Misir Raporu Egypt Report

SDE RAPOR
Ortadouda Trkiye Algs:
MISIR RNE
Do. Dr. Ahmet UYSAL
SDE Ortadou Uzman
Ankara / Mart / 2011
Ortadouda Trkiye Algs:
MISIR RNE
Do. Dr. Ahmet UYSAL
SDE Ortadou Uzman
Editr Do. Dr. Murat emrek
SDE RAPOR
Mart 2011
SDE - STRATEJK DNCE ENSTTS

etin Eme Bulvar Aa veler Mahallesi 4. Cadde 1330. Sokak No: 12 06460 ankaya / ANKARA Tel : +90 (312) 473 80 45 Faks : +90 (312) 473 80 46 E-Posta : sde@sde.org.tr www.sde.org.tr
GRAFK - BASKI
Baak Matbaaclk ve Tantm Hiz. Ltd. ti. Atatrk Bulvar Meka Plaza No:5/15 Gimat / Yenimahalle - ANKARA Tel : +90 (312) 397 16 17 Faks : +90 (312) 397 03 07 E-Posta : basaktanitim@gmail.com www.basakmatbaa.com
indekiler
SUNU ...................................................................................................................... 5 BYOGRAF ............................................................................................................ 7 LKE PROFL ...................................................................................................... 8 MISIR KRONOLOJS ........................................................................................ 10 YNETC ZET ................................................................................................11 EXECUTIVE SUMMARY ................................................................................... 17 ORTADOUDA TRKYE ALGISI: MISIR RNE ................................. 23 GR ....................................................................................................................... 23 Aratrmann Gerekesi ........................................................................................... 24 Tarihi Arkaplan ........................................................................................................ 26 Literatr zeti.......................................................................................................... 28 Aratrmann Amac ................................................................................................. 31 YAPILAN ALIMALAR ................................................................................... 33 Aratrma Materyali ................................................................................................. 34 Hipotezler ................................................................................................................ 34 Yntem .................................................................................................................... 35 BULGULAR........................................................................................................... 40 Msrda Trkiye Algsn Etkileyen Faktrler ................................................... 40 Ders Kitaplarnda Trkiye ................................................................................... 45 Arap Milliyetilii ve Trkler............................................................................... 49 Medyada Trkiye................................................................................................... 53 TRKYE MODELNN DOUU ................................................................. 53 TRK DI POLTKASI................................................................................... 60 Bat le likiler ............................................................................................. 61 Ortadou le likiler ..................................................................................... 63 Trkiyenin Komular le likileri .............................................................. 66 TRKYE DENEYMNN ALGISI................................................................. 68 TRKYE MODELNN ALGISI ..................................................................... 71 slam ve Trk Modeli .................................................................................... 71 hvan- Mslimin ve Trkiye Modeli............................................................ 73 Msrn Dier Muhalefeti ve Trkiye Modeli .............................................. 77 Msr Milliyetileri ve Trkiye Modeli ......................................................... 79 Trkiyede Laiklik ........................................................................................ 80 Glen Hareketinin Algs ............................................................................. 81 Trk Dizileri Olgusu ..................................................................................... 82 MISIR HALKI ARASINDA TRKYE ALGISI .............................................. 87 Genlik Gzyle Trk Modeli.................................................................... 95 Orta Snf Gzyle Trkiye ........................................................................ 98 Entelekteller Gznde Trkiye ............................................................... 98 Akademik Tezlerde Trkiye .................................................................. 98 Kitaplarda Trkiye ................................................................................ 99 SONU ................................................................................................................. 103 KAYNAKLAR ......................................................................................................110 DZN .....................................................................................................................116
Tablolar
Tablo 1: Trk Mallar Kaliteli ........................................................................................ 88 Tablo 2: Japon Mallar Kaliteli ...................................................................................... 88 Tablo 3: ABD Mallar Kaliteli ....................................................................................... 88 Tablo 4: Malezya Mallar Kaliteli .................................................................................. 88 Tablo 5: in Mallar Kaliteli .......................................................................................... 88 Tablo 6: Trk Mallar Teknolojik ................................................................................... 88 Tablo 7: Trk Mallar Dayankl .................................................................................... 89 Tablo 8: Trk Mallar Ekonomik ................................................................................... 89 Tablo 9: Trk-Arap likilerine Bak ............................................................................ 96 Tablo 10: Arap dnyasnda Trkiye zerine Kitaplar ................................................. 100
ekiller
ekil 1: Ekonomik Gelimeyle Model ........................................................................... 90 ekil 2: Demokrasi ile Modellik .................................................................................... 91 ekil 3: Din-Demokrasi Dengesi ................................................................................... 92 ekil 4: Din ile Siyaset Dengesi..................................................................................... 93 ekil 5: Din ile Laiklik Dengesi..................................................................................... 94
Sunu
Ortadou, yalnzca harita zerinde yanyana gelebilen lkelerin oluturduu bir corafya olarak kargaann, paralanmln, istikrarszln, otoriter rejimlerin, yoksulluun, isizliin ve zaman zaman terrn hkm srd bir atma alan eklinde resmedilmektedir. Kltrel analizlerde karde, stratejik yorumlarda dman, siyas deerlendirmelerde mttefik ve iktisad mlahazalarda rakip olarak deerlendirilen blge lkeleri, her dnem farkl bir krizin penesinde dnya kamuoyunda gndem oluturmulardr. Trkiyede Ortadouya dair yaplan almalarn nemli bir blm tal kaynaklardan beslenen, Bat dnyasnn blgeye bakn yanstan ve Batl kaynaklar referans alan almalardan olumaktadr. Blgeyi Bat zerinden okumak oryantalist perspektifi kabullenmeyi de gerektirmektedir. Edward Saidin kulland gazeteci-taksici metaforu Trkiye akademyas iin de ne yazk ki geerlidir. Blgeyi bir kalemde kolayca zmleyen makro teoriler, Ortadou analizlerinde klielemi temel yanllarn kemiklemesine sebebiyet vermitir. Komplo teorileri ile blgeyi analiz etmek, tarihsel krlmalar zerinden blgeyi deerlendirmek, blgedeki sosyolojik dinamikleri yok sayarak liderler zerinden toplumsal zmlemeler yapmak, her konuyu petrol ve enerji dzleminde deerlendirmek, hemen yarn bir sava kacakmasna asker ekipmanlar zerinden analiz yapmak, Arap lkeleri tanmlamasnda btn lkeleri ayn ereveye sdrmak, Osmanl nostaljisi ile blgeyi deerlendirip tarihi yeniden diriltme sevdasna kaplmak, Arap toplumlarn l, deve, bedevi ve piramit sembolleri ile dnmek Ortadou analizlerinde sklkla karlatmz yaklamlardr. Trkiyedeki popler dizilerin Ortadou lkelerinde gsterime girmesiyle blgede Trkiyeye ynelik ciddi bir sempatinin olumasna dair magazinsel deerlendirmeler, Trkiyenin greceli su zengini olmasndan hareketle Ortadou bize muhta trndeki srrealist stratejiler ile Araplar bizi srtmzdan vurdu retoriiyle anakronik betimlemeler artk miadn doldurmutur. Trkiyede Ortadou alannda yaplan almalarn nicelik olarak ok ancak nitelik olarak yetersiz olmasnda temel sorumluluk
Mart 2011
ORTADOUDA TRKYE ALGISI

5
akademi dnyasnndr. Bu bilgi kirlilii karsnda akademiye den en temel grev gerek ile kurguyu birbirinden ayrt etmeyi salayacak almalar retmektir. Msrdaki toplumsal dinamikler erevesinde Trkiye algsn tm ynleri ile ele alan bu alma, Ortadou bal altnda siyas tarih, uluslararas ilikiler, siyaset sosyolojisi, iktisad, stratejik ve kltrel ilikiler perspektifleri nda analizler iermektedir. Msr kamuoyunda Trkiye algsn sadece popler kltr eleri zerinden deil, tarihsel sosyoloji penceresinden de yorumlayan Do. Dr. Ahmet Uysaln uzun bir alma sonucu ortaya koyduu bu eser, Msra Trkiyeden ve Msrn iinden bakan nemli bir almadr. Trkiye-Msr ilikilerinin tarihsel krlmalar ve dnmleri, Msr kamuoyunda her toplum kesiminden Trkiye hakkndaki haber ve yorumlarn sosyo-kltrel temelleri ve ierii, Msrl akademisyenlerin Trkiye almalar ve Arap popler kltrnde Trkiye izleri gibi ok boyutlu alanlarda yaplan deerlendirmeler, genel olarak Arap toplumlarnn dinamiklerin ve zelde Msr ve yeni devrimini anlayabilmek iin anahtar bilgileri ieren bu alma ilgili analizleri sunmaktadr.

6
Mart 2011
Biyogra
Do. Dr. Ahmet Uysal, 1972de Sakaryada dodu. lk, orta ve lise eitimini Sakaryada, lisans eitimini ODT Sosyoloji Blmnde tamamlayan Uysal, yksek lisans ve doktora derecelerini Southern Illinois Universityden almtr. Siyaset sosyolojisi, Ortadou meseleleri ve Trk-Arap ilikileri, medya ve toplumsal deime konularnda akademik almalar yapan Uysal, 10-12 Aralk 2010 tarihlerinde Ankarada SDE, Kahire ve Eskiehir Osmangazi niversiteleri tarafndan ortaklaa dzenlenen Arap-Trk Sosyal Bilimler Kongresinin Genel Koordinatrln stlenmitir. 2010da Msrda Trkiye Algs konusunu aratrmak zere bu lkede aratrmalar yapan Uysal, halen Eskiehir Osmangazi niversitesi, Uluslararas likiler Blmnde retim yesidir. Bu alma Eskiehir Osmangazi niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Komisyonunun 11 Ocak 2010 tarihli karar ve 201017001 sayl projesi ile desteklenmitir.
Mart 2011

7
LKE PROFL
Corafya: Asya ve Afrika, Akdeniz ile Kzldenizi birbirine balayan kritik bir noktada yer almaktadr. Dnya ticaretinin yzde 8i Svey Kanalndan gemektedir. lke dndan doan ve yeniden paylam tartmalar yaanan Nil Nehri tarihsel olarak da Msrdan bamsz dnlemez. Nfus: 82 milyon nfusun yzde Kaynak: www.cia.gov 61ini 30 ya altndaki genler oluturmaktadr. yzde 2 nfus art oran oranna sahip lkenin yzde 90 Mslman olup geri kalan yzde 10u Hristiyandr. Ekonomi: Turizm, tarm, sanayi ve Svey Kanal temel gelir kaynaklarn oluturmaktadr. Resm rakamlara gre yzde 10 olan isizlik gerekte ok daha yksetir. zellikle bu oran genler arasnda daha da fazladr. Msr, kendisine yetecek kadar petrole sahiptir. Siyaset: Bakanlk sistemi ile ynetilen bir Cumhuriyettir. Fiil tek parti ynetimi hakim Msrda yrtme, yasama ve yarg zerinde bask kurarak sistemi ve seimleri ynledirmektedir. Dnyann onuncu byk ordusu Msr siyasetinde ciddi bir arla sahiptir. Sorunlar: Filistin sorunu ile yakndan ilgilidir. Su sorunu lkenin geleceine ynelik kayglar artrmaktadr. Sina yarmadasndaki kabileler ara ara isyan etmektedir. Terrizm grlmekle birlikte ok etkili deildir. Yoksulluk ve yolsuzluk yaygndr. Para Birimi: Cneyh (pound)
MISIR KRONOLOJS
M.. 7000 Nil vadisine ilk yerleimin balamas M.. 3000 Aa ve Yukar Msr Krallklarnn birlemesi M.. 2500 Piramitlerin inas M.. 669 Asurlularn Msr ele geirii M.. 525 Perslerin Msr ele geirii M.. 332 Byk skenderin Msr ele geirilii ve kendi adyla skenderiyeyi kuruu M.. 31 639 1250 1517 1798 1801 1805 1882 1914 1919 1922 1928 1952 1956 1958 1961 Romallarn Msr ele geirii Mslmanlarn Msr ele geirii Memluklularn Msr ele geirii Osmanllarn Msr ele geirii ve Hilafetin Osmanl Devletine geii Franszlarn Msra ele geirii Franszlarn Msrdan karlmas Kavalal Mehmet Ali Paann Msra vali olmas
Mart 2011
ngilterenin Msra ele geirii Msrda krallk ve ngiliz mandas kurulmas Msr Milli Mcadelesinin balamas I. Fuadn Msr Kral oluu ve Msrn bamszl
Hasan el-Benn tarafndan hvan--Msliminin (Mslman Kardeler) kurulmas Cemal Abdnnasr liderliindeki Hr Subaylar Darbesi Svey Kanalnn Milliletirilmesi ve Svey Krizi Msr ve Suriyenin Birleik Arap Cumhuriyeti ad altnda birlemeleri Birleik Arap Cumhuriyetinin dalmas
MISIR KRONOLOJS
1967 srail ile Alt Gn Savanda Msr, rdn ve Suriyenin malup olmasyla srailin Sin Yarmadas, Golan Tepeleri, Gazze eridi, Dou Kuds ve Bat eriay ele geirmesi. Nasrn lm ile yerine yardmcs Enver Sedatn gemesi. Sedatn nfitah (Alm) Politikalar Suriye ile sraile kar Yom Kippur Sava sonunda Sinnn elde edilmesi srail ile Camp David Anlamas imzalanmas ve sonrasnda Menahem Begin ve Enver Sedat, 1978 Nobel Bar dln birlikte almas Msr ve srail arasnda bar anlamasnn imzalanmas ve sonrasnda Msrn Arap Liginden dlamas. Enver Sedatn ldrlmesi ile yerine Hsn Mbarekin gemesi Msrn Arap Ligine dn Mbarek rejimine kar Kifaye (Yeter) Hareketinin kurulmas Yaser Arafatn cenaze treninin Kahirede yaplmas Mslman Kardelerin parlamentoda 88 sandalye kazanarak en gl muhalefet haline gelmesi Tunus Devriminden ilham alan gsteriler sonucu Mbarekin 30 yllk iktidarnn yklmas
1970 1972 1973 1978
1979
1981 1989 2003 2004 2005 2011
10
Ynetici zeti
Ortadou 2011e byk bir sarsntyla girmitir. Tunusda isiz ve sesi duyulmayan genlerin balatt devrim, Arap dnyasnn en byk ve kritik lkesi Msra da sramtr. Gsteriler blgeye dalga dalga yaylmaktadr. Benzer patlama kayglarnn artmas rdn, Yemen, Cezayir ve Suriyede reformlarn hzlanmasna yol amtr. Msr Devrimi ok kritik bir gelime olmutur. Ayrca, Lbnandaki Hizbullah kkenli 11 milletvekili Saad Hariri babakanlndaki hkmet 12 Ocakta dm ve Hizbullahn Babakan aday Necip Mikati, 25 Ocakta yaplan oylamada 68 oy alrken, Babakan Saad Hariri 60 oyda kald. Lbnanda Hizbullahn babakan aday Necip Mikati, bugn mecliste yaplan oylamada Babakanlk iin gerekli oyu kazand. Mikati, 68 oy alarak Babakanlk iin gerekli oyu kazanmas ile Hariri taraftarlarnn protestolarnda El Cezire kanalna ait bir arac atee verildi. ran ve Suriye destekli Hizbullahn Bat destekli Hariri hkmetini devirmesi ve Sudanda yaplan referandumun ardndan blnmesinin kesinlemesi kresel dengeleri derinden etkileyecek potansiyeldedir. Otoriter Arap rejimlerine kar demokrasi talep eden yeni protesto dalgas zellikle Trkiyenin son on yldaki sosyal, ekonomik ve siyas performansndan ilham almaktadr. Filistin sorunundan Iraka, Lbnandan rann nkleer programna Trkiyenin Ortadou sorunlarna yakn ilgi gstermesi, blgede artan rolyle dorudan balantldr. Bu balamda, Trkiyenin i ve d gelimelerinin Arap dnyasnda nasl algland nemli bir ampirik soru olarak karmza kmaktadr. Trkiyenin eitli alanlardaki deneyimleri nasl alglanmaktadr? Trkiye model olarak alglanmakta mdr? Trkiyenin AB yeliine Msrda nasl baklmaktadr? Arap lkelerindeki yeni devrimdalgasnda Trkiyenin rol var mdr? Mslman Kardeler (MK) ve Msr Devriminin liderleri Trkiye hakknda ne dnmektedir? Trkiyenin Ortadoudaki imajn kimler, neler ve nasl ekillendirmektedir? Trkiye kendi imajn gelitirmek iin neler yapmakta ve/ya yapmaldr? Trkiye, uzun sre birlikte yaad Arap dnyasndan Cumhuriyet sonras genellikle uzak durmutur. Cumhuriyetin ilk dneminde daha ok Batya dnk bir yaklam benimseyen Trkiyenin bu duruu Souk Sava
Mart 2011

11
srasnda komnizm tehlikesiyle pekiirken ve belki de yeterli imkna sahip olmad iin Arap dnyasna mesafeli kalmtr 1980lerde gerekletirdii ekonomik ve siyasal dnmlerle dnyaya ve blgeye almaya balayan Trkiye, zellikle AK Parti Hkmeti dneminde gerekleen ekonomik ve demokratik gelimelere paralel bilinli olarak blgeye alma abalar ile Ortadouda son dnemde byk prestij kazanm ve etkinlie sahip olmutur. Son dnemde komularyla siyas ve ekonomik ilikilerinin gelimesi yannda Filistin sorunu, Irakn ve Lbnann istikrar gibi blge sorunlarna da Trkiyenin ilgisi artmtr. Ayrca, son dnemde Trk dizilerinin Arap dnyasnda youn biimde izlenmesi ve Gazze ambargosunu kaldrmak iin yapt giriimler, gelien ekonomisi ve demokrasisi yannda barl ve dengeli d politikas ile Trkiyenin genel olarak blgede ve zel olarak Msrda model olarak alnp alnamayaca tartmas yaanmtr. Bu tartmalar 2011 banda ortaya kan Tunus ve Msr devrimleri balamnda uluslararas kamuoyunda yeniden gndeme gelmitir. Btn bu gelimeler Trkiyenin Arap dnyasnda nasl alglandn incelemeyi gerektirmitir. Ayn zamanda bu aratrma Trkiyenin model olma ve yumuak g (nfuz) kullanma potansiyelinin parametrelerini de ortaya koymaya almaktadr. 11 Eyll, Irak igali, kreselleme, internet alar ve dnyadaki g dengelerinin deimeye balamas gibi gelimeler dolaysyla Ortadoudaki dnm potansiyeli erevesinde bu konuyu semitim. Aratrmamz devam ederken Gazze ambargosunu krmay hedeeyen Mavi Marmaraya srail saldrs ile yaananlar, Trkiyeyi Arap dnyasnda birinci gndem maddesi yapmtr. Bu gelime Davos Olayndan daha da byk etki yaratmtr. Bu olay zerine Arap kamuoyunda Trkiyenin yeni roln, konumunu ve ekonomik-siyas baarlarn tartan binlerce yaz yaynlanmtr. Ayrca, 2011de Arap dnyasndaki yeni demokrasi dalgas ile Trkiye modeli ve deneyiminin ska gndeme gelmesi, aratrmann nemini ve gncelliini daha iyi gstermektedir. Arap dnyasndaki merkezi konumu ve arl dolaysyla Trkiye imaj zerine yaplacak bir aratrma iin en uygun lke Msrdr. Arap Ligine ve dini otoritesi ile El-Ezher niversitesine ev sahiplii yapmas yannda entellektel birikimi, jeo-stratejik konumu, byk nfusu, Arap-srail sorununa ve enerji kaynaklarna yaknl, Svey Kanal ile dnya ticareti asndan nemi gibi faktrler dolaysyla Msr dnyada kritik ve zel bir neme sahiptir. Byk ekonomik ve siyas sorunlar dolaysyla da
12
Mart 2011
deiim talebinin ve bir model aray tartmalarnn youn olarak yaand bir lkedir. Ortadouda Trkiyenin modellii ve algs konusunda daha nce yaplan almalar hem yabanclar tarafndan yaplm hem de gncelliini yitirmitir. ou dorudan Msr ele almad iin de genel karakterdedir. rnein, 1998de yaynlanan brahim el-Dakukinin almas, 11 Eyll, Afganistan ve Irak igali, internet ve uydu kanallarnn yaylmas ve kresel ekonomik kriz ve Trkiyedeki yeni ynetim gibi gelimeler dolaysyla gncelliini yitirmitir. Msr ile Trkiye arasnda zel bir iliki vardr ve eskiden olduu gibi bugn de Trkiyenin nemsedii bir lkedir. ki lke toplumlar arasndaki kltrel ve tarihsel ilikiler Osmanl ncesinden balayarak gnmze kadar gelmitir. Hilafetin Osmanlya gemesiyle Trkler, Arap dnyasn yaklak drt yzyl ynetmitir. Msr, Mehmet Ali Paa ynetiminde verilen zel stats ile Osmanl iin nemli bir eyalet olmutur. Ancak, Osmanl Devleti I. Dnya Savandan nce ve sava esnasnda Msr ngilizlere brakmak zorunda kalmtr. Sava sonrasnda ise Trkiye Cumhuriyetinin kurucular, radikal Batc yaklamlaryla modern bir ulus-devlet inas peindeydiler. Bu yeni modernleme projesi Bat ile entegrasyon amacyla Osmanl mirasna ve Arap dnyasna uzak durmutur. Cumhuriyetin laik ve milliyeti dnya gr ile Trkiye, genel olarak Arap dnyasndan ve zel olarak Msrdan farkl bir yol benimsemitir. Souk Sava Dneminde Msr ve Trkiye, srasyla Dou ve Bat kamplarn tercih ettii iin iki lke arasndaki ilikiler olumsuz seyretmitir. Ancak, 1980lerde bu anlay deimeye balam ve AK Partinin Ortadou almnda Msr nemli bir konuma sahip olmutur. Yeni Trkiye ynetimi Msr, Ortadoudaki arl dolaysyla bir ortak ve Afrikaya almak iin de bir kap olarak grmektedir. Son yllarda ekonomik ve siyas olarak gerilemesi ve blge sorunlarndaki etkisinin azalmas yannda daha ok ABD ve srail paralelinde politikalara ynelmesi Msrn Arap dnyasndaki liderlik konumunu sarsmtr. Ayn dnemde Trkiyenin rtadouda ykselii ve blgeye dn gzlenmitir. Ortadouda Msr ve Suudi Arabistan nclndeki Snni kampa kar ran, Suriye ve Hizbullah liderliinde bir ii kamp olumutur. Bat ile ilikilerde teslimiyet ve atma zerine kurulan iki kamp arasnda ekillenen bu ortama Trkiye tarafsz ve dengeli bir model olarak girmitir. Bu ortamda Trkiyenin Msr ile ilikileri ynetim baznda ibirlii ile rekabet arasnda ekillenmitir.
Mart 2011

13
Bu proje ile drt alanda aratrma yaplmas hedeenmitir: 1) Msr ortaretim ders kitaplarnda Trkiyenin resmi olarak nasl anlatld, 2) Medyadaki Trkiye imaj, 3) Msr halk arasnda Trkiyeye bak, 4) Trkiyenin d politikas, komular ve Bat ile ilikilerine ynelik tutum ve tepkiler. Bu konular incelenirken Trkiyenin model alnmas konusu etrafnda ekillenen tartmalara zellikle dikkat edilmitir. Trkiyedeki uluslararas neme sahip gelimelerin yannda, gncel olaylara ve sorunlara Msr aydnlarnn ve halknn baknn ortaya karlmas bilimsel adan ilgin olduu kadar Trkiyenin blgedeki ekonomik ve kltrel rol ve d politika uygulamalar asndan da ok nemlidir. Trkiyenin AB yeliinden ABD ile olan ilikilere, Kbrs sorunundan Ermeni meselesine, Gneydou sorunundan Suriye, ran ve Irakla ilikilerine, laiklik, demokrasi ve ekonomik gelimesi gibi birok konunun nasl alglandnn ortaya konmas, yeni 5 Yllk Kalknma Plannda belirtilen Ortadou ile ilikileri gelitirme hedene de uygundur. Sonular, Trkiyenin blgedeki nfuzuna, yumuak g potansiyeline ve kamu diplomasisine k tutacak niteliktedir.
Mart 2011
Bu aratrma iki temel varsaymdan hareket etmektedir: 1) Siyasal faktrler, byk lde sosyal faktrlerden ortaya kmaktadrlar. 2) Msr blgedeki merkezi konumu yannda birka adan da yol ayrmnda grlmektedir. nk Msrda imdiki liderin ya dolaysyla yaknda bir rejim deiiklii ihtimali, artan ak toplum talepleri ve slamc hareketlerin sregelen arl vardr. Blgede birok kltrel, sosyal ve siyasal eilimlere de nclk ettii iin de Msr kritik neme sahiptir. Trkiye ile ilgili konular hem tarihsel hem de gncel nemi yannda zellikle resm ve elit grleri ile halkn alglamas arasnda fark olaca varsaylmaktadr. erik analizi temel aratrma yntemi olarak seilmitir. Hem ders kitaplar, gazete, dergi ve TV programlarnn ieriklerinin hem de yz yze mlakatlarn deerlendirilmesinde ierik analizi yntemi kullanlmtr. temel hipotez bu aratrmay ynlendirmitir: 1) Msrllar arasnda Trkiye alglamalar farkl ve birbiriyle elikilidir.
14
2) Genel anlamda Msrllar arasnda Trkiyeye baklarn ok farkl olmas, sregelen siyas konularda Msrn yaklamlar iin Trkiyenin baarl bir model olma imknn fazla olmadna iaret etmektedir. 3) Trkiye alglamalarnda (imajnda) olumlu ynlerin grece artmas, zelde Msr ve genelde Arap dnyasndaki Trkiyenin yumuak gcne katkda bulunabilir. Aratrmamz sonucunda ortaya kan bulgular, ngrdmz gibi Msrda Trkiye alglamalarnn olduka farkl ve deiken olduu grlmtr. Ancak, Trkiyeye bak ngrdmzden ok daha olumlu kmtr. Daha da ilgin olan, Trkiyenin Msrda model olarak alglanmasnn pek mmkn olmadn ngrmtk. Fakat bulgularmz baz kart kirlere ramen, Trkiyenin birok adan Msrda bir model olarak alglandn gstermitir. Dier hipotezimizde Trkiyenin olumluya doru dnen imajnn Ortadou ve Msrda yumuak gcne katks olacan ngrmtk. Bu adan ngrmze paralel bulgular ortaya km ve beklediimiz g art ok daha belirgin bir biimde gereklemektedir. Bu gelimede son yllarda Msr ile gelien ekonomik ilikilerin yannda Trk hkmetinin Filistin meselesine destei de nemli rol oynamaktadr. Trkiyede slamc bir gelenekten gelen bir kadronun seimle ynetime gelmesi, slam ile demokrasinin, laiklik ile demokrasinin ve hatta slam ve laikliin dengelenebilecei algsna yol amtr. Trkiyenin Ortadouda tekrar ne kmas, Filistin sorununa destei, demokrasinin ve ekonomisinin olduka gelimi grlmesi birok gruba ilham kayna olduu gibi -bata MK olmak zere- muhalefet partileri ve hareketleri tarafndan dikkatle izlenmektedir. Kt ynetim ve ekonomik sorunlar yznden blgesel liderlii gerileyen Msrdaki Mbarek ynetiminin bu gelimelerden rahatsz olduu anlalmaktadr. Ancak rejimin meruiyetini azaltmasna ramen Msr rejimi Trkiye modelinden rahatszln genelde aka dile getirmekten kanmaktadr. Dier taraftan, muhalif hareketler hemen her konuda yaplan tartmada siyas, ekonomik ve sosyal Trkiye deneyimlerini ve Trkiye modelini gndeme getirmektedir. Msrn Trkiye modelini izlemesi gerektiini syleyenler bulunduu gibi en azndan birok alandaki baarl deneyimlerinden yararlanlabileceini dnenler de oktur. Msr Devriminde nclk eden Muhammed el-Baradey, MK, Kifaye Hareketi ve dier siyas hareketler olumlu biimde ska Trkiye modeline atfta bulunmakta ve Trkiyedeki gibi sivil ve demokratik bir ynetim istediklerini belirtmektedirler. Msrda din ve demokrasi konusu tart-
Mart 2011

15
lrken milliyeti dnr Muhammed Hasaneyn Heykel ve el-Baradey MKin AK Parti gibi kendisini sivil-demokrat bir harekete dntrmesi gereini dile getirmitir. Ancak, Mbarek rejiminin baskc ve dlayc tutumunun bu dnme izin vermedii de belirtilmitir. MK, zellikle AK Partinin 2007de seimlerini tekrar kazanmasyla Trkiye modeline dayanarak, dorudan eriat talebi yerine demokrasi ve sivil haklarn ne kt bir reform paketi hazrlamtr. Hatta bu reformu yeterli bulmayan bir grup hvandan ayrlarak El-Vasat adnda daha sivil ve demokrat bir parti kurmutur. Msrn nemli muhalefet partilerinden Vefd, Trk modelinde askerin nemli noktalar elinde tutarak demokrasiye izin verdiini dnyordu. Mbarek rejiminin Msr Ortadounun hasta adam haline getirdiini ifade ederken Trkiyenin son on ylda gerekletirdii gelimelere hayranln dile getiriyordu. Kifaye Hareketi, Trk tecrbesini blgeye radikalizm ve fanatizmden uzak ok olumlu rnekler sunduunu belirtiyordu. Trk deneyimi son yllarda baskc ynetimler ve kt ekonomik performans dolaysyla, genlerin kendi durumlarndan ikyetlerini gndemde tutarken, dier taraftan daha iyisinin mmkn olduu ynnde deiim umutlarn da artran bir faktr olmutur. Mslman bir toplumun hem demokrasi hem de ekonomik gelime salayabileceini gstermesine vurgu yaplmtr. Trkiyedeki deiim demokratik sre iinde gerekletii halde Tunus ve Msrda demokratik sre tkand iin bu deiim devrimle gereklemitir. Tunus ve Msr devrimlerini gerekletiren hareketlerin bundan sonra da demokrasisi, ekonomik kalknmas ve d politikas ile Trkiyeyi modeli alacaklarn ngrmekteyim.
16
Mart 2011
Executive Summary
The Middle East has woken up to a great political earthquake in 2011. The revolution in Tunisia ignited by unemployed and silent youth bounced into Egypt, the largest and critical country of the Arab world. The worries of similar social explosion in other countries led the start of political reforms in Jordan, Yemen, Algeria and Syria. Moreover, fall of the pro-West Lebanese government by the Iranian-backed Hezballah-oriented deputies withdrawal and the division of Sudan into two states after the referandum are the developments that will potentially change the global balance of power. The new wave of protests demanding democracy from authoritarian regimes is especially inspired by Turkeys economic, social and political performance during the last decade. Turkeys interest in Middle Eastern issues such as the Palestine problem, Iraq, Lebanon and Irans nuclear program are all in relation with the Turkeys increasing role in the region. Therefore, Turkeys domestic and foreign affairs followed in the Arab world in general and in Egypt particular brings an important empirical question regarding Turkeys new perception in the region. This research seeks to answer such questions: How do the Egyptians view the Turkish experiences in areas such as education and economic development? Do Egyptians perceive Turkey as a model for themselves? What is Turkeys role in the Arab world and in the new Arabian revolutions? How do the Muslim Brotherhood (MB) and other leaders of the Egyptian revolution view Turkey? Which factors shape Turkeys image in the Middle East? What has Turkey done to improve its image and what should it do more? Despite the historical background Turkey had distanced its self from the Arab world since the establishment of the Turkish Republic. In addition to the western orientation of the young Republic Turkey remained aligned with the Western world during the Cold War due to communist threat. Turkey probably kept itself distanced from the Arab world due its economic and political weakness in the early period. Turkey achieved economic and political development during the 1980s and began to open up to world markets, including to the Middle East. Especially with economic and democratic developments during the Justice and Development Party (JDP) rule during the last decade and thanks to its deliberate and active raproachment policies to the Middle East, Turkey has recently
Mart 2011

17
gained a huge attention, popularity which helped it further enhance its activities in the region. Along with good neighborhing policy, Turkey has recently paid closer attentionregarding the regional problems such as the Palestinian problem and the stability of Iraq and Lebanon. Moreover, the popular Turkish soap operas in the Arab world, Turkeys efforts to lift the embargo on Gaza and its propering economy and democracy and its new foreign policy perspective encouraging closer relations for peace and good neighborhood caused serious public debates about the possibility of replicating the Turkish model in the Middle East in general and in Egypt in particular. These debates were put forth on the international arena after the emergence of Tunisian and Egyptian revolutions in the early 2011. All these new developments requires a thorough study of how Turkey is perceived in the Arab world. At the same time, such a study will determine the parameters of Turkeys potential to become a model and its soft power because of its newly economic, political and cultural presence in the Middle East. I chose to study this topic due to the possibility of major transformation in the Middle East in relation to several factors such as the 9/11 attacks and the following the invasion of Afghanistan and Iraq, globalization, internet and the shifting balances of world power. During the course of this research, the Mavi Marmara ship attacked by Israel brought Turkey the top issue in the Arabian agenda. Thousands of news and opinion articles were published to discuss Turkeys new role, position and economic and political achievements. Moreover, the fact that the 2011 wave of democratization in the Arab world brought back the relevance of the Turkish model and experience proving the signicance and timeliness of my research. Due to its position and importance in the Arab world, Egypt is the best place to study Turkeys image. Due to its huge population, intellectual achievements, its approach to the Arab-Israeli conict and its recent paralysis due to its economic and political problems, the demand for change and a model was very visible in Egypt. The earlier studies conducted by foreign scholars happened to be outdated in that regard. Moreover, due to their generalist nature either on the Arab world, they do not directly analyze the Egyptian situation. For example, Ibrahim Dakukis Al-Atrak Lada al-Arab in 1998 cannot essentially address the changes caused by the 9/11 atttacks, the invasions of Afghanistan and Iraq, the spread of internet and global nancial crisis and the JDP government in Turkey. Therefore, a new study of the current context has become a necessity.
18
Mart 2011
Egypt and Turkey have enjoyed special ties. The cultural and historical ties between Turkey and Egypt date back to the pre-Ottoman period. With the transfer of the Caliphate to the Ottomans, the Turks ruled most of the Arab world for about four centuries. Egypt remained under the Ottoman rule with its special status granted to the family of Muhammed Ali Pasha. However, the Ottomans lost Egypt to the British empire before the World War I. After the War, the founders of the new Turkish Republic wanted to establish a secular nation-state, based on a radical Westernization program. This new project sought integration with the West while severing ties with the Ottoman legacy and the Muslim Arab world. With this secular and nationalist outlook, Turkey adopted a different path from those in the Arab world in general and Egypt in particular. During the Cold War era, Egypt and Turkey preferred the Eastern and Western camps respectively, leading to a negative relation between the two. However, this disconnect began to change during the 1980s and 2000s when the JDP opened new channels in its forein policy practices considering Egypt as an important country in the region. The JDP government sees Egypt as a gateway to Africa in addition to its centrality in the Middle East. In recent years, Egypts stagnant politics and insufcient economic development along with decreasing role in regional problems and adopting a pro-US and pro-Israeli positions weakened its leadership position in the Arab world. Meanwhile Turkey has returned to the region. Now, the Middle East is polarized between the Shia camp led by Iran and the Sunni camp led by the Saudi Arabia while Egypt is accommodating its relations with the US and the West. Turkey adopted a middle-ground between the two. In this context, Turkeys relation with Egypt varied between cooperation and competition, depending on the context and issue. Therefore, how the Egyptian elites and population have viewed Turkeys new active role in the Middle East remains an important empirical question. While explaining this development, their evaluation of social, economic and political forces is to be taken into consideration. This project aims to study Turkeys image in Egypt by conducting research in four main areas: (1) The ofcial view on Turkey reected in Egyptian textbooks taught in the secondary schools; (2) Turkeys image presented in the Egyptian media as reected in the prominent media outlets covering major issues of Turkish politics; (3) Turkeys popular image among Egyptians, especially the youth; and (4) Reactions to the perceived nature of Turkeys relations with its Arab neighbors and the West. In studying
Mart 2011

19
these aspects, I paid a special attention to the debate over whether Turkey can model for the region. The Egyptian popular perception regarding the developments of Turkeys international signicance is not only academically signicant but also concerns Turkeys economic and cultural role in the region as well as its foreign policy. The analysis of the perception of the Cyprus issue, the Armenian problem, relations with Iran and Iraq, Turkeys secularism and democracy and its economic development are also consistent with Turkeys ve-year development plan that envisions developing relations with the Middle East. The conclusions shed light on the nature of Turkeys soft power in the region beside its public diplomacy. The two main assumptions underlie this study. First, political forces usually arise on the basis of social realities. Second, as a centripetal state in the Middle East, Egypt today is before a crossroad in the course of its modern development, and that this crossroad results from the historical nexus formed by several factors such as the new presidential elections, the possibility of regime change, increasing popular demands for open society, the continuing prominence of Islamic movements.All these factors conclude in Egypts social and political trends highly relevant as indicators of more general regional trends. I earlier assumed that the Turkish issues are historically and currently signicant and there are signicant differences between elite and popular views on Turkey before theresearch. I used content analysis as the main analysis tool to analyze school books, newspapers, magazines, journals and TV programs as well as the in-depth interviews. Three hypotheses guided this research (1) Images of Turkey among Egyptians are multiple and conicting, (2) In overall sense, the product of the various images of Turkey does not uphold the notion that Turkey can serve as a successful model for Egypts approach to impending political issues. (3) The relative rise of positive images of Turkey can contribute to Turkeys soft power in Egypt in particular and in the Arab world in general. The conclusions of this research revealed that the perceptions of Turkey in Egypt was quite multiple and diverse. However, the image of Turkey was found more positive than earier expected. More interestingly and contrary to my hypothesis, Turkey is mostly perceived as a model for Egypt in economic and political respects. My other hypothesis stated Turkeys increasingly popular image could contribute to its soft power in the Middle East and Egypt. The study revealed similar results in the level of inuence
20
Mart 2011
which were greater than we envisioned. The increasing economic relations with the Egypt and Turkeys support for the Palestinian cause played an important role in this development. The fact that, the JDPs Islamist roots -though it names its vision as conservative democrat since its establishment beside being split from the Islamist National Outlook (Milli Gr) Movement, caused debates about the compatibility of Islam and democracy, secularism and democracy and even Islam and secularism. Turkeys increasing active role in Middle Eastern politics, its support for Palestine problem, improvements in its economy and democratic records are followed by many groups, including the MB and other opposition movements. The Mubarak regime seemed to be annoyed by these developments due to its authoritarian rule and chronic economic problems. However, the Egyptian regime has always avoided publicly expressing its unease with the Turkish model. On the other hand, oppositional movements referred to the Turkish model in almost all debates. Some suggested that Egypt must follow the Turkey while others argued that Egypt must benet from the successful Turkish experiences in different areas. The leaders of the recent Egyptian revolution such as Muhammed alBaradai, the MB, the Kifaya Movement and other political movements frequently referred to the Turkish model and expressed their demands for a civilian democratic rule in Egypt similar to that of Turkey. The nationalist thinker Muhammed Hasanain Haykal and former IAEA-chief Muhammed Al-Baradai suggested that the MB must turn into a civilian democratic movement like the JDP. However, many argued that the Mubarak regime did not allow such a transformation with its repressive and exclusionary attitude to any serious opposition. Inspired by the JDPs huge success in the 2007 parliamentary elections, the MB launched a reform project based on democracy and civil liberties rather than demanding sharia (Islamic Canon Law) urgently. Saleem al-Awwa established a civilian-democratic party called Al-Wasat by splitting from the MB as he was not satised with the level of reform. Moreover, one of the main opposition parties, Al-Wafd, argued that in the Turkish model the military continued to hold critical positions while allowing democracy to ourish. At he same time, it expressed its fascination with the level of Turkish development during the last decade arguing that the Mubarak regime made Egypt the sick man during this period. Similarly, the Kifaya movement believed that the
Mart 2011

21
Turkish experience provides positive examples away from radicalism and fanaticism. The Turkish experience contributed to the rise of grievances among Arab youth living under authoritarian rule and dire economic conditions while creating a belief in the possibility of a better future. They emphasized that Muslim societies can also achieve democracy and economic development. The change in Turkey occurred within democratic process but the Tunisian and Egyptian change came out through revolution due to the lack of avaliable paths in the political system. However, I foresee that the leaders of the Tunisian and Egyptian revolutions will follow the Turkish model in terms of democracy, economic development and foreign policy.
22
Mart 2011
ORTADOUDA TRKYE ALGISI: MISIR RNE
GR Aratrmann Gerekesi Gnmzde yeniden canlanan Trkler ile Araplar arasndaki ilikiler, nerdeyse bin yllk gemie sahiptir. slamiyeti kabul etmesini izleyen dnemde Arap halifelerin savalar ve muhafzlar roln stlenen Trklerin, Mslman Arap imparatorluu iindeki konumu giderek ykselmitir. Daha sonralar Trk devletlerinin ne kmasyla iki toplum arasnda yneten ve ynetilen rolleri yer deitirmitir. Seluklulardan sonra Osmanllar, Arap toplumlarn uzun sre ynetmilerdir. Bu durum Msr iin de geerlidir. 1200l yllarn ortasndan itibaren Trk yneticiler Msrn ynetiminde etkili olmulardr. Yedi yz yllk dnemde Msra Orta Asya ve Anadoludan nemli Trk g olmu ve Trk halk ile Msr toplumlar arasnda ciddi kltrel, ekonomik ve siyas etkileim olumutur. Osmanl dneminde sergilenen Msrla yakn ilikiler Cumhuriyet Dneminde kesintiye uram olsa da 1970lerden itibaren dzelmeye balam ve 2000lerde olduka gelimitir. maj ve alglama toplumlar ve devletleraras ilikilerde nemli bir yer tutmaktadr. lkeler ve hatta markalar kamuoyunda nasl alglandklarn ve imajlarn ok nemsemektedirler. Savalarn maliyetinin ok yksek olmas ve giderek azalmas dolaysyla, uluslararas alanda birok sorun artk kaba kuvvetle deil kamu diplomasisi ve olumlu imajla balantl olarak zlmeye allmaktadr. Ayrca, kreselleen dnyada imaj ve alglama hem siyas hem de ekonomik ve kltrel alanlarda olduka etkili olabilmektedir. rnein, demokrat, gvenli ve gelimi bir lke imaj, uluslararas alanda daha fazla sayg uyandrd gibi o lkenin grlerinin dnya kamuoyunda daha fazla dikkate alnmas anlamna geldii gibi rn ve markalarnn daha fazla tketilmesi ile ihracatna ve turist ziyaretleri ile ekonomisine etki etmektedir. Hatta kirlerinin benimsenmesi ile kltrel ilgi oda haline gelebilmektedir. Bu aratrma, Msrda Trkiyenin imajnn nasl olduunu ortaya koymay amalad iin genel olarak Msr toplumunu ele almaktadr. Aratrma, drt alanda Trkiyenin nasl alglandn aratrmay hedeemitir. 1) Msr ortaretim kitaplarnda yanstld biimde Trkiye hakkndaki resm gr; 2) Trkiye ile ilgili konularn belli bal medya organlarndaki yansd ekliyle Msr medyasndaki Trkiye imaj; 3) Msr halk ve zellikle gen Msrllar arasnda Trkiye imaj ve 4) Trkiyenin d politikasnn ve d ilikilerin alglanma biimi.
24
Mart 2011
Ortaoretimde okutulan ders kitaplar incelenerek Osmanldan modern Trkiyeye ynelik resm bak incelenmitir. Resm gr zellikle nemlidir nk Msrda Osmanldan beri gelen Mehmet Ali Paa hanedan ngiliz igali dneminde ve bamszln kazanmasndan sonra da varln devam etmitir. Bu ynetim byk lde Osmanlnn devam niteliinde olmakla birlikte eskiden beri Trkiye ile ok arya kamayan bir rekabet iindeydi. 1952deki Hr Subaylar darbesi ile baa gelen Cemal Abdnnasr ynetimi, arap milliyetisi ve sosyalist kirleriyle daha ok Sovyet Blouna yakn durarak Bat kampndaki Trkiyeye genel anlamda muhalif olmutur. Enver Sedatn Abdnnasrn yerine gelmesiyle 1970lerde Msrn ABD ve Batya yaklamas, hem tarihsel hem de resm gr balamnda Trkiyeye bakn nemli lde deitirmitir. mknlar lsnde de resm grteki deiim ortaya konmutur. D politika dinamiklerini gstermesi asndan Trkiyeye ynelik gnmzdeki bak da ayrca nemli bir konu olarak aratrlmtr. Medya organlarnn Trkiyeyi yanstmas da resm, aydn ve gazeteci grlerinin kesiimini yanstaca iin incelenmesi gereken bir yndr. Medya organlar hem haber ve bilgi kayna olarak Trkiyeyi yanstmas bakmndan hem de olaylar belirli biimde ele almas nedeniyle nemlidir. Ayrca, medya organlarna sahip veya onlarla ilikili farkl ideolojik, siyas, din ve meslek sosyal gruplarn Trkiyeye bakna ynelik ipular sunaca iin de medya organlar incelenmitir. Medya konusu son on yldaki nemli olaylarn medyaya yansmas ile snrl tutulmutur. Resm grler yannda, roman, hikaye, iir, lm ve dizi gibi sanatsal rnlerde de Trkiye ve Trkler ile aydn bak olarak ikincil kaynaklardan incelenmitir. Bir bak asnn resm kanallarda veya sivil medya organlarnda yer almas onun halk tarafndan dorudan benimsenecei anlamna gelmez. Dolaysyla, farkl halk kesimlerinin de Trkiyeye bak da aratrlmtr. Halkn grleri incelenirken aydnlar ve liderler yannda niversite genliinin bak da incelenmitir. Medya incelemesinde hkmet yanls, bamsz ve farkl siyas parti gazeteleri nemli kaynak oluturmutur. Yine farkl yayn organlarnda yer alan akademik kiilikler ile din, siyasal ve sosyal gruplarn tutumlar da incelenmitir. Ortadou 2011e byk bir sarsntyla uyanmtr. Tunusta isiz ve talepleri dinlenmeyen genlerin balatt devrim Msra sramtr. Dier lkelerde benzer patlama kayglarnn artmas rdn, Yemen, Cezayir ve Suriyede reformlarn hzlanmasna yol at gibi, Lbnanda
Mart 2011

25
ran destekli Hizbullahn Bat destekli hkmeti devirmesi ve Sudann blnmesinin kesinlemesi kresel dengeleri derinden etkiyelecek gelimeler olarak grlmektedir. zellikle otoriter Arap rejimlerine kar balayan demokrasi talepleri ve protesto dalgas zellikle Mslman bir lke olarak Trkiyenin son on yldaki sosyal, ekonomik ve siyas performansndan ilham almtr. Filistin sorunundan Iraka, Lbnandan rann nkleer programna Trkiyenin Ortadou sorunlarna yakn ilgi gstermesi ve blgede artan rolne tanklk etmekteyiz. Bu aratrma blge sorunlarna Msr halknn bakn ortaya karacaktr. Aratrma, gndemdeki birok soruya da cevaplar sunmaktadr. Trkiyedeki i ve d gelimelere Arap dnyasnn bak nasldr? Trkiyenin eitli alanlardaki deneyimleri nasl alglanmaktadr? Trkiye bir model olarak grlmekte midir? Ortadoudaki devrimlerde Trkiyenin rol var mdr? MK ve Msr Devriminin dier liderleri Trkiye hakknda ne dnmektedir? Trkiyenin Arap dnyasndaki imajn neler ekillendirmektedir? Trkiye kendi imajn doru ekillendiriyor mu ve bunu gerekletirmek iin neler yapmaldr? Tarihi Arkaplan Seluklu dneminden balayarak Trk ve Msr toplumlar bin yla yakn birlikte yaam ve bu sre iinde ciddi etkileimde bulunmulardr. 1882den 1922ye kadar sk ngiliz denetiminde kalan Msr, smr dneminde siyas alkantlar ve isyanlar yaamtr. Mustafa Kamil ve Cemaleddin Afgani gibi Msr milliyetileri Osmanl emsiyesi altnda Msrn bamsz olabileceini savunmulardr. Ayn dnemde Trk toplumu, II. Merutiyet dnemini ve imparatorluun dalmasna yol aan uzun savalardan km (Trablusgarp, Balkan, I Dnya ve Kurtulu Savalar) ve sonrasnda Trkiye Cumhuriyeti kurulmutur. 1919-1922 arasnda Trkiye gibi Msr da ngilizlere kar milli mcadele vermi ve ksm bamszlk kazanmtr ama ngiliz kontroln tamamen kramamtr. Bu dnemden sonra Trkiye ve Msr toplumlar farkl toplumsal tecrbeler yaamtr. ki dnya sava aras dnemi Msr grece sakin geirse de ayn dnemde Trkiyede kkl Batllama reformlar yaplmtr. II. Dnya Sava sonrasnda ise Sovyet tehlikesi altnda Trkiye, Batya daha da yaklarken Msr toplumu Nasr devrimi ile Araplar birletirip bamszlk kazandrmak iin hem Dou Blouna ynelmi hem de milliyeti-sosyalist ideolojisi ile Trkiyeye olumsuz yaklamtr. Sedat ve Mbarek dneminde Msrn Batya yaklamasyla resm dzeydeki bu olumsuz yaklam azalmaya balamtr.
26
Mart 2011
1952de Abdnnasr Kral Faruku devirdikten sonra 1970lere kadar devleti ekonomik ve sosyal refah politikalar uygulamtr. Byk toprak sahiplerinin siyaset ve ekonomideki etkisini azaltmak iin toprak reformu yapmtr. Poplist ekonomik politikalar kk ifti ve iilerin durumu ksmen dzeltse de genel ekonomik ilerleme salanamamtr. srail ile savalarn maliyeti ve demokratik denetimin bulunmamas Abdnnasrn ekonomik politikalar gelitirmesine engel olmutur. 1970lerde Sedat devleti yaklamdan ntah (Alm) yaklamyla vazgeerek Msr dnya piyasalarna entegre etmeye almtr. Sedat dneminde, snrl da olsa ok partili dzene geilmitir. Souk Sava dneminde piyasa ekonomisi ve demokratik almlar ynnde ivme kazansa da bugn 80 milyon nfuslu Msrda gerek bir demokrasi ve ekonomik gelime salanamamtr. Mbarek rejimi siyas alanda il tek parti ynetimini srdrerek demokratiklemenin nn kapatmtr. Mbarek, MK gibi gerekten alternatif olacak muhalif hareketleri sistem dna iterken daha zayf ve zararsz grd partileri de siyas rvetle kendisine balamtr. Kt ynetim, sosyal ve ekonomik sorunlar daha keskinletirmi, bask, yolsuzluk, isizlik ve yoksulluk yaygnlamtr. Son yirmi ylda da almayla birlikte ihaleler ve adam kayrma ile devletten beslenen yeni bir tekelci burjuvazi olumutur. Oul Cemal Mbarek etrafnda toplanan bu grup, rejimin partisine de hakim olarak sistem iinde asker-sivil brokrasi ile bir koalisyon kurmutur. Msrda genlerin demokrasi ve ekonomik dzeltme talebiyle protestolara ynelten ite bu tkanlmlk ve umutsuzluk olmutur. Trkiye, 1980lerde gerekletirdii ekonomik ve siyasal dnmler ile ayn zamanda dnyaya ve blgeye almaya balamtr. zellikle 2000lerde AK Parti hkmeti dneminde gerekleen ekonomik ve demokratik gelimeler, Trk dizileri, komularyla siyas ve ekonomik ilikilerinin gelimesi, Trkiyenin Filistin sorunu ve Irakn istikrar gibi blge sorunlarna youn ilgisi Ortadoudan prestij ve etkinlik getirmitir. Ayrca, son dnemde Gazze ambargosunu kaldrmak iin yapt giriimler, gelien ekonomisi ve demokrasisi yannda barl ve dengeli d politikas, Trkiyenin blgede ve Msrda model olarak alnp alnamayaca tartmasn gndeme getirmitir. Bu tartmalar 2011 banda ortaya kan Tunus ve Msr devrimleri balamnda uluslararas kamuoyunda yeniden gndeme gelmitir.
Mart 2011

27
Literatr zeti XX. yzyln balarnda Trk modernlemesi Ortadouda belli bir ilgi alan oluturmutur.1 O dnemde Bat igal veya kontrolnde olan blge topraklarnda Trkiyenin bamszl ve yapt modernleme hamleleri nemli ilham kayna olmutur. Trk deneyiminin bir model olmas, daha ok Sovyet Blounun kmesiyle gndeme gelmi ve yeni bamszln kazanan Orta Asya Cumhuriyetlerinin de Trk modelini izlemesi tartlmtr.2 Daha sonra bu model, Orta Asya toplumlarnn kendi iinde de tartlmaya balanmtr.3 Trkiyenin Ortadou iin tarihsel mirasnn nemi yannda son yzyldaki modernleme, laiklik, ve demokratikleme abalar Trkiyenin son yllarda hem blgeye nem vermesi hem de laik demokrasisi ile model potansiyelini gndeme getirmitir. rnein, Trkiyede liberal demokrasinin gelimesi dolaysyla blgede ilgi oda haline gelmesine dikkat ekilmitir.4 Bu aamada model olabilmesi iin zellikle inandrclk, meruiyet ve kltrel-siyasal imknlar asndan Trkiyenin yumuak gc tartlrken onun blgedeki olumlu imaj ve inandrclnn olup olmadna dikkat ekilmitir.5 zellikle Arap lkelerinin kalknmlk, demokrasi ve insan haklar gibi alanlarda fazla yol alamamalar da blgede baarl bir model araynda Trkiyeyi nplana karmtr. Bu gelimeler nda Msrda Trkiyenin nasl grldnn detayl biimde incelenmesi nemli bir konu haline gelmitir.
Mart 2011
Trkiyenin Ortadoudaki imaj ve onunla ilgili olarak blgedeki yumuak g potansiyeli tartlrken, Trk deneyiminin slam ve demokrasiyi badatran bir model olduu da arlkl olarak dile getirilmektedir. Trk modeli zellikle slamc hareketlerin demokrasi ile
1
mer Tapnar, 2003. An Uneven Fit? The Turkish Model and the Arab World. Brookings Institute, Us Policy Towards the Islamic World, Analysis Paper, No. 5, http://www. brookings.edu/printme.wbs?page /fp/saban/analysis/taspinar20030801.htm. Heinz Kramer, 2000. Changing Turkey: Challenges to Europe & the United States. Washington, DC, USA: Brookings Institution Press, http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/ Doc?id=10026293. Daniel Pipes, 2001. Turkeys Relations with the West and the Turkic Republics: The Rise and Fall of the Turkish Model, Middle East Quarterly, Cilt 8, Say 3; F. Stephan Larrabee, 2002. Turkish Foreign Policy in an Age of Uncertainty. Santa Monica, CA, USA: The Rand Corporation , s. 101. http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/Doc?id=10056167. Berna Turam, 2006. Between Islam and the State: The Politics of Engagement. Palo Alto, CA, USA: Stanford University Press, s. 151. http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/ Doc?id=10180149. Tarik Ouzlu, 2007. Soft Power in Turkish Foreign Policy. Australian Journal of International Affairs, Cilt 61, Say 1, ss.81-97.
28
sisteme entegre edilebileceini de gstermesi asndan nemsenmektedir.6 Ayrca, Altunk Trkiyedeki laikliin Batc elitler tarafndan empoze edildii ynnde Arap dnyasnda yaygn bir kanaat bulunduunu ve bazlarnn da laiklii din kartl olarak grdklerini tespit etmitir.7 Bu tespitlerin farkl lkelere gre geerlilii ve arlklar ve zellikle Msrda nasl yansma bulduu hala aratrlmas gereken konulardr. Araplarn Trkleri hl eski kolonyal yneticileri veya Bat projesi olarak grmelerinden dolay Trk modelinin onlara ok cazip gelmeyeceini savunanlar da bulunmaktadr.8 Trkiyenin AB yelii konusunun Arap kamuoyunda nasl algland zerine de baz almalar yaplmtr. rnein, Podeh Arap liderlerinin AB konusunda net olmayan bir tutum benimsediklerini ancak Arap aydnlarnn bazlarnn AB yeliini desteklerken bazlarnn da Trkiyenin slam kimliini kaybetmesinden endie duyduunu belirtmitir.9 Ancak, Trkiyenin blgedeki inandrcln ve nfuzunu len ampirik bir aratrma da henz yaplmamtr. 2010daki Mavi Marmara gemisine srailin ak denizdeki saldrsndan sonra bu durum daha da ilgin ve nemli hale gelmitir. zellikle son on ylda dnyada, Ortadouda ve Trkiyede ortaya kan gelimelerin Trkiyenin prestij ve inanlrln nasl etkilediini ortaya koyan konunun aratrlmas gerekmitir. zellikle Msrda Mbarekin ilerleyen ya dolaysyla yakn zamanda rejim deiiklii ihtimalinin son yllarda belirmesi, artan ak toplum talepleri ve slamc hareketlerin geleceinin nemi yznden bu lkede Trkiyenin nasl alglandnn ortaya konmas hem bugnk dinamikler hem de iki lke ilikileri ve blgenin gelecei asndan da nem tamaktadr. Daha nceki tartmalar, ounlukla teorik ve daha ok izlenim dzeyindedir. Halbuki daha ampirik ve gerek halkn tutumunu ortaya koyan birinci elden aratrmalara ihtiya vardr. Ayrca, Arap dnyasnda da Trkiyenin imajn inceleyen aratrmalar yaplmtr. Bunlarn bir rnei brahim el-Dakuki yaklak on yl nce yaynlad kitapta10, Arap resm grnn Osmanlya kar Arap dnyasnda birlii salamas
6 7 8
Mart 2011
10
Meliha Altunk, 2010. Turkey: Arab Perspectives. Istanbul: TESEV Publications. a.g.e. A.C. Hemerijck, (CB), 2004. European Union, Turkey and Islam. Amsterdam, NLD: Amsterdam University Press, http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/Doc?id=10077295. E. Podeh, 2007. The Final Fall of the Ottoman Empire: Arab Discourse over Turkeys Accession to the European Union. Turkish Studies, Cilt 8, Say 3, ss. 317-328. brahim Dakuki, 2001. Surat al-Atrak Ladal-Arab. Beyrut: Merkez Dirst al-Wahdah alArabiyye.
29
asndan biraz olumlu ama son dnemlerindeki Trkletirme politikalar ve baskc yntemleri yznden de olumsuz olduunu ortaya koymutur. Ancak, yine el-Dakukiye gre Trkiyenin Cumhuriyet dnemi Arap dnyasnda neredeyse grmezden gelinmitir. Daha zel bir almada Msrn Trkiyeye bakn ele alan Bayumi11, yalnzca II. Dnya Sava sonras dneme kadarki gelimeleri ele almtr. Bizdeki almalardan daha derinlemesine ve somut olmalarna ramen bu aratrmalar da son dnem gelimelerini yanstamayacak kadar eskidir. Halbuki dnyamz son on ylda kkl deiim geirmektedir. 11 Eyll saldrlar, Irakn igali, El-Cezire Televizyonu ve Trkiyenin Ortadouya alm politikas, blgede Trk dizilerinin yaygn izleyici bulmas, Davostaki Babakan Erdoann one minute k ve Mavi Marmara saldrsndan sonra Trkiyenin blgedeki imaj henz incelenmemitir. Trkiyede bu alanda baz dar kapsaml aratrmalar yaplmtr. Bunlardan birisi, kran Fazlolunun Arap Romannda Trkler adl almasdr.12 Kitap, Msr romanlarndaki Trk imajn incelemitir. zellikle Davos ve Mavi Marmara olaylar ve popler Trk dizileri Arap kamuoyunu ciddi biimde megul ettii halde bu alanda bilimsel aratrmalar henz yaplmamtr. ok yakn zamanlarda yaynlanan dnyadaki liderlerin poplaritesini ve gvenilirliini inceleyen bir aratrma, Trkiye adna Babakan Tayip Erdoann Msrda Obama ve Putin gibi dnya liderlerinden daha inanlr bulunduunu, nerdeyse Arap liderler kadar gvenildiini tespit etmitir.13 Bu aratrmaya gre Msrllarn yzde 63 Babakan Erdoana gvenirken yzde 34 gvenmemektedir. Bu rakamlar 2008e gre nemli bir iyileme olduunu ortaya koymaktadr (yzde 49 gvenenlere kar yzde 51 gvenmeyenler). Bu da zellikle Davos olaynn etkisine iaret etmektedir. 2010da Altunkn Trkiyeye Arap Bak balkl almas ile genel olarak Arap dnyasnn Trkiyeye bakn incelemitir. Bu aratrma Araplarn Trkiyeye bakn genelde olumlu etkileyen drt nemli gelime olduunu belirtmitir: (a) slam kkenli AK Partinin 2002 seimlerini kazanarak hkmet olmas, (b) 1 Mart 2003 tezkeresi ile ABD ordusuna Irak igal iin geit verilmemesi, (c) 2005de AB katlm
11
Mart 2011
12 13
Zekeriya Sleyman Bayumi. 1989. Mevkfu Msr min Mtegayyirat fi Trkiye. Kahire: Darl Kitab El-Jamii. kran Fazlolu, 2006. Arap Romannda Trkler. stanbul: Kre Yaynlar. World Public Opinion. 2009. Country-by-Country Results. http://www.worldpublicopinion.org/pipa/pdf/jul09/WPO_USObama_Jul09_countries.pdf. Erdoan muhtemelen Arap liderlerden daha poplerdir, nk baskc rejimlerde kendi bakan hakknda olumsuz konuulmas pek kolay olmad iin zellikle son zamandaki isyanlar dnldnde Arap liderlerin poplaritesi ihtiyatl karlanmaldr.
30
mzakerelerinin resmen balamas ve (d) Davos Olay.14 Altunkn aratrmas Arap lkeleri apnda anket yoluyla yaplmtr ve genel bir yaklam sunmaktadr. Aratrmamza konu olduu ekilde Msrdaki Trkiye imajnn daha detayl ve lkenin zel koullarn da dikkate alacak ekilde aratrmaya ihtiya vardr. Aratrmann Amac Bu aratrma nfusu 80 milyonu geen Msrda Trkiyenin nasl grldn aratrmaktr. Trkler ve Araplar arasndaki uzun tarihsel balar gibi, Trk-Msr ilikileri XIII. yzylda balam, 1500lerin banda Osmanlnn Msr fethiyle de nemli bir dzeye ulamtr. 1882de Msr ngilterenin ele geirmesinden sonra Trk ve Msr toplumlar farkl siyas ve sosyal tecrbeler yaayarak hem belli lde farkllam hem de birbirinden uzaklamtr. Msr, jeo-stratejik konumu ve dnya zerindeki mcadelelerde kritik rol dolaysyla nce ngilizler, Souk Sava dneminde Sovyetler ve ABD ve gnmzde de ABDnin blge hkimiyeti iin nemli olmutur. ABD bata olmak zere zellikle gelimi lkeler yalnzca ekonomik ve asker gce dayanarak deil imaj ve inanrlklarn da artrarak d politikada etkili olmaya almaktadrlar. Trkiyenin de iyi bir imaj oluturarak blgede inanrlk ve nfuzuna dayanan yumuak gcn kullanabilecei ve etkisini artrabilecei aktr. Dolaysyla, Trkiyenin temel gndem maddelerini oluturan demokrasi, laiklik, din ve modernleme, Gneydou, Kbrs tartmas, Ermeni sorunu, su ve enerji sorunlar gibi gndem konularnn blgenin nemli lkesi Msrda nasl algland ok nem kazanmaktadr. Msr kamuoyunun Trkiye hakknda ne kadar ilgili ve bilgi sahibi olduu da ayrca nemlidir. Msrda Trkiyeye ynelik ilginin dzeyi ve bu ilginin ald biim (sempati veya eletiri) lkemizde bugne kadarki almalarda net olarak ortaya konmad iin aratrmamz bu boluu doldurmay amalamaktadr. Bu aratrma, hem bilimsel alanda Trkiyede daha nce pek bilgi sahibi olunmayan bir alanda bilgi birikimine katkda bulunmas hem de ortaya kan veriler d politika uygulamalarna k tutmas asndan nemlidir. Ortadouda Trkiye imaj konusunda yaplan almalar henz balang aamasndadr ve daha ok edebiyat alanyla snrldr. Arapada yaplan almalar zerinden de on yldan fazla zaman gemitir ve bu
14
Mart 2011
Altunk, Turkey: Arab Perspecives.
31
sre zarfnda dnyada, blgede, Trkiyede ve blgeyle ilikilerinde ok nemli deiiklikler olmutur. Bunlar arasnda, 11 Eyll sonras dnya siyasetindeki gelimeler, Trkiyede Ortadou ile ilikilere daha fazla nem veren bir hkmetin bulunmas, Trk dizilerinin blgede popler olmas ve kresel ekonomik kriz gibi birok yeni gelime olmutur. Dolaysyla, bu aratrma yeni koullarn Trkiye algsna etkisini ortaya koyarak, Trk ve Msr halklar ve ynetimleri arasnda sorunlu ve sorunsuz alanlar daha net olarak tespit ettii iin sorunlu alanlarda imaj dzeltme abalarna da yardmc olacaktr. Aratrmada ortaya kan sonular yeni ylda isyanlarn patlak verdii Ortadou ve Msrdaki ekonomik, sosyal ve kltrel dinamiklerin daha iyi anlalmasna yardmc olacaktr. Ayrca, bu bulgular Trkiye ve Arap lkeleri arasndaki siyas, diplomatik, ekonomik ve kltrel ilikilerin geleceine de k tutacak ekilde, aksayan ynlerde uygulamaya ynelik neriler de sunulmaktadr. Aratrmann bir dier amac da iki lke ynetimleri arasndaki siyas, kltrel ve sosyal ilikileri gelitirebilecek biimde kamu diplomasisi iin neriler getirilmitir. zellikle Trkiyenin Ermeni, Kbrs ve Gneydou sorunlar, laiklik, AB, ABD ve srail ile ilikiler konusunda doru alglanmasna ilikin imaj almas yapmasna yarayacak veriler ve neriler ortaya konmutur. Ayrca, Trk kamuoyunda Arap dnyas iin ok tekrarlanan sylemlerin ne kadar geerli olduu da test edilmitir. Araplar, Trkleri sevmezler, Trkiye laik ynetimi ile Ortadouya modeldir veya Trkiye demokrasisi ile Ortadouya modeldir bu sylemlere balca rneklerdir. Aratrma Dokuzuncu 5 Yllk Kalknma Plannn15 hedeeri ile de uyumludur. Plann 419. maddesi, Kafkasya, Orta Asya ve Ortadou ile Trkiyenin balantlarn glendirmeyi ngrmektedir. Yine 537. maddesinde Eximbank kredileri kullanlrken zellikle Ortadou pazarlarna almaya ncelik verilecei belirtilmektedir. Trkiyenin daha ok tannmas ve gndeme gelmesi Trkiyeyi siyas, kltrel ve ekonomik adan nemsenen bir lke haline getirmektedir. Bu aratrma Trkiyeye ynelik ilgiyi ve algy lecei iin Arap lkelerinde ileride bu ynde yaplacak almalara k tutmaktadr. Trkiyenin blgede reklam ve ekonomik kaynaklar kullanmadan etkili olmasn salayan yumuak gce sahip olmas ve nfuzunu artrmas da kendisinin nasl alglandn bilmekten getii iin, bu veriler Trkiyenin yumuak gcn gelitirecek politika ve faaliyetlerini de ynlendirebilecektir.
15
Mart 2011
http:// ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf
32
YAPILAN ALIMALAR
Aratrma Materyali Aratrmada hem birincil hem de ikincil veriler kullanlmtr. Mmkn olduu lde birinci elden anket ve mlakatlar yaplmtr. Ancak Msr rejiminin sosyal aratrmalara scak bakmamas bu verilerin snrl alanda tutulmasn gerektirmitir. Yine aratrma kullanlan gazete, dergi ve kitap gibi medya organlarnda yer alan yazlar hem birincil hem de ikincil veriler sunmutur. Aratrmada byk oranda gazetelerin internet kaynaklarndan yararlanmtr ve aratrmamz ile ilgili her trl yn internet zerinden farkl anahtar girileri ile taranm, tespit edilmi ve incelenmitir. Kitaplar, tezler ve dergiler nemli ikincil veri kayna oluturmu ve arlkl olarak kullanlmtr. zellikle Trkiye hakkndaki akademik bilgi ve analizlerin ortaya konmasnda olduka yararl olmutur. kincil veri olarak daha nceki aratrmalardan da yararlanlmtr. hsanolunun Msr ders kitaplarndaki Trk/Osmanl alglamas zerine analizleri16, brahim Dakukinin Araplarn Gznde Trkler kitab17, kran Fazlolunun Arap Romannda Trkler adl almas, Meliha Altunkn Arap Perspektinde Trkiye18 gibi almalar bu almaya da k tutmu ve bir altyap oluturmutur. Ancak zellikle son dnem gelimeleri ve gncel tartmalar nceki aratrmalarda yer almamtr. Dolaysyla, bu aratrmada ortaya konan veriler byk lde yeni verilerden olumaktadr. Altunkn almas ise gncel olmakla beraber uluslararas telefon aramas ile yaplan bir aratrmayd. Yabanc komplosu krinin yaygn olduu ve ou otoriter rejimlerde yaayan muhataplarn korku ve ekinceleri de dnldnde zellikle yurtdndan aramayla yaplacak anketlere samimi grlerini tam yanstmalar zordur. Aratrmamz bu mesafe ve gven engelini yzyze grmeyle amaya almtr. Hipotezler ORTADOUDA TRKYE ALGISI Aratrmamz temel hipotez ynlendirmitir. Birinci olarak, Msrda Trkiye imajnn deiken, eitli ve birbiriyle elikili olduudur. Zaman ierisinde bir lkenin imaj siyas, ekonomik ve kltrel artlara gre deiiklik gsterebilir. Msr toplumu da Osmanl ve Cumhu16
Mart 2011
17
18
Ekmeleddin hsanolu, 1986. Kraat Li-Tarihi el-Devle el-Osmaniye ve Alakatha bilAlem el-Arabi min Hilal Ktb el-Tarih el-Medresiyye el-Mukarrara fi Msr Beyne Amey 1912-1980 m. Studies on Turkish Arab Relations 1986 Annual. stanbul: Trk-Arap likileri Vakf, ss. 85-118. brahim Dakuki, 2001. Surat al-Atrak Ladal-Arab. Beyrut: Merkez Dirst al-Wahdah alArabiyye. Altunk. 2010. Turkey: Arab Perspectives.
34
riyet dnemi gibi temel gelimeler yannda farkl hkmetlerin getirdii d politika deiiklii, siyas ve ekonomik krizler gibi nemli gelimeler de toplumlarnn birbirlerine bakn deitirebilmektedir. Msr toplumu, Trkiye gibi tarihsel bir kesinti yaamamtr. 1952de kralln yklmasyla yaanan nasyonel-sosyalist politikalar, 1970lerde liberal-kapitalist politikalara gei ve 1990lardan sonra ise tekelci kapitalizm yaanmas Msra zel bir tecrbenin ortaya kmasna yol amtr. Ayn zamanda, elit-halk, laik-slamc ve Mslman-Hristiyan halk kesimleri olarak farkllama olumutur. Dolaysyla, bu farkllklarn Msrda deiik gruplarn Trkiyeye bakn farkllatracan beklemekteyiz. kinci olarak, genel olarak Msrllar arasnda Trkiyeye baklarndaki farkllk ve yakn dnemde tarihsel deneyiminin de ok farkl olmas yznden sregelen siyas konularda Msrn yaklamlar asndan Trkiyenin baarl bir model olma imknnn fazla olmadna ngrmekteydik nk Msrn sosyal deneyimi Trkiyeninkinden farkl olmutur. Yukarda anlatld gibi, Msra gre Bat ile daha grece yakn iliki kurmu olan Trkiye, ok partili demokrasiye gemi ve ABne aday olmutur. Gmrk Birlii ve dier ekonomik faaliyetlerle de kresel ekonomik sisteme entegre olan Trkiye belli lde de sanayilemitir. Kltrel, siyas ve ekonomik deneyimlerinin ok farkl gelimesiyle Trkiyenin Msr tarafndan bir model olarak benimsenme ihtimalinin ok yksek olmad dnlmektedir.
Mart 2011
nc olarak, son dnemde Msrdaki Trk imajnda olumlu ynde deiim olduu grlmektedir. Trkiyede AK Partinin ynetime gelmesiyle genelde Arap lkeleri ve zelde Msr ile artan ekonomik ve siyas ilikiler, ekonominin ve demokrasinin gelimesi, 1 Mart Tezkeresi, komularyla sfr problem politikas, Filistin sorununa daha fazla ilgi gstermesi ve Davos Olay gibi yeni gelimelerin Msrdaki Trkiye imajn olumlu etkilemesi beklenmektedir. Olumlu imajn yaygnlamas da, Trkiyenin zelde Msr ve genelde Arap dnyasnda nfuzunun/yumuak gcnn artmasna katkda bulunabilecei varsaylmaktadr. Yntem Msrdaki Trkiye imajn tam olarak ortaya karabilmek iin resm, aydn ve halk grleri incelenmesi hedeenmitir. Bu amala, birka deiik yntem ve kaynak kullanlmtr. ncelikle resm ders kitaplarnn Osmanl ve Cumhuriyet dnemi Trk tarihini nasl anlattna ve yansttna baklmtr. Osmanl ynetimi ve Araplarla ilikileri, Osmanl hilafe-

35
tinini rol ve Cumhuriyetle kaldrlmas, Atatrk devrimleri, Trkiyenin tarih d politika sorunlarnn ve konularnn yannda, demokrasi, laiklik, Kbrs, Gneydou ve Ermeni sorunlar ile AB yelii gibi konulara baklar incelenmitir. Resm kaynaklarn yannda, medyada, edeb ve sanatsal rnlerde yanstld biimde Msrl aydnlarn Trkiyeye baklar incelenmitir. Medya zerinden Msrl aydnlarn, akademisyenlerin ve dnrlerin zellikle medya kanallaryla oluturduklar Trkiye imajnn aratrlmas da hayati nemdedir. Ayn paralelde, Msrdaki Trkiye imajnn gelecekte muhtemel etkisini deerlendirebilmek iin nemli siyas grup liderlerinin (ynetimdeki Ulusal Demokratik Parti -UDP, sistem-ii muhalefet olan Vefd Partisi, yeni muhalefet olarak ortaya kan Eymen Nur un Kifaye hareketi ve ona yakn guruplar) ve yasaklanan MKe yakn grlen kiilerle grmeler yaplarakbu oluumlarn yayn organlar incelenmitir. Hem medya metinlerini hem de yzyze mlakatlar deerlendirmek iin temel aratrma yntemi olarak ierik analizi yntemi kullanlmtr. Ancak burada aydnlar ve halk grleri arasnda fark bulunduuna dikkat ekmek gerekir. Msrda ampirik sosyal aratrma zerine getirilen kstlamalar ve aratrmamzda Msr halknn (zellikle de genlerin) Trkiyeye bakn anlama hede gz nnde bulundurulduunda bu konuyu ampirik olarak aratrmak iin de yol bulunmaya allmtr. Bu amala 30 civarnda orta snf Msrl ile derinlemesine mlakat yaplarak anlaml sonulara ulalmtr. Ancak proje danmanmn ve konuyla ilgili uzmanlarn uyars zerine genel bir anket allmasndan vazgeilmitir. Salad grece bamsz bir ortam olmasndan dolay yalnzca Kahiredeki Amerikan niversitesi (KA) rencileri arasnda anket yaplmtr. Bu anketin snrl ve daha ok orta ve st snf Msrllar yanstt belirtilmelidir. Yaplan ankette Msrl genlerin Trkiyeye nasl baktklarn ortaya karma yannda Japon, Amerikan ve in gibi nemli dier lke mallar ile Trk mallarn nasl grdkleri, ABD, Avrupa, in ve ran modellerine gre Trkiyeyi demokrasi, din-laiklik, din-siyaset ilikileri asndan nasl deerlendirdikleri ortaya konmutur. Ayrca, anket uygulanan kiilerin niversite rencilerinden seilmesi, snrl bir evreni yanstsa da nemli bir genlik kategorisini yanstt iin gelecee de k tutma imkn vardr. Mlakatlar ve anketlerde aratrlan konular arasnda Osmanl mparatorluuna bak, Atatrk ve devrimleri, Kbrs, Gneydou ve Ermeni sorunlar, ABne yelik konusu, Trkiyenin kimlii, Gneydo-
36
Mart 2011
u Anadolu Projesi (GAP) ve su sorunlar, Trk-Arap, Trk-Amerikan ve Trkiye-srail ilikileri konulardaki grler ortaya karlmtr. Trkiyesrail ilikilerinde Davos ve Mavi Marmara olaylarnn kalc bir imaj deiikliine yol ap amad da ortaya kmtr. Ayrca, Trkiyenin bir model olarak grlp grlmedii, grlyorsa hangi ynde olduunun ipular da ortaya karlmtr. Bunun yannda Ortadouda popler olan Trk dizilerinin Trkiye imajn nasl ekillendirdii de daha iyi anlalmtr. Trkiyenin Msrdaki imajn olumlu veya olumsuz etkileyebilecek birok konu vardr ki; bunlar oradaki farkl toplum kesimlerine gre de farkllk gstermektedir. rnein, tarihsel olarak baktmzda Osmanlya dindar kesim daha olumlu, laik ve milliyeti kesimler daha olumsuz bakmaktadr. Msrda yzde 10 nfusu oluturan Kpti Hristiyan topluluk ile Rum ve Ermeni cemaatlerin Osmanlya baklarnn olduka olumsuz olaca kestirilmektedir. Cumhuriyet dnemine bakldnda da durum bu kesimler arasnda tam tersine dnebilir. Siyas adan ABD ve srail ile ilikilerin, Gneydou sorunu ve Kuzey Irak operasyonlarnn, Ermeni iddialarnn ve geleneksel kesimlerde AB yeliinin Trkiyenin blgedeki imajn olumsuz etkileyecek faktrler arasnda dnlebilir. Trkiyenin demokratiklemesinin, baz kesimlerde laikliinin ve AB yeliinin baz kesimlerde de slamc gemii ile anlan hkmetin olmas, sanayilemesi ve ekonomik gelimesi, iyi komuluk politikas, Arap lkeleriyle ekonomik ve siyas ilikilerini gelitirmeye ve Arap-srail atmasna ilgi gstermesi gibi faktrlerin de lke imajna olumlu etki edecei ngrlmtr. Bu ngrleri genelde ampirik olarak tespit etmekle beraber farkl kan sonular da vardr. Trk dizilerinin Arap dnyasnda ve Msrda Trkiye algsn nasl ekillendirdii de bu almada ortaya konmutur. Msrdaki basklar sonucu geni apl anket almasna imkan olmamas dolaysyla anket almalarnn sonularn btn Msra ynelik ipucu verse de genellenebilecei iddiasnda deiliz. Ancak zellikle medyada kan deerlendirmelerin hem elit hem de halk grn yanstt kanaatindeyiz. nk Trkiye ile ilgili grlerin dorudan Msr rejimini tehdit etmiyor olmas Trkiye hakknda olumlu olumsuz yzlerlerce yaznn kmasna imkan vermitir. Baskc bir rejimde d politika yazlar genelde daha sorunsuz bir alan olduu iin daha ak grlerin ortaya kma ihtimali vardr.
Mart 2011

37
BULGULAR
Msrda Trkiye Algsn Etkileyen Faktrler Msrda Trkiye algsn birok faktr etkilemektedir. Baz faktrler Trkiyeden kaynakland gibi bazlar da Msr ve Arap toplumlarnn i dinamikleriyle ilgilidir. Trkiyenin ekonomik kalknmas Trkiyenin imajn etkileyen bir faktr olarak karmza kmaktadr. Msr ve dier birok Arap lkesi henz gelimelerini tamamlayamadklar iin gelimi modellerin cazibesi yksektir. Trkiyenin bu yolda nemli mesafe almas da Msrda olduka nemsenmekte ve baarl bir model olarak grlmektedir. zellikle Batl deil yerli ve blgesel bir model olmas bu ilgiyi artrmaktadr. lgin bir ekilde Trkiyenin Avrupa ayarnda kalknm bir lke olduuna ynelik kanaatlere ska rastlanmaktadr. Trk mallarna olan ilgi yksektir ve yksek kaliteli grlmektedir. Ortadouda eksiklii fazla hissedildii iin Trkiye demokrasisi blgede byk ilgi ekmektedir. zellikle slam demokrat bir parti olarak grlen AK Partinin seimleri kazanp ynetime gelmesi Trkiyeye ynelik ilgiyi artrmtr. AK Parti hkmetinin Arap dnyasna alm politikalarna nem vermesi bu ilgiyi daha da derinletirmitir. Radikalizm, slam hareketler, demokrasi ile din ve laiklik tartmalarnn youn bir ekilde yaand ama fazla ilerleme salanamayan Ortadouda baarl bir demokrasi modeli olarak Trkiye olduka tartlmaktadr. Msr rneinde ise Mbarekin ok yalanmas ve Uluslararas Atom Enerji Kurumu (UAEK) eski Bakan Muhammed El-Baradeyn 2011de bakanlk seimlerinde aday olmak istemesi demokratik dnm ynndeki tartmalar ve umutlar artrmtr. Bu srete Trkiyenin demokratik dnm Msrda ciddi bir ilgi ve ilham kayna oluturmaktadr. zellikle birok Arap lkesinde kollar olan MKin merkezi Msrdadr ve lkede en nemli muhalif grubu oluturmaktadr. Bu durum, slami hareketin demokratik sivil bir harekete dnmesi ve sistemin de byle bir oluumu kabullenmesi tartmalarnda Trkiyenin demokratik model olarak alnmas ciddi biimde tartlmaktadr. Trk d politikasndaki gelimeler Trkiyenin Msrda ve Arap dnyasndaki imajn yakndan ilgilendirmektedir. Trkiyenin son yllarda Ortadouya ynelik almlar Msr kamuoyunda da ciddi ilgi ekmektedir. zellikle Filistin meselesiyle yakndan ilgilenmesi de ciddi takdir uyandrmaktadr. Filistin meselesinin uzun sre ncln yapan Msrn son yllarda bu konuda geri ekilmesi ve bu roln Trkiye tarafndan doldurulmas konusunda kark grler ortaya kmaktadr. Halk ve baz
40
Mart 2011
aydn kesimlerinde Msr hkmetine ciddi eletiri yneltilirken Trkiye ise takdir toplamaktadr. te yandan, Trkiyenin Bat ve srail ile ilikileri blgede olumsuz bir faktr olarak karmza kmaktadr. rnein, AB yelii bu srete kark bir duygu yaratmaktadr. Bu konu hem ilgi ve takdir, hem de eletirilere yol aabilmektedir. Bu aamada Trkiyenin Suriye, Irak, Krfez lkeleri, Msr ve dier lkelerle yakn iliki kurmaya almas, byk takdir toplamaktadr. Son birka ylda Arap dnyasn kasp kavuran Trk dizileri Msrda da byk rabet grmtr. Trk dizileri Arap dnyasndaki Trkiye imajn (bazen birbiriyle elikili biimde) farkl ynlerde etkilemektedir. Bir yandan modern yaps ile Trkiyenin gelimi yzn yanstrken, dizilerde Batl yaam tarz ve serbestliin arlk tamas Arap toplumlarna gre Trkiyenin biraz fazla Batllam bir lke grlmesine yol amaktadr. Ancak dizilerdeki tarihsel, doal ve ileri teknoloji grntleri de Trkiyenin gelimi bir lke eklinde alglanmasna katkda bulunmaktadr. Bu diziler Trkiyenin tannmas konusunda ciddi katk salamaktadr. Bu sayede Arap dnyasndan Trkiyeye gelen turist says artmaktadr. Gnmz toplumlar, byk oranda radyo, televizyon, internet ve uydu gibi medya kaynaklarn kullanmaktadrlar. Kreselleme ile ifade edilen dnyann iletiim ve ulam imkanlar ile daha kk ve balantl hale gelmesi de medya aralarnda Trkiyenin yanstlma biiminin nemini ortaya koymaktadr. Bunlarn banda zellikle gazeteler, televizyonlar ve internet gelmektedir. Bu medya kaynaklarnn banda Msr gazeteleri ve btn Arap dnyasna hitap eden El-Cezire ve El-Arabiyye gibi televizyon kanallar gelmektedir. Msrda da izlenen bu medya organlarnda Trkiye hakknda kan haber ve yorumlar ok byk kesimlere ulat iin nemli bir rol oynamaktadr. Tunus ve Msr isyanlarnda El-Cezire gibi televizyon kanallarnn yansra Facebook ve Twitter gibi sosyal medya olanaklarnn nemi de ok ak ortaya kmtr. Msr aydnlar ve akademisyenleri benimsedikleri tutumla yaptklar analizlerle Trkiyenin blgedeki algsn etkilemektedir. Trkiye hakknda fikir ve bilgi sahibi kiilerin ilgili konular yanstma biimleri nem kazanmaktadr. Yukarda deindiimiz gibi medya organlar kendileri Trkiye ve dier konularda belirli bir tutum yanstabilirler. Ayrca, bu organlarda grlerine bavurulan aydnlar ve Trkiye uzman akademisyenler de Trkiye algsn ekillendirmektedir. Birok Arap veya Msrl akademisyen ve uzman Trkiyeyi yakndan izledii gibi, buradaki gelimelere
Mart 2011

41
de sempati ile yaklamaktadr. Kendi lkelerinde de olmasn istedikleri iin Trkiyenin ekonomik ve demokratik gelimesine zellikle byk ilgi ve takdirle yaklamaktadrlar. Blgeyi bilgilendirecek Trk uzman eksikliini Msrl ve Arap akademisyenler doldurmaktadr. Seimler, referandum, Davos ve Mavi Marmara olaylarndan sonra Trkiye hakknda gr bildiren birok uzman Trkiyeye ok olumlu yaklamtr. Baka lkelerde olduu gibi Trkiyenin Msrdaki alglamasn etkileyen nemli faktrlerden birisi ders kitaplardr. Ders kitaplar Osmanl ve ncesinde Trk toplum ve tarihini ve onun yaklak 400 yl birlikte yaad Msr halkyla ilikilerini yanstmasn bakmndan nem tamaktadr. Ders kitaplar, eitim tezgahndan geen btn genleri etkiledii iin ou insan iin belki de tek kaynaktr. zellikle kitap ve dergi gibi kaynaklardan zel olarak Trkiyeyi aratrmayan, seyahat etmeyen veya zel ilgi ile aratrma ve okuma yapmayanlar yalnzca okulda rendikleri ile kalabilirler. Dolaysyla, ders kitaplar baz kiiler iin tek bilgi kayna olmas ve ok geni bir toplum kesimini etkilemesi dolaysyla dikkat edilmesi gereken bir faktrdr. Trkiye zerine yazlan kitaplar da Trkiye hakknda bilgi vermesi ve algnn olumasnda nemli rol oynamaktadr. Dnrleri, edebiyatlar, akademisyenleri ve entelektelleriyle Msr, Arap dnyasnda arlkl bir konuma sahiptir. Bu aydnlarn yazd kitaplar yalnzca Msrda deil, btn Arap dnyasnda Trkiye hakknda bilgilenme ve imaj olumasnda etkilidir. Ayrca, Arap dnyasnda yazlan bir kitabn btn Arap lkelerinde rahat bir ekilde anlalmas sayesinde baka yerlerde yazlan ve yaynlanan kitaplar da Msrda etkili olabilmektedir. Trkiye hakknda tespit ettiimiz 500 civarnda kitabn ou Msrda yazlmtr. Trkiye hakkndaki tarihsel ve gncel birok konuyu ele alan kitaplar son yllarda olduka artmtr. Msr tarafndan yaplan ve Trkiyenin imdiye kadar fazla katksnn olmad bir alan ise Trkoloji almalar, akademik almalar ve tezlerdir. Msrda hemen her niversitede Dou dilleri blm iinde Trke retilmektedir. El-Ezher ve Ayn ems niversitelerinde ise Trkoloji blmleri vardr. retilen Trke ve bu blmlerdeki retim elemanlarnn Trke ve Trkiye hakknda yapt almalar da Msr iin Trkiyeye alan bir pencere konumundadr. Bu blmlerde Trke eitimi ok gl deildir ama giderek artan ilgiyle glenmektedir. Trkiye bu konuda snrl retim yesi destei ile Trke eitimine destek olsa
42
Mart 2011
da henz yeterince gl saylmaz. Yetersiz olmasna ramen bu blmler Trkiye imajnn olumasnda nemli bir paya sahiptir. Trkiyenin imajna etki eden akademik almalar ve zellikle yksek lisans ve doktora tezleri Trkoloji blmleri dndaki birok niversitenin dier blmlerinde almalar srdrmektedir. zellikle son yllarda Trkiye zerine tezler artmaktadr. Siyaset bilimi, edebiyat, iktisat ve tarih blmlerinde birok ciddi alma yaplm ve yaplmaktadr. Tezler blmnde deerlendirdiimiz gibi zellikle Trk-srail ilikileri birok teze konu olmutur. Son dnemde ise Trk d politikas ve ekonomik gelimesi de birok tez almasyla incelenmitir. Trkiye bu konularda da henz fazla katkya sahip deildir. zellikle Trkiyenin yararna olacak alanlarda akademik almalara maddi ve akademik destek salanmas yararl olacaktr. Trkiyenin kendi imajn ekillendirecek Trkiye kaynakl faktr daha vardr. Birincisi, Trkiyenin Arap dnyasna ynelik olarak faaliyete geirdii TRT el-Arabiyye. Arapa haber, elence ve eitici programlaryla daha ok aile program olarak dnlen kanal nemli bir boluu doldurma potansiyeline sahiptir. Ancak kanaln faaliyetleri dorudan imaj oluturmaya ynelik deildir. Trkiyenin imajn olumlu olarak deitiren d politika konularndan biraz uzak durup elence, dizi ve haber konularna younlat iin etkisini lmek pek kolay deildir. Ama Trkiye hakknda bilgilendirerek ciddi bir boluu dolduracan varsayabiliriz. Trkiyeye ynelik Msrda artan ilgiye ynelik olarak 2010 baharnda Kahirede Yunus Emre Trk Kltr Merkezi almtr. Bu merkez zellikle Trke retimine, kltrel faaliyetlere ve Trkiyeyi tantm almalarna younlamaktadr. Henz balang aamasnda olan merkeze ilgi olduka yksektir. zellikle son zamanlarda artan Trke renme isteine cevap vermeye allmaktadr. Trkiyenin Arap dnyasna ynelik iyi Arapa bilip Trke retebilecek eleman sknts almalar olumsuz etkilemektedir. Merkez youn talebe tam anlamyla cevap vermekten henz uzaktr. Trkiyenin Msrdaki imajn ve etkisini belki de uzun vadeli olarak etkileyecek bir kurum Kahirede 2009da alan Uluslararas Selahaddin Trk Okuludur. Henz ilk ylnda byk bir ilgi gren okul ou Msrl 600n zerinde renciye hizmet vermektedir. Okul Msrda yaayan Trklerin de sk sk toplandklar bir mekn olmasnn yannda, Msrllar iin Trkiyeye alan bir pencere ya da kpr roln oynamaktadr.
Mart 2011

43
Hem Trkler hem de Msrllar iin ortak/ayr kltrel ve sosyal faaliyetler yaplarak, tantm faaliyetlerine katkda bulunmaktadr. Okulda rencilerin yannda ebeveynlere de Trke dersleri verilmesi bu etkiyi artracaktr. zellikle bu okullardan mezun olacak Msrl renciler, uzun vadede iki lke arasnda kpr olacandan kalc bir etki yapacan tahmin etmek zor deildir. Trkiye imajn dolayl olarak etkileyen dier faktrler, Msrda yasayan Trk iadamlar, Trk renci ve akademisyenleridir. Trk iadamlar ve onlarn kurduu Trk-Msr adamlar Dernei (TMAD) zellikle i evrelerinde Trkiyeyi temsil etmektedirler. Baz sosyal ve kltrel faaliyetlere verdikleri destek ile de ksmi bir rol oynadklar dnlebilir ama henz potansiyel etkisinin ok altnda bir grnt arz etmektedir. Trkiyeden din eitim almak iin gelen renci says 1990larda bin iken bugn yz civarndadr. Bu da rencilerin temsil ve tantma etkisini azaltmaktadr. Msr ile Trkiye arasnda akademik ilikiler neredeyse yok denecek kadar az olduu iin Trkiyeyi temsilen Msrda yaayan tannm bir Trk bilimadam yoktur. Ancak Orhan Pamuk ve Yaar Kemal gibi Trk edebiyatnn nemli temsilcilerinin kitaplar Arapaya tercme edildii gibi Dileri Bakan Ahmet Davutolunun kitaplar da evrilmitir. Msrdaki Trk Bykelilii de aklamalar, yapt sosyo-kltrel faaliyetleri ve temaslar ile Msrda Trkiyeyi temsil etmektedir. Ancak geleneksel olarak Trk sefaretinin Batl/Batc yaps, Msr toplumuyla kaynamasn engellemektedir. Trk hkmetinin son yllarda Ortadouya yapt almlar ve zellikle Filistin sorununa gsterdii ilgiden kaynaklanan byk takdir ve ilgiden Trk Bykelilii de nasibini almaktadr. Ancak Bykeliliin yaklam hkmetin yaklam kadar istekli ve Msr toplumuyla temas edecek scaklkta deildir. Daha ok elitist ve Batl bir tutum sergilenmektedir. rnein, Msrdan Trkiyeye ok ciddi bir turist akn olmaktadr. Bykelilii ise bunu karlayacak eleman sknts ektii gibi, Trkiyeye gelii kolaylatrc bir tutum taknd da sylenemez. Trkiye, Msr ile vizeleri kaldrmaya alrken Konsolosluun bunu zorlatrmas da olumlu grlmemektedir. ounluu Lbnan, Suriye ve rdnde olmak zere Msrda da nemli sayda Ermeni bulunmaktadr. Osmanl zamanndan bu yana Msr bir faaliyet ss olarak kullanan Ermeniler, kurduklar aratrma merkezinin yaynlaryla Trkiye ve Osmanl aleyhinde olumsuz imaj yaymaya devam
Mart 2011 44
etmektedirler. Genel izgileri tamamen Trkiye aleyhinedir ve Ermeni soykrm sylemini devam ettirmek iin abalar devam etmektedir. Bu abalar genelde yayn faaliyetlerinde younlamtr. Ermenice kardklar Gnlk Ariv Gazetesi, haftalk yaynlad Arapa ekini cretsiz datmaktadr. Ayrca, Kahire niversitesi bnyesinde Ermeni Aratrmalar Merkezi kurulmasn finanse etmilerdir. Yaynladklar birok kitapla da belli bir etkisi olduunu grmek zor deildir. ster hkmet yanls olsun ister olmasn ok fazla bir arl olmamasna ramen baz milliyeti aydn ve siyasetiler de Trkiyenin ykseliinden rahatsz olmaktadrlar. zellikle hkmet yanls milliyetiler Ortadouda Msrn rolnn gerilemesinden memnun deildirler. Trkiyenin Msr hkmetine kucaklayc ve dostane tavr yznden Trkiyeye kar aka muhalefet yerine daha dolayl ve Trkiyenin Filistin davasnda samimi olmad, srail ile ilikilerinin devam ettii ve karc olduunu syleyerek kar kmaya almaktadrlar. Msrn blgedeki lider konumunu Trkiyeye kaybetmesine en ok kzanlar milliyetilerin hkmet dndaki Nasrclardr. Abdnnasr dnemindeki Trkiye ile Msr ekimesinin hatrasna dayanarak ve eski gnleri yd ederek eletirel bir durum taknmaktadrlar. Ancak, bu tutum dorudan Trkiyenin ykseliine kar olmaktan kaynaklanmaktan ok Mbarek rejimi altnda Msrn liderliini kaybetmesine kar tepkilidirler ve aralarnda Trkiyeyi ok takdir eden ve Msrn da Trkiye gibi davranmasn isteyenler de vardr. Ders Kitaplarnda Trkiye Msrda ortaretim okullarnda okutulan ders kitaplarnda Osmanl ve Trkiye konularnn nasl yanstld daha nce Ekmeleddin hsanolu (1986)19 tarafndan incelenmitir. hsanolu 1912, 1915, 1948, 1959, 1962, 1970, 1976 ve 1980 tarihli ders kitaplarn incelemitir. Ben de 2005-2006 tarihli ders kitabn inceledim. hsanoluna gre Msrdaki ders kitaplar Osmanl ynetimini olduka olumsuz grmekteydi. Neredeyse Arap lkelerindeki geri kalmln ve tm toplumsal sorunlarn kaynan Osmanlya ykleyen yorumlar vard (s.95). Yine hsanolu, Msrda 1950 sonras ve 1980 sonrasnda yaynlanan ders kitaplar arasnda Trkiyeye ynelik farkl bir tutum olduunu ortaya koymutur. 1952 ylnda askeri darbeyle Msrda Hidiv saltanat devrilerek yerine milliyeti-sosyalist
19
Mart 2011
hsanolu, 1986. Kraat Li-Tarihi el-Devle el-Osmaniye ss. 85-118.
45
Nasr rejimi kurulmutur. Bu hareketin kurucusu Cemal Abdnnasr Bat kart olduu gibi, Bat yanls grd Trkiyeye de antipati ile yaklamaktayd. 1980den sonra Bat yanls Mbarek ynetimi dneminde ise ders kitaplarnda Trkiyeye ynelik daha olumlu bir tutum grlmektedir. Bu yzde n ders kitaplarnn rejimin genel eilimlerden etkilendii anlalmaktadr. 1950-1980 aras kitaplar genelde olumsuz bir tutum sergilerken Osmanly smrgeci olarak gstermi, Araplar d dnyadan soyutlad, alimleri ve zanaatkarlar Trkiyeye gtrdkleri, aristokrat ve toplumdan kopuk yaadklar, Trke kelimeleri Arapaya soktuklar gerekesiyle Osmanl ynetimi eletirilmitir. Ancak, Osmanlnn hilafet yn ok vurgulanmamtr (s.95). 1980 sonrasndaki kitaplarda ise Osmanl Devletinin Arap topraklarnn ilhakn daha olumlu biimde ele alnmtr (s.94). Bir hilafet devleti olan Osmanlnn Mool, Hal ve Portekiz saldrlarndan zayf den Araplar zellikle Safevi ve Portekiz tehlikesinden koruduu (s.94), Osmanlnn Arap topraklarn slam adna fethettii ve Araplarn buna raz olduu (s.93), Araplarn Osmanlya ballnn artt, Arap milliyetiliinin nce Bat igalcilerine kar ortaya kt ve Osmanl basks artnca onlara da yneldii (s.93), kapitlasyonlarn Batnn iine yarad ve slam birlii (pan-slamizm) fikrinin Bat igalleri yznden kt ortaya konmutur (s. 93).
Mart 2011
hsanolu, ders kitaplarnda genelde Batl kaynaklarn kullanldn belirttikten sonra II. Abdlhamitin slam birlii fikrinin igal altndaki Msrda byk baar elde ettiini vurgulamtr (s.116). 1912 tarihli ders kitabnda stanbulun fethine byk takdirle baklrken (s.115) 1915 tarihli ders kitab Osmanlnn gerileme sebebi olarak kt ve baskc ynetim tarzn ve Avrupann Osmanly zayflatan uygulamalarn gstermitir. hsanoluna gre bu kitap, Msrda Napolyonun yenilmesinde ngilizlerin roln abartrken Msrllarn ve Osmanl ordusunun roln gzard etmitir (s.115). 1948 tarihli ders kitabnda ise Msrdaki Memluklularn son dneminde Msrn gerilemesini ticaretin mit Burnuna kaymasna balamtr (s.111). 1959 tarihli kitaba gre Osmanl Trkleri ile Araplar arasnda rk ve dil ba yoktu (s.107) denirken 1962 tarihli kitaba gre ise Osmanl kylleri topra kendilerinin mal olarak gremedikleri iin ok da zen gstermediklerini ifade etmitir (s.106). Bu kitapta da nceki temalar srdrlm ve Araplarn Batdaki gelimelerden izole edildii savunulmutur (s.106).
46
Osmanl dneminin sonunda ise ilim ve irfann geriledii ve hurafelerin yaygnlat savunulmutur (s.106). Bu kitaba gre Osmanl dneminde Trkler Msrda aristokrat bir snf olarak yaayp basit ileri Araplara braktlar ve yerel halkla kaynamadlar. Dolaysyla, Trklerin Arap sosyal hayatna fazla etkileri olmad (s.106). Ama ayn zamanda Trklerin Arap kltrne byk sayg besledikleri de belirtilmitir. Osmanlnn Portekiz ve spanyollara kar Arap sahillerini ve ticaretini koruduu vurgulanmakta ve gerileme daha ok ticaretin azalmasna ve yerel yneticilere atfedilmektedir (s.103). XV. yzyldan sonra gerileme Osmanlda bask, hurafelerin yaylarak medeni dnyadan uzaklald eklinde savunulmakta (s.102) ve bu durumun da Arap milliyetiliini besledii sylenmektedir (s.99). 1970 tarihli kitap ise Osmanly Arap dnyasnda geriliin temel faktr olarak gstermektedir: uzlet, bask ve cehalet (s.99). 1976 tarihli kitap ise genel olarak Osmanlya olumlu bir yaklam sergilemekte ve Memluklularn Msr geri brakt ve gelitirmenin Osmanlya kald belirtilmektedir (s.98). Bu kitaba gre Msr halk slam Hilafetine inanmt (s.98) ama Trkenin (Osmanlca) resm dil olmasn eletirmekteydi (s.98) ve Vahhabi Hareketi de bir isyan deil, bir reform hareketi olarak ortaya karken (s.93) bu hareket Osmanl halifesine kar deil, o dnemde milliyeti politikalar gden ttihat ve Terakki Cemiyeti (TC) hkmetine kar yapld belirtilmitir.. 1954te yazlan bir ders kitab da Osmanly din kisvesi altnda smr olarak tanmlamaktayd (s.91). Bizim bu aratrma kapsamnda incelediimiz 2005-2006 tarihli El-Hadarat el-slamiyye ve Tarih el-Arab el-Hadis (slam Medeniyeti ve Modern Arap Tarihi)20 ders kitab, ncelikle Trk kkenli Memluklularn Arap blgelerinde 200 yllk Hal varln Msr topraklarndan atmada nemli bir rol oynad belirtmitir (s.70). Napolyonun Msr hamlesinden nceki Osmanl dnemindeki sosyo-ekonomik yapy ele alrken mit Burnunun kefedilmesinin ve Osmanlnn uygulad ar vergilerin Msr ekonomisini olduka olumsuz etkiledii vurgulanmtr (s.77). ltizam sisteminin vergi toplamada istikrarsz ve keyfi bir yap ortaya kard savunulmutur (s.78). ltizam sisteminde iftiler (fellahlar) ar vergi ve keyfilik altnda sorun yaadklar iin topraa ve sulama sistemine fazla
20
Mart 2011
Atiyye el-Kavsi, Asm el-Desuki, Abdulaziz Nevar, Prens Ahmed Rdvan, Abdurrahman Yusuf, El-Kutb Ali Hilal, 2005-2006. El-Hadarat el-slamiyye ve Tarih el-Arab el-Hadis. Kahire: Merkez Tatvir el-Menahic vel-Mevad el-Talimiyye.
47
nem vermedikleri (s.78) ve bu dnemde byk lde el emeine dayanan retimin de ar vergilendirmeden olumsuz etkilendii (s.78) belirtilmitir. Kitap, bu dnemdeki Msr toplumunu ynetenler (hkimler) ve ynetilenler (mahkumlar) olarak ayrmt. Ynetenler Trk aristokrasisi, beyler ve Memluklular gce ve nfuza sahiplerdi ve toplumdan izole yaamaktaydlar (s.78). Mahkmlar ise din adamlar ve ulema, tccarlar, orta snf, iftiler, kk zanaatkrlardan oluan halkt. Halk arasnda cehalet ve hurafeler yayld ve itihat kaps kapatld (s.78). Osmanlda Msr toplumu asker bir toplumdu, ekonomisi duraand ve topluma yabanc aristokratlarn roln kolaylatryordu (s.79). Valinin grev sresinin ksa olmas dolaysyla XVII. yzyl sonlarnda vilayet divannn etkisi ve asker vesayet artmt (s.79). Napolyon, halka zulmeden ve mallarn talan eden Memlkllerle savamak ve yerli bir ynetim kurmak iin Msra gelmekteydi (s.79). Napolyonun Msrdan atlmasnda Osmanl ordusunun rol az da olsa nemsenmekte ve Memlk beylerinin ve Msrllarn direnii vurgulanmaktadr (s.82). Kitap, Msrda modernleme tohumlarnn Napolyonun Msr karmasyla atldn bundan sonra ciddi siyas, ekonomik ve sosyal reformlara giriildii ynndeki genel tezi izlemektedir (ss.84-87). Ayrca kitap, Msrda klieleen Msrn Osmanl dneminde her ynden geri olduu ve Mehmet Ali Paa zamannda byk bir modernleme hamlesi balatld anlayn tekrarlamaktadr (ss.97-100). nceki tezlere paralel olarak Osmanl dneminde tarmn geri olduu, iltizam sisteminde topran verimli ilenemedii, iftinin motive olmad, vergilerlerden yld ve sulamann baarl yaplamad savunulmutur (s.97). Mehmet Ali Paa btn bu aksaklklara kar ticareti ve retimi devlet denetimine alarak gelitirmitir (s.99). Yine kendisinden nce Msrn bamsz bir d politika gdemedii (s.114) ve Osmanl karsnda Mehmet Ali Paann Arap Birlii bilincinin olumasnda katks olduu vurgulanmaktadr (s.115). Mehmet Ali Paa am blgesini kontrol etmeden Msra tam hkim olamayacana inandndan ve Hicaz topraklarna hakimiyetin slam dnyasnda nemli bir meruiyet kayna olduunu dnerek Osmanlya isyan ettiinin (s.122) alt izilmitir. Msrda erkez-Trk aristokrasisinin brokrasideki ve ekonomide Batllarn arlna kar isyan eden Urabi Paann bakaldrsnn baarsz olmasn, kitap Msr halknn Urabi, Hidiv ve Trk-erkes taraftarla-
48
Mart 2011
r arasnda gruba blnmesine balamtr (s.140). Bu isyan sonrasnda ngiltere yatrmlarn ve Hindistan yolunu gvenceye almak iin Msr igal ettii ve igalden kurtulmak iin milli mcadele balatan Mustafa Kamil, Msrn Osmanlya bal kalmasyla bamsz olacan savunmaktayd. Bu yzde n Osmanl Sultan ile hareket ettii ifade edilmitir (s.147). Daha nce bamszlk hareketine destek veren Hidiv Abbasn tutumunu deitirmesi sonucu bamszlk hareketi zaafa urarken (s.147) ngiliz igaline kar Hizb-i Vataninin Osmanl yanls olduunun alt izilirken Osmanl Devletinin bu harekete verdii madd ve manev destek grmezden gelinmitir. Osmanl Devletinin Fas, Tunus ve Cezayir in Fransa ve Trablusgarbn (Libya) talya tarafndan igal edilmesini nlemeye altn ve igalden sonra da igalden kurtulmalarna yardm etmeye alt belirtilmektedir (s.157). Osmanl Devleti gibi Msrl gnlllerin de Libya direniine destek verdii, Balkan Sava dolaysyla Osmanlnn Libyadan kmak zorunda kalmasndan sonra bile Msrllarn Libya direniine yardma devam ettiine iaret edilmektedir (s.161). Arap Milliyetilii ve Trkler Arap milliyetiliinin Trklerle ilikisi ve bunun ders kitaplarnda yanstlma biimi Msr okullarnda okuyan genlerin Osmanlya ve bugnk Trkiyeye bakn etkileyebilecek nemli bir faktrdr. Elimizdeki kitap, Arap milliyetii ile Osmanl ilikisini anlatrken Osmanlnn XIX. yzyl sonunda gerilemesinin Batl devletlerin blgeye ynelik itahn artrrken bu tehlikeye kar II. Abdlhamitin slam Birlii fikrini yaygnlatrmaya altn belirtmektedir. Ancak, merutiyet rejimini kaldrmas ve muhalif Arap eyaletlerinin ilerine karmas yznden slam Birlii fikrinin kark bir tutum ortaya kard belirtilmektedir (s.161). Bir grup aydn, Osmanlya ball savunurken hilafetin ve slam kardelii dayanmasnn nemine inanrken daha ok Mslman Araplardan oluan bu grubun Arap blgelerinde reformlar yaplmas ve siyas haklarn artrlmasn da savunduklar ifade edilmitir. Abdurrahman el-Kevakibinin ncln yapt bu grup hilafetin Araplarn hakk olduuna da inanmaktayd (s.162). Necip Azuri nderliindeki dier grup ise daha ok Hristiyan Araplarn liderliinde Araplk prensibi etrafnda Mslman ve Hristiyan Araplarn birleerek Osmanldan ayrlmas gerektiini savunmaktayd (s.162). ncelediimiz son ders kitab bu konuyu grece objektif biimde ele almtr.
Mart 2011

49
Kitap ayrca ilk dnem Arap milliyetiliinin Trk milliyetilii ile paralel biimde Abdlhamitin baskc rejimine kar kmakta olduunu sylemektedir (s.163). stanbula gelip Abdlhamiti azleden ordunun banda daha sonra Irak Babakan olacak Hikmet Sleymann kardei Arap asll Mahmut evketin bulunduu not edilmektedir (s.165). Bu dnemde stanbulda kurulan Arap-Trk Kardelik Cemiyetinin TC ile ibirlii ierisinde Arap topraklarnda reformlar yaplmas arsnda bulunduu ve Arap ehirlerinde de ubeler at (s.165) dillendirilmitir. Kitap, 1911den sonra Arap milliyetiliinin Osmanl Devletine ve TC hkmetine kart bir tavr almasnda TCnin Osmanl Devletini Trkletirme politikalarnn temel sebep (s.165) olduunu ifade etmektedir. Osmanlnn Trablusgarb talyan igaline kar koruyamamasnn da Araplar kendi balarnn aresine bakmaya sevkettigi savunulmutur (s.165). Ayrca, bu dnemde ortaya kan Turanclk fikrinin toplad tepkiler ve adem-i merkeziyetilik dncesi Araplarn kendi sorunlarna zm araynda nemli bir faktr olmutur (s.165). Msrdaki Hidiv ailesinden gelen Prens Sabahattinin Osmanlda adem-i merkeziyetilik dncesinin ncs olmas da bu adan ilgintir. Kitaba gre Osmanl ordusundaki Arap subaylar Osmanl Devletini Avusturya-Macaristan mparatorluuna benzer Trk-Arap mparatorluu haline getirmek amacyla Kahtahi rgtn kurmulardr (s.166). Kahtahi rgt parlamentosu, yerel hkmeti ve resm dili olan birleik bir Arap devletini amalayan gizli bir rgt idi (s.166). Bu dnemde kurulan bir baka rgt ise I. Dnya Savanda nemli rol oynayan ve Pariste Araplar Trklerin ve yabanclarn kontrolnden karmak iin kurulan Gen Araplar Cemiyeti idi (s.166). 1912de Kahirede kurulan Adem-i Merkeziyet Cemiyeti de Suriye ve Irakta ubeler amakta ve Arap memleketlerine zerklik istemekteydi. Kitap, cemiyetin resmen Osmanl Devletine bal olduu halde ngilterenin ynetimi altndaki Msrda kurulmasnn anlaml olduunu ve ngilterenin Osmanl Devletine ynelik faaliyetlerini desteklediini ifade etmektedir (s.167). 1913de Pariste toplanan I. Arap Kongresi adem-i merkeziyetilii, asker hizmetin yerel olmasn, Arapann ilk ve ortaokullarda okutulmasn talep etmekteydi (s.167). Kitapta TC hkmetinin bu hareketin liderlerine milletvekillii ve dier siyas rvetlerle hareketi pasivize etmeye alt belirtilmitir (s.168). Kitapta I. Dnya Savanda Osmanl padiahnn halife sfatyla cihad ilan etmesinin slam dnyasnda nemli etki yaratt ve bun-
50
Mart 2011
dan ngilterenin rahatsz olduu belirtilmitir (s.173). ngiltere ise erif Hseyinin Osmanlnn cihad arsn dengeleyebileceini ngryordu (s.174). Kitap, genel olarak Arap milliyetiliine sempati ile baksa da erif Hseyinin Osmanlya kar isyannda olduka dengeli bir tutum izlemitir (ss.171-75). Bu tutum kanaatimize gre, Msr ile Hicaz arasndaki tarihsel rekabete balanabilir. Mehmet Ali Paa ordular 1800lerin ortalarnda Hicazdaki Vahhabi isyann bastrmt. Osmanl Devletinin yklmasyla Msr ile Arabistan arasnda Arap dnyasnn liderlii konusunda da rekabet devam etmitir. Kitapta Msr, Irak, Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Suriye ve Lbnan gibi Arap lkelerinin bamszlk mcadeleleri tek tek anlatlrken Trk Milli Mcadelesi, Atatrk inklplar, Trkiyenin Bat ile yakn ilikileri, sraili ilk tanyan halk Mslman lke olmas da dahil olmak zere yeni Trkiye tamamen gz ard edilmitir. Tunus ve rdn ders kitaplar da Trkiyenin Cumhuriyet dnemini byk lde grmezden geldii bilinmektedir.21 brahim Dakukinin Surat al-Atrak Ladal-Arabtaki incelemesine gre, rdn ve Tunus ders kitaplar Trkiyeye baklarnda olduka objektif (s.263) olsa da rdn ders kitaplarnda Osmanllara ve Trklere ok ksa yer verilmektedir (s.266). Bu kitaplarda Osmanl uygulamalar ile Arap milliyetiliinin ykselii arasnda iliki kurulmutur (s.267). Arap milliyetiliinin ykseliini Osmanlnn gerilii ve baskclna balanmakla beraber Osmanl hakknda genel olarak olumlu grler yer almtr. rnein, Osmanl bir slam devleti olarak grlmekte (s.269), Arap topraklarn ele geirmesi igal deil fetih olarak tanmlanrken dmanlk ve smr ifadelerine rastlanmamaktadr (s.267). Osmanlnn Konstantiniye ve Balkan fetihleri vlrken (s.267), Osmanlnn Arap topraklarn Portekiz ve Hint igalinden korumas takdir edilm ektedir (s.268). Ancak Osmanl hakkndaki genel olumlu bu bak TC hkmeti konusunda olumsuza dnmektedir (s.270). Dakukiye gre, son dnem hari Osmanl Araplarn yerel ilerine ok karmayarak Arap diline ve kltrne de mdahale etmemi ve hatta sayg duymutur (s.272). Araplar da Osmanly kendi devletleri ve halifeyi de halifeleri olarak grmlerdir (s.272). Araplarn Osmanly kabullenmelerinin nedeni olarak (a) din yaknlk ve d tehdit, (b) Araplar arasndaki blnmlk ve zaaf, (c) Araplarn ynetiminin zaten Arap olmayan gruplarn elinde
21
Mart 2011
Dakuki. Surat al-Atrak, s.264.
51
olmas (s.273) saylmaktadr. Dakukiye gre Araplarn zayflamas ile topraklarn ele geiren Osmanl Arap halkn glendirmedii gibi kendisi zayflaynca da Araplar Avrupann eline dmtr (s.274). Ama Osmanllar Arap topraklarnda birlik salayp Araplar ii tehdidinden ve Avrupa smrsnden kurtardlar (s.273-4). Ama, bu faktrn Araplar d dnyadan soyutlad ve geri brakt da savunulmutur (s.274). Araplarn bakenti ilk kez Arap topraklar dna tanm ve resm dilleri Arapa dnda baka bir dil olmutur (s.274). Dakuki, Araplarn Osmanlnn zayflamasn (a) zayf sultanlarn devlet ileri yerine elenceye ynelmeleri, (b) dzenin bozulmas ve rvetin yaylmas, (c) orduda dzenin bozulmas ve devlet ilerine karmas, (d) bask ve cehaletin artmasna baladklarn tespit etmitir (s.275). Msr kitaplarndaki gibi Osmanl iltizam sistemi bozuk bir yap olarak grlm (s.275) ama Osmanlnn olumlu meziyetleri de kabul edilmitir: (a) Devlet, i gvenlik, vergi toplama, d gvenlik dndaki alanlara fazla karmayp, (b) salk, eitim ve dier iler, vakf ve sosyal rgtlere braklmtr (s.276). Yavuz Sultan Selim ile hilafetin Osmanlya gemesi bir olumsuzluk deil, slam hilafetinin canlandrlmas olarak grlmtr (s.282). Osmanlnn gerilemesine yol aan sorunlar arasnda Araplarn d dnyadan soyutlanmas, bozulan ekonomik hayat, yolsuzluk, hastalk ve cehalet ve Arapaya nem verilmemesi saylmtr (s.283).
Mart 2011
Karlatrma yaplabilmesi iin Dakukinin inceledii Tunus ders kitaplar da yle deerlendirilmitir. Bu kitaplarda iki gr youn olarak gndeme gelmekteydi: (a) slamn ve Mslmanlarn hamisi olarak olumlu Osmanl imaj ve (b) g ve servet hrs, bask, zulm ile tannan baskc olumsuz Osmanl imaj (s.292). Bu ders kitaplarna gre Osmanllar, slam medeniyetine byk katk yaptlar (s.296). Araplar, hilafetin Osmanlya gemesine ve Trk halkna olumlu baktklar (s.297) ve Osmanl dneminde Tunusta kltrel hayatn gelitii ifade edilmektedir (s.304). Bu kitaplara gre, Osmanllar Kuzey Afrika toplumlarna zerklik ile Avrupa ile ilikilere imkan tandlar ve smrgeci de deildilerdi (s.307). Osmanl Devleti Maribi Portekiz ve spanyollardan korudu ve denizciliine yardm etti (s. 305). Ancak kitaplardaki olumlu imaj Osmanl btnlne kar Bat komplosu olarak grdkleri TC hkmeti iin sz konusu deildir (s.297). Sorunlar arasnda yerel keyfi uygulamalar ve cehalet de saylrken Yenieriler Tunusta bana buyruk ve yamac kuvvetler olarak grlmektedir (s.306).
52
Msrda aratrma sremizin bitmesinden sonra 2010 Eyllnde yeni bir gelime olarak, Msr Eitim ve retim Bakanl yeni retim yl ders kitaplarnda Osmanlnn Msr ele geirmesini, Msrn Fethi olarak deil, Msrn gali olarak deitirmitir. Ayrca, slam Devleti yerine Emevi Devleti ifadesi benimsemitir. Tarihi Imad Abdllatife gre, Msr hkmet bu karar slam birlii fikrini savunan gruplardan rahatszl yznden almtr.22 Bu deiiklik ulus-devlet bakyla tarihi yeniden yorumlamaktan kaynaklam olabilecei gibi blgede slam birlii taleplerinin artmasndan ve/ya Osmanlnn devam Trkiyenin blgedeki etkinliinin Msr rejiminde yaratt rahatszlktan kaynakland da sylenmitir.23 Bu konu Msr kamuoyunda geni ekilde tartlm ve hkmet eletirilmitir. Tarihiler genel olarak Osmanl devletinin Msr igal etmedii fikri zerinde younlamlardr.
Medyada Trkiye TRKYE MODELNN DOUU Trkiye 1980lerde ve 2000lerde ciddi ekonomik ve siyas gelime gsterdi. Ekonomik baar yannda slami kklerden gelen AK Partinin laik bir sistemde demokratik yntemle ynetime gelmesi zellikle Ortadouda ok dikkat ekti ve Trkiyenin model olup olamayaca tartlmaya baland. Trkiyenin model olmas ilk olarak 1990larda Orta Asyadaki Trk Cumhuriyetlere model olmas asndan dile getirilmiti. Trkiyenin Ortadou iin modellii ise 11 Eyll saldrlarnn ardndan ABDnin radikal din akmlara alternatif arayyla gndeme gelmiti. Bush doktrini de Irakta olduu gibi Ortadouda gerekirse silah zoruyla demokrasi getirilmesini ngrmekteydi. Byk Ortadou Projesi (BOP) olarak bilinen reform ve demokratikletirme vaat eden projede AK Parti hkmeti, ABDnin zorla demokrasi ihracna taraftar olmasa da lml slam anlaynn model gsterilmesine de itiraz etmemiti. Hatta itiraz etmesinin faydas olmad gibi buna gc de yoktu. Dier taraftan AK Parti hkmeti, Arap lkelerinin reform ile demokratiklemesine taraftard. Ancak bu konuda zel bir abas da yoktu. Bu dnemde AK Parti Arap dnyasnda slam ve milliyeti Arap kamuoyunda laik olduu ve ABDnin kontrolnde grld iin de eletiri almaktayd. ABDnin
22 23
Mart 2011
El-Dstur. 23 Eyll 2010. http://dostor.org/politics/egypt/10/september/22/29558. El-Arabiye. 17 Ekim 2010. http://www.alarabiya.net/articles/2010/09/19/119715.html.
53
demokrasi konusunda seici davranmas ve Irak igali sonrasnda sorunlarn karmaklamas ABDnin blgedeki inanlrln ciddi biimde sarsmt. te yandan, Msr gibi demokrasi getirilmesi planlanan lkelerde slamc partiler dnda ABD izgisinde politika uygulayacak muhalefet partilerin bulunmay BOPnin baar ansn ok snrlad. zellikle 2007 genel seimleriyle AK Parti oylarn artrarak baarsn teyit ettikten sonra Arap kamuoyunda Trkiye, ABDninnerdii bir model olarak deil bamsz bir model olarak gndeme gelmeye balad. AK Partinin nce yzde 47 gibi ezici bir ounlukla seimleri yeniden kazanmas ve 2008de Gazze sorununa gsterdii yakn ilgi ile Davos Olay, Arap aydnlarn ve slami hareketleri Trkiyeyi model olarak grmeye itti. Lbnanl Baha Ebu Keruma gre Araplar arasnda Trkiye imaj birden bire deierek slamclar, reformcular ve Arap milliyetileri iin model konumuna ykseldi.24 Bu deiim zellikle 1 Mart Tezkeresi ve Davos Olay ile zirveye ulat.25 2002den sonra AK Parti hkmeti ile Trkiyede ciddi deiim gerekletii fikri bata Msr olmak zere Arap kamuoyunda ska dile getirilmitir. Bamsz gazetelerden El-Msri el-Yevm yazarlarndan Eymen el-Cndiye gre, Trkiye Erdoan ile yepyeni bir lke olurken ekonomik baarlar kul haklarnda (ki slamn da hedefi de budur) ciddi iyiletirme getirdi ve halkn gc 1 Mart Tezkeresi ile ABDye izin vermedi. Herkes birbirinin kuyusunu kazarken Erdoan slam kardeliini uygulamaktayd.26 Msrl Ziya Ravana gre de AK Parti 80 yllk Cumhuriyet tarihinde yaplamayan baarl politikalar gerekletirdi.27 Hkmetin baars halka inmesinde ve btn sosyo-kltrel alanlarda faaliyet gstermesinde ve ciddi bir kalknma projesi yrtmesinde grld.28 Btn bunlarn altyaps hukuk devletinin, kurumlarn ve laik dzenin kurulmasnda grlyordu.29 Lbnanl akademisyen Paul Salime gre Trkiyenin baars, baskc bir rejimden tedrici olarak demokrasiye dnmesinde yatmaktay24
Mart 2011
25 26
27
28
29
Baha Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife Verae htidan el-Nemuzec el-Trki. http:// international.daralhayat.com/internationalarticle/152981. El-Rey. 14 Kasm 2009. http://www.alraimedia.com/Alrai/Article.aspx?id=166389. Eymen El-Cndi. El-Fark Beyn el-Islamiyyin el-Msriyyeen vel-Etrak. 27 Aralk 2009. http://ensan.us/?p=439 Ziya Ravan. Zaviye Uhra Mahalliye lin-Nazar fil-Tecrbe el-Trkiye. El-uruk. 5 Temmuz 2010. Ahmed Casim. Hel Yestefidu el-slamiyyun minel-Tecrbet el-Trkiyye. 4Hahda.com. 14 Temmuz 2010. http://www.4nahda.com/node/54. Vefd, 16 Haziran 2010. http://www.alwafd.org/details1.aspx?nid=59364.
54
d.30 Irakl sosyolog Falih Abdlcebbara gre ise, ekonomik kalknmas, asker ynetimden kurtulmas, orta snflarn gelimesi ve demokrasinin glenmesi Trk modelini yanstmaktayd.31 Trk modelinin nasl ortaya kt konusunda Tayyip Erdoann karizmatik ve baarl bir lider olarak ortaya k ve AK Parti hkmetinin baarl politikalar Arap dnyasnda younbir ekilde tartld. Mehur El-Cezirenin web sayfasnda rdnl yazar Yasir el-Zeatirann analizine gre, Erdoan nce yerel ynetimde baarl olduunda karizmatik bir kiilie sahipti.32 stanbulun su ve temizlik gibi sorunlarn zd ve belediyenin borlarn azaltt.33 Erbakan Baty ihmal edip douya ynelmiti34 ve askerin basklarna kar kmamt.35 Erdoan, hocas Erbakandan farkl olarak slam hareket ve laiklik arasndaki etin mcadelede orta yolu tercih etmiti.36 Trkiyenin Ortadouya yeniden ilgi gstermesi birok faktrle aklanmaktadr. Bazlarna gre, Trkiyenin Ortadou sorunlarna ilgisi demokrasisinin bir sonucudur ve kamuoyunun blgeye ilgisinden kaynaklanmaktadr.37 Bu ilgiyi ABnden umutsuzluk, Trkiye-ran rekabeti yznden Snni liderliine soyunmak istemesi ve ABne blge istikrar iin gerekli olduunu gstermek istemesine balayanlar da olmutur.38 Dier bir gr ise, AK Parti, fikirlerini yaymak ve evrenselletirmek isterken meden ve makbul bir erevede ve uluslararas dzende salkl bir slam versiyonu sunmaya almaktadr.39
30 31
Mart 2011
32
33
34
35
36 37 38
39
El-Ankebut, 24 Mays 2010, http://www.alankabout.com/ Falih Abdlcebbar, Trkiye el-Sultaniye, Trkiye el-Almaniyye, Trkiye el-slamiyye 8 Haziran 2010. http://www.iraqiwriters.com/inp/view.asp?ID=2342. Yasir El-Zeatira, El-Mukarane el-Hate Beynel-Tecrbe el-Trkiye vel-Arabiye filDemokratiye 10 Mart 2004. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/2AC52F3D-CCD644B4-B773-9306ACF760CE.htm. Ahmed Nevfel, Drus el-Tecrbe el-Trkiyye Factjo.Com, 10 Mart 2007. http://www. factjo.com/AticleViewPage.aspx?id=1366. Hasan El-Trablusi, Teaduliyye el-ark vel-Garb fis-Siyaset el-Turkiyye Beyne Selim el-Evvel ve Erdogan Sebil Online, 13 Mart 2010. http://www.assabilonline.net/index. php?option=com_content&task=view&id=6645&Itemid=55. El-Zeatira, El-Mukarane el-Hate Baha Ebu Kerum, Devaf Arabiye Muhtelife Verae htidan el-Nemuzec el-Trki http://international.daralhayat.com/internationalarticle/152981. El-Rey, 14 Kasim 2009, http://www.alraimedia.com/Alrai/Article.aspx?id=166389. Ebu Kerum, Devaf Arabiye Muhtelife Abdlhamid el-Ensari, Trkiye el-Cedide. Lineksibha (Yeni Trkiyeyi Kazanalm) Elttihad, 10 Haziran 2010. http://www.alittihad.ae/wajhatdetails.php?id=53006. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife

55
Lbnann Liwa gazetesine gre, Trkiyenin blgedeki yeni rolnn rastgele gelimediini, ciddi bir denge politikas sonucunda ilk kez Trkiye ile ran ve Suriye arasnda gerek bir yaknlama ortaya ktn ve yine ilk kez ABD ile stratejik ortaklk ve srail ile ilikiler sarsld ve Trkiye Avrupa yolunda ilerledi.40 Bu gelimeler faktre balanmtr: (a) ok ynl d politika, (b) kamplamalardan uzak durmas ve (c) herkesle grmeye dayanan diplomasi anlay.41 AK Parti hkmeti ile Trkiye nce i problemlerini dzeltti, sonra d sorunlarn halletmeye koyularak AB ve ABD ile sorunlarn byk lde zd.42 Lbnanl uzmanlar da Trk modelinin ekonomik kalknma, liberal (lml) slam, d politikasndaki stratejik derinlik ile olutuuna vurgu yapmaktadrlar.43 Zira Ortadouda Araplarn acziyetinden ve eylemsizliinden doan bir boluk vardr.44 Arap milliyeti dnr Azmi Biaraya gre ise blgede rann artan etkinliine kar Msr ve Suudi Arabistann rollerinin zayflamas yznden bir Snni devlete ihtiya vardr.45 Yeniden aktif politikalarla Trkiyenin blgede liderlik rolne ykselmesi Neo-Osmanlclk tartmalarna da yol amtr. Neo-Osmanlclk, Trkiyenin blgede etkin ve bamsz bir politika gtmeye almasyla ilgili grlmtr.46 Neo-Osmanllar [olumlu biimde] bilinlerinde Trk tecrbesinin tarihsel zenginliini ve derinliini tamaktadrlar.47 Nazik Neo-Osmanllar, Araplarn sorunlarna neriler ve zmler sunmaktadrlar.48 Yazar Hasan al-Trablusi, AK Partinin Ortadoudaki ykseliini, Yavuz Sultan Selimin Ortadou liderlii ile ilikilendirerek, ikisinin de baarsn Trk halknn gven ve desteine balamaktadr.49 Hristiyan profesr Zheyr Andravs, Araplar arasnda Osmanl torunlarna byk hayranlk olutuunu syledikten sonra, Neo-Osmanllarn Araplarn yeni koruyucular haline gelebilecei konusunda uyararak Trk rol ok nemlidir ancak bu durum Araplarn tarih ve mill sorumluluktan kap Trkle40
Mart 2011
41 42 43 44 45
46 47 48 49
Yasir El-Atra. El-Nemuzec el-Trki vel-srateciyye el-Diyaiyye. El-Liva, 14 Haziran 2010. http://www.aliwaa.com/default.aspx?NewsID=184006. El-Atra, El-Nemuzec el-Trki El-Trablusi, Teaduliyye el-ark El-Rey. Abdlcebbar, Trkiye el-Sultaniye Azmi Bishara, The Arabs and Turkey Al-Ahram Weekly, 10 Haziran 2010. http://weekly. ahram.org.eg/2010/1006/op11.htm. Naci Sadk arra,. Trkiye ve Mucibat el-Devr el-klimi. El-Vatan, 06 Haziran 2010. El-Trablusi. Teaduliyye el-ark El-Rey. El-Trablusi. Teaduliyye el-ark
56
re biata dnmemeli demektedir.50 rdn merkezli El-Dstur Gazetesi yazar Urayb el-Rantaviye gre:
Mavi Marmarayla srail ile ilikilerde ortaya kan Trk modeli/deneyimi Arap dnyasnda sa ve sol herkese farkl dersler sunmaktayd. Herkes Trkiyeyi seviyor ve onun blgedeki varlndan daha fazla memnun olmaktayd. zellikle lml Arap rejimleri, gerek sevgilerinden ve rana kar antipatilerinden dolay Trk mdahalesini kabul etmekteydiler nk Trkiyenin onlarn sraile kar acizliini ortaya koymasndan endie etmekteydiler. Trk modeli, pasif ve lml Arap tutumundan farkldr. atmaya varmadan srail zerinde bask oluturmak iin diplomasi yntemini kullanmasyla, sivil gler ile kamuoyundan ekinerek deil kamuoyunu kullanarak birok yolu deniyor ve baarl olmaktayd. Bu Araplarn Ne yapalm, srail ile savaalm m? gerekesini anlamsz klacak ekilde pasiflik ile atma arasnda birok seenein olduunu gsterdi. [Trk modeli sraile kar] Araplarn dnmedii siyas, ekonomik, diplomatik, ahlak ve hukuk yntemleri kullanmaktayd. Bunu yaparken de rann saldrgan ve dnya gereklerine olmayan tutumuna kaymyordu.51
2007de AK Partinin seim baarsndan sonra Msrda ciddi reform tartmalar gndeme geldi ve hem rejimin slah hem de ou radikal grlen slam hareket ve partinin AK Parti yntemini izlemesi oka tartld. Hatta bu amala Msrdaki MK rgtnden ayrlan Ebul-Ala Madi, El-Vasat Partisini kurdu. Arap dnyasnda demokratikleme, gerikalmlk ve yoksulluk gibi ciddi sorunlar yaand iin zellikle blgeye uygun bir model aray, hem halklar hem de aydnlar tarafndan dile getirilmektedir. Gelien demokrasisi, slam ile demokrasiyi, slam ile laiklii ve din ile siyaseti uzlatrma ihtimali giderek artan bir deneyime sahip olduu ve genel olarak baarl bulunduu iin iin Trkiye model olarak grlmeye balad. Birok kesimde Trkiyenin modellii ska ve eitli ynlerden hl tartlmaktadr. Trkiye ve yaptklar nceden Ortadouya Batnn dayatt bir model olarak grd halde daha sonralar ciddi bir AK Parti ve Trk modeli savunucusuna dnen Msrl Fehmi Hveydi, AK Partinin ilk hkmet dnemindeki rolne eletirel tutum taknarak Trkiyenin bu modelde barol oynamasn, laiklik, Batclk, srail ile yakn ilikileri olmasna
50
Mart 2011
51
http://aroub.blogspot.com/2010/06/blog-post_888.html. Urayb El-Rantavi, Trkiye z Tansr Drusuha lil-Mutedilin vel-Mukavimin. El-Dstur, 6 Haziran 2010. http://www. addustour.com/ViewTopic.aspx?ac=\OpinionAndNotes\2010\06\OpinionAndNotes_issue969_day06_id242060.htm. a.g.m.
57
balamaktayd.52 lk dnemde MK de Trk modelini genelde olumsuz ve ABDnin blgeye ynelik bir dayatmas olarak grmekteydi53 ama ABDnin Iraktaki demokrasi deneyiminin baarsz olmas yznden alg da deimeye balad. Trk modeli Bat ile ilikiler asndan olumlu ve olumsuz olmak zere iki ynde tartlmaktadr. Bazlar Trkiyenin Bat ile yakn ilikilerini olumlu grrken bazlar da bu ilikileri Trk modelinden phelenilmesi iin bir gereke olarak gstermektedir. Birinci gruptan Ebu Keruma gre Trk modeli olumludur nk Bat ile atmay benimsemez.54 kinci gruptan Filistinli milliyeti yazar Salih Avaza gre, Ortadou sorunlarnn zmnde daha ok Bat yaklamn benimseyen Trk modelinin baar ans dktr nk ABD, Avrupa ve srail ile ilikileri devam etmektedir.55 lk yllarda MK de benzer fikirleri belirtmekte ve ABDnin Ortadouda serbest ticaret blgesinin oluturulmas teklifini, Arab blgesel dzeni oluturulmasna kar omurgasn srail ve Trkiyenin oluturduu yeni bir Ortadou dzeni oluturmay hedeflediini savunmaktaydlar.56 Daha sonralar hem Iraktaki baarszlk nedeniyle ABDnin BOP ve demokrasi ihrac sylemi gndemden dm hem de 2007de gl bir ekilde yeniden seimleri kazanmas Trkiye modelini ve AK Parti tecrbesini youn biimde gndeme tamtr. AK Parti, demokratik sistemde seimle baa geip baarsn srdrmesi ve ekonomik baarlaryla talandrmas ile Ortadouda en yaygn iki soruna zm olabilecek bir model olarak alglanmaya balad: yoksulluk ve demokrasi eksiklii. Bu gelimeler Arap dnyasnda ciddi ilgi ekmi ve slamc partilerin lmlamas, demokratiklemesi ve laiklikle barmas tartld gibi rejimin demokratiklemesi ve slam partilere daha hogrl olmas oka tartlmtr. rnein, Msrda rejimin demokratiklemesi iin Kifaye kapmayansn balatan muhalefet partisi El-Gadin ayn isimdeki gazetesinde Noam Chomskynin Araplarn ekonomik ve siyas sorunlarn d destekle deil i dinamiklerle zmeleri gerektiini syledikten sonra blgeye alan Trkiyenin bu konuda iyi bir rnek oluturduunu sylediine dikkat ekmektedir.57
52 53 54 55
Mart 2011
56 57
Al-Sharq el-Avsat, 4 ubat 2004. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5209&SecID=476 Ebu Kerum, Devaf Arabiye Muhtelife. Salih Avvaz. Trkiye em ran Eyyhma Akrab leyna? Dnya el-Vatan, 10 Haziran 2010. http://pulpit.alwatanvoice.com/content-200937.html. http://news.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5166&SecID=390 El-Gad, 18 Mays 2010, http://www.alghad.com/?news=505812.
58
AK Parti modelini, reformcular lml bir model olarak slam ile demokrasiyi ve modernlikle gelenei birletirdii iin benimsemekteydiler.58 Trk modeli radikalizme kar alternatif bir model oluturmakta ve mutedil Arabistan modeline takviye konumunda grlmekteydi.59 Ama yalnzca lml gruplar deil radikal gruplarn da AK Parti modelini nemsedii grlmektedir. Kahire merkezli Selefiler daha az kart bir tavr benimseyerek Trkiyenin laik olmasn beenmeyip bu modelin insanlar dinden soutacan belirtmektedirler.60 Irak Krtlerinin slamc partisi Ensar el-slama gre, AK Partinin Trkiyedeki baars incelenmesi gereken bir tecrbedir nk slamc partiler kapatlnca yenilerinin kurulduu bir dzen baka lkelerde yoktur.61 AK Parti kendisini slamc olarak tanmlamasa bile yneticilerinin Mslman (dindar) olduunu ve Mslmanlarn glenmesini istediklerine inanlmaktadr.62 Ancak, Filistin ve Lbnan merkezli yaygn taban olan Hizb-ut-Tahrir ise AK Parti ve Trkiye modeline iddetle kar kmakta ve Amerikan hizmetisi olarak grmektedir.63 Trk modelinin Arap solu iin de model olduu da tartlmtr. Laik eilimli Arap Rasyonalistleri Derneince yaynlanan El-Evan dergisindeki bir makaleye gre, laik ve sol Arap aydnlar arasnda Trkiye modeline yaklamda ciddi bir deiim olduu belirtilmektedir. Souk Sava dneminde Batc olmas, NATOya yelii, sraile yaknl ve Arap komularyla snr ve su sorunlar dolaysyla Arap solu Trkiyeye ak bir husumet beslemekteydi.64 Souk Sava sonrasnda ise Arap solu sosyal, haklar ve zgrlklere vurgu yaparak ekonomik ve siyasal reformlara arlk vermeye baladndan zellikle AK Partinin barl ve demokratik yollarla baa gelmesinden sonra Trkiye deneyimine bak kkten deiti. zellikle Arap solunun arzu ettii haklar ve zgrlklere ynelik Trkiyede yasal reformlarn hayata geirilmesiyle ve yoksullukla mcadelede mesafe alnmas sonucu Arap dnyasnda tartmalar artt. Arap ve slam dnyasnda demokratik hak ve zgrlklere bir rnek gsterilecei zaman bugn
58 59
Mart 2011
60 61 62 63 64
Falih Abdlcebbar. Trkiye el-Sultaniye Ali Ahmed Al-Tarrah, Al-NamuzaJ al-Turki al-slami Hvel-Mahrec liMerhala Cedidi El-Watan, 12 Haziran 2010. http://www.alwatan.com.kw/ArticleDetails. aspx?Id=35632&WriterId=40. Ahbar el-Alem, 10 Mart 2010. http://www.akhbaralaalam.net/news_detail.php?id=35471. a.g.m. a.g.m. a.g.m. Sadk Celal el-Azm. El-Devlet el-Almaniyye vel-Mesele el-Diniyye: Turkiye Namuzajan. 23 Mays 2010, http://www.alawan.org/.-html
59
ilk iaret edilen rnek Trkiye modeli olmutur.65 Bu balamda Msrda rejim yanls bir think-thank olan Ahram Stratejik Aratrmalar Merkezi Ynetim Kurulu Bakan Abdlmunim Saide gre, Araplar radikallikten uzaklatracak ekonomik kalknma, sanayileme ve kresel piyasalara entegrasyon konusunda Trkiye deneyiminden faydalanlabilir.66 slami kkenli AK Partinin baa gemesinden hemen sonra, Trk tecrbesinin tekrarlanp tekrarlanamayaca tartlmaya balandnda 2004te Yasir El-Zeatira, bunun mmkn olmadn67 nk Trk laikliinin ok kat olduu ve Arap lkelerinde muhalif partilerin baa gemesine izin verilmedii, Arap dnyas ile Trkiyenin birbirine benzemedii ve Trk tecrbesinin henz tam baarya ulamad iin tekrarlanmasnn kolay olmadn belirtmekteydi ve Arap lkelerinde slami hareketin yapaca fedakarlklar onu gce yaklatrmaz, uzaklatrr.68 Ez-Zeatira 2010da da Batnn slam bir partinin baa gemesine izin vermeyeceini savunmaktayd.69 Bu yazarn Trk tecrbesinin tekrarlanamayacan sylerken 2010da Arap lkelerinde demokrasi yoluyla muhalefet partilerinin baa gemesine izin vermedikleri noktasna gelmesi ilgintir. 70 Abdlmunim Saide gre ise Trk modeli tekrarlanamaz nk Ortadouda devrimci rejimler devlet merkezli bir dzen kurdular ve itidal iin gerekli olan orta snflar da oluturamadndan Araplarn Trk tecrbesini uygulamas zordur.71
Mart 2011
TRK DI POLTKASI Son dnemde Trkiyenin d politikas sadece Arap dnyasnda deil heryerde olduka dikkat ekmitir. zellikle AK Parti hkmetinin Ortadouya yakn ilgi gstermesi Araplarn da mukabil ilgisinin artmasna neden olmutur. nceleri daha ok Bat eksenli olarak grlen Trk d politikas yeni bir imaj izmeye balamtr. Bir yandan stratejik
65 66
67
68
69 70 71
a.g.m. Abdlmunim Said, El-Tefkir fil-Tecrbet el-Trkiye Merra Uhra E-ark El-Awsat, 19 Eyll 2007, http://www.aawsat.com/leader.asp?section=3&article=437749&issueno=10522. Yasir El-Zeatira. El-Mukarane el-Hate Beynel-Tecrbe el-Trkiye vel-Arabiye filDemokratiye 10 Mart 2004, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/2AC52F3D-CCD644B4-B773-9306ACF760CE.htm. Yasir el-Zeatira. El-Cezire. 15 ubat 2010. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/3A234A68DDB0-4870-9624-367D0B046C5D.htm. a.g.m. a.g.m. Said, El-Tefkir
60
derinlik kavramyla tebarz eden aktif ve ok ynl d politika anlay, ayn zamanda komularla sfr sorun formlyle yeni bir vizyona iaret etmektedir. 1 Mart Tezkeresi ile ABDnin Trkiyeden Irak igal etmesine hayr denmesi ile Davos ve Mavi Marmara Olaylarnn Ortadouda ciddi yanks olmutur. Bu yeni anlay ve politikalar genelde Arap medyasnda zelde de Msrda da byk ilgi uyandrmtr. Bu gelimeler ar hareketler olarak grlmemi, Trk d politikasnn byk lde orta yol benimsedii dile getirilmitir.72 Bat le likiler Trkiyenin Batyla ilikileri Arap dnyasnda nemli tartma konularndan birisi olmutur. Bu ilikileri olumlu grenler olduu gibi tam tersi yaklaanlar da fazladr. Osmanlnn son dnemindeki Batllama abalar ve zellikle TC hkmetinin Turanclk ve Arap topraklarndaki Trkletirme politikalar Araplarda tepki izleri brakmt. Cumhuriyetin kurulmasyla da Araplarla balarn byk lde koparp Batya ynelen Trkiyeyi Araplar yabanc olarak grmeye baladlar. Trkiyenin Batclk politikalarnn zirveye kt Cumhuriyetin ilk yirmi ylnda Arap topraklarnn byk blm Bat igali altndayd ve bamszlk mcadelesi vermeye alyorlard. Bu durum II. Dnya Savana kadar srd. Sava sonrasnda srailin kurulmas ve Trkiyenin buna destei ve Souk Sava dneminde Msr bata olmak zere ou Arap lkesindeki eiliminin tersine Trkiyenin Bat kampnda yer almas Trkiyeyi Araplarn gznde tamamen Batnn piyonu gibi gstermitir. Trkiyenin NATO yelii ve ABye yelik bavurular da Arap dnyasnda genelde bu paralelde grlmtr. Ortadouda paral durumun nedeni olarak Bat mdahalesi grld iin ve halen devam eden mdahaleler yznden ciddi bir Bat kartl hkimdir. Dolaysyla, Trkiyenin Bat ile ilikilerinin nasl algland byk nem tamaktadr. Trkiyenin AB ile ilikileri ve zellikle AB yelii hem Trkiyenin hem de Arap toplumlarnn Bat ile ilikileri asndan nem tamaktadr. Uzun sre Bat kampnda hareket eden Trkiyede slam kkenli AK Parti iktidarnn AB yeliini istemesi ve bu ynde almas da tartma yaratmtr. Baha Ebu Keruma gre, Bat ile atmamay tercih etmesi yznden Trkiyenin Bat ile ilikileri bir model olarak nemsenmitir.73
72 73
Mart 2011
El-Rey. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife
61
Trkiyenin AB ile yelik mzakerelerine balamas Arap kamuoyunu ikiye blnmtr. Bazlarna gre Trkiye olmadan ABnin uluslararas bir g olmas ok zordur.74 Dier taraftan, Trkiyenin AB yeliinin faydal olduu belirtilmitir.75 Muhammed Nureddine gre, Obama ynetimindeki ABDnin birok blge sorunlarnn zmne Trkiye yardmc olacaktr.76 Ayrca, bu tartmalarda Trkiyenin ve AK Parti hkmetinin neden AB yesi olmak istediini aklamak iin eitli gerekeler de gsterilmitir. Hatta Trkiyenin Ortadouya ilgisinin de ABye girmek iin olduunu dnenler bile vardr.77 ABnin Trkiyedeki istikrar destekledii dnlmekte78 ancak Trkiyenin AB yesi olma ihtimali ok yksek grlmemektedir. zellikle Trkiye, Mslman olduu ve byk nfusu dolaysyla ABye kabul edilmeyecei varsaylmaktadr.79 lgin bir ekilde Arap dnyasndaki slamclar bile Trkiyenin yeliine kar grnmemektedirler. rnein, Tunuslu slamc dnr Raid El-Gannui, Mslman bir liderlik ile halkn desteine dayanarak tarihi ile bararak ve blgesiyle iyi geinen Trklerin ABye girmesinin de bir sorun olmadn dnmektedir.80 Trkiye-AB ilikileri Arap dnyasnda daha olumlu bir erevede grlrken, ayn eyi ABD ile ilikileri iin sylemek zordur. Filistin ve dier blge konularnda ABDnin sraile koulsuz destei yannda Irak igal etmesi ve Ortadoudaki petrol konusunda ok etkili olmas konusu rahatszlk yaratmaktadr. ABDnin 11 Eyll 2001den sonra ortaya att demokrasi ihrac fikri ve Irak igali 2004 banda ABDnin ortaya att BOP ile formle edilmiti. AK Parti ynetimindeki Trkiyenin bu projeye E Bakan sfatyla destek vermesi Trk modelini tartlr hale getirmiti. Msrl aydn Fehmi Hveydi Trkiyenin bu dnemdeki rolne eletirel tutum taknarak Trkiyenin bu modelde barol isteini Batcl, laiklii, srail ile yakn ilikileri olmasna balamaktayd.81 Bu dnemde Trk modeli daha ok olumsuz ve ABDnin blgeye ynelik bir proje olarak
74 75 76 77
Mart 2011
78
79 80 81
El-Rey. a.g.m. a.g.m. Abdlhamid el-Ensari, Trkiye el-Cedide. Lineksibha El-ttihad, 10 Haziran 2010, http:// www.alittihad.ae/wajhatdetails.php?id=53006. Abdullah el-Kafari, Hel Ymkinu stinsah el-Nemuzec el-Trki. El-Riyad. 03 Eylk 2007. http://www.alriyadh.com/2007/09/03/article277068.html. El-Rey. Ahbar el-Alem. Al-Sharq el-Avsat 4 ubat 2004.
62
grlmekteydi.82 Dahas NATO yelii ve Afganistana asker gndermesi dolaysyla Trkiyeyi ABDnin uydusu olarak grenler de bulunmaktayd.83 Son dnemde ise Trkiyenin ABDden bamsz siyaset izledii algs daha arlk kazanmaktadr. zellikle 1 Mart Tezkeresi ska hatrlatlarak Trkiyenin kendi topraklarn Amerikan ordusuna kullandrmamasna dikkat ekilmektedir.84 Trkiyenin bamsz d politika uygulad dncesi Mavi Marmara olay ile daha da pekimitir. Ortadou le likiler Trkiyenin 2000li yllarda Ortadouya yeniden ynelmesi Arap dnyasnda ciddi gndem oluturmu ve bu ilikiler birok adan tartlmtr. Bunlarn banda Trkiyenin blgenin kronik sorunlarna zm bulabilecei dncesi gelmektedir. Trkiyenin blgeye ilgisinin desteklenmesi gerektii birok gazeteci ve aydn tarafndan dile getirilmitir. 85 uun el-Evsat dergisi, 2009da yapt bir aratrmada uzmanlarn Trkiyenin artan rolnn blge sorunlarnn zme nemli katk yapacan sylediklerini belirtmekteydi.86 El-ark el-Evsat gazetesinden Tark El-Hamid, Arap yetkililere sorarak Trkiyeden Ortadoudaki beklentileri yle sralamtr: Filistin meselesine katk; rann blgeye mdahalesinin engellemesi; laiklii blgeye yaymas; Hamasn Trkiyeyi rnek almasn salamas; Trk ordusu gibi Arap ordularnn da (zellikle Irak ve Lbnanda) Anayasay korumay zerlerine almalar; Krtlere kar Irak topraklarna saldrmamas; Sudann paralanmasn nlemesi; Bat Sahra ve Yemen sorunlarna zm ynnde katk; Birleik Arap Emirlikleri (BAE) adalarndaki ran igalini nleme; Somali, terr ve kalknmlk sorunlarna duyarl olmas.87 Yazar bir Arap yetkilinin Tkiye bu sorunlarn yarsn zerse onu 500 yl daha Sultan kabul edeceiz dediini belirtmekte88 ve Suriyeyi fazla mdahale etmemeye ikna ettii iin Trkiyenin Lbnandaki rol zellikle takdir edilmektedir.
82 83 84 85 86 87
Mart 2011
88
http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5209&SecID=476 Yasir el-Zeatira, El-Cezire. El-Rey. Baha Ebu Kerum, Devaf Arabiye Muhtelife Abdlhamid el-Ensari, Trkiye el-Cedide Tark El-Hamid, Trkiye! Hazihi Kaimet el-Talebat. El-ark el-Evsat. 13 Haziran 2010. http://www.aawsat.com/leader.asp?section=3&article=573652&issueno=11520. a.g.m.
63
Trkiye merkez bir devlettir ve Ortadounun ou yerinde jeopolitik varl ile blgenin btn dosyalarna aktif bir biimde diyalog yoluyla katlrken blge lkeleri ile yksek derecede ekonomik ilikilerini gelitirmelidir.89 Paul Salime gre, Trkiyenin kamplamalar desteklemeden blgede istikrar siyaseti gtmesi takdir edilmektedir.90 Trkiyenin Arapsrail atmasna ve Irak sorunlarna katkda bulunaca belirtilmektedir.91 Lbnanl Hasan Cuni, Trkiyenin blgedeki etnik ve mezhepsel kavgalar nleyebileceini savunmaktadr.92 Lbnanl yazara gre Arap dnyasnda Trkiyenin roln ok farkl dncelerle nemseyenler vardr: (a) rann nn kesmesi, (b) sraili dengelemesi, c) Ilml slamn slamc hareketlere rnek olmas, d) Ekonomik nedenlerle Trkiye ile stratejik ortaklk ve e) dinamiklere dayanmak yerine Araplar iinde bulunduklar krizden karacak bir kurtarc dncesi.93 Trkiye zerine birka kitab bulunan Muhammed Nureddin, Trkiyenin blgedeki varl Araplar iin bir tehdit deildir94 derken Baha Ebu Kerum bu gr destekleyerek Trkiyenin blgeye ilgisnini tamamen insan ve liderlik hrsndan kaynaklanmadn95 ifade etmitir. El-Ezher niversitesi Gazze Kamps siyaset bilimcilerinden Naci Sadk arraba gre, ynetici elitlerin iradesi ve uluslararas saygnl ile Trkiye, blgesel rol oynama imkan ve gcne sahiptir.96 Ayrca, nfusu, ekonomik gc, coraf konumu, tarih miras, stratejik derinlik politikas ve medeniyet anlay bu rol desteklemektedir.97 Ama herkes Trkiyeyi bir model olarak grmemektedir: Trkiye ne sraile direnite yeni bir model sunmakta ne de silahl (radikal) mcadele modelini ortadan kaldrmaktadr.98 Baz yazarlar ise Trkiyenin Ortadouya ilgisi dolaysyla birok blge sorununun zmnde Trkiyenin katk yapaca ynndeki beklentilerin abartl olduu dnmektedir. zellikle rejim taraftar gazeteciler Trkiyenin blgeyi ynlendirmeye ve liderlik yapmaya altn dile
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98
Mart 2011
El-Rey. a.g.m. a.g.m. a.g.m. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife El-Rey. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife Naci Sadk arrab, Trkiye ve Mucibat el-Devr el-klimi El-Vatan, 06 Haziran 2010. a.g.m. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife
64
getirmektedirler. te yandan Azmi Biara, Trkiye ve Araplarn ittifaknn ok nemli olduunu ancak Araplarn isteklerini Trkiyeye empoze etmemeleri gerektiini sylemektedir.99 Trkiyenin blge sorunlarna katlm ran gibi endie uyandrmamakta hatta rana alternatif olarak alternatif olarak desteklenmektedir. Trkiyenin Filistin sorununa ilgisi eskilere gitmesine ramen zellikle 2008 Davos Olayndan sonra Filistin sorunu konusunda Arap liderlerin yapamadn yapmas gze arpmaktadr. nceleri Filistinli taraflar ve srail arasnda arabuluculuk tartmas ile gndeme gelen Trkiye bu srete Hamas Kbrs sorunun zmnde benimsedii gibi davranarak ve uluslararas anlamalar tanyabileceini belirtmitir.100 Yine Lbnan milletvekili Nawaf El-Museviye gre Trk modeli, Filistin sorunu konusunda Trkiyenin byk ve blgesel ve uluslararas ittifaklara dayanmayp bar ve gvenlik iin Bat lkelerine bel balamadan komularyla iyi ilikiler kurulabileceini gstermektedir.101 Marmara Gemisi Olayndan sonra Trkiyenin Filistin sorununun zmne katkda bulunduu ve bulunabilecei ska gndeme gelmitir. Bu olayda Trk gnlllerin can kaybna uramas da Trkiyenin samimiyeti konusundaki algda farkllk yaratmtr. nceleri Trkiyenin Filistin davasna destei dier Arap lkelerinin szl destei gibi grlm ve sonuca fazla bir etkisi olmamtr. Ancak Gazze konvoyunda kan dklmesi Trkiyenin somut bir harekette de bulunduunu gstermi ve zellikle srail hkmetinin dnya kamuoyunda zor durumda kalarak ambargoyu hafifletmesinde etkili grlmtr. rnein, Lbnan Eski Babakan Selim el-Hass, zgrlk Konvoyunun boa gitmediini nk Gazzenin kurtulmas ve Filistin sorununun zlmesi iin yeni bir girime yol atn sylemitir.102 rdnl yazar sa el-uaybi de benzer ekilde Trkiyenin Filistin iin yaptklarnn yeterli olduunu ve zerine ina edilmesi ve Araplarn yatrmlarn Trkiyede yapmas gerektiini, srail ile mcadelede siyas, diplomatik, medyatik ve hukuk yollarn geniletilmesi ve sonuna kadar kullanlmas gerektiini vurgulamtr.103 Trkiyenin rolnn vlmesi yaynda Trkiyenin Filistin sorununu tek
99 100
Mart 2011
101 102 103
Bishara, The Arabs and Turkey El-Irak lil-Cemi, 4 Haziran 2010, http://www.iraq4allnews.dk/news/10917-2010-06-0402-56-27.html. El-Beled, 6 Haziran 2010, http://www.albaladonline.com/html/story.php?sid=107467. El-Beled, 6 Haziran 2010, http://www.albaladonline.com/html/story.php?sid=107467. sa el-uaybi, Maza fi Vusi Erdogan El-Gad, 6 Haziran 2010. http://www.alghad.com/ index.php?article=17657.
65
bana zmeyecei ve beklentilerin daha makul olmas konusunda kamuoyu uyarlmtr.104 Trkiyenin Komular le likileri ran le likiler Trkiye ve ran blgede birbiriyle yakndan ilgili ama farkl alglanmaktadr. rann blgeye yaklam Filistin sorununa ilgisi dnda Irakta ve Beyruttaki faaliyetleri, nkleer silahlanma istei ve Krfez lkelerindeki ii nfus zerinden bu lkeleri rahatsz etmesi dolaysyla genel olarak olumsuz alglanmaktadr. Arap dnyasnda yaygn olarak izlenen el-Kuds el-Arabi gazetesi editr Abdulbari Atwana gre, Ortadouda birbirine zt Trk ve ran modelleri vardr.105 ran modeli ou yerli retim olan bir asker altyapya, nkleer gce ve Suriye ve Hzbullah gibi blgesel ittifaklara dayanrken Trk modeli ekonomik g, demokrasi, zgrlk, effafla ve komularla iyi ilikilere dayanmaktadr.106 rdnl yazar sa el-uaybiye gre de ierde ve darda kriz yaayan ve etrafnda byk endieye yol aan ran modeline kyasla Trkiye modeli komularyla iyi geinen ve kabul gren bir modeldir. ran gibi sraili yeryznden silmekten bahsetmek yerine, Suriye ve srail arasnda arabuluculuk yapmaya alarak srailin 1967 snrlar ncesine ekilmesi ynndeki Arap isteklerine destek olmaya almakta ve uluslararas meruiyeti benimseyerek kendi dndakilerin iilerine karmamaktadr.107 BAEnden akademisyen Abdlhamid el-Ensariye gre, Araplar blgede rann rolnn artmasndan endie ederken Trkiyenin roln byk bir takdirle karlamakta ve bu rol olumlu, yapc ve istikrara ynelik grmektedirler.108 Paul Salime gre, ran Ortadoudaki boluu dolduramaz nk i krizler yaamakta ve komularyla ilikilerinde de sorunlar bulunmaktadr.109 zellikle son dnemde Suriye ile gelitirdii iyi ilikiler yannda rana ambargoya kar kt iin Trkiyeye dair eksen kaymas tartmalarnda Kuveytli Rey gazetesi, Trkiye-Suriye ekseninden bahsetmek sz konusu olabilecei ama Suudi Arabistan, Msr ve rdn
104 105
Mart 2011
106 107 108 109
Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife Abdulbari Atwan, El-Kuds el-Arabi. 15 Haziran 2010. http://test.alquds.co.uk/ print/06/06-14/qds01.pdf. Falih Abdlcebbar. Trkiye el-Sultaniye sa el-uaybi. Maza fi Vusi Erdogan Abdlhamid el-Ensari, Trkiye el-Cedide El-Rey.
66
eksenine kar bir Suriye-Trkiye-ran ekseninden sz edilemeyeceini belirtilmitir.110 srail le likiler Ortadouda srailin varl ve faaliyetleri Arap toplumlarnn aleyhine gelimi bir olaydr. Bu durum hem blgenin blnmlnn srmesi hem de srail ile yaplan savalarda alnan yenilgiler Arap toplumlarnda yoksulluk, acziyet ve mutsuzluk anlamna gelmitir. Trkiyenin sraili ilk halk Mslman lke olmas, Arap toplumlarnda Trkiyeye kar ciddi infial yaratmtr. Ancak AK Parti dneminde zellikle srailin Gazze bombardmanna ciddi tepki gstermesinden sonra bu anlay deimitir. Baz yorumcular Trkiyenin srail ile ilikilerinin bozulmasn AK Partinin bilinli olarak planlad bir ey deil, srailin kibirli yaklam ile Trkiyedeki kamuoyu dinamiklerini ve Araplarla ilikilerinin derinliini iyi anlamamasndan kaynaklandn belirtmilerdir.111
Kendisini tanyan ilk Mslman devlet olan Trkiyeyi srail kaybetmitir; bizim (Araplarn) kazanmamz gerekiyor ve Trkiyenin de desteimize de ihtiyac vardr: Trkiyeye desteimizi gsterilerle, resimler ve bayrak tayarak deil, Trkiyeye yatrm yaparak, turizmi tevik ederek ve ticar ilikileri gelitirerek somut eylemlerde bulunmalyz. Suriyenin yapt gibi, mttefik Trkiyeyi selamlayalm ve vizeleri kaldralm, Trk mallarna gmrkleri drelim. Trk ve Arap halklar arasndaki ortak karlarn canlandrlmasna yarayacak somut icraatlar gereklidir.112
Mart 2011
Bazlarna gre de, Neo-Muhafazakrlarn Ortadou politikas Irak ve Suriyede knce Trkiye blgede aktif olma frsat bulduu iin bilinli olarak bu boluu doldurmaya almaktadr.113 Trkiyenin bir yandan sraili eletirip dier yandan da diplomatik, ekonomik ve asker ilikilerini srdrmesi Arap dnyasnda kark tepkiler yaratmtr. Araplarn bir ksm bunu normal grrken bir ksm da Trkiyenin byle yapmasn ahlak bir sorun olarak sunmutur. El-Vatan gazetesinden El-Sadi, srailin kibirli tutumuna kar Trk tepkisinin
110 111 112 113
a.g.y. Azmi Bishara, The Arabs and Turkey Abdlhamid el-Ensari, Trkiye el-Cedide Azmi Bishara, The Arabs and Turkey
67
rnek alnmas gerektiini sylerken114 Arap milliyetileri bile Trkiyenin sraile kar duruunu beenerek rnek almaktadrlar.115 Azmi Bisharaya gre, mitsizlik ve umut arasnda gidip gelen Arap kamuoyunda beklendiinin aksine AK Parti hkmeti, srail ile ilikileri kesmek yerine srailin kontrolnde bulunduu algs yerine ilikilerini bir dzene ve dengeye koymak istemektedir.116 Lbnanda bile hemen her kesimin srail ile ba etmek iin kendi grleri erevesinde Trk modelinden yararlanmaya almaktadr.117
TRKYE DENEYMNN ALGISI Trkiye modeli tartlrken Trkiye deneyimi de ayrca tartlmaktadr. Model tartmasnda daha ok olumlu ve baarl ynler bir paket olarak ortaya karken Trkiye deneyimi ise olumlu ve olumsuz biimde ortaya kan nemli balklar iermektedir. Deneyimin baarl ynleri de sonuta bir model oluturabilecek ekilde tartlmaktadr. Model tartmas Trkiyenin bir btn olarak izlenmesi imasn da barndrrken, deneyim bir konuda genelde baarl olan ama ayn ekilde olumsuz olabilecek bir uygulamay da kapsayabilir. rnein, barts yasa Trkiyenin nemli bir deneyimi olarak karmza karken Arap dnyasnda model olarak alnaca anlamna gelmez. Trkiye modeli ilk olarak Cumhuriyet dneminde gndeme geldiinde Msrn laik aydnlar Kemalist Trkiye deneyimi ile dayanma iindeydiler.118 Ama daha sonra Trkiye cazibesini kaybetti ve iki lke farkl kamplara savruldu. Trkiyenin son dnemde artan uluslararas ve blgesel etkinlii, Msrdan rol alma olarak yorumland.119 Hatta hkmete yakn baz yazar ve yorumcular daha da ileri giderek Trkiyeyi ran gibi Msr ulusal gvenliine tehdit olarak yorumladlar.120 slam dnr Ali Salah kendi sayfasnda devlet kanallarnda Trk modeline kar tepkiler ve karalama kampanyas olduunu ve bunun da hkmet yanls yayn
114
Mart 2011
115 116 117 118
119
120
Burhan el-Sadi, El-Dem el-sraili Mukaddes ve Dima el-Alem Rahisa El-Watan 3 Haziran 2010. Falih Abdlcebbar, Trkiye el-Sultaniye Azmi Bishara, The Arabs and Turkey El-Balad, 6 Haziran 2010. http://www.albaladonline.com/html/story.php?sid=107467. http://mdarik.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleA_C&cid=1256033903411&page name=Zone-Arabic-MDarikyzde 2FMDALayout#ixzz0r7OI3iOM. Ziya Ravan. Zaviye Uhra Mahalliye lin-Nazar fil-Tecrbe el-Trkiye. El-uruk. 5 Temmuz 2010. a.g.m.
68
organlar tarafndan yapldn bewlirtmekteydi.121 Salaha gre, Arap devletleri umutsuz bir durumda olmalarndan dolay Trkiyenin konumunu kmsemeye almaktaydlar nk Erdoan onlar gibi yalnz szde kalmyor ve eylemde de bulunuyordu.122 Trkiye deneyiminin nem kazanmasna dair Azmi Bishara, Arap kamuoyunda Trkiyeye bakta arpklk olduunu sylemektedir. Yaanan aresizlik ve umutsuzluk yznden Arap kamuoyundaki ok olumlu bir imaja karlk Trkiyenin artan poplaritesinden rahatsz olan Arap rejimlerinin kmsedii ve karc olarak gstermeye alt Trkiye deneyimi karmza kmaktadr.123 Artan bu ilgilinin gereki olmad konusunda uyaran Lbnanl yazar baha Ebu Kerum ise, Arap kamuoyunda Trkiyeden beklentilerin abartl olduunu ifade etmektedir.124 Trkiye modeli tartlrken kurtarc imajn abartl bulanlar da vardr. Yine Bishara, Trkiyenin kurtarc gibi alglanmasnn hayal krkl yaratabilecei gibi, roln daha ileriye gtrmesinin de Arap rejimleri ve ABD ile ilikilerinin bozulmasna yol aabileceini dile getirmektedir.125 Farkl alanlarda Trkiyenin yaad deneyimler Msr kamuoyunda oka tartlmtr. Msrn yetitirdii Nobel dll kimyager Ahmed El-Zweyl, Trkiye deneyimine hayran kaldn ve lkenin gerekletirdii baz bilimsel baarlarn ABDden bile ilerde olduunu sylemitir.126 El-Zweyl Trkiyenin kendine gveninin arttn, Erdoann gen danmanlarla altn, yeni hkmetin Ar-Ge btesinin artrd not etmitir.127 Trkiyenin ekonomik tecrbesi, ulusal retim, turist says ve dviz rezervleri asndan Msrnkinden stn bulunmutur.128 Msrn en byk iadamlarndan Hristiyan Necip Sawiris de, Trkiye modelini Mslman laik devlet olarak din ile devlet ilerini ayrmasn verken ve Msrn da bu modelden yararlanlabileceini ama ayns uygulamann mmkn olmadn sylemitir.129
121 122 123 124 125
Mart 2011
126 127 128
129
Alqumaa. Net 6 Haziran 2010. http://alqumaa.net/vb/showthread.php?p=1233952. a.g.m. Azmi Bishara. The Arabs and Turkey.. http://weekly.ahram.org.eg/2010/1006/op11.htm. Baha Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife... Azmi Bishara. The Arabs and Turkey. Al-Ahram Weekly 10 Haziran 2010. http://weekly. ahram.org.eg/2010/1006/op11.htm. El-Wasat. 5 ubat 2010. http://www.el-wasat.com/portal/News-55575707.html. a.g.m. Fatma Hayr. El-Yevm el-Sabi. Trkiye ve el-Racl el-Mariz el-Msri 10 Haziran 2010. http://www.youm7.com/News.asp?NewsID=238929. Masravi. 15 Haziran 2010. http://www.masrawy.com/News/Egypt/Politics/2010/june/16/ sawers.aspx.
69
artc bir biimde Trkiyenin eitim deneyimi de Msrda ciddi biimde tartlmaktadr. Msr Meclisi Eitim Komisyonu Bakan Dr. erif Amr, eitim sistemini incelemek iin Trkiyeyi ziyaretinden sonra verdii uzun mlakatta Trkiyedeki eitiminden vgyle bahsetmektedir:
stanbul niversitesinde genler ticar amala helikopter yapmaktadrlar, niversiteye kaynak salamak iin sata sunuyorlar Trkiyede eitim kalite komisyonu yok Bir niversiteye en fazla 30 bin renci veriliyor [Msrda bu say ok fazla] Mezun olanlar piyasayla ve toplumun ihtiyalaryla dorudan ilgili Trk tecrbesinden, eitim ile piyasa ilikisi asndan yararlanlabilir.130
Bu mlakatta Trkiyede niversitelerin anayasal zerklii olduu da vurgulanmakta ve yalnzca vakf niversiteleri deil, devlet niversitelerinin de burs verdii, aratrma imknlarnn ve hocalarnn maalar yksek olduu belirtiliyordu.131 Msr ynetiminin baka bir yayn organ da eitimde Trkiye tecrbesinden yararlanmak iin iki lke arasnda anlama yapldn bildirmitir.132 Suriye lideri Bear Esadn da Trkiyedeki ekonomik ve siyas reformlar nemsedii belirtilmektedir.133 Suriye skn Bakan lkesinin dzensiz yerleimine zm getirme konusunda Trkiyenin tecrbesinden yararlanlmas gerektii ve zellikle tarm alanlarnn iskn iin kullanlmas sorununu vurgulamaktadr.134 Yine Suriyeli uzmanlar, uluslararas kaak g ile mcadelede Trkiye modelini uygulamaktan bahsetmektedirler.135 Yine Suriye ynetimi mahall idarelerde Trkiye modelini uygulama niyetinden dem vurmaktadr.136 Yemen gazeteleri de Trkiyenin ulatrma alannda baarlarndan ve bunu rnek almaktan sz amaktadrlar.137
Mart 2011
130
131 132
133 134 135 136 137
El-Msri El-Yevm. 30 Mays 2009. http://www.almasry-alyoum.com/article2.aspx?ArticleID=212950. a.g.m. http://www.us.sis.gov.eg/Ar/EgyptOnline/ Miscellaneous/000001/0207000000000000000530.htm. http://nahry.elaphblog.com/Posts.aspx?U=698&A=11527. El-Ezmine. 23 Mays 2010. http://www.alazmenah.com/?page=show_det&id=6500. http://all4syria.info/content/view/25734/73. http://www.alhwash.org/mag/modules.php?name=News&file=article&sid=3645. Naba News, 25 Nisan 2008. http://www.nabanews.net/2009/13769.html.
70
TRKYE MODELNN ALGISI slam ve Trk Modeli AK Parti tecrbesi erevesinde Trkiyedeki slamclk ciddi bir ilgi ve tartma konusu olmutur. AK Parti kurucularnn slamc bir hareket olarak grlen Milli Grten gelmeleri yznden Arap dnyasnda ve Msrda slamclar, AK Parti modelini kendilerine yakn grp model kabul etmektedirler.138 Tunuslu slamc dnr Raid Gannuiye gre, Trk modeli, slam ile modernliin, slam ile demokrasinin bir sentezidir.139 te yandan, Msrl muhalif El-Gad Partisine gre Trkiyedeki slamclk modeli daha oluum srecindedir.140 El-Ahram Stratejik ve Siyasal Aratrma Merkezinin hazrlad slami Hareketler Rehberi, AK Partiyi tanmlamada sorun yaandn belirterek slam kkenli/eilimli byk bir siyas parti olduunu belirtmitir.141 Azmi Biaraya gre AK Parti kendisini slamc tanmlamyorsa da Trkiyenin gizli potansiyelini ortaya karmaya yarayacak kltrel ve medeniyet balamnda Mslman kimlie sahiptir.142 Baka bir yazda Trkiyedeki slam anlayn radikalizmden uzak durduu vurgulandktan sonra Trkiyedeki mam-Hatip okullarnn genleri radikallikten uzak tutan yaps dolaysyla Afganistandaki Talibana alternatif olduu haber verilmekteydi.143 Arap din adamlar vakflar konusunda Trkiye modelini verken vakflara dinle ilgili kiilerin bakanlk ettiini ve devletin vatandalarn hakkn koruduu belirtilmitir.144 Sadk Celal el-Azm145 AK Parti iktidarnda Arap Sann Trkiyeye baknda ciddi bir deiim geirdiini vurgulamaktadr. MK, rnein, daha nce Kemalizm, laiklik, Hilafetin kaldrlmas, Batcl ve srail ile ilikileri yznden Trkiye modelinden hi holanmyordu. Halbuki MK Msrda akladklar bir reform programnda AK Partinin laik devlet ve demokratik seim sistemi ile gelitirdii yumuak slubundan, programn138 139 140 141 142 143
Mart 2011
144 145
Falih Abdlcebbar, Trkiye el-Sultaniye El-Trablusi, Teaduliyye el-ark El-Gad Gazetesi, 23 Austos 2009. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=17554&SecID=341 Azmi Bishara, The Arabs and Turkey El-Muhtasar. 2 ubat 2010. http://www.almokhtsar.com/news. php?action=show&id=124364. http://www.islamfeqh.com/News/NewsItem.aspx?NewsItemID=3021 Sadk Celal el-Azm,. El-Devlet el-Almaniyye vel-Mesele el-Diniyye: Turkiye Namuzajan 23 Mays 2010. http://www.alawan.org/.-html
71
dan ve baarsndan byk ilham almt. Daha nce Kuran Dsturumuz, eriat Hemen Uygulansn, ve Tek zm slam gibi sloganlarndan vazgeen MK vazgeip Batl tarzda sosyal reform, demokrasi ve haklardan bahsetmeye baladlar.146 AK Parti tecrbesinin tekrarlanamayacan savunanlar da vardr. Arap lkelerinde Trkiyedeki demokrasiye AB destei gibi d destek olmad gibi Arap ynetici elitleri de demokrasiyi kabul etmeye yanamamaktadr.147 Arabistanl yazar el-Kafari, siyasal slamn etkili olduu Arap lkelerinde Trkiye modelinin tekrarlanmasnn mmkn olmadn sylemitir.148 Bu balamda, Trkiye tecrbesinin tekrarlanmas iin hem slam hareketlerin daha demokratik ve oulcu hale gelmesi ve hem de rejimlerin demokratik reformlar yaparak buna hazrlanmas gerekmektedir.149 slami Hareketlerin ynetim tecrbeleri karlatrlrken Trkiye modeli ile Sudan modeli kyaslandnda asker arlkl Sudan modelinin, meden ve barl Trkiye modelinden farkl olduu kabul edilmektedir.150Arap kamuoyundaki tartmalar zellikle slam ve demokrasinin uyuup uyumayaca konusunda younlamaktadr. Trkiye modeli, Refah Partisi (RP) dneminde demokrasiyi bir ara olarak gren bir anlayn giderek demokrasiyi iselletirdii bir evrim gstermitir.151 Suriyeli Yazar Muhammed Ali el-Atasi Trkiyedeki barts yasan ar bulduktan sonra AK Parti ynetimindeki Trkiyenin yaad deneyimden kiisel zgrlkler, kii ve topluluk hrriyetleri konusunda birok ders bulunduunu ama Arap yorumcularn daha ok slam hareketin ykselmesi ve laikliin gerilemesine odaklanmay tercih ettiklerini syleyerek152 slami hareketlerin Trkiyedeki demokratikleme ve zgrlklerin gelimesini ok dikkate almadklarn ima etmektedir. AK Parti liderliinin klasik slamc RP modelinden ayrlmasnda partide tek sz Erbakann sylemesi ve baarsz yntemi tekrar tekrar denemek iste146 147
Mart 2011
148
149 150
151 152
a.g.m. Ziya Ravan, Zaviye Uhra Mahalliye lin-Nazar fil-Tecrbe el-Trkiye El-uruk, 5 Temmuz 2010. Abdullah el-Kafari, Hel Ymkinu stinsah el-Nemuzec el-Trki El-Riyad, 03 Eylk 2007. http://www.alriyadh.com/2007/09/03/article277068.html. Ziya Ravan. Zaviye Uhra El-Cezire, 23 Nisan 2005, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/20589211-8460-40E79A5A-68BC9F2F002A.htm. El-Wasat, 23 Mays 2008. http://www.alwasatnews.com/2086/news/read/296135/1.html. Muhammed Ali el-Atasi. Ma Yuhcibuhu Anna el-Hicab el-Trki El-Rey. 17 ubat 2008. http://www.arraee.com/modules.php?name=News&file=article&sid=25137.
72
meyen gen akillerin, yeni bir k yolu arayarak AK Partiyi kurduklar belirtilmitir.153 Trkiyenin yeni kltrel bak as, sorunlarn zmnde oulculua sayg ve tolerans gsterilmesi gibi Bat deerlerini slami hogr ile buluturmaktadr.154 Burada zellikle slam irketleri ve iletiim kurumlarn devreye soktuklar dnlmektedir.155 Blgesel stratejiler zerine uzman olan uun al-Awsat dergisi, 2009da yapt bir aratrmada Trkiyenin blgedeki rolnn artmasndan en ok Filistinlerinin ve Suriyelilerin (yaklak yzde 80) memnun olduunu ve ankete katlan kiilerin zellikle Trkiyenin slam ve demokrasiyi birletirmesindeki baarsnda hemfikir olduklar belirtilmekteydi.156 Yazar Abdlhamid el-Ensari, Marmara Gemisi Olayndan sonra byle dnenlerin oran yzde 99 olur demekteydi.157 hvan- Mslimin ve Trkiye Modeli AK Partinin iktidara gelmesinden sonra Arap dnyasnda slamc hareketlerin demokratiklemesi ve rejimle ilikileri balamnda Trkiye tecrbesi ska tartlmaya balanmtr. Bu tecrbe hem siyas kesimlerde hem de siyasetle dorudan ilgileyemeyen kesimlere ilham kayna olmutur. Daha ok siyas ynyle ilgilenen birinci grup AK Partinin baarsn rnek alrken, siyaseti nplana karmayanlar ise Glen Hareketinden esinlenmektedir. Bu tartmalarda birok Arap lkesinde kolu bulunan Msrdaki MK gndeme gelmitir. Trkiye deneyimi, Msr ve dier Arap lkelerinde din hareketlerin demokratiklemesi ve rejimin reform edilmesi gibi birok adan MK ile balantl olarak tartlmtr. Msr hkmetine yakn El-Ahram Gazetesine gre, Trkiyedeki AK Parti rneinde ortaya kan slam seenek, modernlik seenei ile eanlaml hale gelmesinde AK Partinin hem modern devlet oolmann ilkelerine bal kalrken siyas ve ekonomik reform yapmas ve uluslararas ittifaklar kurma baars yatmaktadr.158 te yandan MK, otoriter bir rejim altnda faaliyetlerini srdrmeye alrken siyas faaliyette bulunup bulunmamay ve bulunacaksa bunun dzeyini tartmaktadr. Msrdaki Mbarek ynetimi
153
Mart 2011
154
155 156 157 158
Ahmed Casim. Hel Yestefidu el-slamiyyun minel-Tecrbet el-Trkiyye 4Hahda.com. 14 Temmuz 2010. http://www.4nahda.com/node/54. Ali Ahmed Al-Tarrah. Hayaa Arabi ve Teennc sraili El-Watan, 12 Haziran 2010. http:// www.alwatan.com.kw/ArticleDetails.aspx?id=35632. Ahmed Casim. Hel Yestefidu Abdlhamid el-Ensari. Trkiye el-Cedide a.g.m. Hanna Ubeyd, El-Khiyarat el-slamiyyet ve-l-Hedasiyyeh fi-t-Tecrbet el-Trkiyye Ahram 8 Eyll 2007. http://acpss.ahram.org.eg/Ahram/2001/1/1/ANAL814.HTM.
73
MKy resmen tanmadan ve krmz izgileri ok belirlemeden bu harekete seimlere ve sivil rgtlere katlma imkn saladndan hareketin gen kua bir yandan baskc ynetimle mcadelenin gerekli ve mmkn olduu dncesiyle daha aktif siyas faaliyeti nerirken daha yal lider kadrosu ise yksek maliyeti ve riskleri dolaysyla siyas faaliyetlerden olabildiince uzak durulmas gerektiini savunmaktadr. 2010 banda MK ynetim kurulu seimlerinde ounluu daha apolitik durmak isteyen yal kadrolar arlk kazanmtr. Kuveyt gazetesi El-Kabste Msrl yazar Ahmed El-Seyyid Hasann yorumuna gre, MK ynetim kurulu seimlerinden sonra anayasa ve kanun erevesinde siyas partiye dnme frsatn kardn vurgulamtr.159 Bamsz uruk Gazetesinden Mutezbillah Abdulfettah ise devletin slamc hareketlerle ilikileri asndan bir ka model vardr: Kraln/Emirin kendi karizmasna/otoritesine dayanarak slamc hareketlere belli bir alan brakt Fas-rdn/ Kuveyt-Bahreyn modeli, baskyla uzaklatrmaya dayanan Libya-Tunus (Zeynelabidin bin Ali ncesi) modeli, ortadan kaldrmadan kltmeyi tercih eden Msr modeli, ar sa partileri yasaklayp itidale zorlayan ve bu alanda faaliyetlerine imkan veren Almanya modeli, en azndan teoride devletin sivil demokratik kurallarn kabullenen hareketleri demokratik olarak iermeye imkn veren Trkiye modeli.160 Trkiye modeli zellikle AK Partinin laik sistemle atmaya girmedii iin nemsenmi grnmektedir. Bu tartmalarda daha ok MKin kendisini dntrmesi dile getirilmitir. Msrn nde gelen milliyeti aydnlarndan Muhammed Hasaneyn Heykel MKin zeletiri yapmasn isteyerek Trkiye tecrbesi gibi tarihleriyle yzlemeleri ve gemi deneyimlerini gzden geirmeleri ile halktan kabul grebileceklerini belirtmektedir.161 Gelecek bakanlk seimlerinin nemli aday Muhammed el-Baradey, MKe bakn anlatrken bu hareketin de isterse bir siyas parti haline gelebileceini ve Trkiye modeliniden faydalanabileceini sylemitir.162 Arap dnyasnn nde gelen dnrlerinden Sadk Celal Azm de, MKin gayrimslimleri zmm statsnde grp orduya almak istememesini eletirirken vatandalk bakmndan eit gren Trk mode159
Mart 2011
160
161
162
Ahmed El-Seyyid Hasan, El-hvan el-Mslimun Edau Fursat el-Tahavvul ila Hizb Siyasi 2 ubat 2010. http://www.alqabas-kw.com/Article.aspx?id=563768&date=27122008. Mutezbillah Abdlfettah, Dave lil-hvan: Hel min Hallin li Mkilet el-hvan uruk Gazetesi, 8 Mart 2009. http://www.shorouknews.com/Columns/column.aspx?id=12766. El-Msri el-Yeym, 21 Ekim 2009. http://www.almasry-alyoum.com/printerfriendly. aspx?ArticleID=230205. El-Nesic, 5 Haziran 2010. http://news.naseej.com/Detail.asp?InSectionID=2235&InNewsI temID=356627.
74
linin izlenmesini nermitir.163 Ancak slamc hareketlerin demokratiklemesi tartlrken Mbarek dnemi rejiminin de reform ihtiyac gndeme gelmitir. Kuveytli yazar Ahmed El-Seyyid Hasana gre, demokratik bir slamc partinin ciddi bir alternatif oluturabileceinden ekinen Mbarek ynetimi MKi marjinalletirmeye almtr. 164 Yine bu erevede AK Partiyi rnek alarak din sylemden uzak demokratik bir parti kurmak isteyen Ebul-lann Vasat Partisine hkmet henz izin vermemitir. uruk Gazetesi yazarna gre MK, Trkiye modelinden yararlanabilir ama Mbarek dneminde bu mmkn grnmemektedir.165 Bu gr erevesinde Msrdaki devrimden sonra Trkiye modelinden yararlanma konusu daha fazla gndeme gelecektir. MKin Suriye Genel Mfettii Sadreddin Beyanuni, MK ve AK Parti modellerini tartrken oulculuu, iktidarn seimle el deitirmesini ve katlmcl kabul ettiklerini syledikten sonra Trkiye modelinin z itibariyle Suriye, Msr ve hatta btn Arap dnyasnda tekrarlanabileceini belirtmitir.166 te yandan AK Parti deneyiminin yalnzca MK iin deil daha radikal gruplar iin de ilham kayna olduu bilinmektedir. Daha nce radikal slamc hareket taraftar olan ve Msrda slam Avukatlar Sendikasn kuran Muntasr el-Zeyyat da, AK Parti gibi sivil demokratik bir parti kurmaya almaktadr.167 El-Zeyyat, Trkiye tecrbesinin slam referans kullanmadan insanlara hizmet gtrmeye altn ama bu hizmetin znde slam olduuna da inanmaktadr.168 MKin AK Parti iktidarnn erken dnemlerindeki resm deerlendirmesi olumsuzdu. 2004de Byk Ortadou Projesi (BOP) ile ilgili Trkiyenin nc rol ve lml slam modeli gndeme gelince MK, AK Partiyi slam deil laik bir parti olarak ve Erdoan da halkn beklentilerine kar karak Trkiyeyi Batllatrd gerekesiyle eletirmekteydi.169Aslnda AK Partinin iinden doduu Milli Gr, MKden etkilendiinden ve iki hareket arasnda ok ciddi paralellikler olumutu.170 AK Partinin salad ekonomik ve siyas baarlarn ardndan MK ciddi bir ekonomik ve siyas reform projesi hazrlamtr.171 Dier bir ifadeyle, Trkiye tecrbesine MK de ilgisiz kalmasa da Mbarek reji163 164 165 166 167 168 169 170 171
Mart 2011
El-Mstakbel, 21 ubat 2010. http://www.almustaqbal.com/Nawafez.aspx?pageid=59099. Ahmed El-Seyyid Hasan, El-hvan el-Mslimun Mutezbillah Abdlfettah. Dave lil-hvan Ahbar el-Alem. 10 Mart 2010. http://www.akhbaralaalam.net/news_detail.php?id=35471. El-Mstakbel, 21 ubat 2010. El-Zeyat.Org. 13 Ocak 2010. http://www.elzayat.org/show_conv_83.htm. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5345&SecID=342. 5 Kasm 2008. http://www.alquds.co.uk/data/2008/11/11-07/04qpt82.htm. El-Mstakbel, 21 ubat 2010.
75
minin slamc ya da deil gl bir alternatifin kmasna izin vermemesi ve dnemin MK siyasete souk duruu ciddi bir giriim ve dnm getirememitir. Ayrca, MKin Msr toplumundaki konumu radikal olmasa bile Bat (ABD ve srail) ile ilikilerinde daha kat bir tutum izledii sylenebilir. MKin son dnemde dnyaya bakn anlamak iin 2008de Hareketin Genel Mridi Mehdi Akifle yaplan mlakat nemli veriler sunmaktadr. Akife gre Msr hkmeti, ABD ve srail destei ile ayakta durduundan MKe ynelik basklarn srail ve Amerikan kartlndan geldiini dnmektedir. zin verilirse Irak ve Filistine gnll sava gndereceklerini, kadnlarn veya Kpti Hristiyanlarn devlet bakan olmasna kar olduklarn sylyordu. En yksek demokrasi seviyesinin, slam ura kurumu olduunu belirten Akif ran ve Arabistandan para aldklar sulamalarn reddetmiti.172 Akif, Bin Ladini vatann savunan bir mcahit olarak grdklerini, kanunlara saygl olduklarn ve hkmetle ortak bir alma iinde olmadklarn belirtmiti.173 Yine Celal el-Azm ayn dnemde Arap Sann da Trkiye ynelik bak asnn ciddi biimde deitiini vurgulamtr.174 rnein, MK nclndeki slamc Arap sa daha nce Hilafeti kaldrmas, Kemalizmi ve laiklii, Batcl ve srail ile ilikileri yznden Trkiye modelinden hi hazzetmemekteydi. Daha sonra ise MKin aklad reform program, AK Partinin laik devlet ve demokratik seim sistemi ile gelitirdii yumuak slubundan, programndan ve baarsndan ilham almt. Daha nce Kuran Dsturumuz, eriat Hemen Uygulansn, ve Tek zm slam gibi sloganlar yerine artk MK, Batl tarzda sosyal reform, demokrasi ve haklardan bahsetmeye balad.175 Yazar Eymen el-Cndi Msrdaki slamclarla Trkiyedeki slamclarn tecrbesini karlatrd yazsnda, Trkiyenin Osmanl zamannda tek bana btn dnya ile savatn, Araplarn bunu yapmadn, Atatrk gibi slama kar kat bir tutum sergilenmesi yznden Araplarn daha avantajl olduunu ama bunu iyi kullanamadklarn dile getirmiti. el-Cndiye gre, Araplar slamn ekil ynne nem verirken Trkler bu dinin zne ihtiram gstermiti.176 Msrda hem hkmete muhalif hem
172 173 174 175 176
Mart 2011
laf. 22 Mays 2008. http://www.elaph.com/ElaphWeb/AkhbarKhasa/2008/5/332823.htm. a.g.y. Sadk Celal el-Azm. El-Devlet el-Almaniyye a.g.y. Eymen El-Cndi. El-Fark Beyn el-Islamiyyin el-Msriyyeen vel-Etrak 27 Aralk 2009. http://ensan.us/?p=439
76
de MKe laik bir rakip olan el-Gad Partisine gre, AK Partinin baarl olmas MK gibi lml slamc hareketleri byk bir skntya sokmutur.177 Din yerine laik ve demokratik sylemin ne karlmasn savunan El-Gad Partisi, MKden Ahmed Rasim El-Nefis gibi baz slamclar tarafndan eletirilmektedir. El-Nefis, MKnin AK Partinin aksine Enver Sedat dnemindeki siyas almdan iyi yararlanamamasn ve her alana yaylm din ve siyas hareket kurma dncesi ile bir dnem silahl mcadeleye ynelmesini eletirmitir.178 Msrn Dier Muhalefeti ve Trkiye Modeli Muhalefet hareketleri Msrdaki sorunlardan bahsederken Trkiye modelini ska gndeme getirmektedir. Msr blgede yoksulluk, kt ynetim ve yolsuzluklar gibi bir sr sorunla urarken Trkiyedeki son dnemdeki baar srekli gndeme gelmektedir. Mbarek rejiminin sistem iinde kalmasna izin verdii laik ve milliyeti kkl partisi Vefdin internet sayfasndaki bir haberde, Msrda Trk slam, Trk d politikas, Trk laiklii, Trk ekonomisi, Trk diplomasisi ve laik slam hkmeti tartmalaryla bir Trkiye modelinden bahsedilmeye balandna dikkat ekilmektedir.179 AK Partinin kendisini slam parti olarak deil, demokratik ve insan anlamda laiklie dayanarak muhafazakar demokrat bir parti olarak tanmladna vurgu yaplmaktadr.180 Arap dnyasnda laiklik olumsuz bir fenomen olarak algland iin laiklii belli bir yorumla vermesi dikkat ekicidir. Partiye gre Msr tecrbesi, Sedat dnenimde 1976da ksmen alma gitse de son yirmi ylda durgunluk ve bolua dmtr. 181 Vefd Partisinin gazetesi Trkiyenin Msr nasl getiini yzeysel bir analizle tartrken Trkiyenin kuruluundan beri kesintiye uramazken Msrn Nasr, Sedat ve Mbarek ynetimleri ile bir sr kkl deiim geirmesine182 ve Trkiyenin de oulcu demokrasiye ulamasn yarm asrlk birikime dayandrmaktadr.183 Bu tartmalar Msrl yazar Fatma Hayrn Trkiye ve Hasta Adam Msr balkl yazsnda Msrn brakt boluu ran ve Trkiyenin doldurmaya almasna atfla belir177 178
Mart 2011
179 180 181 182 183
El-Gad, 23 Austos 2009. Ahmed Rasim El-Nefis, El-hvan el-Mslimun ve el-Namuzec el-Trki El-Anba, 23 Haziran 2005. http://www.annabaa.org/nbanews/48/124.htm. Ved, 12 Haziran 2010. http://www.alwafd.org/details1.aspx?nid=53197. Vefd, 16 Haziran 2010. http://www.alwafd.org/details1.aspx?nid=59364. a.g.y. a.g.y. a.g.y.
77
ginlemitir.184 Hsn Mbarekin yerine kimin geecei tartmalar arasnda demokrasi, asker mdahale, veraset modelleri yannda Trkiye modeli de askerin nemli noktalar elinde tutup icraata karmad bir model olarak sunulmutur.185 Vefd Partisi kendi gazetesinin bayazsnda hayretle Trkiyedeki deiime, 1980 ylnda asker darbe yaamas ve ifade zgrlne birok snrlama getirdikten sonra slam kkenden bir partinin baa gemesine, Trkiyenin blgesel-uluslararas etkisi ve ekonomik kalknmas ile demokratik gelimesine insan aryor.186 ifadesiyle dikkat ekilmitir. AK Partinin slamc sylemden uzaklaarak demokratik sylemle baarl olmas Msrda yank bulmutur. MKden ayrlarak sivil ve demokratik Vasat Partisini kurmak isteyen Muhammed Selim El-Avva, Trkiye modelinden ilham alrken AK Partinin demokratik ve ekonomik gelimelerini vmekte187 ve bu benzer bir siyas reform programn kamuoyuna sunmutur. Trkiye tecrbesinin mkemmel olmasa da yararlanlmas gereken demokratik bir dnm ve slamclarn devletle ilikileri iin nemli dersler ierdiine inanan. El-Avva, bu tecrbenin tekrarlanabilirlii konusunda ise saygy hakkettiini ve yararlanlmas gerektiini sylemitir.188 Ayrca, Msrdaki 2011 Bakanlk seimleri potansiyel adaylarndan Muhammed el-Baradeyin deiim hareketinin glge kabinesi Msrda Trkiye modelinin uygulanmasn istemitir.189 rnein, Msrdaki su sorununda Trkiye hatrlanrken Nil havzasnn kaynak lkelerinin nehrin suyunu daha fazla kullanmak amacyla aralarnda anlatktan sonra Msr yetkilileri, Trkiyenin yapt gibi bu lkelerin Msra yeterince su vermeme ihtimalinden korkmaya baladklar bile iddia edilmitir.190 2007 seimlerinden AK Partinin baaryla kmasndan sonra Kifaye Hareketi de Trk tecrbesini olduka nemserken slamn iddet ve radikalizm iermediini gsteren nemli bir alternatif sunduu belirtmitir.191
Mart 2011
184
185 186 187 188 189 190
191
Fatma Hayr, Trkiye ve el-Racl el-Mariz el-Msri (Trkiye ve Hasta Adam Msr) ElYevm el-Sabi, 10 Haziran 2010. http://www.youm7.com/News.asp?NewsID=238929. El-Ruye, 13 Nisan 2010. http://www.arrouiah.com/node/270143 Vefd, 16 Haziran 2010. El-Vasat, 30 Kasm 2009. Ahbar el-Alem, 10 Mart 2010. El-Yevm el-Sabi, 15 Eyll 2010. http://www.youm7.com/News.asp?NewsID=214506. El-ark El-Evsat. 23 Nisan 2010. http://www.aawsat.com/details.asp?section=5&article=5 66503&issueno=11469. El-Ghad. 9 Eyll 2007. http://www.alghad.com/index.php?article=7125.
78
Msr Milliyetileri ve Trkiye Modeli Msr milliyetilii Abdnnasr ile Arap dnyasnda liderliini srdrdkten sonra Sedat ve Mbarek dneminde bu liderliini kaybetmitir. Arap dnrleri de nerdeyse her gn Trkiye modelini tartrken tarihe ve gncel gelimelere referans vermektedirler. Arap milliyetilerinin bir ksm Osmanl Devletinin Arap topraklarn ynetmesini birok alanda geri kalmalarnn sebebi olarak gstermilerdir. Osmanlnn Arap milliyetilerine uygulad basklar ve Trkiye ile Suriye ve Irak gibi Arap lkeleri arasnda yerel snr ve su sorunlar ska gndeme gelirken daha ok tarihsel kkenli bu olumsuz milliyeti Arap tavrlar, son zamanlarda byk oranda olumluya dnmtr. Ayrca, Arap milliyetiliin baarszlna karn Trkiyenin ulusal karlarna gre hareket etmesi de takdir ve ilham kayna olmutur.192 Filistindeki El-Fetihe yakn El-Vatan Gazetesi yazar Salih Avaz ise daha mesafeli bir yaklamla daha ok Arap devletlerini sularken onlarn brakt boluu blgede ran ve Trkiyenin doldurduunu ifade etmitir. Trkiyenin ABD ve srail ile yakn ilikilerini srdrrken Arap aydnlarnn Trkiye hayranln eletiren Avaza gre, Batc olmas dolaysyla Trkiyeye tam gvenilemeyeceini ve yararnn snrl olacan dillendirmitir. Daha nce ran, Suriye ve Msrn Filistin davasna katklar olmasna ramen Filistin atlarnda yalnzca Trkiye bayraklarnn asl olduuna aran Avaz,193 Arap dnyasnda bazlarnn Trkiyenin blgedeki rolnden etkilenerek yeniden Trkiye liderliinden bahsettiklerini farketmitir. 194 Msr Milliyetileri de AK Partinin baa gelmesiyle oluan Trkiye modelini demokratik ynetim konusunda nemsemeleri insan ilikilerinde beer kanunlarla hkmetmelerinden yani laik olmasndan ileri gelmektedir: Bir slam devleti olarak Trkiye demokratik ynetim iin bir model sunuyor ve demokratik btn kriterleri karlyor ve Msr meseleleri ile yakndan ilgileniyor.195 lkesinin dnyaca nl fizyo-kimyacs Mustafa el-Seyyid, demokrasinin derinlemesiyle Msrn byk devlet olabileceini, dnyadaki yirmibe eit demokrasiden Trkiye demokrasisinin Msra en yakn olduunu ve ondan istifade etmesi gerektiini
192 193
Mart 2011
194 195
Sadk Celal el-Azm. El-Devlet el-Almaniyye Salih Avvaz, Trkiye em ran Eyyhma Akrab leyna? Dnya el-Vatan 10 Haziran 2010. http://pulpit.alwatanvoice.com/content-200937.html. a.g.y. http://alfikralarabi.net/vb/showthread.php?p=50011.
79
belirtmitir.196 Msr hkmetine yakn Ahram Stratejik Aratrmalar Merkezi bakan ve laik kimlii ile bilinen Abdlmunim Saide gre, Trkiye laik olduu iin slamclarla laikler arasnda bir uzlama saland ama Araplarda itidal dncesi rabet grmemektedir. Said, AK Parti lml laiklik erevesinde ie giriebilmekteyken, Msr hvan yasamaya ulemann kontroln ngrmesini eletirmektedir.197 Trkiyede Laiklik Cumhuriyet rejimiyle Trkiye kademeli bir biimde laik rejimi benimsedi. Dinin toplumda ve siyasetteki rol konusunda Atatrk inklplaryla da byk bir deiim yaand. Bu anlayla Trkiye ile Arap Dnyas arasnda nemli bir farkllk olutu. Bugn dier lkelerde olduu gibi Msrda da Trk laiklii genelde olumsuz olarak alglanmaktadr. Abdullah el-Kefariye gre, Atatrk Trk ulusunu slam mirastan koparmtr.198 Bahreyn merkezli El-Wasat Gazetesi, slamcl tartrken Kemalist tecrbenin toplumu din kimliinden soyutlamaya altn ve Arap harflerini brakarak Latin harflerini setiini, Ezan Trkeletirdiini ve Avrupa yaam tarzn topluma dayattn belirttikten sonra, Erbakann laik devleti yklmaktan kurtarmaya ve medeniyet kimliini yeniden kazandrmaya altn yazmtr.199 Msrl analist Hana Ubeyd, Trk laikliini devletin din zerindeki hegemonyas olarak deerlendirmektedir.200 Birok dnre gre, Trkiyenin laiklii ok kat bulunmutur.201 rdnl Ahmed Nevfele gre, Trkiyedeki laiklik Avrupa laiklii olmayp slam ile savaan ve ordusunda dindar subay barndrmayan bir laikliktir.202 Fasl Tarihi Muhammed erif el-Frcani, Trklerin Kuran Trke anlama haklar olduunu ama bunun Atatrkn yapt gibi devlet zoruyla olmamas
196
Mart 2011
197
198
199
200 201
202
Vefd, 8 ubat 2011. http://www.alwafd.org/index.php?view=article&catid=1yzde3Alatestnews&id=14934yzde 3A2010-08-30-09-37-57&tmpl=component&print=1&layout=defa ult&page=&option=com_content&Itemid=69. Abdlmunim Said, El-Tefkir fil-Tecrbet el-Trkiye Merra Uhra El-ark El-Awsat, 19 Eyll 2007. http://www.aawsat.com/leader.asp?section=3&article=437749&issue no=10522. Abdullah el-Kafari. Hel Ymkinu stinsah el-Nemuzec el-Trki El-Riyad, 03 Eylk 2007. http://www.alriyadh.com/2007/09/03/article277068.html. Velid Nveyhz. El-Tecrbe el-Trkiye ve Muhavelat el-Cem Beyne el-Mtezarzat 23 Mays 2008. http://www.alwasatnews.com/multimedia/OPN/296135.html. Hanna Ubeyd, El-Khiyarat Yasir el-Zeatira, El-Cezire, 15 ubat 2010. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/3A234A68DDB0-4870-9624-367D0B046C5D.htm. Ahmed Nevfel. Drus el-Tecrbe el-Trkiyye. Factjo.Com 10 Mart 2007. http://www. factjo.com/AticleViewPage.aspx?id=1366
80
gerektiini sylerken slam dnyasndaki laikliin gerek laiklik olmadn ve belli bir din anlayn devlet gcyle empoze etmek olduunu savunmutur.203 Suudi Arabistann laik gazetelerinden lafta Nezar el-Nehri genel olarak laiklii savunurken din zgrlklerin bastrldn dnd Trk laikliinin diktatrlk gibi olduunu ifade etmitir.204 Ancak Trk laiklii konusunda olumlu dnenler de bulunmaktadr. Yazar Ebu Keruma gre, Trk modeli olumludur nk laik gelenek ile barktr ve slam hareketlere rnek olacak baarl bir modeldir.205 te yandan AK Partinin din ile laiklii dengelemeye alt da savunulmaktadr.206 Bazlarna gre Trkiye, slam ile laiklii dengeleyebilen tek lkedir.207 Suudlu yazar el-Kefariye gre, laik partilerin yolsuzluklar, AK Partinin seimleri kazanmasna yardmc olmutur.208 Glen Hareketinin Algs AK Parti deneyiminin getirdii demokratikleme, ekonomik kalknma, lml slam ve Bat ile ilikiler konusun Msrda ska tartlrken din ve sosyal bir deneyim olarak Glen Hareketi de gndeme gelmektedir. Bu hareket genel itibariyle iddeti dlayan ve siyasetten belli lde uzak duran bir slah hareketi olarak deerlendirilmektedir. Siyas alanda AK Partinin doldurduu boluu din ve sosyal alanda Glen Hareketinin tamamladna inanlmaktadr. Bu hareketin zellikle lml yntemine ska atfta bulunulmaktadr: Islahat Glen hareketi ie kapanmaya ve kendiyle yetinmeye olumsuz bakarken ynetimle atmamaktadr. Bu modeli Mslman ve Arap toplumlarnda rnek alnmas gerektii209 ve siyas bir hedefi olmad gibi, insanlar orduya kar silahl mcadeleye de armadna dikkat ekilmektedir.210 Msrl dnr Hasan Ebu Talib, Glen hareketinin siyas faaliyetlerden uzak durduunu, bir fikri veya modeli empoze etmeye almadn ve btn faaliyetlerini eitim ve hayr ileri203
Mart 2011
204 205 206
207 208 209 210
Muhammed erif el-Frcani, El-Tecdid, 11 Nisan 2008. http://ettajdid.org/spip. php?article147&artsuite=1&debut_articles_rubrique=15. Nezar el-Nehri, http://nahry.elaphblog.com/Posts.aspx?U=698&A=11527. Nezar el-Nehri, http://nahry.elaphblog.com/Posts.aspx?U=698&A=11527. Azmi Bishara, The Arabs and Turkey Al-Ahram Weekly, 10 Haziran 2010. http://weekly. ahram.org.eg/2010/1006/op11.htm. El-Mstakbel, 21 ubat 2010. http://www.almustaqbal.com/Nawafez.aspx?pageid=59099. Abdullah el-Kafari. Hel Ymkinu El-Dstur. 21 Ocak 2010. http://dostor.org/politics/middle-east/10/january/20/3634. Muntasr el-Zeyyat. Fethullah Glen. Ezabir el-Din vel-Mal vel-Siyase Kraatn FitTecrbe el-Trkiye El-Msriyyun. 22 Aralk 2009.
81
ne younlatrdn savunmaktadr.211 Ancak Ebu Talib, Glen modelinin Arap dnyasnda tekrarlanmasnn kolay olmadn da ifade etmitir.212 Grlmesi mmkn olmayan biraz esrarengiz biri olarak grd Glenin, yalnzca yabanclarla ve Trk dostlaryla grtn syleyenlere de rastlanmaktadr.213 Etkili hitabetiyle takipilerinin saysnn her geen gn artt belirtilen214 Glenin Trk siyasetindeki etkisi abartl bir biimde verilmektedir. rnein, Arabistandan Hamza Rad, Glen Hareketinin birok alanda faaliyetini anlattktan sonra Arapa TRT kanaln da Glene bal olduunu iddia etmitir.215 Arap kamuoyunda Glen Hareketi ile AK Parti hkmeti arasnda olduundan daha yakn bir ba olduu dnlmektedir. Trk Dizileri Olgusu Trk dizileri son iki ylda Arap dnyasnda nemli bir olgu haline gelmi ve her yatan byk bir izleyici kitlesine ulamtr. Dizilerin poplerlii ve toplum zerindeki etkileri youn tartma konusu olmutur. Arap halk arasnda dorudan anket ve mlakat yapma imkn olmad iin bu dizilerin medyada ele alnn -halk ile medya arasnda tam bir uyuma olmadn da not ederek- Arap dnyasndaki Trk dizileri olgusunu inceledik. phesiz, Trk dizileri kltr rn olmas, Trkiye hakknda bilgi vermesi ve alglamalar ekillendirmesi konusunda nemli ilev grmektedir.
Mart 2011
Arap medyasna yansyan haber, karikatr ve analizlerde Trk dizilerinin ok popler olduu net olarak anlalmaktadr. Bazlarna gre Napolyonun Msr Hamlesine benzetilen216 Trk dizileri, yeni bir Bat saldrs217 ya da bir kbus218 olarak nitelendirilmitir. zellikle dizilerin ierii ve sunulu tarz ciddi eletirilerin de hedefi olmutur. Dizilerin poplerlik nedenleri arasnda ise Trk kltrnn Arap kltrne benze211
212 213 214 215
216
217
218
Hareket Fethullah Glen el-Turkiyye Nemuzec Islahi Gayr-i Kabil lil-stinsah. http://www.swissinfo.ch/ara/detail/content.html?cid=7814014. a.g.y. Muntasr el-Zeyyat. Fethullah Glen a.g.y. Hamza Rad, Islamtoday.net. 26 Mays 2010. http://islamtoday.net/albasheer/artshow-14-133507.htm. Hani al-Zahiri, Al-Ghazw al-Kurawi al-Turky Al-Iqtisadiyya, 9 Kasm 2008. http:// www.aleqt.com/2008/11/09/article_14292.print. Al-Jazeera TV, 13 Austos 2008, http://www.aljazeera.net/channel/archive/archive?ArchiveId=1102663. Al-Akhbar. 15 Temmuz 2009. http://www.al-akhbar.com/ar/node/147249/print.
82
mesi gsterilmektedir. Jawaad al-Bateeshye gre Trk dizileri, Arap halk grmek istediklerini halka sunduu iin Arap aydnlar da aktan bu dizileri eletirip gizlice seyretmektedirler.219 Arap gazetelerinde dizilerin baarsnda Trk kadnlarnn efsanevi gzellii sk sk dile getirilmitir.220 Baz yorumcular ise Trk sanatlarn fiziksel gzellii deil iyi karakterlerinin Arap izleyicisini cezbettiini savunmulardr.221 Dizilerin sanatsal kalitesi de ok nemli bir faktr olarak ska karmza kmaktadr. zellikle Arap dnyasnda ailede eksik olduu sylenen romantizm dizilerde baaryla sunulmaktadr.222 Arap sanatlarnn abartl rollerine karlk Trk sanatlarnn abartsz ve doal performans sergilediklerini223 ve senaryolarn da gereki ve ilgin olduu belirtilmitir.224 Bazlar da dizilerdeki romantizmin Suriyeli seslendiricilerce fazla abartldn dile getirmilerdir.225 Suriye lehesinin de katksndan226 dolay bazlar Arap dnyasndaki Trk dizilerini Trk-Suriyeli ortak kltrel rn olarak dnmektedirler.227 Trkiyenin kltrel ve sosyal olarak Dou ile Bat arasnda bir kpr ve sentez oluturmasn baarmas da nemli bir durum olarak bu erevede dile getirilmitir.228 Bazlar ise kresellemenin roln ne karmtr.229 Arap medyasnda Trk dizilerinin Arap toplumlar zerindeki etkisi konusunda en ok kadnlar ve genler zerinde etkili olduu dile geti219
220
221
222
223
224
225
226 227
228
229
Awalim.Com. 15 Austos 2008. http://gumus.3walim.com/category/yzde D8yzde A3yzde D8yzde AEyzde D8yzde A8yzde D8yzde A7yzde D8yzde B1-yzde D9yzde 86yzde D9yzde 88yzde D8yzde B1/ Abdullah al-Mutairy. Al-Musalsalat al-Turkiyya: Madha Lamasat Ladayna 30 Temmuz 2008. http://www.alwatan.com.sa/news/WriterPrinting.asp?issueno=2861&id=6758. Saeed Abu Mala. Islamonline. http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleA_C &cid=1213871422165&pagename=Zone-Arabic-ArtCultureyzde 2FACALayout. Al-Madaa. 5 Austos 2008. http://www.almadapaper.com/paper.php?source=akbar&mlf=c opy&sid=47875. Al-Bayyina, 2 Mart 2009. http://www.al-bayyna.com/modules.php?name=News&file=prin t&sid=23682 Al-Raaya, 11 Temmuz 2008. http://www.raya.com/site/topics/printArticle.asp?cu_ no=2&item_no=362724&version=1&template_id=131&parent_id=19. Ameena Al-Abadila. Al-Musalsalaat al-Mudablaja: Humy min Naw Aakhar Tuseeba fee Maqtal Doona An Nudrik. Al-Sabaah. 30 Mays 2008. http://www.alsbah.net/mynews/ modules.php?name=News&file=print&sid=20885. Akhbar Suriya. 22 Temmuz 2008. http://syriantime.com/realization/2407.html?print. Saud Abdulaziz al-Attar, 2008. Drama Turkiyya Bi-Lahja Shamiyya Al-Nahaar. August 21. http://www.annaharkw.com/annahar/Article.aspx?id=90419. Al-Raaya, 11 Temmuz 2008. http://www.raya.com/site/topics/printArticle.asp?cu_no=2&item_ no=362724&version=1&template_id=131&parent_id=19 Saba Muhsin Kazim, 2008. Al-Taseer al-Salby li-Awlama al-Musalsalaat al-Mudablaja 18 Ekim 2008. http://www.alnoor.se/article.asp?id=34156.
Mart 2011

83
rilmitir. Arap toplumlarndaki ataerkilliin kadnlar geriplana atmas yznden kadnlarn dizilerde kendilerini bulduu belirtilmitir.230 Yousef bin Ahmed el-Qasem l kltrnn Arap erkeklerini katlatrdn ve bu yzde n kadnlarn elerinden bekledikleri ilgiyi bulamadklarn belirtmitir.231 Ailesinde romantizm bulamayan kadnlarn romantizm aray232 nemli bir faktr olarak karmza kmaktadr. Irakl Mutamer Gazetesinden Zeyneb Temimi, Trk dizilerinde romantizmin ise abartldn belirtmektedir.233 Trk dizilerinin baarl olmasnda daha yapsal faktrler de dile getirilmitir. Arap dnyasna kyasla ak ara demokratik bir toplum olan Trkiyede zgrlk ortamnn bulunmasnn yaratcl artrd vurgulanmtr.234 Trk tarih mirasnn ve corafyasnn ok gzel ve zengin grsel ortamlar sunmas235 ve uzun soluklu olmas236 da nemli faktrler olarak grlmtr. Arap toplumlarnn zgrlkten ve demokrasiden yoksun ve ciddi ekonomik sorunlarla da kar karya olduklarndan Trk dizileri yalanc bir cennet sunmaktadr.237 Genler de zgrlk, elence imknlarnn eksiklii, isizlik ve bask sorunlarna kar bu eksiklikleri dizilerle kapatabilmektedir.238 Trk dizilerinin Arap toplumlar zerindeki etkileri sosyal, ekonomik ve kltrel alanda gereklemitir. zellikle Gm dizisinin ana karakteri Mehmet (Mhenned) yakkl bir karakter olarak Arap dnyasnda oldua byk ilgi grmtr. Hem erkek hem de kadn kahramanlarnn resimleri
230 231
Mart 2011
232
233
234
235
236
237
238
Abdullah al-Mutairy, Al-Musalsalat Yousef ben Ahmed al-Qasem, Tajeer al-Thaqaafa al-Turkiyya al-Muntahiyya bilTamleek. Saudiyyon, 18 Austos 2008. http://www.saudiyoon.com/print.php?action=pri nt&m=articlesm&id=604. Al-Madaa, 5 Austos 2008. http://www.almadapaper.com/paper.php?source=akbar&mlf=c opy&sid=47875. Zaynab Tamimi, Al-Musalsalaat al-Turkiyya Bayn al-Rafdh wa al-Qabool Al-Motamar, 5 Mart 2009. http://www.inciraq.com/pages/view_paper.php?id=20093621. Al-Sabaah, 19 Nisan 2009. http://www.alsabaah.com/paper.php?source=akbar&mlf=copy &sid=81228. Al-Raaya, 11 Temmuz 2008. http://www.raya.com/site/topics/printArticle.asp?cu_ no=2&item_no=362724&version=1& template_id=131&parent_id=19. Muhammed Tahir. Al-Musalsalaat al-Turkiyya: Al-Romanciyya al-Asriyya. Majalla alBahrain. Issue 2041, 2008. http://www.moci.gov.bh/ar/s,214/s,218/s,253/2041/2/. Fawzy Abdulwahhab Khayyat, Limaza Najahat al-Musalsalat al-Turkiyya? Al-Nadwa, 16 Eyll 2009. Abdullah al-Abid Abu Jafar. 2009. Al-Musalsalat al-Mudablaja: Athaar Tarbawiyya wa Thaqafiyya Aljazeera, 8 Eyll 2008. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/F2D7E182CA9E-4CA1-8944-B6CA19881813.htm.
84
cep telefonlarna ciddi bir ekilde indirilmitir.239 Yine benzer dizilerin kahramanlarnn resimleri cadde ve sokaklarda yaygn ekilde satlmaktadr.240 Trk dizilerin ekonomik etkisi de nplana kmaktadr. Diziler sayesinde Trkiyeye ilgi artt iin her yl daha fazla Arap turist Trkiyeye gelmektedir.241 Artan Arap turist says ile Trklerin de Arapa renmeye balamtr.242 Hatta Irakta dizi haberleri sayesinde gazete satlar artmtr.243 Dizilerin etkisiyle Arap yatrmclar da Trkiyedeki gayrimenkullara ilgi gstermektedirler.244 Daha da ilginci, Trk dizilerinin Suriye dizilerini getiini245 ve Arap sanatlarn gelirlerini azaltt246 belirtilmitir. Trk dizileri ile belirginleen Arap kadnnn romantizm istei aile-ii-iddet ve boanma gibi toplumsal sorunlara yol at da dile getirilmitir.247 Yine Trk dizilerinin Msrllar arasnda memnuniyetsizlik yaratt248 ve hatta iten kaytarmaya neden olduu249 dile getirilmitir. Trk dizilerinin dier kltrel etkilerinden de ska sz edilmitir. Kaliteli tekstil rnleri ile de balantl olarak Trk moda tarznn poplerletii, ceket ve eteklerinin Irak piyasasnda fiyatlarn artmasna yol amtr.250 Hatta genler arasnda dizi karakterlerinin sa tarzlarna gre sa
239
240
241
242
243
244 245
246
247
248
249
250
Saba Net, 21 Kasm 2008. http://netayman.jeeran.com/netayman34/archive/2008/11/731151. html. Saba Net, 21 Kasm 2008. http://netayman.jeeran.com/netayman34/archive/2008/11/731151. html. Al-Ittihad, 17 Austos 2009. http://www.alitthad.com/paper.php?name=News&file=print& sid=60072. Tasfi Baril, Al-Atraq Yataallamoona al-Arabiyya Maa Tazaayud Aadaad al-Suyyaah al-Arab. Al-Watan, 27 Austos 2009. http://www.al-watan.com/print_2008.asp?p_ name=view1&news_num=1&tdate=20090827. Awalim.Com, 15 Austos 2008. http://gumus.3walim.com/category/yzde d8yzde a3yzde d8yzde aeyzde d8yzde a8yzde d8yzde a7yzde d8yzde b1-yzde d9yzde 86yzde d9yzde 88yzde d8yzde b1/ Al-Sharq Al-Awsat, 16 Austos 2008. Al-Sabaah, 19 Nisan 2009. http://www.alsabaah.com/paper.php?source=akbar&mlf=copy &sid=81228. Awaatif al-Zayn, Tatreek Badal al-Tareeb Al-Qabas, 24 Mays 2008. http://www.alqabas.com.kw/Final/NewspaperWebsite/NewspaperBackOffice/ArticlesPictures/24-5-2008/ Saba Net, 21 Kasm 2008. http://netayman.jeeran.com/netayman34/archive/2008/11/731151. html. Badr Muhammad Badr, Nuqqaad: Drama Dhaeefa Akhazhat al-Mushahid al-Masry Kharija Waqiehi al-Mulim Aljazeera.Net, 2009. http://www.aawsat.com/print.asp?did=486748&issueno=10882. Saba Net, 21 Kasm 2008. http://netayman.jeeran.com/netayman34/archive/2008/11/731151. html. Al-Mada. http://almadapaper.net/paper.php?source=akbar&mlf=interpage&sid=58813.
Mart 2011

85
modas deimektedir.251 Ayrca, elerin birbirine baklar etkilenmi252 ve yeni doan bebeklere Trk karakterlerin isimleri oka verilmeye balanmtr.253 Baz yazarlar bu etkileri biraz daha abartl deerlendirerek Arap kltrnn Trklemesinden bile sz etmeye balamlardr.254 Trkiyenin laik kltrnn etkisi bazen olumlu bazen de olumsuz tepki grmtr. zellikle ahlka olumsuz etkisi ska dile getirilmitir.255 zellikle dindar Arap kesimleri bunu tehdit olarak grd iin ciddi diren ve eletiri gelitirmilerdir. Hatta dizilerin seyredilmemesi iin Irakta fetva verilmitir.256 Yemenli bir gazeteci, Trk dizilerini altn ksede sunulan zehir diye tanmlamtr.257 Ancak ahlki etkiler konusunda btn deerlendirmeler olumsuz deildir. rnein, Trk dizilerinin aile deerlerini ycelttii de belirtilmitir.258 Medya analizleri gibi orta snftan Msrllar arasnda yaptmz mlakatlar da Trk dizileri hakknda ilgin bulgular ortaya karmtr. Bu aratrmalarda Trk dizileri genelde olumlu olarak karlanmtr. Laik milliyeti bir bilim kadn Trk dizilerini beendiini ama Msr dizilerindeki geriye giditen de rahatsz olduunu belirtmitir. lgin bir ekilde katlmclarn bir ksm Trk dizileri ile Trkiye hakkndaki grlerini iyi ynde deitirdiini sylerken bazlar da olumsuz etkilendiini ifade etmektedir. Genel olarak Trkiyedeki AK Parti ve demokrasi deneyimine byk nem veren liberal slamc akademisyen brahim Beyumi dizilerin etkisini olumsuz bulurken, yine laik ve milliyeti akademisyen Mustafa Kamil el-Seyyid ise iyi ynde etkilediini belirtmitir. Bir anlamda daha muhafazakr kesimler iin Trk dizileri fazla laik ve Batc gelirken laik aydnlar ise bu dizilerin Msr toplumunu Batya atn dnmektedir.
Mart 2011
251 252 253
254 255
256
257
258
Ektob.Com, 27Austos 2008. http://azizsafi.ektob.com/97305.html. Al-Siyasi, 11 Eyll 2008. http://www.alssiyasi.com/?browser=view&EgyxpID=9713. Amonnews.Net, 27 Temmuz 2009. http://www.ammonnews.net/article. aspx?articleNO=42469. Awaatif al-Zayn, Tatreek Islamonline.Com. http://www.islamway.com/?iw_s=outdoor&iw_a=print_ articles&article_id=4331. Saidaonline. 3Austos 2008. http://www.saidaonline.com/news. php?go=fullnews&newsid=20071. Muntaha Sultan & Kamaal al-Ajly, Mafool al-Sehr al-Turky Yasry fil-Bayt al-Arabi. Sebtember, 7 Austos 7, 2008. http://www.26sep.net/newsweekprint.php?lng=arabic&sid=40504. Badr Muhammad Badr. 2009. Nuqqaad: Drama Dhaeefa Akhazhat al-Mushahid al-Masry Kharija Waqiehi al-Mulim Aljazeera.Net. http://www.aawsat.com/print. asp?did=486748&issueno=10882.
86
Orta snf Msrllar arasnda genel bir olumsuz ima ile beraber, Trk dizilerinin kendilerini pek etkilemediini nk Msr ve Suriye dizilerinin de ayn tarzda olduunu sylemilerdir.
MISIR HALKI ARASINDA TRKYE ALGISI Genlik Gzyle Trk Modeli (Marina APAYDIN le Birlikte) Tunus ve Msr devrimlerinde genlerin nplana kmasndan sonra genliin gr daha nem kazanmtr. nk genler blgedeki deiim faktr olduklar gibi, lkelerin gelecei hakknda da ipucu vermektedirler. Dolaysyla, Msrl genlerin Trkiyeyi nasl algladklar nemli konulardan biridir. Msr ynetiminin otoriter bir zellik tamas ve sosyal aratrmalardan ekinmesi bizim de geni apl bir anket yapmamza engel olmutur. Ancak KAnde snrl dzeyde (281 kii ile) bir anket yapabildik. Bu ankette Trk mallar ve Trkiyenin model olarak grlp grlmediini ortaya koymaya altk. lke apnda olmadndan snrl anketimiz Amerikan niversitesi rencilerinin profil ve toplumsal arkaplanlar dolaysyla da snrl bir rnek oluturmaktadr. Anket katlmclarn genler oluturduu iin nemlidir. Ancak bu grup Msr halknn st ve orta-st snflarndan olutuu iin Msr genliini tam olarak yansttklar iddiasnda bulunmuyoruz. Msr toplumunda bu sosyal gruplar ou zaman toplumdan kopuk kendi gettolarnda yaadklar gibi niversite ortam da ehir hayatndan olduka uzakta kurulmu bir kampste gemektedir. Msr halknn daha muhafazakr, Batya kar pheci ve temkinli olmasna karlk KA rencileri daha laik, Batya ak ve liberal eilimler arlk tamaktadr. Ancak bu rencilerin hepsi zengin kesimlerden gelmemektedir. KAnde yzde 10 orannda burslu okuyan Msr halknn her kesiminden gelen bir grup da yar almaktadr. Ancak, bu rencilerin Msr toplumunun dar bir kesiminden gelmeleri nemsiz ve konumuzla ilgisiz olduunu gstermez. Bu genler gelecein elitleri olarak gelecee k tutmas asndan nemlidir. Aznlk ve toplumdan kopuk olmalarna ramen demokratik olmayan bir ortamdaki bu dar gruplar, lke ekonomisi ve siyasetinde olduka belirleyici olabilmektedirler. Dolaysyla, bu genlerin Trkiyeye bak nemlidir.
Mart 2011

87
Tablo 1: Trk Mallar Kaliteli

Say Evet Kararsz Hayr Toplam 131 122 24 277 Yzde 47.3 44.0 8.7 100
Tablo 2: Japon Mallar Kaliteli

Say Evet Kararsz Hayr Toplam 219 55 5 279 Yzde 77.9 19.6 1.8 99.3
Tablo 3: ABD Mallar Kaliteli

Tablo 4: Malezya Mallar Tablo 5: in Mallar Kaliteli Kaliteli

Say Evet Kararsz Hayr Toplam 93 157 25 275 Yzde 33.0 55.9 8.9 97.8 Evet Kararsz Hayr Toplam Say 68 98 115 281 Yzde 24.2 34.9 41.0 100.1
Tablo 1de grld gibi Trk mallarnn kalitesi yarya yakn oranda (yzde 47.3) kabul edilirken nemli bir oranda kararsz veya fikri olmayanlar (yzde 44)bulunmakta ve kalitesiz bulanlar ise aznlktadr (yzde 8.7). rnlerin kalitesi olarak Trkiye, in ve Malezyann nnde ama Japonya ve ABDnin gerisindedir. lke mallarnn kalitesi konusunda kararszlar kardmzda Japon ve Amerikan mallar kaliteli rnler olarak algland ok nettir. Her iki grup iin de olumsuz dnenler yzde 12 orannda kalmas bunun en ak kantdr (bkz. Tablo 2 ve Tablo 3). Trk mallarnn Malezya ve in rnlerinden kaliteli grlmesi de nemli bir bulgudur nk zellikle in mallarnn btn dnya pazarlarn ele geirmesi karsnda Trk rnlerinin rekabet ans ancak kalitesi ve ekonomik olmasnda yatmaktadr. Ancak kararsz olanlarn yine ok byk ktle oluturmas (yzde 44), Trk mallaryla ilgili henz tam bir imaj ve karar olumadna iaret edebilecei gibi Msr pazarna yeni girdii iin daha tannma aamasnda olduklarna da iaret edebilir. Burada piyasaya ilk giren Trk rnlerinin daha sonrakilerin alglanmasn ekillendirmede nemli rol oynayaca aktr. Kararszlk ayn zamanda kaliteli ve kalitesiz grlen Trk rnlerinin bulunmas genlerin tam bir karara varmalarndan kaynaklanm olabilir. Bu srecin kritik olduu iyi bir imaj oluturmak iin daha fazla aba gsterilmesi gerei ortaya kmaktadr.
88
Mart 2011
Tablo 6: Trk Mallar Teknolojik

Tablo 7: Trk Mallar Dayankl

Tablo 8: Trk Mallar Ekonomik

Trk mallarnn grece kaliteli alglanmas dier faktrlerin alglanmasyla daha iyi anlalabilecektir. rnein, Trk mallarnda ileri teknoloji kullanld fikrine fazla kimse katlmamaktadr. Tablo 6ya gre, buna evet diyenlerin oran yzde 22de kalrken hayr diyenlerden (yzde 16.7) biraz daha fazladr. Yaklak te iki oranndaki kararsz (yzde 60.7) ciddi bir rakamdr ve bilgilendirme, reklam ve imaj almasn gerektirmektedir. Tablo 7den anlaldna gre benzer durum ve daha ak olarak Trk mallarnn dayankl bulunup bulunmamas konusunda da geerlidir. Burada dayankl bulanlarn oran bulmayanlarn katdr (yzde 31.5e kar yzde 10.5) ancak yine de ciddi bir kararsz kesim bulunmaktadr (yzde 58). Bu da zerinde durulmas ve allmas gereken bir konudur. Tablo 8de durum biraz daha deimektedir. Trk mallarn ekonomik bulan yardan biraz daha az bir kesimdir (yzde 44). Kararszlar nemli bir yer tutmakla birlikte (yzde 46), ekonomik bulmayanlarn oran da aznlktadr (yzde 10.5). Trk mallarnn kalitesi ve ekonomiklii dikkate alndnda Japon ve Amerikan mallarndan geri olmasna ramen dk kaliteli ve pahal grlmemeleri orta ve ortann st seviyelerde alglandn ortaya karmaktadr. Trk mallarnn alt ve orta kesimlerden nemli bir hedef kitleye sahip olduunu ve pazar potansiyelinin iyi olduuna iaret edebilir. Dnyadaki Modeller ve Trkiye Modeli: Msr gibi gelimekte olan bir lkede ekonomik gerikalmlk ve yoksulluk, demokrasi eksiklii, din-siyaset ve din-laiklik tartmalar gibi birok sorun yaanmaktadr. Bu sorunlarn banda ekonomi, demokrasi ve laiklik tartmalar en canl olanlardr. Dnyada ABD, AB, Trkiye, ran ve in bir model olarak ne kmaktadr. KA rencilerinin de bu konulardaki alglar olduka nemlidir. Ekonomik sorunlarn ve ciddi yoksulluMart 2011

89
un yaand Msrda bu konudaki alglamalar olduka nem kazanmaktadr. ekil 1de grdmz gibi, ekonomik gelime konusunda ABD ve AB lkeleri hemen hemen ayn ekilde grlmektedir. lgin olan konu inin de AB ve ABD kadar ekonomik adan baarl bulunmaktadr. Trkiye grece baarl grlmekle birlikte hakkndaki kararszlarn oran da olduka fazladr. ran blgedeki etkisi asndan dikkate alnmas gereken bir lkedir olmakla birlikte Msrl genlerin rann ekonomik kalknmas konusundaki fikirleri tercihte dengeli dalm olsa da olumsuz fikirler arlk kazanmaktadr.
Evet 100% 80% 60% 40% 20% 0%
Hay r Karars z Evet ABD Modeli 39 30 207 AB Modeli 15 39 224 Trk Modeli 39 120 118 in Modeli 21 37 220 ran Modeli 111 85 80
Karars z
Hay r
ekil 1: Ekonomik Gelimeyle Model

Mart 2011
90
Msrdaki demokratik sre olduka kstl ve sorunlu ilemektedir. Uzun sre tek partili bir sistemle ynetilen lkede yaanan skntlar da demokrasi asndan hangi lkenin model olabileceini gstermektedir. ekil 2de grld gibi, yine AB ve ABD paralel biimde byk oranda demokratik bir model olarak grlmektedir. Trkiyenin demokrasisini olumlu grenler olumsuz grenlerden fazla olmakla birlikte ok ciddi bir kararsz grup vardr. Bu da Trkiyenin fazla bilinmediini ve genlerin bu konuda bilgilendirmeye ihtiya olduuna iaret edebilir. lgin olan durum Msr genleri arasnda in tahminimizden daha fazla nemsenmektedir. nk tercihler nerdeyse eit oranda dalmtr. Ama ran demokrasi asndan nemli bir model olarak grlmemektedir. nk ran model kabul etmeyenler te iki civarndadr. Kalan ksm kararszlar ve evet diyenler arasnda bulunmaktadr.
Evet 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Hay r Karars z Evet ABD Modeli 40 45 192 AB Modeli 20 73 185
Karars z
Hay r
Trk Modeli 49 144 83
in Modeli 97 105 76
ran Modeli 169 71 35
ekil 2: Demokrasi ile Modellik
Din (slam) ve demokrasi dier Ortadou toplumlar gibi Msrda da nemli bir tartma konusu olarak karmza kmaktadr. Msrda slam hem zel hem kamusal alanda nemli bir yer tuttuu gibi demokrasi alanndaki sorunlarn bir ksm da din ile ilikilendirilmektedir. Din (slam) ile demokrasi arasnda ciddi bir ekime olduu ve birbirleri arasnda uzlamann mmkn olup olmad konusunda ciddi tartmalar yaanmaktadr. slam kklere sahip AK Partinin bu konuda iyi bir rnek oluturup oluturmad ciddi biimde tartlmaktadr. Msr rejimi demokratik olmad gibi, bata temel muhalif MK de demokrasi ve slam konusunda baz tereddtler gstermektedir. Bu konuda AB ve ABDnin din ve demokrasiyi dengelediini dnenler ounlukta iken tam bir basknlk grlmemektedir (ekil 3). yzde 25 civarnda ise aksini dnenler de vardr. Trkiye ve in konusunda daha az oranda evet diyenler, yine hayr diyenlerden fazladr. Ancak hayr diyenler de ncekilerden fazladr. Her iki lkede yarya yakn ciddi bir kararsz kesim vardr. randa ise te iki ounlulukla slamn demokrasiyle dengelenmedii ynndeki gr ar basmaktadr. Bu konuda kararszlarn okluu Trkiyenin KA rencilerince (ve belki de Msr genliinde) pek fazla tannmad anlamna da gelebilir.
Mart 2011

91
Evet 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Karars z
Hay r
in Modeli 21 37 220
ekil 3: Din-Demokrasi Dengesi
92
Din ve siyaseti dengeleyebilmesi de Ortadou toplumlar gibi Msr iin de nemlidir. nk bu lkelerde din ve siyaset birbirine karm olduu gibi ikisi arasnda ciddi bir ekime ve baz alanlarda da ibirlii vardr. Msr rejimi El-Ezher i kendi hizmetinde kulland gibi slam resm sylemde ciddi bir arl da vardr. Ancak, ayn zamanda tek ciddi muhalefet de yine MK gibi bir din gruptur. Baz din gruplar da zellikle 11 Eyllden sonra ska tartlan radikal slam konusuyla da ilgilidir. Bu konuda yine AB ve ABDnin din ve siyaseti dengeledii dnlrken Trkiye ve in biraz daha az oranda evet diyenler, hayr diyenlerden fazladr (bkz. ekil 4). Her iki lkeye dair yarya yakn ciddi bir kararsz kesim vardr. ran sz konusu olduunda ise te iki ounluk bu dengenin dinin siyasete kart ynnde bozulduu ynnde ortaya kmaktadr. Bu konuda kararszlarn okluu Trkiyenin KA rencilerince ok fazla tannmad anlamna da gelebilir.
Mart 2011
Evet 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Karars z
Hay r
in Modeli 66 133 77
ekil 4: Din ile Siyaset Dengesi
ekil 5de grlecei gibi, din ve laiklik siyasette olduu kadar sosyal ve zel yaamda da nemli olan bir konudur. Bu konuda ncekilerden farkl olarak -ran hari- btn modellerde grler ciddi oranda kabul ve reddedenler ile kararszlar arasnda dalmtr. AB ve ABDde laiklik ile dinin dengeli bir noktada olduu dnlrken muhtemelen ABDde srail ve neo-Con ve Evanjelist etkisi yznden ABDnin bu dengeyi kuramadn syleyenler de yzde 30 civarndadr. Trkiye hakknda ise te bir evet vardr ve KAnin snfsal ve ideolojik yaps dnldnde bu anlamldr. yzde 20den fazla bu dengenin kurulamadn dnen vardr. Ancak ciddi bir kararsz oran ortadadr. ine dair katlmclarn yars bu konuda kararsz olmakla birlikte, yars da olumlu ve olumsuz diye ikiye blnmtr.
Mart 2011

93
Evet 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Karars z
Hay r
in Modeli 69 137 72
ekil 5: Din ile Laiklik Dengesi Genler arasnda Trkiyeye ynelik ciddi ilgi bulunduunu gsteren olgu, internet ortamnda ve zellikle Facebookta Trkiye ve Babakan Tayyip Erdoan hakknda alan yzlerce ve binlerce yeden oluan kk ve byk bir sr ilgi ve faaliyet gruplar vardr. Bu gruplar zaten Trkiyeye ynelik artan ilgi ve sempatinin bir sonucu ortaya kmaktadr. Ancak bu gruplar hem Trkiyeye ilginin bir sonucudur hem de Trkiye algsnn olumasna katkda bulunmaktadr. Bu guruplarn ou 2009daki Davos Olay sonrasnda kurulmutur ve 2010daki Gazzeye zgrlk konvoyuna srail saldrlaryla zirveye kmtr. zellikle internet kullanclar ve genler arasnda etkili olduunu tahmin edebiliriz. rnein, Erdoan Seviyorum259 grubunun yeleri 1,800 kiiyi gemitir. Arapa, ngilizce, Franszca, Rusa ve Trke tantc aklamasnda Babakan Erdoann Filistin sorununa verdii destek vlmektedir.260 rnein, Erdoana Teekkr Mesaj ve Dayanma Grubunun ye says 3,000 civarndadr.261 2.600 kiiden fazla yeye sahip olan Kresel Trkiyeye Destek Grubu da dikkat ekicidir.262 Bu gruplarn ortaya k Trkiyenin Filistin Davasna desteiyle dorudan balantldr. Kresel Trkiyeye Destek Grubu Filistin iin teekkr ederken Trkiyenin kresel bir g olmasn istemektedir.263
259 260 261 262 263
Mart 2011
http://www.facebook.com/group.php?gid=115683245036 a.g.y. http://www.facebook.com/group.php?gid=47118253518 http://www.facebook.com/group.php?gid=62287311008 a.g.y.
94
Yine genlerin Trkiyeye ilgisi Mavi Marmara gemisine srail saldrsnn ardndan yaplan gsterilerde tanan Trk bayraklar ve Erdoann resimlerinin tanmas ve Trkiyeye destek sloganlar atlmasn da bunu gsteriyor. Hatta bu srete Msr halkndan birok kimse de aralarna Trk bayraklar asmtr. Filistin davas zellikle Arap genlerinin kimlik algsnda Arap lkelerinin etkisizliinin ve aresizliin bir iareti olarak alnmaktadr. Orta Snf Gzyle Trkiye Aratrma erevesinde Trkiye tecrbesi ve d politikasna bak anlamak iin snrl sayda orta snf Msrl ile derinlemesine mlakatlar yaplmtr. Genel olarak Trk d politikasna bak olumlu olmakla birlikte belli lde pheci bir perspektife de rastlamaktayz. Trkiyenin bir anlamda Ortadouya dn kabul grmektedir ama srail ile ilikilerini srdrmesi biraz kafa karklna yol amaktadr. ouna gre Trkiye, kendi karlarn izleyen pragmatik bir lke olarak grlmektedir. Trkiyenin Araplarla tarihsel ve kltrel balar kabul edilirken AK Partinin 2002de iktidara gelmesiyle de daha slam bir alg arlk kazanmaktadr. Trk d politikasna ynelik Msrllarn alglamalarn lmek zere katlmclara Arap meseleleri konusunda Trkiyenin tutumu hakknda eitli sorular sorulmutur. Bunlar Gazze Sava, Suriye ile su meselesi, Trkiyenin Suriye, Msr ve dier Arap lkeleriyle ilikileri, ABD, AB ve srail ile ilikileri gibi konulardr. Trkiyenin niyetleri ve Arap lkeleriyle ilikilerini snrlayan konular zerinde de sorular sorulmutur. Ortaya kan cevaplardan Msr orta snf temsilcilerinin Trkiyenin blgesel rol konusunda pheciler, tutarszlk grenler ve blgedeki aktif roln destekleyenler olarak zetlenebilir. Hem genler hem de orta snf Msrllar arasnda Trkiye konusunda kararsz veya pheci bir kesim ciddi oranda bulunmaktadr. Tablo 9da grld gibi soruya da te birden fazla karar veremeyen kiiler bulunmaktadr. Bu durum b/ilgisizlikten kaynaklanabilecei gibi bu konudaki phecilikten de kaynaklanm olabilir. rnein, Trkiyenin yeniden Ortadouya dnmesi ABne girmek iin Trkiyenin manevra yapt phesi dile getirilmektedir. pheciler arasnda Trkiyenin ne kmasndan dolay Msrn geriplana itildiini dnenler de var. Ancak, Trkiyenin Ortadou lkeleri ile ilikilerde samimi olduu ve gerekten blge liderliine dndn syleyenler ve bunu olumlu bulanlar da az
Mart 2011

95
deildir. Davos ve Mavi Marmara Olaylarndan sonra belli lde netlese de benzer kafa karkl Trkiyenin srail ile ilikilerinde de ortaya kmaktadr. Bu phecilik ve kafa karkl AK Partinin slamc, laik, modern, liberal ve Mslman demokrat gibi farkl kavramlar ile tanmlanmasnda kendisini gstermektedir.
Tablo 9: Trk-Arap likilerine Bak
Trkiye: Arap sorunlarn destekliyor Araplarla iyi ilikilere sahiptir Msrlar ortak deil, rakiptir Evet yzde 50 50 40 Karars z yzde 45 35 35 Hay r yzde 5 15 25 Toplam 100 100 100
Trkiye ile ilgili olarak en ok ne dikkatlerini ektii sorusunda cevap sklna gre ekonomik gelime en bata gelirken Osmanl gemii, ABne yelik ihtimali (hem olumlu hem de olumsuz bir durum olarak), Ortadouya ynelmesi, demokrasisi, AK Parti hkmeti, Atatrk, slam mimarisi, laiklii, ordusu, stratejik konumu ve yiyecekleri saylmtr. Trkiye hakknda olumsuz olarak grlen konular arasnda laiklik gelmektedir. Geleneksel olarak Msrda slam eilimlerin gl olmasn dikkate aldmzda Trkiyenin laiklik anlay ve uygulamas fazla kat grlmektedir. lgin bir ekilde kendilerini sosyalist olarak tanmlayanlar bile Trk laikliini olduka kat bulmaktadrlar. rnein, KA retim yelerinden brahim el-Nur laiklii bir yaam tarz olarak benimsemekle birlikte Trkiyenin laiklik uygulamalarnda arya katn dnmektedir. Dier bir olumsuzluk temas da ordunun siyasete mdahalesi olarak saylmtr. Arap lkeleri ve Msra gre Trkiyenin olduka demokratik bir lke olduu kabul edilmekle beraber ordunun demokratik srecin nnde bir engel olarak grnmesi ska karmza kmaktadr. Bu konuda asker darbe riskinin srdn syleyen gazeteciler olduu gibi, Trkiyede demokrasinin Bat standartlarna yaklatn dnenler de vardr. Yine laiklikle paralel olarak Trk ordusunun din eitimi ve pratikleri snrlandrd iin demokrasiyi zedeledii temas da karmza kmaktadr. Orta snf mlakatlarnda ortaya karmaya altmz konulardan birisi de Osmanl zamanndan bu yana Msrdaki Trkler ile ilgili alglamalar ve nyarglarla ilgili olmutur. zellikle popler diziler ve filmlerde Osmanl zamannda Msrda yaayan Trklerin, olduka aristokrat bir
96
Mart 2011
imaja sahip olduklar belirtilmektedir. Aristokrat imaj olumsuz ve toplumdan kopuk bir kesim olarak hatrlanmaktadr. Ancak tamamen de olumsuz deildir. Trk kkenli aristokrasinin farkll Arapay iyi konuamayan ve topluma tam ayak uyduramayan kiilikler olarak yanstlmaktadr. Trkiyenin blgeyle ilgili tutumunda ve srail ile ilikilerinde baz ekincelere ramen orta snf Msrllar Trk-Msr ilikilerinin daha ileriye gtrlmesi konusunda hemfikirdiler. Bunun iin hem normatif hem de olumlu birok gereke dile getirilmitir. Osmanl mirasnn canlandrlmas, AK Partinin slam kimlii ve demokratik bir hareket oluu, slam ve Bat kimliklerinin dengelenmesi gibi nedenlerle Trkiye ile yaknlama istenmektedir. Ancak baz katlmclar Araplar zerindeki Bat hegemonyasnn Trk-Arap ilikilerinin gelimesinde ciddi bir engel oluturduunu dnerek daha karamsar bir tutum sergilemektedirler. Birbirine zt iki tema yine Trkiyenin Ortadou ve Msr ile ilikilerinin gelitirilmesi iin kullanlmaktadr. Bir yandan Trkiyenin ABnden umudunu kesmesi yznden kaplarmz aalm sylemine rastlanrken, dier yandan Trkiyenin ABye katlmas olasl baz Msrllarn ilgisini ekmektedir. Bu sayede Trkiyenin Msr veya dier Ortadou toplumlarn modern dnyaya tayaca dnlmektedir. Son dnemde Trkiyeye uluslararas alanda nemli bir prestij getiren arabuluculuu konusunda byk oranda destek gelmektedir. Trkiyenin Suriye-srail, ran-Msr, ran-ABD arasnda arabuluculuk yapmas takdir toplamaktadr. Prensipte kabul edilmekle birlikte Mavi Marmara Olayndan sonraki yorumlarda srail ile Suriye arasnda arabuluculuk konusunun imknszlat da dile getirilmitir. Yine de, sorunun Trkiyeden deil de srailin bar istemeyen tutumundan kaynakland dnlmektedir. Mlakatlar erevesinde hem Msr halk arasnda hem de Msrn popler dizi ve filmlerinde ortaya kan ok bariz bir Trk gzellii algs hkimdir. zellikle Trk kadnlarnn gzellii neredeyse mite dnm durumdadr. Mlakatlarda tespit ettiimiz zere, bir Msrl kadna sen Trk kkenli misin sorusu bir iltifat anlamna geldii gibi hemen her Msrl kadn kendisinin Trk kkenden geldii iddiasnda bulunmaktadr. Ayn sylem Msrl erkeklerde pek yoktur. Yine Trklerin asabilii ve inatl alglamalar da halk arasnda yer yer dolamaktadr. te yandan, Trk sanat hakknda olumlu bir imaja rastlanmaktadr. Trk mimarisi olduka nemli ve ileri bir mimari olarak grlmektedir. Mimar Sinann
Mart 2011

97
yapt Osmanl camileri, kprler ve kervanlara ciddi bir hayranlk vardr. Bu yzde n stanbuldaki Osmanl eserleri ciddi sayda Msrl turist ekmektedir. Daha nceleri zellikle sosyalist hareketin poplerlii ve ideolojik dayanma dolaysyla Aziz Nesin ve Nazm Hikmetin de baz kitaplar Arapaya evrilmitir. Ayrca, Trk edebiyat Orhan Pamukun Nobel dl almas, Msrl Necip Mahfuza paralel olarak grlm ve ilgi uyandrrken Pamukun baz romanlar Arapaya evrilmitir. Yine son dnemde Trk mzii de Msr halk arasnda ilgi ekmektedir. Belki dizilerin de etkisiyle Trk mziine ilginin artt dnlmektedir. Toplu tama aralarnda ve kalabalk meknlarda Msrllarn cep telefonu melodisi olarak Trk mzik paralarn kullandklarna kiisel olarak ok defa ahit olduum gibi Trk mzik paralarna Arapa programlarn jenerik mziklerinde de rastladm.
Entelekteller Gznde Trkiye Akademik Tezlerde Trkiye Trkiye zerine yaplan akademik almalarda ele aldmz yksek lisans ve doktora tezlerini incelemeye altk. Tespit ettiimiz 82 tezin nemli bir ksm son dneme aittir. Kabaca gz gezdirildiinde 1960larda Trkiye zerine ok az sayda tez almas yapld anlalmaktadr. 1970ler de pek farkl deildir. Bu durumu siyas ve ekonomik gerekelerle birlikte dnmek gerekir. 1960larda ve 1970lerde olduka bugnle kyaslandnda greceli iine kapanan ve bu yzde n d dnya ile fazla ilgilenemeyen bir Trkiye, doal olarak dardan da pek ilgi grmemi olabilir. Ayn zamanda Msrn Dou Blouna yakn olmasna karn Trkiye Batya paralel politikalar benimsedii iin de Msrda fazla akademik ilgi grmedii anlalmaktadr. 1960larda yazldn tespit ettiimiz tezler Irakta Trk izlerini, Osmanl Msrnda sosyal hayat ve modern Trkiyedeki din akmlar zerine incelemelere ilgi gstermitir. 1970lerin sonunda Trkiyenin NATO ve Msr ile ilikileri ayr ayr incelenmitir. Siyas gelimelere paralel olarak Trkiyenin da almasyla hakkndaki akademik almalar da artm gstermitir. 1980lerdeki tezlerin Irak ve Msr tarihi yannda Trk edebiyat, Msr-Osmanl ekonomik ve sanat tarihi zerine yazld grlmektedir. Ayrca, Yakup Kadri Karaosmanolunun romanlarnn yanstt sosyal hayattan Osmanl Msrnda kadn sslerine, Battal Gazi destanlarnn Trk folklorundaki
98
Mart 2011
yeri zerine ilgin konularda tezler yazlmtr. 1990larda yaplan tez says daha da artmtr. Bu dnemdeki almalar siyas ve ekonomik tarihe younlamtr. Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas, ekonomik kalknmas, Ortadou politikalar ve zellikle Trk-srail ilikilerini konu almtr. zellikle 1990larn ortalarnda younlaan bu ilikiler kitaplarda olduu gibi tezlerde de karmza kmaktadr. nk srail ile ilikiler genel olarak Araplar iin ve zelde Msr iin ulusal bir konu olarak grlmektedir. Trkiye hakkndaki tez almalarnda esas patlama 2000lerde gereklemitir. 2000lerden nce Trkiye zerine yazlm otuz civarnda tez tespit ettiimiz halde son onylda yetmi kadar tez almas grlmektedir. Bu durum Trkiyeye ilginin birden arttn gstermektedir. Memlk ve Osmanl hallar ve Osmanl Kahire evlerinden, bata Msrdaki yeri olmak zere Osmanl tarihine ilgi gsterilmitir. Yine Trkiye-srail ilikileri nemle be tezde ele alnmtr. Trk, Osmanl ve Msr sanat tarihi zerine sekiz; Trkiyenin ekonomik gelimesi ile slam ve siyaset ilikisi zerine drder; Trk tiyatrosunda kadn imaj, Trk demokrasisi ile Trkiyenin blgesel ilikilerine dair er, tbbi tedaviye dair iki ve ordunun Trk siyasetine etkisi hakkndaki bir tez hazrlanrken dier muhtelif tarihsel almalar da szkonusudur. Birka rnek vermek gerekirse, Noha El-Hannavinin AK Parti ile MKi karlatrd almasnda, Trkiyedeki kurumsal yap ve ABnin taleplerinin AK Partinin lml bir tercih yapmasna yol atn, ama ayn artlar Msrda bulunmad iin Msr rejiminin slamclar lmllatrmak iin hibir ey yapamadn savunmutur.264 Trk ve Arap milliyetiliini inceleyen baka bir tez, Osmanlda Trklk akmnn dier milliyetiliklerin (zellikle Arap milliyetiliinin) ortaya kmasna etkisi olduunu, Trk ve Arap milliyetiliinin atmasnn Osmanln yklnda da etkili olduunu iddia etmektedir.265 Kitaplarda Trkiye Arap dnyasnda Trkiye zerine yazlan kitaplar, Trkiye imajnn olumasnda elbette nemli rol oynamaktadr. Hem kitaplarn btn Arap lkelerinde kolayca datlmas hem de Msrl yazarlarn, edebiyatlarn ve akademisyenlerin Arap dnyasnda ciddi bir arl olmas Msrda
264
Mart 2011
265
Pakinam El-arkavi, 2000, Devletin Gc ve Yapsal Uyum Program: Trkiye ve ran rneklerinin Karlatrmal ncelemesi, Doktora Tezi, Kahire, Siyas Bilimler. Sad El-Hamidi, 2000, Arap ve Trk Milliyetiliklerinin Mcadelesi, Doktora Tezi, Zekazik, Edebiyat, Tarih.
99
yazlan kitaplar diye ayr bir kategori oluturmay anlamszlatrmaktadr. Bu almada hem internetten hem de Msr ktphanelerinden Trkiye zerine yaynlanan kitaplarn listesini derlediimizde 500 civarnda kitap tespit ettik. Bu kitaplarn pek ou Msrda yazlm veya Msrda baslmtr. Tablo 10da grld gibi, 1980lerden 2000lere Trkiye hakknda kan kitaplar Trkiyeye olan ilgiyi artmtr. 1980lerde ylda iki kitap yaynlanrken, 2000lerde on kat artarak son yllarda ylda otuza yakn kitap yaynlanmaktadr. Bu rakamlar kesin rakamlar olmasa da art phe gtrmeyecek derecede aktr. 1990lardaki art Souk Sava dneminin sona ermesinden sonra Trkiye ile Arap dnyas arasnda balayan ilgi ve yaknlama baslan kitap saysndan da anlalmaktadr. Ancak, 1990larn ilk yarsndaki art snrldr ve esas ilgi art 1990larn ikinci yarsnda iken kitap says be kat artmtr. Bu trend 2000lerde de artarak devam etmitir.
Tablo 10: Arap dnyasnda Trkiye zerine Kitaplar
Y llar 1980ler 1990-95 1996-2000 2001-2005 2006-2009 Ortalama 2,7 4,0 21,2 27,6 41,5
Mart 2011
Trkiye hakknda ok sayda kitabn yaynlanmas bu kitaplarn detayl analizini ve karlatrmasn bu aratrmann kapsam dna taacak kadar geni bir konudur. Ancak fikir vermesi asndan bu kitaplarn genel zelliklerinden bahsetmek yararl olacaktr. Son yllarda Trke renme kitaplar ve Trke szlklerin saysnda ciddi bir art vardr. Bu yaynlar zellikle 2000lerin ikinci yarsnda daha da artmtr. Bu art hem Trkiyenin Arap dnyas ile ekonomik ve siyas ilikilerinin hem de Trkiyenin uluslararas arenada nem kazanmasnn bir sonucu olabilir. Trk diline ilgi Kahirede alan Yunus Emre Kltr Merkezince dzenlenen kurslara Trke renmek iin katlan kiilerin saylarndaki artla kendini gstermektedir. zellikle Souk Savan sona ermesi ile Arap dnyas ile Trkiye arasnda diyalog ve gven ortam tekrar kurulma srecine girmitir. Souk Sava dnemine hakim olan ideolojik yaklamlar yerini daha objektif tarih yazmna brakmaya balamtr. Msrda artan slam eilimlere de paralel olarak Osmanlya ynelik daha objektif ve bazen de daha sempa-
100
tik tarih almalar ortaya kmaya balamtr. zellikle slam kesimler tarafndan yazlan kitaplar Osmanl Devletine iftira atldn266 ve hakknn yendii, tarihte Mslman ve Arap topraklar iin ok hizmet ettii dile getirilmektedir. Bu yaynlar genel olarak Osmanl tarihine ynelik olsa da bir ksm Sultan II. Abdlhamit ve Osmanlnn son dnemi zerinedir. Yine Osmanl dneminde eitli Arap blgelerindeki siyas ve sosyal hayat zerine pek ok yeni alma ortaya kmtr. Yine resm syleme gre, Osmanlya ksmen olumsuz bakan almalar olmakla birlikte bu almalar daha ok rejimden bamsz bir yaklam yaklam sergilemektedir. Msrda Trkiye Cumhuriyeti hakknda da nemli sayda kitaba rastlyoruz. Bunlarn bir ksm 1930larda yazlan ve Trkiye modelini tantan propaganda kitaplarna benzemektedir. Bir ksm ise slam kanaatlerle yazlan ve Cumhuriyet devrimlerinin Trkiyeyi slam dnyasndan uzaklatrp Batya ynelttiini vurgulamaktadr. Bu kitaplarn ounda laiklik ve Batclk politikalaryla nerdeyse Mslmanlktan kt ynnde bir izlenim olumaktadr. En dikkat ekici nokta, Arap dnyas ve zellikle Msr ile sorunlu ilikilerin olduu 1950 ve 1960larda Trkiyeye ilgi azkenalmalarn says snrl olmutur. Souk Sava sonrasndaki Trkiye hakkndaki kitaplar da eitlenmeye balayarak daha objektif deerlendirmelere kap aralanmtr. Hatta son dnem kitaplara baktmzda 1990lardan 2000lere olumsuzdan olumluya doru bir deiim grmekteyiz. 1990larn kitaplar daha ok olumsuzdur. zellikle Suriye ve Irak ile snr ve su sorunlar Trkiyeye kar ciddi bir antipati dourmutur. Bu sorunlara srail ile yakn asker ilikilerin eklenmesi Trkiyenin Arap gvenliini de tehdit ettii ynnde bir anlay ortaya kmtr. Dolaysyla, 1990larn kitaplarndaki Trkiye imaj olduka tehlikeli olarak adlandrlacak kadar olumsuzdur. 1990larn ortasnda RPnin koalisyon hkmetine katldktan sonra drlmesi Araplar arasnda Trkiyedeki slam hareketlere ilgi uyandrd iin bu konuda eitli kitaplar yaynlanmtr. Ancak, Refah-Yol hkmetinin drlerek partinin kapatlmas ve barts yasa da Trkiyede gerek bir demokrasi olmadn laik ve asker vesayete dair algnn olumasna yol amtr.
266
Mart 2011
Abdulaziz El-innavi, El Devle El Osmaniye: Devle Muftara Aleyha, Mektebet Zehra el ark, 1998.
101
Trkiye hakkndaki deiim 2000lerde ortaya kmtr. Bu dnemde nemli gelimeler yaanmtr: 11 Eyll Saldrlar, AK Partinin hkmete gelmesi, Irak Sava ve en son Davos ve Mavi Marmara Olaylar. 11 Eyll sonrasnda ABDnin Irak igali Arap dnyasna ciddi bir kayg ve moral bozukluu yaratmtr. Trkiyenin Irakta ve blgede bamsz d politika izlemeye almas ise takdir toplamtr. Ayn ekilde Trkiyede slamc gemiten gelen bir ekibin demokratik sylemle ibana gelerek ekonomik ve siyas baarlar Arap kamuoyunun dikkatini ektii iin bu konularda ok sayda kitap yaynlanmtr. Bu kitaplar Trk d politikas, Trkiyede din-devlet ilikileri ve demokrasi deneyimi konusuna younlamaktadr. Bu yaynlar arasnda Risale-i Nur Hareketi hakknda yaynlar da nemli yer tutmaktadr. Trkeden Yaar Kemal ve Orhan Pamuk gibi edebiyatlarn kitaplar da evrilmektedir. Trkiye hakknda olumsuz yaynlar da bulunmaktadr. zellikle 1990larn sonunda Trkiyenin srail ile yaknlamas srecini kendi lehine kullanmak isteyen PKK ve sempatizanlar tarafndan kitaplar yaynlanmtr. Belli oranda bu yaynlar srmektedir. Bunlar, Trkiyedeki Krtlerin ezildii, haklarn alamad ve zgrlk mcadelesi verdii tezlerini dile getiren yaynlardr. Son dnemde deimeye balamasna ramen srailin Krtleri ve Araplar Trkiye ile birlikte ezmeye alt propagandasn yapmaktadrlar. Trkiye hakknda olumsuz tutum taknan ok sayda kitap da Ermeni sorunu hakknda yaynlanmtr. 1900larn bandan beri Msrda rgtlenen Ermeni diasporas ok azalmasna ramen faaliyetleri, yaynlar ve propagandalarn srdrmektedirler. Yaynlar genel olarak Osmanl dnemiyle ilgili olmakla birlikte gnmz Trkiyesine de kart Ermenistann genel politikalaryla paralel yaynlardr. Bu amala Ermenice kan Ariv Gazetesi bedava haftalk Arapa ek dergi vermektedir. Ayrca, Kahire niversitesinde kurulan Ermeni Aratrmalar Enstits de bu yaynlara yeni malzemeler retmektedir.
102
Mart 2011
SONU NERLER
SONU Aratrmamz hem akademik bilgi birikimine hem de politika retme ve uygulamaya ynelik bir almadr. Aratrma srerken bile konunun nemini artran farkl gelime olmutur: Mavi Marmara Olay, TRT El-Arabiyyenin yayna balamas ve Kahirede Yunus Emre Trk Kltr Merkezinin almas. Bunlardan ikisi genel Araplara ynelik iken dieri daha ok Msrllara hitap etmektedir ve tm Msr yakndan ilgilendirmektedir. Bu olay blgede Trkiyeye ynelik artan ilginin bir sonucudur ve Trkiye imajn deitirebilecek faktrlerdir. Bu gelime Trkiyenin blgede artan sosyo-kltrel ve siyas varln ifade eden faktrlerdir. Aratrmaya balarken birinci hipotezimiz Msrda Trkiyeye dair grlerin eitli ve bir o kadar birbiriyle elikili olduuydu. Aratrma sonucu itibariyle bu eitlilii destekleyen bulgular ortaya karmtr. Siyas olarak hkmet yanls kiiler ile muhaliflerin Trkiyeye baklar birbirinden ciddi farkllk gstermitir. Kltrel olarak da slamclar, liberaller ve sosyalistler arasnda Trkiyeye ynelik farkl alglamalar ve vurgular grlmtr. Ancak, Trkiye ile ilgili gr ve yorumlar ngrmzden daha olumlu kmtr. zellikle Mavi Marmara Olay, slamclarn ve milliyetilerin Trkiye Batnn piyonu sylemini deitirirken, Trkiyenin Filistin sorunu konusunda olduu gibi slam ve Arap dnyalar ile ilikilerinde samimi olduu grnn arlk kazanmasna yol amtr. kinci hipotezimiz, farkl tarihsel tecrbelerden hareketle Trkiyenin Msra model olma imknnn fazla yksek olmad zerineydi. Ancak, son yzylda iki lkenin yaadklar siyas, ekonomik ve kltrel tecrbeler farkl olsa da demokratik yolla baa geen slam kkenli ve eilimli bir parti olarak grlen AK Parti, gl slam hareketlere sahip blgede oka tartlmtr. Ancak, Trkiyenin Msr iin model oluturma potansiyeli tahminimizden daha fazla tartlm ve bu gr ounlukla benimsenmitir. Msrdaki slam hareketler AK Partinin demokrasi vurgusunu model alrken sol ve laik hareketler ise AK Partinin ekonomik kalknma, insan haklar ve demokratikleme ynnde yaptklar reformlar model olarak dile getirmilerdir. Aratrmada Trkiyenin algsnn incelenmesi yannda, birok faktrn de bu alglamay etkiledii tespit edilmitir. Bunlarn banda Trkiyenin ekonomik ve sosyal gelimesi yakndan takip edildii
104
Mart 2011
iin Trkiyede olanlar Arap medyasna yansd lde lkenin imajn etkilemektedir. Ayrca, sosyo-kltrel rnler de Trkiye imajn etkilemektedir. Trkiyenin demokrasisi, slam-demokrasi sentezi ve ekonomik kalknmas bu imajn belirlenmesinde ok belirleyicidir. Trk dizileri de ierden darya bir ayna ya da pencere grevi stlenerek, doal gzellik ve gelimilik unsurlaryla genelde Arap toplumlarnda ve zelde Msrda ciddi bir Trkiye b/ilgisini artrmaktadr. Trkeden Arapaya evrilen kitaplar da paralel bir ilev stlenmektedir. Yine Msrda ve Arap dnyasnda Trkiye zerine yaynlanan kitaplar ve yazlan akademik tezler de bu algy etkilerken Trkiye uzmanlar ve almalar daha sonraki alglamalar ekillendirmektedir. Trkiye hakknda hem kitap ve hem tez almalarnn son yllarda artmas Trkiyeye ynelik ilginin artna da iaret etmektedir. Ayrca, Trkiyenin blgeye ynelik balatt TRT El-Arabiyye ve Yunus Emre Kltr Merkezleri uzun vadede Trkiye algsn da derinden etkileyecektir. Ders kitaplarnda, Osmanl ile ilgili Mehmet Ali Paa dnemi ve ncesi arasnda net bir ayrm yaplmaktadr. Mehmet Ali Paa ncesi dnem genelde olumsuz ve sonras ise genelde olumlu olarak yanstlmaktadr. Dakukiin belirtiine gre Osmanlya bakta Kuzey Afrika ile Dou Araplar okul kitaplar arasnda nemli bir fark vardr. lk grup nceleri Portekiz, spanyol ve Hollandal saldrlarna maruz kald ve daha sonra smr yaad iin Osmanlya baklar daha olumludur. Osmanlnn onlar Bat saldrlarndan koruduunu ve igali geciktirdiini sylemektedirler. Ancak, Dou Araplar Bat tehdidini ve igalini dorudan yaamadklar iin Osmanlya daha olumsuz bir bak sergilemektedirler. Bu algda I. Dnya Sava sonrasna kadar Osmanl ynetiminde olan bu blgede, TC ynetiminin baskc uygulamalar ve Trkletirme politikalarnn, sonraki Arap milliyetiliinin ve Baas rejimlerin de etkisi vardr. Msr ders kitaplar daha ok Dou Araplarnn tutumuna benzemektedir. Hatta Msr ders kitaplar Ortadou tarihi anlatlrken Trk Milli Mcadelesini ve akabinde kurulan Trkiye Cumhuriyetini pek gndeme almamtr. Aratrmamzn nemli bir blmn Msr medyasndaki Trkiye imaj oluturmutur. nk medya organlar bir yandan aydn ve akademisyenlerin grlerini yanstrken, dier taraftan byk kitlelere hitap ederek halkn algsn da ekillendirebilmektedir. AK Parti rneinde Trk deneyimindeki dnm olumlu olduu kadar artc
105
Mart 2011
da bulunmaktadr. RPnin 28 ubat srecinde hkmetten uzaklatrlmas ve kapatlmasndan sonra AK Partinin baarsnn Ortadouda pek kimseye srpriz geldii anlalmaktadr. Demokrasi vurgusu, ekonomik reformlar ile genel ve yerel seimlerde arka arkaya gelen baarlar olduka ilgin karlanmtr. AK Partinin Bat ile ilikilerde teslimiyeti ve atmac tutumlar arasndan denge kurabilmesi ayrca nemsenmitir. Hkmet yanls snrl saydaki baz yazarlar dnda Trkiyenin Ortadou lkeleri ile yaknlamas zellikle sempati toplam ve kabul grmtr. D politikada Trkiyenin Filistin sorunu verdii destek, Msrllar kadar btn Araplarn gnln kazanmaya yeten bir faktrdr. Filistin sorunu Arap dnyasnn haliyle Msr halknn da temel meselesi olmaya devam ettiinden Davos ve Mavi Marmara Olay sonrasnda Trkiyeye byk bir ilgi ve takdir ynelmitir. srail ile ilikilerin srmesi hl tereddtlere yol amakla birlikte eskisi kadar olumsuz bir faktr olarak grlmemektedir. ABD ile ilikileri de tepki dozu daha az olsa da bu erevede anlalmaktadr. AB ile ilikilerinde olumsuz tepkiye rastlanmamaktadr. Trkiyenin ABye girmesi fazla olas grlmese de AB ile iyi ilikilerin srdrmesi istenmektedir. Trkiyenin AB yelii konusunda fazla umutlu olunmasa bile, slamclarn bile Trkiyenin yeliine kar kmamalar olduka artcdr. Hatay meselesi ve Kuzey Irak operasyonlar genelde Arap dnyasnda zelde Msrda Trkiye algsn eskiden olumsuz etkilemekteyken Trkiyenin Suriye ile ilikilerini gelitirmesi sonucunda gndemden dmtr. Trkiyenin Irakn toprak btnln savunmas, PKKya kar Kuzey Iraktaki asker mdahaleleri olumsuz alg unsuru olmaktan karmtr. Trkiyenin blgedeki etkinlii imparatorluk hevesi eklinde alglanmamaktadr.267 Aratrmada Trkiyenin model olmas fikri genel bir tema olarak karmza kmtr. Demokratik yntemlere mcadele, ekonomik reformlar, din-devlet ve sivil-asker ilikileri ile demokratikleme gibi birok alanda Trkiyenin model olabilecei tartlmtr. zellikle slamc hareketlerin kendini dntrmesi konusunda AK Partinin slamc sylemden demokratik syleme dnm, Bat ile daha dengeli ilikiler kurulmas konusunda model alnmas tartlmtr. Msrl
267
Mart 2011
Azmi Bishara, The Arabs and Turkey
106
muhalif hareketlerinin Trkiyeyi alglamas daha ok rejimin muhalif hareketleri kabullenmesi ve demokratik srecin ilemesi asndan tartlmaktadr. Baz grler muhalefet partilerinin AK Parti gibi kendilerini deitirmesi gerektiini dile getirirken bazlar da siyasal sistemin demokratik alma gitmesi gereini vurgulamaktadrlar. Ayrca, srail ile ilikiler konusunda Trkiyenin rann atmac tavr ile dier birok Arap lkesinin teslimiyeti tutumu arasnda dengeli ve etkili bir yol benimsemesinin model alnmas tartlmtr. Aratrmamz, Msr temel alsa bile Msr ile snrl deildir. Hem Arap lkeleri arasndaki standart yaz dilinin snrlar amas, hem de bir lke yazarnn dier lke gazetesinde yorumlar yazyor olmas ve El-Cezire ve El-ark El-Evsat gibi btn Araplara hitap eden yayn organlarnn bulunmas, yalnzca Msrl gr yanstmay imkansz klmaktadr. nternet ve lkeler aras datm sayesinde Msrda yaynlanan bir yaz dier blgelerden ok rahat okunabildii gibi, baka lke yaynlar da ayn ekilde Msrda izlenebilmektedir. Ayrca, petrol lkesi olanlarla olmayanlar arasndaki zenginlik fark dnda Arap lkelerinde benzer sosyal dinamikler ve benzer sorunlar yaanmaktadr. Dolaysyla, almamz Msr temel alm olmasna ramen nemli lde blgeyi de yanstt kabul edilebilir. Daha ok st ve st-orta snf Msrllarn oluturduu KA rencileri arasnda yaptmz aratrmada Trkiyeye bak ve Trkiye imaj olumlu olmakla birlikte ok belirgin deildir. Bu okulun ve sosyal snfn daha ok Batl yaam tarzyla aklanabilir. Genel olarak internette ve zel olarak sosyal paylam sitelerinde genler arasnda nemli oranda Trkiye hayranl grlmektedir. Arap lkelerinde ok popler olan Trk dizileri ve AK Parti hkmeti bunda etkili olmutur. zellikle Trkiyenin ekonomik kalknmas, demokratiklemesi ve d politikada Araplar iin onur krc Filistin sorununa destek vermesi vurgulanmaktadr. Mslman ve modern bir blge lkesi olarak grlen Trkiye, Arap lkelerindeki umutsuzlua kar genlere umut alamtr. Orta snf ve entelektel grler, Trkiye konusunda detayl bilgiye sahip olmaktan uzak olsa bile, daha olumludur. Orta snf Msrllar zellikle Trk-Arap ilikilerinin ekonomik, kltrel ve siyas alanlarda gelitirilmesini ok net bir biimde desteklemektedirler. AB yelii, srail ve Amerika ile ilikiler konusunda tereddtler ortaya kmaktadr.
Mart 2011

107
Ancak, Trkiyenin Ortadou ile ilikiler gelitirmesi istenirken Bat ile ilikilerini kesmesi beklenmemektedir. Akademik almalarda da Trkiyeye ilginin artt anlalmaktadr. Kitap ve tezler Trkiyede demokrasi, din-siyaset ve sivil-asker ilikilerinin dikkatle izlendii anlalmaktadr.
NERLER Trkiyenin Meselelerini Arap Dnyasnda Anlatacak Uzmanlar ve Birimler: Trkiye uzun sre Arap dnyasndan siyas ve akademik olarak uzak durduu iin bu blge ile dorudan diyalog kuracak ve onlarn dillerini konuan uzmanlardan yoksundur. Yerel medyasnn veya btn Araplara hitap eden (El-Cezire ve El-Arabiyye gibi) kanallarn kaplar ak olmasna ramen bu imkanlar kullanacak bilimadam ve uzman kadrosu yok saylr. u ana kadar bu ilev, yerel Arap uzmanlar tarafndan yerine getirilmektedir. Trkiyeyi ilgilendiren konular kendi uzmanlar azndan anlatacak kadronun oluturulmas ok yararl olacaktr. Ayrca, Trkiyeden Arap dnyasna ve dorudan kaliteli bilgi akn salayacak birimlerin kurulmas gerekmektedir. Dileri Bakanl, niversiteler ve think-tankler bnyesinde Arapa analiz, rapor ve haberler sunulmaldr.
Mart 2011
niversitelerin Ortadou Kontenjanlarn Artrmas: Trk niversiteleri yurtdndan rencilere yeterince ak deildir. Trkiyeye ilgi ok yksek iken yeni dnemde niversitelerin Ortadoudan ve Msrdan gelecek rencilere daha fazla kontenjan ayrmas ok yararl olacaktr. Buralarda yetien genler Trkiyenin fahr elileri olacaklar ve daha sonraki Trkiye alglarna ve ilikilere olumlu katk yapacaklardr. Trkiyenin ilgili olduu blge artlarn ve sorunlarn daha iyi anlamas iin fazla Ortadoulu akademisyen ve aratrmacnn Trk niversitelerine alnmas yararl olacaktr. Msrda TKA ubesinin Almas: Trk birlii ve Kalknma daresi Bakanl (TKA) Orta Asya ve Balkanlardaki desteini ube aarak Msrda da gstermelidir. Yoksulluk eken Msrda ibirlii, kalknma ve yoksullukla mcadele alannda yaplacak faaliyrtler Trkiyenin imajn olumlu ynde etkileyecektir. Mbarek dneminde TKA faaliyetleri iin uygun bir ortam bulunmasa da artk durum deimitir.
108
Msrda Trkoloji ve Trkenin Desteklenmesi: Msrdaki baz niversitelerde Trkoloji blm vardr ve birok niversitede Trke retilmektedir ama bu retim yetersizdir. Bu niversitelerdeki Trke retiminin uzmanlarla ve burslarla desteklenmesi ve Trkoloji blmlerine akademisyen ve kaynak destei gereklidir. nde gelen bir Msr niversitesinde (Kahire niversitesi veya KA gibi) Trkiye Aratrma Merkezi Kurulmaldr. nyarglarn Kaldrlmas: Her yerde olabilecei gibi Msrda da Trkiye tarihi, kltr ve siyaseti hakknda nyarglar ve yanl kanaatler bulunmaktadr. Msrdaki ders kitaplarnda Osmanl ve Trkiye hakknda olumsuz alglamalarn tespit edilmesi ve dzeltilmesi iin bir ortak akademik komisyon oluturulmaldr. Kltrel Deiim Programlar: Msr ve Trk toplumlarnn birbirini daha yakndan tanmas iin kltrel deiimin programlar planlanmaldr. Bu paralelde iki tarafn kir nderleriyle sosyal ve kltrel alanda iliki kurulmas gerekmektedir. Trkiye son zamanlara kadar Ortadoudaki faaliyetlerini ve ilikilerini siyas ve ekonomik alanla snrl tutmutur. Bundan sonra iki lke aydnlarn, dnrlerini ve sanatlarn bir araya getirecek kltrel etkileim programlar yaplmaldr.
Mart 2011
Kaliteli Trk Dizilerinin Teviki: Trk dizileri hi ngrlmedii ekilde Arap dnyasndaki Trkiye algsn etkilemektedir. arpk veya eksik alglamalarn nne geilmesi iin blgenin kltrel ve ahlk kodlarna duyarl biimde dizi senaryolarnn hazrlanmas tevik edilmeli ya da en azndan bu paraleldeki dizilerin Arap izleyiciye ulamasna yardmc olunmaldr. El-Ezher niversitesinin Desteklenmesi: Msrda nemli din ve siyas otorite olan El-Ezher niversite din eitim yannda dier faklteleri ve blmleriyle de bilinmektedir. Bu otoritenin sempatisinin kazanlmas yararl olacandan, niversiteye bina veya tefriat destei yaplabilecei gibi, bu niversitedeki Trkoloji blmne dorudan maddi ve ayn destek de salanabilir.

109
KAYNAKLAR
Abdlcebbar, Falih. Trkiye el-Sultaniye, Trkiye el-Almaniyye, Trkiye elslamiyye. 8 Haziran 2010. http://www.iraqiwriters.com/inp/view.asp?ID=2342. Abdlfettah, Mutezbillah. Dave lil-hvan: Hel min Hallin li Mkilet el-hvan. uruk Gazetesi. 8 Mart 2009. http://www.shorouknews.com/Columns/column. aspx?id=12766. Abu Jafar, Abdullah al-Abid. 2009. Al-Musalsalat al-Mudablaja: Athaar Tarbawiyya wa Thaqayya Aljazeera.Net September 8, 2008. http://www.aljazeera.net/NR/ exeres/F2D7E182-CA9E-4CA1-8944-B6CA19881813.htm. Abu Mala, Saeed. Islamonline. http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Articl eA_C&cid=1213871422165&pagename=Zone-Arabic-ArtCultureyzde 2FACALayout. Ahbar el-Alem. 10 Mart 2010. http://www.akhbaralaalam.net/news_detail.php?id=35471. Akhbar Suriya. July 22, 2008. http://syriantime.com/realization/2407.html?print. Al-Abadila, Ameena. Al-Musalsalaat al-Mudablaja: Humy min Naw Aakhar Tuseeba fee Maqtal Doona An Nudrik. Al-Sabaah. May 30, 2008. http://www.alsbah. net/mynews/modules.php?name=News&le=print&sid=20885. Al-Ajly, Muntaha Sultan & Kamaal. Mafool al-Sehr al-Turky Yasry l-Bayt alArabi. Sebtember. August 7, 2008. http://www.26sep.net/newsweekprint. php?lng=arabic&sid=40504. Al-Akhbar. July 15, 2009. http://www.al-akhbar.com/ar/node/147249/print. Al-Attar, Saud Abdulaziz. 2008. Drama Turkiyya Bi-Lahja Shamiyya Al-Nahaar. August 21. http://www.annaharkw.com/annahar/Article.aspx?id=90419. Mart 2011 Al-Awsat August 8, 2009. http://www.awsatnews.net/?p=8142. Al-Bayyina March 2, 2009. http://www.al-bayyna.com/modules.php?name=News&f ile=print&sid=23682 Al-Ittihad. August 17, 2009. http://www.alitthad.com/paper.php?name=News&le= print&sid=60072. Al-Jazeera. 23 Nisan 2005. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/20589211-846040E7-9A5A-68BC9F2F002A.htm. Al-Jazeera. Agust 13, 2008. http://www.aljazeera.net/channel/archive/archive?ArchiveId=1102663. Al-Kafari, Abdullah. Hel Ymkinu stinsah el-Nemuzec el-Trki. El-Riyad. 03 Eylk 2007. http://www.alriyadh.com/2007/09/03/article277068.html. All for Syria. http://all4syria.info/content/view/25734/73. Al-Madaa. 2008. August 5. http://www.almadapaper.com/paper.php?source=akbar& mlf=copy&sid=47875. Al-Madaa. http://almadapaper.net/paper.php?source=akbar&mlf=interpage&sid=58813. Al-Mutairy, Abdullah. Al-Musalsalat al-Turkiyya: Madha Lamasat Ladayna. July 30, 2008. http://www.alwatan.com.sa/news/WriterPrinting. asp?issueno=2861&id=6758.
110
al-Qasem, Yousef ben Ahmed. Tajeer al-Thaqaafa al-Turkiyya al-Muntahiyya bilTamleek. Saudiyyon, August 18, 2008. http://www.saudiyoon.com/print.php?act ion=print&m=articlesm&id=604. Al-Qumaa.Net 6 Haziran 2010. http://alqumaa.net/vb/showthread.php?p=1233952. Al-Raaya. 2008. July 11. http://www.raya.com/site/topics/printArticle.asp?cu_ no=2&item_no=362724&version=1&template_id=131&parent_id=1. Al-Sabaah. April 19, 2009. http://www.alsabaah.com/paper.php?source=akbar&mlf= copy&sid=81228. Al-Sharq al-Awsat 4 ubat 2004. Al-Sharq Al-Awsat. 2008. 16 Austos. Al-Siyas. September 11, 2008. http://www.alssiyas.com/?browser=view&EgyxpID=9713. Al-ark Al-Awsat. 23 Nisan 2010. http://www.aawsat.com/details.asp?section=5&arti cle=566503&issueno=11469. Al-Tarrah, Ali Ahmed. Al-NamuzaJ al-Turki al-slami Hvel-Mahrec liMerhala Cedidi. El-Watan 12 Haziran 2010. http://www.alwatan.com.kw/ArticleDetails. aspx?Id=35632&WriterId=40. Al-Trablusi, Hasan. Teaduliyye el-ark vel-Garb s-Siyaset el-Turkiyye Beyne Selim el-Evvel ve Erdogan. Sebil Online. 13 Mart 2010. http://www.assabilonline. net/index.php?option=com_content&task=view&id=6645&Itemid=55. Altunk, Meliha. 2010. Turkey: Arab Perspectives. Istanbul: TESEV Publications. Al-Zahiri, Hani. Al-Ghazw al-Kurawi al-Turky. Al-Iqtisadiyya. November 9, 2008. http://www.aleqt.com/2008/11/09/article_14292.print. Al-Zayn, Awaatif. Al-Qabas. Tatreek Badal al-Tareeb. May 24, 2008. http://www. alqabas.com.kw/Final/NewspaperWebsite/NewspaperBackOfce/ArticlesPictures/24-5-2008/. Amonnews.Net July 27, 2009. http://www.ammonnews.net/article.aspx?articleNO=42469. Aroub. http://aroub.blogspot.com/2010/06/blog-post_888.html Atwan, Abdulbari. El-Kuds el_Arabi. 15 Haziran 2010. http://test.alquds.co.uk/ print/06/06-14/qds01.pdf. Avaz, Salih. Trkiye em ran Eyyhma Akrab leyna? Dnya el-Vatan 10 Haziran 2010. http://pulpit.alwatanvoice.com/content-200937.html. Awalim.Com. August 15, 2008. http://gumus.3walim.com/category/yzde d8yzde a3yzde d8yzde aeyzde d8yzde a8yzde d8yzde a7yzde d8yzde b1-yzde d9yzde 86yzde d9yzde 88yzde d8yzde b1/ Badr, Badr Muhammad. 2009. Nuqqaad: Drama Dhaeefa Akhazhat al-Mushahid alMasry Kharija Waqiehi al-Mulim Aljazeera.Net. http://www.aawsat.com/print. asp?did=486748&issueno=10882. Baril, Tas. Al-Atraq Yataallamoona al-Arabiyya Maa Tazaayud Aadaad al-Suyyaah al-Arab. Al-Watan. August 27, 2009. http://www.al-watan.com/print_2008. asp?p_name=view1&news_num=1&tdate=20090827. Bayumi, Zekeriya Sleyman. 1989. Mevkfu Msr min Mtegayyirat Trkiye. Kahire: Darl Kitab El-Jamii.
111
Mart 2011
112
Bishara, Azmi. The Arabs and Turkey. Al-Ahram Weekly 10 Haziran 2010. http:// weekly.ahram.org.eg/2010/1006/op11.htm. Casim, Ahmed. Hel Yestedu el-slamiyyun minel-Tecrbet el-Trkiyye. 4Hahda. com. 14 Temmuz 2010. http://www.4nahda.com/node/54. Dakuki, brahim. Surat al-Atrak Ladal-Arab. Beyrut: Merkez Dirst al-Wahdah alArabiyye, 2001. Ebu Kerum, Baha. Devaf Arabiye Muhtelife Verae htidan el-Nemuzec el-Trki. http://international.daralhayat.com/internationalarticle/152981. Egyt Radio-TV. http://www.us.sis.gov.eg/Ar/EgyptOnline/Miscellaneous/000001/0207000000000000000530.htm. Ektob.Com. August 27, 2008. http://azizsa.ektob.com/97305.html. El-Ankebut 24 Mays 2010. http://www.alankabout.com/ Elaph. http://nahry.elaphblog.com/Posts.aspx?U=698&A=11527. El-Atra, Yasir. El-Nemuzec el-Trki vel-srateciyye el-Diyaiyye (Trk Modeli ve Savunma Stratejisi). El-Liva Gazetesi. 14 Haz. 2010. http://www.aliwaa.com/default.aspx?NewsID=184006. El-Azm, Sadk Celal. El-Devlet el-Almaniyye vel-Mesele el-Diniyye: Turkiye Namuzajan. 23 Mays 2010. http://www.alawan.org/.-html El-Beled. 6 Haziran 2010. http://www.albaladonline.com/html/story.php?sid=107467. El-Cndi, Eymen. El-Fark Beyn el-Islamiyyin el-Msriyyeen vel-Etrak. 27 Aralk 2009. http://ensan.us/?p=439 El-Dstur. 21 Ocak 2010. http://dostor.org/politics/middle-east/10/january/20/3634. El-Dstur. 23 Eyll 2010. http://dostor.org/politics/egypt/10/september/22/29558. El-Arabiye. 17 Ekim 2010. http://www.alarabiya.net/articles/2010/09/19/119715. html. El-Ensari, Abdlhamid. Trkiye el-Cedide. Lineksibha (Yeni Trkiyeyi Kazanalm). El-ttihad Gazetesi. 10 Haziran 2010. http://www.alittihad.ae/wajhatdetails. php?id=53006. El-Ezmine. 23 Mays 2010. http://www.alazmenah.com/?page=show_det&id=6500. El-Fikr el-Arabi. http://alkralarabi.net/vb/showthread.php?p=50011. El-Frcani, Muhammed erif, El-Tecdid. 11 Nisan 2008. http://ettajdid.org/spip. php?article147&artsuite=1&debut_articles_rubrique=15. El-Gad Gazetesi. 23 Austos 2009. El-Gad. 18 Mays 2010. http://www.alghad.com/?news=505812. El-Hamid, Tark, Trkiye! Hazihi Kaimet el-Talebat. El-ark el-Evsat. 13 Haziran 2010. http://www.aawsat.com/leader.asp?section=3&article=573652&issue no=11520. El-Hava. http://www.alhwash.org/mag/modules.php?name=News&le=article&s id=3645. El-Haya Gazetesi. 6 Haziran 2010. http://international.daralhayat.com/internationalarticle/149322. El-Irak lil-Cemi. 4 Haziran 2010. http://www.iraq4allnews.dk/news/10917-2010-0604-02-56-27.html.
Mart 2011
El-Kavsi, Atiyye, Asm el-Desuki, Abdulaziz Nevar, Prens Ahmed Rdvan, Abdurrahman Yusuf, El-Kutb Ali Hilal, 2005-2006. El-Hadarat el-slamiyye ve Tarih el-Arab el-Hadis. Kahire: Merkez Tatvir el-Menahic vel-Mevad el-Talimiyye. El-Kuds el_Arabi. 5 Kasm 2008. http://www.alquds.co.uk/data/2008/11/11-07/04qpt82.htm. El-Msri El-Yevm. 30 Mays 2009. http://www.almasry-alyoum.com/article2.aspx?ArticleID=212950. El-Msri el-Yeym. 21 Ekim 2009. http://www.almasry-alyoum.com/printerfriendly. aspx?ArticleID=230205. El-Muhtasar. 2 ubat 2010. http://www.almokhtsar.com/news.php?action=show&id=124364. El-Mstakbel. 21 ubat 2010. http://www.almustaqbal.com/Nawafez.aspx?pageid=59099. El-Nehri, Nezar. http://nahry.elaphblog.com/Posts.aspx?U=698&A=11527. El-Nesic. 5 Haziran 2010. http://news.naseej.com/Detail.asp?InSectionID=2235&In NewsItemID=356627. El-Rantavi,Urayb. Trkiye z Tansr Drusuha lil-Mutedilin vel-Mukavimin. ElDstur. 6 Haziran 2010. http://www.addustour.com/ViewTopic.aspx?ac=\OpinionAndNotes\2010\06\OpinionAndNotes_issue969_day06_id242060.htm. El-Rey. 14 Kasm 2009. http://www.alraimedia.com/Alrai/Article.aspx?id=166389. El-Ruye. 13 Nisan 2010. http://www.arrouiah.com/node/270143 El-Sadi, Burhan. El-Dem el-sraili Mukaddes ve Dima el-Alem Rahisa. El-Watan 3 Haziran 2010. El-uaybi, sa. Maza Vusi Erdogan. El-Gad 6 Hazran 2010. http://www.alghad.com/index.php?article=17657. El-Wasat. 23 Mays 2008. http://www.alwasatnews.com/2086/news/read/296135/1. html. El-Wasat. 30 Kasm 2009. El-Wasat. 5 ubat 2010. http://www.el-wasat.com/portal/News-55575707.html. El-Yevm el-Sabi. 15 Eyll 2010. http://www.youm7.com/News.asp?NewsID=214506. El-Zeatira, Yasir. An el-slamiyyun wa Lawsat al-Tecrbe el-Trkiyye. El-Cezire. 15 ubat 2010. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/3A234A68-DDB0-48709624-367D0B046C5D.htm. El-Zeatira, Yasir. El-Mukarane el-Hate Beynel-Tecrbe el-Trkiye vel-Arabiye lDemokratiye. 10 Mart 2004. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/2AC52F3DCCD6-44B4-B773-9306ACF760CE.htm. El-Zeyat.Org. 13 Ocak 2010. http://www.elzayat.org/show_conv_83.htm. El-Zeyyat, Muntasr. Fethullah Glen.. Ezabir el-Din vel-Mal vel-Siyase Kraatn Fit-Tecrbe el-Trkiye. El-Msriyyun. 22 Aralk 2009. Facebook. http://www.facebook.com/group.php?gid=115683245036 Facebook. http://www.facebook.com/group.php?gid=47118253518 Facebook. http://www.facebook.com/group.php?gid=62287311008 Fazlolu, kran. 2006. Arap Romannda Trkler.stanbul: Kre Yaynlar.
113
Mart 2011
114
Hasan, Ahmed El-Seyyid. El-hvan el-Mslimun Edau Fursat el-Tahavvul ila Hizb Siyas. 2 ubat 2010. http://www.alqabas-kw.com/Article. aspx?id=563768&date=27122008. Hayr, Fatma. El-Yevm el_Sabi. Trkiye ve el-Racl el-Mariz el-Msri (Trkiye ve Hasta Adam Msr) 10 Haziran 2010. http://www.youm7.com/News. asp?NewsID=238929. Hemerijck, A.C.(CB). European Union, Turkey and Islam. Amsterdam, , NLD: Amsterdam University Press, 2004. http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/ Doc?id=10077295. Ihvan Online. http://news.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5166&SecID=390 Ihvan Online. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=17554&SecID=341 Ihvan Online. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5209&SecID=476 Ihvan Online. http://www.ikhwanonline.com/Article.asp?ArtID=5345&SecID=342. Islam Fiqh. http://www.islamfeqh.com/News/NewsItem.aspx?NewsItemID=3021 Islam Online. http://mdarik.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleA_C&cid=12560339034 11&pagename=Zone-Arabic-MDarikyzde 2FMDALayout#ixzz0r7OI3iOM. Islamonline.Com. http://www.islamway.com/?iw_s=outdoor&iw_a=print_articles&article_ id=4331. hsanolu, Ekmeleddin. 1986. Kraat Li-Tarihi el-Devle el-Osmaniye ve Alakatha bil-Alem el-Arabi min Hilal Ktb el-Tarih el-Medresiyye el-Mukarrara Msr Beyne Amey 1912 1980 m. (Msrda Ders Kitaplarnda Osmanl Devletinin Tarih Okumas ve Arap Alemiyle likisine Baknn ncelenmesi, 1912 1980), Studies on Turkish Arab Relations 1986 Annual. stanbul: Trk-Arap likileri Vakf, ss. 85-118. laf. 22 Mays 2008. http://www.elaph.com/ElaphWeb/AkhbarKhasa/2008/5/332823. htm. Kazim, Saba Muhsin. 2008. Al-Taseer al-Salby li-Awlama al-Musalsalaat alMudablaja. October 18, 2008. http://www.alnoor.se/article.asp?id=34156. Khayyat, Fawzy Abdulwahhab. 2009. Limaza Najahat al-Musalsalat al-Turkiyya? Al-Nadwa, 16 September. Kramer, Heinz. 2000. Changing Turkey : Challenges to Europe & the United States. Washington, DC, USA: Brookings Institution Press, http://site.ebrary.com/lib/ dumlupinar/Doc?id=10026293. Masravi. 15 Haziran 2010. http://www.masrawy.com/News/Egypt/Politics/2010/ june/16/sawers.aspx. Muhammed Ali el-Atasi. Ma Yuhcibuhu Anna el-Hicab el-Trki. El-Rey. 17 ubat 2008. http://www.arraee.com/modules.php?name=News&le=article&s id=25137. Naba News. 25 Nisan 2008. http://www.nabanews.net/2009/13769.html. Nevfel, Ahmed. Drus el-Tecrbe el-Trkiyye. Factjo.Com 10 Mart 2007. http:// www.factjo.com/AticleViewPage.aspx?id=1366 Nveyhz, Velid. El-Tecrbe el-Trkiye ve Muhavelat el-Cem Beyne el-Mte3arzat. 23 Mays 2008. http://www.alwasatnews.com/multimedia/OPN/296135.html.
Mart 2011
Pipes, Daniel, 2001. Turkeys Relations with the West and the Turkic Republics: The Rise and Fall of the Turkish Model, Middle East Quarterly, Vol.8, No.3; Larrabee, F. Stephan. Turkish Foreign Policy in an Age of Uncertainty. Santa Monica, CA, USA: Rand Corporation, The, 2002. p 101. http://site.ebrary.com/lib/ dumlupinar/Doc?id=10056167. Podeh, E. 2007. The Final Fall of the Ottoman Empire: Arab Discourse over Turkeys Accession to the European Union. Turkish Studies, 8(3), 317-328. Retrieved April 12, 2009. Rad, Hamza. Islamtoday.net. 26 Mays 2010. http://islamtoday.net/albasheer/artshow-14-133507.htm. Ravan, Ziya. Zaviye Uhra Mahalliye lin-Nazar l-Tecrbe el-Trkiye. Eluruk. 5 Temmuz 2010. Saba Net. November 21, 2008. http://netayman.jeeran.com/netayman34/archive/2008/11/731151.html. Said, Abdulmunim. 12 Nisan 2010. El-Nemuzec el-Sveydi. http://www.ndp.org. eg/ar/News/SimpleNewsDetails.aspx?NewsID=66390 . Said, Abdlmunim. El-Tefkir l-Tecrbet el-Trkiye Merra Uhra. El-ark ElAwsat. 19 Eyll 2007. http://www.aawsat.com/leader.asp?section=3&article=437 749&issueno=10522. Saidaonline. August 3, 2008. http://www.saidaonline.com/news.php?go=fullnews&newsid=20071. arab, Naci Sadk. Trkiye ve Mucibat el-Devr el-klimi. El-Vatan. 06 Haziran 2010. Tahir, Muhammed. Al-Musalsalaat al-Turkiyya: Al-Romanciyya al-Asriyya. Majalla al-Bahrain. Issue 2041, 2008. http://www.moci.gov.bh/ar/s,214/ s,218/s,253/2041/2/. Tamimi, Zaynab. 2009. Al-Musalsalaat al-Turkiyya Bayn al-Rafdh wa al-Qabool. AlMotamar March 5, http://www.inciraq.com/pages/view_paper.php?id=20093621. Tapnar, mer. 2003 An Uneven Fit? The Turkish Model and the Arab World. Brookings Institute, Us Policy Towards the Islamic World, Analysis Paper, No. 5, available at: http://www.brookings.edu/printme.wbs?page /fp/saban/analysis/ taspinar20030801.htm. Turam, Berna. Between Islam and the State : The Politics of Engagement. Palo Alto, CA, USA: Stanford University Press, 2006. p 151. http://site.ebrary.com/lib/dumlupinar/Doc?id=10180149. Ubeyd, Hanna. Trk Deneyiminde slami ve Modern Seenekler. Ahram 8 Eyll 2007. http://acpss.ahram.org.eg/Ahram/2001/1/1/ANAL814.HTM. Ved Gazetesi. 12 Haziran 2010. http://www.alwafd.org/details1.aspx?nid=53197. Vefd. 16 Haziran 2010. http://www.alwafd.org/details1.aspx?nid=59364. World Public Opinion. 2009. Country-by-Country Results (lke lke Sonular). http://www.worldpublicopinion.org/pipa/pdf/jul09/WPO_USObama_Jul09_countries.pdf.
115
Mart 2011
DZN
1 Mart Tezkeresi, 54 11 Eyll, 12, 13, 30, 53, 62, 92, 102
Mart 2011
Abbas, Hidiv, 49 Abdnnasr, 46 Abdnnasr, Cemal, 25, 26, 27, 45, 46, 77, 79 Adem-i Merkeziyet Cemiyeti, 50 Afganistan, 13, 63, 71 Ahmed El-Zweyl, 69 Ahram Stratejik Aratrmalar Merkezi, 60, 80 Altunk, Meliha, 29, 30, 34, 111 Amerika Birleik Devletleri, 13, 14, 25, 30, 36, 37, 53, 54, 56, 58, 62, 69, 76, 79, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 97, 102, 106 Arap Aklclar Dernei, 59 Arap Birlii, 48 Arap Kongresi, 50 Arap milliyetilii, 46, 47, 49, 50, 51, 79, 99, 105 Arap sa, 76 Arap solu, 59 Arap lkeleri, 28, 32, 35, 37, 42, 45, 51, 53, 72, 79, 95, 96, 99, 107 Aristokrasi, 46, 97 Atatrk, Mustafa Kemal, 36, 51, 76, 80, 96 Avusturya-Macaristan, 50 Ayn ems niversitesi, 42 Azmi Biara, 56, 65, 71
Bat ile ilikiler, 13, 14, 81, 106, 108 Bat Sahra, 63 Birleik Arap Emirlikleri, 63, 66 Byk Ortadou Projesi, 53, 75
Celal el-Azm, 59, 71, 76, 79 Cemaleddin Afgani, 26 Cezayir, 49, 51 Cumhuriyet dnemi, 35, 37, 51, 68, 101 erkez, 48 Cezayir, 11, 25 in, 36, 88, 89, 90, 91, 92, 93 Cumhuriyet dnemi, 30
116
Davos, 12, 30, 35, 37, 42, 54, 65, 94, 96, 102, 106 Demokrasi, 91, 92 Ders kitaplar, 42, 105
Eitim, 53, 70 El-Arabiyye, 41, 104, 105, 108 El-Baradai, Muhammed, 40 El-Ezher niversitesi, 12, 42, 64, 92, 109 El-Gad Partisi, 58, 65, 71, 77, 112, 113 Ensar el-slam, 59 Erbakan, Necmettin, 55, 72, 80 Erdoan, Recep Tayyip, 30, 54, 55, 69, 75, 94, 95 Ermeni, 14, 36, 37, 44, 102 Eymen Nur, 36 Ezan, 80
Facebook, 41, 94, 113 Fas, 49, 51, 74 Fehmi Hveydi, 57, 62 Filistin, 11, 12, 15, 26, 27, 35, 40, 44, 45, 59, 62, 65, 66, 76, 79, 94, 104, 106, 107 Fransa, 49
Gazze, 12, 27, 54, 64, 67, 94, 95 Gen Araplar Cemiyeti, 50 Glen Hareketi, 81 Gneydou Anadolu Projesi (GAP), 37 Gneydou sorunu, 14, 36, 37
Mart 2011
Hal, 46, 47 Hamas, 63, 65 Hicaz, 48, 51 Hikmet Sleyman, 50 Hilafet, 50, 71, 76 Hindistan, 51 Hizb-al-Tahrir, 59 Hsn Mbarek, 29, 40, 78

117
Ilml slam, 64 Irak, 41, 50, 51, 53, 58, 59, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 76, 79, 85, 86, 98, 101, 102, 106, 112 hsanolu, Ekmeleddin, 34, 45, 46, 114 ltizam, 47 mam-Hatip Liseleri, 71 ntah (Alm), 27 ngiltere, 49, 50, 51 Irak, 11, 12, 13, 14, 26, 27, 30 ran, 11, 13, 14, 26, 36, 55, 56, 57, 64, 65, 66, 68, 76, 77, 79, 89, 90, 91, 92, 93, 97, 99, 107, 111 slami Avukatlar Sendikas, 75 slami Hareketler Rehberi, 71 srail, 12, 13, 37, 41, 43, 45, 51, 56, 57, 58, 59, 62, 64, 65, 66, 67, 71, 76, 79, 93, 94, 95, 96, 97, 99, 101, 102, 106, 107 ttihat ve Terakki, 47, 50, 52
Mart 2011
Kahire niversitesi, 45, 102, 109 Kemalizm, 71, 76, 80 Kpti, 76 Kifaye, 15, 36, 58, 78 kimlik, 80 Kitaplar, 34, 100 Kral Faruk, 27 Kurtulu Sava, 51, 105 Kuzey Irak, 37, 106 Kreselleme, 41 Kresel Trkiyeye Destek Grubu, 94 Kurtulu Sava, 26 L Laiklik, 59, 80, 86, 94 Lbnan, 11, 12, 25, 44, 51, 56, 59, 63, 65, 68
Mahmut evket, 50 Malezya, 88 Mavi Marmara, 12, 18, 29, 30, 37, 42, 57, 63, 95, 96, 97, 102, 104, 106 Merutiyet, 26 Milli Gr Hareketi, 75 Mool, 46 Mustafa Kamil, 26, 49, 86
118
Napolyon, 46, 47, 48, 82 NATO, 59, 63, 98 Necip Sawiris, 69 Neo-Muhafazakarlar, 67 Noam Chomsky, 58
Obama, Barack, 30 Orta Asya, 24, 28, 53, 108 Ortadou ile ilikiler, 63, 108 Osmanl hallar, 99
Paris, 50 Portekiz, 46, 47, 51, 52, 105 Prens Sabahattin, 50 Putin, Viladimir, 30
R S
Refah Partisi, 72, 101 Rumlar, 37
Sedat, Enver, 77, 79 Selahaddin Trk Okulu, 43 Seleler, 59 Somali, 63 Sosyalizm, 98 Sudan, 63, 72 Suriye, 41, 44, 50, 51, 56, 63, 66, 67, 75, 79, 83, 85, 87, 95, 97, 101, 106 Suudi Arabistan, 56, 66, 81 Snnilik, 55, 56 am, 48 Sedat, Enver, 26, 27 erif Amr, 70 erif Hseyin, 51 ia, 13, 52, 66 Souk Sava Dnemi, 13 Sosyalizm, 25, 26 Sudan, 11, 17, 26 Snnilik, 13 Suriye, 11, 13, 14, 25 Suudi Arabistan, 13
119
Mart 2011
Taliban, 71 Tezler, 43 Trablusgarb, 49, 50 TRT, 43, 82, 104, 105 Tunus, 11, 12, 16, 25, 27, 41, 49, 51, 52, 74, 87 Trk-Arap likileri, 50 Trk-Arap mparatorluu, 50 Trk Bykelilii, 44 Trklk, 99 Trk d politikas, 40, 43, 77, 95, 102 Trk dizileri, 12, 27, 30, 37, 41, 82, 83, 84, 85, 86, 105, 107, 109 Trkiye-srail ilikileri, 37, 99 Trk Kltr Merkezi, 43, 104 Trk mallar, 36, 40, 67, 87, 88, 89 Trk-Msr ilikileri, 97 Trk-Msr adamlar Dernei (TMAD), 44 Trkoloji almalar, 42, 43, 109
V Y
Vasat Partisi, 57, 75
Yakup Kadri, 98 Yaar Kemal, 44, 102 Yemen, 11, 17, 25, 63 Yunus Emre Kltr Merkezi, 100 Mart 2011 120
etin Eme Bulvar Aa veler Mahallesi 4. Cadde 1330. Sokak No: 12 06460 ankaya / ANKARA Tel: 0 312 473 80 45 Faks: 0 312 473 80 46 E-Posta: sde@sde.org.tr
www.sde.org.tr

Misir Raporu Egypt Report

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Misir Raporu Egypt Report

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SDE RAPOR

Ortadouda Trkiye Algs:

Ankara / Mart / 2011

Ortadouda Trkiye Algs:

Editr Do. Dr. Murat emrek

SDE - STRATEJK DNCE ENSTTS

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

1970 1972 1973 1978

1981 1989 2003 2004 2005 2011

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI: MISIR RNE

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

Altunk, Turkey: Arab Perspecives.

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

hsanolu, 1986. Kraat Li-Tarihi el-Devle el-Osmaniye ss. 85-118.

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

Dakuki. Surat al-Atrak, s.264.

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

El-Dstur. 23 Eyll 2010. http://dostor.org/politics/egypt/10/september/22/29558. El-Arabiye. 17 Ekim 2010. http://www.alarabiya.net/articles/2010/09/19/119715.html.

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

ORTADOUDA TRKYE ALGISI

El-Rey. Ebu Kerum. Devaf Arabiye Muhtelife