Met A For

Trk Eitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 281-326
RETMEN ADAYLARININ RENC KAVRAMINA LKN SAHP OLDUKLARI ZHNSEL MGELER

Ahmet SABAN
z
Bu aratrma, retmen adaylarnn (N=2847) renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri (metaforlar) inceledi. Bu ama iin katlmclar renci . . . gibidir; nk . . . ibaresini tamamlamad. Veriler, nitel (ierik analizi) ve nicel (ki-kare) veri zmleme teknikleri kullanlarak analiz edildi. Aratrmann bulgularna gre, retmen adaylar renci kavramna ilikin toplam 156 adet geerli metafor retti. Bu metaforlar ortak zellikleri bakmndan 11 farkl kavramsal kategori altnda topland. Kavramsal kategoriler retmen adaylarnn program tr, cinsiyeti ve snf dzeyi bakmndan nemli derecede farkllk gsterdi. Metaforlar retmen adaylarnn belli eitimsel olgulara ilikin sahip olduklar kiisel alglarn anlamada gl bir aratrma arac olarak kullanlabilir. Anahtar Szckler: retmen adaylar, renci kavramna ilikin zihinsel imgeler (metaforlar), program tr, cinsiyet ve snf dzeyine dayal farkllklar, olgubilim almas.
*
Abstract
This study investigated the metaphorical images that prospective teachers (N=2847) have on the concept of the student. Participants completed the phrase of A student is like . . . because . . . to indicate their conceptualizations of learner. Data was analyzed both qualitatively (i.e., content analysis) and quantitatively (i.e., chi-square). According to the results, totally 156 valid metaphorical images were identified and they are collected under 11 different conceptual categories. Significant differences are determined in the 11 conceptual themes as participants gender, class level, and program type. Metaphors can be used as a powerful research tool to understand the prospective teachers personal insights on the educational phenomena. Keywords: Prospective teachers, metaphorical conceptualizations of learner, program type, gender, and class level differences, phenomenological research.
Yazma adresi: *Do. Dr., Seluk niversitesi, Ahmet Keleolu Eitim Fakltesi, Meram, 42090 KONYA, asaban@selcuk.edu.tr
letiim 2003/18
282
A. Saban
Son yllarda, zellikle de Lakoff ve Johnsonun (2005) almalarna dayal olarak gelien ve zihinsel metafor teorisi olarak adlandrlan bir perspektif sz konusudur. Eer Lakoff ve Johnsonun (2005) da iddia ettii gibi, kavram sistemimiz byk lde metaforik ise, o zaman dnme tarzmz, tecrbe ettiimiz her olgu ve gnlk olarak yaptmz her ey de bir bakma metaforiktir. Zihinsel metafor teorisine gre, metaforun esas bir fenomeni/olguyu baka bir fenomene/olguya gre anlamak ve tecrbe etmektir (Lakoff & Johnson, 2005). Dolaysyla metafor, X olgusunun Y olgusu gibi olduunun ak veya rtk bir biimde belirtilmesiyle oluur. te metaforu bir zihinsel model olarak gl klan durum da budur; yani, onun iki benzemez olgu arasnda bir iliki kurarak belli bir zihinsel emann baka bir zihinsel ema zerine yanstlmasna olanak vermesidir. Morgann (1998: 14) da vurgulad zere: Metafor kullanm, genel olarak dnyay kavraymza sinen bir dnce biimi ve bir grme biimi anlamna gelir. Bu ynyle metaforlar, bir bireyin zihninin belli bir kavray biiminden baka bir kavray biimine doru ynelmesini salayarak o bireyin belli bir olguyu baka bir olgu olarak grmesine olanak tanrlar. Metafor olgusu, . . . bireylerin kendi dnyalarn anlamalarna ve yaplandrmalarna ynelik gl bir zihinsel haritalama ve modelleme mekanizmas olarak (Arslan & Bayrak, 2006: 103) gnmz eitimcilerinin dikkatini olduka youn bir ekilde cezbetmektedir. Nitekim, ulusal ve uluslar aras eitim literatrnde metaforu konu edinen almalar olduka yaygndr. rnein, Inbar (1996) 254 eitimci ve 409 renci ile gerekletirdii bir almada renci, retmen, mdr ve okul kavramlarna ilikin 7042 adet metafor toplad. Nitel ve nicel veri analiz srelerinin birlikte kullanld bu aratrmann bulgularna gre, eitimcilerin yaklak %18i rencileri bo kutular (rnein, ie, kap, vazo, vb) olarak alglarken sadece %7lik bir renci grubunun metaforlar bu kategori altnda yer ald. Benzer ekilde, eitimcilerin %10u rencileri bir mlekinin elindeki amura benzeten metafor imgelerini (rnein, sakz, di macunu, hamur, vb) sunarken sadece %3e yakn bir renci gurubunun metaforlar bu kategori altnda yer ald. Bu aratrmann en arpc bulgusu ise, rencilerin %33nn ve eitimcilerin de yaklak %8inin renciyi esir (rnein, kle, mahkum, kafesteki ku, vb) olarak alglamasyd. Bozlk (2002) eitimle ilgili bir dersi alan 49 birinci snf niversite rencisinden drt farkl zamanda (dersin ilk haftas, ara snav zaman, dersin son haftas ve bir sonraki dnemde) olmak zere kendilerini bir renci olarak nasl algladklarna ilikin metafor retmelerini istedi. Bu sre sonucunda 35 adet
Bahar 2009, Cilt 7, Say 2
retmen Adaylarnn renci Kavramna
283
metafor elde edildi. Daha sonra bu metaforlar, aadaki drt kategori altnda topland: (1) hayvan metaforlar (%37) (rnein, salyangoz, balk, kr faresi, rdek, katr, inek, ku, deve, eek, sincap, vb), (2) nesne metaforlar (%29) (rnein, snger, renkli kalem, perde, bilgisayar program, vb), (3) insan metaforlar (%26) (rnein, eker yiyen ocuk, gzlemci, bebek, Alzheimer hastas, vb) ve (4) eylem metaforlar (%8) (rnein, aaca trmanma, yemek yeme, vb). Yazara gre, rencilerin byk bir ounluu kendilerini pasif bir renci olarak alglayarak ve rendiklerinin byk bir ksmn yitirmi olma kaygsyla yksek renime gelmektedirler. Saban (2004) 74 normal ve 77si de ikinci retim olmak zere toplam 151 giri dzeyindeki snf retmeni adaylarnn retmen kavramna ilikin sahip olduklar metaforlar inceledi. Aratrmann verileri, her retmen adaynn retmen . . . gibidir; nk, . . . ibaresini tamamlamasyla elde edildi ve ierik analizi teknii kullanlarak analiz edildi. Aratrmann sonularna gre, retmen adaylarnn yaklak te ikiye yakn bir ksm (%64) retmeni bilginin kayna ve aktarcs (rnein, ansiklopedi, vb.), rencileri ekillendirici ve biimlendirici (rnein, marangoz, vb.) ve rencileri tedavi edici (rnein, doktor, vb) olarak alglarken geriye kalan te birlik bir ksm da (%36) retmenlerin retirken elendirmesi (rnein, tiyatro oyuncusu, vb.), rencilerin bireysel geliimlerini desteklemesi (rnein bahvan, vb.) ve rencilere renme srecinde rehberlik etmesi (rnein, pusula, vb.) gerektiini savunmutur. Cerit (2006) ilkretim okullarnda renim gren 600 beinci snf rencisi ile bu okullarda grev yapan 203 snf retmeni ve 51 yneticinin okul kavramna ilikin sahip olduklar alglar metaforlar araclyla inceledi. Aratrmann verileri aratrmac tarafndan gelitirilen bir lek kullanlarak topland. lekte yer alan okula ilikin metafor imgeleri (18 adet) unlardr: bakm ve gzetim yeri, bilgi ve aydnlanma yeri, deime ve ilerleme yeri, byme ve olgunlama yeri, disiplin ve otorite yeri, karmaa ortam, elence yeri, i yeri, hapishane, fabrika, aile, tiyatro, snak, mahkeme, al veri merkezi, ho ve gzel yer, takm ve orkestra. almada elde edilen bulgulara gre, okulun bilgi ve aydnlanma yeri, byme ve olgunlama yeri, deime ve ilerleme yeri, aile ve takm olduunu vurgulayan metaforlar btn katlmclar tarafndan kabul grrken okulun karmaa ortam, hapishane, fabrika, i yeri ve al veri merkezi olduunu vurgulayan metaforlar katlmclar tarafndan tercih edilmemitir. Ayrca, katlmclarn tercihleri arasnda cinsiyete, greve ve
Trk Eitim Bilimleri Dergisi
284
A. Saban
kdeme gre farkllklar bulunurken eitim durumuna gre herhangi bir fark bulunmamtr. Silman ve imek (2006) ise, Trkiyedeki bir ilkretim okulundan 13 retmen ve 4 ynetici ve Amerika Birleik Devletlerindeki bir ilkretim okulundan 10 retmen ve 1 mdr olmak zere toplam 28 eitimcinin okul, ynetici, veli ve merkezi ynetim kavramlarn betimlemede kullandklar mecazlar inceledi. Aratrmann verileri, grme yntemiyle topland ve ierik analizi tekniiyle zmlendi. Aratrmann bulgularna gre, zetle, Trk eitimcilerinin kullandklar mecazlar genel olarak Trk okul sisteminin merkezi zellikleri zerine odakland. te yandan, Amerikan eitimcilerinin kullandklar mecazlar ise, Amerikan okullarnda i birliki ve katlmc bir kltrn daha ok hakim olduunu ortaya koydu. Ama Bu aratrmann amac, retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri metaforlar araclyla ortaya karmaktr. Bu genel ama erevesinde aadaki sorulara cevap aranmtr: (1) retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar metaforlar (ya da zihinsel imgeler) nelerdir? (2) Bu metaforlar ortak zellikleri bakmndan hangi kavramsal kategoriler altnda toplanabilir? (3) Bu kavramsal kategoriler retmen adaylarnn program tr, cinsiyeti ve snf dzeyi bakmndan farkllk gstermekte midir? Yntem Katlmclar Bu aratrma, 2006-2007 retim ylnda Seluk niversitesi Eitim Fakltesinin alt farkl programnda renim gren toplam 2847 retmen adaynn katlmyla gerekletirilmitir. Katlmclarn 1165i erkek (%40.9) ve 1682si de kz (%59.1) rencilerden olumaktadr. retmen adaylarnn program trlerine gre dalm srasyla u ekildedir: Snf retmenlii (S) 1394 (%49); ngilizce retmenlii () 510 (%17.8); Sosyal Bilgiler retmenlii (SB) 278 (%9.8); Fen Bilgisi retmenlii (FB) 252 (%8.9); Matematik retmenlii (M) 214
285
(%7.5); Bilgisayar ve retim Teknolojileri retmenlii (BT) 199 (%7). Ayrca, birinci snflardan 906 (%31.8), ikinci snflardan 552 (%19.4), nc snflardan 712 (%25) ve drdnc snflardan da 677 (%23.8) rencinin bu aratrmaya katlm salanmtr. Btn bu sonulara gre, katlmclarn yaklak yarya yakn bir ksm (%49) snf retmeni adaylarndan ve dier yars da (%51) alan retmeni adaylarndan (FB + BT + + M + SB) olumaktadr. Benzer ekilde, katlmclarn yaklak yarya yakn bir ksm (%51.2) giri dzeyindeki retmen adaylarndan (1. ve 2. snf rencileri) ve dier yars da (%48.8) mezun aamasndaki retmen adaylarndan olumaktadr. Son olarak, katlmclarn yalar 17 ile 32 arasnda deimekte olup ya ortalamas 19.48 civarndadr (Standart sapma = 1.76). Verilerin toplanmas Aratrmaya katlan retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri ortaya karmak amacyla onlarn her birinden renci . . . gibidir;, nk . . . cmlesini tamamlamas istendi. Bu ama iin rencilere, sayfann en stnde bu ibarenin yazl olduu bo bir kat verildi ve onlardan bu ibareyi kullanarak ve sadece tek bir zihinsel imge (ya da metafor) zerinde younlaarak dncelerini yaklak bir ders saati (45 dakika) iinde dile getirmeleri istendi. Metaforun bir aratrma arac olarak kullanld almalarda gibi kavram genellikle metaforun konusu ile metaforun kayna arasndaki ba daha ak bir ekilde artrmak iin kullanlr. Bu aratrmada nk kavramna da yer verilerek katlmclarn kendi metaforlar iin bir gereke (veya mantksal dayanak) sunmalar da istendi. retmen adaylarnn kendi el yazlaryla kaleme aldklar bu kompozisyonlar, birer belge ve dokman olarak bu aratrmada temel veri kayna olarak kullanld. Verilerin analiz edilmesi Katlmclarn gelitirdikleri metaforlarn analiz edilmesi, aadaki be aamada gerekletirildi: (1) kodlama ve ayklama aamas, (2) rnek metafor imgesi derleme aamas, (3) kategori gelitirme aamas, (4) geerlik ve gvenirlii salama aamas ve (5) nicel veri analizi iin verileri SPSS paket programna aktarma aamas.
286 1. Kodlama ve ayklama aamas
A. Saban
Bu aamada ncelikle katlmclar tarafndan retilen metaforlarn alfabetik sraya gre geici bir listesi yapld. Bu ama dorultusunda adaylarnn yazlarnda belli bir metaforun belirgin bir ekilde dile getirilip getirilmediine bakld. Bu aamada basite her katlmcnn sunduu katta dile getirilen metafor kodland (rnein, oyun hamuru, defter, papaan, beyaz sayfa, vb). Bu aamada, ayrca, herhangi bir metafor imgesini iermeyen ktlar ile bo braklan ktlar aykland. Baz katlmclar, rnein, bir metafor imgesini sunmak yerine, genel olarak, iyi bir rencide bulunmas gereken nitelikleri tartt. Yine, baz renciler belli bir metafor imgesini dile getirdii hlde, sz konusu metafora ilikin herhangi bir gereke (mantksal dayanak) sunmad. Baz renciler de birden fazla kategoriye ait zellikleri ieren metaforlar retti. Btn bu gerekelere bal olarak yaklak 187 adet kt elenerek aratrma kapsam dnda brakld. 2. rnek metafor imgesi derleme aamas Katlmclarn zayf yapl metafor imgelerini ieren katlarn ayklanmasndan sonra, toplam 156 adet geerli metafor imgesi elde edildi. Bu aamada, bu metaforlar tekrar alfabetik sraya gre dizildi ve ham veriler ikinci kez gzden geirilerek her metaforu temsil eden renci kompozisyonlarndan birer rnek metafor ifadesi seildi. Bylece, 156 metaforun her biri iin onu en iyi temsil ettii varsaylan renci metafor imgelerinin derlenmesiyle birlikte bir rnek metafor listesi oluturuldu. Bu liste, iki temel amaca ynelik olarak derlendi: (a) metaforlarn belli bir kategori altnda toplanmasnda bir bavuru kayna olarak kullanmak ve (b) bu aratrmann veri analiz srecini ve yorumlarn geerli klmak. Ancak, retmen adaylarnn kendi el yazlaryla kaleme aldklar metafor kompozisyonlar birka cmle ile bir sayfa arasnda deiti. Bu nedenle, seilen bir metafor ifadesinin ok uzun olduu durumlarda, katlmclarn kendi szckleri ve anlatm dili korunarak metaforun sadece en nemli boyutlar aktarld. Aktarlmayan szckleri, cmleleri veya paragraflar simgelemek iin metafor ifadesinde yan yana nokta (...) kullanld. Buna ek olarak, bir metafor imgesini kimin rettiine ilikin kiisel bilgiler, sz konusu metafor ifadesinin hemen ardnda yer alan parantez iinde kodlanm olarak verildi. Bu kodlarn anlamlar unlardr: (1) Parantez iindeki S, FB, BT, , M ve SB ksaltmalar retmen adaylarnn renim grdkleri program trn simgelemektedir (S = Snf retmenlii; FB = Fen Bilgisi retmenlii; BT = Bilgisayar ve retim
287
Teknolojileri retmenlii; = ngilizce retmenlii; M = Matematik retmenlii; SB = Sosyal Bilgiler retmenlii). (2) Parantez iindeki 1, 2, 3 ve 4 saylar retmen adaylarnn snf dzeylerini temsil etmektedir (1 = birinci snf; 2 = ikinci snf; 3 = nc snf; 4 = drdnc snf). (3) Parantez iindeki E ve K harfleri retmen adaylarnn cinsiyetlerini belirtmek iin kullanlmtr (E = erkek; K = kz). Son olarak, ayn program tr, cinsiyet ve snf dzeyinde olan katlmclar birbirinden ayrtrmak, cinsiyeti simgeleyen harfin hemen ardndan numaralandrma yaplmtr. 3. Kategori gelitirme aamas Bu aamada, temel olarak katlmclar tarafndan retilen metafor imgeleri renci olgusuna ilikin sahip olduklar ortak zellikler bakmndan irdelendi. Bu ilem esnasnda zellikle 156 metafor hakknda oluturulan rnek metafor listesi baz alnarak her metafor imgesinin renci olgusunu nasl kavramsallatrdna bakld. Bu ama iin, katlmclar tarafndan retilen her metafor imgesi (1) metaforun konusu (yani, renci), (2) metaforun kayna ve (3) metaforun konusu ile kayna arasndaki iliki bakmlarndan analiz edildi. Daha sonra her metafor imgesi renciye ilikin sahip olduu perspektif bakmndan belli bir tema ile ilikilendirilerek (rnein, bo bir zihin, ham madde, sosyal sermaye, gelien bir varlk, sosyal katlmc, vb), toplam 11 farkl kavramsal kategori oluturuldu. 4. Geerlik ve gvenirlii salama aamas Geerlik ve gvenirlik, aratrma sonularnn inandrcln salamak (veya artrmak) iin kullanlan en nemli iki lttr. Toplanan verilerin ayrntl olarak rapor edilmesi ve aratrmacnn sonulara nasl ulatn aklamas nitel bir aratrmada geerliin nemli ltleri arasnda yer almaktadr (Yldrm & imek, 2005, s. 257). Bu aratrmaya zg olarak, aratrma sonularnn geerliini salamak amacyla iki nemli ilem gerekletirildi: (1) Veri analiz sreci (zellikle de 11 kavramsal kategoriye nasl ulald) detayl bir ekilde akland. (2) Aratrmada elde edilen 156 metaforun her biri iin onu en iyi temsil ettii varsaylan bir rnek metafor imgesi derlendi ve bu metafor imgelerinin tmne bulgular ksmnda yer verildi. Aratrmann gvenirliini salamak iin, aratrmada ulalan 11 kavramsal kategori altnda verilen metafor imgelerinin sz konusu bir kavramsal kategoriyi temsil edip etmediini teyit etmek amacyla uzman grne bavuruldu. Bu ama
288
A. Saban
dorultusunda, ayn programda ders veren bir retim yesine iki liste verildi: (a) 156 adet rnek metafor imgesinin alfabetik sraya gre dizili olduu bir liste ve (b) 11 kavramsal kategorinin adlarn ve zelliklerini ieren bir liste (baknz Ek 1). Uzmandan bu iki listeyi de kullanarak birinci listedeki rnek metafor imgelerini ikinci listedeki 11 kavramsal kategoriyle (hibir metafor imgesini darda brakmayacak ekilde) eletirmesi istendi. Daha sonra, uzmann yapt eletirmeler aratrmacnn kendi kategorileriyle karlatrld. Karlatrmalarda gr birlii ve gr ayrl saylar tespit edilerek aratrmann gvenirlii Miles ve Hubermann (1994: 64) forml (Gvenirlik = gr birlii / gr birlii + gr ayrl) kullanlarak hesapland. Nitel almalarda, uzman ve aratrmac deerlendirmeleri arasndaki uyumun %90 ve zeri olduu durumlarda arzu edilen dzeyde bir gvenilirlik salanm olmaktadr. Bu aratrmaya zg olarak gerekletirilen gvenirlik almasnda %96 orannda bir uzlama (gvenirlik) salanmtr. Gvenirlik almas kapsamnda grne bavurulan uzman alt metaforu (gnah keisi, bitki, kalem, su, hazine, kardelen) aratrmacnnkinden farkl bir kategoriyle ilikilendirmitir. Bu durumda, Gvenirlik = 156 / 150 + 6 = 0.96 olarak hesaplanmtr. 5. Nicel veri analizi iin verileri SPSS paket programna aktarma aamas Toplam 156 adet metaforun belirlenmesinden ve bu metaforlarn oluturduu 11 adet kavramsal kategorinin gelitirilmesinden sonra, btn veriler SPSS istatistik programna aktarld. Bu ilemden sonra, ilk olarak 156 metaforu ve 11 kategoriyi temsil eden katlmc says (f) ve yzdesi (%) hesapland. Daha sonra, 11 kavramsal kategorinin katlmclarn program trne, cinsiyetine ve snf dzeyine gre farkllk gsterip gstermediini snamak iin adet bamsz Pearson 2 testi uyguland ve sonular analiz edilerek yorumland. Bulgular retmen adaylar renci kavramna ilikin olarak toplam 156 adet geerli metafor retti. S rencileri 141, rencileri 99, FB rencileri 79, BT rencileri 71, M rencileri 65 ve SB rencileri de 72 adet metafor retti. Toplam 156 metafordan 30 tanesi sadece iki katlmc tarafndan gelitirildi. Geriye kalan 126 metaforu temsil eden katlmc says ise, 2 ile 361 arasnda deimekte olup metafor bana den ortalama katlmc says yaklak olarak 18dir. Bylelikle, 156 metafordan sadece 36s 18 (ortalama civarnda) veya 18den fazla
289
(ortalamann zerinde) bir katlmc grubu tarafndan gelitirildi. Geriye kalan 120 metafor ise 18den daha az sayda (ortalamann altnda) bir katlmc grubu tarafndan retildi. Btn katlmclar tarafndan ortak olarak dile getirilen ve ilk 10 srada yer alan metafor imgeleri srasyla unlardr: (1) fidan (12.7%), (2) iek (8.4%), (3) hamur (7.3%), (4) beyaz sayfa (4.8%), (5) tohum (4.5%), (6) toprak (3.5%), (7) maden cevheri (2.9%), (8) odun paras (2.8%), (9) kaset/CD (2.1%), ve (10) bilgisayar (1.9%). Bu blmde, ilk olarak renci kavramna ilikin bu aratrmada gelitirilen 11 kavramsal kategori tantlmaktadr. Daha sonra, bu kavramsal kategoriler program tr, cinsiyet ve snf dzeyi bakmlarndan karlatrlmaktadr. Kavramsal Kategoriler 1. Bo bir zihin olarak renci Bu kategoriyi toplamda 526 renci (%18.5) ve 24 metafor (%15.3) temsil etmektedir (baknz Tablo 1). Bu kategoriye ait yedi metafor ortalamann zerinde bir renci grubu tarafndan retildi: (1) beyaz sayfa (%4.8), (2) toprak (%3.5), (3) kaset/CD (%2.1), (4) bilgisayar (%1.9), (5) tarla (%1.7), (6) defter (%0.8) ve (7) yaz tahtas (%0.7). Ayrca, be metafor (beyaz sayfa, bilgisayar, defter, kaset/CD, toprak) btn renciler tarafndan ortak olarak dile getirildi. Tablo 1 Bo Bir Zihin Olarak renci
Metafor ad Beyaz sayfa Toprak Kaset/CD Bilgisayar Tarla Defter Yaz tahtas Bardak Kutu S f (%) 70 (5) 69 (4.9) 30 (2.2) 21 (1.5) 28 (2) 12 (0.9) 7 (0.5) 8 (0.6) 4 (0.3) FB f (%) 8 (3.2) 7 (2.8) 11 (4.4) 5 (2) 3 (1.2) 1 (0.4) 2 (0.8) 3 (1.2) --BT f (%) 7 (3.5) 1 (0.5) 2 (1) 6 (3) 2 (1) 3 (1.5) 2 (1) 2 (1) -- f (%) 25 (4.9) 16 (3.1) 12 (2.4) 9 (1.8) 8 (1.6) 3 (0.6) 8 (1.6) 2 (0.4) 4 (0.8) M f (%) 7 (3.3) 2 (0.9) 2 (0.9) 8 (3.7) 6 (2.8) 2 (0.9) ----1 (0.5) SB f (%) 21 (7.6) 5 (1.8) 4 (1.5) 4 (1.4) --2 (0.7) --2 (0.7) 1 (0.4) Toplam f (%) 138 (4.8) 100 (3.5) 61 (2.1) 53 (1.9) 47 (1.7) 23 (0.8) 19 (0.7) 17 (0.6) 10 (0.4)
290
Kumbara Kova p kutusu anta Hard disk Ardiye Havuz Buzdolab uval Balon Banka hesab Baraj Gnlk Posta kutusu Bavul Toplam renci Metafor 2 (0.1) 3 (0.2) 3 (0.2) --2 (0.1) 2 (0.1) 1 (0.1) 3 (0.2) ----1 (0,1) 2 (0,1) 2 (0,1) 2 (0,1) 2 (0,1) 1 (0.1) 1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4) ------1 (0.4) ----1 (0.4) ------------1 (0.5) 2 (1) --2 (1) 3 (1.5) ----------------1 (0.5) --1 (0.2) --4 (0.8) 1 (0.2) ------3 (0.6) ------------5 (2.3) 1 (0.5) --1 (0.5) --------------------------1 (0.4) ------2 (0.7) -----------------
A. Saban
8 (0.3) 7 (0.2) 7 (0.2) 5 (0.2) 5 (0.2) 5 (0.2) 4 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1)
274 (19.7)45 (17.9) 34 (17.1) 96 (18.8) 35 (16.4) 42 (15.1) 526 (18.5) 22 (15.6)13 (16.4) 13 (18.3) 13 (13.1) 10 (15.3) 9 (12.5) 24 (15.3)
S, Snf retmenlii; FB, Fen Bilgisi retmenlii; BT, Bilgisayar ve retim Teknolojileri retmenlii; , ngilizce retmenlii; M, Matematik retmenlii; SB, Sosyal Bilgiler retmenlii.
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) renci, bo bir beyne sahiptir (bardak, bavul, beyaz sayfa, kutu, yaz tahtas). renci, su (bilgi) ile doldurulmay bekleyen bo bir bardak gibidir . . . (S/3/K2) renci, eya (bilgi) tamak iin kullanlan bo bir bavul gibidir . . . (S/3/E2)
291
renci, beyaz bir sayfa gibidir. retmen, kendisinde mevcut olan bilgileri bu beyaz sayfaya aktarr . . . retmen ne yazarsa, kat (renci) onu okur. (S/1/K1) renci, bo bir kutu gibidir; nk retmenler onu her trl bilgiyle doldurabilir. (S/3/K1) renci, bo bir yaz tahtas gibidir, retmen de bir tebeir . . . renci okula ilk baladnda henz bilgiden yoksundur. Tpk bo bir yaz tahtas gibi zamanla retmenin bilgileriyle dolmaya balar. (/2/K1) (2) rencinin beyni snrsz kapasitededir (bilgisayar, anta, hard disk, kova). renci, bilgisayar gibidir; nk . . . rencinin beyni, tpk bilgisayar gibi, her trl bilgiyi alabilecek kapasitedir. (BT/2/E1) renci, bo bir anta gibidir;, nk iine ne kadar eya (bilgi) konulsa da asla dolmaz. (M/1/E1) renci, bilgisayarn hard diski gibidir; nk bilgi alma kapasitesi snrszdr. (BT/3/E1) renci, dibi delik bir kova gibidir; nk iine ne kadar su (bilgi) doldursan da asla dolmaz. (/3/E1) (3) renci, btn bilgileri olduu gibi zihnine kaydeder (ardiye, p kutusu, uval, toprak). renci, ardiye gibidir; nk iine ne konursa, gerekli-gereksiz ayrm yapmadan onu olduu gibi muhafaza eder. (/3/E2) renci, p kutusu gibidir; nk iine atlan her eyi (bilgiyi) faydalfaydasz ayrm yapmadan olduu gibi alr. (SB/3/K1) renci, bo bir uval gibidir; nk zihnine ne kadar bilgi yklense de onu tamak zorundadr. (/4/E1) renci, toprak gibidir; nk iyi ve kt ayrm yapmadan her eyi iine alr. (/1/K1) (4) renme, bilgi biriktirme ve depolama srecidir (balon, baraj, buzdolab, havuz, kumbara). renci, hava (bilgi) verdike ien bo bir balon gibidir; (FB/2/E1)
292
A. Saban
renci, su (bilgi) depolamak iin kullanlan bo bir baraj gibidir. (S/2/E1) renci, buzdolab gibidir; . . . nk beyninin iinde bilgi saklar. (S/3/K4) renci, ii su (bilgi) ile doldurulan bo bir havuz gibidir. (S/3/E1) renci, retmenin parasn (bilgisini) biriktirdii bir kumbara gibidir. (M/4/K1) (5) retme, bilgi aktarma srecidir (banka hesab, defter, gnlk, kaset/CD, posta kutusu, tarla). renci, retmenin parasn (bilgisini) yatrd bir banka hesab gibidir. (S/1/E1) renci, bo bir defter gibidir ve retmen bu deftere ne yazarsa, rencinin zihninde o kalr . . . Defterin retmene Neden bana yazyorsun? ya da Ben matematik defteri olacaktm, ama sen beni fizik defteri yaptn deme hakk yoktur . . . Ksacas, retmen bu bo deftere istedii gibi yazar. (S/2/K1) renci, retmenin iine her eyini yazd bir gnlk gibidir. (S/3/K3) renci, bo bir kaset/CD gibidir; nk retmenden ald btn bilgileri hafzasna olduu gibi kaydeder. (SB/4/K1) renci, retmenin mektuplarn (bilgilerini) gndermek iin kulland bir posta kutusu gibidir. (S/2/K2) renci, bo bir tarla gibidir. . . Tpk bir iftinin tarlaya tohum ekmesi ve hasat zaman rnn toplamas gibi, retmen de her rencinin beynine ykledii bilgileri snav zaman gelince toplamak ister . . . Tarlaya ne ekersen, onu biersin. (FB/4/E1) 2. Pasif bilgi alcs olarak renci Bu kategoriyi toplamda 147 renci (%5.2) ve 23 metafor (%14.7) temsil etmektedir (baknz Tablo 2). Sadece bir metafor (snger %0.7) ortalamann zerinde bir deer almtr. Ayrca, ezber makinesi metaforu btn katlmclar arasnda ortaktr.
293
Tablo 2 Pasif Bilgi Alcs Olarak renci

Metafor ad Snger Ezber makinesi Hamal Mteri Video kameras nek Eek Fakir/yoksul Anten Dilenci TV seyircisi Fotoraf Bayku Ses kayt cihaz Kene Deve Mknats Aacn kk Kartopu Fotoraf makinesi Deirmen Ayiei Yk arabas Toplam renci Metafor 57 (4.1) 21 (8.3) 12 (6) 21 (4.1) 22 (10.3) 14 (5) 9 (13.8) 9 (12.5) 147 (5.2) 23 (14.7) 19 (13.4) 13 (16.4) 8 (11.2) 13 (13.1) S f (%) 8 (0.6) 2 (0.1) 6 (0.4) 6 (0.4) 3 (0.2) 1 (0.1) 1 (0.1) 3 (0.2) 3 (0.2) 2 (0.1) 4 (0.3) ----2 (0.1) 2 (0.1) --2 (0.1) 3 (0.2) --1 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 1 (0.1) FB f (%) 3 (1.2) 1 (0.4) --1 (0.4) 1 (0.4) 4 (1.6) 2 (0.8) 1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4) --3 (1.2) ----1 (0.4) 1 (0.4) ----1 (0.4) --------BT f (%) 4 (2) 1 (0.5) --2 (1) 1 (0.5) --1 (0.5) --1 (0.5) --------1 (0.5) ----------------1 (0.5) f (%) 3 (0.6) 2 (0.4) 1 (0.2) --1 (0.2) 1 (0.2) 3 (0.6) 1 (0.2) --1 (0.2) --1 (0.2) 2 (0.4) ----2 (0.4) ----2 (0.4) 1 (0.2) ------M f (%) --5 (2.3) 4 (1.9) 1 (0.5) --3 (1.4) --1 (0.5) --2 (0.9) 2 (0.9) --2 (0.9) ------1 (0.5) ------------SB f (%) 2 (0.7) 1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4) 5 (1.8) ----1 (0.4) 1 (0.4) ----1 (0.4) --1 (0.4) ------------------Toplam f (%) 20 (0.7) 12 (0.4) 12 (0.4) 11 (0.4) 11 (0.4) 9 (0.3) 7 (0.2) 7 (0.2) 6 (0.2) 6 (0.2) 6 (0.2) 5 (0.2) 4 (0.1) 4 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1)
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:
294
A. Saban
(1) retmen, bilginin temel kaynadr (aacn kk, ayiei, mteri, TV seyircisi). renci, aacn kk gibidir. Nasl ki, bir aacn kk topraktan suyu ve mineralleri alrsa, renci de retmenden bilgileri o ekilde alr. (S/3/K5) renci, ayiei gibidir, nk her zaman yzn gnei olan retmenine doru evirir. Gneten ald k (bilgi) ile byr. (S/2/E3) renci, rn (bilgi) satn almak iin sper markete giden bir mteri gibidir . . . (SB/1/K1) renci TV seyircisi gibidir . . . nk nasl ki televizyon dnyada olup bitenler hakknda izleyicilere bilgi sunuyorsa, retmen de rencilerine hayat hakknda bilgi verir. (S/3/K6) (2) renci, retmenin bilgisine muhtatr (anten, dilenci, fakir/yoksul). renci, sinyalleri (bilgileri) almak iin yn radyo istasyonuna (retmene) doru evrilmi bir anten gibidir. (BT/4/K1) renci, dilenci gibidir; nk retmenden bilgi dilenir ve onun verecei her trl bilgiyi almaya hazrdr. (M/1/E2) renci, bakasnn parasna (bilgisine) muhta olan bir fakir/yoksul gibidir. (S/2/E2) (3) Bilginin renci iin pratiksel bir deeri yoktur (deve, eek, ezber makinesi, hamal, kartopu, yk arabas). renci, srtnda srekli olarak yk (bilgi) tayan bir deve gibidir. (/2/K2) renci, eek gibidir, nk srtnda retmenin ykn (bilgisini) tar. (FB/3/K2) renci, ezber makinesi gibidir, nk bilgileri anlamak yerine ezberlemek zorundadr . . . renci snavdan nce btn bilgileri hafzasna ykler ve sonra da hepsini unutur, nk o bilgileri renmemitir. (M/3/K2) renci, srtnda bakasnn ykn (bilgisini) tayan hamal gibidir . . . Nasl ki hamaln tad yk kendisine ait deilse, rencinin de beyninde tad bilgi hibir zaman kendisine ait deildir. (S/1/E3) renci eitimi boyunca gn be gn bilgi yumana dnen bir kartopu gibidir . . . (FB/4/K2)
295
renci, retmenin ykledii bilgileri tayan bir yk arabas gibidir. (S/1/E4) (4) renme, olgu ve olaylar gzleyip beyne kaydetme srecidir (bayku, fotoraf, fotoraf makinesi, ses kayt cihaz, video kameras). renci bayku gibidir; nk etrafnda olup bitenleri ok dikkatli bir ekilde gzler. (/4/K1) renci, fotoraf gibidir; nk etrafnda grd her eyin bir resmini eker. (SB/2/E1) renci, fotoraf makinesi gibidir; nk grd her eyi beynine kaydeder. (S/3/E3) renci, ses kayt cihaz gibidir; nk retmenin azndan kan her eyi olduu gibi kaydeder. (BT/3/E2) renci, her eyi olduu gibi kaydeden video kameras gibidir; nk retmenin syledii her sz veya yapt her hareket renci tarafndan olduu gibi kaydedilir . . . (SB/4/E1) (5) renme, bilgileri ie ekme ve hazmetme srecidir (deirmen, inek, kene, mknats, snger). renci deirmen gibidir, nk srekli olarak retmenden ald bilgileri tmeye alr. (S/1/E2) renci, inek gibidir; nk retmenden ald bilgileri sindirmek iin srekli olarak gevi getirir. (FB/4/K1) renci, kene gibidir; nk . . . retmenin bilgisini tpk bir kene gibi emer. (FB/3/K1) renci, mknats gibidir; nk tpk mknatsn demir paralarn ektii gibi, renci de bilgileri beynine yle eker. (M/3/K1) renci, snger gibidir . . . nk sngerin suyu iine ekmesi gibi, renci de kendisine sunulan btn bilgileri aynen iine eker. (S/4/K2) 3. Bilgi yanstcs olarak renci Bu kategoriyi toplamda 101 renci (%3.5) ve 11 metafor (%7) temsil etmektedir (baknz Tablo 3). Bu kategoride baskn olan iki metafor (ayna %1.6 ve
296
A. Saban
papaan %0.7) ayn zamanda btn renciler tarafndan ortak olarak dile getirilmitir. Tablo 3 Bilgi Yanstcs Olarak renci
Metafor ad Ayna Papaan Ay Yldz Tepegz Fotosentez yapan bitki Bask makinesi Fotokopi makinesi Yank Yazc Glge Toplam renci Metafor 59 (4.2) 10 (7) 9 (3.6) 4 (5) 5 (2.5) 4 (5.6) 15 (2.9) 6 (6) 5 (2.3) 3 (4.6) 8 (2.9) 3 (4.1) 101 (3.5) 11 (7) --1 (0.1) 2 (0.1) 1 (0.1) 2 (0.1) ----------1 (0.5) --------------1 (0.2) ----1 (0.5) ------2 (0.7) --------3 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) S f (%) 24 (1.7) 11 (0.8) 9 (0.6) 5 (0.4) 2 (0.1) 1 (0.1) FB f (%) 4 (1.6) 2 (0.8) 1 (0.4) ----2 (0.8) BT f (%) 2 (1) 1 (0.5) 1 (0.5) ------ f (%) 10 (2) 1 (0.2) 2 (0.4) 1 (0.2) 1 (0.2) --M f (%) 1 (0.5) 3 (1.4) --------SB f (%) 5 (1.8) 1 (0.4) --------Toplam f (%) 46 (1.6) 19 (0.7) 13 (0.5) 6 (0.2) 3 (0.1) 3 (0.1)
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) rencinin en temel grevi, retmenin bilgisini yanstmaktr (ay, ayna, glge, yldz). renci ay gibidir; nk ayn gnein nn yanstt gibi, renci de retmenin bilgisini yanstr. (/3/K1) renci, ayna gibidir; nk . . . retmen ne retirse renci onu yanstr. (S/1/K2) renci, retmenin glgesi gibidir; nk onun dncelerini, hayallerini ve duygularn simgeler . . . renci eitim hayatnn her dneminde retmenini takip ve taklit ederler. (S/4/E1)
297
renci, yldz gibidir; nk yldz kendi n retemez ama gneten ald dnyaya yanstr. renci de byledir, bilgi retemez ama retmeden ald bilgileri snav kadna yanstr. (S/3/K7) (2) renme, retmen tarafndan aktarlan bilgileri olduu gibi geri vermektir (bask makinesi, fotosentez yapan bir bitki, papaan, yazc). renci, kitaplarn seri basmn gerekletiren bir bask makinesi gibidir. (BT/1/E1) renci, fotosentez yapan bir bitki gibidir, nk tpk bitkinin karbondioksit alp oksijen verdii gibi renci de bilgi alr, ezberler ve snavlarda geri verir. (FB/4/K3) renci, papaan gibidir; nk retmen ne retirse onu tekrarlamak zorundadr. (S/1/K3) renci, bilgisayardaki (kafadaki) bilgileri yazdran bir yazc gibidir. (S/1/K4) (3) Bilgi, renciden bamsz olarak varolan bir olgudur (fotokopi makinesi, tepegz, yank). renci, fotokopi makinesi gibidir; nk nasl ki bir fotokopi makinesi kendisine yklenen bilgilerin aynsn bir kada aktarrsa, renci de retmenden ald bilgilerin aynsn snavda yanstr. (M/2/E1) renci, retmenin asetata ykledii bilgileri olduu gibi yanstan bir tepegz gibidir. (S/3/E4) renci, yank gibidir; nk retmenin bilgisini yanklar. retmen ne konuursa, renci onu tekrar eder. (S/2/K3) 4. Ham madde olarak renci Bu kategoriyi toplamda 644 renci (%22.6) ve 25 metafor (%16) temsil etmektedir (baknz Tablo 4). Bu kategoride baat olan 10 metafor srasyla unlardr: (1) hamur (%7.3), (2) odun paras (%2.8), (3) ta/metal paras (%1.8), (4) oyun hamuru (%1.5), (5) inaat (%1.3), (6) su (%1.3), (7) amur (%0.9), (8) rn/mal (%0.8), (9) demir (%0.7), ve (10) buday tanesi (%0.7). Ayrca, yedi metafor (buday tanesi, amur, hamur, odun paras, oyun hamuru, ta/metal paras, rn/mal) btn katlmclar arasnda ortaktr.
298 Tablo 4 Hammadde Olarak renci

Metafor ad Hamur Odun paras Ta/metal paras Oyun hamuru naat Su amur rn/mal lenmemi demir Buday tanesi Kitap Hal/kilim Kuma paras Har Dantel Bilgisayar program Plastik Yemek malzemesi Cam Petrol Sakz Kalem ikfte iir Beste Toplam renci Metafor 339 (24.3)43 (17.1) 43 (21.6) 100 (19.6)60 (28) 25 (17.7)14 (17.7) 12 (16.9) S f (%) 26 (1.9) 29 (2.1) 24 (1.7) 22 (1.6) 23 (1.6) 11 (0.8) 7 (0.5) 11 (0.8) 8 (0.6) 8 (0.6) 4 (0.3) 5 (0.4) FB f (%) 6 (2.4) 2 (0.8) 4 (1.6) 3 (1.2) 3 (1.2) 2 (0.8) 1 (0.4) 1 (0.4) 2 (0.8) 3 (1.2) 1 (0.4) 1 (0.4) BT f (%) 12 (6) 8 (4) 4 (2) 4 (2) 1 (0.5) 2 (1) 1 (0.5) 3 (1.5) --1 (0.5) 1 (0.5) --------5 (2.5) ------1 (0.5) ---------- f (%) 26 (5.1) 22 (4.3) 7 (1.4) 4 (0.8) 10 (2) 6 (1.2) 5 (1) 6 (1.2) 4 (0.8) 3 (0.6) 1 (0.2) 3 (0.6) 2 (0.4) ----------2 (0.4) ------------M f (%) 20 (9.3) 11 (5.1) 2 (0.9) 3 (1.4) ----3 (1.4) 5 (2.3) 3 (1.4) 1 (0.5) --1 (0.5) 1 (0.5) 4 (1.9) 2 (0.9) --2 (0.9) ----2 (0.9) 1 (0.5) 1 (0.5) ------SB f (%) 16 (5.8) 6 (2.2) 6 (2.2) 4 (1.4) 2 (0.7) 2 (0.7) 5 (1.8) 1 (0.4) 2 (0.7) 4 (1.4) 4 (1.4) --3 (1.1) --1 (0.4) 2 (0.7) ------1 (0.4) -----------
A. Saban
Toplam f (%) 208 (7.3) 79 (2.8) 50 (1.8) 43 (1.5) 38 (1.3) 36 (1.3) 27 (0.9) 23 (0.8) 21 (0.7) 19 (0.7) 17 (0.6) 13 (0.5) 11 (0.4) 11 (0.4) 9 (0.3) 8 (0.3) 6 (0.2) 5 (0.2) 5 (0.2) 5 (0.2) 4 (0.1) 4 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1)
121 (8.7) 13 (5.2)
9 (0.6) --7 (0.5) --1 (0.1) --4 (0.3) --5 (0.4) --3 (0.2) --1 (0.1) --2 (0.1) 1 (0.4) 3 (0.2) --3 (0.2) --3 (0.2) --2 (0.1) ---
59 (21.2) 644 (22.6) 25 (16)
14 (14.1)16 (24.6) 15 (20.8)
299
(1) renci, retmenin ekil ve biim verdii bir ham maddedir (amur, i kfte, oyun hamuru, plastik, yemek malzemesi). renci, bir mlekinin nnde yorulmay ve ekil almay bekleyen amur gibidir. (S/4/E2) renci, ikfte gibidir; nk yorulduka pier. (S/3/E5) renci, oyun hamuru gibidir; nk retmenlerin fikir ve grleri altnda tek tarafl olarak ekillenir. (/3/K2) renci, kolayca yorulan ve ekil verilen plastik gibidir. (M/4/K2) renci, yemek malzemesi gibidir . . . Ann bu malzemeleri alp insanlar iin lezzetli bir yemek yapmas gibi, retmen de rencileri topluma yararl bir birey olarak kazandrr. (S/4/K4) (2) retmen, renciye ekil ve biim veren bir ustadr (beste, dantel, hal/kilim, petrol, sakz, su). renci, beste gibidir . . . Tpk bir bestecinin eitli mzik eserleri besteledii gibi, retmen de rencilerin beyinlerini kendi dnya gr ile ekillendirir. (S/3/K8) renci, bir gelinlik kzn el emei, gz nuru ile rd dantel gibidir. (S/3/K10) renci, bir dokumacnn dokuduu hal veya kilim gibidir . . . Tpk bir dokumac gibi retmen de rencileri istedii motifle dokur. (S/4/K3) renci, ilenmemi petrol gibidir, retmen ise bir rafineri . . . Petroln (rencinin) mazot, benzin, vb. rnlere dnebilmesi iin rafine edilmesi gerekir. (SB/3/E1) renci, retmenin inedii sakz gibidir . . . (S/1/K5) renci, su gibidir, nk su iinde bulunduu kabn eklini alr . . . renci de her retmenin holand ve nefret ettii eyleri bilir ve ona gre davranr. (FB/4/K4) (3) retme, rencileri nceden belirlenmi bir kalba sokmaktr (ilenmemi demir, inaat, kuma paras). renci, ilenmemi demir gibidir . . . Tpk bir demircinin ham olan demirden toplum iin yararl aralar yapmas gibi, retmen de rencileri terbiye ederek onlar topluma yararl bir vatanda olarak kazandrr. (/1/E1)
300
A. Saban
renci, temelleri yeni atlm inaat gibidir . . . Onu tamamlayacak bir ustaya (retmene) ihtiyac vardr. (S/1/E5) renci, bir terzinin elindeki kuma paras gibidir, nk terzinin dikmek istedii kyafete gre ekil alr . . . Her kuma ayn deildir, fakat hepsinden farkl kyafetler yaplabilir. renciler de farkldr. Her renci ayn kalba girmez, ama hepsinden topluma faydal bireyler yetitirilebilir . . . Ksacas, terzi kuma nasl ilerse, retmen de rencisini ayn ekilde iler. (S/3/K9) (4) retme, rencileri sosyal bir rn olarak yetitirmektir (cam, hamur, kitap, iir, ta/metal paras, rn/mal). renci cam gibidir, retmen de bir camc . . . nk retmen gelecein gen beyinlerine ekil vererek onlar topluma faydal bireyler yapar. (/4/K3) renci, bir frncnn nndeki hamur gibidir . . . retmen de rencileri tpk bir frncnn hamuru yourduu gibi yourur ve onlar topluma kazandrr. (/4/K2) renci, retmenin (yazarn) yazd bir kitap gibidir . . . retmen her renciyi yetitirip mezun ettiinde yeni bir kitap yazm gibi olur. (SB/4/E2) renci, bir airin (retmenin) kaleme ald iir gibidir . . . (S/2/K4) renci, bir heykeltran nnde ekil almay bekleyen ta/metal paras gibidir . . . (S/4/K5) renci, seri retimdeki bir rn/mal gibidir, nk . . . eitim sistemi iinde dier rencilerle birlikte hep ayn kalbn ierisine sokulmaya allr. (BT/3/E3) (5) retmen, toplumda kltr birliini salamakla ykmldr (bilgisayar program, buday tanesi, har, kalem, odun paras). renci, retmen tarafndan programlanan bir bilgisayar program gibidir . . . (BT/4/E1) renciler, deirmende tlmeyi bekleyen buday taneleri gibidir . . . (S/2/E4) renci, karlmay ve belli bir kalba dklmeyi bekleyen har gibidir. (S/4/E3) renci, kalem gibidir, retmen ise kalemtra . . . retmen rencilerin istenmeyen ynlerini tralayarak onlar toplumun beklentileri lsnde yetitirmeye alr. (S/2/E5)
301
renci, yontulmam bir odun paras gibidir ve retmen de onu yontup kullanlabilir bir eya hline getiren bir marangoz . . . retmenin rencileri yontma biimine gre gelecek nesiller ekillenir. (/1/K2) 5. zrl bir varlk olarak renci Bu kategoriyi toplamda 51 renci (%1.8) ve 12 metafor (%7.7) temsil etmektedir (baknz Tablo 5). Bu kategoride sadece bir metafor (yapboz, %0.7) baskndr ve hibir metafor da btn katlmclar arasnda ortak deildir. Tablo 5 zrl Bir Varlk Olarak renci
Metafor ad Yap-boz Kitabn ilk tasla Kilitli bir sandk Denklem Sokak ocuu ifre/kod Tnel Bozuk bir araba Labirent Hasta izofren Virs Toplam renci Metafor 19 (1.4) 8 (5.6) 5 (2) 3 (3.7) 4 (2) 3 (4.2) 15 (2.9) 7 (3.3) 1 (0.4) 1 (1.3) 51 (1.8) 12 (7.7) 10 (10.1) 3 (4.6) S f (%) 8 (0.6) 2 (0.1) 3 (0.2) 1 (0.1) 3 (0.2) 1 (0.1) 1 (0.1) ----1 (0.1) ----FB f (%) 2 (0.8) ----2 (0.8) ------1 (0.4) --------BT f (%) 2 (1) ----1 (0.5) 1 (0.5) -------------- f (%) 3 (0.6) 1 (0.2) 1 (0.2) ----2 (0.4) 2 (0.4) 1 (0.2) 2 (0.4) 1 (0.2) 1 (0.2) 1 (0.2) M f (%) 5 (2.3) ------------------1 (0.5) 1 (0.5) SB f (%) --1 (0.4) --------------------Toplam f (%) 20 (0.7) 4 (0.1) 4 (0.1) 4 (0.1) 4 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1)
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) renci, zihinsel adan defolu bir varlktr (kilitli sandk, kitabn ilk tasla, labirent, tnel).
302
A. Saban
renci, kilitli bir sandk gibidir; nk iinden ne kaca belli deildir. (S/4/K6) renci, bir editrn nnde dzeltilmeyi bekleyen bir kitabn ilk tasla gibidir . . . retmen (editr) kitab alr ve nce ieriini anlamaya alr, sonra da dilbilgisi kurallar bakmndan kitab gzden geirerek varsa hatalarn dzeltir. (/1/E2) renci, labirent gibidir; nk . . . retmenin renciye ulamak (ilgi ve yeteneklerini kefetmek) iin byk bir aba sarf etmesi gerekir. (/3/K3) renci, ucu grnmeyen bir tnel gibidir; nk bu tnelin sonunda neyle karlaaca tam olarak bilinmez. (/3/K4) (2) renci, duygusal adan kusurlu bir varlktr (izofren). renci, psikolojik sorunlar olan bir izofren gibidir. Tpk bir izofrenin bir terapiste ihtiya duyduu gibi, renci de psikolojik adan salkl bir kii olmak iin retmene ihtiya duyar. (M/1/K1) (3) renci, davransal adan problemli bir varlktr (bozuk araba). renci, bozuk bir araba gibidir, retmen de bir tamirci. Tpk bir tamircinin arabann bozuk paralarn tamir ettii gibi, retmen de rencinin istenmeyen davranlarn dzeltir. (FB/2/K1) (4) renci, toplum tarafndan istenmeyen bir varlktr (sokak ocuu). renci, ailesi tarafndan terkedilmi kimsesiz bir sokak ocuu gibidir . . . eer retmenler ona sahip kmazsa yok olup gider. (S/4/E4) (5) retmenin en temel grevi, rencilerin hatalarn tehis ve tedavi etmektir (denklem, hasta, sokak ocuu, ifre/kod, virs, yapboz). renci, retmen tarafndan zlmesi gereken ok bilinmeyenli bir denklem gibidir. (BT/2/K1) renci, cehalet hastalna yakalanm bir hasta gibidir, retmen de onun bu hastaln tedavi edecek bir doktor gibidir. (S/1/K6) renci, retmen tarafndan zlmesi gereken bir ifre veya kod gibidir. (/1/K3) renci, virs gibidir; nk retmen rencilerin beyinlerini zehirleyen hastalkl fikirleri yok etmek iin alr. (M/2/E2)
303
renci, yapboz gibidir, nk btn (renciyi) anlamak iin paralar doru bir ekilde birletirmek gerekir. (S/1/E6) 6. taatkr bir varlk olarak renci Bu kategoriyi toplamda 254 renci (%8.9%) ve 17 metafor (%10.9) temsil etmektedir (baknz Tablo 6). Bu kategoride aadaki be metafor baskndr: (1) yar at (%1.7), (2) robot (%1.6), (3) gemi (%0.7), (4) bukalemun (%0.6), ve (5) esir/kle (%0.6). Ayrca, drt metafor (esir/kle, kukla, robot, yar at) btn katlmclar tarafndan ortak olarak zikredilmitir. Tablo 6 taatkar Bir Varlk Olarak renci
Metafor ad Yar at Mzik enstrman Gemi Bukalemun Esir/ kle Koyun Kukla Asker Yolcu Mzik enstrman Kobay Gnah keisi Sirk hayvan Tutuklu Bilardo topu Piyon Vagon Toplam renci Metafor S f (%) 20 (1.4) 14 (1) 11 (0.8) 5 (0.4) 4 (0.3) 4 (0.3) 4 (0.3) 2 (0.1) 5 (0.4) 4 (0.3) 3 (0.2) 2 (0.1) 2 (0.1) 1 (0.1) 2 (0.1) --3 (0.2) FB f (%) 7 (2.8) 7 (2.8) 2 (0.8) 5 (2) 2 (0.8) 2 (0.8) 1 (0.4) ----1 (0.4) ------1 (0.4) ------BT f (%) 3 (1.5) 5 (2.5) 1 (0.5) 1 (0.5) 1 (0.5) 1 (0.5) 1 (0.5) 2 (1) ------1 (0.5) ------1 (0.5) -- f (%) 11 (2.2) 6 (1.2) 4 (0.8) 2 (0.4) 7 (1.4) 5 (1) 2 (0.4) 4 (0.8) 3 (0.6) 2 (0.4) ----1 (0.2) 1 (0.2) 1 (0.2) 2 (0.4) --M f (%) 3 (1.4) 8 (3.7) --5 (2.3) 3 (1.4) --4 (1.9) 2 (0.9) 2 (0.9) --2 (0.9) ------------SB f (%) 4 (1.4) 6 (2.2) 2 (0.7) --1 (0.4) 5 (1.8) 1 (0.4) 2 (0.7) 1 (0.4) 1 (0.4) 2 (0.7) 2 (0.7) 1 (0.4) 1 (0.4) ------Toplam f (%) 48 (1.7) 46 (1.6) 20 (0.7) 18 (0.6) 18 (0.6) 17 (0.6) 13 (0.5) 12 (0.4) 11 (0.4) 8 (0.3) 7 (0.2) 5 (0.2) 4 (0.1) 4 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1) 3 (0.1)
99 (7.1) 28 (11.1) 17 (8.5) 16 (11.3) 9 (11.3) 10 (14)
52 (10.2) 29 (13.6) 29 (10.4) 254 (8.9) 14 (14.1) 8 (12.3) 13 (18) 17 (10.9)
304 Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:
A. Saban
(1) renci, tutsak bir varlktr (esir/ kle, gnah keisi, kobay, tutuklu). renci, azat edilecei (mezun olaca) gn bekleyen bir esir veya kle gibidir. (FB/1/K2) renci, retmenlerin gnah keisi gibidir; nk hangi retmenin can bir eye sklsa, hncn renciden alr. (SB/4/E3) renci, kobay gibidir; nk eitimdeki btn yenilikler onun zerinde denenir. (SB/1/K2) renci, tutuklu gibidir; nk . . . srekli olarak bir eylerin cezasn eker. (SB/3/K2) (2) renci, otoriteye kaytsz artsz itaat eder (asker, bilardo topu, bukalemun, piyon, vagon). renci, asker gibidir, retmen de onun komutan . . . (SB/3/E2) renci, retmen ve okul ilikisi bir bilardo oyununa benzer. rencinin bu oyundaki rol bilardo topu, retmenin rol isteka, okul ise bilardo masasdr. (S/1/E7) renci, bukalemun gibidir; nk retmene gre farkl ekillerde davranr . . . rencinin kendi bireysellii, fikirleri yoktur, her retmene uyum salamak zorundadr. (FB/1/K1) renci, satran tahtasndaki bir piyon gibidir; nk retmen onunla istedii gibi oynar. (/4/K4) renci, bir vagon gibidir, retmen ise o vagonlar eken lokomotife benzer. . . (S/1/E8) (3) retmen, snfta neyi, niin ve nasl reteceine karar veren tek otoritedir (gemi, koyun, kukla, mzik enstrman, robot, sirk hayvan, yolcu). renci, usuz bucaksz denizdeki bir gemi gibidir. Nasl ki, rotasn kaybetmi bir gemi kendisini ynetecek bir kaptana ihtiya duyarsa, rencinin de retmene ihtiyac vardr. (S/4/E5) renciler, koyun gibidir; nk . . . renim hayatlar boyunca retmenleri tarafndan srekli olarak gdlrler. (/3/E3) renci, ipleri retmenin elinde olan bir kukla gibidir (rnein, una al, unu yap, yle davran . . .). (BT/3/E4)
305
renci, srekli olarak akort edilmesi gereken bir mzik enstrman gibidir . . . (/1/K4) renci, belli rutin ileri yapmak iin programlanm bir robot gibidir . . . rencilere srekli olarak yapmalar gereken talimatlar verilir, ama onlara ne yapmak istedikleri asla sorulmaz. (M/1/K2) renci, bakcsnn istedii hareketleri yapmak zorunda olan bir sirk hayvan gibidir . . . Tpk bir sirk hayvan gibi, rencinin de eitilmesi ve terbiye edilmesi gerekir. (S/3/K11) renci, yolcu gibidir, retmen de otobs ofr . . . ofr yolcularn belli bir istikamete gtrmek iin yola kar. retmen de rencilerini belli bir program dhilinde eitmeye alr. (S/2/E6) (4) renme, snftaki dier rencilerle yarmaktr (yar at). renci, yar at gibidir, nk bakasnn belirledii hedefler peinde koar . . . renci, tpk bir yar at gibi snavdan snava koarak snftaki dier rencilerle srekli olarak yarr. (/1/K5) 7. Sosyal sermaye olarak renci Bu kategoriyi toplamda 36 renci (%1.3) ve 7 metafor (%4.5) temsil etmektedir (baknz Tablo 7). Bu kategoride sadece bir metafor (yatrm, %0.7) baskndr ve hibir metafor da katlmclar arasnda ortak deildir. Tablo 7 Sosyal Sermaye Olarak renci
Metafor ad Yatrm Doal kaynak Anahtar Pencere Kpr Umut Yol Toplam renci Metafor S f (%) 11 (0.8) 1 (0.1) 2 (0.1) 1 (0.1) ----2 (0.1) FB f (%) --2 (0.8) --1 (0.49 1 (0.4) ----BT f (%) 1 (0.5) --1 (0.5) ----1 (0.5) -- f (%) 4 (0.8) ----1 (0.2) --1 (0.2) --M f (%) 2 (0.9) 1 (0.5) ----------SB f (%) 1 (0.4) 2 (0.7) ----1 (0.4) ----Toplam f (%) 19 (0.7) 6 (0.2) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1)
17 (1.2) 5 (3.5)
4 (1.6) 3 (3.7)
3 (1.5) 3 (4.2)
5 (1) 3 (3)
3 (1.4) 2 (3)
4 (1.4) 3 (4.1)
36 (1.3) 7 (4.5)
306 Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:
A. Saban
(1) renci, iinde yaad toplumun gelecei iin bir garantrdr (anahtar, doal kaynak, yatrm, yol). renci, gelecein anahtar gibidir; nk yarnlarmzn sakl olduu sandk ancak onlar sayesinde alacaktr. (S/3/K13) renciler, bir lkenin doal kaynaklar gibidir. Toplumun gelecei bu doal kaynaklarn etkin bir ekilde kullanlp kullanlmadna baldr. (FB/4/E2) renci, toplumun gelecei iin bir yatrm gibidir; nk bir toplumun gelecei rencilerin iyi bir ekilde yetimesine baldr. Nasl ki bir irket sermayesini yatrm yaparak yarar salyorsa, toplumlar da vatandalarn eiterek gelecek iin yatrm yaparlar . . . Her renci okulu bitirip ileride bir meslek sahibi olduunda, ailesine ve vatanna faydal bir insan olur. (S/3/E6) renci, gelecee uzanan bir yol gibidir; nk yollar insanlarn (toplumlarn) ulamak istedii hedefler iin birer aratr. (S/1/K8) (2) retmenin en temel grevi, rencileri toplumun gelecei iin hazrlamaktr (kpr, pencere, umut). renci, gelecee kurulmu bir kpr gibidir . . . Kpr (renci) retmen tarafndan ne kadar salam ina edilirse, toplumun gelecei de o kadar salam olur. (SB/3/K3) renci, gelecee alan bir pencere gibidir, bu nedenle de rencilerin toplumun mimarlar (retmenler) tarafndan iyi eitilmeleri gerekir. (S/3/K14) renciler bir lkenin umutlar gibidir, o umutlar yeertip yaatacak olan ise retmenlerdir. (/1/E3) 8. Deerli bir varlk olarak renci Bu kategoriyi toplamda 119 renci (%4.2) ve 6 metafor (%3.8) temsil etmektedir (baknz Tablo 8). Bu kategoride baskn olan maden cevheri (%2.9) metaforu ayn zamanda btn renciler tarafndan ortak olarak dile getirilmitir
307
Tablo 8 Deerli Bir Varlk Olarak renci

Metafor ad Maden cevheri Hazine Deniz/okyanus Gkkua Ada Buzda Toplam renci Metafor S f (%) 47 (3.4) 5 (0.4) 5 (0.4) 5 (0.4) 3 (0.2) 3 (0.2) FB f (%) 4 (1.6) 2 (0.8) --1 (0.4) ----BT f (%) 4 (2) --1 (0.5) 1 (0.5) ---- f (%) 15 (2.9) 3 (0.6) 1 (0.2) 1 (0.2) 2 (0.4) --M f (%) 4 (1.9) --------1 (0.5) SB f (%) 9 (3.2) 1 (0.4) 2 (0.7) ------Toplam f (%) 83 (2.9) 11 (0.4) 9 (0.3) 8 (0.3) 5 (0.2) 4 (0.1)
67 (4.8) 6 (4.2)
7 (2.8) 3 (3.7)
6 (3) 3 (4.2)
22 (4.3) 5 (5)
5 (2.3) 2 (3)
12 (4.3) 3 (4.1)
119 (4.2) 6 (3.8)
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) renci, kendine has zellikleriyle biricik bir varlktr (buz da, gkkua, maden cevheri). renci, buz da gibidir, nk grndnden ok daha fazla meziyetlere sahiptir. (S/3/K12) renci, gkkua gibidir, nk nasl ki gkkua farkl renkleri ieriyorsa, her rencinin de kefedilmesi gereken farkl zellikleri vardr. (S/4/K7) renci, retmen tarafndan kefedilmeyi bekleyen bir maden cevheri gibidir. Kimisi bir altn, kimisi de bir elmas. Hepsi de birbirinden farkl zelliklere sahiptir . . . (/4/K5) (2) retmenin en temel grevi, rencilerin farkl ilgi, ihtiya ve zelliklerini kefedip gelitirmektir (ada, deniz/okyanus, hazine, maden cevheri). renci, kefedilmeyi bekleyen bir ada gibidir. Adada bulunan zenginlikler kefedilmeyi bekler. rencide bulunan ilgi ve yetenekler de retmen tarafndan ortaya karlmal ve gelitirilmelidir. (/1/K6) renci, deniz/okyanus gibidir, nk derinlere indike ok farkl eyler kefedersin. renci de o kadar ok zellie sahiptir ki retmen bu zellikleri ancak ok uzun bir zaman iinde kavrar. (S/2/K5)
308
A. Saban
renci, hazine gibidir, retmen de hazine avcs . . . Her renci, gizil glerini kefedecek bir retmene ihtiya duyar. (S/1/K7) 9. Gelien bir varlk olarak renci Bu kategoriyi toplamda 843 renci (%29.6) ve 14 metafor (%9) temsil etmektedir (baknz Tablo 9). Aadaki drt metafor bu kategoride baskndr: (1) fidan (%12.7), (2) iek (%8.4), (3) tohum (%4.5), ve (4) bebek (%1.6). Ayrca, be metafor (iek, kedi yavrusu, bebek, tohum, fidan) btn katlmclar tarafndan ortak olarak retilmitir. Tablo 9 Gelien Bir Varlk Olarak renci
Metafor ad Fidan iek Tohum Bebek ocuk Ku yavrusu rak Kedi yavrusu Evlat Evcil hayvan Civciv rdek yavrusu Kaplumbaa Buza Toplam renci Metafor 407 (29.2)79 (31.3) 66 (33.2) 159 (31.2)43 (20.1) 89 (32) 13 (9.2) 11 (13.9) 9 (12.6) 9 (9) 8 (12.3) 10 (13.8) 843 (29.6) 14 (9) --1 (0.1) S f (%) FB f (%) BT f (%) 17 (8.5) 5 (2.5) 3 (1.5) 1 (0.5) --4 (2) 3 (1.5) ----1 (0.5) --1 (0.5) -- f (%) M f (%) 20 (9.3) 5 (2.3) 2 (0.9) 1 (0.5) 1 (0.5) --1 (0.5) --------2 (0.9) --SB f (%) Toplam f (%)
193 (13.8)37 (14.7) 31 (15.6) 49 (9.6) 110 (7.9) 19 (7.5) 77 (5.5) 12 (0.9) 4 (0.3) 2 (0.1) 5 (0.4) 2 (0.1) 3 (0.2) 2 (0.1) 5 (2) 6 (2.4) 3 (1.2) 3 (1.2) 2 (0.8) 1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4) --1 (0.4) 25 (4.9) 20 (3.9) --2 (0.4) --2 (0.4) 2 (0.4) 3 (0.6) 1 (0.2) -------
31 (11.2) 361 (12.7) 30 (10.8) 239 (8.4) 11 (4) 3 (1.1) 4 (1.4) 5 (1.8) 1 (0.4) 2 (0.7) 1 (0.4) ----1 (0.4) ----128 (4.5) 46 (1.6) 13 (0.5) 13 (0.5) 12 (0.4) 11 (0.4) 7 (0.2) 6 (0.2) 5 (0.2) 3 (0.1) 3 (0.1) 2 (0.1)
53 (10.4) 10 (4.7)
3 (0.2) --2 (0.1) ---
309
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) renci, byyen ve gelien bir varlktr (rak, ocuk, tohum). renci, bir ii veya meslei renmek iin bir ustann yanna verilen bir rak gibidir. (S/3/E7) renci, anne-babasnn yardm ve desteiyle yryemeye alan bir ocuk gibidir. (SB/1/E1) renci, bir iftinin topraa ektii tohum gibidir . . . Tohum zaman iinde topraktan suyunu, gbresini ve dier mineralleri, gneten de n alarak koskocaman bir aa olur . . . rencinin topra, gnei, suyu ve gbresi ise retmenidir. (SB/4/K2) (2) renme, gerek hayat durumlarna uyum salamaktr (buza, civciv, rdek yavrusu). renci, yeni domu bir buza gibidir; nk kendi ayaklar zerinde durmak iin abalar. (FB/2/K2) renci, yumurtadan yeni km bir civciv gibidir; nk evresinde olup biten her eyi tanmak ve kefetmek ister. (S/1/E9) renci, hayatta kalmay ve yaamay renmeye alan bir rdek yavrusu gibidir. (S/1/E10) (3) retmenin en temel grevi, rencilerin bireysel geliimini desteklemektir (bebek, iek, evcil hayvan, evlat, fidan, kaplumbaa, kedi yavrusu, ku yavrusu). renci, yeni domu bir bebek gibidir; nk saf ve masumdur. Nasl ki yeni domu bir bebein ilgi, sevgi ve efkate ihtiyac varsa, renci de byledir. (/4/K5) renci, bahvann (retmenin) ilgi ve bakmna muhta olan bir iek gibidir . . . Her iein ihtiyalar farkldr. Kimi yumuak toprak, kimi gne, kimi su, kimi ise ilgi ve sevgi ister. renciler de byledir, her birinin bireysel ilgi ve ihtiyac farkldr. (S/4/ K8) renci, evcil hayvan gibidir; nk bakcsndan (retmeninden) ilgi, sevgi ve koruma bekler. (/4/K6) renci, evlat gibidir . . . okul aileye benzer ve retmen de anne-babaya . . . (S/3/K16)
310
A. Saban
renci, topraa yeni dikilmi ve bymesi iin bahvann (retmenin) ilgi ve bakmna ihtiyac olan bir fidan gibidir. (S/3/K15) renci, kaplumbaa gibidir, nk eer dnyaya onun penceresinden bakamazsanz, kendi kabuuna ekilir. Ancak, eer ilgi ve yeteneklerini doru kefedip ona ulaabilirseniz, renci kabuundan dar kp d dnyay tanmaya alr. Bunu baarabilmenin tek yolu ise, renciyle empati kurabilmektir. (M/4/K3) renci, yamurun altnda kalm bir kedi yavrusuna benzer . . . Kediyi evine almak isteyen biri ona ok dikkatli davranmak zorundadr . . . Eer onu (renciyi) korkutursan, kaar gider. Ancak, eer onun seni sevmesini salarsan, hayatnn nemli bir paras hline gelir. (BT/2/K2) renci, yumurtadan henz yeni km, umak iin abalayan bir ku yavrusu gibidir . . . Nasl ki ku yavrusu yumurtadan yeni ktnda a, savunmasz ve annesine muhtasa, renci de retmene muhtatr. (/1/K7) 10. Kendi bilgisinin inacs olarak renci Bu kategoriyi toplamda 84 renci (%3) ve 12 metafor (%7.7) temsil etmektedir (baknz Tablo 10). Bu kategorideki ar/bal ars (%1.2) ve dedektif (%0.7) metaforlar baskndr. Ayrca, dedektif metaforu btn katlmclar tarafndan ortak olarak zikredilmitir. Tablo 10 Kendi Bilgisinin nacs Olarak renci
Metafor ad Ar/bal ars Dedektif naat iisi Kif Balk Filozof Kardelen S f (%) 14 (1) 10 (0.7) 4 (0.3) 3 (0.2) 3 (0.2) 1 (0.1) 1 (0.1) FB f (%) 4 (1.6) ------------BT f (%) 2 (1) --1 (0.5) -------- f (%) 7 (1.4) 3 (0.6) 1 (0.2) --1 (0.2) 2 (0.4) 1 (0.2) M f (%) 2 (0.9) 1 (0.5) ----------SB f (%) 6 (2.2) 5 (1.8) --2 (0.7) 1 (0.4) --1 (0.4) Toplam f (%) 35 (1.2) 19 (0.7) 6 (0.2) 5 (0.2) 5 (0.2) 3 (0.1) 3 (0.1)
311
----1 (0.2) --1 (0.2) --------------------2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1) 2 (0.1)
Macerac Avc Gazeteci Bilim insan rmcek Toplam renci Metafor
1 (0.1) 2 (0.1) --1 (0.1) ---
----1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4)
1 (0.5) ---------
38 (2.7) 10 (7)
7 (2.8) 4 (5)
4 (2) 3 (4.2)
17 (3.3) 8 (8)
3 (1.4) 2 (3)
15 (5.4) 5 (6.9)
84 (3) 12 (7.7)
Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr: (1) renme, bilgi retme ve anlamlandrma srecidir (dedektif, filozof, gazeteci, inaat iisi, rmcek). renci, her eyi sorup renen bir dedektif gibidir, nk dedektif bir sonuca ulamak iin hibir ayrnty gz ard etmez ve btn ipularn ok dikkatli bir ekilde deerlendirir. renci de srekli olarak bilgi toplar, sebep-sonu ilikisi kurar ve eldeki bilgileri sentezleyerek bir deerlendirmede bulunur. Bu faaliyetleri yrtrken de sistematik olarak alr. (S/3/K18) renci, filozof gibidir; nk filozof bilgi retir . . . renci de srekli olarak merak duyar ve bitmek tkenmek bilmeyen sorularyla hayat ve gerei anlamaya alr. (/3/K6) renci, gazeteci gibidir; nk evresindeki olgu ve olaylar farkl alardan yaklaarak aratrr. (/2/E1) renci, kendi evini (bilgisini) ina eden bir inaat iisi gibidir . . . lkokul yllarnda ald bilgilerle evin temelini atmaya balar. Ortaokul yllarndaki bilgilerle evin temelini glendirir . . . (S/1/E11) renci, kendi an (bilgisini) oluturan bir rmcek gibidir . . . (FB/4/K5) (2) renci, renme srecinde aktif bir konumdadr (ar/bal ars, avc, balk, bilim insan, kardelen, kif, macerac). renci, ar/bal ars gibidir, nk kendi peteini (bilgisini) rmeye alr . . . renci bal yapmak iin btn iekleri (retmenleri) dolap balz (bilgi) toplar. (S/2/K6)
312
A. Saban
renci, avc gibidir, nk avna (bilgiye) ulamak iin iz srer. (S/4/E6) renci, balk (bilgi) avlayan bir balk gibidir. (/1/E4) renci, srekli olarak yeni bilgiler peinde koan bir bilim insan gibidir. (FB/3/E1) renci, yksek tepelerde karn altnda aan ve kendi ayaklar zerinde durmaya alan bir kardelen gibidir. (SB/1/K3) renci kif gibidir; nk her an her dakika yeni ve bilinmeyenleri ortaya karmaya alr. (SB/3/E3) renci macerac gibidir; nk yeni eyleri kefetmek iin srekli olarak yeni bir servene kar. (S/3/K17) 11. Sosyal katlmc olarak renci Bu kategoriyi toplamda 42 renci (%1.5) ve 5 metafor (%3.2) temsil etmektedir (baknz Tablo 11). Bu kategoride sadece bir metafor (karnca, %0.7) baskndr ve hibir metafor da katlmclar arasnda ortak deildir. Tablo 11 Sosyal Katlmc Olarak renci
Metafor ad Karnca Tiyatro sanats Futbolcu Gezgin/turist Orkestra sanats Toplam renci Metafor 18 (1.3) 4 (2.8) 4 (1.6) 2 (2.5) 5 (2.5) 3 (4.2) 8 (1.6) 4 (4) 2 (0.9) 2 (3) 5 (1.8) 1 (1.3) 42 (1.5) 5 (3.2) S f (%) 6 (0.4) 2 (0.1) 6 (0.4) 4 (0.3) --FB f (%) 3 (1.2) 1 (0.4) ------BT f (%) 3 (1.5) 1 (0.5) --1 (0.5) -- f (%) 2 (0.4) 3 (0.6) --1 (0.2) 2 (0.4) M f (%) ----1 (0.5) 1 (0.5) --SB f (%) 5 (1.8) --------Toplam f (%) 19 (0.7) 7 (0.2) 7 (0.2) 7 (0.2) 2 (0.1)
313
(1) renme sosyo-bilisel bir sretir (orkestra sanats, tiyatro sanats). renci, orkestra sanats gibidir, retmen de orkestra efi. retmen ve rencilerin snf iinde birlikte gerekletirdikleri etkinlikler de, orkestrann ald melodilere benzer. (/4/E1) renci, tiyatro sanats gibidir; nk . . . retmen ve renciler hep birlikte bir tiyatro oyununu snf denen sahnede sergilerler. (S/4/K9) (2) renciler birlikte alr ve renir, birbirlerinden bamsz olarak deil (karnca). renci, karnca gibidir . . . retmen, snftaki rencilerin birlikte almasn salayacak etkinlikler tasarlar. Bu sayede renciler hem kendi renmelerine hem de arkadalarnn renmelerine katkda bulunur. (BT/4/K2) (3) retmenin en nemli grevi, rencilerin renmesine liderlik ve rehberlik etmektir (futbolcu, gezgin/turist). renciler futbolcu, aileler taraftar, retmenler de teknik direktr gibidir . . . renme, bir futbol ma oynamak gibidir. Teknik direktr (retmen) bu mata oyuncularna (rencilerine) eitli taktikler vererek onlara rehberlik ederken, oyuncular da rendiklerini sahada (gerek hayatta) uygularlar. (M/2/E3) renci, gezgin veya turist gibidir. Gezginin (rencinin) gitmek istedii yer (hedef) bellidir, ama oraya nasl ulaacan bilemez. Gezginin ulamak istedii hedefe ulaabilmesi iin kendisine rehberlik edecek bir kiinin (retmenin) olmas gerekir. (S/2/E7) Program trne dayal farkllklar Tablo 12, 11 kavramsal kategoriyi program tr bakmndan karlatrmaktadr. Tablo 12ye gre, snf ve alan retmenliindeki rencilerin renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeler birbirlerinden nemli derecede farkllk gstermektedir (2 (10, N=2.847) =32.055, p=0.000). Bu farkllklar aadaki noktalarda zetlemek mmkndr: (1) Snf retmenliindeki renciler bo bir zihin olarak renci, bilgi yanstcs olarak renci, ham madde olarak renci, ve deerli bir varlk olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini alan retmenliindeki rencilere kyasla daha ok oranda retmitir.
314
A. Saban
(2) Alan retmenliindeki renciler pasif bilgi alcs olarak renci, zrl bir varlk olarak renci, ve itaatkr bir varlk olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini snf retmenliindeki rencilere kyasla daha ok oranda retmitir. (3) Snf ve alan retmenliindeki renciler sosyal sermaye olarak renci, gelien bir varlk olarak renci, kendi bilgisinin inacs olarak renci, ve sosyal katlmc olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini birbirlerine benzer oranlarda retmitir. Tablo 12 11 Kavramsal Kategorinin Program Trne Gre Karlatrlmas
Snf retmenlii Alan retmenlii (FB + (S) retmen BT + + M + SB) adaylar (n=1394) retmen adaylar (n=1453) f (%) f (%) Gelien bir varlk olarak 407 (29.2) 436 (30) renci Hammadde olarak 339 (24.3) 305 (21) renci Bo bir zihin olarak 274 (19.7) 252 (17.3) renci taatkar bir varlk olarak 99 (7.1) 155 (10.7) renci Pasif bilgi alcs olarak 57 (4.1) 90 (6.2) renci Deerli bir varlk olarak 67 (4.8) 52 (3.6) renci Bilgi yanstcs olarak 59 (4.2) 42 (2.9) renci Kendi bilgisinin inacs 38 (2.7) 46 (3.2) olarak renci zrl bir varlk olarak 19 (1.4) 32 (2.2) renci Sosyal katlmc olarak 18 (1.3) 24 (1.7) renci Sosyal sermaye olarak 17 (1.2) 19 (1.3) renci Pearson chi-square 2(10, N=2.847)=32.055, p=0.000 Kavramsal kategori Toplam (n=2847) f (%) 843 (29.6) 644 (22.6) 526 (18.5) 254 (8.9) 147 (5.2) 119 (4.2) 101 (3.5) 84 (3) 51 (1.8) 42 (1.5) 36 (1.3)
315
Cinsiyete dayal farkllklar Tablo 13, 11 kavramsal kategoriyi cinsiyet bakmndan karlatrmaktadr. Tablo 13e gre, kz ve erkek retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeler birbirlerinden nemli derecede farkllk gstermektedir (2 (10, N=2.847) =23.845, p=0.008). Bu farkllklar aadaki noktalarda zetlemek mmkndr: (1) Erkek retmen adaylar bo bir zihin olarak renci, pasif bilgi alcs olarak renci, ham madde olarak renci, ve zrl bir varlk olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini kz retmen adaylarna kyasla daha ok oranda retmitir. (2) Kz retmen adaylar itaatkr bir varlk olarak renci, deerli bir varlk olarak renci, ve gelien bir varlk olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini erkek retmen adaylarna kyasla daha ok oranda retmitir. (3) Kz ve erkek retmen adaylar bilgi yanstcs olarak renci, sosyal sermaye olarak renci, kendi bilgisinin inacs olarak renci, ve sosyal katlmc olarak renci), kategorilerini temsil eden metafor imgelerini birbirlerine benzer oranlarda retmitir. Tablo 13 11 Kavramsal Kategorinin Cinsiyete Gre Karlatrlmas
Kz (n=1682) Erkek (n=1165) f (%) f (%) Kavramsal kategori Gelien bir varlk olarak renci305 (26.2) 538 (32) Hammadde olarak renci 273 (23.4) 371 (22.1) Bo bir zihin olarak renci 250 (21.5) 276 (16.4) taatkar bir varlk olarak renci 99 (8.5) 155 (9.2) Pasif bilgi alcs olarak renci 65 (5.6) 82 (4.9) Deerli bir varlk olarak renci 44 (3.8) 75 (4.5) Bilgi yanstcs olarak renci 41 (3.5) 60 (3.6) Kendi bilgisinin inacs olarak 32 (2.7) 52 (3.1) renci zrl bir varlk olarak renci 24 (2.1) 27 (1.6) Sosyal katlmc olarak renci 21 (1.8) 21 (1.2) Sosyal sermaye olarak renci 11 (0.9) 25 (1.5) Pearson chi-square 2(10, N=2.847)=23.845, p=0.008 Toplam (n=2847) f (%) 843 (29.6) 644 (22.6) 526 (18.5) 254 (8.9) 147 (5.2) 119 (4.2) 101 (3.5) 84 (3) 51 (1.8) 42 (1.5) 36 (1.3)
316 Snf dzeyine dayal farkllklar
A. Saban
Tablo 14, 11 kavramsal kategoriyi cinsiyet bakmndan karlatrmaktadr. Tablo 14e gre, giri ve mezun dzeyindeki retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeler birbirlerinden nemli derecede farkllk gstermektedir (2 (10, N=2.847) =43.675, p=0.000). Bu farkllklar aadaki noktalarda zetlemek mmkndr: (1) Giri dzeyindeki retmen adaylar bilgi yanstcs olarak renci, zrl bir varlk olarak renci, itaatkr bir varlk olarak renci, ve kendi bilgisinin inacs olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini mezun dzeyindeki retmen adaylarna kyasla daha ok oranda retmitir. (2) Mezun dzeyindeki retmen adaylar bo bir zihin olarak renci ve gelien bir varlk olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini giri dzeyindeki retmen adaylarna kyasla daha ok oranda retmitir. (3) Giri ve mezun dzeyindeki retmen adaylar pasif bilgi alcs olarak renci, ham madde olarak renci, deerli bir varlk olarak renci, sosyal sermaye olarak renci, kendi bilgisinin inacs olarak renci, ve sosyal katlmc olarak renci kategorilerini temsil eden metafor imgelerini birbirlerine benzer oranlarda retmitir. Tablo 14 11 Kavramsal Kategorinin Snf Dzeyine Gre Karlatrlmas
Kavramsal kategori Gelien bir varlk olarak renci Hammadde olarak renci Bo bir zihin olarak renci taatkar bir varlk olarak renci Pasif bilgi alcs olarak renci Deerli bir varlk olarak renci Giri dzeyindeki (1. + 2. Giri dzeyindeki (3. + 4. Toplam (n=2847) snf) renciler snf) renciler (n=1388) f (%) (n=1459) f (%) f (%) 410 (28.1) 325 (22.3) 238 (16.3) 164 (11.2) 72 (4.9) 59 (4) 433 (31.2) 319 (23) 288 (20.7) 90 (6.5) 75 (5.4) 60 (4.3) 843 (29.6) 644 (22.6) 526 (18.5) 254 (8.9) 147 (5.2) 119 (4.2)
317
43 (3.1) 28 (2) 18 (1.3) 16 (1.2) 18 (1.3) 101 (3.5) 84 (3) 51 (1.8) 42 (1.5) 36 (1.3)
Bilgi yanstcs olarak renci Kendi bilgisinin inacs olarak renci zrl bir varlk olarak renci Sosyal katlmc olarak renci Sosyal sermaye olarak renci
58 (4) 56 (3.8) 33 (2.3) 26 (1.8) 18 (1.2)
Pearson chi-square 2(10, N=2.847)=43.675, p=0.000
Tartma Snf ve alan retmenlii retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri ortaya karma amacna ynelik olarak gerekletirilen bu aratrmann bulgular birka nemli noktaya dikkat ekmektedir. lk olarak, renci kavramnn bir btn olarak aklanabilmesi iin ok sayda metafora ihtiya vardr. rnein, renci ham madde, zrl bir varlk, itaatkr bir varlk, sosyal sermaye veya bo bir zihin olarak tanmlanabilecei gibi, ayn zamanda, deerli bir varlk, gelien bir varlk, kendi bilgisinin inacs ve sosyal katlmc olarak da grlebilir. Bu durumda, renci olgusunun sadece tek bir metaforla bir btn olarak aklanabilmesinin mmkn olmayaca aktr. Yobun (2003, s. 134) da vurgulad gibi: Temelde metafor, sz ettii olgunun kendisi deildir, onun sadece bir semboldr. Eer bu olgunun kendisi olsayd, metafora gereksinim olmazd. Bu nedenle, metafor sz ettii olgudan farkldr ve bu olguya ilikin ok gl bir perspektif sunsa da ou zaman ondan daha azdr. Bu durumu telafi etmek iin de birok metaforun ie koulmas gerekir. kinci olarak, retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgelerinde popler olan kavramsal temann (gelien bir varlk olarak renci %29.6, ham madde olarak renci %22.6 ve bo bir zihin olarak renci %18.5) yan sra, fazlaca popler olamayan drt kavramsal tema da (kendi bilgisinin inacs olarak renci %3, zrl bir varlk olarak renci %1.8, sosyal katlmc olarak renci %1.5 ve sosyal sermaye olarak renci %1.3) sz konusudur. Popler olmayan bu drt kavramsal tema, gerekte, popler olarak benimsenen kavramsal temalar kadar nemlidir. rnein, kendi bilgisinin inacs olarak renci %3 ve sosyal katlmc olarak renci %1.5 kavramsal
318
A. Saban
temalar srasyla yaplandrmac ve sosyal yaplandrmac renme anlaylarn temsil etmektedir. Ayrca, popler olarak benimsenen iki kavramsal tema da (ham madde olarak renci %22.6 ve bo bir zihin olarak renci %18.5) geleneksel eitim anlayn temsil etmektedir. Buna gre, denilebilir ki, retmen adaylarnn renme ve retmeye ilikin olarak sahip olduklar dn sistemlerinde geleneksel anlay egemen iken (%41.1), yaplandrmac (%3) ve sosyal yaplandrmac (%1.5) bak alar yaygn olarak yer almamaktadr. Benzer bir almada, Martinez, Sauleda ve Huber (2001) 50 tecrbeli retmenin renme ve retmeye ilikin metafor imgelerini 38 son snf retmen adaylar tarafndan retilen metaforlarla karlatrd. Aratrmann sonularna gre, tecrbeli retmenlerin %57si renme ve retmeyi geleneksel bilgi aktarmyla (rnein, renme bir video kameras gibi evrede olup biten her eyi olduu gibi kaydetmektir), %38i yaplandrmac teoriyi yanstan metafor imgeleriyle (rnein, renme bir dedektif gibi her eyin detayl bir ekilde aratrlmasdr) ve geriye kalan %5i de sosyo-bilisel yaklam yanstan metafor imgeleriyle (rnein, retme bir turist rehberinin yapt gibi bir grup turistle birlikte hareket etmektir) ilikilendirmitir. Tecrbeli retmenlerin aksine, retmen adaylarnn %56s geleneksel yaklam, %22si yaplandrmac kuram ve geriye kalan %22si de sosyo-bilisel teoriyle ilikili renme-retme anlaylarn temsil eden metaforlar gelitirmitir. nc olarak, program tr, cinsiyet ve snf dzeyi deikenleri, retmen adaylarnn renci kavramna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri nemli derecede etkilemektedir. rnein, alan retmeni adaylarna kyasla, daha ok oranda snf retmeni aday rencileri bo bir zihin, bilgi yanstcs, ham madde, ve deerli bir varlk olarak nitelendirmektedir. Benzer ekilde, giri dzeyindeki retmen adaylar rencileri itaatkr bir varlk olarak alglarken, daha ok oranda mezun aamasndaki retmen aday rencileri gelien bir varlk olarak grmektedir. Yine, kz retmen adaylar rencileri gelien bir varlk ve deerli bir varlk olarak alglarken, daha ok oranda erkek retmen aday rencileri bo bir zihin ve zrl bir varlk olarak kavramsallatrmaktadr. Benzer bir almada, Saban, Kobeker ve Saban (2006) 485i erkek ve 737si de kz olmak zere toplam 1222 retmen adayndan retmen kavramna ilikin metafor retmelerini istedi. Aratrmann verileri, katlmclarn her birinin retmen . . . gibidir; nk . . . ibaresini tamamlamasyla elde edildi. Toplanan ham veriler hem nitel hem de nicel veri zmleme teknikleri kullanlarak analiz
319
edildi. Aratrmann bulgularna gre, retmen adaylar toplam 111 adet geerli metafor retti. Bu metaforlar ortak zellikleri bakmndan 10 farkl kavramsal kategori altnda topland. Erkek renciler retmenlerin ekillendirici/biimlendirici, yol gsterici/ynlendirici ve i birliki/demokratik lider rollerini, kz renciler de retmenlerin bilgi salayc, bireysel geliimi destekleyici ve karakter geliimcisi rollerini birbirlerine kyasla daha ok oranda benimsedi. Snf retmenlii programndaki renciler retmenlerin bireysel geliimi destekleyici ve karakter geliimcisi rollerini, ngilizce retmenlii programndaki renciler retmenlerin yol gsterici/ynlendirici roln, Bilgisayar ve retim Teknolojileri retmenlii programndaki renciler de retmenlerin bilgi salayc ve i birliki/demokratik lider rollerini dier programlardaki rencilere kyasla daha ok oranda benimsedi. Sonu olarak, metaforlar retmen adaylarnn renci olgusuna ilikin sahip olduklar zihinsel imgeleri anlamada, aa karmada ve aklamada gl birer aratrma arac olarak kullanabilir. Bu balamda, farkl eitim dzeylerindeki retmen adaylarndan eitimle ilgili farkl kavram ve olgulara ilikin metafor retmeleri ve bunlar dierleriyle paylamalar istenebilir. Kendi metafor imgelerini analiz ettikten ve bu imgelerin belli olgulara ilikin sunduklar alternatif kavramsallatrmalarn farknda olduktan sonra da, retmen adaylarna farkl eitimsel olgu ve olaylara yeni bak alar getiren metafor imgeleri tantlabilir. Gillis ve Johnsonun (2002, s. 38) da olduka ikna edici bir tarzda ifade ettii gibi, metaforlar . . . olmak istediimiz veya olamadmz, olageldiimiz ve olmaktan kandmz ve dahi olabileceimiz benlik algsn anlamamza yardmc olurlar. Kaynaklar Arslan, M. M. & Bayrak, M. (2006). Metaforik dnme ve renme yaklamnn eitim-retim asndan incelenmesi. Mill Eitim, 35(171), 100-108. Bozlk, M. (2002). The college student as learner: Insight gained through metaphor analysis. College Student Journal, 36, 142-151. Cerit, Y. (2006). renci, retmen ve yneticilerin okul kavramyla ilgili metaforlara ilikin grleri. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory & Practice), 6(3), 669-699. Gillis, C., & Johnson, C.L. (2002). Metaphor as renewal: Re-imagining our professional selves. English Journal, 91 (6), 37-43.
320
A. Saban
Inbar, D. (1996). The free educational prison: Metaphors and images. Educational Research, 38 (1), 77-92. Lakoff, G. & Johnson, M. (2005). Metaforlar: Hayat, anlam ve dil (eviren G.Y. Demir). stanbul: Paradigma. Martinez, M.A., Sauleda, N., & Huber, G.L. (2001). Metaphors as blueprints of thinking about teaching and learning. Teaching and Teacher Education, 17, 965-977. Miles, M.B., & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA: Sage. Morgan G. (1998). Ynetim ve rgt teorilerinde metafor (eviren, G. Bulut). stanbul: BZD Yaynclk. Saban, A. (2004). Giri dzeyindeki snf retmeni adaylarnn retmen kavramna ilikin ileri srdkleri metaforlar. Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155. Saban, A., Kobeker, B.N., & Saban, A. (2006). retmen adaylarnn retmen kavramna ilikin alglarnn metafor analizi yoluyla incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory & Practice), 6(2), 461-522. Silman, F. & imek, H. (2006). Trkiye ve Amerika Birleik Devletleri okullar ve merkezi eitim kurumlarna mecazlar yoluyla bir bak. Eitim Aratrmalar (Eurasian Journal of Educational Research), 6(23), 177-187. Yldrm, A. & imek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel aratrma yntemleri. Ankara: Sekin Yaynevi. Yob, I. M. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education, 22, 127-138.
321
Ek 1 11 kavramsal kategori ve onlar temsil eden zellikler (zet) Pasif bilgi alcs olarak renci Bo bir zihin olarak renci 1. retmen, bilginin temel kaynadr. 1. renci, bo bir beyne sahiptir. 2. renci, retmenin bilgisine 2. rencinin beyni snrsz muhtatr. kapasitededir. 3. renci, btn bilgileri olduu gibi 3. Bilginin renci iin pratiksel bir zihnine kaydeder. deeri yoktur. 4. renme, bilgi biriktirme ve 4. renme, olgu ve olaylar gzleyip depolama srecidir. beyne kaydetme srecidir. 5. retme, bilgi aktarma srecidir. 5. renme, bilgileri ie ekme ve hazmetme srecidir. Bilgi yanstcs olarak renci Hammadde olarak renci 1. rencinin en temel grevi, 1. renci, retmenin ekil ve biim retmenin bilgisini yanstmaktr. verdii bir ham maddedir. 2. renme, retmen tarafndan 2. retmen, renciye ekil ve biim aktarlan bilgileri olduu gibi geri veren bir ustadr. vermektir. 3. retme, rencileri nceden 3. Bilgi, renciden bamsz olarak belirlenmi bir kalba sokmaktr. varolan bir olgudur. 4. retme, rencileri sosyal bir rn olarak yetitirmektir. 5. retmen, toplumda kltr birliini salamakla ykmldr. taatkar bir varlk olarak renci zrl bir varlk olarak renci 1. renci, tutsak bir varlktr. 1. renci, zihinsel adan defolu bir 2. renci, otoriteye kaytsz artsz varlktr. 2. renci, duygusal adan kusurlu bir itaat eder. 3. retmen, snfta neyi, niin ve nasl varlktr. 3. renci, davransal adan problemli reteceine karar veren tek otoritedir. 4. renme, snftaki dier rencilerle bir varlktr. 4. renci, toplum tarafndan yarmaktr. istenmeyen bir varlktr. 5. retmenin en temel grevi, rencilerin hatalarn tehis ve tedavi etmektir. Deerli bir varlk olarak renci Sosyal sermaye olarak renci 1. renci, kendine has zellikleriyle 1. renci, iinde yaad toplumun gelecei iin bir garantrdr. biricik bir varlktr. 2. retmenin en temel grevi, 2. retmenin en temel grevi, rencileri toplumun gelecei iin rencilerin farkl ilgi, ihtiya ve hazrlamaktr. zelliklerini kefedip gelitirmektir. Kendi bilgisinin inacs olarak renci Gelien bir varlk olarak renci 1. renci, byyen ve gelien bir 1. renme, bilgi retme ve varlktr. anlamlandrma srecidir.
322 2. renme, gerek hayat durumlarna uyum salamaktr. 3. retmenin en temel grevi, rencilerin bireysel geliimini desteklemektir. Sosyal katlmc olarak renci 1. renme sosyo-bilisel bir sretir. 2. renciler birlikte alr ve renir, birbirlerinden bamsz olarak deil. 3. retmenin en temel grevi, rencilerin renmesine rehberlik etmektir.
A. Saban
2. renci, renme srecinde aktif bir konumdadr.
323
Summary PROSPECTIVE TEACHERS MENTAL IMAGES ABOUT THE CONCEPT OF STUDENT

Ahmet SABAN*
Purpose Mostly inspired by the work of Lakoff and Johnson (2005), a cognitive theory of metaphor, which considers metaphors as mental constructs that shape human thinking about the world and reality has currently evolved. Conducted within the framework of the cognitive theory of metaphor, this study focused on the following three questions: 1. What metaphorical images do prospective teachers use to describe learner? 2. What conceptual themes (or categories) can be derived from these metaphorical images? 3. Do the participants program type, gender, and class level affect their conceptualizations of learner? Method Participants of the study, included 1165 male (40.9%) and 1682 female (59.1%) teacher education students (N=2847), enrolled in the Faculty of Education of the Selcuk University. Data was collected through the use of the phrase A student is like . . . because . . . and analyzed through the following five stages: First, all the metaphorical images supplied by the participants were simply coded (e.g., dough, etc.). Second, the coded metaphorical images (n=156) were scrutinized to choose a sample expression that represented each identified metaphorical image best. Third, 11 major conceptual categories were identified, each of which encompassed those metaphoric images with similar emphasis. Fourth, an outside
Address for correspondence: *Do. Dr., Seluk niversitesi, Ahmet Keleolu Eitim Fakltesi, Meram/KONYA, asaban@selcuk.edu.tr Trk Eitim Bilimleri Dergisi
324
A. Saban
coder was asked to sort the 156 images into the 11 conceptual themes (Reliability = .96). Lastly, the 11 conceptual themes were compared across the participants gender, class level, and program type. Results 11 conceptual themes 1. Student as empty vessel. 526 students (18.5%) and 24 metaphors (15.3%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student displays an empty brain. (2) The students brain is unlimited. (3) The student accepts knowledge without any reservation. (4) Learning is a process of accumulating and storing knowledge. (6) Teaching is a process of depositing knowledge into the students brains. 2. Student as knowledge recipient. 147 students (5.2%) and 23 metaphors (14.7%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The teacher is the main source of knowledge. (2) The student is assumed to be in need of knowledge. (3) Knowledge has no practical value for the students. (4) Learning is a process of observing and recording facts and events. (5) Learning is a process of absorbing and digesting knowledge. 3. Student as reflector of knowledge. 101 students (3.5%) and 11 metaphors (7%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The main role of the student is to reflect the teachers knowledge. (2) Learning is a process of duplicating the teachers knowledge. (3) Knowledge is a sort of substance to be reflected by the students. 4. Student as raw material. 644 students (22.6%) and 25 metaphors (16%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is a raw material. (2) The teacher is a master. (3) Teaching is shaping students into a prescribed mold. (4) Teaching is producing students as socially useful products. (5) The teacher works to bring about cultural unity in the society. 5. Student as defective being. 51 students (1.8%) and 12 metaphors (7.7%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is an intellectually defective being. (2) The student is a behaviorally defective being. (3) The student is an emotionally defective being. (4) The student is an unwanted being. (5) Teaching is treating students flaws and deficiencies.
325
6. Student as absolute compliant. 254 students (8.9%) and 17 metaphors (10.9%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is a captive being. (2) The student is to obey all the rules and regulations without questioning the authority. (3) The teacher decides about what and how to teach in the classroom. (4) Learning is racing with peers. 7. Student as social capital. 36 students (1.3%) and 7 metaphors (4.5%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is the guarantor of the future of the society in which s/he lives. (2) The teacher is the main vehicle to prepare students for the future of the society. 8. Student as significant other. 119 students (4.2%) and 6 metaphors (3.8%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is a unique individual. (2) The most important job of the teacher is to expose the hidden talents of his/her students. 9. Student as developing organism. 843 students (29.6%) and 14 metaphors (9%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is a growing being. (2) Learning is tied to the real life issues. (3) The most important job of the teacher is to support the growth of each student in the classroom. 10. Student as constructor of knowledge. 84 students (3%) and 12 metaphors (7.7%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) The student is an active being. (2) Learning is a process of knowledge construction. (3) The student strives for meaning and understanding. 11. Student as social participant. 42 students (1.5%) and 5 metaphors (3.2%) represented this category. Main characteristics of this category include: (1) Learning is a socio-cognitive process of meaning making. (2) Students work and learn together, not in isolation from one another. (3) The teacher acts as a guide in the teaching-learning process. Effects of program type, gender, and class level The 2 analyses regarding program type, gender, and class level were significant. For example, while prospective classroom teachers produced more metaphors in the categories of student as empty vessel, reflector of knowledge, raw material, and significant other, prospective subject teachers generated more metaphors in the categories of student as knowledge recipient, defective being,
326
A. Saban
and absolute compliant. Also, males produced more metaphors in the categories of student as empty vessel, knowledge recipient, raw material, and defective being than females who in turn generated more metaphors in the categories of student as absolute compliant, significant other, and developing organism. Again, entry students produced more metaphors in the categories of student as reflector of knowledge, defective being, absolute compliant, and constructor of knowledge than their exit level peers who in turn generated more metaphors in the categories of student as empty vessel and developing organism. Discussion Several major understandings have emerged out of this research: First, while metaphors can act as basic mental models for organizing ones knowledge of the world, some complex and abstract phenomena may require many different metaphors to represent them fully. The wide range of metaphorical images in this study, for example, reveals multiple realities of student and no single metaphor alone appears to capture all of the complexities of the learner phenomenon. Second, various factors (e.g., gender, being an entry or exit level teacher candidate, or majoring in elementary or secondary education) appear to influence how prospective teachers conceptualize learner. Lastly, findings indicate that the activity of metaphor generation can serve as a valuable pedagogical tool for teacher educators in urging their teacher trainees to examine, understand, and ultimately modify their preconceived beliefs of teaching and learning.

Met A For

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Met A For

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trk Eitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 281-326

RETMEN ADAYLARININ RENC KAVRAMINA LKN SAHP OLDUKLARI ZHNSEL MGELER

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

286 1. Kodlama ve ayklama aamas

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Tablo 2 Pasif Bilgi Alcs Olarak renci

Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

298 Tablo 4 Hammadde Olarak renci

121 (8.7) 13 (5.2)

59 (21.2) 644 (22.6) 25 (16)

14 (14.1)16 (24.6) 15 (20.8)

Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

99 (7.1) 28 (11.1) 17 (8.5) 16 (11.3) 9 (11.3) 10 (14)

52 (10.2) 29 (13.6) 29 (10.4) 254 (8.9) 14 (14.1) 8 (12.3) 13 (18) 17 (10.9)

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

304 Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

306 Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Tablo 8 Deerli Bir Varlk Olarak renci

119 (4.2) 6 (3.8)

3 (0.2) --2 (0.1) ---

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Macerac Avc Gazeteci Bilim insan rmcek Toplam renci Metafor

1 (0.1) 2 (0.1) --1 (0.1) ---

----1 (0.4) 1 (0.4) 1 (0.4)

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bu kategoriyi oluturan metaforlarn temel zellikleri unlardr:

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2

retmen Adaylarnn renci Kavramna

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, Cilt 7, Say 2