Eitim

Eit Frsat, Yaam Boyu renme

rahat bir nefes alacak.

CHP.org.tr
CHP Bilim, Ynetim ve Kltr Platformu

Trkiye

CHP BYKP almalar No: 6 Mays 2011

1

Eitim, beslenme kadar vazgeilmez bir ihtiya ve temel bir insan hakkdr. amzda sosyal adan adil, ve ekonomik adan baarl bir toplum yaratmann balca yolu eitimin en st dzeye tanmasdr. nsan odakl politikay dnce ve faaliyetlerinin merkezine koyan CHP iin eitim, salayaca ekonomik, kltrel ve siyasi yararlarn tesinde, kendi bana bir amatr. Eitim hakknn evrensel olarak lkemizin her yurtta iin karlanmas CHPnin ncelikli siyasi hedefidir.

I. Eitim: zgr nsan, Sosyal Adalet Ve Bilgi Toplumu

Eitim ve zgr nsan

Eitim, insann geleceini belirleyen en nemli gtr. Eitim, insann kendi yaamn kendisinin belirlemesi iin kiisel olanak yaratr. Eitim, insanlara bilinli ve bamsz bir yaam salar. Eitim, insanlara karar verme zgrl salar. Eitim, bireysel zgrl artrr, toplumsal refah ykseltir. Eitime yatrm, bireysel zgrle ve toplumsal gelimeye yatrmdr. Eitim zayf konumda olanlar glendirir. Eitimli bireyin daha iyi iletiim kurabildiini ve dolaysyla da daha iyi tartabildiini sylemek yanl olmaz. Ayrca, eitimden yeteri kadar faydalanamam bireyden daha bilgili olduu iin, farkl seenekler arasnda daha doru tercihler yapabilecektir. Bu da bakalar tarafndan daha fazla ciddiye alnmasn beraberinde getirmektedir. Bireyin e-dost evresine, siyasi etkinliklere ve kltrel yaama katlm ile kamu hizmetlerinden daha fazla yararlanabilmesi, dier bir deyile, toplumdan dlanan bir kimse durumuna dmemesi onun eitim durumu ile yakndan ilgilidir. Eitimli birey yaamn kendi koullarna gre daha verimli bir biimde planlayabilmektedir. Ayrca, baskc cemaat ilikilerinden kurtulabilmesi, ypratc alma koullar dna kabilmesi, salk hizmetlerinden etkin bir biimde yararlanabilmesi, yasal haklarn savunabilmesi, kamusal ve siyasi tartmalara etkin biimde katlabilmesi, siyasi karar alma mekanizmalar iinde yer almas da temel eitim yeterliliklerine sahip olup olmad ile yakndan ilgilidir. Ksacas eitim, yalnzca ekonomik yaam standardn ykseltmekle kalmayp, bir btn olarak bireyin yaam kalitesini artrmakta ve demokrasi iin gerekli olan sosyal, ekonomik ve kltrel altyapnn olumasna katkda bulunmaktadr. Siyasi hedefinin merkezine zgr insan yerletiren CHP iin eitim, zgr insan lksnn gerekletirilmesini salayacak en nemli kaynaktr.

Eitim ve Sosyal Adalet

Sosyal demokrasinin temel hedefi, kendilerini srekli olarak gelitiren zgr insanlarn oluturduu eitliki bir toplum dzeni yaratmaktr. Bu bir sosyal devlet ilkesidir. Yoksul bireylerin toplumun sunduu olanaklardan hak ettikleri pay almalarn salayacak en nemli ara eitimdir. Eitimli bireyler, temel ihtiyalarnn karlanmasnda daha baarl olmaktadr. Eitim, rnein kadnlarn refah ve salk konusundaki davranlarn derinden etkilemekte, annelerin ve babalarn ocuklarn daha salkl ve daha eitimli kimseler olarak yetitirmeleri bakmndan ok olumlu sonular dourmaktadr. Eitimsizlik ise, bireyin iinde yaad topluma katlabilmesinin nndeki en nemli engellerden biridir. Bireylere temel beceriler salayan yksek nitelikli eitim, insani ve sosyal gelimenin de ana unsurudur. Eitim dzeyinin dk olmas, yoksulluun en nemli nedenlerindendir. Bir toplumun eitim dzeyi ne kadar ykselirse, o toplumda yoksul says o lde gerilemektedir. Trkiyede okuryazar olmayanlarn arasnda yarya ulaan yoksulluk oran, yksek okul mezunlar arasnda neredeyse kaybolmaktadr. Eitim, bireylere daha yksek gelir ve cret getiren bilgi ve beceriler kazandrmaktadr. Yoksullukla mcadelede eitim, dlanan gruplarn istihdamn ve sosyal btnlemesini salayan balca aralardan biridir. Eitimin en nemli ilevi, toplumsal eitlik, sosyal uyum ve aktif yurttaln gelitirilmesidir. Grece yksek dzeylerdeki bebek, ocuk ve yetikin lm oranlar, yksek dourganlk, ortalama eitim dzeyinin dkl ve yaygn okumaz yazmazlk gibi gstergeler, Trkiyenin bireysel yeterliliklerin gelitirilmesi bakmndan olduka zayf bir konumda bulunduunu ortaya koymaktadr. En genel biimde ifade edilecek olursa, Trkiyede insani gelime ekonomik gelimenin gerisinde kalmtr. te bu nedenle CHP tm bireylere temel eitim salayacak ve nfusun eitim seviyesini ykseltecek yeni bir eitim seferberliini ngrmektedir.

Eitim ve Ekonomi
Eitim, yurttalar bilgi toplumunun gerektirdii beceri ve yeteneklerle donatmaktadr. Bylelikle, srdrlebilir ve katlmc bir bymenin salanmasnda en nemli rol oynamaktadr. Ayrca, gnmzde giderek nem kazanan bilgi toplumunun geliimi iin de temel bir unsurdur. Bilgi ekonomisinin itici gc, nitelikli eitimle edinilen bilgidir. Bilgi ekonomisi yksek vasfl bir igcne ve bunun temelini oluturan yksek eitime gerek duymaktadr. Gnmzde, bilgi ve bilginin yol at yenileme, lke ekonomilerinin rekabet stnl salamasnda balca etken durumuna gelmitir. Bilgi ekonomisinde igcnn srekli yeni beceriler kazanarak daha nitelikli hale gelmesi gerekmektedir. Hzla deien bir dnyada yaam boyu renme, eitim felsefesinin temelini oluturmaktadr. Yaam boyu renme, tm yurttalarn gerekli yaam becerilerine sahip olmasn ve eitim potansiyellerini gerekletirmek iin gerekli nemlerin alnmasn ngrr. Yaam boyu renme ilkesi, yeni iler iin yeni becerilerin gelitirilmesini ve genel beceri dzeylerinin ykseltilmesini amalar. Ayrca, yeterli beceriye sahip olamayan ve ekonomik ve sosyal dlanma tehlikesiyle kar karya olan kesimlerin eitimine ncelik verilmesini gerektirir. Yaam boyu renme istihdam, ekonomik baar ve yurttalarn toplumsal yaama tam katlmnn salanmas iin byk neme sahiptir. Cumhuriyet Halk Partisi, Trkiye ekonomisinin uluslar aras rekabet gcnn artrlmas, lke ekonomisinde verimliliin ve byme hznn ykseltilmesi, yeni istihdam alanlar yaratlmas, yoksullukla mcadelenin sona erdirilmesi, toplumsal eitsizliklerin azaltlmas ve insani gelimede ilerleme salanmas iin kamu harcamalarnda nceliin eitime verilmesi konusunda kesin olarak kararldr.

CHP ve Eitim
Cumhuriyetin balang yllarnda, Mustafa Kemal Atatrk ve arkadalar yeni Trk devletinin varln ve bamszln kalc klmak iin adalama atlmlarna balamlardr. Bunlardan bazlar, ulusal egemenlie dayanan Anayasann kabul (1924), Trk Medeni Kanunu (17 ubat 1926) ve Latin harflerinden oluan yeni Trk alfabesinin kabuldr (1 Kasm 1928). Cumhuriyetin ve Cumhuriyet Halk Partisinin kurucusu ve ilk Genel Bakan Mustafa Kemal Atatrk dneminde, toplumsal yaam, hukuk ve eitim alannda yaplan reformlarla ada, laik ve demokratik bir toplum oluturma hedeflenmitir. Modern bir toplumun olumasn hedefleyen bu reformlarn odak noktasnda her zaman eitim ve retmenler yer almtr. Bu reformlar arasnda, yeni bir eitim sisteminin kurulmas, okuma-yazma kampanyalar, 1933 niversite reformu, ky enstitlerinin kurulmas ve eitimin ky toplumuna yaygnlatrlmas vurgulanabilir. CHP, ada bir toplumun oluumunda eitimin roln bugne kadar tarihsel bir misyon olarak grmtr. CHP demokratik, laik, insan haklarna ve zgrlklere saygl bir sosyal hukuk devletinin oluumunda eitime ncelik vermeyi byk bir kararllkla srdrecektir. Yaklak on yldr lkeyi ynetmekte olan AKP, kendi iindeki deiikliklere bakarak, eitimde bir iyileme gzlendiini savunmaktadr. Oysa gnmzde eitimde baar gstergeleri, artk bir lkenin kendi iinde nereden nereye geldiine bakarak deil, uluslararas karlatrmalardaki performansna gre deerlendirilmektedir. Dier bir deyile, geen on ylda lke iinde renci, okul, derslik, retmen ve eitim aragerelerinde grlen saysal artlar, eitimde baarnn ls olamaz. Trkiye, eitim performans konusunda benzer lkelerle karlatrldnda, uluslararas sralamalarda ilerlememi, daha da geri plana dmtr. kinci olarak, eitim sistemimiz nitelik bakmndan gerekli iyilemeyi gstermemi ve lke dzeyinde bakldnda eitim sistemindeki eitsizlikler azalmam, artmtr. CHPnin hedefi, eitimi daha eitliki, daha nitelikli ve uluslararas dzeyde daha st konumlara getirici nlemleri almaktr. CHP, niversite ve yksek okullarla ilgili ayr ve kapsaml bir alma yrtmektedir. Bu nedenle bu raporda sadece erken eitimden yksek renime kadar olan sre ele alnmaktadr.

2. Trk Milli Eitim Sisteminin Gnmzdeki Yaps

renci, Okul ve retmen Saylar

2008-2009 retim ylna ait okulncesi, ilk ve ortaretim verileri Tablo 1, yksekretim verileri ise Tablo 2de gsterilmitir. Buna gre, Trkiyede rgn eitimin btn kademelerindeki renci says 17.471.365tir. Bu sayya 4 milyon civarndaki yaygn eitim rencisi de eklendiinde, toplam renci saysnn yaklak olarak 22 milyona ulat grlmektedir. Tablo 1 Okulncesi, lk Ve Ortaretim Kademeleri Okul, renci, retmen Ve Mezun Saylar*
ETM KADEMES OKULNCES** LKRETM Genel Ortaretim Mesleki ve Teknik Ortaretim ORTARETM RGN RETM TOPLAMI OKUL SAYISI 1.698 33.769 4.053 4.622 8.675 44.142 RENC SAYISI 804.765 10.709.920 2.271.900 1.565.264 3.837.164 14.547.084 ZEL OKUL PAYI, % 5,1 2,2 4,9 0,2 3,5 2,8 RETMEN SAYISI 29.342 453.318 107.789 88.924 193.255 566.086 RENC/ RETMEN ORANI 27 24 21 18 20 MEZUN SAYISI 2004-2005 1.246.078 379.511 211.323 590.834 -

Tablo 2 Yksekretim (2008-2009: renciler)

ETM KADEMES nlisans Lisans Lisans ve nlisans Toplam Yksek Lisans Doktora Tpta Uzmanlk Lisansst Toplam TRKYE TOPLAMI RGN RETM 567.927 1.047.365 1.615.292 109.845 35.946 20.662 166.453 1.781.745 AIKRETM 306.770 835.766 1.142.536 1.142.536 TOPLAM 874.697 1.883.131 2.757.828 109.845 35.946 20.662 166.453 2.924.281

Kaynak: Yksekretim statistikleri 2008-2009. SYM. Notlar: a) Haziran 2010 itibar ile Trkiye yksekretim sistemi 95 devlet niversitesi, 51 vakf niversitesi ve 4702 sayl Kanunun 3. maddesi uyarnca kurulmu 9 vakf meslek yksekokulunun yannda Trk Silahl Kuvvetleri ve Emniyet Tekilat bnyesindeki eitli dzeydeki yksekretim kurumlar ile Tababet Uzmanlk Tzne gre tpta uzmanlk eitimi verilen 40 civarndaki eitim hastanesinden olumaktadr. Dier yksekretim kurumlar bal altnda gsterilen bu kurumlardaki renci saylar az olmakla birlikte, tabloda gsterilen rakamlara dhil edilmitir. b) rencilerin % 29,9u n lisans, % 64,4 lisans, % 5,7si lisansst dzeydeki programlara kaytldr. c) rencilerin % 61i rgn retim, % 39u ak retim programlarna kaytldr. d) rencilerin % 94,4 devlet niversitelerine, % 5,6s vakf niversite ve meslek yksekokullarna kaytldr.

Okulncesi Eitim
Erken ocukluk dneminde renme yetisi en yksek dzeye kmaktadr. Bireysel geliimin en nemli admlar bu dnemde atlmaktadr. Anlama, yorumlama, retken biimde ileme gibi bilisel yetenekler erken ocukluk dneminde iyi deerlendirilmezse, daha sonra bu yetileri yeniden yaratmak kolay olmamaktadr. abuk, etkin ve yeniden renebilme yetenei, bilgi ekonomisinde ncelikle aranan bir zelliktir. nk, bilgi ekonomisinde teknolojiler ve bunlara ilikin beceri ve istihdam gereksinimleri hzla deimektedir. Daha nemlisi ilerleyen yalarda insanlara yeni bir formasyonun hzla kazandrlmasnn bu zelliklerin erken ocukluk anda gelitirilmesine bal olduu gr arlk kazanmaktadr. Tm bireylerin bilisel geliimlerini baaryla salamalar iin herkese eit koullar sunan adil bir eitim sisteminin yaratlmasn gerektirmektedir.

Kaynak: Milli Eitim statistikleri: rgn Eitim 2008-2009. Milli Eitim Bakanl Notlar: *Halk eitim merkezleri, mesleki eitim merkezleri, pratik kz sanat okullar, olgunlama enstitleri, zel eitim, Kuran kurslar, motorlu tat srclk kurslar ve zel dershaneleri ieren yaygn eitim istatistikleri dahil deildir. ** Anaokulu saysdr; ayrca 20.128 anasnf vardr.

ocuklara erken yalarda salanan dzenli bir okulncesi eitim, hem toplumsal eitlik hem de eitimin niteliiyle yakndan ilikilidir. zellikle dezavantajl toplumsal kesimler iin salanacak yksek nitelikli okulncesi eitim frsatlar, sosyal eitsizlikleri azaltmakta ve bireylerin kendilerini gerekletirmelerinde nemli rol oynamaktadr. Okulncesi eitim, ncelikle dezavantajl ocuklarn dier akranlaryla eit koullarda ilkretime balamas iin frsat sunar. Ayrca, nitelikli bir okulncesi eitim, ocuklarn gelecekteki okul baarlarn olumlu ynde etkiler ve yalnzca ocuklarn deil, ailelerin ve bir btn olarak toplumun gelecekteki refah dzeyinin ykselmesine katkda bulunur. Neredeyse tm lkeler okulncesi eitimin neminin farkna varmtr ve bu alana ayrdklar kaynaklar giderek artrmaktadr. Trkiyede okulncesi eitim 3-5 ya (36-72 ay) grubunu kapsamaktadr. Bu kademede, 2010-2011 retim ylnda (zel okullar dahil) 48 bin retmen ve bir milyon 116 bin renci bulunmaktadr. retmen bana den renci says 23tr. OECD ortalamas ise 14tr. Okulncesi eitimin, ncelikle en gsz ve dezavantajl gruplar kapsamas temel ilkedir. Milli Eitim Bakanl (MEB), yoksul ocuklar, kentlere g etmi ailelerin ocuklar gibi dezavantajl ocuklara ilikin bir envanter oluturamad iin daha ayrntl bir durum saptamas yaplamamaktadr. MEB 2010-2011 yl istatistiklerine gre 3-5 ya grubundaki ocuklarn net okullama oran % 30dur. Bu payn ounluu da anasnf (5 ya) ocuklarndadr. Bir baka deyile, Trkiyede okulncesi eitim, ancak anasnf ya grubunda bir lde yaygndr. Kald ki bu orana, okulncesi eitimi yaygnlatrma stratejileri arasnda yer alan ikili eitime gei yaparak eriilmitir. Okulncesi eitimden yararlanan renciler genellikle zel okullarda renim grmektedirler. Devlet okullarndaki rencilerin okulncesi eitim alma oranlar ok dktr. lkemizde zel okullar lehine ortaya kan kimi olumlu sonularda, ilgili grubun okulncesi eitim alm olmas pek ok dier faktrn yannda n plana kmaktadr. Trkiye % 30 okullama oranyla, yalnzca gelimi lkelerin deil, gelimekte olan lkelerin dahi gerisinde bulunmaktadr. Gelimi lkelerde okulncesi eitim ortalamas % 79, gelimekte olan lkeler ortalamas ise % 36dr.

lkemizde kamu ve sivil toplum kurulular tarafndan eitli erken ocukluk geliim programlar uygulanmaktadr. Mevcut ilkretim okullarnda okulncesi snflar bulunmakla beraber, bunlarn kapasiteleri olduka yetersizdir. Yerel kaynaklarla finanse edilen bu hizmetler zel kullanc cretlerinin katksn da almaktadr. Ancak zellikle yoksul aileler iin zel kullanc cretleri ar bir maliyet oluturmaktadr. Dolaysyla okulncesi eitim hizmetlerinin ulusal bir bte ve program kapsamnda ele alnmas gerekmektedir. Okulncesi eitim balamnda iki nemli olguya iaret etmek yerinde olacaktr: Kapasite yetersizlii ve eitsizlik. Trkiye, okulncesi eitimi uzun sre ihmal etmitir. Bu sebeple de bugn dier lkelerle karlatrlamayacak kadar zayf bir konumda bulunmaktadr. Okulncesi eitimde yalnzca okullama oranlarnn yetersizlii deil, ayn zamanda iller arasndaki byk dengesizlikler de dikkat ekmektedir. Bir baka deyile, okulncesi eitim frsatlar bakmndan baz illerdeki ocuklar daha dk frsatlara sahiptir. Eitimde frsat eitsizlii eitimin ilk aamasn oluturan okulncesi eitim anda ok arpc bir olgu olarak karmza kmaktadr.

lkretim
Trkiye, 1997 ylnda kard bir yasa ile zorunlu eitim sresini be yldan sekiz yla karm ve ayn yl ilkretimde byk bir atlma gemitir. Alnan bu karar sonunda ilkretimde okullama oran ykselmi, cinsiyet eitlii konusunda ise nemli iyilemeler salanmtr. Bununla beraber, nitelikli eitime eriim ilkretim sisteminin kar karya bulunduu ok byk bir sorun olmaya devam etmektedir. Eitsizlik ise ikinci temel sorunu tekil etmektedir. Hi okuldan yararlanamayan ya da okullarna dzenli devam edemeyen ocuklarn bulunmas eitim hakk ilkesinin ilkretim basamanda dahi tam olarak yrrlkte olmadn gstermektedir. MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre Trkiyede ilkretim kurumlarnda 10 milyon 981 bin renci renim grmektedir. Bunlarn % 3,7si (405 bin), zorunlu eitim a dndaki ocuklar olup ak ilkretimde okumaktadrlar. lkretimde net okullama oran % 98,4tr. Ancak, Yozgat, ankr, Hakkri, Van ve Tokat illeri hl % 95in altnda bir orana sahiptir. Bununla beraber, UNESCO tarafndan yaymlanan Herkes in Eitim 2011 Raporu, Trkiyedeki ilkretim andaki ocuklardan okul dnda kalanlarn 2008 yl saysn 361 bin olarak
11

10

vermektedir. Bu veri, Trkiyede zorunlu eitim anda olup da okuldan hi yararlanamayan ya da ara snflardan okulu terk eden belirli bir risk grubunun varlna iaret etmektedir. Okullama orannn ykseklii, zellikle kz ocuklar iin, okulu bitirme orannn da yksek olduu anlamna gelmemektedir. lkretim kademesinde zel retim kurumlarnn renci bakmndan pay incelendiinde, 2008-2009 retim ylnda Trkiyede % 2,4, OECD lkelerinde ise ortalama % 11 olduu grlmektedir. OECD ortalamasna kamu finansmanyla desteklenen zel okullar dhildir. Ayn kaynaktaki verilere gre derslik bana den renci says (snf bykl) Trkiye ortalamas 31dir. Ancak derslik bana den renci saylar illere gre byk farkllklar gstermekte ve 15-53 arasnda dalmaktadr. Tunceli, Artvin, Burdur, ankr ve Isparta illerinde derslik bana 15-18 renci derken, stanbul, anlurfa, Gaziantep, Van ve Diyarbakr illerinde 38-53 arasnda renci dmektedir. stanbula ilikin veriler kentin kendi iinde var olan ar eitsizliklere iaret etmektedir. Dier yandan, DPT 2010 Yl Programna gre 2008-2009 retim ylnda ilkretim rencilerinin yarsndan fazlas (% 52) ikili eitim grmektedir. Baz renciler daha kk snflarda ve tekli eitim grrken, baz illerdeki (zellikle g alan) renciler daha kalabalk snflara ve ikili retime raz olmaktadrlar. Bu durum, byk bir eitsizlik kaynadr. lkretimde snf byklne ilikin Trkiye ortalamas hem MEBin hedefleri (30 renci) hem de OECD ortalamalarnn (22 renci) stndedir. Snf bykl ile renci baars arasndaki iliki, her ne kadar karmak sonular ortaya koymakta ise de, gerek velilerin daha kk snfl okullar tercih etmeleri, gerekse retmenlerin rencileriyle bireysel olarak daha yakndan ilgilenmesine frsat vermesi nedeniyle okul sisteminin kalitesinin nemli bir belirleyicisi olarak ele alnmaktadr. Yine MEB verilerine gre 2010-2011 retim ylnda retmen bana den renci says ortalamas 21dir. OECD ortalamas ise 16.4tr. Derslik bana den renci saysndaki iller aras dengesizlie benzer biimde, retmen dalmnda da dengesizlikler bulunmakta ve iller arasnda 10-34 arasnda deimektedir. Tunceli, Burdur, Krehir, Amasya ve anakkale illerinde bir retmene 10-15 arasnda renci derken, anlurfa, Van, Gaziantep, stanbul ve Ar illerinde neredeyse iki kat (2534 aras) renci dmektedir. Yksek renci/retmen oranna sahip iller, yukardaki paragrafta verilen yksek renci/derslik oranna sahip
12

illerle akmaktadr. Snf bykl ve bir retmene den renci says, eitimin nitelii ile ilgili etkenler arasnda yer almaktadr. DPT 2011 Yl Program da bu konuyu nemli bir eitsizlik ve nitelik sorunu olarak deerlendirmektedir. Hi kukusuz ilkretim hizmetinin ocuklara en yakn mesafede sunulmas temel ilkedir. Bununla beraber, yerleim birimlerinin dankl, okul a nfusunun azl nedeniyle kyde okul almamas, kapatlm olmas ya da belirli bir ara snftan sonra krsal kesimdeki ocuklarn eitime eriimleriyle ilgili olarak eitli lkelerde olduu gibi lkemizde de iki tip uygulama bulunmaktadr. Bunlardan biri tamal eitim, dieri ise yatl ilkretim blge okullardr. MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre Trkiyede her gn 36 bin yerleim biriminden (12 bini okulsuz yerleim birimi, 24 bini tanan okul) 687 bin renci 5852 merkez okula tanmaktadr. eitli aratrmalar tamal eitim sisteminde, bata ulam aralarnn standart ve denetimi olmak zere, beslenme, ulam glkleri, mesafe uzunluu gibi sorunlarn varlna iaret etmektedir. Yatl lkretim Blge Okullar (YBO) arlkl olarak tamal eitimle okula eriim olana bulunmayan ocuklara hizmet veren retim kurumlardr. MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre, Trkiyede 539 YBO bulunmaktadr. Bu okullarda 248 bin renci renim grmekte ve 13 bin retmen hizmet vermektedir. eitli aratrmalar, bu okullardaki ynetim ve iletme sorunlarna, kk yataki ocuklarn bakm ve psikolojik sorunlarna iaret etmektedir. Bu olgular ilkretimde var olan eitli risk gruplarnn sistemli olarak izlenmesi ve bu risklere ynelik nlem alnmas gereini ortaya koymaktadr. Trkiyenin retmen ve derslik bana den renci saylar bakmndan gelimi lkeler ortalamasndan olduka uzak kald yukarda deinilen veriler nda aka grlmektedir. Ayrca, yine UNESCO hedefleri arasnda yer alan ilkretim yatrmlar (renci bana harcama ve ilkretim harcamalarnn GSYH iindeki pay) bakmndan yeterli kaynak tahsisinin yaplmad saptamas byk nem tamaktadr.

13

Ortaretim
Trkiyede ortaretim eitli ynleriyle en skntl eitim kademeleri arasnda yer almaktadr. Sistemin en belirgin sorunlar arasnda: Liselerin ara snflarnda yksek sayda okul terklerinin yaanmas Okul trlerinin fazlal Etkin bir ynlendirme sisteminin bulunmamas Fiziki alt yap sorunlar retmen dalmnda okullar arasnda ve iller arasnda (hatta il iinde) farkllklar retmen dalmnda dengesizlik Yksekrenime hazrlk almalar nedeniyle dzenli bir eitimin yaplamamas yer almaktadr. MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre, ortaretimdeki toplam renci says 4 milyon 749 bindir. Bu rencilerin % 16,4 (778 bin) ak retim liselerinde renim grmektedir. Mesleki ve teknik retim liselerinin toplam ortaretim iindeki pay % 43,6dr. zel ortaretim kurumlarndaki renci pay % 3,3tr. Ortaretim kurumlarndaki retmen says 223 bin, toplam derslik says ise 118 bindir. 2010-2011 retim yl verilerine gre, ortaretimde net okullama oran % 69dur. Bir baka deyile, ortaretim andaki her 10 genten ancak 7si ortaretime kaytldr. Ancak kz ocuklarnn okullama oran daha da dktr (% 66). Buna gre cinsiyet oran % 88,1dir. Kz ocuklarnn ortaretime kaytl olma durumlar iller baznda ele alndnda daha dengesiz ve arpc bir grnt ortaya kmaktadr. rnein Bilecik, Erzincan, Karabk, Eskiehir ve Bolu illerinde kzlarn okullama oranlar Trkiye ortalamasnn olduka zerindeyken Ar, Mu, Bitlis, Van ve anlurfa illerinde bu oran Trkiye ortalamasnn ok altndadr (% 30dan dk). Bu tablo, kz ocuklarnn ortaretime katlmlar konusunda yreler arasndaki belirgin farkllklar ve cinsiyet eitsizliini yanstmas bakmndan ok nemlidir. UNESCO tarafndan belirlenen kresel hedefler erevesinde, 2005 ylnda salanmas gereken ortaretimde cinsiyet eitlii, Trkiye tarafndan 2010 ylnda bile gerekletirilememi bir hedef olarak ne kmaktadr. Ortaretim kademesinde derslik ve retmenlerin yeterliliklerine ilikin veriler arpcdr. MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre ortaretimde derslik bana den renci says (snf bykl) 34tr. 9. Kalknma Plan ve MEB Stratejik Plannn bu konudaki hedefleri 30dur. Bu say
14

genel ortaretimde 31e derken, mesleki-teknik retimde 38e kmaktadr. lkretim kademesine benzer biimde, ortaretimde de derslik bana den renci saylar bakmndan iller arasnda byk farkllklar vardr. rnein Karabk, Isparta, ankr, Bilecik ve Tunceli illerinde derslik bana den renci says 14-22 arasnda deiirken, stanbul, anlurfa, Adyaman, Gaziantep, Hakkari, Diyarbakr ve Batman illerinde Trkiye ortalamasnn ok zerindedir (41-56 aras). Ayrca, ortaretim rencilerinin yaklak te biri ikili eitim grmektedir. Snf byklkleri, ancak ikili eitim yoluyla aaya ekilebilmektedir. Bu durum, Trkiyede ortaretim kurumlaryla ilgili okul binas yapmlarnn yanl ynlendirildiini ve eitim yaplarnn planlanmasnda iller arasndaki g hareketlerinin yakndan izlenmediini gzler nne sermektedir. Ortaretimde retmen bana den renci saylarna ilikin en belirgin zellik, yine yksek ortalama ve iller arasndaki dengesiz dalmlardr. retmen bana den renci saysnn Trkiye ortalamas 18dir. Bu ortalama genel ve mesleki ortaretim iin de ayndr. OECD ortalamas ise 13,5tir. Ancak, baz illerin (Hakkri, rnak, Batman, anlurfada 26nn zerinde) ortalamalar Trkiye ortalamasnn ok zerinde iken, baz illerin (Nevehir, Sinop, Isparta, Karabk, Tuncelide 13den az) daha az olmas dikkat ekicidir. Tpk ilkretim kademesindeki dengesiz dalm konusunda olduu gibi, ortaretimde de iller arasnda dengesiz bir dalm olmas, ulusal dzeyde retmen dalm konusunda var olan eitsizlikleri gstermektedir. Kukusuz bu dengesizlikler, eitimde eitlik ve kalite asndan pek ok sorunu da beraberinde getirmektedir. Ortaretimdeki eitsizliklerin bir baka nemli boyutu okul trleri arasndaki eitsizliklerdir. retmenleri zel seim yntemiyle atanan, belirli standartlara dayal ve rencilerini snavla alan okul trleri (Anadolu lisesi, fen lisesi, Anadolu retmen lisesi) ile snavsz geiin hakim olduu, daha geni kitlelere ynelik okullar (genel liseler ve meslek liseleri) arasnda nemli eitsizlikler bulunmaktadr. Ayrcalkl okullara giden rencilerin oran, yalnz Anadolu liseleri dikkate alndnda olduka dktr (% 2-3 aras). MEB 2010-2011 retim yl verilerine gre, Anadolu liseleri, fen liseleri ve Anadolu retmen liselerinde derslik bana den renci says 18-27 arasnda deiirken, bu say genel liseler ve meslek liselerinde, srasyla 38 ve 45tir. Ayn ekilde, retmen bana den renci saylar, Anadolu liselerinde 12, genel liselerde ise 26ya ykselmektedir.
15

Ortaretim iinde yer alan ve daha byk bir renci topluluunun devam ettii genel liseler ve meslek liselerinin iinde bulunduu bu dezavantajl renme ortam (snf byklkleri, renci/retmen oranlar, ikili eitimin yaygnl), sonuta yksekrenime geite de kendini gstermektedir. Avantajl okullarda okuyan renciler karsnda, bu okullardaki genler daha dk baar elde etmektedir. 2010 yl SYS sonularna gre, Anadolu lisesi, Fen lisesi ve Anadolu retmen lisesi mezunlarnn rgn lisans programlarn kazanma oranlar % 60n zerinde iken, genel liseler iin bu oran % 23, meslek liseleri iin ise % 6 dzeyindedir. Bu tablo eitim olanaklarnn/kaynaklarnn ortaretim kademesinde okul trlerine gre dengesiz bir biimde datldn aka gstermektedir. Bireyin iine doduu sosyoekonomik ortamdaki farkllklar gidermenin bir arac olan eitim, ortaretim kademesindeki bu uygulamalarla adeta eitsizliin bir arac haline dnmtr. Bu eitsizliin boyutlaryla ilgili baz bulgular sorunu daha iyi ortaya koymaktadr. Bilimsel almalar rencileri yeteneklerine gre gruplamay destekler sonular vermemektedir. Ancak renci niteliine uygun hale getirilmi ve renci yeteneklerine ve ilgilerine ynelik, renci merkezli programlarn etkili olduu bilinmektedir. Ayrca yetenek gruplamalar, rencilerin kendine olan gvenlerini de olumsuz etkileyebilmektedir. Bu adan bakldnda okul dzeyinde yetenek gruplamas yapan Anadolu lisesi ve benzeri snavla girilen okullar yapsal olarak savunulur olmaktan uzak bir konuma dmektedir. Ancak heterojen gruplar ierisinde rencilerin ilgi ve yeteneklerine ynelik olarak farkl seeneklerin sunulduu bir yapnn daha baarl olaca ynnde nemli bulgular mevcuttur. Trkiyede rencilerin okul trlerine gre snflandrlmas nitelii geriye ekmektedir. Anadolu lisesi rencileri her ortamda baarl olabilecek dzeydedir. Anadolu lisesine gitmeyen renciler batan daha az yetenekli olarak alglanmakta ve bu gruplar iin de nitelii artrc nlemler alnmamaktadr. Uluslararas almalarda ortaya kan durum yetenee gre gruplandrmay desteklememektedir. Bu tr gruplandrmalar zellikle sosyoekonomik yaps farkl renciler arasndaki baar farklarn daha da artrmakta, eitsizlii byten bir faktr olmaktadr. Ayrca yetenee gre gruplandrma, retmenlerin rencilerden beklentisini drmekte ve retmenlerin rencilere yapmas gereken akademik
16

destei azaltmaktadr. Genel olarak rencileri snflandrmayan bir eitim sistemine sahip olan Finlandiya, Singapur gibi lkelerde renci performans daha yksek olma eilimindedir. Sonu olarak, Trkiyede eitim sistemi renci semeye ynelik sekinci (elitist) bir yapya dnmtr. Bu, zellikle devlet okullar ierisinde bulunan rencileri yeteneklerine gre snflayan bir sistemden kaynaklanmaktadr. Sosyal eitlik anlamnda renme ktlar asndan bakldnda, gelimi lkelerde gzlenmeyen bir yap ortaya km, veliler ocuklarnn iyi eitim alma ve ileride niversiteye yerleme ansn arttrmak iin dershanelere ciddi miktarda maddi yatrm yapmaya balamlardr. Bu maddi destein rgn eitime aktarlmas halinde niteliin artmasna ynelik baz gelimelerin olaca kamuoyunun da dikkatini ekmeye balamtr. Eitimdeki eitsizlikler, kadn-erkek, kent-kr eitsizlii gibi toplumsal eitsizlikleri yeniden retmektedir. renciler arasndaki eitsizlikler, okulncesi eitimden balayarak eitimin ve eitim sonras hayatn tm aamalarnda artarak devam etmektedir. Maddi zorluk eken ok sayda renci ya hi renim grememekte, ya da renim hayatlarn byk skntlarla devam ettirmektedir. lkretimden ortaretime geite ve ortaretimin eitli aamalarnda yksek oranlarda okul terkleri sz konusudur. Okul terklerinde ekonomik, cinsiyete bal ve eitim sistemine bal nedenler ne kmaktadr.

17

Genel Eitim-Mesleki ve Teknik Eitim Ayrm

Trkiyede mesleki ve teknik eitimin ortaretim iindeki pay % 39dur. Mesleki ve teknik eitim lkemizde, erkek teknik retimi, kz teknik retimi, ticaret ve turizm retimi ve din retimi olmak zere, balca drt alt alanda yrtlmektedir. Bu gruplara ilikin 2008-2009 eitimretim yl istatistik verileri Tablo 3te gsterilmitir. Tablo 3 Mesleki Ve Teknik Eitim Verileri, 2008-2009
ALT ALAN Erkek Teknik retimi Kz Teknik retimi Tic. ve Turizm retimi Din retimi Dier TOPLAM OKUL SAYISI 1.925 915 921 458 403 4.622 RENC SAYISI 608.414 283.166 324.655 143.637 205.392 1.565.264 RETMEN SAYISI 37.762 17.709 17.256 9.846 6.351 88.924 R./RT. ORANI 16 16 19 15 32 18

son 13 yl iinde , son 4 yl iinde ise iki kez kkl deiiklie uramtr. 1998-2007 yllar arasnda yalnzca ilkretim 8. snf rencilerine uygulanan Ortaretim Kurumlar renci Seme ve Yerletirme Snav (OKS), 2008 ylndan itibaren ilkretim 6., 7. ve 8. snflara SBS adyla uygulanmaya balanmtr. SBS uygulamasnn, renci, veli, retmen ve okul sistemi zerinde yaratt olumsuz etkiler gereke gsterilerek, 2009 ylnda MEB tarafndan, 2008 ncesindeki OKS uygulamasna benzer biimde yalnzca son snflara uygulanmas kararlatrlmtr. MEB, ilkretimden ortaretime gei sistemiyle ilgili olarak yapm olduu bu deiikliklerle, nasl bir gei sistemi uygulanmas gerektii konusundaki kararszln aka ortaya koymutur. Snav sistemi deiiklikleriyle ilgili bu gelgitler, ocuklar ve aileleri zerinde beinci snftan itibaren bir bask ve gerilim oluturmaya balam, ailelere byk mali ykler getiren snavlara hazrlk amal talepler ar derecede artmtr. lkretimden ortaretime geite yerletirme snavnn ortaya kmas, MEBin kendi oluturduu ayrmlam ortaretim yapsndan kaynaklanmaktadr. MEB, farkl nitelikte okullar oluturarak ortaretimde kendi iinde bir ayrm yaratm ve bu ayrm yllar boyu srdrlmtr. Bu balamda ortaretim sisteminde, seilmi retmenler ve seilmi rencilerden oluan ve belirli standartlar tayan avantajl okullar ile geni kitlelere ak genel liseler ve meslek liselerinden oluan dezavantajl okullar ieren ikili bir yap ortaya kmtr. Bylece sistem, kendi ocuklarnn eitimiyle ilgili eitsizlikleri kendisi yaratm ve bu eitsizlikler yksekretime de ayn biimde yansmtr. lkretim mezunlarnn devam etmek iin byk bir rekabet iinde olduu avantajl liselerdeki rencilerin toplam lise rencileri iindeki pay uzun yllar % 10-15 civarnda seyretmitir. Bylece MEB, uzun sreden beri devlet kaynaklaryla kk bir renci grubuna daha nitelikli bir lise eitimi sunarken geriye kalan ve byk ounluu oluturan genel lise ve meslek lisesi rencilerini ihmal etmitir.

Kaynak: Milli Eitim statistikleri: rgn Eitim 2008-2009. Milli Eitim Bakanl

Mesleki eitim kresel ekonomide yalnzca rekabetilik, i performans ve yenilemeyi desteklemek iin deil, ayn zamanda eitlik, uyum, kiisel geliim ve aktif yurttaln gelitirilmesi iin de byk neme sahiptir. Mesleki ve teknik eitimin cazibesini ve yetikin eitimine katlm artrarak tm yurttalar ve her eitim kademesi iin yaam boyu renme frsatlarnn artrlmas bu anlamda byk nem tamaktadr.

lkretimden Ortaretime Geiler ve Seviye Belirleme Snav (SBS)

Trkiyede ilkretimden ortaretime gei oranlar son yllarda % 85 dolaynda gereklemektedir. lkretimi tamamlayan 13-14 ya grubunun yaklak % 15i rgn eitim sisteminden ayrlmaktadr. lkretimden ortaretime gei aamasnda, baz okullara (genel liseler, meslek liseleri) giri her renciye ak iken baz okullara (Anadolu liseleri, fen liseleri, sosyal bilimler liseleri) gei ksaca SBS ad verilen merkezi snav sistemi yoluyla gerekletirilmektedir. Ortaretime gei sistemi

Ortaretimden Yksekretime Geiler (SYS)

Bir taraftan yksek retimdeki arz ve talep dengesizlii, te yandan ortaretimdeki ayrmlam yapya dayal olarak, yksekretime geite genler arasnda byk bir rekabet yaanmakta ve bu salksz rekabet giderek byyen sorunlara yol amaktadr.
19

18

Ortaretimden yksekretime gei oranlar, zaman iinde ykselmi olmakla birlikte, talebi karlamakta ok yetersiz kalmaktadr. Buna ramen son yllarda rgn yksekretim kontenjanlarnn bile bir blm bo kalmakta, bo kontenjanlarn says 100 bini amaktadr. Ek olarak, rencilerin ok byk bir ounluu, uygulanmakta olan snav sistemi sebebiyle istedii alanda yksekretim grememektedir.

kazandrmak yerine, snavda baar iin gerekli niteliklere younlamakta ve bylece retim programlarndan sapmalar ortaya kmaktadr. renci, retmen ve Veliler zerindeki Psikolojik Etkiler: Snav sisteminin yaratt snav kaygs rencilerin akademik baarsn olumsuz etkilemektedir. Sistem snav kaygsnn artmasna neden olmakta, rencinin kendine gvenini sarsmaktadr. Bata renciler olmak zere, bu sreci birlikte yaayan veliler ve retmenler de ciddi bir psikolojik travmayla kar karya kalmaktadrlar. Ksaca, yksekretime gei srecindeki bu salksz rekabet, okullarn en nemli aktrleri olan renci-retmen ve aile arasndaki iliki genini zedelemekte ve rencilerin renme baarsn olumsuz etkilemektedir. Snav Merkezleri ve Snav Uygulamalar: Trkiyede 40 yl akn bir sredir devam eden snav sisteminin en nemli aktrleri snav yapan kurumlardr (renci Seme ve Yerletirme MerkeziSYM, MEB Eitim Teknolojileri Genel Mdrl Snav Hizmetleri Daire Bakanl). Bu merkezlerin asli grevi, bir st kademedeki retim kurumlar iin adil ve gvenilir bir snav ve rencilerin istekleri dorultusunda eitli okullara yerletirme yapmaktr. Birinci derecede sorumlu olduklar kesimler ise, ortaretime gei snav iin bavuran adaylar ile yksekretime gei iin bavuran adaylardr. Sz konusu iki snav merkezi, son yllardaki uygulamalarnda snavlarda kopya olaylar, hatal soru sorma, snav kurallarna uygun yrtememe, snav puanlarn yanl hesaplama, yerletirme srecinde hata yapma, soruturmalara konu olan ifreleme gibi hatalar giderek artrmlardr. Giderek byk bteleri ya da snav ekonomisini ynetmekte olan bu snav merkezleri, saydamlk ve hesap verme ilkelerinin gerei her yl btelerini kamuoyuna aklamak durumundadr. Snav merkezlerinin etkililiini deerlendirme bakmndan kamuoyunun bilgi gereksinimi vardr. rnein snav yoluyla elde edilen gelirlerin miktar, adaylardan alnan snav cretlerinin (rnein YGS snav creti 35 TL, her bir LYS tr iin snav creti 20 TL, KPSS 2011 A grubu oturum bana 35 TL ile 95 TL aras), snav maliyetleriyle ilikisi, btelerin harcanmasyla ilgili ayrntlar bu merkezlerin asli ilevleri olan ulusal snavlar (SBS, YGS/LYS, KPSS, KPDS, TUS, ALES vb.) dnda yaptklar kurumsal snavlar hakknda kamuoyu en ksa zamanda aydnlatlmaldr.

Snavlarn Ortaya kard Sorunlarn Boyutlar

Gerek ilkretimden ortaretime, gerekse ortaretimden yksekretime geile ilgili merkezi snavlar (bugnk adlaryla SBS ve SYS) hem Trk eitim sisteminin ileyiini, hem de bir btn olarak toplumsal yaam etkiler boyutlara gelmitir. Snavlarn ortaya kard balca olumsuzluklar yle zetlenebilir: Dershane sektrnn bymesi ve ailelerin mali ykndeki artlar: Yksekretime geiteki rekabetin giderek artmas, dershane sektrnn ve ailelerin stlendii maliyetlerin de artmas sonucunu dourmutur. Gnmzde, dershane says 4 bini, hazrlk kurslarna devam eden renci says da bir milyonu am bulunmaktadr. Dershanelere yaplan harcamalarn, yani snav ekonomisinin boyutlar Trkiyenin eitim yatrmlaryla karlatrlr duruma gelmi ve ailelerin toplam gelirleri iinde nemli miktarlara ulamtr. Bu durum ayn zamanda, dershanelerden yararlanan ve yararlanamayan ocuklar gibi bir eitsizlii de beraberinde getirmitir. Okul Sisteminin Bozulmas: Tanm belli olmayan, kapsam olarak okul mfredatlar dna taan ve yalnzca oktan semeli formatla deerlendirme yapan snav ieriklerinin, temel eitimdeki retim ortamlarna yansmalar da olumsuz olmaktadr. Kavramsal geliimden ok, retmenlerin oktan semeli sorular zerinden retim yapt garip bir eitim sistemi olumutur. Soru zerinden yaplan eitim, rencilerde kavramsal geliimi olumlu ynde etkilememekte, snav baarsn artrmamaktadr. Gerek ilkretim, gerekse ortaretimdeki rencilerin ounluu son snfa yaklatka dershanelere devam artmaktadr. Dershaneyle ilgili almalar younlamakta ve MEB tarafndan belirlenmi retim programlarnn izlenmesi yerine dershane almalar n plana kmaktadr. Son yllarda rencilerin okula devamszlklar da neredeyse ho grlmekte, ortaretime ve yksekretime hazrlk sreci, okuldaki retim srecini nemli lde aksatmaktadr. Okullardaki eitim, retim programlarnn ngrd nitelikleri
20

21

Her iki snav merkezi de snavlarn dzenlenmesinde ve uygulamalarda ortaya kan sorunlar konusunda srekli olarak sorumluluk stlenmekten kanma eilimi gsterirken, zellikle son yllarda paydalarn tatmin etmekten ok uzak kalmlardr. zellikle SYM, YGS 2011 srecindeki ifreleme iddialaryla balayan olumsuz gelimeleri topluma aklamakta glk ekmektedir. Yllarca toplumun en gvendii kurum olan SYM, adaylaryla mahkemelik olmu durumdadr. Oysa bu merkezler, yaptklar snavlarla ilgili olarak srekli kendilerini gelitirmek ve adaylarn memnuniyetini artrmak ykmllyle kar karyadr.

kaynaklarnda belirsizlik ortaya kmtr. Bu gelimenin, orta ve uzun vadede endstriyel kalknma iin gerekli igc aklarn ortaya karmas kuvvetle muhtemeldir. retmen yetitiren kurumlarn kontenjan artlarna bakldnda, son yllardaki retmen arzndaki fazlalk ve ylmaya karn, toplam kontenjanda % 45lik bir art olduu gzlenmektedir. retmen atamasnn ok snrl olduu fizik retmenlii, biyoloji retmenlii, corafya retmenlii gibi alanlarda dahi % 45e varan oranlarda kontenjan artlar yaplmtr. Buna karlk, okulncesi eitim retmenlii, rehber retmenlik, zel eitim retmenlii ve ngilizce retmenlii alanlarndaki kapasiteler ihtiyac karlamaktan uzak kalmtr. retmenlerin aldklar cretlerin ve eitim dzeylerinin yetersizlii, bu sorunlar daha da artrmaktadr. Hkmet, yakn dnemdeki retmen atama politika ve uygulamalaryla, belirli normlara dayal bir yntem uygulayamam, kaynak tahsisinde eitime yatrm yapmay ikinci plana atm ve bu uygulamalarla Trkiyede eitimin niteliini byk lde ihmal etmitir.

retmen Eitimi ve stihdam

1997 ylnda retmen eitiminde yaplan kapsaml dzenleme sonucunda, Trkiyede retmen eitimi belirli bir istikrar kazanm, kapasiteler yeterli dzeye erimi ve ortaretime retmen yetitirme yksek lisans dzeyine karlarak standartlar ykseltilmitir. Oysa 2007 ylndan itibaren, yksekretim kontenjanlarnn artrlmasna ynelik yeni politika kapsamnda, hem retmen yetitiren kurum saylarnda artlar yaplm, hem de arz-talep dengeleri dikkate alnmakszn retmenlik alanlarnn kontenjanlar artrlmtr. Bu plansz artlar sonucunda, 2010 ylna gelindiinde, bir yandan eitli alanlarda 300 bine yakn atanamayan retmen, te yandan okulncesi eitim, ngilizce, zel eitim, rehber retmenlik gibi alanlarda retmen a ortaya kmtr. retmen yetitirmedeki bu arz-talep dengesizlii ve ortaretim kademesine ynelik programlarda arz fazlas ortada iken ortaretime retmen yetitirmede standartlar aaya ekilmitir. 2009 ylnda yaplan bu dzenlemeyle, alan fakltesi rencilerine ve mezunlarna ynelik pedagojik formasyon sertifikas uygulamasna geilmi ve bylece 2010-2011 retim ylnn sonundan itibaren ortaretim alannda ar bir arz artnn yolu almtr. Dahas retmen eitimi tam bir belirsizlie srklenmitir. te yandan, mesleki ve teknik eitime retmen yetitiren teknik eitim ve mesleki eitim faklteleri kapatlarak, teknoloji faklteleri oluturulmutur. Bylece, bir yandan mesleki ve teknik ortaretimi gelitirmeye ynelik politikalarla elien bir uygulamaya geilmi, te yandan mesleki ve teknik eitim kurumlarna retmen yetitirme

22

23

3. Eitim Sistemine likin Uluslararas Karlatrmalar

Trkiye, insani geliim bakmndan 169 lke iinde 83. sradadr. Bu sra, son yllarda bir deiim gstermemitir. nsani geliimin nemli elerinden olan ortalama eitim sresi bakmndan ise daha alt sralarda bulunmaktadr (169 lke iinde 109. sra). Yetikin nfusun ortalama eitim sresi 6,5 yldr. Bu sre, kadnlarda 5,5 yla inmektedir. Trkiye bu ortalama eitim sresiyle, benzer gelimilik dzeyindeki Arjantin (9,3 yl), ili (9,7 yl), Meksika (8,7 yl), Malezya (9,5 yl) ve Yunanistan (10,5 yl) ile ran (7,2 yl), rdn (8,6 yl) ve Libyann (7,3 yl) bile gerisinde bulunmaktadr. te yandan, yetikin nfusun yalnzca % 12si yksekrenim grmtr. Buna karlk OECD lkelerinde yksekrenim grenlerin oran % 28 olup Trkiyenin iki katndan fazladr. Yetikin nfusun % 70i ilkretim ve altnda eitim grmtr. TK-ADNKS 2009 tespitlerine gre, Trkiyedeki yetikin nfusun (15+ ya) % 8,7si okuryazar deildir (4 milyon 646 bin kii). Okuryazar olmayanlarn % 80i kadndr. Bir baka deyile, Trkiyede okuryazar olmayan her be yetikinden drd kadndr. nsani gelime durumunu yanstan bu tablo, Trkiye iin kabul edilebilir deildir. Bugn gelimi lkelerde, okuryazarlk durumuyla ilgili gsterge artk kullanlmamaktadr. Gndemde byle bir konu yoktur.

Zorunlu Eitim Sresi

Dnyann ekonomik adan en gelimi lkeleri olan G-8 lkelerindeki zorunlu temel eitim sreleri yledir: Almanya: 6-18 ya, 12 yl ABD: 6-17 ya, 11 yl Birleik Krallk: 5-16 ya, 11 yl Fransa: 6-16 ya, 10 yl Kanada: 6-16 ya, 10 yl talya: 6-15 ya, 9 yl Japonya: 6-15 ya, 9 yl Rusya: 6-15 ya, 9 yl

24

25

Trkiye, sekiz yllk zorunlu temel eitim sresiyle, G-8 lkelerinin gerisinde kalmaktadr. UNESCO verilerine gre, zorunlu temel eitim sresi sekiz yl olan 46 lke bulunmakta, bu lkeler en byk lke grubunu oluturmaktadr. Zorunlu temel eitimin sresi ve mfredat milli eitim politikalarnn temel unsurlarnn banda gelmektedir. Okullama Oranlar, Kzlarn Eitime Katlm ve Yetikin Nfusun Eitsel Kazanmlar Tablo 4te grld gibi, dnya genelinde ilkretim kademesinde okullama tamamlanmtr; Trkiyede de ilkretim kademesinde bu hedefe byk lde ulalmtr. lkemizin ortaretim ve yksekretim kademelerindeki okullama oranlar dnya ortalamalarnn zerinde, ancak ileri lkelerin (Kuzey Amerika ve Bat Avrupa) olduka gerisindedir. Kzlarn erkeklere gre eitime ne lde katldklar cinsiyet eitlik endeksi (gender parity index, GPI) ile llmektedir. Trkiyenin orta ve yksekretim kademelerinde, bu gstergeye gre de hem dnya hem de ileri lke ortalamalarnn olduka gerisinde kald grlmektedir. Okullama oranlar, yetikin nfusun eitsel kazanmlarn dorudan etkilemektedir. eitli lkelerdeki 25 ya ve st yetikin nfus iinde, ortaretim dzeyinde eitim grm olanlarn oranlar ekil 1de, ortaretim sonras dzeyde eitim grm olanlarn oranlarysa ekil 2de gsterilmitir. 2007 yl verilerine gre bu oranlar Trkiye iin srasyla, % 14,7 ve % 8,5tir. Her iki orann da ileri lkelerin nemli lde gerisinde olduu grlmektedir.

Tablo 4 Okullama Oranlar ve Cinsiyet Eitlik Endeksi

OKULLAMA ORANI, %* YIL
1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 Dnya Ort. 2007 KA&BA Ort. 102,0 2007
Kaynaklar: a) Trkiye: Milli Eitim Bakanl statistikleri. MEB; b) Yksekretim statistikleri. SYM c) Dnya, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa (KA&BA): Global Education Digest 2009. UNESCO. *Notlar: Brt Okullama Oran (Gross Enrollment Ratio, GER), eitim kademesindeki toplam renci says bl eitim kademesi ya grubunun toplam nfusu; Net Okullama Oran (Net Enrollment Ratio, NER), eitim kademesi ya grubundaki renci says bl eitim kademesi ya grubunun toplam nfusu; Cinsiyet Eitlik Endeksi (Gender parity Index, GPI); kzlarn okullama oran bl erkeklerin okullama oran olarak tanmlanmaktadr.

LKRETM Brt
89,5 94,3 97,5 100,9 99,5 96,5 96.3 96,7 95,6 96,3 104,5 103,8 106,0

ORTART. Brt
52,8 57,1 58,8 61,0 67,9 81,8 81,0 81,0 85,0 86,6 87,6 76,6 66,0 100,0

YKSEKRT. Brt
25,5 (15,7) 27,7 (17,9) 29,9 (20,2) 29,9 (19,9) 33.2 (21,6) 34,4 (22,9) 36,8 (24,6) 42,5 (29,3) 44,7 (31,3) 47,4 (30,8) 54,0 (32,8) 27,0 80,0
*

CNSYET ETLK ENDEKS, % lk.

85,8 81,9 88,6 92,2 93,0 94,2 96,3 92,3 93,3 94,1 96,4 97,9 96,9 100,0

Net
84,7 89,3 93,5 95,3 92,4 91,0 90,2 89,7 89,8 90,1 97,4 96,5 87,0 95,0

Net
37,9 38,9 40,4 44,0 48,1 50,6 53,4 54,9 56,6 56,5 58,6 58,5 59,0 90,0

Net
10,3 10,8 11,6 12,3 13,0 14,7 15,3 16,6 18,9 20,1 21,1 27,7 -

Orta
74,2 75,8 74,3 75,6 76,7 73,8 75,1 80,3 78,8 79,7 85,8 89,0 95,0 100,0

Yk.
69,6 69,4 71,0 73,6 75,2 74,3 74,1 74,7 77,2 77,7 78,7 80,1 108,0 133,0

26,7 (16,9)

26

27

ekil 1. Yirmi be ya st nfus iinde ortarenim grm olanlarn oran, %. 2007.

ek Cumhuriyet Slovenya Almanya Norve svire Avusturya ABD Macaristan sve Japonya Danimarka Bulgaristan Kore Finlandiya Fransa Hollanda Yeni Zelanda srail Hong Kong talya Belika Litvanya Kanada Yunanistan Kolombiya Malezya Arjantin Singapur rlanda Brezlilya Filipinler Gney Afrika Meksika Trkiye Portekiz 10,0 10,8 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 15,3 14,7 35,8 35,4 33,7 33,1 32,2 29,6 29,5 28,3 26,5 25,7 25,4 24,1 23,2 22,0 21,8 21,2 19,7 18,1 50,8 49,6 49,6 49,0 47,3 45,8 43,9 43,7 41,3 40,4 55,5 51,5 71,4

ekil 2. Yirmi be ya st nfus iinde ortaretim sonras renim grm olanlarn oran, %. 2007.
Litvanya Kanada srail Singapur ABD rlanda Norve sve Yeni Zelanda Finlandiya Danimarka Japonya Holanda svire Belika Almanya Avusturya Yunanistan Hong Kong Fransa Slovenya Bulgaristan Filipinler Macaristan ek Cumhuriyeti Portekiz Malezya talya Gney Afrika Trkiye 8,5 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 15,1 14,7 12,5 11,8 11,0 10,9 8,9 18,1 18,0 19,9 23,3 21,9 24,2 32,3 32,3 30,6 30,4 30,0 29,2 28,9 28,3 27,0 36,2 35,8 34,6 39,8 39,7 36,8 50,2

Kaynak: Global Education Digest 2009. Montreal: UNESCO. (Tablo 16, s.194-203).

28

29

Grld zere, renci saysndaki en byk artlar, yaklak olarak 650.000 renciyle okulncesi, 1.000.000 renciyle n lisans ve 65.000 renciyle doktora kademesinde meydana gelmekte ve bu kademedeki kapasitelerin, srasyla, iki, ve drt kat artrlmas gerekmektedir. Yetikin nfusun eitsel kazanm lke eitim sisteminin gemiteki performansnn bir gstergesidir. Buna karlk, belirli bir ylda ilkretime balayan bir rencinin mr boyunca ka yl eitim greceini ortalama olarak kestirmek nemlidir. nk, okul yaam beklentisi lke eitim sistemlerinin gelecekte beklenen performanslarn len bir gstergedir. 2007 yln balang alan okul yaam beklentisi gstergesinin Trkiye iin deeri 11,6 yl, dnya ortalamas 11 yl, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa ortalamasysa 16 yldr. Bu verilere gre gelimi lkelerde nfusun tamam artk en az lise mezunudur. Yakn gelecekte, birok lkede nfusun byk bir ksm en az iki yllk meslek yksekokulu dzeyinde (okul yaam beklentisi 13-14 yl) renim grm olacak, ileri lkelerde ise nfusun neredeyse tamam lisans derecesi sahibi (okul yaam beklentisi 15-16 yl) olacaktr. Oysa lkemiz nfusunun byk ksm ancak lise dzeyinde renim grm olacaktr (okul yaam beklentisi 11,6 yl). UNESCOnun 2009 verilerine gre, sz konusu yllara gelindiinde, ilkretimden yksekretime milli eitim sistemimiz genelindeki cinsiyet eitlik endeksinin % 87 olarak gerekleecei, yani eitim sisteminde kzlar aleyhine olan durumun srecei ngrlmektedir. Buna karlk, lke eitim sistemleri genelindeki cinsiyet eitlik endeksinin dnya ortalamasnn % 96, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa lkeleri ortalamasnn ise % 107 olarak gerekleecei tahmin edilmektedir.

eitim kademe ve ya gruplar iin aada gsterilmitir (OECD Education at a Glance 2009, Tablo C 3.3, s.352).
Trkiye OECD Ortaretim Alt 15-19 Ya Grubu........................................................... 3,9 ........................2,3 20-24 Ya Grubu........................................................... 7,5 ........................12,1 25-29 Ya Grubu........................................................... 6,2 ........................11,8 Ortaretim ve ISCED 4 15-19 Ya Grubu........................................................... 7,0 ........................5,7 20-24 Ya Grubu........................................................... 7,6 ........................5,4 25-29 Ya Grubu........................................................... 8,3 ........................5,6 Yksekretim 20-24 Ya Grubu........................................................... 19,3......................7,7 25-29 Ya Grubu........................................................... 10,5......................4,8 Tm Eitim Kademeleri 15-19 Ya Grubu........................................................... 4,8 ........................2,7 20-24 Ya Grubu........................................................... 9,1 ........................6,6 25-29 Ya Grubu........................................................... 7,4 ........................5,9 15-29 Ya Grubu........................................................... 7,1 ........................4,9

Eitimden i hayatna gei, eitimin sre, ierik ve kalitesinin yannda, lke ekonomisi ve igc piyasasnn genel durum ve artlar bata olmak zere, birok etmene bal, karmak bir olgudur. Dolaysyla, yukarda verilen istatistikler dikkatle yorumlanmaldr. Bununla birlikte, lkemizdeki eitimistihdam ilikisinin OECD lkelerini kyasla ok zayf olduu bu verilerden de anlalmaktadr. Bu nokta zellikle yksekretim kademesinde daha belirgin bir biimde ortaya kmaktadr. Yksekretim grm olup da i hayatna atlmak isteyen genler arasndaki isizlik oran, OECD ortalamalarnn, ya grubuna gre, iki ile kat arasnda deimektedir. Bu da, sistemin iyi eitimli genleri dllendirmesi gerekirken cezalandrd algsna sebep olmaktadr. Trkiyede eitim ile istihdam arasndaki ilikinin kopukluu, yksekretimdeki durumun lkeler baznda karlatrlmas ile daha ak bir biimde ortaya kmaktadr. Konuyla ilgili en son OECD istatistikleri ekil 3 ve 4te gsterilmitir. Bu ekillerde OECD ye ve ortak lkelerindeki 20-24 ve 25-29 ya gruplarnda yksekrenimlerini tamamlayarak igcne katlma srecine balayanlar arasndaki isizlik oranlar belirtilmektedir. Grld zere, ABD, Birleik Krallk, Avustralya, Kanada, rlanda ve Yeni Zelanda gibi lkelerde sz konusu yksekrenim grm ya gruplar iindeki isizlik oran dier lkelere kyasla olduka dktr. Buna karlk, talya, Portekiz, Yunanistan ve Trkiye gibi Akdeniz lkelerinde bu gruplar iindeki isizlik oran dier lkelere kyasla ok yksektir.
31

Eitim-stihdam likisi
Eitim sisteminin en nde gelen hedeflerinden biri, bireylere hayatlarn idame ettirebilecekleri bilgi ve becerileri kazandrarak, onlar istihdam edilebilir kiiler olarak igcne katmaktr. Eitim-istihdam ilikisinin kurulmas her eitim sisteminin ana hedeflerinden biridir. Bu iliki, ayn zamanda, eitimin kalitesinin dolayl, ama belki de en anlaml ltlerinden biridir. Bir eitim kademesini tamamlam olup da, renimlerini srdrmeyen gen nfus iinde isiz olanlarn oranlar, eitim-istihdam ilikisinin ne derece gl olduunun gstergelerinden biridir. Bu oranlarn Trkiye ve OECD lkelerinin genelinde 2007 yl iin bulunan deerleri, eitli
30

ekil 3. eitli lkelerde yksekrenimlerini tamamlayarak i hayatna atlan 20-24 ya grubundaki isizlik oran, %. (2007).
Avustralya Yeni zelanda ABD rlanda Kanada Belika talya ek Cum. B.Krallk Almanya spanya srail Macaristan OECD Ort. Brezilya Fransa Polonya Trkiye Portekiz Yunanistan 5,0 10,0 15,4 20,4 2,5 3,1 3,8 3,8 3,9 4,1 4,1 4,3 4,5 4,9 6,5 7,3 7,6 7,7 7,7 8,3 9,5 19,3 19,9 23,7 25,0

ekil 4. eitli lkelerde yksekrenimlerini tamamlayarak i hayatna atlan 25-29 ya grubundaki isizlik oran, %.(2007).
Hollanda B.Krallk Yeni Zelanda ABD ek Cum. Avusturalya Danimarka rlanda Macaristan Almanya svire sve Kanada srail Finlandiya Slovak Cum. OECD Ort. Brezilya Belika Fransa spanya Polonya Slovenya talya Trkiye Portekiz Yunanistan 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,4 2,9 2,9 3,5 3,5 3,6 3,8 4,1 4,1 4,2 4,8 4,8 5,4 6,2 6,4 7,5 8,8 10,5 10,5 10,8 13,1 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0

Kaynak: OECD Education at a Glance 2009. (Tablo C3.3., s. 351-352).

Kaynak: OECD Education at a Glance 2009. (Tablo C3.3., s. 351-352).

32

33

Ortaretimden Yksekretime Gei

Ortaretimden yksekretime geiin ne ekilde dzenlendii, milli eitim politikalarnn ve lke eitim sistemlerinin nc temel unsurudur. Ortaretimden yksekretime gei, ortaretim kademesinde genel eitim ve mesleki eitim kulvarlarna dayal bir yap olup olmad noktasyla birlikte ele alnmaktadr. Bu balamda G-8 lkelerine bakldnda grlen durum aada zetlenmitir: ABD dndaki lkelerde mesleki ve teknik eitim ile genel eitim kulvarlar, temel eitim kademesinin ardndan ayrmaktadr. Mesleki eitim ABDde esasen iki yllk mesleki yksekretim kurumlarnda yaplmaktadr. niversitelerdeki lisans programlar, ortaretimdeki genel eitim kulvarnn devamdr. Buna karlk, niversite bnyesinde veya niversite d yksekretim kurumlarnda yrtlen, daha ksa sreli mesleki ve teknik eitim programlar, ortaretim kademesindeki mesleki ve teknik eitim kulvarnn yksekretim dzeyindeki doal uzantlardr. Tm lkelerde, ortaretimden yksekretime geite, ortaretimde izlenen program ve alnan derslerle yksekretimde bavurulan program arasnda iliki kurulmaktadr. Ortaretim kademesinde mesleki ve teknik eitim kulvarnda eitim gren renciler genellikle iki grupta toplanmaktadr. Birinci grup mesleki ve teknik ortaretim kurumlarnn mezunlar dorudan i hayatna atlr. kinci grup mesleki ve teknik ortaretim kurumu mezunlar ise, isterlerse i hayatna atlrlar veya istedikleri takdirde, yksekretim programlarna da bavurabilirler. Ancak, bunlarn bavurduklar yksekretim programlar, genellikle ksa sreli mesleki ve teknik eitim programlardr. Grld gibi, ortaretimde mesleki ve teknik eitim kulvarnn bulunmasnn amac, rencileri niversitelerde yrtlen lisans programlarna hazrlamak deildir; bu dzeydeki programlarn yolu genel akademik eitim kulvardr. Ancak, kresel bilgi ekonomisindeki birok i, giderek artan bir biimde yksekretim dzeyinde renim grm olmay gerektirmektedir. Bu durum, birincil amac rencileri dorudan i hayatna hazrlamak olan mesleki ve teknik ortaretim programlarnn niteliinin deitirilmesini de beraberinde getirmitir. Bu tr programlar hem daha genel bir bilimsel temele oturtulmu, hem de mezunlarn yksekretime de hazrlayan ynde deitirilmitir. Bylece, mesleki

ve teknik eitim kulvarndaki st ortaretim kurumlarnn bir ksm, rencilerini hem i hayatna hem de yksekretime hazrlayan ve ift yeterlilik olarak adlandrlan bir yap kazanmtr. Bu yapda da ncelik rencileri dorudan i hayatna hazrlamaktr. Yksekretime geile ilgili olarak alt izilmesi gereken nc nokta seimin ne ekilde yaplddr. Bunun yan sra, ortaretimde izlenen programla yksekretimde bavurulan program arasndaki ilikinin ne ekilde kurulduu ve ortaretimdeki baaryla birlikte yksekretime geii ne lde etkilediidir. G-8 lkelerinde balca tr seme sistemi vardr: Kta Avrupas lkelerinde, merkezi olarak yaplan Abitur (Almanya) ve Baccalaureate (Fransa) tr lise bitirme snavlarn baaranlar, salk bilimlerindeki baz alanlar dnda, istedikleri yksekretim programna girme hakkna sahiptir. Kta Avrupas lkelerinde bu alanlar dnda kontenjan uygulamas yoktur. Kontenjan bulunmayan alanlara renci seiminde, Fransadakiler dnda, Kta Avrupas niversitelerinin sz hakk yoktur. Kontenjan olan alanlarda, Almanyada olduu gibi merkezi yerletirme veya snav yaplmas yntemlerinden biri veya birka uygulanmaktadr. ngilterede lisans programlarna giriin normal yolu, 11 yllk zorunlu temel eitimi izleyen, iki yl sreli ve ileri dzeydeki derslerden (Advanced Level, A-Level) oluan programda ilgili niversitenin ilgili blmnce belirlenmi dersleri almak ve bu derslerin snavlarn baarm olmaktr. Ancak, Kta Avrupasndaki niversitelerin aksine, Birleik Krallktaki niversiteler her alandaki kontenjanlarn kendileri belirler ve merkezi yerletirme sistemini kullansalar dahi, rencilerini esasen kendileri seer. Gerek Kta Avrupas lkelerinde, gerekse Birleik Krallkta yksekretime geite ortaretimde alnan dersler ve izlenen programn ve derslerdeki baarnn katks yzde yzdr. Ortaretimde edinilen bilgi ve beceriler, ortaretimdeki normal eitim srelerinin bir paras olan, uzun cevapl klasik snavlarla llr. Ortaretimin daha alt snflarnda yaplan snavlarda alnan notlarn, Abitur, Baccalaureate ve A-Level tr merkezi snavlara katks ise en az % 50 civarndadr. Bilgi lmek iin ayrca merkezi olarak uygulanan, oktan semeli test snavlar yoktur. ABDde merkezi olarak dzenlenen snavlarn en yaygn olarak kullanlan, Scholastic Assessment Test (SAT1) adl snavdr. Bu snav da bilgi len bir snav deil, saysal ve szel muhakeme ve okuduunu anlama
35

34

yeteneklerini len bir snavdr. Ortaretimde edinilen bilgi ve beceriler, byk lde ortaretimde izlenen mfredat, derslerden alnan notlar ve referans mektuplarna baklarak deerlendirilir. Ortaretimin yksekretime geiteki arl, ABDde en az % 70 civarndadr. ABDdeki niversiteler, hangi programa ka renci alacaklarn, renci seiminde hangi ltleri kullanacaklarn ve her bir lte ne kadar arlk vereceklerini tespit etmede tamamen serbesttir. Japonyada gerek niversitelere, gerekse yksekokullara giri, snavla yaplmaktadr. Yakn zamana kadar, niversite Giri Snav Merkezince ortaretim mfredatna dayal, bilgi len, oktan semeli test usul tek bir snav (kyotsu-ichiji shaken) yaplmaktayd. 1999da balayan reform sreci erevesinde, niversitelere renci kabulnde, bu merkezi snav, niversite ve yksekokullarca n eleme snav olarak kullanlmaya balamtr. Yeni uygulamalarda, bu snavn yannda, renci kabulnde baka ltlerin de deerlendirilmesi, Eitim Bakanlnca tevik edilmektedir. Mlakat, uzun cevapl klasik snavlar ve kompozisyon yazma, pratik testler, ders d faaliyetlere katlm ve zellikle okul mdrlerinin referans mektuplar, yaygn olarak kullanlmaya balanan yeni ltlerdir. Nitekim 2002de kabul edilen rencilerin % 34 okul mdrlerinin referans mektuplar ile kabul edilmitir.

Tablo 5 Trkiyede Yllara Gre Kamu Kaynakl Eitim Harcamalar

YIL 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 MEB 147,3 187,2 287,7 341,6 466,0 618,5 928,6 1.794,4 2.967,1 8.506,5 13.850,2 30,357,2 57.546,4 93.580,5 135.572,4 257.601,1 512.234,4 1.243.108 2.131.809 3.350.330 4.046.306 7.460.991 10.179.997 12.854.642 14.882.260 16.568.146 21.355.634 22.915.565 27.883.696 BTE Milyar TL YK 46,5 54,8 95,5 118,2 151,7 222,5 320,6 619,9 1.050,7 2.505,4 4.696,0 9.122,9 16.695,5 31.182,8 45.232,8 92.172,8 202.352,4 422.657 676.900 1.054.611 1.364.902 2.495.968 3.408.608 3.689.755 5.218.465 5.846.823 6.586.537 7.318.285 8.772.719 YKUR. TOPLAM 193,8 242,0 383,2 459,8 617,7 841,0 1.249,2 2.414,3 4.017,8 11.011,9 18.546,2 39.480,1 74.205,9 124.763,3 186.576,2 364.420,9 745.149,8 1.725.088 2.921.697 4.617.152 5.710.683 10.351.959 14.103.605 17.378.397 21.276.725 23.614.969 29.332.171 31.762.487 38.509.791 YIL ORT. $ KURU 110 161 224 365 518 669 856 1.421 2.121 2.608 4.170 6.869 10.986 29.704 45.705 81.137 151.428 260.040 417.581 623.749 1.222.921 1.504.598 1.495.307 1.422.341 1,3408 1,4311 1.3129 1.2930 1.5470 BTE Milyar $ T0PLAM 1,76 1,50 1,71 1,26 1,19 1,26 1,46 1,70 1,89 4,22 4,45 5,74 6,76 4,20 4,08 4,49 4,92 6,63 7,00 7,40 4,67 6,88 9,43 12,22 15,87 16,50 22,35 24,56 24,89 BTE PAYI % 12,9 13,8 15,2 14,2 12,3 11,6 11,3 11,6 12,2 17,1 17,9 18,9 22,0 15,1 13,9 10,2 11,7 11,7 12,2 9,7 11,8 10,6 9,5 11,5 13,6 13,5 14,3 14,3 14,7 GSMH PAYI % 2,4 2,3 2,8 2,1 1,7 1,6 1,7 1,9 1,7 2,8 2,9 3,6 3,7 3,2 2.4 2,5 2,9 3,5(2,5)* 3,6 (2,8) 3,7 (2,8) 3,5 (2,4) 3,7 (3,0) 4,0 (3,1) 3,9 (3,1) 4,4 (3,3) 4.2 (3,1) 4,7 (3,5) 4,4 (3,3) 4,0 (3,5)

Eitimin Finansman
Trkiyede eitim iin kamu kaynaklarndan yaplan harcamalarn yllara gre ayrntl dkm Tablo 5te gsterilmitir. 2009 ylnda Milli Eitim Bakanl, Yksekretim Kurulu ve niversitelerin bteleri ile YURTKURa yaplan hazine yardm toplandnda bulunan rakam, yl ortas cari kur zerinden 24,9 milyar ABD dolardr. Bu rakamn devlet btesi iindeki pay % 14,7, milli gelire oran ise % 3,5tir.

5.771,0 14.647,0 30.563,0 59.413,0 112.988 212.211 299.475 395.000 515.000 834.000 1.176.000 1.200.000 1.390.000 1.528.637 1.853.376

Kaynaklar: a) 2008 ve 2009 bte rakamlar: Milli Eitim statistikleri: rgn Eitim 2008-2009. Milli Eitim Bakanl; b) 2008 ve 2009 yl ortas dviz kurlar ile GSMH: Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Gn. Md. Notlar: * GSMH hesaplarnda kullanlan yntem 1998de deitirilmi ve MEB o yldan itibaren eitim harcamalarnn milli gelire orannn hesaplarnda yeni yntemle bulunan milli gelir rakamlarn kullanmaya balamtr. 1981-1997 dnemi iin hesaplanan rakamlarla karlatrma yaplabilmesi iin eski yntemle hesaplanan milli gelire gre yaplan hesapla bulunan rakamlar parantez dnda ayrca gsterilmitir. a) YURTKUR btesi 1995 ylna

36

37

Trk Eitim Dernei tarafndan 2010da yaplan aratrmann sonularna gre, eitli test snavlarna hazrlk iin yaplan toplam yllk harcama 16,7 milyar TL, yaklak olarak 10 milyar dolardr. Bu nitelikteki bir harcama, dolayl olarak eitim amal da olsa, aslnda bir israftr; nk yarardan ok zarara yol amaktadr. Bu nedenle, bu harcamaya potansiyel bir kaynak olarak bakmak daha gereki bir yaklamdr. Bununla birlikte, bu rakam da eklendiinde, 2009 ylnda lkemizde eitim iin yaplan toplam harcama 39,5 milyar dolar olup, bunun milli gelire oran % 5,5tir. Eitim harcamalarnn GSMHye oran asndan Trkiye ok geri bir durumdadr. Honduras, Fildii Sahilleri gibi lkelerde dahi eitime ayrlan pay GSMHnin % 4nn zerinde iken, Trkiyede toplam kamu eitim harcamalarnn GSYH iindeki pay son yllarda % 3 ile % 3,8 arasnda deimektedir. Bu snrl btenin ok az yeni yatrmlara ayrlmaktadr. 2002 ylnda MEB btesinin % 17,18i yatrmlara ayrlrken bu rakam 2009ta % 4,57e dmtr. zel eitim harcamalaryla ilgili hesaplamalar yaplamad iin bu oranlara yanstlamamaktadr. Oysa zellikle yksekretim kademesinde, renim cretleri ve vakf niversitelerinin yatrmlarnn nemli bir miktar oluturduu tahmin edilmektedir. Bir lkenin eitimle ilgili ulusal tercih ve abalarnn bir ls olan GSYH iinde eitimin payna ilikin OECD lkeleri ortalamas % 5,7dir. Merkezi ynetim btesinden eitime ayrlan kaynan pay son yllarda % 13-14 arasnda seyretmektedir. Her ne kadar hkmet btesi iinde deiik sektrlere ayrlan paylar arasnda eitim ilk srada yer alyorsa da, gemi yllarla (1990n balarnda % 19) ve her kademedeki renci saylarndaki artla karlatrldnda yetersiz kald aktr. Nitekim bte yetersizlikleri nedeniyle, ihtiya olmasna karn yeterli retmen atamas yaplamamakta, buna karlk daha dk maliyetli istihdam biimi olan szlemeli ve cretli retmen istihdamna gidilmektedir. Her bir renci iin ne kadar yatrm yapldn gsteren renci bana harcamalarla ilgili OECD verileri incelendiinde, Trkiyenin ilkretimde 1.130, ortaretimde 1.834, yksekretimde de 4.648 ABD dolar harcama yapt grlmektedir. Buna karlk OECD lkeleri ortalamalar, srasyla, 6.437, 8.486 ve 8.455 ABD dolardr. Burada Trkiye ile ilgili veriler yalnzca kamu eitim kurumlar ile snrldr. Eitimle ilgili zel harcamalar hesaba katldnda bu deerlerin daha yksek olaca aktr. Bununla birlikte Trkiyede renci bana yaplan kamu eitim harcamalar OECD deerlerine
38

gre dk kalmaktadr. Ayrca, Trkiyede ilkretim ve ortaretimde renci bana yaplan harcamalarla yksekretim harcamalar arasnda byk fark vardr. Yksekretim harcamalar ilkretimden drt kat, ortaretimden iki buuk kat daha fazladr. Eitim yatrmlaryla ilgili veriler incelendiinde, konsolide bte iinde yatrmlarn en st noktaya kt yllar, sekiz yllk zorunlu eitimin balang yllar olan 1998, 1999 ve 2000 yllar olmutur. Sz konusu yllarda konsolide bte yatrmlarnn neredeyse te biri eitim yatrmlarna tahsis edilmi iken, son yllarda bu oran % 10un altna dmtr. Oysa Trkiyede, ilkretim kademesi hari, tm eitim kademelerinde renci says hzla artmaya devam etmektedir ve fiziki gereksinimler aktr. Trkiyenin eitimle ilgili kamu yatrmlar topluca deerlendirildiinde, ncelikle her ne kadar hkmet btesi iinde ncelikli olarak yer alsa da, eitim iin ayrlan kaynaklarn eitim talebini, belirlenmi standartlar dorultusunda karlamaktan uzak olduu grlmektedir. Kaynak snrll, eitim olanaklarnn okullar arasnda dengeli dalmna frsat vermemekte ve iller, okullar ve okul trleri arasnda nemli eitsizlikler ortaya kmaktadr. Ayrca, kaynaklarn eitim kademeleri arasndaki dalmnda dengesizlikler vardr. Kaynak tahsisi, ilkretim ve ortaretimin aleyhine ilemektedir. Oysa gelimekte olan eitim sistemlerinde ncelikli kademe temel eitim kademesidir. Son olarak, MEB yatrm btesinin destekli bte iindeki paynn giderek azalmasn, Trkiyenin hzla artan eitim yatrm gereksinimleri (kalabalk snflarn ve ikili eitimin azaltlmas iin derslik gereksinimi ve teknik eitimin yaygnlatrlmas iin gerekli makine-tehizat gereksinimi) karsnda izah etmek gtr. Eitim harcamalaryla ilgili nemli bir baka nokta zel harcamalardr. rencilerin devlet niversitelerine dedikleri renim cretleri reel olarak giderek artmaktadr. Nitekim baz alanlarda normal (birinci) retim cretleri 600 TLye, ikinci retim cretleri de 1,500 TLye ulamtr. zellikle ikinci retim cretleri normal retimin 3-4 kat fazladr. Burada, eitim maliyetleriyle aklanamayacak boyutta, ciddi bir eitsizlik sz konusudur. Yksekretim iinde giderek yaygnlaan vakf niversiteleri, devlet niversitelerinden daha hzl bymektedir ve toplam renci iindeki paylar % 10a yaklamtr. Ayrca ok sayda vakf niversitesinin almas nedeniyle, yksekretim alanndaki zel yatrm ve harcamalarn paynn giderek artt sylenebilir. Vakf niversitesi renim cretlerinin ok yksek dzeylerde seyretmesi (ortalama olarak 10-20 bin TL arasnda) bu kurumlar

39

tercih eden rencileri ve ailelerini g durumda brakmaktadr. Ayrca, yksek sosyo-ekonomik dzeydeki ailelerin ocuklarnn, dk puan alm olsalar bile vakf niversitelerine giri olana elde etmeleri baz nitelik ve eitsizlik sorunlarn da beraberinde getirmektedir. Bu durum, bir yandan yksekrenimin kalitesini olumsuz olarak etkilemekte, te yandan ok alarak bu programlara burslu olarak yerlemi adaylar arasnda nemli bir eitsizlie neden olmaktadr. Eitimle ilgili zel harcamalar arasnda yer alan nemli bir alan da dershane harcamalardr. Ortaretime ve yksekretime talep aamasndaki yarma hzlandka, dershane sektrnn giderek byd ve zel harcamalarn artt gzlenmektedir. En son verilere gre, ortaretim ve yksekretime hazrlk amacyla dershanelere devam eden renci saysnn bir milyon 200 binlere ulat grlmektedir. Eitimle ilgili eitli dernek ve sendikalar ile aratrmaclar tarafndan yaplan eitli almalar, Trkiyedeki dershane harcamalarnn aile bteleri iinde nemli yer tuttuuna ilikin kantlar sunmaktadr. Bu alandaki harcamalarn (dershane ve retim materyali olarak) 5-16 milyar TL arasnda deien miktarlarda olduuna ilikin tahminler bulunmaktadr. Bu byklkteki bir harcamann toplam eitim sektr asndan ne anlama geldiini grmek iin Trkiyenin 2010 yl bte deneklerinden baz verilerle karlatrmakta yarar vardr: Trkiyenin 2010 yl toplam bte denei 37 milyar TL, yksekretim btesi 9 milyar TL, toplam eitim yatrmlar btesi 4 milyar TLdir. Bu balamda, Trkiyenin ortaretim ve yksekretime hazrlk iin, yaklak olarak, toplam eitim btesinin bete biri, yksekretim btesinin yarsndan fazlas ve toplam eitim yatrmlarndan daha fazla bir paray yalnzca ortaretime ve yksekretime giri snavlarna hazrlk amacyla harcadn belirtmek pek de abartl bir saptama olmayacaktr. Yalnzca bu veriler zerinde dnmek bile, snav ekonomisinin ve zel harcamalarn boyutlarn anlamak bakmndan nemli olacaktr.

4. Eitimin Nitelii

40

41

Trkiye eitim altyaps asndan gelimi lkelerin ok gerisinde kalmaktadr. ok sayda renci, okuma-anlama, bilgisayar kullanma, eletirel dnme ve etkin problem zme gibi asgari becerileri dahi edinmeden okullardan mezun olmaktadr. Eitim kalitesinin dkl, isizlik zerinde dorudan etkilidir. TK verilerine gre, isizlerin te biri mesleki becerilerden yoksundur ve istihdam edilebilir deildir. Bu nitelikte bir igc ile Trkiyenin inovasyona dayal, ileri teknoloji temelli, yksek katma deerli ve rekabet gc yksek bir ekonomik yapya kavumas olanakszdr. Eitim sisteminin ne lde etkili olduuna ilikin deerlendirmede kullanlan temel gstergelerden biri, renci baarlarn belirlemeye ynelik programlarn/snavlarn sonulardr. PIRLS (Okuma Becerilerinde Geliim Projesi), TIMSS (nc Uluslararas Matematik ve Fen Bilgisi almas) ve PISA (Uluslararas renci Baarlarn Deerlendirme Program) gibi uluslararas snavlarn sonularna gre Trkiye, renci baars asndan katlmc lkeler arasnda son sralarda yer almaktadr. Bu almalardan TIMSS, 8. snf dzeyinde mfredattaki kazanmlar matematik ve fen dersleri iin irdelemi, PIRLS okuduunu anlamada 4. snf dzeyinde deerlendirme yapm, PISA ise okuryazarlk ad altnda matematik, fen ve Trkede st dzey dnme srelerini deerlendirmitir. OECD tarafndan 15 yandaki renciler iin dzenlenmekte olan ve giderek daha ok sayda lkenin katld PISA sonular, okuma becerileri, fen okuryazarl ve matematik okur yazarl alanlarnda eitimin nitelii hakknda gvenilir veriler sunmakta ve lkeler arasnda karlatrmalar yaplmasna frsat vermektedir. Bir baka adan, 15 yandaki rencilerin bilgi ve beceri dzeylerine dayal bir dnya ligi oluturulmaktadr. En son yaplan PISA 2009a 34 OECD yesi olmak zere toplam 65 lke katlmtr. PISA 2009 sonularna gre, Trkiyede eitimin kalitesi ve eitliine ilikin bulgular ve baz uluslararas karlatrmalar yle zetlenebilir: Trkiye her alanda da (okuma becerileri, fen okuryazarl, matematik okuryazarl alanlar) 34 OECD lkesi iinde 31 ila 33. srada, katlmc 65 lke arasnda ise 41 ila 43. srada yer almaktadr. Her alanda da Trkiyenin ortalama puanlar, OECD ortalama puanlarnn olduka altndadr. Bir baka deyile, Trkiyenin ortalama baar puan dktr. Trkiyedeki rencilerin drtte birden fazlas, her alanda da toplumsal yaama ve bir st eitime etkin olarak katlabilmek iin gerekli temel bilgi ve beceri dzeyine sahip deildir. Ortaretime devam edemeyenler
42

de hesaba katldnda, 15 yandaki ocuklarn yaklak yarsnn temel becerileri edinememi olduklar grlmektedir. Buna karlk, ancak kk bir grup (alanlara gre % 1,1 ile 11,7 arasnda) renci stn performans dzeyine ulamtr. Puan dalm bakmndan blgeler arasnda farkllklar gze arpmaktadr. zellikle Ortadou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgelerindeki okullarn puanlar daha dktr. Okul trlerine gre baar farklar yksektir. zel okullar dnda kalan devlet okullar iinde fen ve Anadolu liselerinin ortalamalar, OECD lke ortalamalarnn zerinde seyrederken, ilkretim okullar darda tutulduunda, meslek liseleri ve genel liselerin en dk puanlara sahip olduu grlmektedir. Okullar arasndaki bu farkllklar nedeniyle Trkiye, OECD lkeleri arasnda eitimde eitsizliin en yksek olduu birka lkeden biridir. Ancak fen ve Anadolu liselerindeki renci saylar dikkate alndnda ne yazk ki renci evreninin ok kk bir ksmnn kapsand unutulmamaldr. Trkiyede devlet okullar kapsamnda kk bir ayrcalkl grubun baar dzeyleri yksektir. Ancak bunun nedeninin yalnzca bu okullardaki eitimin niteliinden kaynaklandn gsterecek bir kant ne yazk ki mevcut deildir. Yeterlilik dzeylerine gre renciler genel ve meslek liseleri iin alt yeterliliklerde ylmakta, ancak ayrcalkl olan fen ve Anadolu liseleri iin st yeterlik gruplarna ylmaktadr. Devlet kendi ierisinde yetenek gruplar oluturarak farkl renme ktlarnn gelimesine neden olmaktadr. Trkiyedeki okullar aras performans farkll, OECD lkeleri iin rapor edilen okullar aras farkllklarn ortalamasnn iki kat byklndedir. Okul trleri arasndaki farklarn bykl, ayn okul tr ierisinde de gzlenmektedir. Bu amala Trkiyede seilen farkl corafi blgelerdeki genel lise dzeyinde PISA ortalamalar karlatrldnda standart puanlarda 60 puana ulaan farklar gzlenmektedir ki, bu neredeyse bir standart sapmaya yakn farka karlk gelmektedir. rencilerini seerek almayan ayn okul tr ierisinde bile rencilerin performans farkll gstermesi, genel lise kapsam ierisinde eitim-retim niteliklerinde ve renci zelliklerinde farkllamalarn olduuna iaret etmektedir.

43

 PISA verileri erevesinde, Trkiye, sosyoekonomik kkenin renci baars zerinde en etkili olduu lkeden biri olarak deerlendirilmektedir. Gerek Trkiyenin son yllarda katld uluslararas baar belirleme snavlar, gerekse ulusal dzeydeki renci Baarlarn Belirleme Snavlar (BBS) ve eitli kademelerdeki giri snavlarnn (SBS ve SS) sonular, baz nemli noktalara iaret etmektedir. Bunlar srasyla u ekilde zetlemek mmkndr: Trkiyede renci baars genel olarak ok dktr. renci baars, okul trlerine gre nemli lde deimektedir. rencilerin yeterlilik dzeyleri arasnda blgesel olarak da nemli farkllklar gzlenmektedir. Ayn okul tr ierisinde okullar aras farklar olduka byktr. renci zellikleri de okullar arasnda farkllk gstermektedir. Yllara gre baar dzeyi deimemektedir. Bu veriler, Trkiyedeki eitim sisteminin byk bir renci kitlesine yeterli dzeyde beceri kazandramadn aka ortaya koymaktadr. Trkiyenin acil olarak eitim niteliini artrc tedbirleri almas ve bunu byk kitlelere yaymas gerekmektedir. Trkiyede okullar sosyoekonomik kkene gre olduka ayrm grnmektedir. Bunun nedenlerinin banda ortaretimde okullarn trlere blnm olmas, okullar aras kalite farkllklar ve merkezi snav sistemleri gelmektedir. Trkiyede renciler rekabeti snav sistemlerine gre okullara yerletirilmektedir. Bu sistemde, renci baar farklar belirleyici olmaktadr. Okul trleri ve okullar arasndaki renci baarlar farkllatka ve bu farklar arttka da, snavlardaki rekabet artmaktadr. Dolaysyla sosyoekonomik kkenin belirleyicilii de ayn lde artmaktadr. Bylece, yllar iinde bir ksr dng olumakta ve okul dzeyinde sosyoekonomik kkene gre ayrma ortaya kmaktadr.

Genel olarak baar dzeyi dk okullarda da niteliksel anlamda bir yenileme ve iyileme abas grlmemektedir. zellikle Seviye Belirleme Snav (SBS) ve renci Seme Snav (SS) sonularna bakldnda her yl ortaya kan daha baarsz tablo, testlerin niteliksel olarak renci grubuna uygun hazrlanmamasnn yan sra, eitimde yllar ierisinde bir iyileme olmadn da gstermektedir. Bu kadar dershane ve zel ders desteine ramen hala baar dzeylerinin son derece dk olmas velilerin ocuklar iin okul d destek eitimi iin harcadklar maddi kaynaklarn nitelik artna bir getirisinin olmadn aka gzler nne sermektedir.

44

45

2025 Yl in ngrlen Saysal Veriler

1960lardan 1990lara kadar hzl nfus art yaayan Trkiye, 2000lerin bandan itibaren daha lml bir nfus art hz yaamaktadr. TK nfus projeksiyonlarna gre, nfus art hznn 2025 ylna doru binde 7 dzeyine ineceini tahmin edilmektedir. Bugn Trkiye nfusunun yars 29 yan altndadr. Bu payn giderek azalmas ve ya ortalamasnn artmas beklenmektedir. Nfus yapsndaki bu dnmlere paralel olarak, okul a nfusunun da (0-24 ya) 2025 ylna doru bir azalma gsterecei (% 1,7) ve toplam nfus iindeki paynn % 43,1den % 36,9a gerileyecei tahmin edilmektedir. Bu demografik dnmn, hem ocuklarn ve genlerin hem de yetikinlerin eitimi iin daha fazla frsat salayaca dnlmektedir. Lise bitirmi olma, yani yetikin nfusun en az 11-12 yllk bir eitim grm olmas, ileri lkeler iin artk bir norm haline gelmitir. Beklenen okul yaam sreleri gz nne alndnda, 2025 ylna gelindiinde birok lkedeki yetikin nfusun en az iki yllk n lisans dzeyinde yksekrenim grm olaca, ileri lkelerdeki ortalama eitim sresinin ise lisans dzeyinde renime denk olaca grlmektedir. Trkiye ise, bugnk yaps srdke, 11,6 yllk beklenen okul yaam sresiyle ancak ileri lkelerin bugnk durumuna yaklam olacaktr. Dolaysyla, temel hedef, 2025 ylna gelindiinde yetikin nfusun en az iki yllk n lisans dzeyinde renim grm olmasdr. Bunun iin, milli eitim sistemimiz, beklenen okul yaam sresini 14 yla ykseltebilecek ekilde yeniden yaplandrlmaldr. Okulncesi eitimin balad ya olan 3 yala, lisans dzeyindeki yksekretimin normal olarak sona erdii ya olan 22 ya arasndaki nfus, toplam eitim a nfusu (3-22), (6-14) ilkretim a nfusu, (15-18) ortaretim a nfusu, (19-22) ise yksekretim a nfusu olarak kabul edilmektedir. Sz konusu eitim kademelerindeki a nfuslarnn 2006 ve 2025 yllarndaki deerleri yledir:

5. Saysal ngrler

46

47

2008-2009 2006 Okulncesi (3-5) lkretim (6-14) Ortaretim (15-18) 3.890.000 11.982.000 5.374.000 2025 3.665.000 11.268.000 4.956.000 5.077.000 renci Say. 804.765 10.709.920 3.837.164 2.924.281 Ok. Oran, 20>>> 40 106>>>100 78>>>100 54>>> 75

Yksekretim (19-22) 5.471.000

Bu verilere gre, 21. yzyln ilk eyreinde lkemizin her kademedeki eitim a nfusunun azalaca tahmin edilmektedir. Bu demografik tablo, Trkiyenin nne gerekten bulunmaz bir frsat penceresi amaktadr. Yaplmas gereken, bu frsattan yararlanarak, bir yandan her kademedeki okullama orann artrrken, bir yandan da eitim sisteminin her kademesindeki kaliteyi ykseltmek ve eitimin ieriini, kresel bilgi ekonomisinin gerektirdii yetenek ve becerilere sahip nesiller yetitirme ynnde dzenlemektir.

6. Trkiye in Yeni Bir Eitim Anlay

48

49

Temel lkeler
CHP eitim konusuna lkemizde insan haklar, sosyal adalet ve demokrasi ilkelerinin tam olarak yerletirilmesi temelinde yaklamaktadr. Eitim temel bir insan hakkdr. Eitimin temel amac iyi insan ve iyi yurtta yetitirmektir. Eitim, demokratik deerleri benimsemi, insan haklar ve zgrlklerine saygl bireyler yetitirmeyi hedefler. Eitim, bireysel ve toplumsal geliimin itici gcdr. Her dzeyde nitelikli eitime eriim ve renme frsatlarn geniletme, eitimde frsat eitliinin temelidir. Eitim demokrasinin ve toplumsal btnlemenin ana unsurdur. ada eitimin vazgeilmez esi olan yaam boyu renme barl, bilimsel dnceyi benimsemi, teknoloji ve ekonomik yaamdaki gelimelere uyum salayabilen yurttalarn yetitirilmesinin anahtardr. zgrlk, ancak laik eitim ortamnda anlam ve deer kazanabilir ve srekliliini koruyabilir. Eitim dzeni laik bir zemine oturtularak, retim birlii erevesinde yrtlerek, bilime, yenilie ve deiime ak, gelecek vizyonu olan, ada bir toplum ve demokratik devlet yaps oluturulur. Trkiyenin eitim alannda hzla atmas gereken admlar unlardr: Okur yazar olmayan tek bir yurttan kalmamas Okulncesi eitimin yaygnlatrlmas Erken okul terklerinin nlenmesi Kapsaml ve nitelikli bir temel eitim ve ortaretimin tm yurttalara salanmas Hibir yurttan kkeni veya ekonomik durumu nedeniyle dezavantajl duruma getirilmemesi, Farkl alternatifleri ieren renme ortamlarnn oluturulmas, renme baarsnn arttrlmas. Bu admlar, zellikle tm eitim alanlarnda istatistiksel olarak daha dk performans gsteren dezavantajl kesimlerin dikkate alarak atlmaldr.

Yaam Boyu renme in Temel Yeterlilikler

Avrupa Birlii tarafndan yaam boyu renme kapsamnda belirlenen temel yeterlilikler, bilgi toplumunda her birey tarafndan edinilmesi gereken bilgi, beceri ve tutumlar kapsamaktadr. Kiisel geliim, sosyal ierme, aktif yurttalk ve istihdam iin bireylere katma deer salayan bu yeterlilikler, bireylerin hzla deien ve giderek btnleen dnyaya daha kolay uyum salamalarn mmkn klmaktadr. Ayn zamanda, inovasyon, retkenlik ve rekabetilikte temel unsur olan temel yeterlilikler, gen ve yetikin tm yurttalarn becerilerini gelitirmeyi ve gncelletirmeyi hedeflemektedir. Tm bu amalara ulaabilmek iin, sekiz temel yeterlilik belirlenmitir: letiim: Dinleyerek, konuarak, okuyarak ve yazarak kavram, dnce, duygu, olay ve kanaatleri ifade edebilme ve yorumlama, ok eitli toplumsal ve kltrel ortamlarda uygun ve yaratc ekilde etkileimde bulunabilme becerileri Yabanc dil: Kltrler aras anlay ve uzlama becerisi Matematik, bilim ve teknoloji yeterlilikleri: Matematiksel beceriler, gndelik yaamda ortaya kabilecek sorunlar zebilmek iin sre, faaliyet ve bilgi temelli matematiksel dncenin gelitirilmesi ve uygulanmasn ierir. Bilim ve teknoloji becerileri ise, insan faaliyetlerinin neden olduu deiimleri anlama ve bireylerin vatanda olarak sorumluluklar gibi, doal dnyay aklayan yntemleri uygulayabilme ve kullanabilme becerisidir. Dijital yeterlilik: Bilgi toplumu ve biliim teknolojilerini eletirel kullanabilme becerisi renmeyi renme: Bireylerin, kendi ihtiyalar, frsatlar ve farkndalklar dorultusunda, kendi renmelerini bireysel olarak ya da grup iinde takip edebilme ve dzenleme becerisi Sosyal ve yurttalk odakl beceriler: Sosyal beceriler kiisel, kiiler aras ve kltrler aras yeterlilikleri ve bireylerin toplumsal hayata etkin ve yapc ekilde katlmalarn salayacak tm davran biimlerini ierir. Yurttalk odakl beceriler ise, demokrasi, adalet, eitlik, insan haklar gibi sosyal ve siyasi kavram ve yaplar anlama becerilerini ierir ve bireyleri aktif ve demokratik katlm iin glendirir.

50

51

 nisiyatif ve giriim duygusu: Fikirleri eyleme dntrebilme becerisidir. Yaratclk, yenilikilik ve risk alma, proje planlama ve ynetme gibi zellikler ierir. Bireylerin altklar ortamlar anlamalarn ve ortaya kan frsatlar yakalamalarn salar. Etik deerler ve iyi ynetiim gibi, iin gerektirdii zel bilgi ve becerileri edinmenin temelidir. Kltrel farkndalk ve ifade: Fikir, deneyim ve duygularn eitli medya aralar (mzik, gsteri sanatlar, edebiyat ve grsel sanatlar) yoluyla yaratc bir ekilde ifade edilebilme becerisi. Tm bu temel yeterlilikler birbirleriyle balantldr. Hepsinde eletirel dnce, yaratclk, inisiyatif, sorun zme, risk analizi, karar verme ve duygularn yapc ynetimi vurgulanmaktadr. CHP eitim politikasn, tm yurttalar iin eitlik ve eriim amalayan bu sekiz temel yeterliin, zellikle dk becerili, okulu erken terk etmi bireyler, uzun dnemli isizler, engelliler gibi dezavantajl gruplara eit frsatlarla ulamasn salamak amacyla tasarlamaktadr.

Toplumun eitim dzeyi ykseltilecektir Toplumun eitim dzeyinin ykseltilmesi ve gelimi lkeler seviyesine ulamas amacyla, zorunlu eitim sresi 12 yl olacaktr. ocuk, gen ve yetikinlerin her kademedeki renme frsatlar geniletilerek daha uzun sre eitim sisteminde kalmalar ve daha nitelikli eitim almalar salanacaktr. Eitim sistemi anaokulundan niversiteye kadar her kademede bireysel farkllklara nem veren ve bilim, sanat ve spor gibi alanlar n plana karan bir yapya kavuturulacaktr. CHP tm eitim mfredatn gzden geirecek ve zgrlk, eletirel dnceyi temel alan ve bilgi a ekonomisine uyumlu yeni bir mfredat oluturacaktr. Yeni mfredatn ncelikleri, rencilerin szel ve yazl ifade kabiliyetlerinin, saysal yeteneklerinin, biliim teknolojilerini kullanm becerilerinin, bamsz aratrma kapasitelerinin ve demokrasi ve insan haklar bilincinin arttrlmas olacaktr. Eitim altyaps glendirilecek, eitimin nitelii ykseltilecektir Eitim altyapsn glendirmek, sadece derslik saysn arttrmak deildir. CHP, dezavantajl blgelerden balayarak, okullarda salk ve beslenme altyapsn da gelitirecektir. Bunun yan sra, okullarn sanat, spor, teknoloji gibi kiilik ve beceri gelitiren alanlarda sunduu olanaklar da zenginletirilecektir. CHP, genlerin bireysel geliimleri iin daha ok olanak ve daha ok zaman bulabilmeleri amacyla eitimin, sanat, spor, teknoloji altyaps glendirilmi okullarda, yarm gn deil, tam gn olmas anlayn benimsemektedir. Bu amala, ikili eitim ortadan kaldrlacak, tm eitim kademelerinde tam gn eitime geilecektir. Kalabalk gruplarda yrtlen birletirilmi snf uygulamalarna son verilecektir. Her gencin en az bir yabanc dili rahat kullanacak seviyede renmesi ve bu sayede kresel ekonomide rekabet edebilecek gce ulamas salanacaktr. Genlerin internet kullanmnn yaygnlamas amacyla her gence internet eriimi ve bilgisayar salayacaktr. nternet ortamndaki sansrler kaldrlacak, Trkiyedeki genlerin demokratik lkelerdeki yatlar ile ayn dzeyde bilgiye erimesi salanacaktr.

CHPnin Eitim Politikalar: Bilgi Toplumuna Doru 1. Eitimin Temel Boyutlar

Okumaz yazmazlk tarihe gmlecektir Trkiyenin, 21. yzyln banda hl okumaz yazmazlk sorunuyla kar karya bulunmas dndrcdr. CHP, bir yandan okumaz yazmaz yetikinleri okur yazar klmak iin tm olanaklarn seferber ederken, te yandan okumaz yazmazln kaynan kurutmak iin, okulncesi eitim ve ilkretime devam etmeyen ve okur yazar olmayan ocuk, gen ve yetikin brakmayacaktr. CHP, doan her ocuun nfusa kaydedilmesi ve okul ana geldiinde okula gitmesi amacyla etkin bir seferberlik balatacaktr. Nfusun kaytl olmasyla, orta ve uzun vadede toplumda, zellikle de kadnlar arasnda okuryazarlk oranlar ykselecektir.

52

53

Tm eitim kademelerinde, retmen, derslik, donanm, bilgisayar gibi eitim olanaklarnn okullara dalmnda ulusal standartlara dayal ve eitliki bir uygulamaya gidilecektir. Okullarn niteliini artrmak ve okullar arasndaki farkllklar azaltmak, sosyoekonomik ve kltrel dlanmayla mcadelede nemli rol oynayacaktr. Eitime daha ok kaynak aktarlacaktr CHPnin kamusal harcamalarda ncelii eitim olacaktr. Yolsuzluklarn nne geilmesi, kamu kaynaklarnn kullanmnn rasyonelletirilmesi, ekonominin geni kesimlerinin kayt altna alnmas ve ncelikli olmayan tm alanlardaki kamu harcamalarnn gzden geirilmesiyle elde edilecek gelirler eitime aktarlacaktr. Eitime aktarlan kaynaklar, eitimin fiziki ve insan sermayesinin iyiletirilmesi iin yaplacak yeni yatrmlarda kullanlacaktr.

retmen ihtiyalarnn belirlenmesinde OECD normlar esas alnacaktr. Bu standartlar dikkate alnarak yaplacak ihtiya analizleriyle ek retmen ihtiyac belirlenecek ve atanamam retmen adaylar iin byk bir istihdam frsat ortaya kacaktr. Bylece, Trkiyede eitim hizmetleri daha nitelikli olarak sunulur duruma getirilecektir. retmen istihdamnda szlemeli retmen uygulamasndan vazgeilecektir. cretli retmen uygulamasna son verilecek, bu aklar uygun retmen adaylar ve kadrolu atamayla giderilecektir. Halk eitimi merkezi ve mesleki eitim merkezlerindeki eitmenlik kadrolar da gzden geirilecek, bu kurumlarda ncelikle mesleki ve teknik eitim retmenlii diplomalarna sahip retmen adaylarnn grevlendirilmesi salanacaktr. ki yllk cretsiz okulncesi eitim zorunlu hale getirilecektir Okulncesi eitime eriim frsatlarn, ncelikle en az frsata sahip ocuklar olmak zere tm ocuklara yaygnlatrmak CHPnin ncelikli hedefidir. Bu amala, iki yllk okulncesi eitim zorunlu hale getirilecek ve 4 yandan itibaren tm ocuklara cretsiz olarak sunulacaktr. Tm okulncesi eitim kurumlarnda tam gn eitim verilecek, bylelikle annelerin alma yaamna katlm kolaylatrlacaktr. Krelere ve anaokullarna ynelik mevcut dzenleyici ereve kapsamnda altyap kalitesine nem verilecektir. ocuklar iin ak oyun alanlarnn, uyuma odalarnn, salk ocaklarnn bulunduu anaokullar yaplacaktr. Okulncesi eitimde alan personelin eitim standartlar ve alma koullar iyiletirilecektir. Okulncesi eitim retmenliine, alan d retmen atamas yaplmayacaktr. Okulncesi eitim iin gerekli retim programlar yeniden gelitirilecektir. Okulncesi eitimde standartlam bir mfredat oluturulmas amacyla, eitim bilimcilerin, pedagoglarn ve tm dier paydalarn grleri alnarak bir mfredat almas balatlacaktr. Yksek nitelikli erken ocukluk eitimi ve bakmna katlmn, yksek beceri sahibi eitmenler ve uygun ocuk-eitmen oranlaryla salanmas, tm ocuklar iin olumlu sonular douracak ve en az frsata sahip kesimler iin en yksek yarar salayacaktr.

2. Eitim Kademeleri: Okul ve retmen Odakl Yaklam

retmen ve yneticilerin yksek standartlara sahip olmas tevik edilecektir Daha baarl okullar iin, eitim/okul yneticileri kilit personeldir. Okul yneticilii iin en iyi adaylarn bulunmas, bunlarn yetitirilmesi ve srekli geliimleri iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu amala, okul yneticilii ve eitim denetilii iin yksek lisans ve doktora dzeyinde renim grmek zendirilecektir. Eitimin temel ta retmendir. CHP eitim politikasnda retmenleri merkeze koyacaktr. retmenlerin i gvenceleri bulunmal, gelirleri mreffeh bir seviyede olmal ve toplum iinde saygnlklar yksek tutulmaldr CHP, retmen eitiminde yksek standartlar savunacaktr. Ortaretim retmenliinden balayarak, orta vadede okulncesi eitim ve ilkretim retmenliini de kapsayacak biimde yksek lisans ve doktora dereceleri zendirilecektir. Eitimin her kademesinde uygun retmen eitimi ile yeniliki ve yksek nitelikli retmenlerin grev almas, retmenlerin dier profesyonellerle ibirliinin gelitirilmesi ve retmenlere yeterli kaynan salanmas hedeflenecektir. retmenlerin rencilere daha kapsaml ve btnleik destekler sunabilmesi iin ebeveynler ve yerel paydalarla gl ibirlii gelitirilmesi zendirilecektir.

54

55

lkretimin aktif yurtta yetitirme ilevi n plana kacaktr lkretim programlar, Trk ulusal eitiminin genel amalar dorultusunda yeniden gzden geirilecek ve Atatrk ilke ve devrimlerine bal, demokratik ve laik deerleri benimsemi, insan hak ve zgrlklerine saygl yurtta yetitirme ilevi n plana karlacaktr. lkretimde ana ilke, ocuklara en yakn veya ana-babalar asndan en uygun yerlerde eitim hizmeti sunmak olacaktr. Bu erevede, tamal eitim asgari dzeye indirilecektir. Yatl lkretim Blge Okullarnn (YBO) ynetim ve destek personeli ile retim ortamlar hzla iyiletirilecek, ancak bu okullardaki renci saylar ve kapasiteleri giderek azaltlacaktr. lkretime, alan d ve nitelikleri uygun olmayan retmen atamas yaplmayacaktr. lk ve ortaretim kurumlarnda verilen din kltr ve ahlak bilgisi dersinin Anayasann ngrd amaca uygun bir mfredatla verilmesi salanacaktr. Din kltr eitimi, bireyin inan dnyasn gelitiren, ada gelimeye ak, manevi ve ahlaki deerleri zenginletiren, insan ve doa sevgisini artran nitelikte olacak, dinin siyasi amalarla istismarna yol amayacak ekilde gerekletirilecektir. Ortaretimde okul trlerine dayal yaplanma ortadan kaldrlacaktr Trk eitim sistemi, ncelikle tm eitim sistemi zerinde olumsuz etkilerde bulunan ortaretimdeki ayrmlam okul yapsn amak durumundadr. Bu amala okul trleri, genel liseler, meslek liseleri ve zel liseler olmak zere ana tr altnda birletirilecektir. Her lise trnde de ayn ekirdek programn uygulanmas salanacaktr. ekirdek programdaki standartlarn iyi belirlenmesi, her okulda en az bu standartlara ulamak iin aba sarf edilerek okullar aras farklarn ortadan kaldrlmas ve lke genelinde renci baarsnn bu yeterlikler kapsamnda arttrlmas salanacaktr. Genel liselerde farkl renci ihtiya ve ilgilerine ynelik olarak sosyal bilimler, Trke-edebiyat, matematik, fen bilimleri, yabanc dil ve sanat arlkl dersler iinde alternatif retim programlar oluturulacaktr. Meslek liselerinde de ekirdek program dnda, rencilerin ilgili meslek alanlarna ynelik olarak yetitirilmesi salanacaktr.

Tm bu admlarla, ilkretimden yksekretime kadar sistemin btnn dikkate alan, rencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun programlarda okumalarn salayan bir eitim modelinin temeli atlacaktr. SBS snav kaldrlacaktr lkretimden ortaretime geite uygulanan SBS kaldrlacak ve geiler snavsz gerekletirilecektir. SBSnin kaldrlmasyla, ortaretime geie hazrlayan dershanelere gereksinim kalmayacak, ilkretim okullar daha salkl bir ileyie kavuacak ve iyi insan ve iyi yurtta yetitirme bata olmak zere ana ilevlerine odaklanacaktr. Bu amala, rencilerin okuduunu anlama ve fen bilimleri, sosyal bilimler, matematik gibi okul derslerine dayal temel becerilerin istenen dzeyde gelitirilmesi salanacaktr. Bu noktada etkili eitim politikalar retilecek, rencilerin hem lke iindeki hem de uluslararas snavlardaki baarlar artrlacaktr. niversiteye giri snav aamal olarak kaldrlacaktr Ortaretime olan renci talebinin artmas ve ortaretimin genilemesi nedeniyle yksekretime olan bavurularn nmzdeki on yl ierisinde oalmaya devam etmesi kanlmazdr. Yksekretime giriteki sorunlar zmenin yolu, lise andaki genleri bir ya da iki snavla eleyip, sistemden dlama ve yaama geride balamalarna yol amak olmamaldr. niversiteye giri sitemi, ksa dnemde yaanmakta olan derin gven bunalmn sona erdirme ve orta dnemde mevcut sistemin yol at byk yapsal sorunlar zme anlay ile radikal biimde dntrlmelidir. Ksa dnemde alnacak nlemler rencilerde ve ailelerinde yksek dzeyde gelecek kaygs yaratan, ailelere byk mali klfet getiren mevcut sistem AKP iktidar dneminde giderek daha tartmal duruma gelmi ve son yaplan YGS snav sonucunda halkn gznde tm gvenilirliini yitirmitir. Ksa dnemde hedeflenmesi gereken, tm mezunlar iin adil ve gvenilir bir seme ve yerletirme yapmaktr. Ama, iinde bulunduumuz derin gven bunalmn amaya ynelik, gvenilir bir snav sisteminin yeniden salanmasdr. YGS henz iki yl nce uygulanmaya konmutur. stelik yaklak iki yllk youn bir almann sonucunda, yksekrenime geite ok nemli bir forml gibi sunulmu, ancak sistem daha ikinci ylnda ilemez hale gelmitir. Buna benzer bir durum daha nce de yaanm ve OKS kaldrlarak yerine

56

57

SBS (6-7-8inci snflar iin) getirilmitir. ki yl gemeden SBS snav bu defa tek snava indirilmitir. Trkiyede ulusal snavlar, SYM ve MEB Eitim Teknolojileri Genel Mdrl Snav Hizmetleri Daire Bakanl tarafndan yaplmaktadr. Her iki kurumun da toplumdaki gvenilirlii sorgulanr duruma gelmitir. Son dnemdeki ifre ve kopya olaylar da sistemin gvenilirliini iyice tartmaya amtr. Her iki durum znde yksekrenime gei ve snav konusunda yeterli bilgi, deneyim ve projeleri olmayan ve sorumluluklarn en iyi ekilde kullanma bilincinden yoksun yetkililerin yapt byk yanllar aka ortaya koymaktadr. Bu ynyle yanllarn esas kayna teknik alma gruplar deil, konular zerinde yeterince ehil olmayan kimselere yetki veren siyasi karar alclardr. CHP, gvenirlii iyice azalm olan bir snav sreci yerine; genlerin ortaretim ve akademik baarlarn tam olarak yanstabilecekleri, sonucundan ailelerin ve genlerin emin olabilecekleri, gvenilir bir yksekretime gei srecini bir an nce yeniden oluturacaktr. Snavlara giren rencilere ve yllardr snavlar srasnda zveriyle grev yapan bina snav sorumlular ve gzetmenlere gvenilecektir. Alnacak tm nlemler, insana gven temeline dayanacaktr. Bu erevede, ar gvenlik nlemleri yerine merkez tarafndan yerine getirilen nitelikli test gelitirme, seme, deerlendirme ve yerletirme konularna ncelik verilecektir. Ksa vadede snav sisteminin giderek ticarilemesini nleyici bir ara olarak, ulusal eitim sisteminin bir paras olan ve hkmet kararlaryla rencilerin girmesi zorunlu olan snavlardan (SBS, SS, KPSS gibi) snav creti alnmayacaktr. Orta ve uzun dnemde alnacak nlemler lkemizde yksekretime gei aamasnda arz ve talep arasnda byk bir ak bulunmaktadr. En ge iki yl sonrasndan balayarak yaplmas gereken, Trkiyenin insani, toplumsal ve ekonomik gereksinimleri ile uyumlu olmaktan kan mevcut deerlendirme sistemini kkl bir reforma tabi tutmaktr. niversiteye geiteki en byk reform, isteyen herkese niversiteye gitme hakknn salanmas olacaktr. Yksekrenime gei konusunda yaplacak reformun temel eleri, (1) meslek eitiminin gelitirilmesi, (2) ortaretimle ilgili dzenlemelerin yaplmas ve eitimin niteliinin artrlmas ve (3) yksekrenimin yeniden
58

yaplandrlmasdr. Her alanda gerekletirilmesi dnlen reformlar, ncelikle devletin ve toplumun eitim iin ayraca kaynaklarn artrlmas ve bu kaynaklarn en etkin biimde kullanlmas sayesinde gerekletirilebilir. CHP bata bte harcamalar olmak zere tm ekonomik kaynaklar, mmkn olan en st dzeyde insani, ekonomik ve toplumsal kalknmann en nemli arac olan eitime ynlendirme kararll iindedir. Birinci temel alan meslek eitimidir. CHP, ortaretim yllarnda ilgileri ve yetenekleri konusunda rencileri bilgilendirerek, lise eitimine paralel olarak salanacak meslek edindirme programlaryla i yaamna zendirecektir. Salam temeller zerine oturtulacak bir meslek ve meslek yksek okullar sistemi istihdam kolaylnn yan sra, hem gelir hem alma ortam bakmndan tatmin edici i olanaklar yaratarak gen nfusun nemli bir blmn niversite d eitim ve alma alanlarna yneltecektir. Bylelikle niversite sistemi zerindeki yk hafifletilmi olacaktr. ABDde 2010 ylnda yaynlanan Harvard Eitim Raporu bilgi ekonomisinde yksek verimli ve yksek cretli istihdamn hzla meslek eitimine kaydn ne srmektedir. kinci nemli hedef, ortaretimde niteliin ykseltilmesi ve mevcut sistemdeki eitsizliklerin en aza indirilmesidir. Ortaretimde okul sisteminin glendirilmesi, eitimin merkezinin okul haline gelmesini salayacaktr. Ortaretimde ana unsur retmen olacak, retmenlerde yksek vasf ve yeterlilik aranacaktr. Snf bykl ve renci bana den retmen says gibi gstergelerin iyiletirilmesi ve eitimin tam olmasyla, ortaretimde niteliin ykseltilmesi salanacaktr. Ortaretimin renci yetitirme ilevinin artrlmasyla, niversiteye gei deerlendirmesinde arlk ortaretime kaym olacak, bylece dershanelere ve zel derslere eilim de azaltlm olacaktr. CHPnin ngrd reformlar sonucunda okullar, ortaretimin gerek merkezi haline gelecektir. renciler niversiteye girite ncelikle kendi programlaryla ilgili temel derslerde gsterdikleri baar ile deerlendirilecektir.

59

 Yksekretime geite en nemli boyut kukusuz niversite ve yksek eitim kurumlarnn renci kabul kapasitelerinin artrlmas ve niversite eitiminin daha nitelikli hale getirilmesidir. Her iki darboazn almasnda anahtar etken doktoral eleman saysnn hzla artrlmasdr. CHP Trkiyenin yurt ii ve yurt d tm olanaklarn seferber ederek, tp uzmanlk alan dnda, ylda en az on bin doktoral eleman yetitirmesini ngren bir proje hazrlamaktadr. ok sayda ve nitelikli doktora projesi, retim eleman azl nedeniyle yeterince renci kabul edemeyen veya nitelikli eitim vermekte zorlanan niversitelerin bu iki temel sorununa kkl bir zm getirecektir. ncelikle, niversiteler daha ok renci kabul edecek ve arz ynndeki sknt alm olacaktr. Dier yandan, zenginleen retim eleman kadrolar sayesinde daha nitelikli eitim alan niversite mezunlarnn, en ksa zamanda tatmin edici i ve alma olanaklarna kavumalar mmkn olacaktr. CHP, niversitelerin bilgi ekonomisindeki kilit rolnn tam bilincinde olarak, onlarn bata dnce zgrl olmak zere tm alt yap, aratrma ve yatrm taleplerini en st dzeyde karlama istei ve kararll iindedir. Trkiyede yksekretime gei konusunda yaanan byk sorunlar ancak niversitelere layk olduklar nem ve deeri veren siyasi iktidarlar tarafndan zme kavuturulabilir. Mevcut niversite snav sistemi, test gelitirme teknikleri asndan da olduka sorunludur. Bu anlamda ele alnmas gereken pek ok sorun mevcuttur. Ancak uygulamada dikkati eken en nemli iki konu: (1) rencilere yl iinde yalnzca bir ans verilmesi, baaramayan rencilerin bir yl daha beklemek zorunda olmas ve (2) snavlarda yalnzca oktan semeli test sorularnn kullanlmasdr. Bu anlamda yaplmas gereken, rencilere yl iinde birden fazla (rnein kez) snav hakknn tannmasdr. renci alaca en yksek puanla istedii faklte ve blme mracaat ederek daha doru ve kesin bir tercih yapacaktr. rencilere birden fazla ans tanmak teknik olarak mmkndr. Bilgisayar kullanlarak gerekletirilecek bireye zg test (adaptive test) uygulamalar ile rencilerin randevu usul istedikleri zaman snav almalarna olanak salanabilmektedir. Ayrca byle bir sistem ak ulu sorularla deerlendirme yapmaya da olanak salayacaktr. Bu sistemin detaylar ve ileyii iin gerekli almalar hzla balatlacaktr.

zetle, yeni oluturulacak sistemde niversiteye girite ana unsur n plana kacaktr: rencinin ortaretimdeki performansnn da deerlendirilmesi ve ortaretim sistemine verilen nemin niversiteye yanstlmas, rencinin yetenek ve kavrama kapasitesini len, ak ulu sorular ieren, rencinin yl iinde birden fazla girebilecei bir snavn yaplmas, niversitelerin renci seiminde sz sahibi olmas ve snav sonucuna gre karar verebilmesi. Dershaneler Dershanelerin renci baarsna nemli katk getirmedii eitli aratrmalarla dorulanmtr. Bu nedenle lkemizde dershane gereine ciddi bir zm getirmek ve dershaneleri eitimin gndeminden karmak gerekmektedir. SYSde yaplacak ok ynl iyiletirmeler ve yksekretim kapasitelerinin genilemesiyle birlikte, yksekretime gei srecinde renciler, aileler, retmenler ve okul yneticileri zerindeki ar kayg ve basklardan kaynaklanan dershanelere ynelim azalacak, bylece daha gvenilir bir seme sreci ve daha iyi ileyen bir ortaretim sistemi oluacaktr. Dier yandan dershanelerin retmenler iin nemli bir istihdam alan oluturduu bir gerektir. Okul, eitimin merkezi haline getirilirken, dershanelerde var olan renim birikim ve deneyiminin en yararl biimde, israf edilmeksizin deerlendirilmesi hedeflenmektedir. Dershanelerin zel okul statsne geirilmesi ya da meslek okul ve kurslarna dntrlerek niversiteye devam edemeyen genler iin ciddi bir seenek oluturmas amacyla gerekli almalarn yaplmas, orta ve uzun vadede alnacak nlemlerdendir. Bu ekilde, bugn dershane sektrne harcanmakta olan byk miktarlarn boa gitmemesi ve etkin ekilde deerlendirilmesi salanacaktr.

60

61

3. Eitimde Frsat Eitlii ve Yaam Boyu renme

Yaam boyu renmeye dayal bir eitim anlay benimsenecektir Eitimin devaml olmas, her bireyin kendini eitmeye devam etmesi ve kendini srekli gelitirebilmesi, bilgi toplumunun getirdii bir zorunluluktur. Trkiyenin ncelikli konularndan biri, yaam boyu eitime katlmn artrlmasdr. Yaam boyu renme temelinde, temel yeterliliklerin tm yurttalar tarafndan edinilmesi, yurttalarn istihdam edilebilirlii, sosyal btnlemesi ve kiisel geliimi iin hayati neme sahiptir. CHP, yaam boyu renme ilkesi gerei, yurttalarn hak ve sorumluluklarn baaryla yerine getirmelerine ve yaam sorunlar ile ba edebilmelerine hizmet eden, okulncesi dnemden emeklilik sonrasna kadar tm ya dnemlerini ve herkesi kapsayan, kolay eriilen, bireysel farkllklara gre uyarlanm, destekleyici, tm renme aralarnn ve biimlerinin kullanld, yaamn keyifli bir parasn oluturan bir renme ve eitim sistemi oluturacaktr. renmenin ve eitimin yaam boyu srmesinin gerei olarak, yurttalarn ilgileri ve sorunlar dorultusunda oluan renme gereksinimlerini karlamaya ynelik hizmetler yaygnlatrlacaktr. Bu amala: nternetin renme ve ksa veya uzun sreli eitim amacyla etkin biimde kullanlmasna nem verilecektir. alma hayatndaki renme olanaklar hep ak kalacak biimde dzenlenecektir. stihdama ilikin renme konusunda, i dnyasnn kurumsal sosyal sorumluluk anlay erevesinde yeniden eitim frsatlar sunmas salanacaktr. Yaam boyu renmenin nemini tm yurttalarmza anlatmay hedefleyen bir farkndalk ve bilin oluturma kampanyas balatlacaktr. Yaam boyu renmenin temel bir unsuru olan ve sosyal uyum ve ekonomik kalknmay besleyen yetikin eitimi, 21. yzyln olanaklarndan yararlanmann ve ortaya kard sorunlar zmenin anahtardr. Yetikin eitiminin yaygnlatrlmasyla, dk becerili alanlarn beceri dzeyleri ykseltilecektir. Yetikin eitimine eriim olanaklar, eitli paydalarla (kamu ve zel sektr, yksekretim kurumlar, yerel paydalar ve STKlar) ibirlii iinde geniletilecektir. Bu ekilde, zellikle dk vasfl, isiz, zel ihtiyalara sahip ve yal yetikinlerin aktif katlm iin yeni olanaklar salanacaktr.
62

Gen ve yal kuaklar arasnda bilgi ve uzmanln paylalmas ve iletiim ve dayanmann desteklenmesi amacyla, kuaklar aras renme yaklam benimsenecektir. Bylelikle, giderek byyen dijital blnmenin ve sosyal dlanmann nne gemek mmkn olacaktr. zellikle mesleki eitim, yksekretim ve yetikin eitimi alanlarnda, eitim ktlar, terk oranlar ve rencilerin sosyoekonomik koullar hakknda etkin bir veri toplanma sistemi oluturulacaktr. renciler dnyayla rekabet edebilecek becerilere sahip olacaktr zellikle okuduunu anlama, saysal ifade gc ve dil becerileri gibi temel becerilerin tm ocuklar tarafndan erken yalarda edinilmesi salanacaktr. rencilerin genel olarak okuma-yazma becerileri, matematik ve fen alanndaki bilgi ve beceri dzeyleri ykseltilecektir. Daha somut bir hedef olarak, rencilerin uluslararas baar belirleme testindeki (PISA) ortalama puanlar OECD lkeleri ortalamalarnn zerine karlacaktr. Temel yeterlik dzeyinin altndaki renci oran % 15in altna indirilecektir. Bu alandaki iyi rneklerin ve yararl deneyimlerin paylalmas iin okullar aras ibirlii ve iletiimin glendirilmesi salanacaktr. E-renme yaygnlatrlacaktr alan, zel ihtiyalar olan, engelli, hapiste bulunan genler, mevsimlik gmen ailelerin ocuklar gibi dezavantajl rencilere eit frsatlar sunmak iin, daha esnek eitim yaklamlar uygulanacaktr. Bu kapsamda, hayat boyu renme, yaygn eitim, uzaktan renme, elektronik renme ve akran eitimi gibi yeni sistemler desteklenecektir. Uzaktan eitimin yaygnlatrlmas iin ve rgn eitimi destekleyici bir ara olarak biliim ve iletiim teknolojilerinden etkin olarak yararlanlacaktr. Eitim-istihdam balantlar glendirilecektir Eitim ihtiyalarnn belirlenmesi, eitim ve igc piyasalar ilikilerinin gelitirilmesi, bireylerin yaam boyu renme ve rehberlik frsatlarna eriiminin kolaylatrlmas ve eitim ve istihdam arasnda yumuak geiler salanmas amacyla, ulusal, blgesel ve yerel dzeyde kamu kesimi, eitim salayclar ve iverenler arasndaki ortak almalar glendirilecektir.

63

 gc piyasalarnn beceri ihtiyalarn daha etkin ekilde karlamak ve kresel dnyann yaratt yeni ekonomik ortam ve sorunlara uyum salamak iin, eitim sisteminin yeni eilim ve taleplere duyarl olmas salanacaktr. Eitim taleplerinin insan gc planlamasnn ortaya koyduu mesleki yeterliliklere ynlendirilmesi iin etkin bir ynlendirme sistemi oluturulacaktr. renme kts temelli sertifikasyon sistemleri ve enformel renme yoluyla elde edilen beceri ve yeterliliklerin tannmas salanarak, bireylerin istihdam edilebilirlii artrlacaktr. Mesleki Eitimde sosyal diyalogun glendirilmesi amacyla, iveren kurulular ve sendikalar gibi sosyal paydalarn eitime ilikin kurumsal kapasitelerinin glendirilmesi iin gerekli dzenlemeler yaplacaktr. Sosyal diyalogun kurulmas erevesinde oluturulan blgesel dzeydeki l stihdam ve Mesleki Eitim Kurullar yannda ulusal dzeyde stihdam ve Mesleki Eitim Kurulu; sektrel dzeyde Sektrel stihdam ve Mesleki Eitim Kurullar ve okul dzeyinde de Okul-Sanayi Danma Kurullar oluturulacaktr. Organize sanayi blgelerinde yatl mesleki eitim birimleri oluturulacaktr. Organize sanayi blgeleri, mesleki eitim yerlekeleri haline getirilecektir. Mevcut Mesleki Eitim Merkezleri, yaam boyu eitim anlayna uygun olarak, her yatan insana beceri kazandrma dorultusunda yeniden yaplandrlacaktr. Aile Sigortas kapsamndaki tm yurttalarn KURa bavurmalar koulu getirilecektir. Yeterli beceri sahibi olmayan yurttalar Mesleki Eitim Merkezlerinde eitilerek igc piyasasnda istihdam edilebilirlikleri artrlacaktr. Mesleki eitim eitlendirilecek ve temel yeterliliklere daha ok nem veren bir yapya kavuturulacaktr. Bu ekilde, mesleki eitimin bireylerin niteliklerini gelitirebilmesi ve igc piyasalarna eriebilmesi iin gereksinim duyulan yollar amas salanacaktr. mam-Hatip eitimi, din grevlisi saysna duyulmakta olan ihtiya erevesinde dzenlenecektir. Aznlklarn dini ihtiyalarn karlamak zere yksek dzeyde din adam yetitirilmesi iin ilgili devlet niversitelerinin ilahiyat fakltelerine bal, eitimin genel ilkeleri erevesinde yksek okullar alabilecektir.
64

zellikle dk vasfl bireylerin mesleki eitime katlmn artrmak, aktif bir sosyal ierme politikasnn ve isizlii azaltmann temel unsurudur. Dezavantajl toplum kesimleri iin, mesleki eitim, hizmetleri bireysel gereksinimlere uyarlayarak, rehberlik ve danmanlk hizmetlerini glendirerek ve i yerinde farkl renme seeneklerini gelitirerek glendirilecektir. rencilerin kariyer tercihlerini, eitim iinde ve eitimden istihdama geilerini destekleyecek rehberlik ve danmanlk hizmetleri ile uygun retmen eitimleri glendirilecektir. Bylelikle, rencilerin igc piyasasyla baarl ekilde btnlemeleri ve zel ihtiyalar bulunan rencilerin eitim sistemine katlm salanacaktr. Eitim sisteminin sosyal boyutu glendirilecektir rencilerin beklentilerini ykseltmek ve sadece renme yeteneini deil, renme motivasyonunu da ykseltmek amacyla, okul eitiminin yararll artrlacaktr. Eitim, sosyal ierme ve sosyal korunmay glendirmede balca ara haline getirilecektir. Eitim politikalar ile dier sosyal politikalar arasndaki ilikiler glendirilecektir. Okullarda dayanma ve karlkl destek duygularnn gelitirilmesine zel nem verilecektir. rencilerin yeteneklerinin tannd renme ortamlar yaratlacaktr. Eitim seeneklerinin esneklii ve geikenlii artrlacak, katlm ve eitim sistemleri arasndaki hareketliliin salanmasnn nndeki engeller kaldrlacaktr. Eitim dnyas, alma dnyas ve genel anlamda toplum arasndaki balar glendirilecek, eitimin aktif yurttal gelitirme ilevi n plana karlacaktr. Bir dier nemli nokta ise, zaman etkili kullanma, bedenini koruma, bakalarnn duygularn anlama, salkl iletiim kurma, karar verme, eletirel dnme, sorun zme gibi temel yaam becerilerinin gelitirilmesidir. CHP, rencilerin ilgili ya ve snf dzeyinde bu yaam becerilerini kazanmalar iin okul programlarn zenginletirici ve destekleyici almalar yapacaktr. lk ve ortaretimde rencilerin akademik, sosyal ve duyusal geliimini izleyen ve geri bildirimde bulunan renci zleme Sistemleri uygulanacaktr.

65

Okullar topluma hesap verebilir klnacak, okullar ve ebeveynler, i dnyas ve yerel paydalar arasndaki ortaklk glendirilecektir. Eitimde frsat ve olanak eitlii ana ilke olacaktr ocuklarn ve genlerin ekonomik nedenlerle okula devam edememesinin nne gemek ve eitimde tam frsat eitliinin salamak CHPnin en nemli nceliidir. Bu amala, Aile Sigortas kapsamnda, ihtiyac olan ailelerin ocuklar iin, aylk nakdi demeler ve kitap ve krtasiye malzemelerini ieren eitim destekleri sunulacaktr. Bunun yan sra, dezavantajl blgelerden balayarak, tm devlet okullarnda rencilere cretsiz le yemei verilecektir. Eitimde daha fazla frsat eitlii salamak ve yoksul rencilerin baar dzeyini ykseltmek iin okullarda eitimin yarm gn deil, tam gn olmas salanacaktr. Tam gn eitim, kadnlarn igc piyasasna katlmn kolaylatrmak ve alma hayatnda frsat eitliini salamak bakmndan byk nem tamaktadr. Dnyada giderek daha fazla kabul gren bir anlay erevesinde, ortaretimde daha zayf ile daha iyi durumdaki rencilerin, renme srecinde birbirlerine destek olmalarn salayacak eitim ortamlar oluturulacaktr. Bu birliktelik ile, daha zayf durumda olan renciler, daha iyi durumdaki rencilerden yararlanp onlar gibi olmaya alacak, daha iyi renciler ise daha zayf olanlara yardm ederek toplumsal bir kazanm elde edeceklerdir. CHP, okulun kendi dndaki tm dnya ile bilgi alveriini en st dzeye kartarak, okulu srekli renen bir kurum haline getirmeyi hedeflemektedir. Bu amala, blgesel ve yerel evre koullarn ve rencilerin bireysel durumlarn dikkatle ele alan bir eitim sistemi oluturulacaktr. Dar gelirli genler ve zellikle gen kadnlar iin, eitimin her kademesinde pozitif ayrmclk uygulanacaktr. Krsal kesimdeki ocuklarn ortaretime eriimini arttrmak amacyla, yatl ortaretim kurumlar ve ortaretim kurumlarnn bulunduu yrelerde pansiyon yapmna hz verilecektir. Ortaretimde cinsiyet eitsizliinin ortadan kaldrlmasn salamak zere, yatl ve pansiyonlu kurumlarda kz ocuklarna ncelik verilecektir. Krsal kesimdeki ocuklarn ortaretime katlmlarn artrmak amacyla tamal eitim uygulamas yaygnlatrlacaktr.

CHP, sosyal devletin gerei olarak, ilerleyen ocuk ve genler kadar, geride kalanlara ilgi gstermeyi, onlara zel destek olmay hedeflemektedir. Bu kapsamda, ilkretimden sonra ortaretime devam edemeyen, lise yllarnda ara snflardan okullarn terk etmek zorunda kalan, lise mezunu olup niversiteye giremeyen ve zel eitime muhta olan ocuk ve genler CHPnin eitim politikalarnn ana hedef kitlesi olacaktr. CHP grlmeyen gen ve ocuklar grecek, tek bir genci ve ocuu bile sahipsiz brakmayacaktr. Grlmeyen ocuk ve genler meslek edindirme programlaryla beceri sahibi olarak yaama ynlendirilecektir. Risk altndaki rencileri tespit eden erken uyar sistemlerinin gelitirilmesi, nitelie ve retmen eitimine odaklanan okullar aras ierme stratejilerinin oluturulmas yoluyla erken okul terklerinin nne geilecektir. Zorunlu eitim yanda olup ilkretime hi devam etmemi ya da ara snflardan ayrlm ocuklarn ilkretime dnmeleriyle ilgili telafi eitimi programlar veya tamamlayc programlar yaygnlatrlacaktr. Talep eden tm yurttalara anadil renimi olana sunulacaktr. Eitim sisteminin dnda kalan dezavantajl kesimlere ulamak iin, yeniliki rehberlik yntemleri ve dier sosyal hizmetler ve sivil toplumla ibirlii benimsenecektir. zel eitime muhta ocuk ve genlerin rgn ve yaygn eitim frsatlar geniletilecek ve daha geni kitlelere ulalacaktr. lk ve ortaretimde sosyoekonomik ynden dezavantajl ocuklara, okul sonras saatlerde ve haftasonlarnda dzenli ve cretsiz olarak akademik ynden destekleyici kurslar verilecektir.

66

67

Notlar:

Benim iin yanda yok, sadece ve sadece vatanda var. Ve istisnasz her vatanda bu lkenin zenginliinden hak ettii pay almal. Her vatanda rahat bir nefes almal. te ben buna inanrm. CHP varsa, herkes iin var.

Kemal KILIDAROLU

Cumhuriyet Halk Partisi Genel Bakan