortamnda motivasyonlarn yitireceini belirtmektedir. Szn ettiimiz materyaller rencinin zellikle grme ve iitme duyularna hitap edecei iin derse olan motivasyon artacak ayrca bu materyallerle renme ortam daha da renklenip canllk kazanacak ve her yata rencinin ilgisini ekmeye balayacaktr. te yandan sz konusu materyallerle yaratlan bu grsel ve iitsel ortam rencinin renmeye alt dili yalnzca yapsal bir birim deil, ayn zamanda sosyokltrel bir olgu olarak da grmesini salayacaktr. renci bu aralarn yardmyla dilin iletiimde kullanm ortamlarn tanyacak, dinleme ve anlama becerisinin ediniminde gerekli olan doru vurgulamay, tonlamay ve iletiime elik eden el, yz, beden hareketlerini de tanyacaktr. Byle bu yaklam rencinin dier becerilerinin yannda konuma becerisinin gelimesini de etkileyecek, renci gnlk konuma ortamna ve hzna, tmce yaplarna alabilecek ve ayrca szck daarcn da zenginletirebilecektir. Bu aklamalar, artk gnmz yabanc dil retiminde iletiimsel yetiyi gelitirmek iin modern elektronik aralarn kullanmamzn nemini ortaya koymaktadr. Bu aralar biz hem zel hayatmzda hem de i hayatmzda dier toplumlarla iliki kurmada, onlardan herhangi bir ekilde bilgi almada ister istemez kullanmak zorunda kalyoruz. Onun iin bunlara derslerde mutlaka yer vermek durumundayz.

96 letiimi esas alan bir yaklamda renci dilbilimsel stratejilerden ok dili edinme stratejilerinin egemen olduu bir ynteme alacak, olabildiince geni kapsaml szck daarcn anlaml balamlar iinde kavrama frsat elde edecek, snfta yaratlan yapay ortamlarda eitli roller stlenerek programda bildiriim iin belirlenen bir duygu ve dncenin aktarm, bir yarg, bir soru, bir uyar, bir istek veya isteksizlik, bir buyuru, bir ar gibi bir dizi sz eylem trlerini gerekletirecek, daha sonra derste rendii dil gstergelerini ve yaplarn karlat doal iletiim ortamlarnda transfer edebilme becerisini kazanacaktr. Bunun yan sra dilbilimsel edinc ile birlikte iletiimsel edinci, yani dilin yapsn, ileyi eklini, toplumsal ve kltrel ilevini, kullanm bilgisini (Pragmatik), ayrca vurgu, ezgi ve szel olmayan bildiriim trlerinin anlamn birer paras olduunu renecektir. Bu yaklama gre dzenlenen bir yabanc dil dersi, renciye rendii yabanc dil ile bu dilin ait olduu toplumun kltrn renmeyi temel ama edinmektedir. nk bir yabanc dil dersi en az iki dil ve iki kltr ile uratndan ve artk gnmzde dil kltrn taycs ve aynas olarak grldnden, dili kltrden soyutlayamayz. Yabanc dil retiminde szn ettiimiz iletiimsel yetinin kazandrlmas ncelikle insanlarn birbiriyle anlamas, haberlemesi, bilgi al veriinde bulunmas anlamnda kullandmz bildiriimi ya da iletiimi salayacaktr. nalan (2002: 268), dilin bildiriim ilevini, Uygurdan yapt bir alntda yle dile getirmektedir: Hi kuku yok ki bildirime ilevi, dilin zn gn na koyar. Gerekten de dilin en nemli yan, insan dnyasnda araclk etmek, insan insanla birletirmektir. Genellikle ko numa ve bildiriimle insan insana ular, insan insana vard ran, insan insana gtren dildir.Ancak dille toplum yesi olur insan, ancak dille zengin birtakm nitelemelerle bezenir. Bu konuda herkes Montaignee hak verir kansndaym: Bildirime olmadka hibir hazzn tad yok benim iin. Bu alntda da vurguland gibi dilin birincil ilevi, taraflar arasnda (alc ile verici, ya da syleyenle dinleyen arasnda) bildiriimi gerekletirmesidir. Bildiriim, taraflarn ayn kltr ve dil koduna sahip olmasn zorunlu klmaktadr. Yabanc dil retiminde de zellikle dilin bu iki boyutu zerinde durmalyz. Byrama (1997: 34) gre bir dilde bildiriim kurmak, o dilde iletiimsel yetinin kazandrlmasyla mmkn olmaktadr. letiimsel yetiyi hedefleyen bir derste ilgili toplumun kltrel deerlerinin tantlmas, o toplumun davran ekilleri, olaylar karsnda tutumlar, sergileyecekleri hal ve tavrlarnn retilmesi sz konusu olmaktadr. Demek oluyor ki retmen, retim plan ve programn hazrlarken, dilin ait olduu kltr balam iinde retilmesi anlayn benimsemeli ve derste zellikle bu saydmz dil unsurlarnn kavratlmasna ynelik aktiviteler ve etkinliklere yer vermesi ve bunlar rencilere bizzat uygulatmas, yani dersi renci odakl sunmas gerekmektedir. Byle bir uygulama sonucunda renci hem iletiimsel beceriyi hem de kltrler aras diyalog kurma becerisini kazanm olacaktr. Dersler renci odakl olaca iin, ders ieriklerine gre sunulacak olan herhangi bir aktivite renciler tarafndan belirli roller stlenmek suretiyle canlandrlacak, rnein snfta bir doum gnnn kutlanmas dramatize edilirken, bu olayn gerektirdii tm roller paylatrlacak ve snfta birlikte realize edilecektir. Bylelikle renci birlikte i yapmaya altrlacak, kendi deerlerini tanyacak, sorumluluunu tad

97 bir eylemi zamannda gerekletirecek ve bu srada kendi kiiliini gelitirecektir. Bunun dnda szn ettiimiz iletiimsel yetinin kazandrlmasn hedefleyen bir yaklamda renci kendi bana bilgiye ulama, sorun zme, planlama, organize etme, elde ettii bilgileri kullanma, karar verme gibi nemli stratejileri kazanm olacaktr. Bu yaklam rencinin iinde yaad evreyi ve o evre iindeki yerini, deiik deer yarglarn ve kendi bak asn sorgulamay da kapsadndan ister, istemez rencinin eletirisel bir bak as elde etmesine ve karlaabilecei sorunlarn stesinden gelme becerisinin gelimesine katkda bulunacaktr. Ayrca rencinin kendi anadilinin snrlarnn tesindeki lkelerin gnlk yaam ve kltrlerini tanmasna, onlara kar bir merak uyandrlmasna ve bylece kltrler aras iletiim kurmasna olanak salayacaktr. Ad geen yaklam daha nce de belirtildii zere rencilerin renme olgusunu olabildiince bamsz srdrmesini ngrmektedir. Durum byle olunca, geleneksel yaklamdaki retmen basks ortadan kalkacak, renci grup iinde stlendii rolleri korkusuzca yerine getirebilecek ve bylece kendi kiilii iin nemli olan z gven duygusunu kazanabilecektir. retmen ise daha ok rehberlik ilevini stlenecek, derste kullanlacak materyaller ile ders kitaplarn seerken daha ok renmeyi zendirecek ve rencilerin dikkatlerini ekecek ve szn ettiimiz yaklamn ilkelerini ierecek ve yabanc kltr elerini kendi kltryle karlatrma yaparak farkllklarn grmesini salayacak ekilde hazrlanm materyalleri tercih edecektir. renme srecinde uygulanacak aktiviteleri, stratejileri ve etkinlikleri ayrca ders ierikleri ile hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere nasl ulalabileceine ilikin teknik ve yntemleri saptayacaktr. Aktiviteleri seerken aadaki sorular srekli gz nnde bulunduracaktr: renci bu aktiviteyle dili kullanma asndan bir ilerleme kaydedebiliyor mu? Bu aktivite rencinin iletiimsel becerisini gelitirebiliyor mu? Seilen aktivite rencinin daha nce kazand bilgi ve becerilerini pekitirebiliyor mu? Bu aktivite rencinin snf ortamnda rendiklerini doal iletiim ortamlarnda transfer etme becerisini salyor mu?

Ders ieriklerinin belirlenmesinde her zaman doal iletiim ortamlarn rnek alacak ve bu ortamlarda sz konusu olabilecek sz eylemlerin retilmesine arlk verecektir. Bunu yaparken zellikle bireylerin iletiim srasnda sergiledikleri davranlarda, resmi ya da gayri resmi ilikilerde, beden dili kullanmnda, tabu saylan eylerde kltrel etkenlerden dolay grlen farkllklara da iaret edecektir. Zira kltr ait olduu toplum iinde geerli olan normlar ve deerleri yanstmaktadr. Hi kimse toplumsal, sosyal ve kltrel deerlerden soyutlanarak bir yabanc dili renemez ve ayn zamanda kendi benliini ve kiiliini gelitiremez. Post modern yaklamnda da bireyler davranlarn kendi kltr ve toplumsal deerlerini tanyarak ekillendirdii anlay kabul edilmektedir. te bu nedenlerden dolay iletiimsel yetinin kazandrlmasn hedefleyen bir yabanc dil retiminde dier etkenlerle birlikte ncelikle yabanc kltr tanmann ne kadar nemli olduu vurgulanmaktadr (Byram, 1997: 35). Bylece renci renilmesi gereken nemli dil yaplarn iyice pekitirdikten sonra, dilini rendii lkenin daha ok kltrn ve bu kltrle ilgili sorunlar irdeleyecektir. Bununla birlikte dersteki uygulamalarla yabanc kltre zg sz eylem biimlerini renecek, iki kltrn farkllk gsteren ynlerini tanyacak ve iletiimde kltrn ne denli nemli olduunun bilincine varacak, ksaca bir yabanc dili etkili ve

98 przsz kullanmada, bir baka deyile iletiimsel becerinin ediniminde en byk etkenin ancak o dilin kltr dnyasnn iine girmekle mmkn olacan kavrayacaktr. Yabanc dili renirken, o dilin kltr dnyasnda yetien bir bireyin belli bir dilsel davran kendisinden farkl bir biimde gerekletirebileceini, yani ait olduu kltrn deerlerine ve toplumsal normlarna bal kalarak davrann belirleyeceini renecektir. Bunun dnda amzdaki gelimeleri de izleyerek kltrlerin artk tek bir ulusun mal olmaktan kp tm dnyann ortak deerleri olduunu anlayacak, dolaysyla kendi kltrn de zenginletirmi olacaktr. retmen bu yaklamda rencilerin rendiklerini test etmek ve geri dnt gerekletirmek iin dzenli olarak baar lme snavlarn yapmas gerekmektedir. Snavlarda o zamana kadar renilen eylerin snanmasnn yannda, zellikle iletiimsel yetiyi oluturan drt temel beceri ve bu becerilerin kullanlmasn ngren kontrol sorular esas ierii oluturmaldr. Sonu Bu aratrmada ada dilbilimin zerinde durduu nemli konulardan biri olan yabanc dil retiminde iletiimsel yeti konusu bilimsel literatrn nda tartld.Aratrmann banda iletiim kuramnn genel bir anatomisi izildi.Ardndan bu kuramn ngrd temel dil becerileri ve bu becerilerin iletiimdeki yeri ve nemi sorusu irdelendi. Bu arada sz konusu yetinin gerektirdii temel dil becerilerinin doal iletiim ortamlarnda yazl ve szl dzeylerde kullanld ve bundan dolay hem yabanc dil retimi programnda hem de derslerin dzenleniinde bu yetinin gelitirilmesine ynelik etkinliklere srekli yer verilmesi ve derslerde her durumda sosyo kltrel, pragmatik ve dier dil d faktrlerin de gz nnde bulundurulmas gerektii vurguland. Bununla birlikte iletiimsel yetiyi oluturan drt temel dil becerisinin (dinleme, konuma, okuma, yazma) birbirinden kopuk deil de hepsinin bir btn halinde kavratlmasnn alt izildi. retmenin her derste ders kitaplarnn dnda konunun zelliine gre rencilerin be duyusuna hitap edecek ders ara ve gerelerini kullanmasnn onlar asndan ne denli nemli olduuna iaret edildi.letiimsel yaklamda dersler her zaman renci odakl olaca iin, rencilerin retmen basksndan kurtulup dili olabildiince zgr kullanma olanana kavuaca ve bu arada grup iinde sorumluluk alma ve bu sorumluluu yerine getirme, ayrca birlikte i yapma, karar verme gibi bir dizi beceriyle birlikte kendi benliini ve kiiliini gelitirebilecei olgusu ortaya konuldu.

KAYNAKA Abal, nal: Aksan, Doan: (1998) Deutschunterricht mit Migrantenkindern; Bilinguale, kommunikative, interkulturelle und ganzheitliche Ansaetze, Hohengehren (1990) Her Ynyle Dil, Ana izgileriyle Dilbilim, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara

99 Akta, Tahsin: (1996) eviri lemine Genel Bir Bak, Orsen Matbaas, Ankara Balc, Yasemin: (2000) Kreatives Schreiben als Hilfe beim Erwerb der Leseund Schreibfertigkeiten, In: 7. Trkischer Germanistikkongress, Tagungsbeitraege, H..philologische Fak.Ankara, s. 523-528 Byram, M.: (1997) Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence, Clevedon: Multilingual Matters akr, Mustafa: (2000) Die kulturellen und sozialen Bedigungen der inter-kulturellen Kommunikationsfaehigkeit und Sprachlernen von Trken in der BRD, In: 7.Trkischer Germanistik-kongress,Tagungsbeitraege, H..Ankara, s.253-262 Dieter, Wolf: (2001) Sinn und Bedeutung des Schreibens beim Lernen Fremdsprachen und als Verfahren zur Frderung von Mehr Sprachigkeit, Anglistik, Bergische Universitaet, Wuppertal Edmonson,W/House,J: (1993) Einfhrung in die Sprachlehrforschung, Franke Verlag, Tbingen, Basel Ersz, Aydan: (1987)Dil retiminde Videonun Yeri, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt3, Say 1, Ankara Ersz,A./ Paksoy,G: (1993) Trkenin Yabanc Dil Olarak retiminde Kaynak Dzenlenmesinde Yeni Yaklamlar, 7.Dilbilim Kurultay Bildirileri, Ankara ni.Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Yayn:371, Ankara, s.191-198 Demircan, mer: (1990) Yabanc Dil retim Yntemleri,Can Ofset,1. Bask, stanbul Demirel, zcan: (1993) Yabanc Dil retimi, lkeler, Yntemler, Teknikler Usem Yaynlar, Ankara Doy, Peter (1995) Lehr- und Lernziele des Fremdsprachenunterrichts, In: Bausch / Christ /Krumm (Hrsg.) Handbuch Fremdsprachen-unterricht, Franke Verlag,Tbingen, s.161-166 Fanselov,G./ Felix,S.W.: (1993) Sprachtheorie1 Grundlagen und Zielsetzungen, Franke Verlag, Tbingen und Basel Gen, Ayten: (2000) Wrterbuch Paedagogik, Deutsch Trkisch, Hacettepe Ta Kitabevi, Ankara Herrlitz, Wolfgang: (1990) Sprache 1, Einfhrung in die moderne Linguistik, Band1, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt Korkmaz, Zeynep: (1992) Grammer Terimleri Szl,Trk Dil Kurumu Yaynlar: 575, Ankara Lewandowski, Theoder: (1984) Linguistisches Wrterbuch 1,2,3, Quelle und Meyer Verlag, Heidelberg Neuner,Gerhard: (1995) Methodik und Methoden, berblick, In: Bausch Christ / Krumm (Hrsg.) Handbuch Fremdsprachenunterricht, Franke Verlag,Tbingen, s.180-188 Polat, Tlin: (1993) Yaznsal Metinler ve Yabanc Dil Olarak Almanca retimi, In: Alman Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul ni.Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul, s. 181-190 Schubert,Wolker: (1990) Grammatik und Fremdverstehen, In: Grammatik-Arbeit im DaF-Unterricht, Indicium Verlag,Mnchen, s.199-218

100 Tapan, Nilfer: Tapan, Nilfer: nalan, kr: Woods, Roy: (1993) 20. Yzyl Almanca retiminde Yntem Araylar, In: stanbul ni.Edebiyat Fak.Alman Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul, s.191-205 (2003) Neue Dimensionen der Deutschlehrerausbildung in der Trkei, In: Germanistische Untersuchungen aus trkischer Perspektive, Shaker Verlag, Aachen, s.193-205 (2002) Dil ve Kltr.Gazi niversitesi Basmevi, Ankara (1990) Die veraenderte Rolle der Grammatik in universitaeren Deutschunterricht in Grossbritannien, In: Grammatikarbeit im DaF-Unterricht,Indicium Verlag, Mnchen, s. 181-196

Tahsin Akta is a professor at the department of German Language Teaching (GLT) at Gazi University in Turkey. His Ph.D.is on linguistics. He has recently outhored a book on traslation. He has published articles in both national and international publications and presented papers in both national and international conferences. He is currently conducting in-classroom studies and teaching different language teaching courses at the department of GLT.