You are on page 1of 19

ARITMA AMURLARININ GENEL ZELLKLER, LEME VE BERTARAF YNTEMLER

Prof.Dr. Aye FLBEL Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm Tnaztepe Yerlekesi, 35160 Buca-ZMR E-mail : ayse.filibeli@deu.edu.tr

I. ARITMA AMURLARININ GENEL ZELLKLER


1. GR Artma amurlar su ve atksu artma tesislerinin iletilmesi srasnda veya sonrasnda oluan bir yan rn olarak ortaya kmaktadr. amur bertaraf etme ilemleri artma tesisinin toplam yatrm masrafnn %20-30unu, iletim masrafnn ise %40-60n oluturmaktadr (http://www.bhrgroup.co.uk). Artlan atksuyun niteliine ve uygulanan artma ilemlerine bal olarak artma amurlarnn zellikleri deimektedir. Genel olarak artma amurlar, sv yada yar kat halde, kokulu, %0.25 ile %12 arasnda kat madde ieren atklardr. Atksu artma tesislerinde oluan amur, stabilizasyon ilemlerinden nce %50-70 C, % 6.5-7.3 H, %21-24 O, %15-18 N, %1-1.5 P ve %0-2.4 S iermektedir (www.lenntech.com). Artma amurlarnn nemli bir ksmnn su olmas nedeniyle kapladklar hacim olduka fazladr. zellikle biyolojik artma ileminden oluan artma amurlarnn organik madde ierii ok yksek olduu iin bu tip amurlar bozunma ve kokuma eilimindedir. Bu zelliklerinden dolay artma amurlarnn ilenmesi ve bertaraf edilmesi konusu mhendisler iin olduka problemli bir konudur. amurlar fiziksel yaplarna gre, mikrobiyolojik karakteri, besin maddesi (nutrient), su verme zellii ve metal ieriine gre deerlendirilmelidir. Evsel nitelikli atksularn artld artma tesislerinde oluan artma amurlarn zellikleri birbirine benzemekle beraber, endstriyel kaynakl artma amurlarnn zellikleri endstriyel sektr ve alt sektrler baznda byk farkllklar gstermektedir. Her endstri iin oluacak amurun zellikleri ayr ayr belirlenmelidir. 2. AMUR KAYNAKLARI Artlacak suyun zelliklerine bal olarak artma tesislerinde eitli artma kademelerinde (fiziksel artma, kimyasal artma, biyolojik artma, ileri artma, vb.) oluan amurun zellii birbirinden farkldr. Atksu artma tesislerinde farkl artma kademelerine rnekler ve amur kaynaklar ekil 1de verilmektedir.
1

ATIKSU ARITMA SSTEMLER ATIKSU

FZKSEL ARITMA LEMLER Izgara Kum Tutucu Ya Tutucu n keltim

BYOLOJK ARITMA Klasik Aktif amur Uzun Havalandrmal Aktif amur Oksidasyon Stabilizasyon

AMUR LEME VE BERTARAF YNTEMLER Younlatrma Susuzlatrma Stabilizasyon Nihai Bertaraf

KMYASAL ARITMA Koaglasyon Floklasyon Kimyasal keltim Flotasyon Ntralizasyon

LER ARITMA Dezenfeksiyon Aktif Karbon Membran Filtreler leri Oksidasyon yon Deitiriciler Adsorpsiyon ekil 1. Atksu Artma Tesislerinde Kullanlan lemlere Genel Bak n keltim havuzunda kelen amur, kendiliinden kebilecek kat maddeleri iermektedir. Ortalama olarak % 1-2 kat madde ieren olduka sulu ve kokulu amurlardr. Biyolojik artma amurlarnn zellikleri kullanlan biyolojik artma ilemine gre deiiklik gstermektedir. znebilir nitelikteki organik maddelerin oksidasyonu amacyla en yaygn kullanlan biyolojik artma ilemi aktif amur havuzudur. Aktif amur sistemi esas olarak havalandrma havuzu ve keltim havuzundan olumaktadr (ekil 2). Klasik bir aktif amur havuzunun yer ald evsel atksu artma tesisinin akm emas ve amur kaynaklar ise ekil 3de verilmektedir.
2

ekil 2. a. Bir Havalandrma Havuzundan Grnm b. Bir keltim Havuzundan Grnm (http://www.lenntech.com)

Ham Su

Kum Tutucu

n keltim

Havalandrma Havuzu
Geri Devir

Son keltim

Dearj

amur

amur

ekil 3. Klasik Aktif amur Havuzunun Yer Ald Artma Tesisi Akm emas ve amur Kaynaklar Aktif amurun iinde pek ok mikroorganizma yer almaktadr. En ok bulunan mikroorganizmalar bakterilerdir. ekil 4de aktif amur iinde bulunan baz bakteri trlerine rnekler grlmektedir. Bakteri haricinde protozoa da aktif amur iinde yer almaktadr. Protozoalar tek hcreli canllardr ve bakterileri yiyerek yaamaktadrlar. Aktif amurda ayrca nematot ve rotifer gibi ok hcreli canllar da bulunmaktadr (ekil 5).
3

Spirillum

Beggiatoa

Zoogloea

ekil 4. Aktif amur inde Bulunan Baz Bakteri Trleri

Paramecium Ciliate

Rotifer

Nematode

ekil 5. Aktif amur inde Bulunan Baz Mikroorganizma Trleri Kimyasal artma ilemi genel olarak koaglasyon, floklasyon ve kimyasal keltim havuzundan olumaktadr. Koaglasyon (phtlatrma)-floklasyon (yumaklatrma), su ortamndaki ok kk, askda halde bulunan ve yerekimi ile kmeyen paracklar olan kolloid paracklarn, tadklar elektriksel ykten dolay olumu, duraan hallerinin eitli yollarla bozularak birbirleriyle temas etmeleri sonucu, daha kolay kebilen byk kmeler (yumaklar) haline getirilmeleri olaydr (Duran ve Demirer; 1997). Kimyasal artma ilemleri sonucunda oluan artma amurlarnn zellikleri atksuyun zelliine ve kullanlan kimyasal maddelere bal olarak deimektedir. rnein; metal tuzlarnn kimyasal kelmesi sonucu oluan amurlar, genellikle koyu renklidir, hatta ok fazla miktarda demir ieriyorsa yzeyi krmzmtraktr. Kire amurlar gri-kahve rengidir. Kimyasal amurlarn kokusu olmakla birlikte n keltim amurlar kadar kt kokulu deildir (Filibeli; 1996). zellikle, ar metal ve biyolojik olarak paralanamayan toksik organik maddeleri ieren endstriyel atksular artmak amacyla kullanlan kimyasal artma nitelerinden kaynaklanan artma amurlar tehlikeli atk olarak ilem grmelidir (http://www.italocorotondo.it).
3.

AMUR KARAKTERZASYONUNDA NEML PARAMETRELER

amur parametreleri amur ileme ve bertaraf etme nitelerinin tasarm ve denetimi iin kullanlmaktadr. Bu parametreler, evre mhendislerine amurun organik madde ierii, kelebilme zellii, su verme zellii ve sl deeri hakknda bilgi vermektedir. Aada amur karakterizasyonunda kullanlan ana parametreler ksaca zetlenmektedir. a. zgl Arlk
4

Birim hacimdeki amur arlnn ayn hacimdeki suyun arlna oran eklinde tanmlanan zgl arlk, birok amur numunesi iin yaklak olarak 1.0dir. Baka bir ifadeyle amurun arl hemen hemen suyunkine yakndr. 1 L amur 1010 gram geliyorsa, zgl arl; S = 1010/1000=1.01 olarak ifade edilir (Filibeli; 1996). b. amur Kat Madde erii amurun kat madde ierii mg/L veya %Kat Madde (%KM) olarak ifade edilmektedir. amurdaki toplam kat madde mg/L olarak, Standart Metotlarda verilen prosedre gre belirlenir ve belli hacimdeki numunenin 103 Cde etvde buharlatrlmas neticesinde meydana gelen arlk kaybna gre hesaplanr (APHA, AWWA, WEF; 1992). Konsantre atklar iin mg/L olarak bulunan deer %KMye evrilemez. Bunun iin daras alnm buharlatrma kaplar iine belli miktarda numune alnr, ya amurla birlikte kab tartlr ve etvde buharlatktan sonra tekrar tartm yaplr. Aradaki fark giderilen nem miktardr ve kat madde %KM olarak hesaplanr. Arlk/arlk olarak ifade edilir (Filibeli; 1996). Kat madde ve su muhtevas arasndaki iliki aadaki gibidir: %Kat Madde = 100 - %Su Muhtevas amurun kat madde ierii olutuu artma kademesine gre deiim gstermektedir. rnein; n keltim havuzunda oluan amur genellikle % 3 5, aktif amur havuzunu takiben yer alan son keltim havuzunda oluan amur % 0.5 2, graviteli younlatrc k youn amur % 5 10 kat madde iermektedir. Tablo 1de eitli artma kademelerinde oluan artma amurlarnn tipik kat madde konsantrasyonlar verilmektedir (Metcalf&Eddy; 1991). Tablo 1. eitli Artma Kademelerinde Oluan Artma amurlarnn Tipik Kat Madde Konsantrasyonlar amur Tipi n keltim amuru Aktif amur Damlatmal Filtre Humusu n keltim amuru + Aktif amur Anaerobik rtlm amur Kat Madde Konsantrasyonu, % KM Aralk Tipik 4.0 - 10.0 5.0 0.8 2.5 1.3 1.0 3.0 1.5 0.5 1.5 5.0 10.0 0.8 8.0

Younlatrma ve su verme ilemleri uygulandktan sonra amur kat madde ierii uygulanan metotlara bal olarak %50ye kadar kabilmektedir. eitli susuzlatrma kademelerinden gemi artma amurlarna ait grntler ekil 6da verilmektedir.

ekil 6. a. Kurutma yatanda amur suyu szldkten sonra grnm b. Vakum kurutma sonras grnm c. amur keki c. Toplam Askda Kat Madde amurdaki toplam kat maddeler askda ve znm kat maddelerin toplamna eittir. Askda kat madde (TSS), numunenin filtrelenmesi ve zerinde askda kat maddelerin kald filtre kadnn 103 Cde etvde kurutulmas esasna bal olarak bulunur. Deney srasnda dk scaklk uyguland iin yanma reaksiyonu gereklemez, sadece su buharlar. znm kat madde ise, askda kat madde deneyinde numunenin filtrelenmesi sonucu filtrenin altna geen ksmda kat madde analizi yaplmas suretiyle hesaplanr. d. Uucu Askda Kat Madde Uucu askda kat madde (VSS), askda kat madde deneyi yapldktan sonra etvden kp tartlan filtre kadnn daha sonra 600 Cde frna konmas ve yaklmas esasna gre belirlenir. Frn sonras arlkla etv sonras arlk aras fark uucu askda kat madde deerini vermektedir. Uucu askda kat madde deeri, suyun ve amurun ierdii kat maddenin organik ksmn ifade ettii iin nemli bir parametredir. e. amur Hacim ndeksi amur hacim indeksi (SVI), amurun kelebilme zelliinin belirlenmesinde kullanlan ve belirlenmesi basit bir parametredir. SVI, bir gram kat maddenin 30 dakika kelme sonucunda igal ettii hacimdir ve ml/g olarak ifade edilmektedir. SVI 100den byk ise kelmesi zor olan bir amur olarak deerlendirilmektedir. SVI parametresini belirlemek amacyla ekil 7de verilen Imhoff Konisi dzenei kullanlmaktadr.

ekil 7. Imhoff Konisi Dzenei f. amurdaki Suyun Dalm amurdaki suyun hangi formda olduuna bal olarak su verme ilemlerinden hangisinin daha etkili olaca deimektedir. amurdaki suyu drt grup halinde incelemek mmkndr (Filibeli; 1996): Serbest Su: amur partikllerine bal olmayan ve graviteli kelme ile kolaylkla ayrlabilen sudur. Flok Suyu: amur floklar iinde hapsedilmi su olup, yumakla birlikte hareket eder. Mekanik su alma ilemleri ile giderilebilir. Kapiler Su: Partikllerin zerinde bal halde bulunur ve bu partikllerin sktrlarak deformasyonlar sonucu uzaklatrlabilir. Kimyasal Bal Su: Partikller iinde kimyasal olarak balanm sudur. g. amurun Akkanlk zellii amurlarn akkanlk zellii reoloji bilimi ile tanmlanmaktadr. Reoloji; sv, pasta ve kat formdaki materyallerin elastik ve viskoz zelliklerini ortaya koyan, materyal akkanln ve deformasyonunu inceleyen bir bilimdir. Akkanlk zelliinin belirlenmesinde en yaygn parametre viskozitedir. Viskozite, akkann kayma gerilmesine kar gsterdii direntir. Bir akkann reolojisi, akkann viskoz karakteristikleri olarak bilinir ve viskozite, kayma hz ve kayma gerilmeleri arasndaki ilikileri incelemektedir. Genel olarak, gerilmelerin etkisi altndaki bir ktlenin deformasyonunu tanmlamaktadr. Eer bir akkann kayma hz ile kayma gerilmesi arasnda doru orant varsa bu akkan Newtonian akkan olarak adlandrlr. Bu tip akkanlarn viskozitesi yaklak olarak sabit kalmaktadr. Kat madde ierii ok dk, fazla su muhtevasna sahip artma amurlar, Newtonian akkan gibi davranr. Ancak artma amurlarnn ou bu zellii salamamakta ve genellikle Pseudoplastik olarak davran gstermektedir. Pseudoplastik akkanlarda kayma gerilmesi uygulanr uygulanmaz, akkanda incelme meydana gelir ve viskozitesinde azalma gzlenir; dier bir ifadeyle, kayma hz artar. amurlarn akkanlk zellii Thixotropic akkan olarak da tanmlanabilir. Bu tip akkanlarda kayma gerilmesi srdke amurun viskozitesinin azalmasdr (Filibeli; 1996). Bunun nedeni flok yapsnn bozulmasdr. Gerilme kalktnda, flok yap yeniden oluur ve viskozite artar. zellikle inorganik kat madde ieren amurlar thixotropic zellik gsterirler. amurun reolojik zellikleri, kat madde konsantrasyonu, kat madde partikl boyutu dalm ve sv younluu gibi pek ok faktre bal olarak belirlenmektedir. Artma amurlarnn reolojik zellikleri, amura uygulanan tm amur ileme srelerinin tasarm, uygun nite seimi ve iletilmesi, amur iletim hatlar ve pompaj sistemlerinde, amurun younlatrlmas, artlandrlmas, aerobik ve anaerobik olarak rtlmesi, tanmas, deponilerde depolanmas veya tarmsal amal kullanmnda hem tasarm hem de kontrol parametreleri olarak yaygn olarak kullanlabilir. Artma amurlarnn depolanmas, tanmas ve bertaraf edilmesi iin viskozite, plastisite gibi mekanik zelliklerin kontrol gerekmektedir. Bylece amurun sv-plastik ve kat-plastik davran hakknda fikir edinilir. Ancak amurun mekanik zelliklerinin belirlenmesi olduka gtr ve u anda bir standardizasyon mevcut deildir. Bu amala gelitirilmi eitli cihazlar mevcuttur. ekil 8de bu tip bir cihaza rnek grlmektedir.
7

ekil 8. amurun Akkanlk zelliklerinin Belirlenmesinde Kullanlan Cihazlara Bir rnek Brookfield RV DV III h. amur Partikl Boyut Dalm amurlarn artlandrlmas ve su verme zelliklerinin belirlenmesinden amurlarn ilendii pek ok proseste (filtrasyon, kelme vd.) nemli olan amurdaki partikl boyut dalmnn belirlenmesi eitli analiz yntemleriyle yaplabilir. ekil 9 da partikl boyut dalm analizinde kullanlan Malvern Mastersizer2000 partikl boyut dalm analizrnn resmi verilmektedir.

ekil 9. Malvern Mastersizer2000 partikl boyut dalm analiz cihaz . amur Partikllerinin Elektriksel Ykleri Partikller zerindeki elektriksel yk zeta potansiyeli ile llr. Zeta potansiyeli kolloidal halde bulunan kat maddelerin tanmlanmas ve kontrol amacyla kullanlan bir elektrokinetik parametredir ve mV olarak llmektedir. Kentsel artma amurlarnn zeta potansiyeli -10 ila 20 mV arasnda deimektedir. Endstriyel amurlar ise -80 mVu aan zeta potansiyeline sahiptir (Filibeli; 1996). Zeta potansiyelini lmek iin kullanlan cihazlara bir rnek ekil 10da verilmektedir. Partikl zerindeki yk bykse bu durum floklasyonu engeller ve bu tip amurlar suyunu zor verir. amur su verme ilemleri ncesi kullanlan ve amurun su verme zelliklerinin gelitirilmesi amacyla kullanlan artlandrma ileminde uygun artlandrc dozunun belirlenmesinde elektriksel yk yardmc bir parametre olarak kullanlmaktadr. ekil 11de elektrik yk olan ve elektrik yk olmayan partikllerin davran grlmektedir (http://www.zeta-meter.com).

ekil 10. Zeta Potansiyelini len Cihazlara Bir rnek

ekil 11. a. Ykl partikller birbirini iter b. Yksz partikller yumak yap oluturur

10

i. amurun Isl Deeri amurun sl deeri, amurun tipine ve ieriindeki uucu kat madde muhtevasna baldr. Artlmam n keltim amurunun sl deeri, zellikle nemli miktarda ya ve gres ieriyorsa ok yksektir. rm amur ham amurdan daha dk sl deere sahiptir. amurun sl deeri baz dk kaliteli kmrlerin sl deerine (7700 cal/g kuru madde) edeerdir. Ortalama olarak ham n keltim amurunun sl deeri 6100 cal/g, aktif amurun 5000 cal/g ve anaerobik rm amurun 2750 cal/g kadardr (Filibeli; 1996). amurun nihai bertaraf edilmesi iin termal ilemler uygulanacaksa mmkn olduunca amurun suyu alnarak sl deeri arttrlmaldr. j. Gbre Deeri 1940lardan nce, hayvan gbresi ve insan atklar rn verimini arttrmak amacyla yaygn olarak kullanlmaktayd. Bu tarihten sonra sentetik gbreler yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. ou kimyasal gbre, suda kolay znebilen mineral tuzlar halinde N, P ve K iermektedir. Bu maddeler, bitki yaamnn devam iin olmas gereken ana besin maddeleridir. Suni gbre ile beslenen bitkiler ok hzl byrler. Bu doal olmayan yetitirilme ekli sulu hcrelere neden olmakta ve protein kalitesini (miktarn) drmektedir ve daha ok hastalk riski olumaktadr. amurun gbre olarak kullanlmas yeni bir kavram deildir. amurun gbre deeri ierdii N, P ve K miktarna baldr. Genellikle artma amurlarnda kimyasal gbrelerde bulunan deerden daha az miktarda bu maddeler bulunmaktadr. ekil 12de artma tesislerinde oluan amurlarn gbre olarak kullanlmas halinde, nasl bir evrimin oluaca grlmektedir (http://www.biosolids.state.va.us).

BYOLOJK KATI MADDE DNGS

ekil 12. Artma amurlarnn Gbre Olarak Kullanlmas Halinde Oluan Kat Madde Dngs

11

Evsel nitelikli artma amurlar, bnyesindeki su azaltldktan ve aerobik veya anaerobik stabilizasyon ilemlerinden geirildikten sonra tarmda kullanlabilir hale getirilebilir. Artma amurlarnn iindeki su, znebilir azot bileiklerinden dolay yeraltsuyunun kirlenmesine yol aabilecek nitelikte olabilir. Ayn zamanda ieriindeki ar metal konsantrasyonlar tayin edilerek snr deerleri ap amad srekli izlenmelidir. Bu nedenle arazide bertaraf ileminden nce artma amurlarna baz n ilemler uygulanmal ve yeraltsuyu kalite deiimi srekli olarak izlenmelidir. Evsel artma amurlarnda her tr patojen mikroorganizma bulunabileceinden bunlarn dorudan araziye verilmesi sakncaldr. Taze amurlar rk amurlara gre hijyenik adan daha sakncal olup, ilenmemi haldeki artma amurlarnn sebze tarmnda kullanlmas istenmemektedir. Ayrca patojen mikroorganizma ierii hayvanlar tehdit eden bir unsur sayldndan otlaklarda kullanlmamaldr (Filibeli; 1996). amuru gbre olarak kullanmak iin uygulanan ilemlerin maliyeti, ticari gbrelerin maliyetinden fazla olmamaldr. amurun gbre olarak kullanlmas durumunda msr, yonca, arpa gibi rnlerde arpc verim artlar gzlenmitir. Verim art, topran cinsine, amurun kompozisyonuna, iklime, amur uygulama oranlarna ve kullanlan iletme tekniine baldr. sve ynetmeliklerinde atksu artma tesislerinde oluan amur gbre olarak adlandrlmaktadr. 1999 ylnda 979 artma tesisinde 209.000 ton amur olumu ve oluan bu amurun 84.000 tonu tarmda kullanlarak geri kazanlmtr (Klling, Stadelmann & Herter; 2001). Akhisar Atksu Artma tesisinde stabilize olmu amur srekli olarak kurutma yataklarna pompalanmakta ve kurumu amur gbre olarak kullanlmak zere tarm sektrne verilmektedir. k. amurun Biyolojik zellikleri Artma amurlar ok farkl kaynaklardan olutuu iin her kaynakta deiik organizmalarn bymesi iin farkl besin maddeleri vardr. Ayrca artma amurlarnda hastalk yapc mikroorganizmalarn (patojenlerin) remesi de mmkndr. Bir ortamda bulunan organizmalarn snflandrlmas taxonomy olarak adlandrlmaktadr ve bunlarn tr ve miktarlarn tespit etmek olduka zordur. Artlan atksuyun tipine bal olarak, zellikle, ham n keltim amuru ok sayda ve deiik trde organizma iermektedir. Aktif amurda kinci Blmde verildii gibi pek ok organizma vardr. Sabit besin maddesinin verilmesi durumunda dahi organizmalarn says ve eidi srekli deiim gstermektedir. zellikle artma amurlarnn tarmsal amal kullanlmas durumunda amurun ierdii patojen organizmalar ve organik madde ierii ok nemlidir. Bunun iin mutlaka stabilizasyon ilemleri uygulanarak organik madde ve patojen giderimi yaplmaldr. l. amurun Ar Metal erii Kentsel atksu artma tesislerinde ve baz endstriyel atksu artma tesislerinde oluan artma amurlar farkl konsantrasyonlarda ar metal iermektedir. zellikle artma amurlarnn araziye uygulanmas ve tarmsal amal kullanmnda ar metal ierikleri byk nem tamaktadr. 31.05.2005 tarih ve 25831 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii,TKKY Ek IIde toprakta kullanlabilecek artma amurunda msaade edilecek maksimum ar metal muhtevalar verilmektedir (Tablo 2).

Tablo 2. Toprakta Kullanlabilecek Artma amurunda Msaade Edilecek Maksimum


12

Ar Metal Muhtevalar (TKKY,2005) Ar Metal Muhtevalar Kurun Kadmiyum Krom Bakr Nikel inko Civa

Snr Deerler (mg/kg frn kuru toprak) 1200 40 1200 1750 400 4000 25

Ar metal ierii Ynetmelikte belirtilen deerden fazla olan artma amurlarndan ar metal giderimi iin kullanlan eitli yntemler vardr. Genel olarak bu yntemleri kat-sv ayrma (ekstraksiyon) ilemleri ve fiziksel ayrma ilemleri olarak ikiye ayrabiliriz. Kat-sv ayrm ilemleri, ar metallerin dk pH koullarnda znr hale gelmesi ve amurun kat fazndan ayrlp sv fazna gemesi ve kat-sv ayrm ile amurdan ar metallerin uzaklatrlmas esasna dayanr. Bu amala kullanlacak ekstraksiyon maddeleri ya direk olarak ilave edilir (inorganik asitler, organik asitler, EDTA, vb.) veya baz biyolojik reaksiyonlar sonucu oluturulur (bioleaching). Fiziksel ayrma ilemlerinde ise, ar metallerin youn olarak bulunduu kat ksm fiziksel ilemler kullanlarak ayrlr. m. amurun Depolanabilirlii Artma amurlar susuzlatrlp stabil hale getirildikten sonra uygulanabilecek nihai bertaraf yntemlerinden birisi amurun depolanmasdr. amurun evreye zarar vermeyecek ekilde depolanmas iin dzenli depolama kullanlmaldr. Dzenli depolara verilecek amurun doal veya mekanik yntemler kullanlarak susuzlatrlmas gerekmektedir. 14.3.1991 tarih ve 20814 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliinde Madde 28de artma amurunun depolanabilmesi iin gerekli kriterler verilmektedir. Buna gre; amurlarn deponilere kabul edilmesi iin iinde bulunan su orannn % 65 olmas gerekmektedir. Ancak, depo yeri iletmecileri, amurun su orannn daha fazla olmas halinde, deponun stabilitesini bozmayaca, koku problemi ortaya karmayaca kanaatine varrlarsa, su oran % 75'e kadar olan amurlar kabul edebilirler. Baz endstriyel atksu artma tesislerinde oluan artma amurlar, tehlikeli ve zararl atk snfna girmektedir. Bu tip amurlarn monodeponilerde nihai bertaraf edilmesi daha uygundur. Ancak bu uygulamada yer alt ve yzeysel sularn kirlenmemesi iin gerekli nlemlerin alnmas gerekmektedir. 14.03.2005 tarih ve 25755 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliinde depolama ilemi srasnda alnan nlemlerin yeterli olduu veya atn zellii sebebi ile depolama ileminde evrenin olumsuz ynde etkilenmeyeceinin ispat edilmesi hallerinde, atklar depolanabilir veya bu amala depo tesisi kurulmasna izin verilebilir. Bu durumda da Ek-11 A'da belirtilen snr deerler alamaz hkm yer almaktadr. Ek-11 Aya gre tehlikeli atk snfna giren atklarn zellikleri Tablo 3de verilmektedir. Bu tabloda yer alan parametreler, artma amuru numunesine eluat testi uygulanarak suya geen ksmda analiz edilmektedir. Tablo 3. Atklarn Dzenli Depo Tesislerine Depolanabilme Kriterleri (TAKY, EK-11 A)
nert Atk olarak muamele grecek Tehlikesiz Atk olarak Tehlikeli Atk olarak muamele
13

atklar (mg/lt) 1 Eluat Kriterleri L/S = 10 lt/kg As (Arsenik) Ba (Baryum) Cd (Kadmiyum) Cr toplam (Krom Toplam) Cu (Bakr) Hg (Civa) Mo (molibden) Ni (Nikel) Pb(Kurun) Sb (Antimon) Se(Selenyum) Zn (inko) Klorr Florr Slfat DOC (znm Organik karbon)(1) TDS ( Toplam znen kat) Fenol ndeksi

muamele grecek atklar (mg/lt)

grecek atklar (mg/lt)

1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 1.17 1.18

0.05 2 0,004 0,05 0,2 0,001 0,05 0,04 0,05 0,006 0,01 0,4 80 1 100 50 400 0,1 nert Atk olarak muamele grecek atklar (mg/lt)

0,050,2 210 0,004 0,1 0,051 0,2 5 0,001 0,02 0,05 - 1 0,04 1 0,05 1 0,006 -0,07 0,01 0,05 0,4 -5 80 - 1500 1 -15 100 2000 50-80 400-6000 Tehlikesiz Atk olarak muamele grecek atklar (mg/lt)

< 0,22,5 < 1030 < 0,10,5 <17 < 5 10 < 0,02 0,2 <13 <14 <15 < 0,07 -0,5 < 0,05 0,7 < 5 -20 < 1500 2500 < 15 -50 < 2000- 5000 <80-100 <6000-10000 Tehlikeli Atk olarak muamele grecek atklar (mg/lt)

Orijinal atkta baklacak kriterler (mg/kg) 30000 (%3) 6 1 500 10000 (%10) (mg/kg) 50000 (% 5)- pH 6
(2)

2.1 TOC(toplam organik karbon) 2.2 BTEX(benzen, toluen, etilbenzen ve xylenes) 2.3 PCBs 2.4 Mineral ya 2.5 LOI ( Kzdrma Kayb)

(mg/kg) 60000 ( %6)

(1) DOC limit deeri atn kendi pH deerinde salanamyorsa, pH 7,5 8,0 deerinde test tekrarlanmal ve limit deerin almad tespit edilmelidir. (2) Tehlikesiz jips bazl atklarn evsel atk dzenli depolama sahalarnda znebilen atklarn kabul edilmedii ayr bir hcrede depolanmas gerekir. Jips bazl atklarla birlikte depolanacak atklarn bu limitleri salamas gerekir.

n. amurun Pompalanabilirlii

14

Evsel atksu artma amurlarnn pompaj ile ilgili zorluklarn byk bir ksm, kat konsantrasyonu, partikl boyutu ve organik madde ierii tarafndan etkilenen viskoziteden kaynaklanr. Pompann yanl uygulanmas ile yetersiz yk ve kapasite yaratlrken artma ileminin verimi de olumsuz ynde etkilenir. amurlara uygulanacak ilemlerin zelliklerine bal olarak ok deiik pompa tipi (santrifj, hava ykseltmeli, helezonik, tcl ve pozitif yer deitirmeli) vardr. Santrifj ve helezonik pompalar genelde, hassas debi kontrolnn gerekli olmad yerlerde dk kat madde ieren yksek amur debileri iin uygundur. Pozitif yer deitirmeli pompalar, debi kontrolnn gerekli olduu yerlerde yksek viskoziteye sahip amurlarn pompaj iin tercih edilir. En yaygn tipleri; rotary, diyafram ve emme-basma pompalardr (http://web.deu.edu.tr/atiksu). o. amur Su Verme zellikleri Doal ve mekanik su alma ilemleri, nihai bertaraf ncesinde amur hacmini azaltmak ve amurda yksek kat madde ieriine ulamak amacyla kullanlmaktadr. amur artlandrma ilemi ise amurun su verme zelliini gelitirmek ve mekanik su alma ileminin verimini arttrmak amacyla yaygn olarak kullanlmaktadr. Kimyasal artlandrma, elutrasyon, termal artlandrma, dondurma-zme gibi pek ok artlandrma yntemi olmakla birlikte kimyasal artlandrma bu yntemler arasnda en yaygn kullanlan yntemdir. Artma amurlarn su verme zelliklerinin belirlenmesi ve uygulanacak olan artlandrma ileminin etkisinin belirlenmesi amacyla kullanlan pek ok laboratuvar testi mevcuttur. zgl Filtre Direnci, Kapiler Emme Sresi ve Santrifjlenebilir kebilirlik ndeksi Testleri bu amalarla en yaygn olarak kullanlan testlerdir. Zeta potansiyeli parametresi de en uygun artlandrc dozu aralnn belirlenmesi amacyla amur artlandrma uygulamalarnda kullanlmaya balanmtr. Buchner Hunisi Testi artlandrlm amur rneklerinin su verme zelliklerinin deerlendirilmesi amacyla kullanlan zgl filtre direnci deerinin belirlenmesine ynelik olarak Jar testi metoduyla artlandrlm olan amur rneklerine Buchner Hunisi Testi uygulanmaktadr. Buchner Hunisi Test aparat ekil 13de grld gibi dereceli silindir, Buchner Hunisi ve vakum pompadan olumaktadr.

15

ekil 13. Buchner Hunisi Testi Deney Dzenei (EPA, 1987) Test srecinde, Whatman # 2 filtre kadyla kaplanan huni dereceli silindirin zerine yerletirilir. Daha sonra 100 mL artlandrlm amur rnei huniye boaltlr ve 2 dakika sreyle graviteli drenaja braklr. 2 dakika sonunda 2 bar vakum salayan pompa altrlr ve 10 saniye aralklarla filtrat hacmi amur tm suyunu verinceye kadar llr. Zaman/filtrat hacmi oranna kar filtrat hacmi deerleri ekil 14de grld gibi grafie geirilir ve grafiin eimi b aadaki formlasyonda yerine konularak zgl filtre direnci deeri hesaplanr. r = (2PA2b) / w Burada, r = zgl filtre direnci, m/kg P = filtrasyon basnc, N/m2 A = filtre alan, m2 b = zaman/hacim hacim erisinin eimi, s/m2 = filtrat viskozitesi, N (s)/m2 w = kuru madde arl/ filtrat hacmi, kg/m3

ekil 14. Zaman/Filtrat Hacmi ile Filtrat Hacmi Arasndaki liki

Kapiler Emme Sresi Testi


16

Belirli bir amurun su verme zelliklerinin belirlenmesi amacyla kullanlan Kapiler Emme Sresi (KES) testinin en nemli avantajlar, basit ve abuk sonu veren bir test olmasdr. Bu parametreyi belirlemek amacyla kullanlan deney dzenei ekil 15 ve 16da grlmektedir. KES deeri ne kadar kkse amur o kadar kolay suyunu verebiliyor demektir.

ekil 15. Kapiler Emme Sresi Testi Deney Dzenei (EPA, 1987)

ekil 16. Kapiler Emme Sresi Testi Cihaz

17

Santrifjlenebilir kebilirlik ndeksi Santrifjlenebilir kebilirlik indeksi (S) amurun santrifjleme ile su verme ilemlerindeki performansnn bir gstergesi olarak tanmlanabilir. Santrifj kebilirlik indeksi lmnde belli hacimdeki amur rnei 3500 devir/dakika hzla 15 dakika sreyle santrifjlenir. amurda ve santrifjleme ile elde edilen sentratta askda kat madde (AKM) analizi Standart Metotlarda verilen prosedre uygun olarak analizlenir (APHA, AWWA, 1992). amur rneklerinin S deerleri aada verilen formlasyon kullanlarak hesaplanr. CSI (%) = (Co-Cc/Co) x 100% Burada; Co: artlandrma sonras amur st suyu AKM konsantrasyonu (mg/L) Cc: Sentrat AKM konsantrasyonu (mg/L). (Chu vd.., 1998)

Dk S deerleri santrifjleme ile amurun suyunu kolay verdiinin bir gstergesidir. Su verme zellikleri-Lab lekli simulasyonlar Laboratuvar leinde amurlarn su verme zelliklerinin incelenmesinin yan sra gerek lekli susuzlatrma nitelerini simule eden cihazlarn kullanlarak, uygun ekipman seimi ok nemli bir aamadr. ekil 17 de gerek lekli belt filtre presi simule eden Crown pres nitesinin resmi verilmektedir. Bu tr cihazlar kullanlarak tesis iletimi iin uygun ekipmana karar verilebilir.

ekil 17. Crown pres cihaz-Belt filtre simulasyonu

KAYNAKLAR
18

APHA, AWWA, WEF; 1992. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 18. Bask. Chu, C. W., Poon, C. S., Cheung, R. Y. H. (1998). Characterization of raw sludge, chemically modified sludge and anaerobically digested sludge in Hong Kong. Water Science&Technology 38, 2, 25-32. Duran ve Demirer; 1997. Su Artmnda Temel lemler. TMMOB evre Mhendisleri Odas. EPA (1987). Design Manual: Dewatering Municipal Wastewater Sludges. (EPA/625/1-87/014). Cincinnati, Ohio 45268. Filibeli; 1996. Artma amurlarnn lenmesi. Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar No: 255. http://web.deu.edu.tr/atiksu http://www.atolab.com http://www.bhrgroup.co.uk http://www.biosolids.state.va.us http://www.elscolab.nl http://www.italocorotondo.it http://www.mmo.org.tr Klling, Stadelmann & Herter, 2001: Sewage sludge - fertilizer or waste? UKWIR conference Brussels, 30-31.10.01 Metcalf & Eddy; 1992. Wastewater Engineering, Treatment, Disposal, Reuse. Resmi Gazete. Tarih: 10.12.2001, Say: 24609. Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii Resmi Gazete. Tarih: 14.3.1991, Say: 20814. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii Resmi Gazete. Tarih: 27 Austos 1995, Say: 22387. Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii www.lenntech.com

19

You might also like