SAP2000 Balang Dzeyi Kursu

1. Yapsal Model SAP2000, grafiksel arayz kullanlarak oluturulan analitik modelin, tanmlanan ykler altnda analizlerinin gerekletirilmesinde ve bu analiz sonularna gre elemanlarn boyutlandrlmasnda kullanlan bir bilgisayar yazlmdr. Analitik model genel olarak aadaki bileenleri iinde bulundurur; Birimler [Units] (kuvvet, uzunluk, scaklk), Aya bal lmlerde daima aadaki kurallar geerlidir; o Geometrik olarak eksenlerin ynlendirilmesi, daima derece birimi kullanlarak yaplmaldr. o Dnme miktarnn birimi radyandr. o Frekans birimi [devir/saniye] (Hz) olarak elde edilir. Nesneler [Objects], Yapsal elemanlarn (kolonlar, kiriler, aprazlar, vb.) modellenmesi srasnda kullanlan yaplardr. rnek olarak; o Nokta nesneleri (Point objects): Dm noktas nesnesi: Genel anlamda yapsal elemanlarn kesiim noktalar olarak tanmlanabilir. Dm noktalar, yapsal elemanlar modellendiinde SAP2000 tarafndan otomatik olarak oluturulmaktadr. Tek dm noktal zel balant nesnesi (Grounded [one-joint] link objects): Mesnet tekil etmek zere kullanlan izolatr (isolator) ve snmleyici (damper) gibi baz zel balant tiplerinin tanm ii kullanlmaktadr. o izgisel nesneler (Line objects): ubuk ve kablo nesneleri (Frame/Cable objects): Kolon, kiri, apraz, kablo gibi ubuk elemanlarn modellenmesi iin kullanlmaktadr. ift dm noktal zel balant nesnesi (Connecting [two-joint] link objects): Baz zel elemalarn(isolator, damper, gabs, multi-linear spring vb.) davrann modellemek iin kullanlan nesnelerdir. ki dm noktas kullanlarak oluturulan bu tip elemanlarn uzunluk boyutu sfrdr. o Alan nesneleri (Area objects): Betonarme perdeler ve demeler gibi yap elemalar ile ince cidarl yaplarn (silo, bunker, depo, vb.) modellenmesi srasnda kullanlan nesnelerdir. o Kat nesneler (Solid objects): boyutlu kat modellerin hazrlanmasnda yararlanlan nesnelerdir. Gruplar [Groups](nesneler, elemanlar grubu), Aadaki amalar iin kullanlabilmektedir; o Seim ve atama ilemlerinin hzlandrlmas, o Analiz sonularnn seime bal elde edilmesi, o Boyutlandrma, Koordinat sistemleri ve gridler [Coordinate systems and grids] (yardmc izgiler, aks izgileri, eksen izgileri), Bir yapnn(tayc sistemin) analitik modelinin kurulmasnda, dm noktalarnn yerlerini ve ilgili yklerin ynleri ile yerdeitirmelerin, i kuvvetlerin (kesit tesirleri) ve gerilmelerin ynlerini tanmlayabilmek amacyla farkl koordinat sistemlerinden yararlanlabilmektedir. Modeli doru bir ekilde kurabilmek ve sonular uygun biimde yorumlayabilmek iin de bu koordinat sistemlerinin anlalmas olduka nemlidir. SAP2000de koordinat sistemleri: Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 1

 Genel ( Global ) Koordinat Sistemi Yerel ( Lokal ) Koordinat Sistemi olarak sralanabilir. Modelde kullanlan tm koordinat sistemleri, genel X,Y,Z koordinat sistemine gre belirlenmektedir. Modelin herbir paras(dm noktalar veya tayc elemanlar,vb.) 1,2,3 eksenleri olarak adlandrlan kendi yerel eksenlerine sahiptirler. Buna ek olarak, yer ve yn tanmlamak zere alternatif bir koordinat sistemi yaratmak da mmkndr. zelliker [Properties], zellikler ad altnda, kolon, kiri, perde gibi yap elemanlarnn modellenmesi srasnda kullanlan nesnelere atanan malzeme ve kesitler gibi kavramlar yer almaktadr. rnein; o Beton (concrete), elik (steel), vb., o Kesitler (Sections),vb. Ykleme durumlar (tipleri) [Load Cases], Yapya etkiyen ykler (sabit ve haraketli ykler, scaklk deiimi, yayl basn ykleri, mesnet kmeleri, dinamik ykler) ykleme durumlar (load cases) olarak isimlendirilmektedir. Fonksiyonlar [Functions], Zamana bal olarak iddeti deien yklemelerin tanm iin kullanlmaktadr. Aadaki drt fonksiyon tipi tanmlanabilmektedir. o Response-spectrum functions (Davran spektrumu fonksiyonu): Spectral ivme-periyot tanml, o Time-history functions (Zaman aralnda tanml fonksiyon): Yk-zaman tanml, o Steady-state functions: Yk-frekans tanml, o Power-spectral-density functions: [(Yk)2 / frekans]-frekans tanml. Analiz tipleri [Analyses cases], Yklerin yapya nasl etkidii ve bu ykler altnda nasl bir analiz gerekletirilmesi gerektii ile ilgili bilgilerin tanm iin kullanlmaktadr. Lineer (Dorusal) analiz tipleri: o Static (Statik), o Modal Analysis (Modal analiz), o Response Spectrum Analysis (Davran spektrumu analizi), o Time History Analysis (Zaman tanm alannda analiz), o Buckling Analysis (Burkulma analizi), o Moving Load Analysis (Hareketli yk analizi), o Steady State Analysis, o Power Spectral Density Analysis. Lineer olmayan analiz tipleri: o Nonlinear Static (Dorusal olmayan statik analiz), o Nonlinear Staged Constructions , o Nonlinear Time-History Analysis (Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz), Ykleme kombinasyonlar [Combinations], Herbir ykleme durumunun belirli kurallara bal olarak birbiriyle birletirilmesi olarak tanmlanabilir. Kombinasyon tipleri aadaki gibidir; o Additive type (Dorudan toplama), 2

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

o o o

Absolute type (Mutlak deerleri alnarak toplama), SRSS type (Karelerinin toplamnn kare kk alnarak toplama), Envelope type,

Boyutlandrma dzenlemeleri [Design settings], Boyutlandrma ilemi iin yaplacak dzenlemelerin bazlar aadaki gibidir; o o o o lgili standardn seilmesi Boyutlandrmada esas alnacak ykleme kombinasyonlarnn belirlenmesi, lgili gruplarn seilmesi, Standartlara ait baz zel katsaylarn tekrar dzenlenmesi.

Analiz sonular ve grntleme tanmlar [Output and display definitions],

2. Analitik Modelde Kullanlabilecek Elemanlar ubuk eleman (Frame element) Kabuk (plak) eleman (Shell element) Levha eleman (Plane element) Solid eleman (Solid element) Asolid eleman (Asolid element) Nllink eleman (Nllink element)

2.1 ubuk eleman (Frame element) ubuk eleman, kiri, kolon ve sadece normal kuvvet aktaran elemanlar (dzlem ve uzay kafes elemanlar) modellemek iin kullanlmaktadr. Genel kavramlar: Genel bak (Overview) Dm noktalar (Joint Connectivity) Serbestlik derecesi (Degrees of Freedom) Yerel (Lokal) eksen sistemi (Local Coordinate System) Kesit zellikleri (Section Properties) Rijit u blgesi (End Offsets) U balant serbestlikleri (End Releases) Ktle (Mass) Kendi arl (Self-Weigth Load) Tekil yk (Concentrated Load) Yayl yk (Distributed Load) kuvvetler (Kesit tesirleri) (Internal Force Output) 2.1.1 Genel bak ubuk eleman, iki ynde eilme, burulma ekil deitirmeleri ve eksenel dorultularda meydana gelecek ekil deitirmeler ile iki ynde kayma nedeniyle oluan ekil deitirmelerin tmnn etkisini kapsamaktadr. ubuk eleman kullanlarak modellenebilecek yaplar: boyutlu ereveler boyutlu (uzay) kafesler Dzlem ereveler Dzlem zgara sistemler Dzlem kafesler eklinde sralanabilir. Bir ubuk eleman, iki u dm noktas (I ve J) ve dz bir izgiden olumaktadr. Her ubuk eleman, zelliklerinin (en kesit boyutlar, u balant serbestlikleri), yklerin tanmlanabilmesi ve sonularn (kesit tesirleri) yorumlanabilmesi iin kendi yerel eksen sistemine sahiptir. Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 3

2.1.2 Dm noktalar Bir ubuk eleman, iki u dm noktas ve dz bir izgi ile temsil edilmektedir. Bu iki u dm noktas, I (balang u noktas) ve J (biti u noktas) olarak belirlenmitir. 2.1.3 Serbestlik dereceleri ubuk eleman normal olarak herbir uta 6 adet (1,2,3 eksenleri dorultularnda yer deitirme ve 1,2,3 eksenleri etrafnda dnmeler) olmak zere toplam 12 adet serbestlik derecesine sahiptir. 2.1.4 Yerel koordinat sistemi (Local Coordinate System) Her bir ubuk eleman, 1, 2, 3 ile ifade edilen kendi yerel eksenlerine sahiptir. 1 ekseninin dorultusu ubuk boyunca ve pozitif yn elemann I ucundan J ucuna dorudur. Dier eksenler, (2 ve 3 ekseni) birbirine dik olmak zere, belirttikleri dzlem daima elemana dik olacak ekilde istenildii gibi tanmlanabilir. 2.1.4.1 1 yerel ekseni 1 ekseni, daima ubuk elemann boyuna dorultusunda olup, pozitif yn elemann i ucundan j ucuna dorudur. 2.1.4.2 Varsaylan eksen ynleri (Default orientation) 2 ve 3 yerel eksenlerinin varsaylan (default) ynleri, 1 yerel ekseni ile Z genel ekseni arasndaki iliki ile verilmitir. Bu durum yle aklanabilir: 1-2 dzlemi, (1 ve 2 yerel eksenlerinin belirttii dzlem) dey dorultuda olup, Z genel eksenine paraleldir. ubuk eleman dey dorultuda olmad srece 2 yerel ekseni, genel Z ekseni ile ayn dorultuda ve pozitif yn, +Z ynnde yani yukar dorudur. Eer ubuk eleman dey dorultuda ise 2 yerel ekseni yatay dorultuda ve pozitif yn, +X ynndedir. 3 yerel ekseni daima yatay dorultuda ve X-Y dzlemi iindedir.

ubuk eleman, 1 yerel ekseni ile Z genel ekseni arasndaki ann sins 10-3 ten kk olduunda dey dorultuda yerletirilen bir eleman olarak dikkate alnr. 2.1.4.3 Koordinat sistemi as (Coordinate angles) ubuk eksen as (Assign/Frame/Local Axes), varsaylan eksen ynlendirmesinden farkl bir ynlendirme tanmlamak iin kullanlmaktadr (ekil 2.1-2.2). Bu a, 2 ve 3 yerel eksenlerinin 1 yerel ekseni etrafndaki dn derecesini belirtmektedir. Belirtilen ann pozitif yn, 1 yerel ekseni sizi iaret edecek ekilde bakldnda saat ibresinin hareket ynnn tersidir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

ekil 2.1 Yatay dorultulu elemanlar iin yerel eksen as

ekil 2.2 Dey dorultulu elemanlar iin yerel eksen as 2.1.5 Kesit zellikleri (Section Properties) Kesitler, ubuk elemandan bamsz olarak tanmlanmaktadr. Tanmlanan kesitler de ubuk elemana atanr. 2.1.5.1 Yerel koordinat sistemi (Local Coordinate System) Kesit zellikleri (boyutlar), ubuk elemann yerel eksenlerine gre aadaki gibi tanmlanmaktadr. 1 yerel ekseni, ubuk eleman boyunca ve ubuk enkesitinin normali dorultusunda olup, enkesitin iki tarafsz ekseninin kesitii noktadan geer.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

2 ve 3 yerel eksenleri ubuk enkesitinin tarafsz eksenlerine paraleldir. Genellikle, 2 ekseninin dorultusu ubuk enkesitinin byk boyutu dorultusunda, 3 ekseninin dorultusu da ubuk enkesitinin kk boyutu dorultusundadr. Ancak byle olmas iin bir zorunluluk yoktur.

2.1.5.2 Malzeme zellikleri (Material Properties) Malzeme zellikleri yle sralanabilir (Define/Materials): Eksenel rijitlik ve eilme rijitlii iin elastisite modl (Modulus of Elasticity,e1), Burulma ve kayma rijitlii iin kayma modl (Shear Modulii,g12), ubuk eleman ktlesinin hesab iin malzeme birim hacminin ktlesi (Mass per unit volume), ubuk elemann kendi arlnn hesab iin malzeme birim hacminin arl (Weigth per unit volume), Boyutlandrma tipi belirteci (Design-type indicator), ubuk elemann, hangi tip malzeme (yap elii (Steel), beton (Concrete) ve inaat elii (reinforcing steel)) kullanlarak boyutlandrlacann belirtilmesi iin kullanlr.

2.1.5.3 Geometrik zellikler (Geometric Properties) ve kesit rijitlikleri (Section Stiffnesses) Malzeme zelliklerini kapsayan 6 adet temel geometrik zellik kullanlmaktadr. Bunlar: Kesit alan (cross-sectional area,a) ve eksenel rijitlik,a * e1 (modulus of elasticity), 3 lokal ekseni etrafndaki (1-2 dzlemi iinde) eilme iin i33 atalet momenti (moment of inertia), 2 lokal ekseni etrafndaki (1-3 dzlemi iinde) eilme iin i22 atalet momenti ile 3 lokal ekseni etrafndaki (1-2 dzlemi iinde) eilme rijitlii i33 * e1, 2 lokal ekseni etrafndaki (1-3 dzlemi iinde) eilme rijitlii i22 * e1, Burulma sabiti (burulma atalet momenti) (Torsional constant),j ve burulma rijitlii, j * g12 (Shear modulii), as2 (ekil 2.4), 1-2 dzlemi iindeki kayma alan ve as3 (ekil 2.4), 1-3 dzlemi iindeki kayma alan ile as2 * g12 ve as3 * g12 kayma rijitlikleri olarak sralanabilir. Bir eleman kesitinin, alannn, burulma sabitinin ve her iki yndeki atalet momentlerinin sfr (0) olarak tanmlanmas rijitlii sfr olan bir elemana kar gelmektedir. rnein, bir kafes kiri eleman j=i33=i22=0 olarak, 1-2 dzleminde yer alan bir dzlem ereve eleman da j=i22=0 olarak modellenebilmektedir. 2.1.5.4 Kesit tipi (Shape Type) Kesitler, geometrik zellikleri nceden hesaplanp, ilgili kesit tanmlama komutu (Define/Frame/Sections/Add General) kullanlarak tanmlanabilecei gibi ilgili komutlar yardmyla belirli kesitler de (dikdrtgen kesit, tablal kesit, U profiller, korniyer, vb.) tanmlanabilmektedir (ekil 2.5). Bunun yannda Section Property Database Files (AISC.PRO, CISC.PRO, SECTIONS.PRO, vb.) iinde yer alan kesitler de kullanlabilmektedir. 2.1.6 Rijit u blgesi (End Offsets) Bir ubuk eleman iin i ve j ularnda olmak zere iki adet rijit blge tanm (ioff ve joff) yaplabilmektedir. (Assign/Frame/End Offsets)

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

2.1.6.1 Net aklk (Clear Length) Lc = L (ioff + joff) olarak SAP2000 tarafndan hesaplanmaktadr (ekil 2.3). Lc : Net aklk , L : Brt aklk , ioff : i ucu rijit blge uzunluu, joff : j ucu rijit blge uzunluu

ekil 2.3 ubuk eleman iin rijit blgeler

ekil 2.4 Kesit tiplerine gre kayma alanlar Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

ekil 2.5 Kesit tipleri 7

2.1.6.2 Rijit blgelerin i kuvvetlerin hesabna etkisi Rijit blge iinde herhangi bir i kuvvet ve moment hesaplanmaz. 2.1.6.3 Rijit blgelerin u blge serbestlikleri zerine etkisi Eer herhangi bir ubuk eleman iin ayn dm noktasnda tanmlanm hem rijit blge hem de u serbestlii varsa, bu serbestlik program tarafndan mesnet yzne tanr yani ilgili serbestlik net akln iki ucundaym gibi dikkate alnr. 2.1.6 U balant serbestlikleri (End Releases) Bir ubuk eleman iin u balant serbestlikleri de (eilmeye, kaymaya ve eksenel kuvvete kar mafsall balantlar) tanmlanabilmektedir(Assign/Frame/Releases). 2.1.6.1 Tanmlandnda kararl olmayan elemanlar oluturan balant serbestlikleri (End Releases) Her iki u iin tanmlama yaplrken elemann stabilitesi gznnde bulundurulmaldr. Tanmlandnda kararl olmayan (stabil olmayan) elemanlar oluturan serbestlikler: Her Her Her Her Her Her iki iki iki iki iki iki uta uta uta uta uta uta U1, U2, U3, R1, R2 ve herhangi bir uta U3, R3 ve herhangi bir uta U2,

2.1.6.2 U balant serbestliklerinin rijit blge uzunluuna etkisi

ekil 2.6 U balant serbestlii

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

2.1.7 ubuk eleman ktlesi (Mass) Modelin dinamik analizinde yap ktlesinin hesaplanmas gerekir. Dolaysyla bir ubuk elemann toplam ktlesi, malzeme birim hacim ktlesinin eleman uzunluu boyunca integrali ile eleman alannn arpm eklinde hesaplanr. ubuk elemann ktlesinin, bal olduu iki uta (i ve j ular) topland varsaylr. Bu paylatrlan ktlelerin serbestlik dereceleri, sadece dorultu boyunca (UX, UY, UZ) olan telenme serbestlikleridir. Herhangi bir dnme serbestlii dikkate alnmaz. Ancak kullanc tarafndan tanmlanan ktlelere, dnme serbestlikleri de uygulanabilmektedir. 2.1.8 ubuk eleman kendi arl (Self-Weigth Load) Bir ubuk elemann yayl yk olarak kendi arl, tanmlanan malzeme birim hacim arl ile ubuk enkesit alannn arpmdr. 2.1.9 Tekil yk (Concentrated Load)

ekil 2.7 Tekil yk ve moment etkime ynleri

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

2.1.10 Yayl yk (Distributed Load)

ekil 2.8 Yayl yk ve moment etkime ynleri

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

10

2.1.10.1 Ykleme mesafesi (Loaded Length)

ekil 2.9 Yayl yk etkime ekilleri 2.1.10.2 Yk deeri (Load Intensity) Bir yayl yk iin yk deeri, birim uzunlukta etkiyen kuvvet (kN/m) veya moment (kNm/m) olarak tanmlanmaktadr. Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 11

2.1.11 kuvvetler (Internal Force Output)

ekil 2.10 ubuk eleman yerel eksenlerinin ve i kuvvetlerin pozitif ynleri Hesaplanan i kuvvetler (ekil 2.10): P, eksenel kuvvet (ekme veya basn), V2, 1-2 dzleminde kesme kuvveti, V3, 1-3 dzleminde kesme kuvveti, T, burulma momenti, M2, 2 lokal ekseni (1-3 dzlemi iinde) etrafndaki eilme momenti, M3, 3 lokal ekseni (1-2 dzlemi iinde) etrafndaki eilme momenti,

2.1.11.1 kuvvetlerin (Internal Force Output) hesabnn rijit blge uzunluu ile etkileimi Bir ubuk eleman iin eer tanmlanm u rijit blge (End offsets) varsa, i kuvvetler (kesit tesirleri) mesnet yznden itibaren hesaplanr. (Assign/Frame/Output Segments...)

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

12

rnek 1. ekil 2.11de verilen iki aklkl dzlem elik erevenin analitik modelinin hazrlanmas ve statik analizi.
6.0kN/m

30 kN

IPE 300
5m 5m
3 3 2

IPE 300

12m
3 2

10m

HEB 300

HEB 300

HEB 300

ekil 2.11 ki aklkl elik ereve Malzeme: Fe 37 Malzeme zellikleri Birim hacminin arl Birim hacminin ktlesi Elastisite modl Poison oran Genleme katsays En kk akma dayanm En kk ekme dayanm SAP2000de verilen tanm Weigth per unit Volume Mass per unit Volume Modulus of Elasticity Poisons Ratio Coeff. of Thermal Expansion Min. Yield Stress, Fy Min. Tensile Stress, Fu Deeri 78.5 kN/m3 7.85 kN-sn2/m4 206182000 kN/m2 0.30 1.2E-5 235000 kN/m2 363000 kN/m2

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

3m

5.0 kN/m

13

3. Constraints Constraints, belirli rijit hareketleri salamak, oluturulan modelin farkl blgelerini biribirine balamak, belirli simetri koullarn tanmlamak iin kullanlmaktadr.

3.1 Constraint Tipleri (ekil 3.1)

ekil 3.1 Constraints

Aada baz constraints tipleri hakknda bilgi verilecektir. o Body Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Body/Add New Constraint...) (ekil 3.2) Tanmlanan bir Body Constraint, kapsad tm dm noktalarnn dorultuda (uzayda) rijit cisim hareketi yapmalarn salar. Bu dm noktalarnn hibiri rlatif olarak (birbirlerine gre) hareket edemezler.

ekil 3.2 Body Constraint o Diaphragm Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Diaphragm/Add New Constraint...) (ekil 3.3) Tanmlanan bir Diaphragm Constraint, kapsad tm dm noktalarnn, belirtilen bir dzlem iinde rijit olarak hareket etmelerini salar. Ancak dzlem dna doru meydana gelecek eilme etkisi iin rijitlik salamaz. Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 14

ekil 3.3 Diaphragm Constraint o Plate Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Plate/Add New Constraint...) (ekil 3.4) Tanmlanan bir Plate Constraint, kapsad tm dm noktalarnn, eilmeye kar rijit dz bir plak halinde hareket etmelerini salar. Ancak dzlem ii ekildeitirme halinde herhangi bir rijitlik salamaz.

ekil 3.4 Plate Constraint o Rod Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Rod/Add New Constraint...) (ekil 3.5) Tanmlanan bir Rod Constraint, kapsad tm dm noktalarnn, herhangi bir eksenel dorultuda ayn yerdeitirmeyi yapmalarn salar. Ancak dnmeye kar bir rijitlik salamaz.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

15

ekil 3.5 Rod Constraint o Beam Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Beam/Add New Constraint...) (ekil 3.6) Tanmlanan bir Beam Constraint, kapsad tm dm noktalarnn, eilmeye kar rijit bir kiri gibi hareket etmelerini salar.

ekil 3.6 Beam Constraint o Equal Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Equal/Add New Constraint...) (ekil 3.7) Tanmlanan bir Equal Constraint, kapsad tm dm noktalarnn, belirlenen bir serbestlik ( UX, UY, UZ, RX, RY, RZ) dorultusunda eit miktarda ayn veya zt ynl hareket etmelerini salar. Simetrik ve antimetrik yerdeitirme tanmlar iin kullanlabilmektedir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

16

ekil 3.7 Equal Constraint o Local Constraint (Select..Assign/Joint/Constraints.../Local/Add New Constraint...) (ekil 3.8) Eer tm dm noktalarnn yerel eksen sistemleri ayn ise Local Constraint, Equal Constraint gibi alr.

ekil 3.8 Local Constraint Rijit cisim hareketi, tm dm noktalarnn, bir rijit balant eleman ile balym gibi her ynde meydana gelebilecek teleme ve dnme hareketlerini birlikte gerekletirdikleri davran olarak tanmlanabilir. Rijit davran tipleri aadaki gibi zetlenebilir; o o o o o Rigid Body (Rijit Cisim): Tm yerdeitirmelere kar tam rijitlik salar. Rigid Diaphragm (Rijit Diyafram): Herhangi bir dzlem iinde membran davran gstererek rijitlik salar, Rigid Plate (Rijit Plak): Herhangi bir dzlem iinde plak eilmesine kar rijitlik salar, Rigid Rod (Rijit ubuk): Eksenel uzama ve ksalmaya kar rijitlik salar, Rigid Beam (Rijit Kiri): Eksen etrafnda eilmeye kar rijitlik salar.

Equal-displacement (Eit yerdeitirme) hareketi, dm noktalarnn eit telenme ve dnme hareketi yaptklar davran olarak tanmlanabilir. Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 17

rnek 2. ekil 3.9da verilen kafes kiriin analitik modelinin oluturulmas ve statik analizi.

P/2

(P/2+P/2) P P

P P P/2

h1

a l

ekil 3.9 Kafes kiri Verilenler: Malzeme: Fe37 E=206182000 kN/m2 (poisson oran)=0.3 akma=235000 kN/m2 Malzeme birim hacim arl (weigth per unit volume): Malzeme birim hacim ktlesi (mass per unit volume): st balk kesiti: Alt balk kesiti: Diyagonal ve dikme kesitleri: a=2200mm h1=800mm 2L 90.90.9 2L 80.80.8 2L 60.60.6 h=2000mm P=16.00kN 78.50 kN/m3 78.50 / 10.00 =7.85 kN-sn2/m4

stenen: Verilen ykleme altnda kafes kiri sistemin statik analizi. Uygulanacak admlar: o o o o o o o o o o o Birim tipinin seilmesi (kN-m) Grid oluturulmas (yardmc izgi) (File/New Model...), Dm noktas (Joint) ve ubuk elemann (Frame) tanmlanmas, Mesnet koullarnn (Select....Assign/Joint/Restraints...) verilmesi, Yklemelerin (Define/Load Cases...) tanmlanmas, Malzemenin (Define/Materials...) tanmlanmas, Kullanlacak kesitlerin (Define/Frame Sections...) tanmlanmas, Kesitlerin atanmas (Select....Assign/(Frame/Cable/Tendon)/Frame Sections...), lgili ykn ( P yk) sisteme etkitilmesi (Select....Assign/Joint Loads/Forces...), Analitik modelin ilgili ykler altnda analizi, Sonularn izlenmesi.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

h
18

rnek 3. ekil 3.10da tipik kat plan ve kesiti verilen iki katl elik yapnn analitik modelinin oluturulmas ve statik analizi.
HE 320 B Celik Capraz IPE 300 Mafsalli birlesim HE 320 B IPE 300 Rijit birlesim HE 320 B

IPE 300

HE 320 B
Y

IPE 300

HE 320 B IPE 300

IPE 300

6000

HE 320 B

12000

IPE 300 Rijit birlesim

HE 320 B IPE 300 Celik Capraz 5000 10000 5000

IPE 300

IPE 300

IPE 300

6000

HE 320 B IPE 300

HE 320 B

3200

5000

5000

6000

6000

Verilenler: Malzeme: Fe 37

ekil 3.10 Tipik kat plan ve kesit E=206182000 kN/m2 (poisson oran)=0.3 akma=235000 kN/m2 78.50 kN/m3 78.50 / 10.00=7.85 kN-sn2/m4

Malzeme birim hacim arl (weigth per unit volume): Malzeme birim hacim ktlesi (mass per unit volume):

Kolon kesiti: HE 320 B Kiri kesiti: IPE 300 rg ubuu kesiti: 200x4.0* ( 1.Kat ) 180x4.0* ( 2.Kat ) * (D apxEt kalnl[mm]) Ykler: 1. katta herbir kiri zerinde 20 kN/mlik dzgn yayl yk (G=12 kN/m, Q=8 kN/m) 2. katta herbir kiri zerinde 13 kN/mlik dzgn yayl yk (G=9 kN/m, Q=4 kN/m) Tayc sistem zellikleri: Tm kolonlar temelde her iki dorultuda ankastre baldr. Kolon-kiri birleimleri ekil 3.10da verildii gibidir. rg ubuklar her iki uta mafsall baldr. 19

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

4000

4000

3200

Kat arlklar:

1. Kat = 950 kN 2. Kat = 680 kN

Kat ktleleri: 1. Kat = 950 / 9.80665=96.8730 kN-sns/m4 Direction 1=96.8730 kN-sns/m4 Direction 2=96.8730 kN-sns/m4 Rotation 3=1969.7510 kN-sns/m2 2. Kat = 680 / 9.80665=69.3407 kN-sns/m4 Direction 1=69.3407 kN-sns/m4 Direction 2=69.3407 kN-sns/m4 Rotation 3=1409.9276 kN-sns/m2 Ao=0.40 I=1.00 Zemin: Z2 ( TA=0.15 sn, TB=0.40 sn ) Ra(T1,y)=5.00 Vt,y/Wt=0.155 Ra(T1,x)=4.00 Vt,x/Wt=0.200

Edeer Deprem Yk hesab:

R= 5 T1,y=0.5481 sn S(T1,y)=1.943 Wt=1630.00 kN Vt,y=253.38 kN Vtmin,y=65.200 kN R= 4 T1,x=0.2036 sn S(T1,x)=2.50 Wt=1630.00 kN Vt,x=326.00 kN Vtmin,x=65.200 kN Kat kesme kuvvetleri: Kat 1 2 FN Hi 4.000 7.200 7.200 Fi,y 106.56 kN 143.02 kN 3.80 kN Kat 1 2 FN Hi 4.000 7.200 7.200

Fi,x 137.10 kN 184.01 kN 4.89 kN

stenen: Plan ve kesit ile ykleri verilen sistemin statik ve dinamik analizi. 4. Yapnn Dinamik Analizi 4.1 Response Spectrum Function ( Davran Spektrumu Fonksiyonu) (Define/Functions/Response Spectrum...)

(Add New Function...)

Time 0.000 0.150 0.200 0.400 0.450 0.585 0.750 0.915 1.100 1.250 1.500 1.750 2.000 2.500 3.000 10.000

Value (Z2 zemin grubu iin) 1.00 (Add.) 2.50 (Add.) 2.50 2.50 2.28 1.84 1.51 1.29 1.11 1.00 0.87 0.77 0.69 0.58 0.50 0.19

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

20

4.2 Modal Analiz (Define/Analysis Cases.../Add New Case...)

(Analysis Case Type/Modal)

4.3 Response Spectrum (Davran Spektrumu) (Define/Analysis Cases.../Add New Case...)

(Analysis Case Type/Response Spectrum)

4.3.1 Angle Tanmlanan fonksiyonun, X ekseninden balamak ve saat ynnn tersi ynde pozitif ay temsil etmek zere yapya etkime asnn deerini gstermektedir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

21

4.3.2 Modal Combination (Modal Kombinasyon) Verilen bir hareket yn iin, her titreim moduna ait maksimum yer deitirme, kuvvet ve gerilme deerleri hesaplanr. Tm bu modal deerler, tek bir sonu elde edebilmek zere ilgili hareket yn iin belirli metotlar kullanlarak birletirilirler. Bu yntemlerin bazlar yle sralanabilir (SAP2000): o o o o CQC (Complete Quadratic Combination) Yntemi (Tam Karesel Kombinasyon) GMC (General Modal Combination) Yntemi (Genel Modal Kombinasyon) SRSS ( Square Root of the Sum of Squares) Yntemi (Karelerin Toplamnn Kare Kk) ABS (Absolute Sum) Yntemi (Mutlak Deerlerin Toplam)

Trk Deprem Ynetmelii -2007ye (DBYBHY) gre; Tm < Tn olmak zere, gznne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal periyotlarn daima Tm / Tn < 0.80 koulunu salamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin SRSS ( Square Root of the Sum of Squares) Yntemi (Karelerin Toplamnn Kare Kk) uygulanabilir. Bu koulun salanamamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin CQC (Complete Quadratic Combination) Yntemi (Tam Karesel Kombinasyon) uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda, modal snm oranlar btn titreim modlar iin %5 olarak alnacaktr. 4.3.3 Directional Combination (Yne Ait Kombinasyon) Modal kombinasyon, her bir yer deitirme, kuvvet veya gerilme deeri iin hareket ynne bal olarak tek bir deer retir. Bu ynlere ait deerler tek bir sonu retmek zere belirli yntemler kullanlarak birletirilirler. Bu yntemler yle sralanabilir (SAP2000): o o SRSS ( Square Root of the Sum of Squares) Yntemi (Karelerin Toplamnn Kare Kk) SAP2000 tarafndan varsaylan (default) yntemdir. ABS (Absolute Sum) Yntemi (Mutlak Deerlerin Toplam) Scale Factor: 0 < dirf < 1 deerleri arasndadr.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

22

rnek: Scale Factor: 0.30

R 1= R1 + 0.30*( R2 + R3 ) R 2= R2 + 0.30*( R1 + R3 ) R 3= R3 + 0.30*( R1 + R2 )

R: Spectral davran

R=max( R 1, R 2, R 3)

R1, R2, R3: Herbir yn iin modal kombinasyon deerleri 4.3.4 Scale Factor Scale Factor: Ao * I * g / Ra(T1) 4.3.5 Function Kullanlacak spectrum fonksiyonu (bu rnek iin Z2) g=9.80665 m/sn2 (Yerekimi ivmesi)

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

23

ELK ENDSTR YAPISI ekil 1de plan ve kesiti verilen endstri yapsnn, SAP2000 bilgisayar yazlm kullanlarak analitik modelinin hazrlanmas ve analizi.

Kiris u kesiti
724
90 90

B
724

Kiris u kesiti

A
1024

1024
90

Kiris u kesiti

424

C
Kolon alt u kesiti

C 24000

NOT: Kolonlar temele mafsall baldr.

8000

KEST

8000

8000

8000

24000

PLAN
ekil 1 elik Endstri Yaps

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

40000

8000

6000

9000

Kolon st u kesiti

3000

14

90

24

Analitik modelde esas alnacak eleman u kesitleri:

Birleim levhas Kiris u kesiti

A
1024

1024
90

Kiris u kesiti

424

C
Kolon alt u kesiti

724

724

90

12

12

12 400 12

1000

1024

724

700

12

12

250

250
Ykler ereve zarl Ak + Kaplama arl Kar yk Deprem yk Rzgar yk(Soldan etkimesi hali) Not: Baz ykler(tula duvar, yan alnmamtr. Malzeme: Fe 37 Malzeme Fe37 Malzeme zellikleri: Malzeme zellikleri Birim hacminin ktlesi Birim hacminin arl Elastisite modl Poison oran Genleme katsays En kk akma dayanm En kk ekme dayanm Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

250

Dzlem SAP2000de verilecek tanm Deer [kN/m2] KENDI SAP2000 ereve Dzlm ASKAP 0.30 Yatay Dzlm KAR 0.75 Yatay Dzlm Ex 0.20 ereve Dzlm Rsol 0.80 ereve Dzlm cephe kaplamas, tesisat vb.) basitlik salanmas amacyla, dikkate

SAP2000de verilecek tanm Fe37

SAP2000de verilen tanm Mass per unit Volume Weigth per unit Volume Modulus of Elasticity Poisons Ratio Coeff of Thermal Expansion Min. yield stress, Fy Min. tensile stress, Fu

Deer 7.85 kN-s2/m4 78.50 kN/m3 206182000 kN/m2 0.30 (elik iin) 1.20E-5 235000 kN/m2 363000 kN/m2 25

424

90

Kolon st u kesiti
Kiris u kesiti

10

10

10

Analitik Modelin Hazrlanmas Sistem Modelinin Oluturulmas 1) SAP2000 ekrannn sa alt kesinde grlen ComboBoxtan (liste kutusu) birim sistemini KN,m,C olarak sein.

2) Menden File/New Model komutlarn sein veya seeneini altrn.

dmesine basarak New Model

3) Ekrana gelen New Model ileti penceresinde, Select Template erevesi iinde yer alan Grid Only seeneine tklayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

26

4) Ekrana gelen New Coord/Grid System ileti penceresinde, Cartesian bal altndaki; Number of Grid Lines blmn; X direction 3, Y direction 1, Z direction 3, X direction 12, Y direction 6, (bu eksen dorultusunda sadece bir dzlem tanmlanacandan girilecek saynn pozitif bir deer olmas hata mesaj olumamas asndan yeterlidir) Z direction 3,

Grid Spacing blmn;

olacak ekilde dzenleyin.

5) Yukardaki pencerede OK tuuna basldktan sonra karnza aadaki pencereleri kapsayan bir ekran gelecektir. Bu ekranda, sa pencere 3 boyutlu (3-D View) grnm, sol pencere ise X-Y dzleminde Z=9.0m (X-Y Plane @ Z=9) kotuna kar gelen 2 boyutlu grnm iermektedir. Aktif olan (istenilen pencere, mouse ile zerine tklanarak aktif hale getirilebilmektedir) sol dmesine basarak sistemin X-Z pencerede X-Z dzlemine geebilmek iin mendeki dzlemindeki grntsn ekrana getirin. Ekran aadaki gibi olacaktr.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

27

Malzeme zelliklerinin Tanmlanmas 6) Define mensnden Materials... komutunu sein. Ekrana gelen ileti kutusunda, elik malzemesinin zelliklerini tanmlamak iin Materials blmndeki listeden STEEL seilerek Fe37 (St37) eliine ait zellikler girilebilecei gibi Add New Materials komutu kullanlarak da bu ilem gerekletirilebilir. Add New Materials tuuna basn ve ekrana gelen Material Property Data ileti penceresinde; Type of Material erevesi iinde bulunan Isotropic seeneine tklayn. Material Name yaz kutucuuna Fe37, Mass per unit Volume yaz kutucuuna 7.85, Weigth per unit Volume yaz kutucuuna 78.5, (yerekimi ivmesi, g10m/s2) Modulus of Elasticity yaz kutucuuna 206182000, Poisons Ratio yaz kutucuuna 0.30, Coeff of Thermal Expansion yaz kutucuuna 1.2E-5

yazn ve pencerenin sa tarafndaki Type of Design erevesinde bulunan Design liste kutusundan Steeli seip (seili durumdaysa bir ilem yapmaya gerek yoktur), Design Property Data erevesi altndaki Minimum Yield Stress, Fy yaz kutucuuna malzemenin en kk akma dayanmna kar gelen gerilme deerini (235000 kN/m2) ve Minimum Tensile Stress, Fu yaz kutucuuna malzemenin en kk ekme dayanmna kar gelen gerilme deerini (363000 kN/m2) yazn. Eer boyutlandrma (design) yaplacaksa bu deerlerin ilgili yaz kutucuklarna doru olarak yazlmas gerekir. Bu deerlere TS648 elik Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar standardndan ulalabilir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

28

ki kez OK tuuna basarak malzeme tanmlama ilemini tamamlayn. Kesit zelliklerinin Tanmlanmas ve ubuklara Atanmas: 7) Define mensnden Frame Sections.. komutunu sein. Ekrana gelen ileti kutusunda, verilen eleman u kesitlerini tanmlamak iin ilk, Add I/Wide Flange yazl alr listeden Add I/Wide Flange seeneine tklayarak Add New Property dmesini aktif hale getirin. Kullanlabilir durumdaki Add New Property dmesine basarak I profili kesit zelliklerinin girilecei yeni bir ileti penceresi ekrana gelecektir. Bu ileti penceresinin;

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

29

Section Name yaz kutucuuna K1 (kesiti kolay tanmanz salayacak belirli sayda karakter (harf) ieren herhangi bir isim olabilir), Outside height (t3) yaz kutucuuna 1.024, Top flange width (t2) yaz kutucuuna 0.250, Top flange thickness (tf) yaz kutucuuna 0.012, Web thickness (tw) yaz kutucuuna 0.010, Bottom flange width (t2b) yaz kutucuuna 0.250, Bottom flange thickness (tfb) yaz kutucuuna 0.012 yazn ve Material liste kutusundan Fe37yi sein.

Yukardaki ilemleri tanmlanacak dier iki kesit (K2 ve K3) iin de gerekletirin.

ki kez OK tuuna basarak I/Wide Flange Section ve Frame Properties pencerelerini kapatp, kesit tanmlama ilemini tamamlayn.

Kolon ve kiriler deiken kesitli elemanlar olduundan az nce tanmladmz u kesitler kullanlarak bu elemanlarn tanmlanmas gerekir. 8) Bir nceki ilemlere benzer biimde, Define mensnden Frame Sections.. komutunu sein. Ekrana gelen ileti penceresinde, deiken kesitli kolonu tanmlamak iin Add I/Wide Flange Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 30

yazl alr listeden Add Nonprismatic seeneine tklayarak Add New Property dmesini aktif hale getirin. Kullanlabilir durumdaki Add New Property dmesine basarak deiken kesitli eleman zelliklerinin girilecei Nonprismatic Section Definition ileti penceresi ekrana gelecektir. Bu ileti penceresinin; Start Section listesinden K3, End Section listesinden K1, Length Type listesinden Absolute, EI33 Variation listesinden Parabolic deerlerini, EI22 Variation listesinden Linear deerlerini (seiliyse bir ilem yapmaya gerek yoktur) sein. Length yaz kutucuuna 6, Nonprismatic Section Name yaz kutucuuna KOLON yazn. Add tuuna tklayn.

OK tuuna basarak kolon kesiti tanmlama ilemini tamamlayn.

9) Bir nceki ilemleri izleyerek, kiri kesitini tanmlamak iin Add I/Wide Flange yazl alr listeden Add Nonprismatic seeneine tklayn. Ekrana deiken kesitli bir eleman tanmlamak iin gerekli zelliklerin girilecei Nonprismatic Section Definition ileti penceresi gelecektir. Bu ileti penceresinin; Start Section listesinden K1, End Section listesinden K2, Length Type listesinden Variable, EI33 Variation listesinden Parabolic deerlerini, EI22 Variation listesinden Linear deerlerini (seiliyse bir ilem yapmaya gerek yoktur) sein. Length yaz kutucuuna 1, Nonprismatic Section Name yaz kutucuuna KIRIS yazn. Add tuuna tklayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

31

ki defa OK tuuna basarak srasyla Nonprismatic Section Definition ve Frame Properties ileti pencerelerini kapatp, kiri ve kolon elemanlarn tanmlama ilemini tamamlayn.

, Draw Frame/Cable Element (ubuk ve Kablo Eleman Oluturma) dmesine basn. 10) Ekrana gelen Properties of Object penceresinde Section kutucuuna tklayarak KOLON isimli kesiti sein. Gridler ile oluturulan sistem geometrisinin ilgili ke (kesiim) noktalarna tklayarak nce kolonlar oluturun. Bu ilemin sonunda ayn pencerede Section kutucuuna tklayn, KIRIS isimli kesiti seerek benzer ilemi kirileri tanmlamak zere tekrarlayn. ereve sistemini oluturduktan sonra Esc tuuna basarak ilemi tamamlayn. lem gerekleirken aadaki gibi bir ekran izlenecektir. Kolonlarn aadan yukar, kirilerin de soldan saa doru oluturulmas kiri ve kolon yerel eksen ynlerinin takibinde kullanc iin yararl olabilir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

32

, Set Dsiplay Options... (Ctrl+E) 11) ubuk elemanlar oluturulup ilem tamamlandnda, dmesine basarak ekrana gelen Display Options For Active Window penceresinde Joints blm altndaki Invisible kontrol kutucuuna tklayn ve seili durumu kaldrn. OK tuuna basarak dm noktalarn grnr duruma getirin.

Sol grnt penceresinde, gridler F7ye baslarak kaldrldnda aadaki gibi bir ekran elde edilmelidir.

, Set Dsiplay Options... (Ctrl+E) dmesine basn. Ekrana gelen ileti penceresinin 12) Joints ve Frames ereveleri iindeki Lables kontrol kutucuunu seili duruma getirin ve OK Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 33

tuuna basn. Bu ilem ekranda dm noktas ve ubuk eleman numaralarnn gsterilmesini salamaktadr.

13) Dm noktas ve ubuk eleman numaralarn dzenlemek iin, ekranda grlen tm geometriyi mouseu tklayp srkleyerek ereve iine aln. Bylece tm nesneler (dm noktalar ve ubuklar) seilmi olacaktr.

14) Edit mensnden Change Labels... komutunu sein. Ekrana gelen Interactive Name Change penceresinde, Choose A Named Item Type erevesi iindeki Item Type listesinden, dm noktas numaralarn dzenlemek amacyla Element Labels-Joints seeneine tklayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

34

Auto Relable Control erevesi iindeki; yazn. Next Number yaz kutucuuna 1, Increment yaz kutucuuna 1,

First Relable Order; Z, Second Relable Order; Y olarak belirtildiinde, dm noktalarnn numaralandrlmas srasnda, artarak dzenleme ilk olarak Z ekseni dorultusunda, bu dorultudaki dm noktalar tamamlandnda da art Y ekseni dorultusunda devam edecektir. Dzenlemenin tamamlanabilmesi iin Edit mens altndaki Auto RelableAll in List seeneine tklayn ve OK tuuna basarak ilemi tamamlayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

35

Benzer ilemler eleman numaralarnn yeniden dzenlenmesi iin de yaplabilir. Bu durumda, eleman numaralarn dzenlemek amacyla Element Labels-Frame seeneine tklayn yazn. Next Number yaz kutucuuna 1, Increment yaz kutucuuna 1

First Relable Order; Z, Second Relable Order; Y olarak belirtildiinde, eleman numaralandrlmas srasnda, artarak dzenleme ilk olarak Z ekseni dorultusunda, bu dorultudaki dm noktalar tamamlandnda da art Y ekseni dorultusunda devam edecektir. Dzenlemenin tamamlanabilmesi iin Edit mens altndaki Auto RelableAll in List seeneine tklayn ve OK tuuna basarak ilemi tamamlayn. Bu ilemler sonunda numaralandrma aadaki ekranda grld gibi olacaktr.

, Set Dsiplay Options... (Ctrl+E) dmesine basn. Ekrana gelen ileti penceresinin 15) General erevesi iindeki Extrude View kontrol kutucuunu seili duruma getirin ve OK tuuna basn. Bu ilem, ubuk elemanlarn kesitlerinin boyutlarna bal olarak ekranda grntlenmesini salamaktadr.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

36

Bu grnt elde edildikten sonra ilgili pencerede ubuk elemanlarn konumu ( eleman u kesitlerinin konumu) kontrol edilmelidir. rnein kolon ve kirilerin konumu aadaki gibi olabilir. Bu durumda, u kesitlerin konumlar, tayc sistemde verildii ekilde dzenlenmelidir.

16) Dzenleme iin ilgili ubuk(lar) (4 numaral ubuk (sa kiri)), mouseun sol tuu ile zerine tklanarak seilir. 17) Assign mensnde Frame/Cable/TendonReverse Connectivity... komutuna tklanarak ekrana gelen Reverse Frame Connectivity penceresinde, kiri(ler)te eksene bal atamalarn hangi eksen takm esas alnarak korunmas veya deitirilmesi gerekiyorsa bu duruma dikkat ederek ilgili seenek iaretlenir ve OK tuuna baslarak kiri(ler)in konum(lar)u dzenlenir. Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 37

Burada Keep Assigns in Same Global Orientation seenei tercih edilmitir. Bylece, kirie, 3 yerel ekseni dorultusu ve ynnde etkiyen bir yk varsa bu ykn yn dzenlemeden sonra deimeyecektir. Ancak Keep Assigns in Same Local Orientation seenei kullanlrsa yk, yeni 3 yerel ekseni ynnde etkiyen bir yk durumuna gelecektir. lemler srasnda kullanlan komutlara eriim srasyla aada verilmitir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

38

Mesnet Koullarnn Tanmlanmas 18) Mesnetleri tanmlanmak zere, 1 ve 2 numaral dm noktalarn, zerlerine gelerek ( Assign Joint Restraints...) mouseun sol tuu ile tklayp sein. Aktif hale gelen dmesine basn. Ekrana gelen Joint Restraints penceresinde, Translation 1 kontrol kutucuunu, Translation 2 kontrol kutucuunu, Translation 3 kontrol kutucuunu, Rotation about 1 kontrol kutucuunu, Rotation about 3 kontrol kutucuunu

seili duruma getirin. Bylece ilgili mesnet noktalarnn Local 2 ekseni (Global Y ekseni)* etrafnda (Rotation about 2) serbeste dnmesi salandndan mafsall mesnet koullar (ereve dzlemi iinde) gerekletirilmi olmaktadr. OK tuuna basarak ilemi tamamlayn. *: Eer dm noktasna/noktalarna yeni yerel (lokal) eksen/eksenler atanmamsa Local 1,2,3 eksenleri srasyla Global X,Y,Z eksenleri ile ayn dorultu ve yndedir.

Mafsall mesnet

19) 15inci adm tekrarlayarak Extrude View kontrol kutucuunun seili durumunu kaldrn ve OK tuuna basn. Yklerin Tanmlanmas ve ubuklara Atanmas 20) Define mensnden Load Cases... komutunu tklayn. Ekrana gelen ileti penceresinin Loads blm Load Name yaz kutucuundaki DEAD yerine KENDI yazp, Self Weight Multiplier blmndeki 1 deerini, programn, yapnn kendi arln bu yklemede 1 deeri ile arparak dikkate almasn istediimizden, olduu gibi brakn. Modify Load tuuna basarak ykleme isminin deimesini salayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

39

21) Dier ykleri de benzer biimde, Self Weight Multiplier blmndeki 1 deeri yerine 0 yazarak ve yk tipine gre Type liste kutusundan uygun tipi seip tanmlayn. (rnein Rsol yklemesi iin WIND gibi...) Ancak bu kez her admn sonunda Add New Load tuuna basarak yklerin listeye eklenmesini salayn. OK tuuna basarak ilemi tamamlayn. 22) Yapnn kendi arl program tarafndan KENDI yklemesi ad altnda dikkate alnacaktr. ASKAP, KAR ve Rsol dzgn yayl yk, Ex tekil ykler halinde etkitilecektir. Bu yk deerleri; Ak + Kaplama arl (ASKAP) Kar yk (KAR) Deprem yk (Ex) o o : 0.30 8.00 = 2.40 kN/m : 0.75 8.00 = 6.00 kN/m : 0.20 8.00 24.00 = 38.40 kN

Sol ve sa kolon st ularndan etkiyen deprem yk : (38.40 / 2) / 2= 9.60 kN Mahya noktasndan etkiyen deprem yk : (38.40 / 2)= 19.20 kN

Rzgar yk (Rsol)-(rzgarn soldan etkimesi hali iin) o o o o Sol cephe kolon yzeyine etkiyen yk : 0.80 8.00 0.80= 5.12 kN/m Sol at yzeyine etkiyen yk : 0.80 8.00 (1.2Sin14o0.4)-0.70 kN/m Sa cephe kolon yzeyine etkiyen yk: 0.80 8.00 (-0.4)= -2.56 kN/m Sa at yzeyine etkiyen yk : 0.80 8.00 (-0.4)= -2.56 kN/m

eklinde hesaplanabilir. 23) ASKAP ykn yayl yk olarak at kirilerine yatay dzlemde etkitebilmek iin nce at kirilerini (3 ve 4 numaral ubuk elemanlar) sein ve Frame Distributed Loads ileti penceresinin; dmesine basn. Ekrana gelen

Load Case Name blmndeki alr listeden ASKAP sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde GLOBAL seenei olduu gibi braklabilir. Direction alr listesine tklanarak Gravity Projected seilmelidir. Bylece, yatay dzleme dik olarak etkiyen birim ykler, at dzlemine etkiyen, bileke deeri ayn birim yk deerine dntrlm olur. Baka bir deyile, dntrlm birim yk deeri; ASKAP (yatay dzlemde) Cos = ASKAP (at dzleminde) : at kiriinin yatay dzlemle yapt a. eklinde hesaplanarak elde edilmi olur. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 2.40 yazp OK tuuna basn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

40

ASKAP Yklemesi

24) KAR ykn yayl yk olarak at kirilerine yatay dzlemde etkitebilmek iin nce at kirilerini (3 ve 4 numaral ubuk elemanlar) sein ve Frame Distributed Loads ileti penceresinin; dmesine basn. Ekrana gelen

Load Case Name blmndeki alr listeden KAR sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde GLOBAL seenei olduu gibi braklabilir. Direction alr listesine tklanarak Gravity Projected seilmelidir. Bylece, yatay dzleme dik olarak etkiyen birim ykler, at dzlemine etkiyen bileke deeri ayn birim yk deerine dntrlm olur. Baka bir deyile dntrlm birim yk deeri; KAR (yatay dzlemde) Cos = KAR (at dzleminde) : at kiriinin yatay dzlemle yapt a. eklinde hesaplanarak elde edilmi olur. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 6.00 yazp OK tuuna basn.

KAR Yklemesi

25) Ex (deprem) ykn at dm noktalarna tekil yk olarak etkitebilmek iin nce 3 ve 4 numaral at dm noktalarn (kolon st ularna ait dm noktalar) sein ve basn. Ekrana gelen Joint Forces ileti penceresinin; Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr dmesine 41

Load Case Name blmndeki alr listeden Exi sein. Loads erevesi iindeki Force Global X yaz kutucuuna 9.60 yazarak OK tuuna basn.

Ex Yklemesi (kolon st ular iin)

26) Daha sonra 5 numaral at dm noktasn (mahya dm noktas) sein ve dmesine basn. Ekrana gelen Joint Forces ileti penceresinin; Load Case Name blmndeki alr listeden Exi sein. Loads erevesi iindeki Force Global X yaz kutucuuna 19.20 yazarak OK tuuna basn.

Ex Yklemesi

27) Rsol ykn kolon ve at kirilerine etkitebilmek iin nce sol kolonu sein ve dmesine basn. Ekrana gelen Frame Distributed Loads ileti penceresinin; Load Case Name blmndeki alr listeden Rsolu sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde GLOBAL seenei olduu gibi braklabilir. Direction alr listesine tklayarak Xi sein. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 5.12 yazp OK tuuna basn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

42

Rsol Yklemesi (Sol kolon iin)

28) Rsol ykn kolon ve at kirilerine etkitebilmek iin ikinci olarak sa kolonu sein ve dmesine basn. Ekrana gelen Frame Distributed Loads ileti penceresinin; Load Case Name blmndeki alr listeden Rsolu sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde GLOBAL seenei olduu gibi braklabilir. Direction alr listesine tklayarak Xi sein. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 2.56 yazp OK tuuna basn.

Rsol Yklemesi (Sol ve sa kolon iin)

29) Rsol ykn kolon ve at kirilerine etkitebilmek iin nc olarak sol at kiriini sein ve dmesine basn. Ekrana gelen Frame Distributed Loads ileti penceresinin; Load Case Name blmndeki alr listeden Rsolu sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde Local seeneine tklayn. Direction alr listesine tklayarak 2yi sein. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 0.70 yazp OK tuuna basn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

43

Rsol Yklemesi (Kolonlar ve sol at kirii iin)

30) Rsol ykn kolon ve at kirilerine etkitebilmek iin son olarak sa at kiriini sein ve dmesine basn. Ekrana gelen Frame Distributed Loads ileti penceresinin; Load Case Name blmndeki alr listeden Rsolu sein. Load Type and Direction blmnde Forcesu seili duruma getirin. Load Type and Direction blmndeki Coord sys alr listesinde Local seeneine tklayn. Direction alr listesine tklayarak 2yi sein. Uniform Load blmndeki yaz kutucuuna 2.56 yazp OK tuuna basn.

Rsol Yklemesi

Ykleme Kombinezonlarnn Tanmlanmas Ykleme kombinezonlarnn saylar konuyu fazla ayrntl hale getirmemek iin snrl sayda yaplacaktr. Yaplacak olan 4 adet kombinezon tabloda gsterilmitir.

Kombinezon Ad (Load Combination Name) G GQ GQEx GQRsol DEAD DEAD DEAD DEAD

Kombinezonlar (KENDI)+ASKAP (KENDI)+ASKAP+KAR (KENDI)+ASKAP+KAR+Ex (KENDI)+ASKAP+KAR+Rsol ( ( ( ( G G G G ) +Q) + Q + Ex ) + Q + Rsol )

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

44

31) Ykleme kombinezonlarn tanmlamak iin Define mensnden Combinations... komutunu sein ve ekrana gelen Define Response Combinations ileti penceresinde, Add New Combo tuuna tklayn.

Ekrana gelen Response Combination Data ileti penceresinin; Response Combination Name yaz kutucuuna G yazn, Combination Type blmndeki alr listeden Linear Add (dorusal toplama)i sein (seili ise herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur). Define Combination of Case Results blmnn Case Name alr listesinden DEADi sein. Dikkat edilirse Case Name alr listesinde KENDI ykleme ismi grnmemektedir. Bu ykleme DEAD Case Namei ad altnda dikkate alnmaktadr. Eer istenirse, Define / Analysis Cases... komutu altnda ekrana gelen Analysis Cases penceresinde, Cases blmndeki DEAD seilir ve Modify/Show Case dmesine baslarak ekrana gelen pencerede Analysis Case Name kutucuuna KENDI yazlarak istenilen isim deiiklii yaplabilmektedir. Scale Factor yaz kutucuuna 1 yazn ve Add tuuna basn. Case Name alr listesinden ASKAP sein. Scale Factor yaz kutucuuna 1 yazn ve Add tuuna basn. OK tuuna basarak G isimli ykleme kombinezonunun tanmlama ilemini tamamlayn.

32) Define Response Combinations ileti penceresinde, yeniden Add New Combo... tuuna tklayn. Ekrana gelen Response Combination Data ileti penceresinin; Response Combination Name yaz kutucuuna GQ yazn, Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr 45

Combination Type blmndeki alr listeden Linear Add (dorusal toplama)i sein (seili ise herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur). Define Combination of Case Results blmnn Case Name alr listesinden KAR sein. Scale Factor yaz kutucuuna 1 yazn ve Add tuuna basn. Bylece, KAR yklemesi, mevcut yklemeleri (ASKAP ve DEAD) ieren kombinezona dahil edilerek GQ ykleme kombinezonu oluturulmaktadr. OK tuuna basarak GQ isimli ykleme kombinezonunun tanmlama ilemini tamamlayn.

33) Define Response Combinations ileti penceresinde, yeniden Add New Combo... tuuna tklayn. Ekrana gelen Response Combination Data ileti penceresinin; Response Combination Name yaz kutucuuna GQEx yazn, Combination Type blmndeki alr listeden Linear Add (dorusal toplama)i sein (seili ise herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur). Define Combination of Case Results blmnn Case Name alr listesinden Exi sein. Scale Factor yaz kutucuuna 1 yazn ve Add tuuna basn. Bylece, Ex yklemesi, mevcut yklemeleri (ASKAP, DEAD ve KAR) ieren kombinezona dahil edilerek GQEx ykleme kombinezonu oluturulmaktadr. OK tuuna basarak GQEx isimli ykleme kombinezonunun tanmlama ilemini tamamlayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

46

34) Define Response Combinations ileti penceresinde, yeniden Add New Combo tuuna tklayn. Ekrana gelen Response Combination Data ileti penceresinin; Response Combination Name yaz kutucuuna GQRsol yazn, Combination Type blmndeki alr listeden Linear Add (dorusal toplama)i sein (seili ise herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur). Dier yklemeler(KENDI, ASKAP ve KAR) mevcut olduundan bunlar iin herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur. stenilen ykleme kombinezonunu oluturabilmek iin mevcut yklemeler iinden, Exi karmak ve yerine Rsolu eklemek gerekecektir. Bunun iin aadaki admlarn uygulanmas yeterlidir. Define Combination of Case Results blmndeki Case Name sral listesinden Exin zerine mouseun sol tuu ile tklayarak seili hale getirin. Define Combination of Case Results blmndeki Case Name alr listesinden Rsolu sein ve Modify tuuna basn. OK tuuna basarak GQRsol isimli ykleme kombinezonunun tanmlama ilemini tamamlayn.

35) OK tuuna basarak ykleme kombinezonlarnn tanmlanmas ilemini tamamlayn.

36)

, Save dmesine basarak oluturulan sistem analitik modelinin son durumunu saklayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

47

Analiz(zm) , Run Analysis (zm) dmesine basarak analiz ilemine gein. Ekrana gelen 37) Set Analysis Cases to Run penceresinde, Case Name sral listesinden MODAL sein. Sistemde modal analizi gerektirecek (titreim periyotlarnn hesab, mod ekilleri, dinamik analiz, vb.) herhangi bir hesaplama yaplmayacandan, aktif duruma geen Run/Do not Run Case dmesine basarak, Modal analizin gereklememesini salayn.

Run Now dmesine basarak analizi balatn. Analiz tamamlandnda ekrana gelen ve analiz admlarn gsteren ileti penceresinde uyar (Warning) veya hata (Error) mesajlarnn bulunmadn grdkten sonra ileti penceresini kapatmak iin OK tuuna basn. Sonularn Grntlenmesi 38) ubuk eleman i kuvvet diyagramlarnn izlenmesini salayan, st mendeki , Show Forces/Stresses dmesinde ok iaretine tklayarak Frames /Cables sein. Ekrana gelen Member Force Diagram for Frames penceresi Component blmnden Moment 3-3 seili duruma getirin. Options erevesi iindeki Fill Diagram seenei zerine tklayarak seili olma durumunu kaldrn ve Show Values on Diagram seili duruma getirin. OK tuuna basarak ilemi tamamlayn.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

48

39) Ekranda kritik noktalardaki deerleri ile birlikte eilme momenti diyagram grnecektir. Kesme kuvveti ve normal kuvvet diyagramlarnn grntlenmesi iin Member Force Diagram for Frames ileti penceresinde Component erevesi iindeki Shear 2-2 veya Axial Force seeneinin seili duruma getirilmesi gerekir. Eer kiriler zerinde aadaki gibi erisel diyagramlar elde edilmediyse elemanlarn uzunluklar boyunca daha fazla noktada deerlerin hesaplanmas gerekmektedir.

Bu durumda u ilemler gerekletirilebilir; lk olarak, yaplacak deiiklik nedeniyle analiz sonularnn silinmesi gerekir. Bu ilem, dmesine tklandnda ekrana gelen SAP2000 balkl pencerede OK tuuna baslarak gerekletirilmelidir. Bylece sadece analiz sonularn ieren dosyalar silinmi olmaktadr.

lgili ubuk eleman(lar) sein. Assign Frame/Cable/Tendon Output Stations... komutunu sein ya da dmesine basn. Ekrana gelen Assign Output Station Spacing penceresinde herhangi bir deiiklik yapmadan OK tuuna basn. Bylece ilgili eleman(lar)da uzunluu boyunca 9 noktada i kuvvet deerleri hesaplanacaktr. 49

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

, Run Analysis (zm) dmesine basarak tekrar analiz ilemine gein. Ekrana gelen pencerede Run Now dmesine basarak analizi balatn. Analiz tamamlandnda ekrana gelen ve analiz admlarn gsteren ileti penceresinde uyar (Warning) veya hata (Error) mesajlarnn bulunmadn grdkten sonra ileti penceresini kapatmak iin OK tuuna basn. 38inci adm tekrarlayarak ilgili i kuvvet diyagramlarnn grntlenmesini salayabilirsiniz.

40) Grntlenen i kuvvet diyagramnda herhangi bir ubuun zerine gelip mouseun sa tuu ile tklayn. Ekrana ilgili ubuun i kuvvet diyagramlar gelecektir. Ekrana gelen ileti penceresi zerinde herhangi bir diyagramda, sol kenardaki dey yeil izgi mouse yardmyla hareket ettirilerek deerlerin deiimi izlenebilmektedir. Ayrca Locations blmndeki kutucua istenilen uzunluk yazlarak o noktadaki i kuvvet deerleri grntlenebilmektedir. Display Options blmndeki Show Max seenei seili duruma getirildiinde en byk i kuvvet ve ekil deitirme deerleri tespit edilebilmektedir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

50

, 41) Dm noktas yer deitirme deerlerinin izlenmesini salayan, st mendeki Show Deformed Shape (F6)... dmesine tklayn. Ekrana gelen Deformed Shape penceresi Case/Combo Name alr listesinden GQyu sein ve OK tuuna basarak ilemi tamamlayn. lem sonunda GQ ykleme kombinezonuna kar gelen ekil deitirmi durum ekrana gelecektir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

51

mle ile herhangi bir dm noktas zerine gelindiinde o dm noktasna ait yer deitirme bilgileri grntlenebilir. Ayrca dm noktas zerindeyken mouseun sa tuuna tklayarak yer deitirme bilgilerinin pencere halinde izlenmesi de salanabilir.

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

52

KAYNAKLAR 1) Turgut Nedim ULU, elik Yaplar 2) G. ZMEN, E. ORAKDEN, K. DARILMAZ, rneklerle SAP2000 3) SAP2000 Kullanm Klavuzlar

Cneyt VATANSEVER cvatansever@ins.itu.edu.tr

53